Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Curtius Literatura

    Uploaded by

    Jacek Kosakowski
    20 views346 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    20 views346 pages

    Curtius Literatura

    Uploaded by

    Jacek Kosakowski

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 346
    ft. CURTIUS enn europejska | | itacinskie Sredniowiecze ‘Tumaczenie i opracowanie Andrzej Borowski Krakow ‘Tye oni: . Et Rober Cut, Ewepliche Litera und latices Mita, ) Zoeite usage 1984 (© Copyright 1948 by A. Franke AG-erag, Bem (© Copyright fr Polish wanton by Anda) Borowski and Towarzystwo Autréw Wye Prac Naukowych UNIVERSTTAS, Kaki 1997, yd 1 © Copyright for Posh editon by Towarzytwo Autor | Wydancow rae Nakowyeh UNIVERSITA, Keak 1997, wy. Prockadn sig ER, Curis, Eurpiche Litera nd latches Minter dokonane wranach projekt trarslataraego (WM Transition Project) ‘Init fr de Wisenschaten vom Menschen w Wien w 1980 ISBN $5-7050-128-2 Redaltor ‘Anna Paperowe Projet olla, obwoluy | suontyowyeh Zefa Darowska ‘isa dotowana prez Ministenswo Edukali Neodowe ‘Wize prava do sigh praystugyjgTovarzytwu Autor i Wydawcd Pr "Naukowych UNIVERSITAS. Jakckolwickpubicnekorestanie 2 hig zareno 1 ealotl, jak w postac fragment aw szczegdlnos je zweokrominie Jalakolwik techni, wprowadzanie do amie! komputer, public odtwaranie, ‘adnwanie za pomecg wij oraz foi przewodowe} lub beprzwodo), ymaza ‘wezsneie}tgody TAIWPN UNIVERSITAS, Gustawowi Groberowi (1844-1911) i Aby Warburgowi (1866-1929) IN MEMORIAM MySLI PRZEWODNIE 1. Mtn 8 cic eat évSponoien eEsGpneas bx sv pewBdvery et Herodoos Lc, & 2-Tlaxépov ab eleva toy. Polybios XV 4.1L 3. neque concipere aut edere partum mens potest nisi ingen uminebiterarum inundata, Paonia e118 4. Ne tw alisfacendam trade, factam si quam rem cups. 5. Gullames dist a ceus qui o lui erent ,Seignor— fet il - les bones uevesperen Fesom aussi con cil qui bien overeat" Ler Narbosie 6. VielleichtUberzeugt man sich bald, da es kein patrotische Kunst und patrot- sche Wissenschaft ebe. Beide geren, wie alles Gute der ganzen Welt an und knnen nur durch allgemeine frie Weehselwirkung aller zupleich Lebenden in steter Racksicht auf das, was uns vom Verpangenen bri und bekannt ist, gefrdert werden, (Get, Flichige Deri er die Kuti Deacon, 1801 7. Avch die Zeiten des Verfalls und Untergangs haben ih heiliges Recht auf unser Mitgef. Seo Barkha, Mierke XIN 87 8. Absichslose Wahrmehmung, unscheinbare Anfinge geben dem 2elbewuBten Sv- chen, dem aseitigen Erfassen des Goyenstandes voraus, Im sprungweisen Durchmes- Sen des Raumes hasche dann der Suchende nach dem Ziel. Mit einem Schema unfertiger ‘Ansichtn Uber ihnliche Gegenstinde scheint er das Ganzeerfascen 20 kbnnen, ehe [Natur und Tele gekannt sind. Der vorschnllen Meinung fogt die Einsicht des Intums, nur langsam der Entschlu8, dem Gegenstand in Klein und Kleinsten Seti nae 2 ‘kommen, Tel un Teilchen mu beschauen und nicht zu ruhen, bs die Uberzeugung ge ‘women ist, daB sie aur sound nicht anders sufgefatt werden dirfen. (Gober, Gnade der rmanizchem Poop 888, 3 9. Die parittische Verbindung von Mikroskopie und Makroskopie bidet das Ideal er wissenschafichen Asbeit. Hugo Sebuctara, 1915, 10. On aurait souhaité de n'etre pas technique, A Vessa,il est apparu que, si 'on voulaitépargnr au lecteur les details précis, il ne estat que des générales vagus, que toute démonstaton manguait ‘Aioine Mei, gus une Rsoire de fa langue latin, 1928 11 Un libro de ciencia tiene que ser decieneia pero también iene que ser un libro. Tone Onan y Gait, Obras, 1952, 963, MYSLI PRZEWODNIE 1, Od dana juz wynaleai Iudzie madre powiedzeni, 2 kisrych naley czexpae ak. Hered, Deg 18, prac J. Hammer 2, Practrwaly dzielaojc6w. Poise, XV, 4 1 3. {nie mote ums pocraéniczego ani ed na Sviat wyda, jel wpieew se ie zanurzy w niczmierzonych elebiach iteratry. Pevonius, e118 4. Nie powiezajnikomu wykonania pracy, ktry cheilbys kedyé zabacayé ukod- exon, Praystowie ‘5. Wilhelm powiedzal do tych, kezy 2 nim byl: ,Panowie —rzeeze— widoczne 3 dobre ezyny;postpujmy tak jak i, kadray dobrze yal Narbosicyy,pzekl. B. Sexes 6, Moie whrsce prckonamy sig, nie ma pasotyezne) sztuké ani pasiotyezne nauk Jen i drge ale, jak wszelkie dobro, do calego Sata i moze sig rozwijae tylko digki swobodnemu wzajemnemu oddrialywaniu na siebie wszystkich wspélcze stysh pay sly waging, co mun an est jako pose 2 pres Cathe, Flachige Dbersoh der die Kunst in Detschland, 1801 7. Rownied czasy upadku i zaplady maja Swite prawo do nasego wspslezucia 5. Burkard, Werk, XIN, 57 8. Mimowolne postrzeganie, skzomne pocoathi poprzedraa swiadome swego eel poszokiwania, wszechstonne ujmowanie pzedmiot. Preemierzaic peste skoka- mi posrukajacy sara si uchwyc¢ cel. Wydale mu sig, ie pray pomocy schematu nied raalych sqdow o predmiotach podobaych porafizlgbit ealos,zanim pozna je nature i ezge, Po pochopnym sformulowaniu opin nastgpoje zozumienie bled i wtedy po ‘woltdojczewa postanowienie, by 2lizae se do preedmiots malymi i bardzo malymi ‘rokami, prypatrywat sig kabdej capi i ezasteczce ine ustawae, zanim nie nabierze Sie prskonania, 2 moina je zglbiaé tylko tak, a nie inacze} (Gober, Grands der romanschen Philo, X18, 3 9. Zréwnowaione polgezenie mikroskopli i makroskopi tworzy ideal pracy nauko- we. ogo Sehucthar, 1915, 10, Byloby poéadane nie operowat zbyt techniks, W praktyce okazalo sig e gdyby cheiet oszczedaiéezytelnikow s2ezep6l6w, pozostalyby same ogsnik, a zabrakloby Jkichkolwiek praykladow. Antoine Mele, Exguiste dune histoire de a longue laine, 1928, prac. B. Sones 1. Ksigzka naukowa zawiera ne tylko wiedz, jest zatem rownie® ksh ost Onegay Gasset, Obras, 1932, 963 LITERATURA EUROPEJSKA. “Ludzka wiedzao prayrodaie pocynila od w. XIX znaczne wigkszepostepy anil w epokach poprzednich. Maina te osiggniecia nazwa zaist niewsp6lmiemymn do tych, Jae je popezedly. Zmienily one zasdaiczoformy egzysteacii etworzyly przed c2o- wiekiem nowe moziwosci, kérych doniosloci nie da sig jsneze oszacowae. Znacznie ie} wiemy 0 postgach w driedrinie nauk hstorycznych, 4 bowiem one udniesze do uchoycenia. Te zn6w zminiaig nie tye formy Zycia, ile racze frmy myseniatyeh Indz, adrzy 2 owych nauk ezerpi. Prowadza one do poszeczenia i do rozjasnienia ‘Swiadomosc, W swoimczasieKierowanie ym procesem moze bedzie mia dla ludzkosci _2naczeni akie i peryrorwiazywani Kwesi praktyeznych. Najwickszym bowiem wro- ‘tiem poste moralnego’spolecnego jest caso gota unyslot, do ktrych ues antyspolecze wszelkiego rodaaju prayerynija sig W rownym stops, co intelektalne lenistwo,cxyli asada zuzywania motliwienajmnicjsoe sos ene (vi inertia) ostgpy’ sae wiedzy 9 sprawdzale. Nie ma rozbeznos w opiniach co do okre- sowosei pierwiatkow chemicmych. Pstgpami w zakresie nauk historyezaych mozna sig ceszyé natomias tylko wowerss, gy sig W nich 2 wlase| woli uczestniczy. Nie prxynosea one patythu ekonomicenego ani ted wprost aie dag skukw spolecenyeh, Jatdrych uiytecenosédaloby si wymierz¢. Sid tz post w dziedznie nauk histo ryeznych spoiyka sig 2 obojtnoeig, « nawet 2 oporem interesownego egoizmu,Ktéry ‘eielefiaigrozmate pote Protagonstams posigpu w dziedinie pojmowania histori sq zawsze odosobnione indy widvalosc, te sklonne 3 dastawianisnowych yt pos wp wen akich wt Ow historyeraych, jak wojay cry rewolucje.Tukidydes 2a sie pisaniem driej6w da tego, Ze wojng peloponcrka uznal za najwighszy Konlikt vorojay wszystkich czaséw Augustyn psa swoje Parstwo Bote pod wplywem wstru, jakim byl pods} Ryma przez Alaryka, Pisma polityeene Machiavellego x4 reakej na wypady Francuzsw do Tali, Rewolucja 1789. oraz wojay napoleosskie prayczyniy sie do powstania He- slowskiejFilozofi drei. Skutkiem poraki w r 187 byl rewizjapoglgdsw na histo. " Mote aie Bet nieweresnym praywolaie przstogi x 126: .Ekspansjedemokrac pial Max Ssler~ ogi sojrniri wolnj nal i flow wales przcwkosupemac Lerylalngo ogranczenia umyst, sje ig stopiowo nawighszym zagronicm da swobedy ‘elekuae Ten rosa demalrac, ry sara w Alenach Soles Anaksagorsa poi ‘gz wolnana Zachodrie, amie neti w Ameryee Ponce) edie opr pezewain ierane emokzagistosinkowo smalych ci ~ jak povcraq nat fakty — je spreymirzecm nas "filo Demokzaca obese panujcs, kr roszrzono w Kod na Kbit. ma pei, ej peayjacilem, lec aes} ogi rnin abaya seu mas W Niemezzch ryan profesiry sod Swistpogiqu> oraz ocaldemakratyane spresery kane. Tylko cz ay en poss je da Ma eet, Die ier and ie Gera 539) siz Fanci, ke dokonal Tune. Po uksaowanis sig esata Hoheazoleméw 2 povstaly,niewezeste"onvazania Newco a tema shorysayeh ikorystayeh Stutkow histori la yea" ~ predipew aowoczesych dys} aad hitoryamem Konieepieresze} wojny Swatowe) wywolalzineresowani, 2 jakim spotkalo sig w [Nemeech dil Spengler Upaded Zachoda. Giz w uti nasycone cay ln ry jest nasgpuaey. Obeny San nase wiry, opamiaey zaledwie ses ysl Gi rozvojuhinryeznego, nue ie do alana przypocy metdy porownaveze ‘ara mera do unalnia pra a ode ind es jednak wyobrazi obie aha histor, Ky bby diese abo so rany wiry. zaxtosowanietectniki naukowe} aj sig nemoliwe. Mis ona utp mica pete) formieprdsawena: Sta nei w Kou oczy ws niemotlivoseigzaxtosowani wogsejetovik techni $wyjtiem fk” ‘Naz przglqd wspélezesnych metodhistorycanych doprowadil nas do posi po exit w maczenia opowie wytworzone| pre wyobraéay (Ske), Jest forma Bardzo clstyeana, ra mics w sobieepke stron, drama, aki powie® en ‘gem nowocrexng. Mtologia grec malty doa) rote. Ik bowiem powidzal erodot, Homer i Herod stworzyissvoichbogGw da Geekow. Wyobrazaiatworza, ‘ara uj ty, opowies poeta, jest pier funk ako, Cy jest at cowry, ky jo dl} nie moze by badany? A ery refieksja ilozficena moze sie 2dobyé aa jegororwikanie i wcleni do aszegosposob pojmowania Sita? Posted Teaen samowystaczalayeh Hilo we wapSiczeayeh Niemczech nena ani eda), Kera byl nln to wykonae Soe byt pchlonge same soba oraz probe ‘algky ,eprytenji, stad ed may niewile do vanlaowania koma kro rozumuje historycami. edymym ileaofem, Ky to zagadnieni od, byl Hen Bergson (1839 1941), Wr 1907 (U'Boulon craic) snerpretowal on pres kasnicay a pomo- ca obra lon vital. Natura pragieurecaywistie w mater ie, te 2 kale zy o Swiadomosi. Réénymi drogany, spose ktsrych wiele est lepymi zaulkami,Zycie ‘wanosi si do form coraz wytszych. W swiecie wad doprowadailo ono do powst- nia form 2ycia spolecznego w mrswek i pszen. Dralsq one niezawodnic, ponicwaz prowadei je instynt, ale tego samego powodu sq niermienne | nie ma przed nimi modliwosei rozwoju, Swiadomosé urzeczywistaia si tylko w calowieku Sila wyobra- ‘ni, kta spraweza sig we wszystkch dridzinach Zycia prac kreacienowych gatun- kw, tyko w eziowieczefstwie znalazlaedpowiednic srodki do tego, aby praeduiae sam siebie w jednostkach wyposazonych W inteligenig, a zarszem w inicatyw, % samookredlenie 1 wolnes. Calowiek wytwarza nazpdzi, Krys ksztluje materi, Sq tet jego umys! ziyty jst ze Swiatem cal stalych i najwigksza wydsjnoseosignal ‘ dziedzinie mechaniki. Lecz w tej samej mier, jake) 2ycie chronione jest preez Ailanie intynktu, jest ono zagrozone w sfereineiekta’ Jeteli bowiem umyst aie ‘atafia na opr, mode zagrozé zarSwnoistnieni jednostk, jak i spolecedstva, Ugina sig on fyIko wobec aki spostrzezes. Natura, choae pasdsigw2ige srk zaradcze przeciwko groiqcym ze stony inteligenci icbezpicezesstwom, musiala wytworzyé fikcyjne spotrezenia i fakty. Diaajg one na zasadzie halucynacji, tn, ukazua ni umyslowi jako byty rzeceywiste i majq wplyw ma jego deeye. To tlumacry wspolis inieineligenj i praesqdu..Tylko istry inteigenine sq przesqdne”. Funke fabuo- ‘woreza (fonction fabularice) sala sig koneczna dla 2yeia, Karmi sig ona restkami instyakt, kre oiaczaia niczym aura sama ntelignc. Instyakt nie moze bezpose- lo dzaiaé.w colo ochroay 2ycia. Od kid inelekt reaguje wylqeznie na odbierane Praezet obrary, instynktzaczl wytwarzaé ,wyobrazeniowe” spstrctenia, Moga sig ‘one wpierw pojawiat jako nieokesone uswiadomienia ,ddratjqc) obecnos ne ‘men starozytnyeh Rzymian,nastgpnie jako duchy, a2 wreszcie — jako bogowie, gaya {ego wytvorem jest mitologiaadrogado poiteizm stan kulturowy poste, Wyobra- ia, tvérezyni fkeji i mitOw, ma zadaie ,produkowania” duchow | bogsw. Nie bedziemy tu lei¢ dale} Berysonowskie) metafizyki rel ego jak docho- zi ona do punktuszezytowego W zetknieit sig x mistycyzmem. Poprestaimy tylko ‘a wskazaniu, Ze Toynbee rwnie (pedobaic jak Planck) oresa si jako chrzesijani, Postep wiedzy przyrodniczehistoryczne, poxbaie aki flozoi~ a kira rzviiiy tu jedynie byt pzeloune spojrzenie~ akze ziega sig aa plszcryinieafirmaciichze Scljatistwa, Dia naszegostudium Berasonowskieodkryce funkejfabulotwerezej" ma znacze nie zasanicze. Dzikiniemu bowiem spore relaje pomigdry poesia religa sta sig po rz pierwszy pojgciowo jsne i zarazem zntegrowane 22 2ory, naukowym Obra ‘em wszechswiata. Kikolwiek odraua tere Bersona, powinien daé a je micjce Jepsza. Wyaaje mi sip, Ze wymaga ona uzupenienia tylko w jednym miejscu. Bergson ‘wywodziinteligence i funksjefabulorwéeez4 w spossb biologiczny. Sq one w niego sparaturg, wniesiong prez ,Zycie” czy .Natur”, czy tz ped 2yciowy” Kid Stan podioze obydwojga Jest jednak powszechaym prawem to, 2 :nechanizmy natury lad ie), Ke pierwotiesluzyly biologicznemy przetrwania eatnkw, zostaly w proces ‘ewolucizatudnione do osiagnigcia cel6w zarSwno pozabologicnych, jak ted 1 ponad- biologicanyeh" (Scheer). Oczy i uszy shyly pierwoinie jako obrontw walce 0 byt 3 Wig Les Deut sowces de la morale de religion, 193 ‘ Mechaniam ten pasa i drs od cas do zs, ak okie to Berson (125) a prayladie. [W sztukach wizualnych iw muzyce pelnig one funkejenarzgdow twerez0siideane, nie podporzadkowanejpraktycznema celowi,Iteligenciakujgcego narzqdeia homo fo ‘ber waniosla signa wyzyny Koniemplacji wszechéwiata,Funkejafabuloww6rcza prae~ sla. od wytwarzana kei dla cel6w biologicanych do tworzenia bog6w i mit6, aby ‘uwolni sg w kocucalkowici od swiata eligi sta sip swobodng gra Fest ig mod: ‘nos kreowania posta, ktrych dzieje opowiadamy sami sob" ‘To wlaénie ona nadalaksztalteposow Gigamesza i tow rajskiego wea, ona stworzyla Made i sage Edypa, Dantego Bos ~ 1 Balaka Ladcky komedi. Toone jest korzeniem i cigle iewyczerpanym lem cae} wielkejiteratury. Wielka bower {esta poezja, Kira praetrwata sulci tysigcleci. To wlan taka poeza, tératworzy ‘idnokrae najodleglejzy i pode cae} ternary europesie Prrechodzae obecne do tego wlaéie tema, Europ pojmujemy tua) nie w seas seograficznym, leczhistorycanym. ,uropeizacjg obraza historyeznego”, Kira tzeba Popiera,nalezy zastosowat r6wnied i do literatury. Jeéeli Europa jest formaci, Gra ‘ma 9w6j udzial w dwéch kulturach, a mianowicie w starozytno-sdziemnomorskicj oraz we wspélczesne~ achodnie, fo jest to rowed prawda w stosunku do trary. Literature za¢ motemy rozumied jako calosé tylko wiedy, kiedy obydwa te skladiki polaczymy i uwzglednimy w jednym spojrenia,Jednakze dla wpraveiane} potoczaie histori iteratry nowotyna Europa aczyna sie dopiero ok. 1500. Jest przedstawi~ nie tak samo sensowae, ak dstaezeniekomus ops Rend migdzy Kolonia a Moguneia ‘zamiastobiecanego opis clego Renu, Oczywicle, wspomina sig ake odzejach lite ‘tury sedniowieczne|": zaczynag sig one ok. «1000, ci wlasie ~ aby pozostat przy naszym porGwnaniu ~ gdzies w okoicach Strasburga. Gdzie jednak podsial si ‘okres pomipdzy «400 a 10007 Azeby go uwzgledig, reba by 2acratjednak od Bary lei. Ten za$ odcinek histori pomijany jest bardzo prostego powodu:tworcaos lie racka mianowicie tych stuleci z nader nielicznymi wyjatkami psana jest po lacnie. Diaczego? Poniewat.ndy germaiski, jak juz powiedzielismy. poxwollly si zasymi- lowaé przez Ray, key przyjal posta Koscilaraymskiego. My 2a musimy cof sig dal) Literatura .noworzesne"Europy jest zespolona ze Srédriemnomorsk tak samo, jak Ren z wplywajgcymi wodami Tybru: Osta wielk poeta o radowodzie nadressko- -frankofskim, Stefan George, adezuvalglgboka praynleznosé do romafski German 1 do frankoskiego posrednio krolestwa Lotaryngil, digk tjemniczym powinowac- ‘wom praodkw, W szeciu kryptognomicznych poematach 0 Reni, niczym w wiz ‘senne), zawarl on wspomnienie tego krolestwa dla czas, kiGre nade, “raul ono kiedys panowanie Wschod i Zachodu ~ Niemiec i Fanci in ft par geschwiser itn fone Bisher ds ween Innere mite Bald wach aus em jbrbundeschl das dite ‘Auch cei Kind und bb im Rin dc hone, (Wsigica para rode very ada w waste sodek rorleglego Wentz 0 Kila. Nicawem obude sig ze stuletniego sou ze pawy dedi | anise ovong Ren.) ‘Ten, kto cane wii gczgce go Renem,cauje arazem, jak i poesyckirozbremie ‘wa jego wlasoym wnetzu. Wspomniano w ym samym wiersmuczery miasa:pierwsze Miasto” Bazyleg), .Srebme Miasto” (Argentortum, czyli Strasburg), .Zlote Miasto” (Moguncj) i -Miasto Siete (Kolong). Weebrana reka tak movi en ellen set on lak nd er Spt ih nis reign meee, (brainy slam och, kxedy smoly zracam do ozyeezaasego maa) ‘Zoréci kos kiedyé uwage poecie na ft, fe ,chra,kreda i smola”preystai do barw narodowych eesarskch Niemiee. George smijge si ral inerpretacp, Ostati \wyrocmnia Renu bezmi nastepuiaco Sprecht vor des Fess vn des Reichs nie - ‘Sprect est vom neuen win im aun sca -Menn gan dre ene sce duct und be Min ferig Blt sich es, mein scer haut (iosce nadchoraze Swigtobisiego ju revs, ose nowe wing w nowy Be Maka a8 popcase wazyikie wae preymione | Sine daze pope moja prey ‘ea lzew, moje rymake thoi Perk, A. Borowak) Wiersze te pochodzg ze zhiors Der sebente Ring (1907). Na rowni x nimi Klade Swiadectw, kre dal refisko-fankofski Goethe, Sulpiz Bosserrée pod dat 11 siernia 1815. zapisal:,Jeszeze raz okazalo si upodobanie Goethego do rzymskosi. Powie- Koreyatam ts # grctownyeh dicks nad iy wyrazem zavey (wérezose Rouseat, ‘Alexia Prangls we Annales Jean-Jacques Rowscau, V (1909), x 237, ore w: Manges Beldensperer, 1 (1930), 321 * Oapowiedikiemfancskim jest romanesqu poctyckiego, key nosi je do dzisiaj i téry od w. XVT gromadzono w abiory 2wane ‘omanceros. Natomiast gatunek powiesciowy w jeayku hisepatskim otrzymal nazwe ‘zapatyezong 2 wloskiego waza novella (podobai jak w jgzyk angilskim), 'W éredniowieczu Romania tworzya wspélnotgiulturowa, kr rorciagala sig po- rad granicami jezykowymi. Wielu Wioch6w pss poezje po prowanstlse (w Bashi Jomedi praecivinie ~ Dante whlada wv usta wilkiego poety prowansalskiego wypo- wiedd w swoim ojezytym jezyku), mist 2a Daniego, Bronetto Latin, pisal swoje lowne diel po francusku. Znsczacy w iy konteksie jest poem tabara Rain- Duta 2 Vaquezas (ok 1200: kxida ego pigs sto ulozona jest w inaym gay: po prowansalsku, po wlosku,w dilekef polnoenofrancuskim, po gaskofsku ipo portugal sku‘! Byly 1 rownied jezyki, kiérymi poslugiwala sg romasska twércz04éliryezna 2 fakt, i jezykw teh moéna byl udywae wymienni, wyniks, i? Swiadomose wspl- oly romnafiskie)byla wéwezas Zywa. Te wymiennogs jzykowg wy jako sodek atys- ‘yezny modemy spotkat niekiedy w Hiszpani, w sonetch Lopego de Vega i Géngor. nie} wigee} ode. 1300 Romania zaczla sg dele pod wagledem jezykowym kul rowym, Pomimo to ednak narody romatske pozostalyzlgczone we wspélnym rozwoja historycznym i w ich ciqgle 2ywym stosunku do lciny. W tym szerszym maczeniy motna wigs méwié weigz © Romani, Kira stinowia jeszcze jednode, w precivies- stvie do dow ido lteratur germasiskic, ‘Najstarszym zachowanym zabyikem jezyka romadskiego jest tekst Praysig Stas- burskch 2.842, jest to wszakie tylko dokument, a nie dzilolitrackie, Laeuch po- ‘mnikow literatury francuskej zaczyna sig dopiero pod Koniee XI w Literatura hi- spaiska rompocryna si pod koniec w. XII, wloska 226 nie wezesniejanizeliokolo 120, jes brad tu pod uwage Hymn o Brace soncu $w. Franciszka 2 Asyéu oraz syeyisia lyk arystyezn Te p6éne pocratk Hiszpani i Wloch naletytamaczyé dominujaca pony Fran, tak jak anow weresne pirwociny germadskie| twérezosi literacki)(w Anglo. .700, W Niemezech ok. 750) moiaa 2 Koel wyjsnia isting, ‘obcoseig tego, co .germatskie” wobec tego, co ,romadskie”, Tekst Prayigg Strasbur sich mya ip zobrazowaé mote nasiepujqco, W wer ramafski|jego pocrte brzmi nasigpujaco ,Pro Deo amor et christian poblo et nostro comun salvament. ~ To pre- ied jest jeszcze weigz bardzo bliskie lciny! Poréwnajmy 2 nim teks starogden0- niemieek: In godes minna ind in thes chistanesflches ind unser bedherogehalnis- Si." ~ (0% to jest swat calkowicie innego jgzyka! Izy romafiki weig jeszcze proce ‘aacray odcinek czasu mégh wspélistiee z mnie) I bardie)zbarbaryzowang lacing, ‘np te stanowié punkt wyjscia do naucrana sig laciny popeawne), Natomias wit Jeltryjezykw germarskich musil poznawat lasing samych je) podstaw ~ i uy sig jel reszig bardzo dobre. Lacing zaskakjqco poprawna pisano w Anglii ok. 700, to jest w ezase, kiedy je} zepsuciestanowilo we Franch regule. Nawet wysoko wy- ‘szaleonym Wlocham zdarzaly sig biedygramtycane, kt praypravialy 0 wesolose “Podobne utwory wyminiaV. Ciescin, Romdnion Fragments 1952, s. $23: prayklady 2 oscar niemieckepo ine pada W, Wackernagsh, Poe, Roi nd ili wy, 2 188, conn © eto Su. ula (2 Koc IX) ni mil dowd wap ani pte “© Menéndez Pal peypusicza, ie Poema dl Cid posal ok, 1140 Saad de gh ‘phar, nie mglo ano posta praedr 1180 (abi). ‘germafikich maich6w, Taka wlasni preygoe mish Gunzo 2 Novary, kiéry przyyl do Niemiee w 1.965 w orszaku Ottona I kiéremu praytraflo sig uzyé w roumowie z raichami 2 St, Gall aiewlasiwego praypadku, Usprawiedliwial sig x tego w liseie, piseac i nistusnieoskardona go ignorance Ww drcdziie gramatyki~ aczkolwiek expo praesakadza mi uiywanie nasogo jy potocznego,ktry jest lik tacinie” "To sisedztwo i podobiesstwo jezykSW potoeanych (,wUlgamyeh") w stosunka do laciny prectrwalo przez cala histor romatszczy2ny. Prasjawalo sig On0 W rozmty spostb. Jezyk romaiskie we wszystkich okresach zapoayezay 2 acny. Starofrancuska Pies Rolandsie (ok. 1100) zaceyna si nasepujaco: Cale eis, nose emperee magn. (Kol nasa we cess), (t64 wyraz magnus ui w psinoantyczne acniezostal zastapiony przymiowikiem ‘grandis iw jgeykach romatskih tylko wlasnie wyraz grandis Ayjenadal do dzis ~ 2 jedaym wyjatkiem, ktry stanowi Charlemagne. Z tego powodu filologowie tier daa, de viyy W perytocrony werse wyraz magnes jst ,atynizmenn”. Zdaja sig oni \wszakie zapomina, ie wszystkie wilkie zabykilierackiejzyka romariskiego usiane 5 latynizmami, kre w dodatku stosowane stam calkiem Swiadomie jako oadobniki retorycane, Znakomitym tego przykiadem mobe byé Booka Komedia Dantego. Tut — 8 jest to tylko jeden z setki mozlimych do preytoczeniapraykla6w ~ znajdujemy ac ‘ki ecoownik vir (mgzczyen) jako vro ~ bo Dance potzebowalakurat yma doo ‘Kiedy 2a szukano w jgzyku fancuskim XX w. okreenia na satajaeq maszyne”, 10 lutworzono wyrar avon 2 fac, avis ~ pa, | amy ty do czynienia ze zjawiskiem tego samego rodzau. Zapoéyezena zlaciny w jezykach romaskich nie robig na nikim wea ‘enn ,wyraz6w obeyeh ak jak to jest w praypadkutakich samych zapoiyezef z lci- ay w jerjko niemieckim. Eacina pozasaje cggle wspélaym i niewyczerpanym skarb cem dla wszystkich jezyk6w romaskich Literatur romafski, jedna po drug) Kolejno, widly peym na Zachodzie od wy- praw krzyzowych poczawszy a do rewoluefancuskig Tylko z punt widzenia RO- ‘mani moina olrzymas prawdziwy obraz literatury nowo2ytne), Od. 1100 do 1275 — (0 Pieén o Rolandsie a2 do Romansu o Réty ~Iteratura i kultura frneuska byly w20- rem dia inych kltur naradowych. Literatura seedniogémoniemiecka praejela wseyst- Iie swoje tematy 2 poe rancuskiej mawet Piet o Nibelungac, jak pokazaly bdo nia Fredricha Panzea, spor zavdzigeza Z6dlom francuskim®. Kultura dworska Fran ji promieniowala na Narwepg,atakie poza Pireneje. Romans o Réty przeabiano w ‘Toskani w ezasach Dantego, podobaie jak pai) cznil to samo w Anglii Chaucer -rancusks epika literatura romnsowa wplysvalyszeokim srumieniem do Wloch, gdzie ie} Boiardo i Aristo nadawal je) swiema,renesansowa form artystyezng. Nastep- fie 6w prymat w deiedinie iteratury preejla od Fanci poczqwszy od t. 1300 Italia: Dante, Petratka, Boccacio,nastgpnie dojzaly renesans. Ten zat eddzalywal z povro- tem we Franc, w Angi w Hisepans jako saan, Z nastaniem w. XVI rozpo- Hiatal wren tama jot odeabniony “ Suuion 2m Mange, Frankl. Menem, 1985 “ Pople, Hispania, Franca, Niemoy it. pzcywaly reesans” ally oda, es, atoms pd Kae garg ja exy wigs) fal tani” hry stant forme ‘lapaton”reianss wloiege, za sig hsp ty wie yobs panowani ad teat europe ma ores ona set Da histor teary europe anaomods Herat hiszpaki jest lak samo Kuczowo wana, jak da euopejskij histo suki = anajomosetwérerssh artysycane tego Krat. Dopero bowiem z pocatiem w. XVII Franja uvolia sip Calkowicie sped domiujqeego wplywu Hixpani Wiech, po czy saa itrzymaa Imie)ce pracwodne az do 1780, Tymczaem po 1590 w Anglit rozwinla ip} ‘wasn wit pocza na Kg wszclaka ie rwreano sczg6lne) Wain komt cic a2 do w. XVIIL Niemey natomiast nigdy nie moghy sip moby na rownorzene ‘wspblawednictwo 7 universal pte literacha Romani Ich gzina wy dopero "chwvl nadejca epoki Goethego. Az do tego momenta Niecy ain pezymowaly Jakchkowiek wplywow w zakresic literary, ani tee same ne oddnlywaly na ze vent ‘Scczeptinego rdzaju sosunek do Romani pasawiala Anglia. Byla ona cxgéig Cesarstwa zaledwie preescrerysia lat Reymsbe oddialy wajskowe wycofaly sig 410, ae misja Angstyna (od 557) omacrala powtseng romanizac ego kaj abo te jak okra to angst historyk: .bylapowrotem Bryan do Earopy de prneszlGc'*, Reymskiezabytk os se wobec germafskie inigracji, Poburaly ‘ne wyobraénie ays w Norhumb i pokarywane bly = dma, W epoce pooja sormatsieg i panowaniadynastiPantagenciw sala sig Anglia rzybodwh alts 1 francoske. Francuszezyzna bya jgyiem urgdowym rack nina 236 — je ‘aykem wyiszych staiow, Paryé 10 w owym erase Ieracka slicaAngli. Do os ‘ies lactskego .renesansu XII vi" prayezyni si w sposob wyrSeniaiacy wlanie “Anglicy i Waljeyoy. Dope w 1340 z6wnaai xa od wrglde prawnym m= Sekatey Angli pochodzeniafrancoskiego i saskiego™. W przecigh jednego wiko XIV sli oye nace oraz jeykizmieszaly sig sorry jednodt. Do tego sean stlecia nalezy Chaucer peewszy reprezeniatyay poeta angielski. Materi do jeg wer czosi poetyekejdstarrala Kultur iteracka Fran t Wich, Una w 1600. Rok Wwezesne ery angie, ky poslagwano sig wszklach od 1380 i try by Jexykiem wyniar sprawiediwosi or. 1362, axl po az perwszy wyt przez Ka ‘parlance. Sredniowiczna Anglia malta do Romani, Ale woke eformact Anglia, signgwszy w kotiu djralos,oddaia weg lacdsicgo wyshowawey, nie wehoda pay tym w sil powigzania ze Swit skandynawkim eto. Bey {anata i vate sama da see" ‘eeyk anges jest dalek grmatskimpretstleonym pz jy roms 4 lacisk. Natomas angielski charaker narodowy, ego cechy i frmy Syne 9 0 sermafski, nite romafskie~ 4 angielskie, Tworzg one szepdiwepoaczenie spolecr- nego konformizm oraz indywidvloego nonkonformizms ~ cryll mieszank, Kr} © €. Dawson, The Making of Europe 1928, 209 Pras po Tworene se Eurpy, 1961 ‘1F Sax we Journal ofthe Wary and Coutaul nstts” VI(1949), 183 pray. — Na ‘ematpowiqzaf Kalralnych migézy Anglia Wiech w VI w: 2b, W, Levison, England and the Continent in he Eight Cnty, 946, 182 “71. hserand, A Literary History ofthe English People 1 1895s. 236 516. M.Trevelya, History of England (1947) 104 rs po. istoraaoleczna Anh, 196; ponato: Bypland and the Mediterranean Toon or Brith Art andthe Mederrane: an, Oxford Uni Press, 1945 ao 1548. ry nie otra wyworeyé taden inny naréd,Stosunek Angi do Romanii ~ co ozacza zarazem nastawienie do tdyejieutopeskij stanowi problem, ktérym literatura an- Bielska nie presi sg interesowae. Ww XVII (Pope, Gibbon slic przyciagala jj ‘wage lacie, a w w. XIX ~ Niemey. W obecaym stuleciu mown podkesa sig ta wsrystkie hay oddvialywania tadyellromaskej~ co jest zjawiskiem bardzo cick ‘wym, kde tut mozna jedynie narqcié. Gromko waywali do walk ot G. K. Chester ‘on i Hiltire Belloc. Zaacene jednak wigksze znaczenie dla te) spawy ma krytyka 4 poliyka iteracka T. 5. lita, ktrq prowadei on od t. 1920: .Traech exy caerec otvescopisarey dudego formate ne czyni jeszcze itera, aczKolwiek Wojna | pots) Jest doprawdy powiescigwielke) Klas. Gayby usungé to wszystko, co pochodz od yim —wszystko,coorzymalisny od spolecznoeinormatso-trancuskij od Kosciola, od humanizmu, cz to droga bezposednia ey tz porednig~ c6z by pozostalo? Pare ‘eutofiskich Korzent i skorup. Anglia jest krajem elaiiskime i nie musiny az do Franc} _wracaé sig po nasza lacifskose™™ Za posrednictwer Romani je) oddzialywania Zachdd odziedziczy laciske sak ictwo, Naleiy teraz rzwaiyéjego formy i jego owoce. Inacze} mOwige, musimy abe nie prejsé od ogsnikow do Konkretnego bogactwa materi hstoryezne). Czy przesé do szezeg6l6w. Albowiem, jak zwykl byl mawiaé do swoichstudeatow Aby Warburg ~ Bog jest ubyty w szezegle” he Criterion", October 1923, 5. 108 LITERATURA I EDUKACJA 1. Sxtakwymwolons, & 42. 2 Pofei artes w fedalowiom,s 4S.— 3. Gramatyka, 4 4 Stuala anloseske I karolifske, .52.—" 5. Autory 1 program6w szkaluyeh, 55. 6 Unlwersyaty, 60. 7. Senet exemple. = 8.63 Literatura stanowi czpé,edukaeji". Daczego i od Kiedy? Diatego mianowicie, iz recy stierdail, ie poeta idealnie odzwircedla ich preesels ich naturgorar Sit. ich boz6w. Nie posiadali oni ksigg relgijaych ani tez warstwy kaplafskie} Dla nich omer byl cla,tradyja.Poczawszy od VI w rzed Chi jego deo sta sig pager ikiem s2kolnym. Od te sOwnie#chwilt literatura zostaa wena 2a proedaiot navera nia, a ciaglos literatury europejskiej~2wigzana z wykszalceniem szkolnym. Edvkacja sta si rowniet posrednikiem traycitIteracki Jos to fat eharakterystyczay dla Europy, nie wynikajednak 7 same} istry rzety. Pojgie godnos,niezaleznosei§ w)- chowavieze} funkejipoezj ukstaltowal wlasnie Homer i jego pSinejsze oddvilywa nie, Moglozresziqrownie dobre stat sina adr W judaizmie ued studi Pre wo", a ksiggi Moj2eszome to nie Zana poeza. Co jedaale Grecy wypracawali to Ry rmiae nasadowal, Poezjareymska zaczyna sip od Liviusza Androniksa (druga pol I w. przed Chr), ktry prelozyl Odseje dla seks. Wspélezesni mu Newius? | En- rise tworzyli epike narodowa, kta moglaby zstapié Hiadp. Dopiero jednae Wers- luz seworzylrzymski epos narodowy 0 warts uniwersalne), wesciowo i fonmalnie ‘opieaige sg 2ndw na Homerze. Dziela to sat nig row podrgconikem slay, ‘Sredniowiecze praeel od starodyinse radyeyjne powiqzanie migdryepika a stko- 4g Zachowalo Enel stawiajgc na rowni 7 nig epike 0 tematyce bible), kta w spos6b sztczny nastaiowala Wergiivza, ale kira nie mogla 20 tadng miar zastapi. CCaytanie ty tekst6w to meka. Weeplusz petal wige jako ostoja studiow lac skich. W czasach pSanijszych lasyey noworytayeh lerturnarodowyeh takze wesali 4d Kanon lektury s2kon), choca mie zawisze da tego clu sg nadawali, jk chacby Arila Sekspira cxy Faust Goetbego. Do navkio iteratrze naledy wige obowigrkowo {akze elementarna wiedza 2 zakresu oswiaty euopeski 1. S2tuki wyzwolone Podstawowa cecha Sredniowiecznego systemu kstalcena sgga swymi pocratkami jeszcze straying) Gree Starodytnos bowiem uwabala sof Hippiasea 2 Els ktsry ‘yl wspOlezesnie 2 Sokratesem, za tworce system pedagogicznego opatego na ys2tt- ach wyzwolonyeh". Po grecku system ten nazywal sig eyexhtog naiBeia, co Ozma "Na temathstleniaw sarolynoil nb H. Maou, Hitie deduction dine Ania, Paris 1988, Peel po. Historia wychowania w seriyodc, Warszawa 1958 czalo ,2wyerajn, powsvednie wykszialcenie"?, Pragaieniem Plata bylo jednak, aby \wylgemieilozoia shyla jako narzpric eke, Netylko de zwalezlsamego Homera 4 zalecal wypedzenie poet6w 2 ,je90" idealnego patstwa, lez rownie? odratcal ,og ne wyksmialcenie”. Roszzzenia dyKatorskie, kite dochodza do glosu w kx iloz0 fi, nigdy nie nostaly wypowiedziane x taka pasa i tak ostentacyjnc, jak w peeypada tego wlanienajwigkszego sposeéd greckich myiciel.Fednakée gloszone przezetpo- lady ~ i pedagogic, i pliyezne ~ poniosly klgske sama, Wspélezesny mu orator Isokrates wigezyl si do sporsw pomigdzy flozofii wyksztalceniem og6lnym, uzajge éwnoupeawnienie obydwu dziein edukacj. Uporegdkowal je prey (ym hierarchiz- nie: przedmioty wykszalenia og6lnego mialy slzy¢ jako praygotowanie (propedeuty ka) do stds filozofi, Pomimo zglaszanych sporadyerni sprecivé, utalena iso krtesa pozostaly w moey obowiqzigce)prakieanie przez calq starozytnose. List 88 Seneki sanowiklasyezny dokument tego system fam, glee omawia aries Uerales oraz studialberaia, Sq to mianowicie takie stadia, kiGrych celem nie jest robienie ‘maja, Nazywane 233 wolnyn" bo sq gone clowieka wolnego?. Sig ez malar stwo, rzefba i inne suki manualne (artes mechanicae) musialy 2 tego zespou byé ‘wylaczone, gy tymezasem muzyka, jako 2Wgzana z matematyka, zachowala w krggu suk wyzwolonych swoje miejce. W okreste pone) starytnos% tudo jut blo wtrzy- ‘mywa dle} poglg, 2e suki wyzwolone stanowiajedynie prygotowanie do sto ‘wania filo, Prestala ona bowiem nate, jako jena 2 dyseypin, do systema nauk ‘uracil swojgfunksje wychowawer9, Omnaczalo to, u sey starozytnose suki ‘wyzwolone pavostaly jako jedyny 2a80b wiedry navczane. W tym te czasie utalono, 4 jest ich seem i 2e wystepua w kolejnosi, kira porosialaniezmieniona przez cale Sedoiowieee: gramaiyka,rtoryka,dilektyka, aryueryka, geomet, muzyka i atr- romia. W dobie pénego sredaiowiecza porzadek (en przedstawiono W wierszu ‘nemotechnicznym, zmieniajgenieco Kolejnof€z uwagi na mem Wiets23: ‘ram logit: Dia. vera doce he verbs miisras “Mas ean: Ar mumera; Geo. ponder As. coli asa (Gramayka méwi,dlekiykaueay rad, enya tse slow; ‘Muy ies arytmety cry, peometa way, asironomia cx gland) static ztery (matematyczne) stuki Boejus2 ore jako quadrvium, ex cotery drog,tzypierwsze 2 od IX w.uchodeily za wiviun’, czy zy dog. Poecie ars naleby tw stanowero odeGinig od wyrabenia suka" W sensie nowoczesnym, Ozacza- lo ono bowiem wéweras .nauk, jakaé dyseypling wiedzy, podobni jae przyrostek “logia wystepuiaey np, w wyrarie ieologia SaroZyina eymologia wigzala ten wyraz Tak ewe Norn, Kinuprsa 670, We Willa Riches, LaciusAnnaeus Seneca, ysenaja, MUnchen 1938 5 16.4. neyhiog” na zaczeniepaclvne: amit", st * ayo w Zinmeloglck, 12, wywoi eras ier sia. “We Floren doy quirceata pasbudals sig samoSwiadomoss anys Nie hel jab bye ,rzmiesnkam, Ai do XVI w. oo tym sano wraigk z istrg nti, Zo. Eh rs XXII = Wei wore meccanico macy aircon, aba mecanca~ posplty ch, Pio Rajon w: Stall medieval, (1928), s 4-36; nam. guaduviom psn) powscech see jest forma quadrv, 2 praymiotnikiem arms (,Scisy"),yi artes zamykala ieako cal wiedzg w Sistych regulach. (Opis stuk wyzwolonych, kiGry cbowizywal prez cal sedniowiecze, sporzait poganin afrykafski Martianus Capella, ity tworzsl pomigdzy «410 a 439. Notker Labeo (2m, 1022) przeloiy jego driclo na jezyk starogémoniemieck, a mlody Hugo Grotivs zdobywal steogi Sologa,praygotowujae nowe wydanie tele Ksgik (1558), {eszeze Leibniz planowal nasgpng edyeje™. Sladyksigeki Martians weigd sig mapory- aw widowiskach z péanych lt XVI ws. ‘Martianus skomponowal swe delo w formie romanso, kidry sygnalizowany jest ww tytule De muprs Philologiae et Mercuri (O zaslubinach Filologtz Merkurym). ies. aie o forme, to many tu polgczenie rary 2 proepltagcyn tekst wierszami ale zasadi- zo przewaza proza. Wielka(oksigga, wypelniajgca ponadpigéset stron druku i jest da. {risijsregoczytelnika iestrava. Trocba wszelako pzyjae sg je lie, De pieew- sve ksigp tego dricla wprowadraig nas w akejeromansw. Pradstavione tu postacie ‘oraz tematy exgsto pojawialy sig W Sredniowieczu, zwlaszcea w epice ilozoficzne) Xl w. Dzielo Martanusarozpoczyna seo pies do Hymena, try wystepuje w ake nie ko w rl tego, ktéry gods ze soba zywioly ipcie w shuibie Natur, eczkiéry {est rwnieé swatem w stosunkach pomigdzy bozami W ich gronie za tyiko jeszoze ‘Merkry zostalkawalerem. Za namow Cnoty (Virus) naradza sig on z Apolinem: ten doradza mu obenek 7 panna Filolgia, ka posiadlacala wiedre, jst bowiem dobrze ‘bemana z Pamasem, 2 gwiadzistym niebem ora 2 tajemnicami Swiata podziemnego, Cnota, Apolo i Merkury w orszaku Muz wanosea sig poprzezsfery nicbieskie a do palacuJowisza, Zeromadzenie bog6w, do ktrego wlyczon0 rwnie? postal alegory7- te, aprbuje 2yezenie Merkurego i postanawia, Ze Filologia ostanieuczyniona bognia, {ak jk od te} chwl wszysey sierelniy, ery na to sobiezasuza (wg wyd. Dicka, 40,20; n)"- Panne mloda przstraja do subu je) matka Pronezis (47,21), nastgpnie 236 pondrawisa jg extery Cnoty Gl6wne 4 Try Gracje. Na rozkaz Athanazi must ona je- ‘Secze nuymiotowat pewng lo ksigdk, shy sae sig gong niesmiertelnod. Na koniee ‘wnoszg Filologie do nie w leer mlodziescy Labor (Praca) i Amor oraz panny Epi mela (Pilnos2) | Agrypnia (vosobienie nocoe)pracowitosi umysiowe}intelektualisty {iskréconych prez to godzin sn). W niebe ma powitanie Flologii wychodsi patronka ‘maliedstw Junona,kiéra zapoznajejq z mesrkatcami Olimpu, dalece sig jednak rt nigeymi od preebywajgcych na Olimpie greckim. 4 tu bowiem nie tylko rene rodzaje

    You might also like