Akademia Finansów i Biznesu Vistula

w Warszawie

kierunek Zarządzanie

Przedmiot: Metody i techniki zarządzania

Temat:

Metody badania i normowania czasu pracy.

Aleksandra Cieliczko
numer albumu 53567

Warszawa, listopad 2023 r.

Czym jest norma? - definicja
Norma ustala zasady, wytyczne lub charakterystyki dotyczące różnej
działalności i jej wyników; jest zatwierdzana na zasadzie konsensu,
przeznaczona do powszechnego i wielokrotnego stosowania,
zaakceptowana przez wszystkie zainteresowane strony jako korzyść dla
wszystkich i wprowadza kodeks dobrej praktyki i zasady racjonalnego
postępowania przy aktualnym poziomie techniki.
Tworzenie norm czasu pracy ma na celu uregulowanie czasu, który
pracownicy spędzają na wykonywaniu pracy. Główne cele i funkcje
tworzenia norm czasu pracy to:

● Ochrona pracowników: Normy czasu pracy mogą ograniczać

nadmierne obciążenie pracowników i zapobiegać przeciążeniu
fizycznemu oraz psychicznemu.
● Zapewnienie równowagi między pracą a życiem prywatnym:
Normy czasu pracy mają na celu umożliwienie pracownikom
spędzenia czasu z rodziną, na odpoczynek i inne aktywności
pozazawodowe.
● Zapobieganie nadużyciom pracodawców: Ustalając normy czasu
pracy, ustawodawstwo może chronić pracowników przed
nadużyciami ze strony pracodawców, takimi jak przymusowe
nadgodziny lub nieregulowany czas pracy.
● Promowanie bezpieczeństwa i zdrowia pracowników: Ustawienia
norm czasu pracy mają na celu zapobieganie wypadkom oraz
zachęcanie do regularnego odpoczynku, co przekłada się na
bezpieczne i zdrowe środowisko pracy.
● Optymalizacja wydajności pracy: Odpowiednio zbalansowany czas
pracy może przyczynić się do zwiększenia wydajności, poprzez
zapewnienie pracownikom odpowiedniego czasu na regenerację i
odpoczynek.
● Zmniejszenie bezrobocia: Poprzez regulację czasu pracy, można
kontrolować liczbę godzin, które pracownicy spędzają w pracy. To
 może wpłynąć na rynki pracy, zarówno z perspektywy
pracodawców, jak i pracowników.
● Zachęcanie do elastyczności w pracy: Normy czasu pracy mogą
uwzględniać różne modele pracy, takie jak praca w niepełnym
wymiarze godzin, telepraca czy elastyczne godziny pracy, co może
zwiększyć atrakcyjność miejsca pracy.
● Zabezpieczenie socjalne: Poprzez ustalanie norm czasu pracy,
ustawodawstwo może wpływać na warunki zatrudnienia, takie jak
minimalny wymiar czasu pracy, co może zapewnić pracownikom
stabilność finansową.
● Zapewnienie zgodności z przepisami prawa: Tworzenie norm
czasu pracy ma na celu dostosowanie działań pracodawców do
obowiązujących przepisów prawnych i unikanie kar oraz konfliktów
prawnych.

Reasumując, normy czasu pracy są istotne zarówno dla ochrony praw

pracowników, jak i dla zapewnienia efektywnego i zrównoważonego
funkcjonowania rynku pracy. Ich odpowiednie stosowanie jest kluczowe
dla utrzymania zdrowego i sprawiedliwego środowiska pracy.

Postanowienia normy powinny opierać się na podstawach

naukowych oraz danych sprawdzonych pod względem słuszności
technicznej, ekonomicznej i użytkowej, uwzględniać aktualny stan
wiedzy oraz poziom techniki osiągnięty lub możliwy do osiągnięcia w
najbliższym czasie oraz być możliwe do realizacji oraz absolutnie
sprawdzalne.
Normy pracy można określać za pomocą metody sumarycznej lub
analitycznej.
Określanie norm przy zastosowaniu metody sumarycznej może odbywać
się na podstawie:
● szacunkowego określania pracochłonności operacji (norma
szacunkowa);
● porównania ze znaną normą stosowaną przy analogicznej operacji
(norma porównawcza);
 ● danych statystycznych dotyczących faktycznego zużycia czasu na
wykonanie danej operacji (norma statystyczna)
normy te są ustalane dla całej operacji, a więc także dla jej
poszczególnych elementów. Metoda sumaryczna nie określa jednak
czasu rzeczywiście niezbędnego do wykonania operacji.
Metoda analitycznej natomiast, opierająca się na analizie procesu
technologicznego, organizacji produkcji i badaniu metod pracy, pozwala
ustalić normy techniczne uzasadnione, określające czas niezbędny do
wykonania operacji w warunkach zgodnych z zasadami prawidłowej
organizacji pracy, przez robotnika o odpowiednich kwalifikacjach, przy
zastosowaniu technicznie i ekonomicznie właściwych urządzeń,
narzędzi i metod pracy.
Do dokonywania pomiarów czasu pracy w celu ustalenia normatywów i
norm służą:
● chronometraż;
● fotografia czasu (dnia) roboczego;
● migawkowa obserwacja dnia roboczego.
Celem normowania pracy jest racjonalna gospodarka siłą roboczą.
pracy.
Normowanie pracy to ekonomiczne ustalanie ilości czasu niezbędnie
potrzebnego do wykonania określonej czynności lub wyrobu.
Norma ilościowa określająca ilość wyrobu wyznaczoną do wykonania w
jednostce czasu oraz norma czasowa określająca ilość czasu
wyznaczoną do wykonania jednostki wyrobu.
W badaniu norm czasu pracy, metoda sumaryczna odnosi się do analizy
i agregacji danych dotyczących czasu pracy pracowników w celu
uzyskania ogólnego obrazu lub charakterystyki czasu pracy w badanej
grupie lub populacji. Jest to technika statystyczna, która pozwala na
uzyskanie wskaźników opisowych dotyczących czasu pracy, takich jak
średnia liczba godzin pracy, mediana, minimalny i maksymalny czas
pracy i tym podobne.
Przykład zastosowania metody sumarycznej w badaniu norm czasu
pracy:

Załóżmy, że przeprowadzono badanie czasu pracy pracowników w firmie

X przez jeden tydzień. W wyniku badania zebrano dane dotyczące liczby
przepracowanych godzin przez każdego z pracowników. Metoda
sumaryczna może być zastosowana w celu obliczenia różnych miar
czasu pracy, takich jak:

● Średnia liczba godzin pracy: Suma godzin pracy wszystkich

pracowników podzielona przez liczbę pracowników.
● Mediana czasu pracy: Wartość środkowa w uporządkowanym
zbiorze danych czasu pracy, która oddziela połowę próby.
● Minimalny i maksymalny czas pracy: Najmniejsza i największa
liczba godzin pracy w badanej grupie.
● Rozstęp międzykwartylowy: Różnica między wartościami kwartylu
górnego a kwartylu dolnego w uporządkowanych danych czasu
pracy.
● Procentowy udział pracowników pracujących więcej niż określona
liczba godzin: Na przykład, ile procent pracowników pracuje więcej
niż 40 godzin w tygodniu.
● Inne statystyki opisowe: Takie jak odchylenie standardowe,
wariancja itp.

Metoda sumaryczna w badaniu norm czasu pracy pozwala na uzyskanie

kompleksowego obrazu czasu pracy w badanej grupie, co może być
przydatne dla pracodawców, badaczy, jak również dla ustawodawców w
celu podejmowania decyzji dotyczących regulacji czasu pracy.

Sumaryczna metoda ustalania norm jest niezbyt dokładna, ponieważ nie

przewiduje badania warunków produkcyjnych, stopnia wykorzystania
maszyn i urządzeń, poziomu organizacji pracy itd. Przy tego rodzaju
normowaniu istnieje duża dowolność norm i możliwość nadużyć.
Skutkiem stosowania sumarycznego normowania jest powstanie
zróżnicowanego stopnia napięcia norm, a więc istnienie prac
korzystnych i niekorzystnych. Sumaryczna metoda ustalania norm
doraźnie stosowana jest przy opracowywaniu planów nowej produkcji,
dla której nie sporządzono jeszcze pełnej dokumentacji technologicznej
oraz przy sporządzaniu wstępnych projektów nowych zakładów
przemysło­wych.

Rozstępy kwartylowe (inaczej zwane także zakresem

międzykwartylowym lub IQR od ang. Interquartile Range) to miara
rozproszenia danych w statystyce. Są one używane do określenia
różnicy między pierwszym i trzecim kwartylem w zbiorze danych.

Aby zrozumieć rozstępy kwartylowe, warto najpierw wyjaśnić, co to są

kwartyle:

​ Pierwszy kwartyl (Q1): To mediana dolnej połowy danych, czyli

wartość, która oddziela najniższą 25% danych od pozostałych 75%.
​ Drugi kwartyl (Q2): To po prostu mediana, która oddziela 50%
danych od górnych 50%.
​ Trzeci kwartyl (Q3): To mediana górnej połowy danych, czyli
wartość, która oddziela najwyższą 25% danych od pozostałych
75%.

Rozstęp kwartylowy to różnica między trzecim a pierwszym kwartylem

(IQR = Q3 - Q1). Wartość ta daje informację o rozproszeniu danych w
środkowej części rozkładu. Im większy jest rozstęp kwartylowy, tym
większe jest rozproszenie danych.

Rozstępy kwartylowe są szczególnie użyteczne w analizie danych,

ponieważ są mniej wrażliwe na obserwacje skrajne lub odstające niż np.
odchylenie standardowe. Są zalecane, gdy dane zawierają wartości
skrajne, które mogą znacząco wpłynąć na wyniki analiz.Wartość IQR
może być również wykorzystana do identyfikacji obserwacji odstających.
Obserwacje, które leżą poniżej pierwszego kwartyla minus 1,5-krotność
IQR lub powyżej trzeciego kwartyla plus 1,5-krotność IQR, są uznawane
za potencjalnie odstające.
Podsumowując, rozstępy kwartylowe pozwalają na zrozumienie
rozproszenia danych wewnątrz środkowej części rozkładu i są pomocne
w identyfikowaniu obserwacji odstających.

W kontekście normowania czasu pracy, metoda analityczna jest

podejściem, które opiera się na analizie szczegółowych danych
dotyczących procesów i zadań wykonywanych w miejscu pracy. Ma na
celu ustalenie optymalnego czasu potrzebnego do wykonania
określonych zadań lub procesów w ramach danej pracy. Wykorzystuje
ona obserwacje, pomiar i analizę danych dotyczących pracy, aby
opracować precyzyjne normy czasu pracy.

Proces wykorzystywania metody analitycznej w normowaniu czasu

pracy:

● Zidentyfikowanie zadań i procesów: Pierwszym krokiem jest

dokładne zdefiniowanie procesów i zadań, które są wykonywane w
miejscu pracy. To może obejmować określenie konkretnych
etapów lub czynności potrzebnych do wykonania danej pracy.
● Dokładna obserwacja i pomiar czasu: Następnie, metoda
analityczna wymaga dokładnej obserwacji pracowników w trakcie
wykonywania tych zadań. Czas, jaki pracownicy poświęcają na
poszczególne czynności, jest dokładnie mierzony.
● Analiza danych i wyznaczanie norm: Na podstawie zebranych
danych, analiza pozwala na wyznaczenie realistycznych oczekiwań
co do czasu potrzebnego do wykonania poszczególnych czynności
lub procesów.
● Ustalanie standardów czasu pracy: Na podstawie analizy danych,
normy czasu pracy są opracowywane. Mogą one obejmować czas
potrzebny do wykonania konkretnych zadań, procesów lub nawet
całych projektów.

Zastosowania metody analitycznej w normowaniu czasu pracy:

 ● Metoda analityczna może być szczególnie przydatna w branżach,
gdzie procesy są złożone i wymagają dokładnej analizy, jak np. w
przemyśle produkcyjnym, logistyce, inżynierii itp.
● Może być również stosowana w miejscach pracy, gdzie istnieje
potrzeba szczegółowej oceny czasu potrzebnego do wykonania
specyficznych zadań lub projektów.
● Metoda analityczna może być również użyteczna w sytuacjach,
gdzie konieczne jest dokładne określenie czasu potrzebnego do
wykonania określonych czynności w celu efektywnego zarządzania
zasobami ludzkimi i planowania produkcji.

Podsumowując, metoda analityczna w normowaniu czasu pracy opiera

się na dokładnej analizie procesów i zadań wykonywanych w miejscu
pracy w celu ustalenia realistycznych oczekiwań co do czasu
potrzebnego do ich wykonania. Jest to ważne narzędzie w zarządzaniu
czasem pracy i zasobami ludzkimi w miejscu pracy.

Określanie norm przy zastosowaniu metody analitycznej.

Wyróżniamy dwie zasadnicze odmiany:

Metoda analityczno-badawcza polega na bezpośrednim dokonywaniu

obserwacji i pomiarów zużycia czasu trwania poszczególnych operacji
lub jej elementów na stanowisku pracy (roboczym), czasu trwania
przerw oraz określenia warunków, w jakich wykonywana jest dana praca.

Metoda analityczno-obliczeniowa polega na opracowaniu

najkorzystniejszego systemu technologicznego pracy maszyn i
urządzeń, najbardziej racjonalnej struktury operacji, jej podziału na
czynności i ruchy robocze oraz takie ich zespole nie, aby uzyskana
norma jak najbardziej odpowiadała warunkom produkcji.

Przy pomiarach czasu w metodzie analityczno-badawczej można

szczegółowo podzielić proces pracy na operacje lub grupy operacji oraz
określić punkty rozgraniczające operacje między sobą.
Obserwacje czasu roboczego polegają na śledzeniu i rejestracji
wszystkich występujących na stanowisku pracy elementów pracy i
przerw z jednoczesnym notowaniem czasu bieżącego. Na podstawie
tych zapisów oblicza się wielkość czasu zużywanego na poszczególne
elementy pracy i wielkość przerw występujących na badanych
stanowiskach pracy

Chronometraż jest to technika pomiaru powtarzalnych operacji lub jej

elementów w celu ustalenia, na podstawie określonej liczby pomiarów,
właściwego czasu ich trwania i racjonalnego wykonania w normalnym
tempie pracy. Obserwacje chronometrażowe można prowadzić w
sposób ciągły lub wyrywkowy.

Oto jak chronometraż może być używany jako technika badania norm i
czasu pracy:

● Dokładny pomiar czasu pracy: Chronometraż pozwala na

precyzyjny pomiar czasu, który pracownicy poświęcają na
wykonanie określonych czynności lub procesów w miejscu pracy.
● Analiza wydajności i efektywności: Dzięki dokładnemu pomiarowi
czasu, można ocenić, czy pracownicy pracują w sposób efektywny
i wydajny, czy może istnieją obszary, które wymagają optymalizacji.
● Ustalanie norm czasu pracy: Na podstawie danych z
chronometrażu, można opracować realistyczne normy czasu pracy
dla różnych czynności lub procesów. Jest to szczególnie istotne w
branżach, gdzie precyzyjne określenie czasu wykonania jest
kluczowe dla efektywności produkcji.
● Identyfikacja potencjalnych obszarów optymalizacji: Analiza
danych z chronometrażu może pomóc w identyfikacji obszarów,
gdzie można wprowadzić zmiany lub ulepszenia w celu
zwiększenia wydajności lub skrócenia czasu potrzebnego do
wykonania określonych zadań.
● Ocena obciążenia pracowników: Dzięki chronometrażowi można
ocenić, czy pracownicy nie są przeciążeni pracą, czy też może
istnieją obszary, gdzie można równomierniej rozłożyć obciążenie
pracą.
 ● Ocena efektywności procesów produkcyjnych: W produkcji,
chronometraż może być używany do dokładnej analizy procesów
produkcyjnych, co może prowadzić do doskonalenia tych
procesów.
● Kontrola jakości i standardów pracy: Chronometraż pozwala na
monitorowanie, czy pracownicy przestrzegają określonych
standardów czasu pracy, co jest istotne dla utrzymania wysokiej
jakości produkcji.

Podsumowując, chronometraż jest kluczową techniką w badaniach

norm czasu pracy, pozwalającą na precyzyjny pomiar czasu potrzebnego
do wykonania określonych czynności lub procesów w miejscu pracy.
Jest to istotne narzędzie w analizie i optymalizacji czasu pracy oraz
wydajności procesów produkcyjnych.

Techniki obserwacji czasu roboczego:

● Obserwacja ciągła polega na nieprzerwanym śledzeniu pracownika

na jednym lub kilku stanowiskach pracy i rejestrowanie kolejności
występowania elementów badanej pracy z jednoczesną rejestracją
czasu występowania punktów początkowych lub końcowych
notowanych faktów.
● Obserwacja migawkowa (chwilowa) polega na dokonywaniu przez
obserwatora w sposób przypadkowy pewnej liczby obchodów, w
czasie których notuje on rodzaje czynności wykonywanych przez
pracowników na stanowiskach pracy. Dokładność tej techniki
uzależniona jest od liczby wykonanych notowań (obserwacji).

Indywidualna fotografia dnia roboczego jest rezultatem obserwacji i

pomiaru czasu zużywanego na stanowisku pracy z uwzględnieniem
czasu pracy i przerw w ciągu całego czasu obserwacji, obejmującego
zazwyczaj jedną zmianę roboczą lub jej część. Celem fotografii dnia
roboczego jest określenie stopnia wykorzystania czasu roboczego
pracownika oraz wielkości rzeczywistego zużycia czasu niezbędnego do
opracowania normatywów.
Proces obserwacji czasu roboczego technika obserwacji migawkowej
(chwilowej):

● Wybór momentu: W obserwacji chwilowej wybiera się konkretny

moment w czasie, w którym ma być dokonany pomiar aktywności
pracownika
● Rejestracja aktywności: W wybranym momencie dokonuje się
obserwacji pracownika i rejestruje się, na co dokładnie poświęca
on czas oraz jakie czynności wykonuje
● Dokumentacja wyników: Zarejestrowane informacje są dokładnie
udokumentowane w celu późniejszej analizy.

Celem zastosowania techniki obserwacji migawkowej (chwilowej) jest

dokładne i punktowe zarejestrowanie aktywności lub zachowania
badanego obiektu w konkretnym momencie czasu. Ta metoda ma na
celu uzyskanie precyzyjnych danych dotyczących określonego zjawiska
lub zachowania, co może być istotne w różnych dziedzinach
badawczych i praktycznych zastosowaniach

Metoda analityczno-obliczeniowa zapewnia, podobnie jak metoda

analityczno-badawcza, pewną równomierność napięcia norm pracy.
Opracowane tą metodą normy mogą być wykorzystane przy planowaniu,
ewidencji i kontroli przebiegu produkcji oraz przy stosowaniu
akordowego systemu płac. Stosuje się ją wtedy, gdy w instytucji
gospodarczej nie ma ustalonych normatywów w zakresie warunków
technologicznych i technicznych do obliczenia czasu głównego i
normatywów czasu pomocniczego; opracowanie tych normatywów jest
bardzo pracochłonne, wymaga dużego nakładu pracy i wysoko
kwalifikowanych pracowników.

Metoda analityczno-obliczeniowa polega na ustaleniu normy czasu na

podstawie obserwacji za pomocą odpowiedniej liczby pomiarów
chronometrażowych oraz zsumowaniu czasu przygotowawczo -
zakończeniowego, obsługi stanowiska pracy, a także czasu przerw na
odpoczynek i potrzeby naturalne, zgodnie z obowiązującymi
normatywami. Normy pracy mają w zakładzie pracy, zwłaszcza
produkcyjnym, bardzo szerokie zastosowanie, co zobowiązuje do
prawidłowego ich ustalania, aby wyniki wszelkich obliczeń były dokładne
i nie wprowadzały zaburzeń w procesie wytwarzania produktów.

Metody i techniki badania norm i czasu pracy są istotne z kilku

powodów:

● Efektywność i wydajność: Pozwalają na dokładne zrozumienie, jak

pracownicy poświęcają swój czas na wykonywanie określonych
zadań lub procesów. To umożliwia ocenę efektywności i
wydajności pracy oraz identyfikację obszarów, które mogą
wymagać optymalizacji.
● Optymalizacja procesów pracy: Poprzez analizę czasu
potrzebnego do wykonania poszczególnych czynności, można
zidentyfikować obszary, które można zoptymalizować, aby
zwiększyć wydajność i efektywność produkcji lub innych
procesów.
● Ustalanie realistycznych norm czasu pracy: Pozwala na
opracowanie realistycznych norm czasu pracy, które są używane w
zarządzaniu zasobami ludzkimi. Pomaga to w planowaniu i
kontrolowaniu działań w miejscu pracy.
● Kontrola jakości i standardów pracy: Badania norm i czasu pracy
pozwalają na monitorowanie, czy pracownicy przestrzegają
określonych standardów i procedur, co ma wpływ na jakość
produktów lub usług.
● Rozpoznawanie obciążenia pracowników: Pozwala na ocenę, czy
pracownicy nie są przeciążeni pracą lub czy nie ma nadmiernych
przerw w wykonywaniu obowiązków.
● Badanie ergonomii i warunków pracy: Pomaga w analizie
warunków pracy i ergonomii, co może być istotne dla komfortu i
bezpieczeństwa pracowników.
● Planowanie zasobów ludzkich: Na podstawie danych dotyczących
czasu pracy można lepiej zarządzać zasobami ludzkimi i planować
odpowiednio pracowników do konkretnych zadań i projektów.
● Badania nad wydajnością i innowacjami: Badania norm i czasu
pracy są istotne w badaniach nad wydajnością pracy oraz w
 opracowywaniu nowych innowacyjnych rozwiązań i procesów w
miejscu pracy.

Podsumowując, metody i techniki badania norm i czasu pracy są

kluczowe w analizie, zarządzaniu oraz doskonaleniu procesów pracy.
Pomagają w efektywnym wykorzystywaniu czasu, planowaniu zasobów,
kontrolowaniu jakości oraz tworzeniu warunków pracy sprzyjających
wydajności i komfortowi pracowników.

Bibliografia

Polski Komitet Normalizacyjny https://www.pkn.pl

Encyklopedia PWN
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/normowanie-pracy;3948304.html
Encyklopedia Zarządzania
https://mfiles.pl/pl/index.php/Mierzenie_i_normowanie_czasu_pracy
Badanie i wartościowanie pracy, Paweł Żukowski, Marian Duczmal 2007