‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪا‬

‫اﺻﻄﻼح ﻧﺎﻣﻪ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﮔﺮد آورﻧﺪﮔﺎن ‪:‬‬

‫روﯾﺎ ﻋﺒﺎس ﻧﮋاد‬
‫ﺳﻌﯿﺪه آﻗﺎرﻓﯿﻊ‬
‫ﻛﱪي ﺑﯿﺎت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﲝﺮي‬
‫رﺿﺎ ﺑﺎﻗﺮي‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫ﻣﻘﺪ ﻣﻪ؛‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ و اوﻟﯿـﻪ ﺗـﺪوﯾﻦ واژﮔـﺎن ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫اراﺋﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻲ ﳎﻤﻞ ﭘﲑاﻣﻮن ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ و ﻛﻠﯿـﻪ‬
‫واژﮔﺎن رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﻛﺘﺎب رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﺳﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻫﺪف ﻓﺮﻋﻲ اﯾﻦ ﳎﻤﻮﻋـﻪ‬
‫آﻣﺎده ﻛﺮدن ﯾﻜﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻻزم ﺑـﺮاي ﲠـﺮه‬
‫داﻧﺶ آﻣﻮز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﮔﲑي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫رﺷﺘﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﻛﺘﺎﲠﺎ و ﳎﻼﺗـﻲ ﻛـﻪ‬
‫در ﻋﻠﻮم رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﳎﻤﻮﻋﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در اﯾـﻦ‬
‫واژﮔﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻛـﺎر ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬

‫‪٠‬‬
‫ﻣﺘﻮن را ﺑﺮاي داﻧﺶ آﻣﻮز رﺷﺘﻪ ﻋﻠـﻮم اﻧـﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪﺳـﺮﯾﻊ‬ ‫ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﳓﻮي ﻛﻪ آﻧـﺎن‬
‫ﺗﺮ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻮﯾﻦ ﻋﻠﻤﻲ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺮ‬
‫ﻛﻠﯿﺪ واژه ﺑﺎ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘـﱪ و ﻣﺘﻌـﺪد‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در رﺷﺘﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﱯ ﻛﻪ ﻣﻔﯿﺪ و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﻧﺪ و داﻧﺶ‬
‫آﻣﻮزان ﻋﺰﯾﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ در ﺻـﻮرت ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣـﺬﻛﻮر ﲢـﺖ ﻫـﺮ ﻛﻠﯿـﺪ‬
‫واژه ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﳕﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﯾﻦ واژﮔﺎن ﺑﺎ ﳘﻪ وﻗﱵ ﻛﻪ در ﺗﺪوﯾﻦ آن ﺑﻪ‬
‫ً ﺧﺎﱄ از ﻧﻘﺺ ﻧﯿـﺴﺖ اﻣﯿـﺪ‬‫ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫اﺳﺖ اﻫﻞ ﻧﻈـﺮ ﺑـﺮ ﻣﻮﻟﻔـﺎن ﻣﻨـﺖ ‪‬ـﺎده ‪ ،‬ﻧـﺎ‬
‫رﺳﺎﯾﯿﻬﺎي ﻛﺎر و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات اﺻﻼﺣﻲ ﺧﻮد را ﺑـﺎ‬
‫آﻧﺎن در ﻣﯿﺎن ﮔﺬارﻧﺪ ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن از ﺟﻨﺎب آﻗﺎي آﻫﲏ دﺑﲑ زﺑﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﳕـﻮده‬ ‫ﻣﻮﻟﻔﺎن را در وﯾﺮاﯾﺶ اﺛﺮ ﯾـﺎري‬
‫اﻧﺪ ‪ ،‬ﳘﭽﻨﲔ از ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻣﲑ ﻫـﺎﴰﻲ ﻛـﻪ ﺿـﻤﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ واژﮔـﺎن ‪ ،‬ﯾـﺎري در ﮔـﺮد آوري ﻛﻠﯿـﻪ‬
‫واژﮔﺎن ﳕﻮدﻧﺪ ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ ‪.‬‬

‫» اﻟﻒ «‬
‫اﺣﺴﺎ س‬
‫‪sensation‬‬
‫‪ -‬از دﯾﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي ‪ ،‬ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﲡﺮﺑـﻪ ﺣـﺴﻲ‬
‫)آﮔﺎﻫﻲ آﻧﻲ ( ﻛﻪ در اﺛﺮ ﲢﺮﯾﻚ ﯾﻜﻲ از در‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﯾﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﯾﻚ درﯾﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻛﺴﺐ ﻣﻌﲏ ‪ ،‬ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬واﻛﻨﺶ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﯾﺎ ﺣﻮاس ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﳏﺮﻛﻲ ﻛـﻪ از راه اﻋـﺼﺎب ﺣـﺴﻲ ﺑـﻪ ﻣﻐـﺰ‬

‫‪١‬‬
‫اﻧﺘﻘــــــــﺎل ﻣــــــــﻲ ﯾﺎﺑــــــــﺪ ‪.‬‬
‫‪(١٣٧٧‬‬ ‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪،‬‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫‪sentiments/ feelings‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اراﺋﻪ ﯾﻚ ﻣﻌـﲏ دﻗﯿـﻖ ﺑـﺮاي اﯾـﻦ‬
‫اﺻﻄﻼح ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﻣﻌـﲏ آن‬
‫در ﻛﻠﻲ ﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﲡﺮﺑﻪ ﻛﺮدن ﺣﺲ ﻛـﺮدن ‪ ،‬ﯾـﺎ‬
‫داﺷﱳ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺸﯿﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺧﺎص‬
‫ﺗﺮ آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ (١‬اﺛﺮ ﺣﺴﻲ ‪ ،‬ﯾﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ‬
‫ﻧﻈﲑ ﮔﺮﻣﺎ ﯾﺎ درد ‪(٢‬ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺜﻞ اﺣﺴﺎس‬
‫ﺧﻮب ﺑﻮدن ‪ ،‬اﺣﺴﺎس اﻓـﺴﺮدﮔﻲ و ‪ (٣ . . .‬ﯾﻜـﻲ‬
‫از اﺑﻌﺎد ﻫﯿﺠﺎن ‪ (٤ . . .‬اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺜﻞ اﺣـﺴﺎس‬
‫ﻣﺒﻬﻢ درﺑﺎره ﭼﯿﺰي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫـﯿﭻ دﻟﯿـﻞ و ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫واﻗﻌﻲ ﲪﺎﯾﺖ ﳕﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ـﻄﻼح‬
‫ـﻮ اﺻـ‬
‫ـﺮف و ﳓـ‬
‫ـﻢ ﺻـ‬
‫ـﺎﺑﻖ ﻋﻠـ‬
‫ـﺪ ﻣﻄـ‬ ‫ـﺮ ﭼﻨـ‬ ‫ﻫـ‬
‫)‪ (sentiment‬از ﻛﻠﻤﻪ ﺣﺲ ﻛﺮدن ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﲏ وﺳﯿﻌﱰي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ﺣـﺲ ﻛـﺮدن ﯾـﻚ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺣﺴﺎس ﯾـﻚ ﻓـﺮد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻌـﻀﻲ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘـﻬﺎ‪ ،‬اﺷـﺨﺎص‪ ،‬ﻋﻘﺎﯾـﺪ و‬
‫اﻓﻜﺎر و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن ‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﻲ آﯾﺪ ‪ .‬ﯾﻚ اﺣﺴﺎس‬
‫‪،‬ﻛﻠﻲ ﺗﺮ و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ از ﯾﻚ ﻧﮕﺮش ﯾـﺎ ﻗـﻀﺎوت‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ﯾﻚ اﺣﺴﺎس ﺧـﺎص ﺑـﯿﺶ از ﯾـﻚ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺳﺖ و در آن ﻣﻌﲏ ﺿﻤﻦ ﻋﻤـﻞ ﻧﯿـﺰ وﺟـﻮد‬
‫دارد ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮدي ﻛﻪ داراي اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻗـﻮي‬
‫وﻃﻦ دوﺳﱵ اﺳﺖ ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﺎ ﺷﺪت از وﻃـﻦ‬
‫ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﴰﻦ ﻣﻬﺎﺟﻢ ‪ ،‬دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٧‬‬‫‪،‬‬ ‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت‬
‫‪Inferiority feeling‬‬
‫ﻧﮕﺮش ﻣﻨﻔﻲ و اﻧﺘﻘﺎد آﻣﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد روزﻣﺮه ﻣﺮدم‬
‫ﻋﺎﻣﻲ در اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع اﺣﺴﺎس ﺑﻲ ﻛﻔـﺎﯾﻲ و‬
‫ﺣﻘﺎرت اﺳﺖ ‪ .‬و آدﻟﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﲔ اﺣـﺴﺎﺳﻬﺎﯾﻲ‬

‫‪٢‬‬
‫در ﻛـــــــــــﻮدك اﺷـــــــــــﺎره دارد ‪.‬‬
‫)ﺷﻮﻟﺘﺰ ‪(١٩٨٧ ،‬‬

‫اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه )ﺑﻲ ارزﺷﻲ (‬

‫‪sin feelings‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﺑﻲ ارزﺷﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه ﻋﻤﯿﻖ‬
‫ﳘﺮاه اﺳﺖ ﻓﺮد اﺣﺴﺎس ﺷﻜـﺴﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷـﺘﻪ و ﺣـﺎل‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﳕﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲ رﺳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﳏﯿﻂ اﻃﺮاف را ﺑﺮاي ﺷﺎﻫﺪ ادﻋـﺎي ﺧـﻮد ﻏـﻮر و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘـﺺ و ﻧﺎرﺳـﺎﺋﻲ را‬
‫ﺑـــــﻪ ﺧـــــﻮد ﻧـــــﺴﺒﺖ ﻣـــــﻲ دﻫـــــﺪ‪.‬‬
‫)آزاد ‪(١٣٧٥ ،‬‬

‫اﺧﺘﻼل اﺳﻜﯿﺰو ﻓﺮ ﻧﯿﺎ ﯾﻲ‬

‫‪schizophrenia disorder‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از اﺧﺘﻼﳍﺎ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﻲ ﻫـﺎي ﻓﻘـﺪان‬
‫ﲤﺎس ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ ‪ ،‬ﭘﺮﯾﺸﺎ ﻧﯿﻬﺎي ﺑﺎرز اﻧﺪﯾﺸﻪ و‬
‫ـﺐ‪.‬‬
‫ـﺐ و ﻏﺮﯾـــــ‬
‫ـﺎر ﻋﺠﯿـــــ‬‫ادراك و رﻓﺘـــــ‬
‫)ﻫﯿﻠﮕﺎرد و اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاﺑﻲ‬
‫‪Anxiety disorder‬‬
‫ﯾﻚ اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاﺑﻲ ﻛـﻪ ﻣﺸﺨـﺼﻪ ﻋﻤـﺪه آن‬
‫ﺗﻨﺶ وﺑﯿﻤﻨﺎﻛﻲ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗـﭙﺶ ﻗﻠـﺐ‪ ،‬اﺣـﺴﺎس ﺧـﺴﺘﮕﻲ ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼل ﺧﻮاب ‪ ،‬ﺳـﺮ ﮔﯿﺠـﻪ ﻧﯿـﺰ ﳘـﺮاه ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬
‫)ﻫﯿﻠﮕﺎرد و اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﻓﺮاﮔﲑ‬

‫‪Generalized anxiety diso rder‬‬
‫اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ اﯾﻦ اﺧﺘﻼل راﲡﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ رو ﺷﲏ ﳕﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻲ ﺗﺮﺳـﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﺔ اﺻﻠﻲ اﯾﻦ اﺧﺘﻼل اﺿـﻄﺮاب اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﺮاﮔﲑ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﺑﺎ ﳏﺮك ﯾﺎ روﯾﺪاد ﲞﺼﻮص ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ﳕﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎﯾﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رخ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬

‫‪٣‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺿﻄﺮاب ﻛﻤﱰ واﺑـﺴﺘﺔ‬
‫روﯾﺪادﻫﺎي ﺑﺮوﻧﻲ اﺳـﺖ ﻭ ﺑﯿـﺸﱰ در اﺣـﺴﺎﺳﺎت و‬
‫ﺗﻌﺎرﺿﻬﺎي دروﻧﻲ ﺷﺨﺺ رﯾﺸﻪ دارد‪.‬‬

‫)ﻫﯿﻠﮕﺎرد و اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘﻲ‬
‫‪Temperamental Disorder‬‬
‫اﺧﺘﻼﳍﺎي ﺧﻠﻘﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔـﺮوه اﺧﺘﻼﳍـﺎي اﻓـﺴﺮده‬
‫وار ) ﯾــﻚ ﻗﻄــﱯ ( ‪ ،‬اﺧﺘﻼﳍــﺎي دو ﻗﻄــﱯ و دو‬
‫اﺧﺘﻼل ﻣﺒﺘﲏ ﺑﺮ ﻋﻠﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ )»اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘﻲ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﯾﻚ ﺷﺮط ﻃﱯ ﻋﻤﻮﻣﻲ « و »اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘـﻲ ﻧﺎﺷـﻲ‬
‫از ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد «( ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﯾﻚ از‬
‫آ‪‬ﺎ ﻧﯿﺰ داراي ﳎﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪Polar‬‬ ‫اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘﻲ ﺗﻚ ﻗﻄﱯ‬

‫‪temperame ntal disorder‬‬
‫اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘﻲ وﯾﮋﮔﻲ اﺻﻠﻲ اﺧﺘﻼﳍﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺳﺖ ‪،‬‬
‫اﻓﺮادي ﻛـﻪ اﺧـﺘﻼل ﺧﻠﻘـﻲ ﺗـﻚ ﻗﻄـﱯ دارﻧـﺪ ‪،‬‬
‫آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ آ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﯾﻚ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ و داﺋﻤـﺎ‬
‫ً‬
‫در ﺣﺎﻟــﺖ اﻓــﺴﺮدﮔﻲ ﺑــﻪ ﺳــﺮ ﻣــﻲ ﺑﺮﻧــﺪ ‪.‬‬
‫) آزاد ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫‪Bipolar‬‬ ‫اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘﻲ دو ﻗﻄﱯ‬

‫‪Temperament Disorder‬‬
‫اﺧﺘﻼل دو ﻗﻄﱯ ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫آن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﲪﻠﻪ ﻫﺎي اﻓﺴﺮدﮔﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻢ ﲪﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﺎ ﻧﯿﺎﯾﻲ )ﺷﯿﺪاﺋﻲ(‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ‪ ،‬اﺧﺘﻼل دو ﻗﻄﱯ در آﻏﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﲪﻠﺔ ﻣﺎﻧﯿﺎﯾﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد ﲪﻠﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي‬
‫‪،‬ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ رخ‬
‫ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ‪ .‬اﻣﻜﺎن دارد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﲪﻠﻪ ﻫﺎي‬
‫ﯾﻚ دورة ﻃﺒﯿﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﯿﺎﯾﻲ‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﯾﻚ دورة‬ ‫دﻧﺒﺎل آن ﯾﻚ ﲪﻠﻪ‬

‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ‬ ‫ﳘﲔ‬ ‫‪،‬وﺑﻪ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﻲ‬
‫‪( ١٣٧٥‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)آزاد‬

‫اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﻜﻲ‬

‫‪Psychophysiological Disorder‬‬
‫آﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺴﻤﻲ و ﺻﺪﻣﻪ واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ ﺑﺪن در‬
‫دورﻫﻬــﺎي ﻓــﺸﺎر رواﻧــﻲ ﲢﻤــﻞ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪.‬‬
‫)ﺳﺎرا ﺳﻮن ‪(١٣٧٨ ،‬‬

‫‪Personality Disorder/‬‬ ‫اﺧﺘﻼل ﺷﺨﺼﯿﺖ‬

‫‪Personality Disturbance‬‬
‫اﻟﮕــﻮي ﭘﺎﯾــﺪار ﻋــﺎدت ﮔﻮﻧــﻪ واﻧﻌﻄــﺎف‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ رﻓﺘﺎر ﯾﺎ ﻣﻨﺶ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺳﺎزﮔﺎري ﺷـﺨﺺ‬
‫را ﺑﻪ ﺷـﺪت ﳏـﺪود ﻣﯿـﺴﺎزد‪ .‬در اﻏﻠـﺐ ﻣـﻮارد‬
‫ﻧـﺎ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻫـﺎ را‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آورد در ﺣﺎﱄ ﻛـﻪ از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﭼﻨﲔ ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬

‫) ﻫﯿﻠﮕﺎرد واﺗﻜﯿﻨﺴﻮن ‪(١٩٨٣،‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﻫﺮاس‬
‫‪Phobic disorder‬‬
‫ﻫﺮاﺳﻬﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻬﺎي ﻏﲑ ﻣﻨﻄﻘﻲ از اﺷـﯿﺎ‬
‫و ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﺧﺎص ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬وﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﮕﺮاﻧﯿﻬﺎي‬
‫ﻣﺒﻬﻤﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻼﳍﺎي اﺿﻄﺮاب ﻓﺮاﮔﲑ دﯾﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد در اﺧﺘﻼﳍﺎي ﻫﺮاس ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼ اﺧﺘـﺼﺎﺻﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬وﻗﱵ ﻛﺴﻲ ﺗﺮس ﺷﺪﯾﺪي در ﺑﺮاﺑـﺮ ﳏـﺮك‬
‫ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﱵ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ دﯾﮕـﺮان آن را‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﳕﻲ داﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﯾﯿﻢ اﯾﻦ ﺷـﺨﺺ دﭼـﺎر‬
‫ـﺖ ‪.‬‬
‫ـﻮﺑﻲ( اﺳــــــــ‬
‫ـﺮاس )ﻓــــــــ‬
‫ﻫــــــــ‬
‫) ﻫﯿﻠﮕﺎرد واﺗﻜﯿﻨﺴﻮن ‪(١٩٨٣،‬‬

‫‪٥‬‬
 ‫اﺧﻼق‬
‫‪Morality‬‬
‫در زﺑﺎن ﻣﻌﻤﻮﱄ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺪدي‬
‫را ﺑﺮاي اﺻﻄﻼح اﺧﻼق ﻣﺸﺨﺺ ﳕﻮد‪ ،‬ﻣـﺜﻼ از ﳊـﺎظ‬
‫ﺗﺎرﳜﻲ اﺧﻼق ﺑﻪ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻮده و‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد آن در آﺳﺎﯾﺶ و ﺧﲑ و ﺻﻼح ﻋﺎﻣﻪ ﺟـﺴﺘﺠﻮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ و رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺟﺮﯾﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻐـﯿﲑ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑﻮده و ﺑﺎ رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻓﺮد ﳘﺮاه‬
‫ﺑﺎ دﮔﺮ ﮔﻮﻧﯿﻬﺎ و ﻏﻨﺎي ﳏﯿﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ او ﺑـﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬در اﺧﻼق ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺳـﻪ ﻗـﺴﻤﺖ ﻣﻬـﻢ را‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻟـــــــــــــــــﻒ(ﺷـــــــــــــــــﻨﺎﺧﺖ‬
‫ب( اﺣــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺎس‬
‫ج(رﻓﺘﺎر‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺎﻣﻞ ارزﺷﻬﺎ و ﻗﻀﺎوﲥﺎ ﺳﺖ ‪ .‬اﺣـﺴﺎس‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﻘﺼﲑ و ﮔﻨﺎه دارد در ﺣـﺎﱄ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم ﯾﻌﲏ رﻓﺘﺎرﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ) ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺮدن و‪ (. . .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاي اﻋﻤـﺎل‬
‫و ﺳﻮﺳﻪ اﻧﮕﯿﺰ )ﻧﻈﲑ ﺧـﻮد داري از دروغ و‪. .‬‬
‫ﻣـــــــﻲ دﻫـــــــﺪ‪.‬‬ ‫‪ ( .‬را ﺗـــــــﺸﻜﯿﻞ‬
‫‪(١٣٧٠‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﻛﯿﺎﻧﻲ‬

‫ادراك‬
‫‪Perceotion‬‬
‫ﻓﺮاﯾﻨــﺪي ﻛــﻪ ﺗﻮﺳــﻂ آن اﻃﻼﻋــﺎت ﺣــﺴﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﯾﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻣـﻲ ﮔﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻣﻌﻨﺎي داده ﻫـﺎي ورودي ﺗﻔـﺴﲑ ﻣـﻲ ﺷـﻮ ﻧـﺪ و‬
‫ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‬ ‫ً ﭘﺎﺳﺦ ﺣﺮﻛﱵ ﺻﻮرت ﺑﻨﺪي‬ ‫‪‬ﺎﯾﺘﺎ‬
‫ً ادراك ﻓﺮاﯾﻨــﺪي‬‫ادراك ﻣــﻲ ﺑﺎﺷــﺪ ‪ ،‬اﺳﺎﺳــﺎ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و ﲡـﺎرب ﮔﺬﺷـﺘﻪ در اﯾـﻦ‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻫﺪاﯾﺖ ﻛﻨﻨـﺪه ا ي دارد‪ .‬ﻓﺮاﯾﻨـﺪ‬
‫ادراك ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ‪ ،‬ﺗﻐﲑ ‪ ،‬ﺑـﺎز ﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﺗـﺸﺨﯿﺺ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ورودي ﺑﺮاي ﺗﻔـﺴﲑ ﺳـﺮ و ﻛـﺎر دارد ‪.‬‬
‫ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ادراك ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻌﲏ‬

‫‪٦‬‬
‫ﺟﺰء ﻣﻬﻤﻲ از رﻓﺘﺎر ﺣﺮﻛﱵ اﺳﺖ زﯾﺮا ﯾـﺎد ﮔـﲑي‬
‫ﺣﺮﻛﱵ ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻛـﺮد‬
‫ادراك دارد‪ .‬اﺟﺰاء ادراك را در زﯾﺮ ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪ :Detection – ١‬ردﯾﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻒ‪ ،‬ﺑﺎزﯾﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺎزرﺳﻲ‪،‬‬
‫اﻛﺘﺸﺎف‬
‫‪ :Discrimination-٢‬ﲤﯿﺰ ‪ ،‬اﻓﱰاق‬
‫‪ :Recognition-٣‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪ :Identification -٤‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ‪ ،‬ﳘﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزي‬
‫ادراك ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن دادن و ﻣﻌﻨـﺎ دادن ﺑـﻪ‬
‫درون دادﻫﺎي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫راﻫﻨﻤﺎي رﻓﺘﺎر از ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﻔﯿﺪي ﺑـﺮ ﺧـﻮردار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﳓﻮ ﮔﺴﱰده ا ي ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ از ﺟﻬﺎن اﻃﺮاف واﺑـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ‪ ،‬ادراك‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ دﻫﯿﻢ ﺗﻌﲔ ﺷﻮد‬
‫‪ .‬رﻓﺘﺎر ﺣﺮﻛﱵ ﻣﻮﺛﺮ و ﻛﺎر آﻣﺪ ﻛـﺎﻣﻼ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﺑـــــــــــــــﻪ ادراك اﺳـــــــــــــــﺖ‪.‬‬
‫)ﺳﯿﺞ ‪(١٣٧٨ ،‬‬

‫ارزش‬
‫‪Value‬‬
‫ﯾﻚ ﻫﺪف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛـﻪ دﺳـﺖ ﯾـﺎﻓﱳ ﺑـﻪ آن‬
‫ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ‪ .‬ﳎﻤﻮﻋﻪ ﻛﻢ و ﺑﯿﺶ ﻣﺮ ﺑﻮط ارزﺷـﻬﺎ‬
‫ﻛﻪ رﻓﺘﺎر و ﺳﻠﻮك ﺷﺨﺺ را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑـﺪون‬
‫ـﺪ‪.‬‬
‫ـﺎه ﺑﺎﺷـــ‬
‫ـﺪان آﮔـــ‬
‫ـﻮدش ﺑـــ‬
‫ـﻪ ﺧـــ‬
‫اﯾﻨﻜـــ‬
‫)ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪(١٣٦٤ ،‬‬

‫ارزﺷﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪Social values‬‬
‫ﻣﻘﯿﺎ ﺳﻬﺎي ﻛﻪ از ﻃـﺮف ﯾـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻼك ارزﯾﺎﺑﻲ اﻓﻜﺎر ‪ ،‬ﻫـﺪﻓﻬﺎ و اﻋﻤـﺎل‬
‫اﻓﺮاد ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه اﻧـﺪ و اﺳـﺎس‬
‫‪ ،‬ﭘﺎداﺷﻬﺎ و ﻛﯿﻔﺮ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪(١٣٦٤‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد‬

‫‪٧‬‬
 ‫ارﯾﻜﺴﻮن‬
‫‪Erikson.E.‬‬
‫ارﯾﻚ ارﯾﻜﺴﻮن رواﻧﻜﺎو ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازي ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫در ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻓﺮوﯾﺪ در ﻣﻮرد ﻣﺮاﺣـﻞ رﺷـﺪ ﲡﺪﯾـﺪ‬
‫ﻧﻈﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﻛـﺮد ‪ .‬ارﯾﻜـﺴﻮن ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﲑات رﺷﺪي ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺗﺎﻛﯿـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﳘﯿﺖ ﲡﺎرب ﻛـﻮدك در ﺟﺮﯾـﺎن ﭘـﺮورش‬
‫ﯾﺎﻓﱳ و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮ ﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫»ﺧﻮد« ﻛﻢ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ارﯾﻜـﺴﻮن‬ ‫در رﺷﺪ‬
‫در ﻋﲔ ﺣﺎل ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻐﯿﲑات ﻋﻤـﺪه رﺷـﺪي‬
‫ﺑﻌﺪ از دوران ﻛﻮدﻛﻲ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬ﺑـﻪ ﳘـﲔ‬
‫دﻟﯿﻞ ﳎﻤﻤﻮﻋﻪ اي از ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷـﺪ را ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻛﺮد ‪ .‬ﻛﻪ ﲤﺎم دوران زﻧﺪﮔﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﻛﲑد‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﯾﻚ ﺗﻜﻠﯿﻒ ﯾﺎ ﲝﺮان رﺷﺪي ﺷﺨﺺ ﻣـﻲ‬

‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﯾﺪ آن را از ﺳﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي رﺷﺪ ﺳﺎﳌﻲ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫اداﻣﻪ دﻫﺪ ‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻢ در ﻣﺮﺣﻠـﻪ اول اﳚـﺎد‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ ‪ .‬ارﯾﻜﺴﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻮزادان‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دﻧﯿـﺎي ﭘﲑاﻣﻮﻧـﺸﺎن ﺑـﺎ ﺛﺒـﺎت و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﲏ ﺑﺎﺷﺪ ﻏﺬاﯾﺸﺎن را ﺧﻮرده ﺑﺎ ﺷﻨﺪ‬
‫‪ ،‬ﺟﺎي ﮔﺮم و راﺣﱵ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺣﺴﺎس اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ـﺪ‬
‫ـﲔ رﺷـ‬‫ـﻀﺎد ﺑـ‬ ‫ـﻪ دوم ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠـ‬
‫ـﻪ ﺗـ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠـ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل رأي ﺑﺎ رﺷﺪ ﺗﺮ دﯾـﺪ و ﺷـﺮم اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫دوران ﻧﻮ ﭘﺎﯾﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗـﺎ اﺳـﺘﻘﻼﱄ‬
‫ﺑﯿﺎ ﺑﻨﺪ ‪ .‬آﻧﺎن »ﻧﻪ« ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﻫــﺮ ﺟــﺎ ﻛــﻪ ﲞﻮاﻫﻨــﺪ راه ﺑﺮوﻧــﺪ وﺑﺪوﻧــﺪ ‪.‬‬
‫ارﯾﻜﺴﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﳘﯿﺖ دارد‬
‫ـﺘﻘﻼل راي‬‫ـﻦ دوران اﺳـ‬‫ـﺎن در اﯾـ‬‫ـﻪ ﻛﻮدﻛـ‬‫ـﻪ ﺑـ‬‫ﻛـ‬
‫ﺑﺪﻫﯿﻢ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺗﻨﺪ و ﭘـﺮ ﺧﺎﺷـﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷـﯿﻢ‪.‬‬
‫واﻟﺪﯾﲏ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ دﭼﺎر ﺷﺮﻣﺰدﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋـﺚ‬

‫‪٨‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ او در ﻣﻮرد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑـﻮدن ﺧـﻮد دﭼـﺎر‬
‫اﺣﺴﺎس ﺗﺮدﯾﺪ و دودﱄ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻀﺎد ﺑﲔ اﺣـﺴﺎس‬
‫اﺑﺘﻜﺎر و ﮔﻨﺎه اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن در اواﺳﻂ دوران‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻧﯿﺎز دارﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺗـﻀﺎد ﺑـﲔ ﻛـﺎراﯾﻲ و‬
‫اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت را ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬آﻧﺎن وارد ﻣﺪرﺳـﻪ‬
‫ـﺪ و‬‫ـﻲ دﻫﻨـ‬
‫ـﺎم ﻣـ‬
‫ـﺎﻟﯿﻔﻲ را اﳒـ‬
‫ـﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﻜـ‬‫ـﻲ ﺷـ‬‫ﻣـ‬
‫ﻣﻬﺎرﲥﺎي ﺟﺪﯾـﺪي ﻛـﺴﺐ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ و‬
‫اﺣﺴﺎس ﻛﻔﺎﯾﺖ اﳘﯿﺖ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ﻛـﻮدﻛﻲ ﻛـﻪ ﻫـﯿﭻ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺪارد‪،‬ﯾﺎ ﺑـﻪ ﻛـﺮات ﺑـﺎ ﺷﻜـﺴﺖ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺷـﺪﯾﺪا اﺣـﺴﺎس ﺣﻘـﺎرت‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻀﺎد در دوران ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ﺗـﻀﺎد‬
‫ﺑﲔ ﻫﻮﯾﺖ ﯾﺎﺑﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮ در ﮔﻤﻲ ﻧﻘﺶ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑــﺴﯿﺎري از ﻋﻨﺎﺻــﺮ ﻫﻮﯾــﺖ دوران ﻛــﻮدﻛﻲ در‬
‫ﻧﻮﺟﻮان ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﻋﲔ ﺣﺎل ﻫﻮﯾﱵ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫و ﺷﻐﻠﻲ ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ در ﺣﻞ اﯾـﻦ‬
‫ﺗﻀﺎد ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳـﺮ در ﮔﻤـﻲ ﻧﻘـﺶ ﯾـﺎ‬
‫ﻫﻮﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ـﲔ‬
‫ـﻀﺎد ﺑـ‬‫ـﺎ ﺗـ‬
‫ـﺮد ﺑـ‬
‫ـﺴﺎﱄ ﻓـ‬
‫ـﻞ ﺑﺰرﮔـ‬‫در اواﯾـ‬
‫ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻨﺎره ﺟﻮﯾﻲ روﺑﻪ رو اﺳـﺖ‬
‫‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺎز دارد ﺗﺎ رواﺑﻂ ﺷﺨـﺼﻲ و ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﳕـﻲ‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺑﺮ ﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﲔ رواﺑﻄﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﳑﻜﻦ اﺳـﺖ از‬
‫ﳊﺎظ رواﻧﻲ از دﯾﮕﺮان ﻛﻨﺎره ﺟﻮﯾﻲ ﻛﻨﺪ و ﻓﻘـﻂ‬
‫رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺑﺮ ﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻀﺎد در اواﺳـﻂ دوران ﺑﺰرﮔـﺴﺎﱄ زاﯾﻨـﺪﮔﻲ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﺧﻮد ﻓﺮو رﻓﺘﮕـﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬ﯾﻜـﻲ از اﻧـﻮاع‬
‫زاﯾﻨﺪﮔﻲ ﺑﭽـﻪ دار ﺷـﺪن اﺳـﺖ وﱄ در ﻋـﲔ ﺣـﺎل‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻛﻨﻨﺪه و ﺧﻼق ﺑـﻮدن در ﻛـﺎر ﯾـﺎ ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ اﳘﯿﺖ دارد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ارﯾﻜـﺴﻮن‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﻣﻮﻟﺪ ﺑﻮدن در ﺧـﻮد ﻓـﺮو‬
‫ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻀﺎد ‪،‬ﻛﻤﺎل ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻮﻣﯿـﺪي‬
‫اﺳﺖ ‪،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﺎن ﺑـﻪ ﺣـﺪ ﻛﻤـﺎل رﺷـﺪ‬

‫‪٩‬‬
‫ﻛﺮده اﺣﺴﺎس ﻣﻌﻨﺎ و ﻧﻈﻢ در زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﯾﺎس در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻏﺎﻟـﺐ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫اﻓﺮاد از ﻣﺮگ ﺑﱰ ﺳﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﻜﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﺧــــﻮد را رﺿــــﺎ ﯾــــﺖ ﲞــــﺶ ﻧﺪاﻧﻨــــﺪ‪.‬‬
‫) ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ ‪(١٣٧٧،‬‬

‫آزﻣﺎﯾﺶ‬
‫‪Experiment‬‬
‫درروش آزﻣﺎﯾﺶ ﳏﻘﻖ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫اﳚﺎد ﺗﻐﯿﲑي ﺧﺎص ‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻗﺮار دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﯾﻦ روش ﳏﻘﻖ ﯾﻚ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﲑ‬
‫را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﻐﯿﲑ آ‪‬ﺎ ﺳﻌﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫اﺛﺮ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﲑات را ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ً ﺑﻪ ﻣﺘﻐﲑي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﳏﻘﻖ ﻛﻨﱰل ﺷﺪه‬‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﺎ‬
‫ﺗﺎ ﺗﺎﺛﲑ آن ﺑﺮ ﻣـﺘﻐﲑ ﻫـﺎ ي دﯾﮕـﺮﺗﻌﯿﲔ ﺷـﻮد‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﻜـﻪ‬ ‫‪.‬ﻣﺘﻐﲑ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﲑ ﯾﺎ ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ در اﺛﺮ دﮔﺮ ﮔﻮﻧﻲ ﻣﺘﻐﲑ‬
‫ً ﻣـﺘﻐﲑ ﺗـﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ دﮔﺮ ﮔﻮن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﺎ‬
‫ﯾﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫)اﲪﺪي و ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫آزﻣﻮن‬
‫‪Test‬‬
‫آزﻣﻮن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از وﺳـﯿﻠﻪ ا ي ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﯿﺪن وﯾﮋﮔﻲ رواﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آزﻣﻮ‪‬ﺎي رواﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ -١.‬آزﻣﻮ‪‬ﺎي ﺷﻨﺎﺧﱵ‪ :‬آزﻣﻮ‪‬ﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺮار ﻣـ‬
‫ـﻨﺠﺶ ﻗـ‬
‫ـﻮرد ﺳـ‬
‫ـﻨﺎﺧﱵ را ﻣـ‬
‫ـﺎي ﺷـ‬
‫وﯾﮋﮔﯿﻬـ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ -٢‬آزﻣﻮ‪‬ﺎي ﻫﻮﺷﻲ ‪ :‬ﳕﻮﻧﻪ ا ي از آزﻣﻮ‪‬ﺎي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑﻪ ﴰﺎر ﻣﻲ آﯾﻨـﺪ ‪ -٣‬آزﻣﻮ‪‬ـﺎي ﺷﺨـﺼﯿﱵ‪:‬‬
‫آزﻣﻮ‪‬ﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﯾﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺷﺨـﺼﯿﱵ اﻓـﺮاد‬
‫را ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗـﺮار ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ‪ -٤.‬آزﻣﻮ‪‬ـﺎي‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﲢﺼﯿﻠﻲ ‪ :‬آزﻣﻮ‪‬ﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﭘﯿـﺸﺮﻓﺖ‬

‫‪١٠‬‬
‫ﻣﻲ ﺳﻨﺠﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﲢﺼﯿﻠﻲ داﻧﺶ آﻣﻮزان را‬
‫)اﲪﺪي و ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫آزﻣﻮن ﻫﺎي اﺳﺘﻌﺪاد ) آزﻣﻮن ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ(‪:‬‬

‫‪Aptitude tests/‬‬

‫‪Achivement tests‬‬
‫آزﻣﻮ‪‬ﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از روﻧﺪ ﯾﺎد ﮔﲑي ﯾـﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﯾﻚ ﻓﺮد در اﳒﺎم ﯾﻚ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﺎص‬
‫ارزﺷﯿﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﻜﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻫـﺎي‬
‫وراﺛﱵ آن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪(١٣٨١ ،‬‬ ‫)ﻧﻈﺮي‬

‫آزﻣﻮ‪‬ﺎي آﻣﺎري‬
‫‪Statistical tests/‬‬
‫آزﻣﻮ‪‬ـــﺎي آﻣـــﺎري ﻋﺒﺎرﺗﻨـــﺪ از‬
‫روﺷﻬﺎﯾﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣﯿـﺰان‬
‫اﻋﺘﺒﺎر داده ﻫﺎ در ﺑﺮ آوردﻫـﺎي آﻣـﺎري‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺑﯿـﺎن‬
‫دﯾﮕﺮ آزﻣﻮ‪‬ﺎي آﻣﺎري ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻄﺎي اﻧـﺪازه ﮔـﲑي در داده ﻫـﺎ آﻣـﺎري‬
‫ـﺖ ‪.‬‬
‫ـﺪر اﺳـــــــــــــ‬‫ﭼﻘـــــــــــــ‬
‫)ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪(١٣٧٦،‬‬

‫آزﻣﻮن ﺑﺎﻻ ﻧﺲ وزﻧﻪ ﻫﺎ‬

‫‪Weights Balancing test‬‬
‫ﺑﺮاي ﲡﺴﻢ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﳐﺘﺼﺮي از آن ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮدازﱘ ‪ .‬اﻫﺮﻣﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﲑﯾـﺪ ﻛـﻪ در دو‬
‫ﺑﺎزوي ﻫﻢ اﻧﺪازه ﺧﻮد ﭼﻬﺎر ﻣﯿﺦ ﭼﻮﺑﻲ دارد ﻛﻪ‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﯿﺎن آ‪‬ﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ً وزﻧﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﺣﻠﻘﻪ اي ﺷﻜﻞ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﺮ‬ ‫ﺿﻤﻨﺎ‬
‫ﻣﯿﺦ ﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫روي اﯾﻦ‬
‫ﻗﺮار داد ‪ .‬آزﻣﺎﯾـﺸﮕﺮ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در ﺻـﻮرت‬

‫‪١١‬‬
‫ﲤﺎﯾﻞ ﺑﺎ ﻛﺸﯿﺪن ﯾﻚ زﺑﺎﻧﻪ ﻫﺮ دو ﺑـﺎزوي اﻫـﺮم‬
‫را آزاد ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ ،‬ﭘﺲ از رﻫﺎ ﺷﺪن‬
‫زﺑﺎﻧﻪ ﻫﺮ ﻃﺮف اﻫﺮم ﻛﻪ ﺳﻨﮕﲔ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺎزوي‬
‫اﻫﺮم ﺑﻪ ﳘﺎن ﲰﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﺎدل اﻫﺮم ﺑﻪ دو ﻋﺎﻣـﻞ ﺑـﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﯾﻜﻲ ﺗﻌﺪاد وزﻧﻪ ﻫﺎي روي ﻫﺮ دو ﺑﺎزو و دﯾﮕﺮي‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ وزﻧﻪ ﻫـﺎ از ﻣﺮﻛﺰﺛﻘـﻞ‪ .‬وﻗـﱵ در ﻣـﻮرد‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻌﺎدل اﻫـﺮم ‪ ،‬از ﻛﻮدﻛـﺎن ﺳـﺆال ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬آ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﯾﻜﻲ از ﭼﻬﺎر ﻗﺎﻋﺪه زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ‪: ١‬ﻛﻮدك ﯾﺎ ﻧﻮﺟﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد‬
‫وزﻧﻪ ﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﲑد ﺑﺎزوﯾﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻌﺪادوزﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﺸﱰي دارد ‪ ،‬ﺑﻪ ﲰﺖ ﭘـﺎﯾﲔ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻌـﺪاد‬
‫وزﻧﻪ ﻫﺎ در ﻫﺮ دو ﺑﺎزو ﯾﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷـﺪ او ﭘـﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﲏ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آزاد ﺷﺪن دﺳﺘﮕﺎه اﻫﺮم ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻣﻲ اﯾﺴﺘﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ‪ :٢‬ﻛﻮدك ﯾﺎ ﻧﻮﺟﻮان ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﱰي ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‬ ‫وزﻧﻪ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﲏ‬
‫ﺑﺎزوﯾﻲ ﻛﻪ وزن ﺑﯿـﺸﱰي دارد ‪ ،‬ﺑـﻪ ﲰـﺖ ﭘـﺎﯾﲔ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد وزﻧـﻪ‬
‫ﻫﺎ در ﻫﺮ دو ﺑﺎزو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫وزﻧﻪ ﻫﺎ از ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ‪ :٣‬ﻛﻮدك ﯾﺎ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﭘـﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﲏ ﺧﻮد ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ وزن و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﱄ اﮔﺮ ﯾﻚ ﺑﺎزو داراي وزﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﯿـﺸﱰي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و وزﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزوي دﯾﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﯾﺎد ﺗﺮي‬
‫از ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻮدك دﭼﺎر ﺗﻀﺎد ﻣـﻲ‬
‫ً ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﲏ ﺧﻮد را ﺻﺮﻓﺎ‬ ‫ﺷﻮد و‬
‫ﯾﻚ ﺣﺪس اﺣﺘﻤﺎﱄ ﺑﯿﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه‪ :٤‬ﻛﻮدك ﯾﺎ ﻧﻮﺟﻮان ﳘﺰﻣﺎن ﺑـﻪ وزن و‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﯾﻚ اﺻـﻞ‬
‫ﻣﻬﻢ ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ ‪،‬ﻧﲑو ﮔﺸﺘﺎوري ﻫـﺮ دو ﺑـﺎزو‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب وزن در ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮﻛــــــــــﺰ ﺛﻘــــــــــﻞ اﺳــــــــــﺖ‪.‬‬
‫) اﺣﺪي و ﲨﻬﺮي ‪(١٣٧٨ ،‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫‪Nonverbal test /‬‬ ‫آزﻣﻮن ﻫﺎي ﻏﲑ ﻛﻼﻣﻲ‪:‬‬
‫‪Nonlanguage test‬‬
‫آزﻣﻮن ﻫﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎري‬
‫ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎري ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﳕﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪(١٣٨١ ،‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل‬
‫‪Reasoning‬‬
‫ـﺎره‬
‫ـﺪ داوري درﺑـ‬‫ـﺪ ﻗﺎﻧﻮﳕﻨـ‬
‫ـﻪ ﻓﺮآﯾﻨـ‬ ‫ﺑـ‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻘﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬اﻓـﺮاد ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﺪﻻل از اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺻﺪﻗﺸﺎن ﺑﺮاي آ‪‬ﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﯾـﺎ ﻣﻔـﺮوض اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﯿﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻗﯿﺎﺳﻲ و اﺳﺘﻘﺮاﯾﻲ ﺗﻔﻜﯿﻚ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪).‬ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ـﻮد(‪.‬‬‫ـﻪ ﺷـــ‬
‫ـﻲ ﻣﺮاﺟﻌـــ‬
‫ـﺘﻘﺮاﯾﻲ و ﻗﯿﺎﺳـــ‬ ‫اﺳـــ‬
‫) آﯾﺴﻨﻚ ‪( ١٩٤٤ ،‬‬

‫اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺘﻘﺮاﯾﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت‬ ‫‪Imductive reasoning‬‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺘﻘﺮاﯾﻲ اﺳﺘﺪﻻل »ﺑﻪ ﲰﺖ ﺑﺎﻻ«‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬ﯾﺎ از ﺟﺰء ﺑﻪ ﻛﻞ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻛﻪ زﻣﺴﺘﺎن در ﺗﻮرﻧﺘﻮ ‪ ،‬ﻛﺎﻟﮕﺎري‪،‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﻫﺎي ﻛﺎﻧﺎدا ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﺳﻜﺎﭼﻮان ‪،‬ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮد اﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮﺳﯿﻢ ﻛﻪ زﻣﺴﺘﺎن در ﻛﺎﻧﺎدا ﺳﺮد اﺳﺖ ‪.‬‬
‫وﻗﱵ ﻣﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﯿﺎس اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﯿﻢ درﺑﺎره درﺳﱵ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ وﻗﱵ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﺳـﻘﺮاء اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬درﺑﺎره اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺑـﻪ داوري ﻣـﻲ‬
‫ﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﯿﺸﱰ داﻧﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺎ درﺑﺎره ﺟﻬـﺎن از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺘﻘﺮاﯾﻲ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫)آﯾﺴﻨﻚ ‪(١٩٤٤ ،‬‬

‫‪١٣‬‬
‫اﺳــــــــــﺘﺪﻻل ﻗﯿــــــــــﺎ ﺳــــــــــﻲ‬
‫‪Deductive reasoning/‬‬ ‫‪Syllogistic reasoning‬‬

‫ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻗﯿﺎﺳﻲ ﺑﻌﻀﺎ اﺳﺘﺪﻻل ))ﺑﻪ ﲰﺖ‬

‫ﻣـﻲ‬ ‫ﭘﺎﯾﲔ(( ﯾﺎ از ﻛﻞ ﺑﻪ ﺟﺰء ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ـﻪ اي از‬
‫ـﺎ ﳎﻤﻮﻋـ‬
‫ـﻲ ﺑـ‬
‫ـﺘﺪﻻل ﻗﯿﺎﺳـ‬
‫ـﺪ اﺳـ‬‫ﻓﺮآﯾﻨـ‬
‫ﻋﺒﺎرﲥﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫و از آن ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮاي اﺳـﺘﻨﺘﺎج ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﺻﻮرت درﺳﱵ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧـﺎم‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪(١٩٤٤‬‬ ‫) آﯾﺴﻨﻚ ‪،‬‬

‫اﺳﱰوژن‬
‫‪Estrogen‬‬
‫ﮔﻨﺎد ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺎده ﯾﺎ ﲣﻤﺪا‪‬ﺎ )‪(Ovaries‬در‬
‫ﲞﺶ ﺑﺎﻻي ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه در دو ﻃـﺮف ﺳـﺘﻮن ﻓﻘـﺮات‬
‫ﺟﺎي دارﻧﺪ و وﻇﯿﻔﻪ ﺷﺎن ﺳﺎﺧﱳ ﺳﻠﻮﳍﺎي ﺟﻨـﺴﻲ و‬
‫ﻫﻮرﻣﻮن اﺳﱰوژن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﱰوژن ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻣﺎده ﺳﺎزي ﺟﻨﺴﻲ ﯾـﻚ رﺷـﺘﻪ‬
‫دﮔﺮ ﮔﻮﻧﯿﻬﺎي ﺑـﺪﻧﻲ ﭘﺪﯾـﺪ ﻣـﻲ آورد ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﺳﯿﻨﻪ ‪ ،‬ﭘﺴﺘﺎ‪‬ﺎ ‪ ،‬ﺑﺎﺳﻦ و روﯾـﺶ ﻣـﻮ‬
‫در اﻃﺮاف زﻫﺎر ‪.‬‬

‫‪(١٣٦٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﭘﺎرﺳﺎ‬

‫ا ﺳﱰس‬
‫‪Stress‬‬
‫اﺳﱰس ﯾﺎ ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ ‪ ،‬ﳎﻤﻮع واﻛﻨﺸﻬﺎي ﺟﺴﻤﻲ ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ و ذﻫﲏ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﮔﺎﻧﯿﺰم )ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه(‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﳏﺮﻛﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﯾﺎ داﺧﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ‬
‫زﻧﻨﺪه ﺛﺒﺎت و اوﺿﺎع ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﻚ ﺑﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺪري اﺳﱰس ﻻزﻣﻪ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪ ،‬ﺗﻼش و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﺳﱰس ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ‬

‫‪١٤‬‬
 ‫و ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﱰك‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪(١٩٨٣‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﻫﯿﻠﮕﺎرد واﺗﻜﯿﻨﺴﻮن‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اﺳﱰس وﻗﱵ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ اﻧـﺴﺎ‪‬ﺎ‬

‫ﺑﺎ روﯾﺪاد ﻫﺎﯾﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ آ‪‬ـﺎ را‬
‫ﺑﺮاي ﲠﺰﯾﺴﱵ رواﻧﻲ و ﻣﺎدي ﺧﻮد ﺧﻄﺮﻧـﺎك ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻣــﻲ ﻛﻨﻨــﺪ ‪ .‬در ﭼــﻨﲔ ﺷــﺮاﯾﻄﻲ از ارﮔﺎﻧﯿــﺴﻢ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣـﻲ رود ﺑـﺎ اﯾـﻦ وﺿـﻌﯿﺖ ﺳـﺎزﮔﺎري و‬
‫اﻧﻄﺒﺎق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬در اﺳﱰس ‪ ،‬روﯾـﺪادﻫﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻄﺮ آﻓﺮﯾﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﳏﺮﻛﻬـﺎي اﺳـﱰس‬
‫زا ﻧﺎم دارﻧﺪ ‪ ،‬واﻛﻨﺸﻬﺎي ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾـﻦ‬
‫ـﺴﯿﺎري از‬‫ـﺪ‪ .‬ﺑـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﯾﻨـ‬‫ـﱰس ﻣـ‬‫ـﺪادﻫﺎ را اﺳـ‬‫روﯾـ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﱰس را ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﲑوﻧﻲ ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ )‬
‫ـﺎي‬
‫ـﺮ ﮔﻮﻧﯿﻬـ‬‫ـﺮه‪ ،‬دﮔـ‬
‫ـﺎي روزﻣـ‬ ‫ـﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎرﯾﻬـ‬
‫ﻣﺎﻧﻨـ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ و …( ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﱰس را ﻣﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﺑﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ دروﻧـﻲ ﻧـﺴﺒﺖ داد )ﻣﺜـﻞ ﺑﺎورﻫـﺎي‬
‫ﻏــــــﲑ ﻣﻨﻄﻘــــــﻲ و رﻓﺘﺎرﺗﯿــــــﭗ ‪. (A‬‬
‫‪(١٣٨١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﻧﻈﺮي‬

‫اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻫﺎ و ﳐﺮو ﻃﻬﺎ‬

‫‪Rods and cones‬‬
‫ـﻮري‬
‫ـﺪه ﻧـ‬
‫ـﺎ ﮔﲑﻧـ‬
‫ـﺎ و ﳐﺮوﻃﻬـ‬
‫ـﺘﻮاﻧﻪ ﻫـ‬
‫اﺳـ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﳐﺮوﻃﻬﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬
‫دارا ﺑﻮدن ﯾﻚ اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ )ﻗﻄﻌـﻪ ﺧـﺎرﺟﻲ(‬
‫ﳐﺮوﻃﻲ ﺷﻜﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ داد ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻋﻤـﻮم اﺳـﺘﻮاﻧﻪ‬
‫ﻫﺎ ﺑﺎر ﯾﻜﱰ و ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ از ﳐﺮوﻃﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣـﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﳘﯿﺸﻪ ﺻـﺪق ﳕـﻲ ﻛﻨـﺪ در ﻗـﺴﻤﺘﻬﺎي‬
‫ﳏﯿﻄﻲ ﺷﺒﻜﯿﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻫﺎ ‪ ٢‬ﺗﺎ ‪ ٥‬ﻣﯿﻜﺮو ﻣﱰ ﻗﻄﺮ‬
‫دارﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﻜﻪ ﻗﻄﺮ ﳐﺮوﻃﻬﺎ ‪ ٥‬ﺗـﺎ ‪ ٨‬ﻣﯿﻜـﺮو‬
‫ﻣﱰ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺷﺒﻜﯿﻪ ﯾﻌـﲏ در ﻟﻜـﻪ‬
‫زرد ﻗﻄﺮ ﳐﺮو ﻃﻬﺎ ﻓﻘﻂ ‪ ١/٥‬ﻣﯿﻜـﺮو ﻣـﱰ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫‪(١٩٩١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﮔﺎﯾﺘﻮن‬

‫‪١٥‬‬
 ‫آﺳﯿﺐ ﻣﻐﺰي‬
‫‪Brain Damage /‬‬

‫‪Brain Injury‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﯾﻚ ﻣﻐﺰ ﺳـﺎﱂ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﺣﺎدﺛـﻪ ﯾـﺎ‬
‫ﺑﯿﻤﺎري آﺳﯿﺐ ﺑﺮﺳﺪ ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل زﯾـﺎد ﻋـﻮارض‬
‫ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﻮﺷﻲ ‪ ،‬ﻓﻠﺞ ﻣﻐـﺰي‬
‫‪ ،‬ﻏﺶ ﯾﺎ ﯾﻚ رﻓﺘﺎر ﻏﲑ ﻃﺒﯿﻌﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﯾﺪ‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﺳﯿﺒﻬﺎي ﻣﻐﺰي ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺪ ﯾﻜﺪﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻮع ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﻐـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﳏﻞ آﺳﯿﺐ و ﻣﯿﺰان رﺷﺪ ﻃﺒﯿﻌـﻲ ﻛـﻮدك در زﻣـﺎن‬
‫ـﺰي‬
‫ـﯿﺒﻬﺎي ﻣﻐـ‬
‫ـﺎﻫﻲ آﺳـ‬
‫ـﺴﺘﮕﻲ دارد ‪ .‬ﮔـ‬
‫ـﻪ ﺑـ‬ ‫ﺣﺎدﺛـ‬
‫رﻓﺘﺎري ﻧﺎ آﺷـﻨﺎ و ﻋﺠﯿـﺐ و ﻏﺮﯾـﺐ ﭘﺪﯾـﺪ ﻣـﻲ‬
‫آورد‪ .‬زﯾﺮا ﻓﺮد ﺻﺪﻣﻪ دﯾﺪه ﳑﻜﻦ اﺳﺖ اﺷﯿﺎء را‬
‫دﮔﺮ ﮔﻮن ﺑﺒﯿﻨﺪ و ادراك ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﭼﻨﲔ ﻣﻮاردي‬
‫ﻛﻮدك ﳔﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺰء ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑـﻪ ﻛـﻞ‬
‫ﳕﻮﻧﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﺖ ﻓﻜـﺮ‬ ‫آن ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ روي دﻛﻤﻪ آن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪(١٣٦٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﭘﺎرﺳﺎ‬

‫اﺻﻞ رﻣﺰ ﮔﺬاري اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ )اﺻﻞ زﻣﯿﻨﻪ(‬

‫‪Encoding specificity principle‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﯾﻚ ﺣﻜﻢ ﻛﻠﻲ در ﻣـﻮرد ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﻣﯿﺎن ﺷﺮاﯾﻂ رﻣﺰﮔﺬاري و ﺑﺎزﯾﺎﺑﻲ ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻪ‬
‫ﯾﺎد آوردن ﯾﻚ ﻓﻘﺮه ﯾﺎ روﯾﺪاد اﺳﺖ و ﺑﯿﺎن ﻣﻲ‬
‫رﻣـﺰ‬ ‫ﻋﻤﻠﯿـﺎت‬ ‫دارد ﻛﻪ اﺛـﺮ ﲞـﺸﻲ‬
‫ﮔﺬاري ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزﯾﺎﺑﻲ ‪ ،‬و‬
‫ﺗﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ ﻋﻤﻠﯿـﺎت رﻣـﺰ ﮔـﺬاري‬
‫ﺗﻐﯿﲑ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫ـﺎ‬
‫ـﺪاد ﯾـ‬‫ـﻮب روﯾـ‬ ‫ـﺪر ﺧـ‬ ‫ـﺮدي ﭼﻘـ‬
‫ـﻪ ﻓـ‬‫اﯾﻨﻜـ‬
‫واﻗﻌﯿﱵ را ﺑﻪ ﯾﺎد آورد ﺑـﻪ دو ﻋﺎﻣـﻞ اﺳﺎﺳـﻲ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ‪ (١ :‬ﻋﻤﻠﯿﺎت رﻣﺰ ﮔـﺬاري آﻏـﺎزﯾﻦ‬
‫ﳏﻔﻮﻇﺎت ﺣﺎﺻﻞ ‪ (٢‬ﳏﯿﻂ ﺑﺎزﯾﺎﺑﻲ ﯾﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺑﺎز ﯾﺎﺑﻲ آﺗﻲ ‪.‬اﺻﻞ رﻣﺰ ﮔﺬاري اﺧﺘـﺼﺎﺻﻲ ﺣﻜـﻢ‬

‫‪١٦‬‬
‫ﻧﻈﺮي ﻛﻠﻲ ا ي اﺳﺖ در ﻣﻮرد ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﯾـﻦ‬
‫دو ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﯿﲔ ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آوردن ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﺻﻞ ﻣﺒﺘﲏ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﯿـﺎت رﻣـﺰ ﮔـﺬاري‬
‫ﺧﺎص اﻋﻤﺎل ﺷﺪه روي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ادراك ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪،‬‬
‫ﺗﻌﯿﲔ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي در ﺣﺎﻓﻈﻪ ذﺧﲑه ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬ ‫‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺣﺎﻓﻈـﻪ ذﺧـﲑه‬
‫ﺗﻌﯿﲔ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﺑﺎزﯾـﺎﺑﻲ ا ي در‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آوردن دﺳﱰﺳﻲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ذﺧﲑه ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫دو واﻗﻌﯿﺖ ﲡﺮﺑﻲ ﳕﻮﻧﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﲑﯾـﺪ ‪.‬‬
‫اول ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛـﻪ ﳘﺒـﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ ﻧﺰدﯾﻜﻲ ﻣﯿﺎن ﻛﻠﻤﺎت ﺷﺎه و ﻣﻠﻜﻪ وﺟـﻮد‬
‫دارد وﱄ اﯾﻨﻜﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻛﻠﻤـﻪ ﻧـﺸﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﯾﺎد آوري ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﭘﯿـﺸﱰ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺷـﺪه‬
‫»ﻣﻠﻜﻪ«را ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻋﻤـﺪه‬
‫اي ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت رﻣﺰ ﮔﺬاري ﻣﺸﺨـﺼﻲ ﺑـﺴﺘﮕﻲ دارد‬
‫ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ »ﻣﻠﻜﻪ« اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﳕﻮﻧﻪ اﮔـﺮ آزﻣـﺎﯾﺶ ﺷـﻮﻧﺪه ﻛﻠﻤـﻪ ﻣﻘـﺼﺪ‬
‫»ﻣﻠﻜﻪ«را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮي از زوج ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻧﻈـﲑ‬
‫ﺧﺎﱎ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻪ ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﻣﻠﻜـﻪ را در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
‫رﻣﺰ ﮔﺬاري ﻛﻨﺪ آﻧﮕـﺎه اراﺋـﻪ ﻛﻠﻤـﻪ‬ ‫ﺧﺎﱎ‬
‫ﺷﺎه در زﻣـﺎن ﺑـﺎ زﯾـﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﯾـﺎد آوري ﻛﻠﻤـﻪ‬
‫»ﻣﻠﻜﻪ« را در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺣﺎﻟﱵ ﻛـﻪ ﻫـﯿﭻ ﻧـﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﺴﻬﯿﻞ ﳕﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ .‬دوم وﻗـﱵ‬
‫ﺷﺨﺺ ﲨﻠﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ »آن ﻣـﺮد ﭘﯿـﺎ ﻧـﻮرا ﻛـﻮك‬
‫ﻛــﺮده« را ﺷــﻨﯿﺪه ﺑﺎﺷــﺪ ‪ .‬آﻧﮕــﺎه ﻧــﺸﺎﻧﻪ‬
‫»ﭼﯿﺰي ﺳـﻨﮕﲔ « ﻓﺎﯾـﺪه اي ﻧـﺪارد ‪ .‬از ﺳـﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ وﻗﱵ ﻛﻪ »آن ﻣﺮد ﭘﯿﺎﻧﻮرا ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد«ﲨﻠـﻪ‬
‫اي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪه آﻧﮕﺎه »ﭼﯿـﺰي‬
‫ﺳﻨﮕﲔ« ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﺎﱄ اﺳﺖ ﺣﺎﱄ ﻛﻪ »ﺻﺪاي ﺧﻮب« ﭼﻨﲔ‬
‫ﻧﯿـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺖ‪.‬‬
‫)آﯾﺴﻨﻚ ‪(١٩٤٤ ،‬‬

‫اﺿﻄﺮاب‬
‫‪Anxiety‬‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻣﻬﻤﱰﯾﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﲢﻠﯿـﻞ‬
‫رواﻧﻲ ﻋﻠﺖ ﲤﺎم ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎي رواﻧﻲ ﳏﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ ،‬اﺿــﻄﺮاب اﺳــﺖ‪ .‬ﻓﺮوﯾــﺪ اﺿــﻄﺮاب را )درد‬
‫رواﻧﻲ( ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﲏ ﺑﻪ ﳘﺎن ﺻﻮرت ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺪن دﭼﺎر زﺧﻢ ‪ ،‬اﻟﺘﻬﺎب و ﺑﯿﻤﺎري ﮔﺮدد‪ ،‬اوﻟﲔ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺐ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮد‬
‫از ﻧﻈﺮ رواﻧﻲ دﭼﺎر ﻣـﺴﺎﻟﻪ و ﻣـﺸﻜﻞ ﺷـﻮداوﻟﲔ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺿﻄﺮاب ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻫﻢ ﻋﻠﺖ ﳏﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﻢ ﻣﻌﻤـﻮل ﯾﻌـﲏ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﺎرا ﺣﺘﯿﻬـﺎي رواﻧـﻲ اﺿـﻄﺮاب‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﯾﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ و ﻣـﺸﻜﻞ‬
‫رواﻧﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدد ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﺧـﻮردن‬
‫ﺗﻌﺎدل رواﻧﻲ ﮔﺮدد ‪ ،‬اﺣﺴﺎس اﺿـﻄﺮاب ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺿﻄﺮاب را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‬
‫اﻟﻒ( اﺿﻄﺮاب واﻗﻌﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﺧﻄﺮات ﯾﺎ ﲥﺪﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﲑوﻧﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ .‬ب( اﺿﻄﺮاب ﻧﻮرﺗﯿﻚ ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻛـﻪ‬
‫ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫﺎي ‪‬ﺎد ﻣﻮﺟﺐ ﲥﺪﯾﺪ ﻓﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻄـﻊ‬
‫ﻛﻨﱰل ﻣﻦ و ﻇﻬﻮر رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﺒﯿﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ ﺷـﻮﻧﺪ ج( اﺿـﻄﺮاب اﺧﻼﻗـﻲ ‪،‬‬
‫وﻗﱵ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮد ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف وﺟـﺪان‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﯾﺎ ارزﺷﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮﯾﺶ اﳒﺎم داده ﯾـﺎ‬
‫وﻗﱵ در ﻧﻈﺮ دارد اﳒﺎم ﺑﺪﻫـﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دﻟﯿـﻞ‬
‫اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻨﺒـﻊ اﺿـﻄﺮاب ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﲡﺮﺑﻪ اي ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻄﺮ ﻧﺎك اﺳﺖ و ﻓﺮد ﺑﺮاي‬
‫ً ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﻋﻤﻠـﻲ‬‫آﻧﻜﻪ آن را ﲡﺮﺑﻪ ﻧﻜﻨﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﱵ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺮس ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪه‪،‬اﺣﺴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﯾﻚ ﲥﺪﯾﺪ ﻣﻌﻠﻮم و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺎ ﻣﺸﺨﺺ از ﺗﺸﻮﯾﺶ و ﻧﺎراﺣﱵ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺧﻄـﺮ‬
‫ﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ .‬اﺿﻄﺮاب رواﻧﻲ دروﻧﻲ اﺳﺖ و ﺷـﺨﺺ‬
‫را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﲥﺪﯾﺪ ﻫﺎي ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺒـﻬﻢ ﮔـﻮش‬
‫ﺑﻪ زﻧﮓ و آﮔﺎه ﻣﻲ ﺳﺎزد و او را وا ﻣـﻲ دارد‬
‫ﺗﺎ ﺑـﺮ ﻋﻠﯿـﻪ آن ﻋﻤﻠـﻲ دﻓـﺎﻋﻲ اﳒـﺎم دﻫـﺪ ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﯿﺰﻣﻬﺎي دﻓﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺗﺪﺑﲑ ﻫﺎي ﻧﺎ ﺧـﻮد آﮔـﺎه‬
‫»ﻣﻦ « ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺿـﻄﺮاب‬
‫و ﺣﻔﻆ ﺧﻮﯾﺶ از ﺧﻄﺮات آن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔـﲑد‪.‬‬
‫‪(١٣٧٥‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) آزاد‬

‫اﻋﺘﺒﺎر‬
‫‪Reliability‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از اﻋﺘﺒـﺎر ‪ ،‬ﺛﺒـﺎت ﳕـﺮات ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫دﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ آزﻣﻮن در ﺳﻨﺠﺶ ﻫﺎي ﻣﻜﺮر ﺑـﺮ روي‬
‫اﻓﺮاد واﺣﺪ و ﳘﺴﺎﻧﻲ دروﻧﻲ ﻣﺎده ﺳﻮاﻻت آزﻣﻮن‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آزﻣـﻮن را ﭼﻨـﺪ ﺑﺎرﺑـﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان زﯾﺎد ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﭼﻨﺪ روز ﯾﺎ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ ‪ ،‬ﺑﺮ روي ﯾﻚ ﻓﺮد اﺟﺮا ﻛﻨﯿﻢ و ﻫـﺮ ﺑـﺎر‬
‫ﺑﺎ ﳕﺮات ﻣﺘﻔﺎوت از دﻓﻌﻪ ﻗﺒﻞ رو ﺑـﻪ رو ﺷـﻮﱘ‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آزﻣﻮن از اﻋﺘﺒﺎر‬
‫ﻛﺎﰲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﳕﻲ ﺗﻮان ﺑـﻪ ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫اﺟـــــــﺮاي آن اﻋﺘﻤـــــــﺎد ﻛـــــــﺮد ‪.‬‬
‫)ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪(١٣٧٦ ،‬‬

‫اﻋﺘﯿﺎد‬
‫‪Narcotism/‬‬

‫‪Addiction‬‬
‫اﻋﺘﯿﺎد ﻋﺒﺎرت از ﺣﺎﻟﱵ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻫـﻢ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ رواﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺎده ا‬
‫ي واﺑﺴﺘﮕﻲ ﭘﯿـﺪا ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﺣﺘﯿـﺎج ﺷـﺪﯾﺪ و‬
‫اﺟﺒﺎري ﺑﻪ اداﻣﻪ ﻣﺼﺮف ﳘـﻪ روزه آن داﺷـﺘﻪ ‪،‬‬
‫ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﯿـﻞ و اراده ﺧـﻮد آن را ﺗـﺮك‬
‫ﻛﻨﺪ و ﲢﻤـﻞ او در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣـﺼﺮف ﺗـﺪرﳚﻲ دارو‬
‫ﺑﯿﺸﱰ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ دو ﺻـﻮرت رواﻧـﻲ و‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻔﻮذ در‬ ‫در واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻣﺎده‬
‫داﺧﻞ ﺳﻠﻮﳍﺎي ﺑـﺪن و اﺛـﺮ ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﻲ آن ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺳـﻠﻮﳍﺎي ﺑـﺪن ﺷـﺪه و ﻗﻄـﻊ دارو ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﯾﻜﻲ از ﻣﻮاد ﺣﯿﺎﺗﻲ ﺳـﻠﻮل‬

‫‪١٩‬‬
‫را ﺑﻪ آن ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﻢ و ﺑﻪ ﳘﲔ ﺟﻬﺖ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ‬
‫داروﯾﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﳚﺎد ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﺗـﺮك‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮادﺑﺪون ﺟﺎﻧﺸﲔ ﻛـﺮدن ﻣـﺎده دﯾﮕـﺮي‬
‫ﲜﺎي آن ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼ ﻻﺗﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﺎراﺣـﺖ ﻛﻨﻨـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬واﺑـﺴﺘﮕﻲ‬
‫رواﻧﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣـﺎﻟﱵ ﻛـﻪ ﺷـﺨﺺ از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﻪ دارو ﯾﺎ ﻣﺎده ا ي واﺑﺴﺘﮕﻲ ﭘﯿﺪا ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮءآن را ﻣﻲ داﻧـﺪ‬
‫ﻣﻌﻬﺬ ا اﺣﺘﯿﺎج دارد ﻛـﻪ ﻣـﺼﺮف آن را اداﻣـﻪ‬
‫دﻫﺪ و اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎ ﻋﺚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻣﻌﺘﺎد در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﯿﲏ ﻛﻪ ﺑﺎﯾﺪ دارو ﯾـﺎ ﻣـﺎده‬
‫ﳐﺪر ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﳓﻮ ﻛﻪ ﺷـﺪه و ﺣـﱵ ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺧﻄﺮات ﺳﻮء ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﳐﺪر ﺑﻲ اﺧﺘﺒﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي آن ﻛﺸﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ دارو‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﻲ ﮔـﺮدد ‪ .‬ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﲢﻤـﻞ‬
‫ﯾﻌﲏ ﲤﺎﯾﻞ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ازدﯾﺎد ﻣﻘﺪار ﻣـﺼﺮﰲ دارو ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﲏ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﭘﺲ از ﻣـﺼﺮف ﻣـﺎده ﳐـﺪر‬
‫ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺎم ﺷﺮوع از آن‬ ‫ﺷﺨﺺ‬
‫ﻟﺬت ﺑﱪد و ﺑﻪ ﳘﲔ ﻋﻠﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻘـﺪار ﻣـﺼﺮف‬
‫داروي ﻣﻌﺘﺎدﯾﻦ در اﺑﺘﺪا ﻛـﻢ اﺳـﺖ وﱄ ﭘـﺲ از‬
‫ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﳎﺒﻮرﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا زﯾﺎد ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ـﺼﻮل‬
‫ـﺮاي ﺣـ‬‫ـﻪ ﺑـ‬‫ـﺪ ﻛـ‬
‫ـﻲ رﺳـ‬‫ـﺪي ﻣـ‬
‫ـﻪ ﺣـ‬‫ـﺎﻻﺧﺮه ﺑـ‬
‫ﺑـ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﯾـﺪ از ﻣـﻮاد ﳐـﺪر ﻗـﻮﯾﱰي اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﻨﺪو اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻋﻠﺖ اﻋﺘﯿﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻮاد‬
‫ﻣـــﻲ ﻛﻨـــﺪ ‪.‬‬ ‫را در ﻣﻌﺘـــﺎدﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿـــﻪ‬
‫) ﻣﯿﻼﻧﻲ ﻓﺮ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫اﻓﻼ ﻃﻮن‬
‫‪Plato‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار اﺻﻠﻲ و ﭘـﺪر ﻓﻠـﺴﻔﻪ‬
‫ﻏﺮب ﺑﻮد و ﯾﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﱰﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﯾﻮﻧـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ ‪ .‬او آﻛﺎدﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ را در ﻧﺰدﯾﻜﻲ‬
‫آﺗﻦ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﻛﺮد ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ا ي ﺑﺴﯿﺎر از ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ ﮔﺬاﺷـﺖ از ﲨﻠـﻪ ﲨﻬـﻮر ورﺳـﺎﻟﻪ ﻣﻬﻤـﺎﻧﻲ ‪.‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻪ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ روح اﻋﺘﻘـﺎد داﺷـﺖ ‪ .‬در‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﻓﯿﺪون ﻣﻲ ﻧﻮﯾﺴﺪ »ﻣﻦ ﺑﺴﯿﺎر اﻣﯿﺪوارم ﻛﻪ ﻣـﺮگ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﳘﻪ ﭼﯿﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ «اﮔـﺮ روح ﻓﻨـﺎ ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﺰﺋﻲ از ﺟﻬﺎن ﻣـﺎدي ﳏـﺴﻮب‬
‫ﳕﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺰﺋﻲ از دﻧﯿﺎي ﻣـﺎدي ﻧﺒﺎﺷـﺪ ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از اﺻﻮل ﻃﺒﯿﻌﻲ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻤﻮﱄ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ً ﺑﻪ آزادي اراده ﻣﻨﺘـﻬﻲ‬‫‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬اﻓﻼﻃـﻮن در ﺗﻌـﺎﻟﯿﻤﺶ ﺑـﲔ ﻇـﺎﻫﺮ و‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﲤﺎﯾﺰي ﺑـﺎرز ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻮد ‪ ،‬او در اﯾـﻦ‬
‫ـﻲ آورد ‪.‬‬
‫ـﺎر را ﻣـ‬‫ـﺪاﻧﻲ در ﻏـ‬
‫ـﺎل زﻧـ‬‫ـﻮرد ﻣﺜـ‬
‫ﻣـ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﯾﻪ ﻫﺎﯾﻲ را ﺑﺮ روي دﯾﻮار ﻣﻲ ﺑﯿﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ از ﺑﲑون ﻏﺎر ﺑﻪ درون اﻓﻜﻨـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﯾﻦ ﻫﺎ واﻗﻌﻲ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑـﻪ ﳘـﲔ ﺗـﺮ‬
‫ً در ﺑﺪن )ﯾﻌﲏ ﻏـﺎر( ﳏﺒـﻮس ﻣـﻲ‬‫ﺗﯿﺐ روح ﻣﻮﻗﺘﺎ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه آﻧﭽﻪ را در زﻧـﺪﮔﻲ روزاﻧـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﯿﻨﺪ و ﻣﻲ ﺷـﻨﻮد واﻗﻌﯿـﺖ ﻣـﻲ ﭘﻨـﺪارد وﱄ‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺮ روح آﺷﻜﺎر ﳕﻲ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﭘــﺲ از ﻣــﺮگ از زﻧــﺪان ﺗــﻦ رﻫــﺎ ﺷــﻮد ‪.‬‬
‫‪(١٣٧٠‬‬ ‫)ﺑﺮوﻧﻮ ‪،‬‬

‫اﻛﺴﻮن‬
‫)‪Axon(e‬‬
‫ﺗﺎر ﻣﻨﻔﺮدي ﻛﻪ ﺿـﺨﯿﻢ ﺗـﺮ و ﺑﻠﻨـﺪ ﺗـﺮ از‬
‫دﻧﺪرﯾﺖ اﺳﺖ ‪ .‬اﻛﺴﻮن ﺷﺒﯿﻪ ﳏﻮري اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﯾـﻚ‬
‫ﻗﻄﺐ را ﺑﻪ ﻧﺮون ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺮو‪‬ـﺎي رﺷـﺪ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ﯾـﻚ اﻛـﺴﻮن دارﻧـﺪو ﯾـﺎ اﺻـﻼ اﻛـﺴﻮﻧﻲ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺮو‪‬ـﺎ در اﺑﺘـﺪا ﺑـﯿﺶ از ﯾـﻚ‬
‫اﻛﺴﻮن دارﻧﺪ اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺷﺪ اﻛﺴﻮن ﺧـﺎرﺟﻲ را‬
‫از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻛـﺴﻮ‪‬ﺎ از ﺑـﺮ‬
‫ﯾﺎﺧﺘــﻪ ا ي ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻗﻄــﺐ‬ ‫ﺟــﺴﺘﮕﻲ ﺟــﺴﻢ‬
‫)‪ (Hillock‬اﻛﺴﻮن ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪار ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫‪ .‬ﻫﺮ اﻛﺴﻮن ﻗﻄﺮ ﺛﺎﺑﱵ ﻛﻤﱰ از ﻃﻮﻟﺶ دارد ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻛﺴﻮ‪‬ﺎ ‪ ،‬ﯾﻚ ﺗﻜﺎﻧﻪ را از ﺟﺴﻢ ﯾﺎﺧﺘﻪ‬
‫ا ي ﺑﻪ ﻃﺮف ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻛﺴﻮن ﻧﻮرون ﺣﺮﻛﱵ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﻚ ﻣـﺎده ﭘﻮﺷـﺸﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻏﻼف ﻣﯿﻠﲔ )‪ (Myelins heath‬ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه ‪ .‬ﻫـﺮ‬

‫‪٢١‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ اﻛﺴﻮن ﻧﻮك ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻪ ا ي دارد ﻛﻪ اﻧﺘﻬﺎي‬
‫ﭘﯿﺶ ﺳﯿﻨﺎ ﭘـﺴﻲ )‪ (Pre synaptic ending‬ﯾـﺎ ﭘﺎﯾﺎﻧـﻪ‬
‫ﭘﯿـــــﺎزي را ﺗـــــﺸﻜﯿﻞ ﻣـــــﻲ دﻫـــــﺪ‪.‬‬
‫‪(١٩٨٩‬‬ ‫)ﻛﺎﻻت ‪،‬‬

‫اﻟﻜﺰ و ﺷﻮك درﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪Electroshock Therapy‬‬
‫رواﻧﭙﺰﺷﻜﺎن ﺑﺮاي درﻣﺎن اﺧـﺘﻼ ﻻت رواﻧـﻲ‬
‫از اﻟﻜﱰو ﺷﻮك اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ در درﻣـﺎن‬
‫اﻟﻜﱰو ﺷﻮك از ﻃﺮﯾﻖ ﻛﺎر ﮔﺬاﺷـﱳ اﻟﻜـﱰود ﻫـﺎي‬
‫ﻇﺮﯾﻔﻲ در ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻌﯿﲏ از ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﻘﻲ ﻣﻐﺰو‬
‫وارد ﻛﺮدن ﺟﺮﯾـﺎن ﺧﻔﯿﻔـﻲ از ﺑـﺮق ﺷـﻮك وارد‬
‫ﻛﺮده ﻛﻪ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎ اﳚﺎد ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت‬
‫ﴰﯿﺎﯾﻲ زﯾﺴﱵ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺣـﺪودي ﺑﻌـﻀﻲ از‬
‫اﺧﺘﻼل ﻫﺎ از ﲨﻠﻪ اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘﻲ را درﻣﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻜﱰو ﺷﻮك درﻣﺎﻧﻲ درﻣﻮرد درﺻﺪ ﻛﻮﭼﻜﻲ از‬
‫ﺧـﺼﻮﺻﺎ‬
‫ً‬ ‫ﺑﯿﻤﺎران اﺳﻜﯿﺰ و ﻓﺮﯾﻨـﻚ‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﯾﺎن ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎﺗﺎﺗﻮﻧﯿـﻚ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺆﺛﺮ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑد ‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٩،‬‬ ‫) ﻛﺎﻻت‬

‫آﻣﺎر‬
‫‪Statistics‬‬
‫آﻣﺎر رﺷﺘﻪ ا ي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﳕﻮﻧـﻪ ﮔـﲑي از‬
‫داده ﻫﺎي ﯾﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري و اﺳﺘﻨﺒﺎط درﺑـﺎره‬
‫آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس داده ﻫﺎي ﳕﻮﻧﻪ ﺳـﺮ و ﻛـﺎر‬
‫دارد‪ .‬وﻗﱵ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﯿﻢ در ﻣﻮردﯾﻚ ﺗﻔﺎوت ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ـﺮده اﱘ و‬
‫ـﺘﻔﺎده ﻛـ‬
‫ـﺎري اﺳـ‬‫ـﻮن آﻣـ‬
‫ـﺪه از آزﻣـ‬ ‫ﺷـ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮد ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮدﻣﺎن اﯾﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻔـﺎوت‬
‫ﻣﺰﺑﻮر از ﳊﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ آزﻣﻮن آﻣﺎري ﻧﺸﺎ ن ﻣﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻔـﺎوت‬

‫‪٢٢‬‬
‫ً ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺎ ﺛﲑ ﻣﺘﻐﲑ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﯾﻘﯿﻨﺎ‬
‫) و ﻧﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺼﺎدﰲ ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪( ١٣٨١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻧﻈﺮي‬

‫آﻣﺎر اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ‬
‫‪Inferential Statistics‬‬
‫ﲞﺸﻲ از آﻣﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن و ﲞﺶ زﯾﺮ‬
‫ﳎﻤﻮﻋﻪ )ﳕﻮﻧﻪ( ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت در ﻣـﻮرد ﺟﺎﻣﻌـﻪ ا ي‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮ دازﱘ ﻛﻪ ﳕﻮﻧﻪ از آن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮ آﻣﺎر اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ در واﻗـﻊ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﲑي اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻃـﻼ ﻋـﺎت ﲨـﻊ آوري‬
‫ﺷــﺪه ﲠﱰﯾــﻦ ﺗــﺼﻤﯿﻢ ﮔــﲑي اﻧﺘﺨــﺎب ﻣــﻲ ﺷــﻮد‪.‬‬
‫‪(١٣٨١‬‬ ‫) ﻧﻈﺮي ‪،‬‬

‫اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮي‬
‫‪Flexibility/‬‬

‫‪Plasticity‬‬
‫در ﳕﺎي ‪ ،‬ﻛﻠﻲ ﯾﻌـﲏ ﻇﺮﻓﯿـﺖ ﻓـﺮد ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺮﻣﺶ در ﺗﻐـﯿﲑ ﻧﮕﺮﺷـﻬﺎ ﯾـﺎ ﻇﺮﻓﯿـﺖ او ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﺳﺮﯾﻊ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ‪ .‬در ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﺧﺎص وﺿﻌﯿﱵ را ﮔﻮﯾﻨـﺪ ﻛـﻪ در ))اﺳـﻜﺰ وﻓﺮﻧـﻲ‬
‫ﻛﺎﺗﺎﺗﻮﻧﯿﺎﯾﻲ(( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻃـﻲ آن وﻗـﱵ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺑﯿﻤﺎر را ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻌﯿﲏ ﻗـﺮار‬
‫دﻫﯿﻢ ﺑﯿﻤﺎر اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻃـﻮﻻﻧﻲ و‬
‫ﺑـــﻪ ﳘـــﺎن وﺿـــﻊ ‪ ،‬ﺣﻔـــﻆ ﻣـــﻲ ﻛﻨـــﺪ‪.‬‬
‫‪(١٣٧٤‬‬ ‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫‪Motivation‬‬ ‫اﻧﮕﯿﺰش‬

‫‪٢٣‬‬
‫اﺻﻄﻼح اﻧﮕﯿﺰش را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻧﲑو دﻫﻨﺪه ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﻛﻨﻨﺪه و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه رﻓﺘﺎر‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﺮد ‪ .‬ﮔﯿﺞ و ﺑﺮﻻﯾﻨﺰ )‪ (١٩٨٤‬اﻧﮕﯿﺰش را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺗﻮر و ﻓﺮﻣﺎن اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﺗﺸﺒﯿﻪ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﯿﻔﺮت )‪ (١٩٩٢‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﻧﮕﯿﺰش ﯾـﻚ ﲤﺎﯾـﻞ‬
‫ﯾﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑـﻪ ﻃﺮﯾﻘـﻲ ﺧـﺎص اﺳـﺖ‬
‫ً ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﱰادف ﺑـﻪ‬ ‫‪.‬اﻧﮕﯿﺰه واﻧﮕﯿﺰش ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﮕﯿـﺰه‬
‫را دﻗﯿﻖ ﺗﺮ از اﻧﮕﯿﺰش داﻧﺴﺖ‪.‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ‬
‫اﻧﮕﯿﺰش را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻠﻲ ﻣﻮﻟﺪ رﻓﺘﺎر اﻣﺎ اﻧﮕﯿـﺰه‬
‫را ﻋﻠﺖ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﯾﻚ رﻓﺘﺎر ﺧﺎص ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮ اﺻـﻄﻼح اﻧﮕﯿـﺰش )‪ (Motivation‬در‬
‫اﺻﻞ از رﯾﺸﻪ ﻻﺗﲔ )‪ ( Moveve‬ﻣﺸﺘﻖ ﺷـﺪه و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﲏ ﲢﺮﯾﻚ اﺳﺖ ‪ .‬رواﻧـﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬
‫اﻧﮕﯿﺰش ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫)‪ : ( Direction of behavior‬ﻫـﺪف‬ ‫‪ -١‬ﺟﻬﺖ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﯾﺎ ﻫﺪف ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه در ﺗﻌﻘﯿﺐ آن اﺳﺖ‬
‫‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺷﺪت رﻓﺘـﺎر )‪ : ( Intensity of behavior‬ﻣﯿـﺰان‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﯾﺎ ﺗﻼﺷﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ ﻫـﺪف از‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺳﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﭘﺎﯾـﺪاري رﻓﺘـﺎر )‪: ( Persistence of behavior‬‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‬
‫ﺻﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﮕﯿﺰش ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﳓﻮي ﺷـﺮوع ﺷـﺪه و ﺟﻬـﺖ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺳـﭙﺲ‬
‫اداﻣﻪ ﭘﯿﺪاﻛﺮده و ﺳﺮ اﳒﺎم ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ‬
‫زﳒﲑه ﻫﺪف ﮔﺮاﯾـﻲ رﻓﺘـﺎر )‪Persistence of behavior‬‬
‫( ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﯿﲔ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ رﻓﺘﺎري ﻛﻪ از اﻧﺴﺎن و ﺣﯿـﻮان‬
‫ﺳﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ)‪( Directed‬‬
‫ﯾﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻫﺪف ﻏﺎﯾﱵ اﺳﺖ و ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺪﰲ ﻃﺮح رﯾﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٤‬‬
 ‫)ﻓﺮﺟﻲ ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫)‪(Motive‬‬ ‫اﻧﮕﯿﺰه‬

‫اﻧﮕﯿﺰه ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﯿﲏ ‪ ،‬ﺣـﺎﻟﱵ ﻓﺮﺿـﻲ‬

‫در ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﲔ اﻧﺘﺨﺎﲠﺎ در‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻫـﺪف آن ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲ رود ‪.‬‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ذﻫﲏ ﺑﻪ ﺻـﻮرت آرزو ﯾـﺎ‬
‫ﻣﯿﻞ ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫اﻧﮕﯿﺰه از ﻧﻈﺮ ﺑﻨﯿﺎدي ‪ ،‬ﻫﺮ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ وا ﻣـﻲ دارد و ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺟﻨﺒﺶ آن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻛﻠﯿﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧـﺪه‬
‫و از ﲨﻠﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﱵ وا ﻣـﻲ دارد و‬
‫او را در ﯾﻚ ﺟﻬﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ اﻧﮕﯿﺰه ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ .‬اﻧﮕﯿـﺰه اوﻟـﲔ ﻋﻨـﺼﺮ ﺗـﺸﻜﯿﻞ دﻫﻨـﺪه‬
‫رﻓﺘــــــــــــــــﺎر اﺳــــــــــــــــﺖ‪.‬‬
‫) ﺑﺮوﻧﻮ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫‪Phone‬‬ ‫آوا‬

‫ﻫﺮ ﺻﻮت ﻛﻼﻣﻲ ﺷﺨﺺ ﻛﻪ وﯾﮋﮔﻲ ﻫﺎي آن ﺑﺪون‬

‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻘﺶ آن ﺻﻮت در ﻫﺮ زﺑﺎن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪(١٣٧٣‬‬

‫آوا ﺷﻨﺎ ﺳﻲ‬

‫)‪( Phonetics‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺻﻮات ﯾﺎ ﺗﺎﻛﯿﺪ روي راﺑﻄـﻪ‬
‫آ‪‬ﺎ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ رواﺑـﻂ روان ﺷـﻨﺎﺧﱵ ‪،‬‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾــﻚ ‪ ،‬ﺑــﺪﻧﻲ داده ﻫــﺎ ﻣــﻲ ﺑﺎﺷــﺪ ‪.‬‬
‫)ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪(١٣٦٤ ،‬‬

‫‪٢٥‬‬
 ‫» ب «‬

‫‪Reflex‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ) رﻓﻠﻜﺲ(‬

‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از راﺑﻄﻪ ﺳﺎده ﺑـﲔ ﯾـﻚ‬

‫ﳏﺮك و ﯾﻚ ﭘﺎﺳﺦ از ﲨﻠﻪ ﺗﻨﮓ ﺷﺪن ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻮر ﺗﺮﺷﺢ ﺑﺰاق دﻫﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﱳ‬
‫ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻲ از ﺑﺎزﺗـﺎب‬ ‫ﻏﺬا در دﻫﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﯾﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ رﻓﺘﺎر ﺑﺎزﺗـﺎﺑﻲ ﺳـﺎده‬
‫ﺑﻮدن‪ ،‬ﻏﲑ ارادي ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧـﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ ﺑـﻮدن ‪،‬‬
‫وارﺛــــــﻲ ﺑــــــﻮدن آ‪‬ــــــﺎ ﺳــــــﺖ ‪.‬‬
‫)ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩ ،‬‬

‫‪Recall‬‬ ‫ﺑﺎز ﺧﻮاﻧﻲ‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﲏ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﻄﻠـﺐ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ را‬

‫ﻛﺎﻣﻼ از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫)ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩ ،‬‬

‫‪Cognitive Restructuring‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﻨﺎﺧﱵ‬

‫ﻓﻦ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده اﻟـﱪت اﻟـﯿﺲ وﺳـﺎﯾﺮ در‬

‫ﻣﺎﻧﮕﺮان ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻛﻪ در آن ﻣﺮاﺟﻊ از راﺑﻄﻪ ﺑـﲔ‬
‫اﻓﻜﺎر ﻏﲑ واﻗﻌﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﲑ اﻧﻄﺒـﺎﻗﻲ ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫از آ‪‬ﺎ آﮔﺎه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ راه ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮي در ﺑﺮرﺳﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﭘﯿﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٦‬‬
 ‫)ﺳﺎرا ﺳﻮن وﺳﺎن ﺳﻮن ‪(١٣٧٨‬‬

‫‪Recognition‬‬ ‫ﺑﺎز ﺷﻨﺎ ﺳﻲ‬

‫آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﻜﻪ ﯾﻚ ﺷﻲء ﯾـﺎ روﯾـﺪاد‬

‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ دﯾـﺪه ﺷـﺪه ‪ ،‬ﺑـﻪ ﲡﺮﺑـﻪ در‬
‫آﻣﺪه ﯾﺎ ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻜﻲ از روش ﻫﺎي‬
‫ﲡﺮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ‪.‬‬

‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫‪Representation‬‬ ‫ﺑﺎ زﳕﺎﯾﻲ‬

‫ﺑﺎز ﳕﺎﯾﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﯾﺎت راﯾﺎﻧـﻪ ا ي ﳘﭽـﻮن‬

‫ﻗﻠﺐ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﳏﺎﺳـﺒﻪ ﻫـﺎ اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎ ﯾﻚ دروﻧﺪاد ﺧﺎص ﺗﺪاﻋﻲ ﭘﯿﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﺑﺮاي اﳚﺎد ﭼﻨﲔ ﺗﺪاﻋﯿﻬﺎﯾﻲ ﻻزم اﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﻛﺴﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺪوﺧﺘﻪ و اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﻮد ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬
‫ﺧﺎﻧﮕﻲ را ﻧﺎم ﺑﱪﯾﺪ ‪ .‬ﻣﺮغ و ﺧـﺮوس ﯾـﺎ ﺳـﮓ و‬
‫ﮔﺮﺑﻪ در ﺑﯿﺸﱰ ﺟﻮاﲠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﺎ ﻛﻪ از ﺑﺪو‬
‫ﺗﻮﻟﺪ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﱘ ‪ ،‬آ‪‬ﺎ راﯾﺎد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﱘ‪ ،‬اﻧﺪوﺧﺘﻪ اﱘ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺮﺳـﺶ‬
‫ﺑﺎزﯾﺎﺑﻲ ﻛﺮدﱘ ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻜﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷـﻜﻠﻲ اﻧﺪوﺧﺘـﻪ ﮔـﺮدد ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﳐﺘﻠﻒ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﻤﯿﺘﻬﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋـﺪد‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻲ ﻋﺮﺑﻲ )…‬
‫و‪٤‬و‪٣‬و‪٢‬و‪ (١‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮده ﺑﺎﺷﯿﻢ اﻏﻠﺐ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﺪوﺧﱳ‬
‫ﻛﻤﯿﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺪد ﻧﻮﯾﺴﻲ روﻣﻲ‬
‫ﳕﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﻜﻪ ﺑﺎزﳕﺎﯾﻲ ﭼﻪ ﻧﻮع‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را ﺻﺮﯾﺢ و ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﺟﺮاي‬

‫‪٢٧‬‬
 ‫ﻛﻢ و ﺑﯿﺶ آﺳﺎﻧﱰ ﯾﻚ ﳏﺎﺳﺒﻪ ﻣﻌﲔ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻘﺎدﯾﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫اﻋﺪاد روﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮده ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺿﺮب‬
‫روﻣﻲ آ‪‬ﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت از وﻗﱵ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺪاد‬
‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺪد ﻧﻮﯾﺴﻲ ﻋﺮﺑﻲ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻮاع ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﯾﻚ ﳏﺎﺳﺒﻪ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺎز‬
‫دروﻧﺪاد و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﳕﺎﯾﻲ‬
‫ﺑﺎزﳕﺎﯾﻲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﯿﺸﱰ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﳘﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت راﯾﺎﻧﻪ ا ي ﺗﺼﻮﯾﺮ ذﻫﲏ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫دو ﻧﺴﺦ ﭼﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﯾﻜﻲ اﻧﻮاع ﺑﺎزﳕﺎ ﺋﯿﻬﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﻪ از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬و دﯾﮕﺮي‬
‫ﻣﻲ‬ ‫راﻫﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ اﯾﻦ ﺑﺎزﳕﺎ ﺋﯿﻬﺎ ﭘﺮدازش‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﳏﺎﺳﺒﺎت ﺧﺎﺻﻲ اﺟﺮا ﮔﺮدد ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ ﳏﺎﺳﺒﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﻓﺮض ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺷﺎن ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ‪ ،‬ﺗﺮﻛﯿﺐ ﳕﻮدن‬
‫آ‪‬ﺎ از راﻫﻬﺎي ﻧﻮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ آ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﻃﺮق ﳐﺘﻠﻒ‬
‫و ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻨﻬﺎﺳﺖ ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﯾﻦ ﳏﺎﺳﺒﺎت ﺑﺮاي‬
‫اﺟﺮا ﺗﻮﺳﻂ ﲞﺸﻬﺎ ﯾﺎ ﺧﺮده ﺳﯿﺴﺘﻤﻬﺎي ﳐﺘﺺ آ‪‬ﺎ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﻚ از اﯾﻦ ﲞﺸﻬﺎ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫دروﻧﺪاد را ﻣﻲ ﮔﲑد و ﺑﺮوﻧﺪاد ﻻزم را ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﳘﻪ اﯾﻦ ﳏﺎﺳﺒﺎت ﻃﻮري ﻃﺮاﺣﻲ و‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﺑﺎز ﳕﺎﯾﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﯾﺮ ذﻫﲏ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﺟﻮر ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫) آﺳﯿﻨﻚ ‪(١٩٤٤ ،‬‬

‫‪Retrieval‬‬ ‫ﺑﺎزﯾﺎ ﺑﻲ‬

‫ً ﺟﺪﯾﺪي در روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ‬

‫اﺻﻄﻼح ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﻓﺮاﺧـﻮاﻧﻲ اﻃﻼﻋـﺎت از ﺣﺎﻓﻈـﻪ‬
‫اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬ردﯾﺎﺑﻲ اﻃﻼﻋﺎت در ﺣﺎﻓﻈﻪ ‪.‬‬

‫)ﺑﺮاﻫﲏ و ﳘﻜﺎران ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫‪Eplicit retrieval‬‬ ‫ﺑﺎزﯾﺎ ﺑﻲ آﺷﻜﺎر‬

‫‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨـﺪه آﻧﭽـﻪ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ و‬ ‫‪ (١‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ‬

‫ﺻﺮﯾﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﭼﯿﺰي ﻛﻪ آﺷﻜﺎر و ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﭼﯿﺰي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از آن آﮔﺎه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﱵ آﺷﻜﺎر آ‪‬ﺎﯾﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻫﺸﯿﺎراﻧﻪ ﺑﻪ آن واﻗﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪(١٣٧٣،‬‬

‫ﲝﺮان‬
‫‪Crisis‬‬
‫از رﯾﺸﻪ ﻻﺗﲔ ﺑﻪ ﻣﻌﲏ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ در‬
‫ﻣﺴﲑ رﺧﺪادﻫﺎ در ﻣﻮرد اﻓﺮادي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﲝﺮان دﭼﺎر ﻧﺎراﺣﱵ ﯾﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬اﯾﻦ واژه از واژه ﻫﺎﯾﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ارﯾﻜﺴﻮن در ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺗﻐﯿﲑات ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ و‬
‫ﻓﺎﺣﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل رﺷﺪ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻞ ﲝﺮان ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻫﺎي ﺗﺎز‬
‫ه ‪ ،‬ﺳﺴﺖ ﺷﺪن رواﺑﻂ ﻛﻬﻨﻪ و… ﺑﻪ آن دﭼﺎر ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬

‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪(١٣٧٣،‬‬

‫ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ) ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ (‬
‫‪Activation – Excitation‬‬
‫اﺻﻄﻼﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﲥﯿﯿﺞ ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﮔﻮﯾﺶ ﺑﻪ زﻧﮓ ﺑﻮدن اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ از ﻣﻌﺪود ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎي اﻧﮕﯿﺰﺷﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﲑي ﻓﯿﺰ ﯾﻮ ﻟﻮ ژﯾﻜﻲ وﺟﻮد دارد ‪.‬‬

‫‪(٢٥٣٦ ،‬‬ ‫)ﻣﻨﺼﻮر و ﳘﻜﺎران‬

‫‪٢٩‬‬
 ‫ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ) ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎزي(‬
‫‪Planning‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﯾﺎ روش ﲥﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻛﺎري‬
‫در ﯾﻚ ﻓﻬﺮﺳﺖ و ﺟﺪول ﺳﺎﻋﺎت ﻋﻤﻠﻲ ﻋﻤﻞ ﯾـﺎ روش‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﺮﻛﯿـﺐ ﯾـﻚ ﺟـﺪول ﺳـﺎﻋﺎت و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫روزاﻧﻪ ﯾﺎ ﻫﻔﺘﮕﻲ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘـﻬﺎ ﯾـﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﮔﻮﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﮔﻮن‪.‬‬
‫)ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪( ١٣٦٤ ،‬‬

‫ﺑﺮون داد‬
‫‪Out put‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻀﻼت و ﻏﺪد ‪ ،‬رﻓﺘـﺎري )ﭘﺎﺳـﺨﻲ (‬
‫را ﺷﻜﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ از ﳎﻤﻮع ﭘﺮدازش ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻋﻀﻼت ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﺣـﺮﻛﱵ رخ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻏﺪد‪ ،‬ﻫﻮرﻣﻮ‪‬ﺎ ﯾﺎ ﺗﺮﺷﺤﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫) ﻣﺮﺗـﻀﻮي ‪،‬‬ ‫اﳚﺎد ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫‪(١٣٧٨‬‬

‫ﺑﺮوﻧﮕﺮا‬
‫‪Extrovert /‬‬ ‫‪Extravert‬‬
‫ﯾﻮﻧﮓ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣـﺮدم در ﯾﻜـﻲ از دو‬
‫دﺳﺘﻪ ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﲑﻧـﺪ ‪ :‬اﻓـﺮاد درون ﮔـﺮا و‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺮون ﮔﺮا ‪.‬‬
‫ً ﻛﻢ رو‬‫ﯾﻚ ﻓﺮد ﺑﺮون ﮔﺮا ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺪا‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ وﻗﺖ ﺧـﻮد را ﺑﯿـﺸﱰ ﺑـﺎ‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﮕﺬراﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺮون ﮔﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻓـﺸﺎر رواﻧـﻲ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﺻﺪد ﯾﺎﻓﱳ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑـﺮ‬
‫ـﺎن‬
‫ـﺎ در ﻣﯿـ‬‫ـﺎ آ‪‬ـ‬
‫ـﺴﺎﺋﻞ را ﺑـ‬‫ـﺎ ﻣـ‬‫ـﺪ ﺗـ‬
‫ـﻲ آﯾﻨـ‬ ‫ﻣـ‬
‫ﺑﮕﺬارﻧـــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ‪.‬‬
‫)ﻛﺎرور و ﺷﻲ ﯾﺮ ‪(١٣٧٥،‬‬

‫‪Delinquency‬‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎ ري‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﳎﻤﻮﻋﻪ ﲣﻠﻔﺎت ﺟﺰاﺋﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد در ﯾﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﲣﻠﻔـﺎت در ﺳـﻨﯿﲏ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﲔ ﺣﺪود آن ﺗﻌﯿﲔ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‬
‫‪.‬‬
‫)ﻣﻨﺼﻮر و ﳘﻜﺎران ‪(٢٥٣٦،‬‬

‫‪/Maturity‬‬ ‫ﺑﻠﻮغ‬
‫‪Puberty‬‬
‫ﺑﻠﻮغ آﻏﺎز ﭘﺨﺘﮕﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻠﻮغ در‬
‫ﺳﻨﲔ ‪ ١٢-١٣‬ﺳﺎﻟﮕﻲ در دﺧﱰان و ﯾﻚ ﺳـﺎل دﯾﺮﺗـﺮ‬
‫در ﭘﺴﺮان ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻮغ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ آﻏﺎز ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻫﯿﭙﻮﺗـﺎﻻﻣﻮس‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ راه اﻧﺪازي ﺗـﺸﻜﯿﻞ ﯾﻜـﻲ از ﻫﻮرﻣـﻮن‬
‫ﻫﺎي آزاد ﻛﻨﻨﺪه اش ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻧـﺎم ﻫﻮرﻣـﻮن آزاد‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻟﻮ ﺗﺌﲔ ﺳﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬ﻣﯿـﺰان اﯾـﻦ آزاد‬
‫ﺳﺎزي ﺣﺪود ﯾﻚ ﺗﺸﻜﯿﻞ در ﻫﺮ ﺳـﺎﻋﺖ اﺳـﺖ ﻣـﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﻫﯿﭙﻮ ﺗﺎﻻﻣﻮس را ﺑـﺮاي اﯾـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﲢﺮﯾﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﱵ ﻫﯿﭙﻮﺗﺎﻻﻣﻮس ﻛﺎرش‬
‫را ﺷﺮوع ﻛﺮد ﺗﺎ ﺳﺮاﺳﺮ دوره ﺑﺎروري اداﻣﻪ ﻣﻲ‬
‫ﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻮر ﻣﻮن ﻫﯿﭙـﻮﻓﯿﺰ را ﲢﺮﯾـﻚ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ‪LH‬و‪ FSH‬را ﺗﺮﺷﺢ ﻛﻨﺪ و آ‪‬ﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد ﻏﺪد ﺟﻨﺴﻲ را ﲢﺮﯾـﻚ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪.‬ﺗـﺎ‬
‫اﺳﱰادﯾﻮل ﯾﺎ ﺗﺴﺘﻮﺳﱰون آزاد ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﺳﱰادﯾﻮن‬
‫ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ ﭘﺴﺘﺎ‪‬ﺎ و ﮔـﺴﱰش ﻛﻔﻠـﻬﺎ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫ﺗﺴﺘﻮ ﺳﱰون ﻣﻮﺟﺐ ﰈ ﺷـﺪن ﺻـﺪا‪ ،‬روﯾـﺶ ﳏﺎﺳـﻦ ‪،‬‬
‫ﮔﺴﱰش ﺷﺎﻧﻪ ﻫﺎ و روﯾﺶ ﻣﻮ در ﺳـﯿﻨﻪ ‪ ،‬در زﯾـﺮ‬
‫ﺑﻐﻞ و در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﺮﻣﮕﺎه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻫﻢ ﭘﺴﺮان و‬
‫ﻫﻢ دﺧﱰان در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﯾﻦ ﻫﻮرﻣﻮ‪‬ﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪(١٩٧٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﻛﺎﻻت‬

‫ﺑﻠﻮغ ﭘﯿﺶ رس )زود رس(‬

‫‪Pubertas Praecox‬‬

‫‪٣١‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺗﻔﺎوﲥﺎ در ﺷﺮوع ﺑﻠـﻮغ ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌـﻲ‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻠﻮغ در دﺧﱰان ‪ ٨‬ﺳﺎﻟﻪ و‬
‫ﭘﺴﺮان ‪ ٩‬ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺮوع ﺷﻮد ﺑﻠﻮغ ﭘﯿﺸﺮس ﻧﺎم دارد‬
‫‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ‪ ،‬ﺑﭽﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﺑﻠﻮﻏﺸﺎن‬

‫زود ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ رﺷﺪﺷﺎن اﻓـﺰاﯾﺶ‬

‫ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ‪ ،‬رﺷﺪ آ‪‬ﺎ زودﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫ً ﭘﺲ از زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﳘﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰرﮔـﺴﺎﻻن‬
‫و ﻋﻤﻮﻣﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﭽﻪ ‪ ٦‬ﯾﺎ ‪ ٧‬ﺳﺎﻟﻪ أي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ‪،‬ﺟﻮﺷﻬﺎي ﺻﻮرﺗﺶ وﺻـﻔﺎت ﺛﺎﻧﻮﯾـﻪ ﺟﻨـﺴﻲ اش‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺑﭽﻪ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ را اذﯾﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎ ﺳﺎزﮔﺎري اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻲ‬
‫ً ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻠﻮغ زود رس ﺳﺮﯾﻌﺎ‬
‫ﺷﻮد و ﭼﻨﲔ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺎ داروﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ آزاد ﺳـﺎزي‬
‫‪ LH‬و‪ FSH‬را ﺑﺎزداري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬درﻣـﺎن ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻮغ او ﺗﺎ ﺳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺗـﺎ ﺧـﲑ ﻣـﻲ اﻓﺘـﺪ‪.‬‬
‫‪(١٩٨٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﻛﺎﻻت‬

‫ﲠﺖ‬
‫‪Stupor‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺪم ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﻲ ﳘﺮاه ﺑﺎ ﻋﺪم ﲢـﺮك و‬
‫ﺳﻜﻮت ﻣﺮض‬
‫) ‪(13 75 ،Dsm – tv‬‬

‫ﲠﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ‬
‫‪Mental health/ Mental hygiene‬‬
‫اﺣﺴﺎس رﺿﺎﯾﺖ و ﲠﺒﻮد رواﻧﻲ و ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻛﺎﰲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻣـﻮازﯾﻦ ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮل ﻫـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﲠﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ﻋﻠﻢ وﻛﺎر ﺣﻔﻆ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و ﻛﻔﺎﯾﺖ رواﻧـﻲ و ﻣﻄﻠـﻮب ﺳـﺎزي رﻓﺘـﺎر‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﺜﺒـﺖ از‬
‫ـﺰ‬
‫ـﺮي و ﻧﯿـ‬
‫ـﺎي ﻓﻄـ‬
‫ـﺘﻌﺪاد ﻫـ‬‫ـﺎ و اﺳـ‬ ‫ـﺎﺋﻲ ﻫـ‬ ‫ﺗﻮاﻧـ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﲑي از اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ‪.‬‬

‫‪٣٢‬‬
 ‫‪(٢٥٣٦‬‬ ‫)ﻣﻨﺼﻮر و ﳘﻜﺎران‬

‫ﺑﯿﻤﺎري آﻟﺰﻫﺎﳝﺮ‬
‫‪Disease‘s Alzheimer‬‬
‫ـﻦ‬
‫ـﺖ ‪ .‬اﯾـ‬
‫ـﻪ اﺳـ‬
‫ـﺪﯾﺪ ﺣﺎﻓﻈـ‬
‫ـﺺ ﺷـ‬
‫ـﺮ ﻧﻘـ‬‫آﻟﺰاﳝـ‬
‫ﺑﯿﻤﺎري در ﺳﺎﳌﻨﺪي ﺷﺎﯾﻊ اﺳﺖ اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﺷـﺮوﻋﺶ‬
‫از ﻣﯿﺎﻧﺴﺎﱄ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼﳝﺶ ﺑﺎ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯿﻬﺎي ﺧﻔﯿـﻒ‬
‫ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﻘـﺪان ﺟـﺪي ﺣﺎﻓﻈـﻪ ‪،‬ﮔـﻢ‬
‫ﮔﺸﺘﮕﻲ ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ ‪ ،‬ﲢﺮﯾﻚ ﭘﺬﯾﺮي ‪ ،‬ﺗـﻮ ﳘـﺎت ‪،‬‬
‫ﻫﺬﯾﺎ‪‬ﺎ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﲤـﺎم ﯾـﻚ ﻛـﺎر و ﻫﺠـﻮم‬
‫اﻓﻜﺎر ﳐﺘﻠﻒ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻋﻼﱘ ﺑﯿﻤﺎري آﻟﺰاﳝﺮ را در ﺣـﺪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ دارﻧﺪ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺑﻪ ﯾﺎد آوري اﺻﻮل‬
‫ﻛﻠﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﳕـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﯾـﺎد‬
‫آورﻧﺪ ﻛﻪ درﯾﻚ ﳊﻈﻪ ﺧﺎص ﭼـﻪ اﺗﻔـﺎﻗﻲ اﻓﺘـﺎده‬
‫اﺳﺖ ‪.‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺷـﻨﺎﺧﱰ )‪(١٩٨٣‬ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺑـﺎزي‬
‫ﮔﻠﻒ ﺑﺎ ﯾﻚ ﺑﯿﻤﺎر آﻟﺰاﳝﺮ را ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳـﺖ‬
‫‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎر اﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺎزي را‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮز ﻋﺠﯿﱯ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ آورد اﻣﺎ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﯾﺎد آورد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻮپ را ﺑﻪ ﺣﻔﺮه‬
‫رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﺎ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ روي ﺗـﻮﭘﺶ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺮ ﭼﺴﱯ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪(١٩٨٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﻛﺎﻻت‬

‫ﺑﯿﻤﺎري رواﻧﻲ‬
‫‪Mental disorder/ Mental disease‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﳏـﯿﻂ ﺧـﻮد )اﻋـﻀﺎي‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﳘﻜـﺎران ‪ ،‬ﳘـﺴﺎﯾﮕﺎن و ﺑﻄـﻮر ﻛﻠـﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع( ﺧـﻮب ﺳـﺎزﮔﺎر ﺷـﻮد‪ ،‬از ﻧﻈـﺮ ﲠﺪاﺷـﺖ‬
‫رواﻧﻲ ﲠﻨﺠﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﺑـﺎ ﺗﻌـﺎدل‬
‫رواﻧﻲ رﺿﺎﯾﺖ ﲞﺶ ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓـﺖ ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﺿـﻬﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ دﻧﯿﺎي ﺑﲑون و درون ﺣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﺮد‬
‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧـﺎ ﻛﺎﻣﯿﻬـﺎي اﺟﺘﻨـﺎب ﻧـﺎ ﭘـﺬﯾﺮ‬

‫‪٣٣‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﻛـﺴﻲ ﺗـﻮان‬
‫اﳒﺎم دادن اﯾﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﳏﯿﻂ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻧـﺎ ﻣﻨﺎﺳـﺐ و دور‬
‫از اﻧﺘﻈﺎر ﺑـﺮ ﺧـﻮرد ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬از ﻧﻈـﺮ رواﻧـﻲ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﳏﺴﻮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬زﯾـﺮا ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺧﻄـﺮ‬
‫روﺑﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻌﺎرﺿﻬﺎي ﺣﻞ ﻧـﺸﺪه ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮروز )اﺧﺘﻼﳍﺎي ﺧﻔﯿـﻒ رﻓﺘـﺎري (‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ ﻧﻮروﺗﯿـﻚ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫‪(١٣٧٩ ،‬‬ ‫)ﮔﻨﺠﻲ‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﱯ ﻛﺮوﻧﺮ‬

‫)‪Coronary heart disease (c.H.D‬‬
‫اﺧﺘﻼﱄ ﻛﻪ در آن ﯾﻚ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ورﯾﻪ ﻗﻠﺐ ﺑﻄﻮر‬
‫ﺟﺰ ﺋﻲ ﯾﺎ ﻛﻠﻲ ﺑﻮاﺳﻄﻪ رﺳﻮب ﻣﺴﺪود ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ﻣﻮﻗﺖ ﯾﺎ داﳝﻲ رﺳﯿﺪن ﺧﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻀﻠﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪(١٣٧٨‬‬ ‫) ﺳﺎرا ﺳﻮن و ﺳﺎن ﺳﻮن ‪،‬‬

‫‪٣٤‬‬
 ‫» پ «‬

‫) ﺑﯿﻤﺎري ﭘﺎرﻛﯿﻨﺴﻮن(‬ ‫ﭘﺎرﻛﯿﻨﺴﻮن‬

‫‪Parkinsonism / Parkinsons Disease‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﭘﺎرﻛﯿﻨﺴﻮن ﻓﻠﺞ ﲢﺮﻛﻲ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻤـﺎري ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ ‪ (١‬ﺳـﺨﱵ ﻗـﺴﻤﺖ‬
‫زﯾﺎدي از ﻋﻀﻼت ﺑﺪن ‪ (٢‬ﻟﺮزش ﻏﲑ ارادي ﻧـﻮاﺣﻲ‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺣﱵ ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﻜﻪ ﺷﺨﺼﻲ در ﺣﺎل اﺳﱰاﺣﺖ اﺳﺖ و‬
‫ﳘﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ٣‬ﺗﺎ ‪ ٦‬ﺳﯿﻜﻞ در ﺛﺎﻧﯿـﻪ‬
‫‪(٣‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺷﺪﯾﺪ ﺑـﺮاي ﺷـﺮوع ﻛـﺮدن ﺣﺮﻛـﺎت ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﯿﺤﺮﻛﱵ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده‬
‫ﺑﯿﺤﺮﻛﱵ ﻛﻪ در ﺑﯿﻤﺎري ﭘﺎرﻛﯿﻨـﺴﻮن ﺑﻮﺟـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ً ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎر زﺟﺮآورﺗﺮ از ﻋﻼﺋﻢ ﺳﺨﱵ‬ ‫آﯾﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﻋﻀﻼﻧﻲ و ﻟﺮزش اﺳﺖ زﯾﺮا ﺑﺮاي اﳒﺎم ﺣـﱵ ﺳـﺎده‬
‫ﺗﺮﯾﻦ ﺣﺮﻛﺎت در ﺑﯿﻤﺎري ﭘﺎرﻛﯿﻨﺴﻮن ﺷﺪﯾﺪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ درﺟـﻪ ﲤﺮﻛـﺰ را اﻋﻤـﺎل ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﺶ رواﻧﻲ و ﺣﱵ زﺟﺮ رواﻧﻲ ﻛﻪ ﻻزم اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ً در آﺧﺮﯾﻦ ﺣﺪ ﻧﲑوي‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺮوع ﺣﺮﻛﺖ ﺷﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫اراده ﺷﺨﺺ ﻗﺮار دارد ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﻜـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ً ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﯾﺪ ﺳﺨﺖ ﺑـﻮده و ﲜـﺎي آﻧﻜـﻪ‬ ‫واﻗﻌﺎ‬
‫ﻧﺮم وﯾﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﭘﺮﺷﻲ دارد‪.‬‬
‫‪(١٩٩١‬‬ ‫)ﮔﺎﯾﺘﻮن‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‬
‫‪Response‬‬
‫‪ (١‬ﭘﻲ آﻣﺪ رﻓﺘﺎري ﲢﺮﯾﻚ ﻛﻪ ﺑﺼﻮرت ﯾﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﯾـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮاوش ﯾﻚ ﻏﺪه ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺪار ‪ ،‬از ﲨﻠـ‬
‫ـﺖ ﺟﺎﻧـ‬
‫ـﻮع ﻓﻌﺎﻟﯿـ‬
‫ـﺮ ﻧـ‬
‫ـﺎه ﻫـ‬‫‪ (٢‬ﮔـ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ ﻣﺮﻛﺰي )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﺸﻜﯿﻞ ﯾﻚ ﺗﺼﻮﯾﺮ ذﻫﲏ ﯾﺎ ﺻـﻮرت ﲣﯿﻠـﻲ ( ﺻـﺮف‬
‫ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﻜﻪ ﺧﻮد ﭘﺎﺳﺦ ﯾﺎ ﳏﺮك ﺑـﻪ آن ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ‪.‬‬

‫‪٣٥‬‬
‫‪ (٣‬ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﺎﻧـﺪار از ﻗﺒـﻞ واژه‬
‫ﻫﺎي ﺗﺎﯾﭗ ﺷﺪﻫﺪر ﯾﻚ دﻗﯿﻘﻪ‪.‬‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ‬
‫‪Response againststress‬‬
‫ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ ﻫﯿﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻼﱘ ‪ ،‬آدﻣـﻲ را در‬
‫ﺟﺮﯾﺎن اﺟﺮاي ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه دارد ﻫـﺸﯿﺎر‬
‫ﻧﮕﻪ ﻣﯿﺪارد‪ .‬ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ در ﻣـﻮرد ﳏﺮوﻣﯿـﺖ‬
‫ﺣﺴﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ‪،‬ﻛـﻪ ﻓﻘـﺪان‬
‫ﲢﺮﯾﻚ ﻋﺎدي ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﺑﯿﺶ از ﯾﻚ دورة ﻛﻮﺗـﺎه‬
‫‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﻨﻨـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﻫﻢ اﺛﺮات ژرﰲ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﮕـﺬارد ‪ .‬ﺑﻨﻈـﺮ ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻋـﺼﱯ درﺳـﺖ ﻛـﺎر ﻛﻨـﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﱵ ﻣﯿﺰان ﯾﻌﲏ ﲢﺮﯾﻚ ﺑﻪ آن وارد ﺷﻮد‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫در ﻋﲔ ﺣﺎل ‪ ،‬ﻗﺸﺎر رواﻧﻲ ﺷﺪﯾﺪ ﯾـﺎ ﻃـﻮﻻﻧﻲ در‬
‫روي اﺛﺮ ﻫﺎي آﺳﯿﺐ زاي ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾـﺎﯾﻲ و روان‬
‫ﺷــــــــــــــــﻨﺎﺧﱵ اﺳــــــــــــــــﺖ‪.‬‬
‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﻚ‬
‫‪Psychosomotics response‬‬
‫از دو ﻛﻠﻤﻪ ﯾﻮﻧـﺎﻧﻲ ‪) psyche‬ذﻫـﻦ( و ‪soma‬‬
‫)ﺗﻦ( ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎﯾﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣـﺴﺎﺳﯿﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﺳـﺮدرد ﻫـﺎي‬
‫ﻣﯿﮕﺮﻧﻲ ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ‪،‬ﻧﺎراﺣﺘﯿﻬﺎي ﻗﻠﱯ‪ ،‬زﲬﻬـﺎي‬
‫ﮔﻮارﺷﻲ و ﺣﱵ ﺟﻮﺷﻬﺎي ﻏـﺮور ﺟـﻮاﻧﻲ ﺑـﺎ ﻓـﺸﺎر‬
‫ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ ارﺗﺒﺎط دارد‪.‬‬

‫)اﺗﻜﺴﯿﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫ﭘﺎﯾﺪار‬
‫‪persistent‬‬
‫اﺷﺎره ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﻲ دارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه‬
‫ﲤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﺮاي اداﻣﻪ آن اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﺮاﯾﻨـﺪي ﻛـﻪ‬

‫‪٣٦‬‬
‫ﭘﺲ از ﳏﺮك اوﻟﯿـﻪ و اﳚـﺎد ﻛﻨﻨـﺪه آن در ﻃـﻲ‬
‫زﻣﺎن اداﻣﻪ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫ﭘﺪﯾﺪه ﻧﻮك زﺑﺎن‬

‫‪tip of tongue phenomenon‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺗﻼش ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺎﺳﺨﻲ را ﺑﻪ ﯾﺎد آوردﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﳊﻈـﻪ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﯾـﺎد آوري آن ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﱄ ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫وﺟﻮد ﭘﺎﺳﺦ را ﺧﯿﻠﻲ ﻧﺰدﯾﻚ ﯾﻌﲏ ﻧﻮك زﺑﺎن ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ‪،‬ﭘﺪﯾﺪة ﻧـﻮك زﺑـﺎن‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﯿـﺪ از ﻛـﺴﻲ ﺳـﺆال‬
‫ـﻬﺮي‬‫ـﻪ ﺷـ‬
‫ـﺎر ﭼـ‬
‫ـﻪ ﭼﺎﲠـ‬‫ـﺪان ﺑـ‬ ‫ـﻮد» در راه زاﻫـ‬ ‫ﺷـ‬
‫ً ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﻪ‬‫اﺳﺖ؟«ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻛﻪ ﻓﺮدﻓﻮرا‬
‫ً ﳕﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ او ﻫـﯿﭻ‬ ‫ﯾﺎدﳕﻲ آورد اﻟﺰاﻣﺎ‬
‫ﭼﯿﺰي درﺑﺎره ﭘﺎﺳﺦ ﳕﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت ﻛـﺴﻲ‬
‫ﻛﻪ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳـﺦ را ﺑـﻪ ﯾـﺎد آورد وﱄ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻟﻔﻈﻲ ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺖ را ﺑـﻪ ﯾـﺎد‬
‫آورد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ ،‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺳـﺆال ﺑـﺎﻻ‬
‫ﻓﺮدي ﻛﻪ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ را ﻛـﻪ »اﯾﺮاﻧـﺸﻬﺮ «‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﺎدآورد ﳑﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﯾـﺎد آورد ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎ »‪«١‬ﯾﺎ ﺣﱵ »اﯾﺮان« ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾـﺎ‬
‫آن ﻛﻪ داراي ﺳﻪ ﲞﺶ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اوﻗـﺎت ﻓـﺮدي‬
‫ﻛﻪ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﻪ ﯾﺎد آورد در ﻋﲔ ﺣﺎل‬
‫ﻣــﻲ ﺗﻮاﻧــﺪ اﻃﻼﻋــﺎﺗﻲ را درﺑــﺎره وﯾﮋﮔﯿﻬــﺎي‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ آن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﯾﺎد آورد ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل ‪،‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال ﺑﺎﻻ ﻓﺮد ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﻦ اﺳـ‬‫ـﻮز ﳑﻜـ‬
‫ـﺎد آورد وﱄ ﻫﻨـ‬ ‫ـﻪ ﯾـ‬‫ـﺦ را ﺑـ‬ ‫ﭘﺎﺳـ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﺎد آورد ﻛﻪ ﺳـﺆال درﺑـﺎره ﺷـﻬﺮي‬
‫ً ﻧﺰدﯾﻚ ﻣﺮز ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﻜﻪ ﺷﻬﺮي اﺳـﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺰدﯾﻚ زاﺑﻞ اﺳﺖ ﯾﺎدآوري ﻫﺮ ﯾﻚ از اﯾﻦ دو‬
‫ﺻﻔﺖ در ﻏﯿﺎب ﯾﺎد آوري ﺧـﻮد ﭘﺎﺳـﺦ ‪» ،‬ﭘﺪﯾـﺪه‬
‫ﻧﻮك زﺑﺎن « ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ) .‬اﯾـﻦ ﭘﺪﯾـﺪه‬
‫ﺑﺮاي اوﻟﲔ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﺑـﺮاون و ﻣـﻚ ﻧﯿـﻞ ‪١٩٩٦‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﺑﺮرﺳـــــــــــــــــﻲ ﺷـــــــــــــــــﺪ(‬
‫)ﺧﺮازي و ﳘﻜﺎران ‪(١٣٧٩،‬‬

‫‪Roentgenography‬‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ ﻧﮕﺎري‬

‫ﻋﻜﺴﱪداري از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎ‪‬ﺎي دروﻧـﻲ ﺑـﺪن ﺑـﻪ‬

‫وﺳﯿﻠﻪ ﻋﺒﻮر ﭘﺮﺗﻮ ﻫﺎي ‪ x‬از ﺧﻼل ﺑﺪن و اﺛﺮ آن‬
‫ﺑـــــﺮ روي ﻓـــــﯿﻠﻢ ﺣـــــﺴﺎس ﳐـــــﺼﻮص ‪.‬‬
‫)دورﻟﻨﺪ ‪(١٩٥٦‬‬

‫‪Aggression,‬‬ ‫‪/ Aggressivity‬‬ ‫ﭘﺮﺧـﺎ ﺷـﮕﺮي‬

‫‪Aggressivenes‬‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي آن رﻓﺘﺎر ﲥﺎﲨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷـﺨﺺ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﺻﺪﻣﻪ و آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ‬
‫اﻓــﺮاد ﯾــﺎ اﺷــﯿﺎء از ﺧــﻮد ﻧــﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫــﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ ﯾﺎ ﻛﻼﻣﻲ وﯾﺎ‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ ﲣﺮﯾﺐ اﺷﯿﺎء و ﻟﻮازم وﺑﺎﻻﺧﺮه زﯾﺮ ﭘﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﱳ ﻣﻘـﺮرات و ﻗـﻮاﻧﲔ در ﳏـﯿﻂ زﻧـﺪﮔﻲ ﺑـﺎ‬
‫آﮔــــﺎﻫﻲ ﻗﺒﻠــــﻲ ﲡﻠــــﻲ ﳕــــﺎ ﯾــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﻧﻮري و ﻣﺮادي ‪( ١٣٧١‬‬

‫‪Processing‬‬ ‫ﭘﺮدازش‬

‫ـﺎم‬
‫ـﺮاي اﳒـ‬
‫ـﻲ را ) ﺑـ‬
‫ـﻞ ﳐﺘﻠﻔـ‬‫ـﻮدن ‪ ،‬ﻣﺮاﺣـ‬
‫آزﻣـ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻌـﯿﲏ ( ﻃـﻲ ﻛـﺮدن ‪ ،‬از ﻣﺮاﺣـﻞ ﺧﺎﺻـﻲ‬
‫ﮔﺬراﻧﯿﺪن ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻠﻲ را ﻃﻲ ﻛـﺮدن ‪ ،‬ﺑـﻪ اﳒـﺎم‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪن ‪ ،‬ﲤﺎم ﻛﺮدن ‪ ،‬ﲢﺖ آزﻣﺎﯾﺶ ﻗـﺮار دادن‬
‫‪ ،‬ﻣﻮرد رﺳﯿﺪﮔﻲ ﻗـﺮار دادن ‪ ،‬ﺟﺮﯾـﺎﻧﻲ را ﻃـﻲ‬
‫ﻛــﺮدن ‪ ،‬ﻣــﻮرد ﻣﻌﺎﯾﻨــﻪ ﻗــﺮار دادن و … در‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﱵ ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن دادن ‪ ،‬رﻣﺰ ﮔﺬاري و ﺗﻔﺴﲑ ﺧﱪ اﳒﺎم ﻣﻲ‬
‫) ﺳـﺎﻋﺘﭽﻲ ‪١٣٧٧،‬‬ ‫ﮔﲑد ‪.‬‬
‫(‬

‫‪٣٨‬‬
‫‪Information Processing‬‬ ‫ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت‬

‫در روان ﺷﻨﺎﺧﱵ ‪ ،‬ﻣﻌﲏ اﻃﻼﻋﺎت ﯾﺎ ﺧﱪ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ‬

‫ﻫــﺮ ﮔﻮﻧــﻪ داده ‪ ،‬اﻧﺪﯾــﺸﻪ ‪ ،‬ﺗــﺼﻮﯾﺮ ذﻫــﲏ ‪،‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ‪ ،‬داﻧﺶ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن ‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ اﻃـﻼع‬
‫رﺳﺎﻧﻲ دارد ‪ .‬ﭘﺮدازش ﻧﯿﺰ ‪ ،‬ﯾﻌـﲏ ﺣﺮﻛـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف ﯾﻚ ﻫﺪف از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺬر از ﻣﺮاﺣﻞ ﳐﺘﻠﻒ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﯾﺎ ﮔﺬر از ﳘﻪ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﻛﻪ در ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾـﻚ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻃﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﯾﻦ ‪ ،‬ﭘﺮدازش ﺧﱪ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ‪،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن دادن ‪ ،‬ﺗﻔـﺴﲑ ﻛـﺮدن وﭘﺎﺳـﺦ دادن ﺑـﻪ‬
‫ﳏﺮﻛﻬﺎي وارده ‪ .‬در ﻣﺪﳍﺎي ﳐﺘﻠﻒ ﭘﺮدازش ﺧـﱪ ‪،‬‬
‫ـﻨﺎﺧﱵ و‬ ‫ـﺎل ﺷـ‬‫ـﺘﻪ از اﻋﻤـ‬
‫ـﻞ ‪ ،‬آن دﺳـ‬ ‫ـﺮ و ﻋﻤـ‬
‫ﻓﻜـ‬
‫ادراﻛﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﻋـﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈـﲑ‬
‫دروﻧﺪاد ‪ ،‬رﻣﺰ ﮔﺮداﻧﻲ ‪ ،‬اﻧﺪوزش ‪ ،‬ﺑﺎزﯾﺎﺑﻲ ‪،‬‬
‫رﻣـــﺰ ﺧـــﻮاﻧﻲ و ﺑﺮوﻧـــﺪاد ﻣـــﻲ ﺷـــﻮد ‪.‬‬
‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬
‫‪Questionnaire‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺳﺆاﱄ ﻛـﻪ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﯾﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﺎ ﳎﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫـﺪف از‬
‫ﲥﯿﻪ ﭼﻨﲔ ﺳﺆاﳍﺎﯾﻲ اﯾـﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ از دﯾﮕـﺮان‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺆاﳍﺎي آن ﳎﻤﻮﻋﻪ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫دﻫﻨــﺪ ‪» ،‬ﭘﺮﺳــﺸﻨﺎﻣﻪ « ﮔﻔﺘــﻪ ﻣــﻲ ﺷــﻮد ‪.‬‬
‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٤ ،‬‬
‫‪jean‬‬ ‫‪١٨٩٦-١٩٨٠‬‬ ‫ﭘﯿﺎژه ‪ ،‬ژان‬
‫و ‪Piaget‬‬
‫ژان ﺑﯿﺎژه ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣـﺮگ در ﺳـﺎل ‪١٩٨٠‬‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻌﺘﱪ ﺗﺮﯾﻦ روان ﺷﻨﺎس ﻛـﻮدك در‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٢٩‬ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺆﺳـﺴﻪ ژان‬
‫ژاك روﺳﻮ در ژﻧﻮ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ و ﺳـﺎﳍﺎﳘﺎن ﻣﻘـﺎم‬
‫را داﺷﺖ ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻗـﺎرة اروﭘـﺎ ﻧﻔـﻮذ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري داﺷﺖ وﱄ از اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮد ﺗﺎ اواﺧﺮ دﻫـﻪ‬
‫‪ ١٩٥٠‬در دﻧﯿﺎي اﻧﮕﻠﯿﺴﻲ زﺑﺎن روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﱪي‬
‫ﻧﺒﻮد ﺷﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻛﻪ ﭘﯿـﺎژه‬
‫ﺑﯿﺸﱰ ﺑﺮ ﻛـﺸﻒ دﻧﯿـﺎي دروﻧـﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺗﺎﻛﯿـﺪ‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد و ﭼﻨﲔ ﺑـﺮ ﺧـﻮردي ﻣﻐـﺎﯾﺮ ﺑـﺎ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﮔﺮاﯾﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎژه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻮدﻛﺎن از ﳊـﺎظ‬
‫ﻛﯿﻔﻲ ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺗﻔﺎوت ﺑـﺴﯿﺎر دارد )‬
‫رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ( ﳘﺮاه ﺑﺎ رﺳﺶ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺗﻐﲑات ﻣﻬﻤـﻲ‬
‫در ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ اﳚﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﭘﯿـﺎژه ﺑـﻪ‬
‫اﺻـﻄﻼﺣﻲ‬ ‫اﯾﻦ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺗﻐﲑات دﮔﺮ دﯾﺴﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﻪ در زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺗﻐﲑ اﺳﺎﺳﻲ ﺷﻜﻞ‬
‫در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﲑود ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻛﺮم اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﻪ ﭘﺮواﻧﻪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺎژه ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﺷﯿﻮة ﻓﻜﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﳘﺎن‬
‫ﻗﺪر اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻛـﺮم اﺑﺮﯾـﺸﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮواﻧﻪ روﺷﻲ ﻛﻪ ﭘﯿﺎژه ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد روش ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑﻮد‬
‫) ن ك ‪ :‬روﺷــﻬﺎي روان ﺷﻨﺎﺳــﻲ( روش ﭘﺪﯾــﺪار‬
‫ً ذﻫﲏ اﺳﺖ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ آن را‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻣﺎﻫﯿﺘﺎ‬
‫ﺗﻔﺴﲑ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﺿﻤﻦ از ﳊـﺎظ ﭘﺎﯾـﺎﻧﻲ در ﺳـﻄﺢ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﲏ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻛﻪ اﻣـﺮوزه ﭘﯿـﺎژه‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روان ﺷﻨﺎس ﻛﻮدك ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ ‪،‬‬
‫وﱄ در واﻗﻊ ﺷﻬﺮت اوﻣﺒﻨﺎﯾﻲ ﮔـﺴﱰده ﺗـﺮ دارد‪.‬‬
‫او ﻛﻮدﻛﺎن را اﺑﺘﺪا ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻋﻼﻗـﻪ اش ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﯾﻌﲏ ﺑﺮرﺳـﻲ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﻛـﺴﺐ داﻧـﺶ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎ‪‬ﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد ‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﭘﯿﺎژه ﻛﺸﻒ رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣـﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ راه‬
‫در ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﱪد ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻧﻜﺎت ﻣﺜﺒﱵ دﯾﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ روش ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﻨﻬﺎ روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪد آن ﺗﺎ ﻋﻤﻖ ﺟﻬﺎن دروﻧﻲ ﻛﻮدك را دﯾﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﳘﺎن ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﯿﺎژه ﻣﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ اﳒـﺎم‬
‫دﻫــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ‪.‬‬
‫)ﺑﺮوﻧﻮ ‪(١٣٧٠‬‬

‫ﭘﯿﺸﮕﲑي‬
‫‪Prevention‬‬
‫ﳎﻤﻮﻋﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﺪاري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﯿﺸﮕﲑي‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﯾﺪ ‪.‬‬

‫‪٤٠‬‬
 ‫‪(٢٥٣٦ ،‬‬ ‫)ﻣﻨﺼﻮر و ﳘﻜﺎران‬
‫‪Prime‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﲑي اوﻟﯿﻪ‬
‫‪First prevention / prevention‬‬
‫ﻣﻨﻈــﻮر از ﭘﯿــﺸﮕﲑي اوﻟﯿــﻪ ﻋﺒــﺎرت از‬
‫ﺟﻠﻮﮔﲑي از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻛﺎري ﺑﻜﻨﯿﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﯿﻤﺎر ﻧﺸﻮد و ﻋﻼج واﻗﻌـﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع اﳒﺎم ﮔﲑد‪.‬‬
‫روش ﭘﯿﺸﮕﲑي اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛـﺎﻫﺶ ﺗﻈـﺎﻫﺮات‬
‫ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﱰس زا و ﺣﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﻋـﻮارض‬
‫رواﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻫـﺮ‬
‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﲠﺒﻮد وﺿﻊ زﻧﺪﮔﻲ اﻧـﺴﺎن ﮔـﺮدد‬
‫ﺟﺰﺋﻲ از روﺷﻬﺎي ﭘﯿﺸﮕﲑي اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ اﻓﺮادﯾﻜﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ آﻣﻮزﮔﺎران ﺑﺮاي ﺷـﺎﮔﺮداﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﮕﻞ ﲢـﺼﯿﻠﻲ و … دارﻧـﺪ‪ ،‬آﻣـﻮزش ﻣـﺴﺎﯾﻞ‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن و … ﺟﺰء ﭘﯿﺸﮕﲑي‬
‫)ﻣﯿﻼﻧـﻲ‬ ‫اوﻟﯿﻪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮ ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫ﭘﯿﺸﮕﲑي ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪3rd (third) prevention‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ آﺳﯿﱯ ﻣﻌﻄـﻮف اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫دارد در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺧﺘﻼل ﯾﺎ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻔﺮوﺿﻲ ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻮان ﲞـﺸﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﺮدن ﳎﺪد ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل ‪ ،‬در ﯾـﻚ‬
‫ﻛﻮدك ﺑﯿﺶ ﻓﻌﺎل ‪ ،‬ﺗﺪاﺑﲑ رﻓﺘﺎري ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﻪ‬
‫او ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﺪرﺳﻪ دﻗﺖ و ﺗﻮﺟـﻪ ﺑﯿـﺸﱰي‬
‫ﺑﻪ ﺧﺮج داده و ﻧﺰد ﻛﻮدﻛﺎن دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘـﺬﯾﺮش‬
‫ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎوره و ﮔﺮوه درﻣﺎﻧﻲ ﺑﻌـﺪ از ﺣﺎدﺛـﻪ آﺳـﯿﱯ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻣﺮگ ﳘﺴﺮ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﲪﺎﯾﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺳﺎزد ﻛﻪ آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮي ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻓـﺸﺎر‬
‫رواﻧﻲ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٤١‬‬
 ‫‪(١٣٧٨‬‬ ‫)ﺳﺎرا ﺳﻮن‬

‫ﭘﯿﺸﮕﲑي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‬
‫‪Secondary prevention‬‬
‫ﻫﺪف ﭘﯿﺸﮕﲑي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﺪت ‪،‬و ﻣﯿـﺰان‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﯾﻚ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﭘﯿﮕﲑي ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ روش ﺑﯿﻤﺎرﯾـﺎﺑﻲ ‪،‬‬
‫ـﻊ و‬‫ـﻪ ﻣﻮﻗـ‬‫ـﺎن ﺑـ‬
‫ـﺮاي درﻣـ‬‫ـﺸﺨﯿﺺ زود رس ‪ ،‬اﺟـ‬ ‫ﺗـ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﲑي ﻣﺮﺗﺐ از ﻧﻈﺮ درﻣﺎﻧﻲ از ﺑـﺮوز ﻋـﻮارض‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﻛﺎﺳﺖ ‪ .‬ﭘﯿﺸﮕﲑي ﺛـﺎﻧﻮي ﻣﺘـﻀﻤﻦ ﻣـﻮارد‬
‫زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺑﯿﻤﺎرﯾﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺨﯿﺺ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻮري و‬
‫ﭘﯿﺸﺮس ﻋﻼﱘ ﻏـﲑ ﻋـﺎدي و ﯾـﺎ رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻧـﺎ‬
‫ﻣﺘﻌﺎدل‬
‫‪ -٢‬درﻣﺎن ﻓﻮري‪ ،‬زودرس و ﻛﺎﻣﻞ ﺟﻬـﺖ رﻓـﻊ ﻋـﻼﱘ‬
‫ﺳﺒﻚ ﺑﯿﻤﺎري ‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﲑي از ﺑﺮوز ﻋﻼﱘ ﺷـﺪﯾﺪ و‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﯿﻤﺎران رواﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫‪ -٣‬ﭘــﯿﮕﲑي و درﻣــﺎن ﻧﮕﻬﺪارﻧــﺪه ﺑــﻪ ﻣﻨﻈــﻮر‬
‫ﭘﯿﺸﮕﲑي از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻋﻮارض ﺑﯿﻤﺎري ﺗـﺎ ﺣـﺼﻮل‬
‫ﲠﺒـــــــــــــــﻮدي ﻛﺎﻣـــــــــــــــﻞ‬
‫)ﻣﯿﻼﻧﻲ ﻓﺮ ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫‪٤٢‬‬
 ‫» ت «‬

‫ﺗﺎﻻﻣﻮس‬
‫‪Thalamus‬‬
‫ﺗﺎﻻﻣﻮس را ﮔﺎﻫﻲ اﯾـﺴﺘﮕﺎه اﻃﻼﻋـﺎت در راه‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻛﺮﺗﻜﺲ و دﯾﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﳘﭽﻨﲔ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﺎﻻﻣﻮس وﻇﯿﻔﻪ ا ي ﺑـﯿﺶ از‬
‫رﻟﻪ ﻛﺮدن اﻧﻔﻌﺎﱄ دارد ﻛﻪ ﺑـﺎ روﺷـﻬﺎي ﳐﺘﻠـﻒ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت را ﭘﺮدازش و ﯾﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻻﻣﻮس داراي ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام اﻛﺴﻮ‪‬ﺎﯾﻲ را ﺑﻪ ﺑﻌـﻀﻲ ﻗـﺴﻤﺘﻬﺎي ﻛـﺮﺗﻜﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده واﻛﺴﻮ‪‬ﺎﯾﻲ را ازﲞﺸﻬﺎي دﯾﮕـﺮ ﻛـﺮﺗﻜﺲ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﺘﺪ‪.‬‬

‫‪(١٩٨٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﻛﺎﻻت‬

‫ﺗﺜﺒﯿﺖ‬
‫‪Fixation‬‬
‫در واﻧﻜﺎري ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﺎﻧﺪن رﺷـﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﻋﻠﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد در رﺷﺪ رواﻧﻲ ﺟﻨﺴﻲ ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫از ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﻣﻌــﯿﲏ ﻓﺮاﺗــﺮ رود و ﯾــﺎ ﻣﻮﺿــﻮع‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﲑ دﻫﺪ ‪ ) .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ‪،‬‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﺨﺺ در ﻣﺮﺣﻠﻪ رواﻧﻲ ﯾـﺎ در ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ (‪.‬‬
‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣‬‬

‫ﲡﺮﺑﻪ‬
‫‪Experience‬‬
‫‪ (١‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ روﯾﺪادي ﻛﻪ از ﻃﺮﯾﻖ آن ‪ ،‬ﻓﺮد ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫‪ (٢‬داﻧــﺸﻲ ﻛــﻪ ﻓــﺮد از ﻃﺮﯾــﻖ ﻣــﺸﺎرﻛﺖ در آن‬
‫روﯾﺪاد ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫‪٤٣‬‬
‫‪ (٣‬ﳎﻤﻮﻋﻪ داﻧﺸﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺪﯾﺪه‬
‫ذﻫﲏ ﺷﺨﺺ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻧﯿﺎي ذﻫﲏ ﺷـﺨﺺ ﻣـﻲ‬
‫ﮔـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺬرد‪.‬‬
‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫ﲡﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫‪Experience/ Impression‬‬
‫ﻛﺴﺐ و ﲢﺼﯿﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﻧﻈﺮات ﯾـﺎ ﻣﻬﺎرﲥـﺎﯾﻲ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻓـﺮدي‪ ،‬ﺑـﻮﯾﮋه ادراك ﺣـﺴﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﻧﻈﺮات و ﻣﻬﺎرﲥﺎﯾﻲ را ﮔﻮﯾﻨـﺪ ﻛـﻪ از‬
‫اﯾﻦ راه ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺗﺎ ﺛﲑ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ ﻣﯿـﺎن‬
‫ﻓﺮد و ﳏﯿﻂ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﳎﺎل اﺣـﺴﺎس و‬
‫ادراك و ﺷﻌﻮر ﻓﺮد ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑد و اﯾﻦ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﺑﻪ ﳎﻤﻮع ﺣﻮادﺛﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫” آ‪‬ﺎ را در ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﲡـﺎرب روزاﻧـﻪ اي ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي ﲠﱰ ﺳﺎﺧﱳ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪.‬‬
‫)ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪(١٣٦٤‬‬

‫‪ excitable‬و‬ ‫ﲢﺮﯾـﻚ ﭘـﺬﯾﺮ‬

‫ﻓـــﺮدي ﻛـــﻪ‬ ‫‪Irritable‬‬
‫ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﯿﺠﺎن ﭘﺬﯾﺮي ﺑﯿﺶ از‬
‫ﻧﺸﺎن دادن اﻓﺮاﻃﻲ ﻧـﺴﺒﺖ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي واﻛﻨﺶ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﻓﺮدي ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﯾﻚ ﳏﺮك ‪ ،‬آﻣﺎدﮔﻲ‬
‫ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑـﯿﺶ از اﻧـﺪازه‬ ‫از ﺧﻮد ﺑﻲ ﺣﻮﺻﻠﮕﻲ و‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫ﲢﻘﯿﻘــــــــــــــﺎت ﻛــــــــــــــﺎرﺑﺮدي‬
‫‪Applied research‬‬
‫ﲢﻘﯿﻘﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل ﯾـﺎﻓﱳ راه ﺣـﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺌﻮﻻت اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آ‪‬ـﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻣﺸﻜﻠﻲ را از ﺑﺸﺮ ﺣﻞ ﳕﺎﯾﺪ ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻤﺪة‬

‫‪٤٤‬‬
‫اﺧﱰاﻋﺎت و اﺑﺪاﻋﺎت ﳘﻪ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدي اﺳﺖ ‪ .‬ﳘﯿﻨﻄـﻮر ﺷـﯿﻮه ﻫـﺎ و روﺷـﻬﺎي‬
‫ـﺶ‬
‫ـﺖ داﻧـ‬‫ـﻼس و ﺗﺮﺑﯿـ‬
‫ـﺮاي اراده ﻛـ‬
‫ـﻪ ﺑـ‬‫ـﻲ ﻛـ‬
‫ﻋﻠﻤـ‬
‫ـﻢ‬
‫ـﻞ ﻋﻠـ‬
‫ـﻲ ﺣﺎﺻـ‬‫ـﻮد و ﳘﮕـ‬
‫ـﻲ ﺷـ‬
‫ـﻪ ﻣـ‬
‫ـﻮزان اراﺋـ‬ ‫آﻣـ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٦‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ‬

‫ﲢﻘﯿﻘﺎت ﳏﺾ‬
‫‪Pure research‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در درﺟـﻪ اول ﺗـﺎﻣﲔ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ه ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﻫـﺎي اﻓـﺮاد ﲢﻘﯿـﻖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ذاﺗـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮ و ﻛﻨﺠﻜﺎو اﺳﺖ و ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻛﻢ‬
‫و ﻛﯿﻒ اﻣﻮر ﺑـﺪور از اﯾﻨﻜـﻪ ﺑـﺮاي او ﻧـﺎﻓﻊ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﺑﻨﯿﺎدي ﺳﻌﻲ در ﻛﺸﻒ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن‬
‫ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﺪف ﻋﻤﺪ ه اي ﻛﻪ از ﺗـﻼش‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻛﺎر‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اي از وﺿـﻊ‬ ‫‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﯾﻚ ﺗﺌﻮري ﯾﺎ‬
‫)‬ ‫ـﺪ‪.‬‬
‫ـﺎ ﺑﺮﺳـ‬
‫ـﺪه ﻫـ‬
‫ـﻮد ﭘﺪﯾـ‬ ‫ﻣﻮﺟـ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪(١٣٧٦ ،‬‬

‫ﺗـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪاﺧﻞ‬
‫‪Interference‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﯾﺎد ﻧﯿﺎﻣﺪن اﻃﻼﻋﺎت از ﺣﺎﻓﻈﻪ داز ﻣﺪت‬
‫ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در ﻫﻢ ﳐﻠﻮط ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﳘﲔ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﯾﺎد ﻧﯿﺎﻣـﺪن آ‪‬ـﺎ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ وﻗﺘﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺎزه و ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺒﻼ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺗـﺪاﺧﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﯾﺎد آوري اﻃﻼ ﻋﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺪاﺧﻞ ﺑﺎز داري ﭘـﺲ ﮔـﺴﱰ ‪(Retroactive‬‬

‫‪٤٥‬‬
‫)‪ inhibition‬ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ .‬ﮔﺎه اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺒﻼ آﻣﻮﺧﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺎزه‬
‫ﯾﺎ د ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﻪ ﯾـﺎد آورﱘ ‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﻧﻮع ﺗﺪاﺧﻞ ﺑﺎز داري ﭘﯿﺶ ﮔﺴﱰ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﯾﻨـــــﺪ ‪.‬‬
‫) ‪ (P r oactive inhibition‬ﻣــــ‬
‫) ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩ ،‬‬

‫ﺗﺮس‬
‫‪Fear‬‬
‫ادراك آﺳــﯿﺐ ﯾــﺎ ﺧﻄــﺮ ‪ ،‬ﺗــﺮس را ﯾــﺮ‬
‫اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﻣﺎﻫﯿﺖ آﺳﯿﺐ ﯾﺎ ﺧﻄﺮ ادراك‬
‫ﺷﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﯾﺎ رواﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﲥﺪﯾﺪ و ﺧﻄﺮ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﯾﺎ رواﻧـﻲ‬
‫ﻣﺎ ﺗﺮس را ﺑﺮﻣﻲ اﻧﮕﯿﺰد ‪ .‬از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ‪ ،‬ﺗـﺮس‬
‫ﻣﺜﻞ ﯾﻚ ﻧﻈﺎم اﻧﮕﯿﺰﺷﻲ دﻓﺎﻋﻲ ﻋﻤﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫)ﻣﺎرﺷﺎل رﯾﻮ ‪(١٩٩٢ ،‬‬

‫ـﺮاس (‬
‫ـﻲ ) ﻫــــــــ‬
‫ـﺮس ﻣﺮﺿــــــــ‬
‫ﺗــــــــ‬
‫‪Phobia‬‬
‫ﺗﺮس ﻣﺮﺿﻲ از ﺷـﺎﯾﻌﱰﯾﻦ اﺧـﺘﻼﻻت رواﻧـﻲ‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫وﺟﻪ ﲤﺎﯾﺰ ﺗﺮس ﻣﺮﺿﻲ و ﺗﺮس ﻃﺒﯿﻌﻲ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﺗﺮس ﻃﺒﯿﻌﻲ ﺗﺮس ﻧﺎﺷـﻲ از ﯾـﻚ ﻣﻨﺒـﻊ واﻗﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺗﺮﺳﻨﺎك و وﺣﺸﺖ زا ﺑـﻮده وﺗـﺮس ﯾـﻚ واﻛـﻨﺶ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻲ و ﻋﺎدي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در ﺗﺮس ﻃﺒﯿﻌﻲ‬
‫ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺮس آﮔﺎﻫﻲ داﺷـﺘﻪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ در ﺗﺮس ﻃﺒﯿﻌﻲ ادراك ﺗﺮس ﺑﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﺮس اﻧﻄﺒﺎق دارد ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﺗﺮس ﻣﺮﺿﻲ ﯾﺎ ﻓﻮﺑﯿﻚ ﻓﺮد از ﺷﻲء ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﱵ‬
‫ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﺮﺳـﻨﺎك ﺑـﻮدن آن‬
‫آﮔﺎﻫﻲ دارد ‪ .‬ﻟﻜﻦ واﻛﻨﺶ ﺗﺮس ﺑﺮاي ﻓـﺮد در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ اﺳـﺖ ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺗﺮس از ﻣﻜﺎ‪‬ـﺎي ﺑـﺎز ﯾـﺎ ﺗـﺮس از اﺟﺘﻤـﺎع‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ در اﯾﻦ ﺟﺎ واﻛﻨﺶ ﺗﺮس ﻧـﻮﻋﻲ واﻛـﻨﺶ‬
‫دﻓﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﯿﻤـﺎر ﺗـﻼش ﻣـﻲ ﳕﺎﯾـﺪ ﺗـﺎ‬

‫‪٤٦‬‬
‫ـﻚ‬
‫ـﺮس از ﯾـ‬
‫ـﺎﺋﻲ ﺗـ‬‫ـﺎ ﺟﺎﲜـ‬
‫ـﻮد را ﺑـ‬
‫ـﻄﺮاب ﺧـ‬
‫اﺿـ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﻓﺮد ﯾﺎ ﻓﻜﺮ وﯾﮋه ﺑﻪ ﯾﻚ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ‬
‫ﯾﺎ ﻓﻜﺮ دﯾﮕﺮ ﻛﻪ ﺑـﺎ اوﱄ ارﺗﺒـﺎط دارد ﻛـﻢ‬
‫ﳕﺎﯾﺪ ‪ .‬اﺣﺴﺎس وﺣﺸﺖ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ از ﯾﻚ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ‬
‫وﯾــﮋه در واﻗــﻊ از ﯾــﻚ ﻣﻨﺒــﻊ دﯾﮕــﺮ ‪.‬‬
‫)ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ و اﲪﺪي ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫ﺗـــــــــــــــــﺴﺘﻮ ﺳـــــــــــــــــﱰون‬
‫‪Testosterone‬‬
‫» ‪« Testosterone‬رﺷﺪ اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺮداﻧـﻪ‬
‫را ﲢﺮﯾﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﳘﭽﻨﲔ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺸﱪد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و‬
‫رﺷﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺟﻨﺴﻲ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﻣﺮداﻧﻪ را ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﯿﻀﻪ ﻫﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻫﻮرﻣﻮن ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺮداﻧﻪ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ روﯾﻬﻢ »‪ «A ndrogen‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺷﺎﻣﻞ» ‪ Dihydrotestosterone‬و‪ « Androstnedione‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺴﺘﻮ ﺳﱰون آﻧﻘﺪر ﻓﺮاواﻧﱰ‬
‫از ﺑﻘﯿﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻫﻮرﻣﻮن ﺑﯿﻀﻪ اي ﻣﻬﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪(١٩٩١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)ﮔﺎﯾﺘﻮن‬

‫‪Imagery‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮﺳﺎزي ذﻫﲏ‬

‫در ﻣﻌﲏ ﻛﻠﻲ آن ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﳎﺴﻢ ﻛﺮدن‬
‫‪ ،‬ﺧﻮب ﺷﺮح دادن و ﳎﺴﻢ ﺳﺎﺧﱳ ‪.‬‬

‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫‪Conflict‬‬ ‫ﺗﻌﺎرض‬

‫ـﺸﺎن دادن‬
‫ـﺮاي ﻧــ‬
‫ـﺎرض ﺑــ‬
‫ـﻄﻼح ﺗﻌــ‬
‫از اﺻــ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎﯾﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺣـﻮادث‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ ‪ ،‬ﻫـﺪﻓﻬﺎ ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫـﺎ ﺗﻜﺎﻧـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﳐﺎﻟﻒ ﯾﺎ ﻣﺘﻀﺎد ﺑـﺎ ﻫـﻢ وﺟـﻮد دارد ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل وﻗﱵ ﻓﺮد ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﲔ دو ﻏـﺬا ﯾﻜـﻲ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ )ﺗﻌﺎرض رﺳﯿﺪن ـ رﺳـﯿﺪن ( ‪ ،‬ﯾـﺎ‬

‫‪٤٧‬‬
‫ﺑﲔ دو ﺷﻐﻞ ﻏﲑ دﳋﻮه ‪ ،‬ﻛﺪام را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ )‬
‫– اﺟﺘﻨﺎب ( ﻣـﻲ ﮔـﻮﯾﯿﻢ دﭼـﺎر‬ ‫ﺗﻌﺮض اﺟﺘﻨﺎب‬
‫ﺗﻌﺎرض و ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋـﺪم ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ در‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﲑي و اﻧﺘﺨﺎب ﯾﻜﻲ از ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫـﺎ ﺷـﺪه‬
‫اﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ ‪.‬‬
‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫ﺗﻌﺎرض اﺟﺘﻨﺎب – اﺟﺘﻨﺎب ‪Avoidance –avoidance‬‬

‫‪Conflict‬‬
‫در ﺗﻌﺎرض اﺟﺘﻨﺎب‪ -‬اﺟﺘﻨﺎب ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﳎﺒﻮر اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﺑﲔ دو ﻫﺪف ﯾﺎاﻣﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﯾﻜﻲ را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﲤﺎﯾﻼت اﺟﺘﻨﺎﺑﻲ )ﺗﺮس( ﻛـﻪ ﯾـﻚ ﭼﯿـﺰ‬
‫ﺑﺎز در ﳊﻈﻪ ﭘﺮﯾﺪن از ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪،‬‬
‫ﯾﲏ وي ﳎﺒﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﲔ دو ﻫﺪف ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺮﯾﺪن‬
‫ﯾﺎ از دﺳﺖ دادن آﺑﺮو ‪ ،‬ﯾﻜﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ـﺰ )‬
‫ـﺪف ﻧﯿـ‬ ‫ـﺎي دور از ﻫـ‬ ‫ـﻠﻪ ﻫـ‬
‫ـﺎه در ﻓﺎﺻـ‬ ‫ﻫﺮﮔـ‬
‫ﻣﺜﻼﻫﻔﺘﻪ ﻗﺒﻞ از ﭘﺮش ( ﲤﺎﯾﻼت اﺟﺘﻨﺎﺑﻲ ﺗﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪازه ﻧﲑوﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺑﻮد اﺣﺘﻤﺎﻻ او ﺧﻮد را‬
‫در ﭼﻨﲔ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﻌﺎرض اﻧﮕﯿﺰي ﻗﺮار ﳕﻲ داد ‪.‬‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫‪Approaeh –Aroidance‬‬ ‫ﺗﻌﺎرض ﮔﺮاﯾﺶ ‪ -‬اﺟﺘﻨـﺎب‬
‫‪conflict‬وﻗﱵ ﻛﺴﻲ ﻫﺪﰲ در ﭘﯿﺶ دارد ﻛﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﲏ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺧﻄﺮ ﺑﺎر ‪ ،‬ﳑﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﺪﺗﻲ‬
‫ﺳﺮ ﮔﺮدان ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺮ اﳒﺎم ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد آن‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﲑد‪ ،‬ﭼﻨﲔ ﻛﺴﻲ وﻗﱵ از ﻫﺪف دور اﺳﺖ آن‬
‫را ﺧﻮاﺳﺘﲏ ﻣﻲ ﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾـﻦ دﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫واﻛﻨﺸﻬﺎي ﮔﺮاﯾﺸﻲ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف‬
‫ﻧﺰدﯾﻜﱰ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺧﻄﺮ ﺑﺎر ﺑﻮدن آن آﺷﻜﺎر ﺗـﺮ و‬
‫ﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ‪ ،‬ﻣﯿﻞ ﺑﻪ روﮔﺮداﻧﻲ از ﺷﻮق ﺑﯿـﺸﱰ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮان ﺧﺠﻮﱄ ﻛﻪ ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺗﻠﻔـﲏ از‬
‫ﻛﺴﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﯾﻲ ﺑﻜﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻮق ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫ﺗﻠﻔﻦ ﻣﻲ رود اﻣﺎ ﺑﻪ ﳘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻠﻔـﻦ‬
‫ﻧﺰدﯾﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺮس از اﺣﺘﻤـﺎل رد‬
‫ﺷﺪن در ﺧﻮاﺳﺘﺶ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ ‪.‬اﯾﻦ ﻧﻮﺟﻮان ﳑﻜﻦ‬

‫‪٤٨‬‬
‫اﺳﺖ در اﯾﻦ ﻣﻮرد دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ اﻗﺪام ﻧـﺎ ﲤـﺎم‬
‫ﺑﺰﻧﺪﺗﺎ ﺳﺮاﳒﺎم ﯾﺎ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﱪد و ﯾﺎ‬
‫آﻧﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﺪﰲ ﻛﻪ در ﻋﲔ ﺣﺎل ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﲏ‬
‫و ﻫﻢ ﳔﻮاﺳﺘﲏ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻢ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻧـﺎ‬
‫ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ در آدﻣﻲ ﯾﻚ ﻧﮕﺮش دو ﺳﻮ ﮔﺮا اﳚﺎد ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻧﮕﺮﺷـﻬﺎي دوﺳـﻮﮔﺮا ﺑـﺴﯿﺎر راﯾـﺞ اﺳـﺖ‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﺴﺘﻘﻞ ﯾـﻚ ﻧﮕـﺮش‬
‫دوﺳﻮﮔﺮا دارﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻢ دﻟﺸﺎن ﻣـﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻣـﺴﺆل‬
‫اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﺎﯾﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﭘـﺪر‬
‫ـﺪ ‪.‬‬‫دﻫﻨـ‬ ‫ـﺸﺎن‬
‫ـﺸﻜﻼت ﯾﺎرﯾـ‬‫ـﻞ ﻣـ‬
‫ـﺎدر در ﺣـ‬
‫و ﻣـ‬
‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣،‬‬

‫– ‪Approach‬‬ ‫ﺗﻌﺎرض ﮔﺮاﯾﺶ ‪ -‬ﮔـﺮاﯾﺶ‬

‫ـﻪ ﻓﻘــﻂ ﯾــﻚ‬‫ﻫﻨﮕــﺎﻣﻲ ﻛـ‬ ‫‪approach conflict‬‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻣﻌﲔ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ اﮔﺮ راﻫﻬـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ‬
‫ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف در ﭘﯿﺶ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺎز ﻫـﻢ‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺎرض روي دﻫـﺪ ‪ .‬ﻣـﺜﻼ وﻗـﱵ اﻣﻜـﺎن‬
‫ﲢﺼﯿﻞ در ﭼﻨﺪ داﻧﺸﮕﺎه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺰﯾﻨﺶ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺼﻮرت ﯾﻚ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﻌﺎرض اﻧﮕﯿﺰ در ﻣﻲ‬
‫آﯾﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﮔﺮﭼﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﺮ اﳒﺎم ﺑﻪ ﻫـﺪف‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ اﻣﺎ ﺿﺮورت دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻧﺘﺨـﺎب ‪،‬‬
‫در ﻛﺎر و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ وي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪف اﺧﻼل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫‪( ١٩٨٣،‬‬ ‫ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬ ‫و‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن‬
‫‪Interpretation‬‬ ‫ﺗﻔﺴﲑ – ﺗﻌﺒﲑ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻛﺮدن و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﯾﻚ ﭼﯿﺰ‬
‫ﺑﺎ اﺻـﻄﻼﺣﺎت آﺷـﻨﺎ و ﻣﻌﻤـﻮل ﺗﻮﺿـﯿﺢ و ﺑﯿـﺎن‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻧﺎ آزﻣﻮده ‪.‬‬
‫در رواﻧﻜﺎري ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫آ‪‬ﺎ ‪ ،‬ﳘﭽﻨﲔ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺘﻬﺎي وي ﺑﺮاي ﺿﻌﯿﻒ ﻛﺮدن‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ رﻣﺰﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﻛﺎوش ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ درون ﻧﮕﺮي ﻣﻌـﲏ دادن ﺑـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﲡﺮﺑــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ ‪.‬‬
‫‪(١٣٦٤ ،‬‬ ‫)ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد‬

‫‪٤٩‬‬
‫‪Generalization‬‬ ‫ﺗﻌﻤﯿﻢ‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ ﺑﺮاي دادن‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﳏﺮﻛﻬﺎي ﳐﺘﻠـﻒ اﻃـﻼق ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫‪.‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻛـﻪ ارﮔﺎﻧﯿـﺴﻢ ﳕـﻲ‬
‫ﻧﻮاﻧﺪ ﺗﻔﺎوت ﳏﺮﻛﻬﺎ را ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﳏﺮﻛﻬﺎ را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻢ درك‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﺗﻌﻤﯿﻢ ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼـﻪ ﺗـﺸﺎﺑﻪ دو ﳏـﺮك‬
‫ﺑﯿﺸﱰ ﺑﺎﺷـﺪ ‪ ،‬ﭘﺎﺳـﺦ ارﮔﺎﻧﯿـﺴﻢ ﳏﻜﻤـﱰ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﮔﺎه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺎ در ﻗﻀﺎوت ﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﳕﺎﺋﯿﻢ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٠ ،‬‬ ‫)ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ و اﲪﺪي‬

‫‪Thinking , cerebration‬‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ‬

‫ﺗﻔﻜﺮ ‪ ،‬ﺗﻔﻜـﺮ ﲠﻨﺠـﺎر ﻋﺒﺎرﺗـﺴﺖ از ﺟﺮﯾـﺎن‬

‫ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻫﺪف و ﻋﻘﺎﯾﺪ ‪ ،‬رﻣﺰ ﻫﺎ ﯾﺎ ﳕﺎد ﻫﺎ و‬
‫ﺗﺪاﻋﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎﯾـﻚ ﻣـﺴﺌﻠﻪ اﻏـﺎز‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ اي ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﻜﺮ را ﲠـﱰ اﺳـﺖ ﺗﻌﻘـﻞ ﯾـﺎ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺎﻣﯿﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﳏـﺾ در‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻌﻘﻞ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﳕﺎدي‬
‫ذﻫﲏ ﺑﯿﺸﱰ و ﺗﺪاﻋﻲ ﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼ” ﺑﺎ ﻫـﻢ ﻣﺮﺑﻮﻃﻨـﺪ‬
‫در ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻲ ﻫﺪف ﺗـﺪاﻋﻲ ﻫـﺎ ﺗـﺼﺎدﰲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺪاﻋﻲ آزاد )‪ ( Free - association‬ﻛﻪ در آن ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﺑﺮاز ﻫﺮ ﻓﻜﺮي ﻛﻪ در ذﻫﻨﺶ‬
‫ـﲑ‬
‫ـﺮ ﻏـ‬
‫ـﻪ اي از ﺗﻔﻜـ‬
‫ـﻮد ‪ .‬ﳕﻮﻧـ‬ ‫ـﻲ ﺷـ‬ ‫ـﺸﻮﯾﻖ ﻣـ‬
‫‪ ،‬ﺗـ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﱄ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫)ﭘﻮراﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫‪Abstract thinking‬‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺰاﻋﻲ‬

‫ﯾﻌﲏ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻪ در آن ﺷﺨﺺ ﻗﺎدر اﺳـﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻃـﻮر ارادي ﻣـﺴﲑ اﻓﻜـﺎرش را از ﯾـﻚ وﺟـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﱵ ﺧﺎص ﺑﻪ وﺟﻬﻲ دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﲑ دﻫـﺪ ‪ .‬وﺟـﻮه‬

‫‪٥٠‬‬
‫ﳐﺘﻠﻒ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ را ﳘﺰﻣﺎن در ذﻫـﻦ ﻧﮕـﺎه دارد ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﯾﻚ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕـﲑد‬
‫و در ﺿﻤﻦ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﲡﺰﯾﻪ آن ﺑـﻪ اﺟـﺰاء ﻛﻮﭼـﻚ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﻃﺮح ﺑﺮﯾﺰﯾـﺪ و از ﳕـﺎد ﺳـﺎزي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺗﻌﺒﲑ ﺿﺮب اﳌﺜـﻞ ﯾﻜـﻲ‬
‫از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺰاﻋﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩ ،‬‬

‫‪Critical thinking‬‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﻘﺎدي‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻠﻤﻪ اﻧﺘﻘـﺎدي در اﯾـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم‬

‫ﺗﯿﺰ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﮔﻠﻪ ﻣﻨﺪاﻧـﻪ ﯾـﺎ ﺷـﻜﺎﯾﺖ‬
‫آﻣﯿﺰ ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿـﯿﺢ ‪ ،‬ﺗﻔﻜـﺮ اﻧﺘﻘـﺎدي ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﺎي زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪» :‬ﺗﻔﻜﺮ ﻣـﺴﺘﺪل‬
‫و ﺗﯿﺰ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ درﺑـﺎره اﯾﻨﻜـﻪ ﭼـﻪ ﭼﯿـﺰ ي را‬
‫ﺑﺎور ﻛﻨﯿﻢ و ﭼﻪ اﻋﻤﺎﱄ را اﳒﺎم دﻫـﯿﻢ ‪ «.‬ﯾـﺎ‬
‫ـﻲ و‬‫ـﻲ ﻣﻨﻄﻘـ‬
‫ـﺼﻤﯿﻤﺎت از راه وارﺳـ‬‫ـﺎﺑﻲ ﺗـ‬
‫»ارزﯾـ‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ‪،‬ﺷﻮاﻫﺪ ‪ ،‬و راه ﺣﻞ ﻫﺎ« ﻣﺜﺎﳍـﺎﯾﻲ‬
‫از ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﻘﺎدي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬درك و ﻓﻬـﻢ و‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ و‬ ‫ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﲢﻠﯿﻞ ﺳﺆاﳍﺎ‬ ‫ﺗﻔﺴﲑ ﻣﺴﺎﯾﻞ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻨﻄﻖ ) ﻗﯿﺎس ‪ ،‬اﺳـﺘﻘﺮا ‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺒﺎط (‬
‫ﺑﺎ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﮔـﲑي ﻣﻌﻘـﻮل از اﻃﻼﻋـﺎت ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﳐﺘﻠـﻒ ﻛـﺘﱯ ‪ ،‬ﺷـﻔﺎﻫﻲ و دﻓـﺎع از آن ‪،‬‬
‫ﲤﺎﯾﺰ ﺑـﲔ ﺣﻘـﺎﯾﻖ از ﻋﻘﺎﯾـﺪ ؛ داوري درﺑـﺎره‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻨﺎﺑﻊ ؛ ﺗـﺼﻤﯿﻢ ﮔـﲑي درﺑـﺎره اﻋﻤـﺎل‬
‫ﳐﺘﻠﻒ ؛ ﺗـﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﺎﻧـﺎت ﻛﻠﯿـﺸﻪ اي و ﻗـﺎﻟﱯ ؛‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ارزﺷﻲ و ﻋﻘﯿﺪﺗﻲ ﳐﺘﻠـﻒ ؛ ﻃـﺮح‬
‫ﺳـــــﺆاﳍﺎ و ﭘﺎﺳـــــﺨﮕﻮﯾﻲ ﺑـــــﻪ آ‪‬ـــــﺎ‪.‬‬
‫)ﺳﯿﻒ ‪( ١٣٧٩،‬‬

‫ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫‪Reinforcement‬‬
‫ﻫﺮ روﯾﺪادي ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﺎﺳﺦ را اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﺎم دارد ‪ .‬ودو ﻧـﻮع اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﻣﻨﻔـﻲ ‪ .‬ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﻛﻨﻨـﺪة‬

‫‪٥١‬‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﳏﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﱵ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳﺦ اراﺋـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﭘﺎﺳﺦ را اﻓـﺰاﯾﺶ ﻣـﻲ دﻫـﺪ ‪،‬‬
‫ﻏﺬا و آب ﯾﺮاي ﺟﺎﻧﺪاراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛـﺎﰲ از‬
‫آ‪‬ﺎ ﳏﺮوم ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫـﺎي ﻣﺜﺒـﺖ‬
‫ﳏﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﻔﻲ ﳏﺮﻛﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ وﻗﱵ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫ﭘﺎﺳﺦ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺮﻗـﻲ و ﺳـﺮ و‬
‫ﺻﺪاي دردﻧﺎك اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻛﻨﻨﺪة ﻣﻨﻔﻲ را اﯾﻔﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫ﺗﻜﺎ ﻧﺔ ﻋﺼﱯ‬
‫‪Herveimpulse‬‬
‫ﻛﻪ ﭘﺘﺎﻧـﺴﯿﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻧـﺎم دارد ‪ .‬ﺗﻐـﯿﲑي‬
‫اﻟﻜﱰﯾﻜﻲ در ﻏﺸﺎء ﯾﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻧﺘﻘـﺎل‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﯾﻮ‪‬ﺎي ﺳﺪﱘ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻧـﺮون و اﻧﺘﻘـﺎل‬
‫ﯾﻮ‪‬ﺎي ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﺧـﺎرج از ﻧـﺮون اﳚـﺎد ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺮوﻧﻲ ﻛﻪ در ﻓﻮاﺻﻞ ﳐﺘﻠﻒ ارﺗﺒﺎﻃﺎت زﯾـﺎدي‬
‫دارد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻜﺎﻧـﻪ ﻫـﺎ را در اﻣﺘـﺪاد‬
‫اﻛﺴﻮن ﻋﺒﻮر دﻫﺪ ‪ .‬اﻛﺴﻮ‪‬ﺎ ﻃـﻮري ﲣـﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪون ﻛﺎﻫﺶ ﻣﯿﺰان ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬آ‪‬ـﺎ را‬
‫در ﻃـــــﻮل ﻣـــــﺴﲑ اﻧﺘﻘـــــﺎل دﻫﻨـــــﺪ ‪.‬‬
‫)ﻛﺎﻻت ‪(١٩٨٩ ،‬‬

‫ﺗﻜﻠــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻢ‬
‫‪Conversation/sation/speech/speaking/thaking‬‬
‫ﺗﻜﻠﻢ ﯾﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﯾـﺎ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﱳ ‪ ،‬ﺷـﻜﻠﻲ از‬
‫زﺑﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻛﻼﻣﻲ ﯾﺎ ﻋﻼﱘ ﻗﺮار دادي ﻣﻘﺎﺻﺪ و ﻋﻮاﻃـﻒ ﻓـﺮد‬
‫ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٥٢‬‬
‫ﺗﻜﻠﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﳕﺎدﯾﻦ ﺳﺎزي ‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﺷﺨـﺼﻲ ‪،‬‬
‫آوا ﺳﺎزي ‪،‬ﻃﻨﲔ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﺬاﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻋـﻼﱘ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﮔﻔﺘﺎري ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ‪ ،‬ﻟﺒﻬﺎ ‪ ،‬زﺑـﺎن‬
‫‪ ،‬ﻧﺮم ﻛﺎم ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻛﺎم ‪ ،‬دﻧﺪا‪‬ﺎ ‪ ،‬ﺣﻔﺮه ﺑﯿﲏ ‪،‬‬
‫ﺣﻠﻖ ‪ ،‬ﺣﻨﺠﺮه و ﺗﺎرﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ اﳒﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪(١٣٨٠‬‬ ‫)ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﻗﻲ و ﻧﺎدري‬

‫ﲤﺮﻛﺰ‬
‫‪Concentration‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻛﺮدن دﻗﺖ روي ﯾﻚ ﭼﯿﺰ ﻣﻌﲔ ﯾﺎ‬
‫ﻗﺴﻤﱵ از ﯾﻚ ﭼﯿﺰ ‪ .‬ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﲑوﻫﺎي ذﻫﲏ ﯾﺎ ﺑﺪﻧﻲ‬
‫و ﯾﺎ ﻫﺮ دو و ﺑـﻪ اﳒـﺎم دادن ﻛـﺎري ﯾـﺎ ﺣـﻞ‬
‫ﻣــﺴﺌﻠﻪ ا ي اﻧﺘﺨــﺎب ﯾــﻚ ﮔــﺮوه واﺑــﺴﺘﻪ ﺑــﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻬﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣﻔـﺼﻞ و‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‪.‬‬

‫)ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪(١٣٦٤‬‬

‫ﲤﯿﺰ‬
‫‪Discrimination/Differentiation‬‬
‫ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد ﳏﺮﻛﻬﺎي ﳐﺘﻠﻒ ‪ ،‬ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﺑﻪ ﳏﺮك ﲞﺼﻮص را ﯾﺎد ﻣﻲ ﮔﲑد‪ .‬اﳚـﺎد ﲤﯿـﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﯾﻚ ﳏﺮك از ﻣﯿﺎن ﭼﻨﺪ ﳏﺮك ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﲑد‪.‬‬

‫‪ -‬اﲪﺪي ‪(١٣٧٠‬‬ ‫) ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ‬

‫ﺗﻨﺶ‬
‫‪Tension‬‬
‫در روان ﺷﻨﺎﺳــﻲ ﻋﻤــﻮﻣﻲ ﺗــﻨﺶ ﻋﺒــﺎرت از‬
‫آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ و وﻗﻮع ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ ﺗﻘﻠﯿﻞ‬
‫ﯾﺎ از ﺑﲔ رﻓﱳ ﺗﻨﺶ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺗـﻨﺶ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﯿــﺴﺖ از ﺑــﺮوز ﺣﺎﻟــﺖ ﻋــﺪم ﺗﻌــﺎدل در‬
‫ارﮔﺎﻧﯿﺰم و وادار ﺳﺎﺧﱳ آن ﺑﻪ اﳒـﺎم رﻓﺘـﺎري‬

‫‪٥٣‬‬
‫ﻛـــﻪ ﺗﻮﺟـــﻪ اﳚـــﺎد ﺗﻌـــﺎدل ﳎـــﺪد اﺳـــﺖ‪.‬‬
‫) ﻣﻨﺼﻮر و ﳘﻜﺎران ‪(٢٥٣٦‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ‪:‬‬
‫‪Attention‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﯾﻲ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﳏﺮك ﯾﺎ ﳎﻤﻮﻋﺔ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﳏﺮﻛﻬﺎ از‬
‫ﻣﯿﺎن ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺑﺰرﮔﱰي از ﳏﺮﻛﻬﺎ ﯾﻲ ﻛﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎي‬
‫ﮔﲑﻧﺪه اش ﺑﺎ آن ﲤﺎس ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﳕﻮﻧﻪ ‪ :‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﯿﺪ اﺳـﺘﯿﻮن ﻫﻔـﺖ ﺳـﺎﻟﻪ‬
‫ﭘﺎي ﺗﻠﻮﯾﺰﯾـﻮن ﻧﺸـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ و دارد ﻛـﺎرﺗﻮن‬
‫ﲤﺎﺷﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺻﺒﺢ ﲨﻌﻪ اﺳﺖ و ﺑﲑون ﺑﺎران ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎرد ‪ .‬اﻣﺎ در اﯾﻦ ﳊﻈﻪ اﺳﯿﺘﻮن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑـﺎران‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﻣﺎدرش از اﺗﺎق دﯾﮕﺮ ﺻﺪاﯾﺶ ﻣﯿﺰﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺘﺎﺑﺪ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﯾﺶ را آوﯾﺰان ﻛﻨﺪ ‪ ،‬وﱄ اﺳـﺘﯿﻮن‬
‫ﺻﺪاﯾﺶ را ﳕﻲ ﺷﻨﻮد ﻗﻀﯿﻪ ﭼﯿﺴﺖ ؟ رﻓﺘﺎر اﺳﯿﺘﻮن‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻃﺒﯿﻌﻲ اﺳﺖ ‪ .‬در اﯾﻦ ﳊﻈﻪ ﻛﺎرﺗﻮن آﻧﻘـﺪر‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﲞـﺶ اﻋﻈـﻢ ﺗﻮﺟـﻪ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺪان ﻣﻌﻄﻮف ﻛـﺮده اﺳـﺖ ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ راه ﺑـﺮ‬
‫ﻛﻠﯿﺔ ﳏﺮﻛﻬﺎي دﯾﮕﺮ از ﻗﺒﯿﻞ ﺻـﺪاي ﺑـﺎران ﯾـﺎ‬
‫ﻣﺎدرش ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺎدرش وارد اﺗﺎق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ‬
‫اﺳﺘﯿﻮن در آن ﳊﻈﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﲤﺎﺷﺎي ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ »اﺳﺘﯿﻮن ﺻﺪاﱘ را ﻧﺸﻨﯿﺪي «؟‬
‫ﺻﺪاﯾﺖ ﻛﺮدم اﯾﻦ ﺑﺎر اﺳﺘﯿﻮن ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣـﻲ دارد‬
‫و ﻧﮕﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﻛﻤﺎل ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﯾـﺪ‬
‫ـﻮردار‬
‫ـﺎدرش از درك ﻻزم ﺑﺮﺧـ‬
‫ـﺮ ﻣـ‬
‫ـﻪ‪ «.‬اﮔـ‬
‫‪ »:‬ﻧـ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﻬﻤﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ اﺣﺘﻤﺎل دارد اﺳﺘﯿﻮن‬
‫ﺻﺪاﯾﺶ را ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﺻـﺪاي او‬
‫را ﻣﻲ ﺷﻨﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدر ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰودن ﺑﺮ ﺷﺪت ﳏﺮﻛﻬـﺎي رﻗﯿـﺐ ﺑـﺎ ﻛـﺎرﺗﻮن ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ او را از ﻛﺎرﺗﻮن ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻜـﺸﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪ ،‬وارد اﺗﺎق ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﺗﺮ ي ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫وﯾﻠﻬﻢ و وﻧﺖ ‪ ،‬ﭘﺪر ﻣﻜﺘﱯ در روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﮔﺮاﯾﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﯾﻜﻲ از ﳔﺴﺘـﺴﻦ‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‬

‫‪٥٤‬‬
‫‪ .‬او ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﺧـﻮد ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫رﺳﯿﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﯾﻚ ﻧﻘﻄﺔ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ و ﯾـﻚ ﻓﺮاﺧﻨـﺎ‬
‫دارد‪ .‬ﲠﱰ اﺳﺖ ﻧﻮر ﭼﺮاغ ﻗﻮه اي را ﺑﺮ دﯾـﻮار‬
‫ـﺰ‬
‫ـﻪ در ﻣﺮﻛـ‬‫ـﺪ‪ .‬آﻧﭽـ‬‫ـﺼﻮر ﻛﻨﯿـ‬‫ـﻚ ﺗـ‬
‫ـﺎﻗﻲ ﺗﺎرﯾـ‬‫اﺗـ‬
‫درﺧﺸﺎن ﻧﻮر روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﺒﯿﻪ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫در ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑد ‪ .‬اﻣـﺎ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي روﺷﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎز درﻓﺮاﺧﻨﺎي‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﱵ ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮاﻧـﺪن رﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﺟﺎﻟــﺐ ﻫــﺴﺘﯿﺪ ‪ ،‬ﳑﻜــﻦ اﺳــﺖ ﻛــﻨﺶ داﺳــﺘﺎن و‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي آن ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﴰـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ورق‬
‫زدن ﻛﺘﺎب و ﳓﻮة ﻧﺸﺴﺘﻨﺘﺎن ﺑﺮ ﺻﻨﺪﱄ ﻫـﻢ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫دارﯾﺪ اﻣﺎ اﯾﻨﻬﺎ در ﻓﺮ اﺧﻨﺎي ﺗﻮﺟﻪ ﴰﺎ ﻗـﺮار‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﲏ وﺿﻮح آ‪‬ﺎ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ آﮔـﺎﻫﻲ ﴰـﺎ‬
‫از ﺳـــﲑ ﻣـــﺎﺟﺮاي داﺳـــﺘﺎن ﻛﻤـــﱰ اﺳـــﺖ ‪.‬‬
‫)ﺑﺮوﻧﻮ ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ‬
‫‪Selective attention‬‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ درﮔﲑ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎﯾﻲ ﻛـﻪ در آ‪‬ـﺎ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ درون دادﻫﺎي ﳏﺮك ﻣﺘﻌﺪد روﺑﺮو اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻬﻲ از آ‪‬ﺎ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﳕﺎﯾﺪ ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻄﻼح از ﯾﻚ ﳊﺎظ زاﯾﺪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ً اﻧﺘﺨﺎب را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻠﻮﳛﺎ‬

‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪(١٣٧٣ ،‬‬

‫ﺗﻮزﯾﻊ ﻃﺒﯿﻌﻲ‬
‫‪Natural distribution‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮزﯾﻌﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ در آن ﺗـﺮاﻛﻢ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﯿﺸﱰ در ﺣﺪود ﻃﺒﻘﺎت وﺳﻂ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮﻓﲔ ﭘﯿﺶ روﱘ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ﻣﯿـﺰان ﺗـﺮاﻛﻢ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﯾﻚ ﺗﻮزﯾﻊ ﲠﻨﺠﺎر ﯾﺎ ﻧﺮﻣـﺎل‬
‫ـﺮاف‬
‫ـﺎي اﳓـ‬
‫ـﺪ ﻫـ‬
‫ـﯿﻠﻪ واﺣـ‬
‫ـﻨﺤﲏ ﺑﻮﺳـ‬
‫ـﺮ ﻣـ‬ ‫ـﻄﺢ زﯾـ‬ ‫ﺳـ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪار ﳘﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﱵ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻣـﻲ‬
‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ و‬ ‫ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪(١٣٧٦ ،‬‬

‫‪٥٥‬‬
 ‫ﺗﻮﻫﻢ )اﺧﺘﻼل در ادراك(‬
‫‪Hallucination‬‬
‫ﺗﻮﻫﻢ ﯾﻌﲏ ﲡﺎرب ﺣﺴﻲ ﯾﺎ ادراﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺎرﺟﻲ واﻗﻌـﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﻨﯿﺪن‬
‫ﺻﺪاي ﺷﯿﻄﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد دﺳﺘﻮر ﻛﺸﱳ ﻛﺴﻲ را ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ .‬ﻓﺮد ﻋﺎدي از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﭽﯿﺪة ﻏﺮﺑﺎل‬
‫ﻛﺮدن و از ﺻﺎﰲ ﮔﺬراﻧﺪن اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺴﻲ ﻗﺎدر ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ‪ ،‬ﺗﻄﺒﯿﻖ و ﺗﺸﺨﯿﺺ اﻧﺒﻮه ﳏﺮﻛﻬـﺎﯾﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﳘﻮاره ﺑﻪ وي اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﺑـﻮده و ﺑـﺪﯾﻦ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻧﯿﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻋـﺎدي‬
‫و ﻣﻌﲏ دار ادراك ﳕﺎﯾﺪ ‪ .‬وﱄ ﺑﯿﻤـﺎر ﺳـﯿﻜﻮﺗﯿﻚ‬
‫ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎر ﻗﺎدر ﺑـﻪ ﻏﺮﺑـﺎل ﻛـﺮدن‬
‫اﻃﻼﻋﺎت آﺷﻔﺘﻪ و ﯾﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط و ﻧﺎ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺖ او در ﺣـﺪ زﯾـﺎد ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﲤـﺎم‬
‫ﳏﺮﻛﻬﺎ ‪ ،‬ﺧـﻮاه از ﻣﻨـﺎﺑﻊ داﺧﻠـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﯾـﺎ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﺎس اﺳﺖ و ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ ادراﻛﻬـﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺼﻮرت ﯾﻚ اﻟﮕـﻮي ﻣﻌـﲏ دار ‪ ،‬وﺣـﺪت و‬
‫اﻧﺴﺠﺎم ﲞﺸﺪ ‪.‬‬

‫)آزاد ‪(١٣٧٥ ،‬‬

‫‪Type‬‬ ‫ﺗﯿﭗ ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨـﺪي ﻣـﺮدم در ﭼﻨـﺪ ﮔـﺮوه‬
‫ـﺎت ‪،‬‬‫ـﻦ ﻃﺒﻘـ‬
‫ـﻚ از اﯾـ‬
‫ـﺮ ﯾـ‬
‫ـﻮد ‪ .‬ﻫـ‬
‫ـﻲ ﺷـ‬
‫ـﻪ ﻣـ‬
‫ﮔﻔﺘـ‬
‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺧﻮاص ﺧﻮد را دارد ‪) .‬ﻣـﺜﻼ ‪ ،‬ﺑـﺮون‬
‫ﮔﺮا ودرون ﮔﺮا (‬

‫)ﭘﺮوﯾﻦ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﺗﯿﭗ ﺷﺨﺼﯿﱵ‬
‫‪Personality‬‬
‫ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺷﺨـﺼﻲ ﯾـﺎ ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻛﻠﻲ اﻓﺮاد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﺛﺎﺑـﺖ‬

‫‪٥٦‬‬
‫رﻓﺘـــﺎري آ‪‬ـــﺎ را ﻧـــﺸﺎن ﻣـــﻲ دﻫـــﺪ ‪.‬‬
‫)ﭘﺮوﯾﻦ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫)‪Type(A‬‬ ‫ﺗﯿﭗ ﺷﺨﺼﯿﱵ اﻟﻒ ‪A‬‬

‫ﯾﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ درﺑـﺎرة‬
‫ﺗﻔﺎوت اﺿﻄﺮاب در اﻓﺮاد از اواﯾﻞ دﻫﻪ ‪١٩٦٠‬‬
‫آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﯾﻌﲏ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دو ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻫﺎي‪ (( meyer Freidman, Rany Rosenman‬آﻣـﺎ دﮔـﻲ‬
‫و اﺳﺘﻌﺪاد اﺑﺘﻼ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬـﺎي ﻛﺮوﻧـﺮ را ﻧـﺸﺎن‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑﯿﻤـﺎران‬
‫ـﺎت‬
‫ـﺴﯿﺎري ﺟﻬـ‬
‫ـﺮ از ﺑـ‬ ‫ـﺎراﺣﱵ ﻛﺮوﻧـ‬ ‫ـﻪ ﻧـ‬‫ـﺘﻼ ﺑـ‬
‫ﻣﺒـ‬
‫رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪ .‬آ‪‬ـﺎ ﺑـﻲ ‪‬ﺎﯾـﺖ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﻃﻠﺐ ‪ ،‬زﯾـﺎده ﺟـﻮ ‪ ،‬ﭘـﺮ ﺧﺎﺷـﮕﺮ ‪ ،‬ﺑـﻲ‬
‫ﺑﻲ ﺻﱪ و ﺑﻲ ﻗﺮار ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬آ‪‬ـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻮﺻﻠﻪ‪،‬‬
‫ﺣﺎﻟﱵ اﻧﻔﺠﺎري ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬ﻋﻀﻼت ﺻﻮرﺗﺸﺎن‬
‫ﺑﻨﻈﺮ ﻛﺸﯿﺪه ﻣﻲ رﺳﯿﺪ ‪ ،‬زﯾﺮ ﻓﺸﺎر زﻣﺎن و ﺑـﺎر‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻨﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ اﻓﺮاد ﲢﺖ ﻋﻨﻮان ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﻧﻮع ‪ A‬ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ ﺗﻌـﺪادي از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارﺗﺒﺎط ﺑـﲔ ﺷﺨـﺼﯿﺖ ﻧـﻮع ‪ A‬و وﺿـﻌﯿﺖ‬
‫ﺷﻐﻠﻲ رده ﺑﺎﻻ روﺷﻦ ﺷﺪﻛﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻧﻮع ‪ A‬ﲤﺎﯾـﻞ‬
‫دارد ﻛﻪ ﺷﻐﻞ ﺧﻮد را ﭘـﺮ ﻣـﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗـﺮ و ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺎﻋﺎت ﻛﺎري ﺑﯿﺸﱰ و ﻣﯿﺰان ﻛـﺎر ﺳـﻨﮕﲔ ﺗـﺮ از‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻧﻮع ‪ B‬ﻣﻌﺮﰲ ﳕﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻠﲑﻏﻢ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎي ﻧﻮع ‪ A‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻛﻤﱰ از ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺧﻮد‬
‫ﮔﻠﻪ دارﻧﺪ و ﻋـﺪم رﺿـﺎﯾﺖ از ﻛﺎرﺷـﺎن ﻛﻤـﱰ و‬
‫ﻫﯿﺠﺎن و اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺷﺎن از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻧـﻮع ‪ B‬ﻛﻤـﱰ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺮاد ﳘﯿﺸﻪ در ﺣﺮﻛﺖ ‪ ،‬ﻗـﺪم زدن و‬
‫ﻏﺬا ﺧـﻮردن ﺳـﺮﻋﺖ دارﻧـﺪ ‪ .‬اﻏﻠـﺐ در ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫اﺳﱰاﺣﺖ و ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻛـﺎري ﺑـﺰاي اﳒـﺎم دادن‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﺗﻘـﺼﲑ و ﺑﯿﻬـﻮدﮔﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻠﺖ در ﮔﲑي و ﻣﺸﻐﻠﻪ زﯾﺎد ﻓﺮﺻﺖ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ـﺪ‪.‬‬
‫ـﺎزه را ﻧﺪارﻧـــــــ‬ ‫ـﺎت ﺗـــــــ‬ ‫ﻧﻜـــــــ‬
‫)ﻛﻮﭘﺮ ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫‪٥٧‬‬
‫ﺗﯿـــــــــــــﭗ ﺷﺨـــــــــــــﺼﯿﱵ ب ) ‪(B‬‬
‫)‪Type (B‬‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻋﺎدي اﻧﺪ ﻋـﺎدات رﻓﺘـﺎري ﻧـﻮع ‪A‬‬
‫اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﯾﻚ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻧﻮع ‪ A‬را از ﺧﻮد‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﳕﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﺮﮔﺰ از ﺑﯿﻘﺮاري و اﺣﺴﺎس از دﺳﺖ دادن دﻗﺖ‬
‫رﻧﺞ ﳕﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻧﺴﺎ‪‬ﺎي ﻛﯿﻨﻪ ﺗﻮزي ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﲢﻤﯿـﻞ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻫـﺎي ﺧـﻮد‬
‫اﺣﺴﺎس ﳕﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﻜﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ اﳚـﺎب‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ و ﳊﻈﺎت ﺧﻮش ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻫـﯿﭻ ﻗﯿﻤـﺖ ﺑـﺪﻧﺒﺎل ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻋـﺎﱄ ﳕـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﻋﺠﻠﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪون اﺣﺴﺎس وﻗﺖ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻛﺸﻲ و اﺳﱰاﺣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫)ﻛﻮﭘﺮ ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫‪٥٨‬‬
 ‫ث «‬ ‫»‬
‫ﺛﺒـــــــــــــــــﺎت ﺷـــــــــــــــــﻲء‬
‫‪Obgect constancy‬‬
‫ﺛﺒﺎت ﺷﻲء ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪازه ‪،‬ﺷـﻜﻞ‬
‫‪ ،‬رﻧﮓ ‪ ،‬درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ ‪ ،‬و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي دﯾﮕـﺮ ﺷـﻲ‪،‬‬
‫ًﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﻨﻮﻋﺎت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺒﻜﻪ اي اﺳـﺖ و‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﺑﻪ ﳘﺎن ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ادراك ﺷﺪه اﺳـﺖ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ‪.‬ﺛﺒﺎت ﺷﻲ ء از ﳐﺘـﺼﻪ ﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ ادراك‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﲔ ﮔﺮاﯾﺸﻲ ﳕﻲ ﺑﻮد دﻧﯿـﺎي ﻏـﺮﯾﱯ‬
‫ﻣﻲ دﯾﺪﱘ ‪ ،‬ﻛﻪ در آن اﺷﯿﺎء ﺑـﺮ ﺣـﺴﺐ ﻧﺰدﯾﻜـﻲ‬
‫ﯾﺎ دورﯾﺸﺎن از ﻣﺎ ﺑﺰرگ ﯾﺎ ﻛﻮﭼـﻚ ﻣـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺳﻜﻪ را از زاوﯾﻪ ﺧﺎﺻـﻲ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﱘ ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻨﻜﻪ ﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﻈﺮ ﺑﯿـﻀﻲ‬
‫ﻣﻲ رﺳﯿﺪ ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻃﯿـﻒ ﮔـﺴﱰده اي از‬
‫ﳏﺮﻛﻬﺎي ﳐﺘﻠﻒ ﺛﺒﺎت ﺷﻲ ء ﳘﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧـﺪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﺒﯿﲔ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﻛﻠـﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اول اﯾﻨﻜﻪ ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﯾﺎد ﮔﲑي ﺗﺎ ﻛﯿﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿـﯿﻪ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻨـﻮع ﳏﺮﻛﻬـﺎ‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻲ دﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﳓﻮي ﻛـﻪ ﻣﺎﻫﯿـﺖ »واﻗﻌـﻲ«‬
‫ﳏﺮك را ادراك ﻣﻲ ﻛﻨـﯿﻢ ‪ .‬ﻫﻠﻤﻬـﻮﻟﺘﺰ )‪- ١٨٩٤‬‬
‫‪ (١٨٢١‬ﻓﯿﺰﯾﻜﺪان و روان ﺷﻨﺎس ﺑﺰرگ آﳌﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﻣﺎﻫﯿﺖ ﳏﺮﻛﻬـﺎ اﺳـﺘﻨﺒﺎﻃﻲ ﻧـﺎ‬
‫ﻫﺸﯿﺎر دارﱘ ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﺎ ﻫﺸﯿﺎر ﻛﻪ ﺣﺪﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺪون ﻋﻤﺮ آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﲡﺎرب ﻣﺎ در دﻧﯿﺎي واﻗﻌﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﲑد‪.‬‬
‫دوم اﯾﻨﻜﻪ ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﻬﺎي‬
‫ذاﺗﻲ ﺗﺎﻛﯿﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ را ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺮدازي دروﻧـ‬
‫ـﺎي داده ﭘـ‬‫ـﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﻬـ‬‫ـﺪ ﻛـ‬ ‫ﻛﻨﻨـ‬
‫اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﻐﺰ و دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ ﺳﺒﺲ ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﳐﺘﺼﻪ ﻫﺎي ﺗﻐﯿﲑ ﻧﺎ ﭘﺬﯾﺮ ﳏﺮك‬
‫را از ﺟﺮﯾﺎن اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺘﻨﻮع ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺎ آﻧﭽـﻪ‬
‫ً ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨـﯿﻢ ‪.‬‬‫را در ﳏﺮك واﻗﻌﺎ‬

‫‪٥٩‬‬
‫اﯾــﻦ ﳓــﻮه اﺳــﺘﺪﻻل ﻛﻠــﻲ را روان ﺷﻨﺎﺳــﺎن‬
‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﯾـﻚ از‬ ‫‪ ،‬ﲞﺼﻮص وﻟﻨﮕﺎﻧﮓ‬
‫اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﺗﺒﯿﲔ ﻃﺮﻓـﺪاران ﺧـﻮد را دارد و‬
‫ﻫﺮ دو ﻫﻢ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺪ‪.‬‬

‫)ﺑﺮوﻧﻮ ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫ﺛﺒـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ‬
‫‪Registration,record‬‬
‫اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﭘﺮدازش در ﯾﺎﻓﱵ «اﻃﻼق ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﭘﺮدازش ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔـﲑد وﱄ ادراك ﳕـﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬ادراك ‪ ،‬ادراك‬
‫زﯾﺮ آﺳﺘﺎﻧﻪ ا ي ‪.‬‬

‫‪(١٩٨٣ ،‬‬ ‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬

‫‪٦٠‬‬
 ‫» ج «‬

‫ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻲ ﭘﺮ ﺧﺎﺷﮕﺮي )ﭘﺮ ﺧﺎﺷﮕﺮي ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ‬

‫ﺷﺪه(ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﺳﺎزي‬

‫‪Displaced aggression‬‬
‫‪Displacement,shift,transposition‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﺳﺎزي را رﺿﺎﯾﺖ ﲞـﺶ ﺗـﺮﯾﻦ‬
‫ﺷــﯿﻮه ﺑــﺮاي اداره ﺗﻜﺎﻧــﻪ ﻫــﺎي ﺟﻨــﺴﻲ و‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ‪ .‬اﻧﮕﯿﺰﻫﺎي ﻛـﻪ از راه‬
‫ﻣﻌﯿﲏ ارﺿﺎ ﳕﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣﻜﺎﻧﯿـﺴﻢ ﺟﺎﲠﺠـﺎ‬
‫ﺳﺎزي ﺑﻪ ﳎﺮاي ﺗﺎزه اي راﻧﺪه ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺧـﺸﻤﻲ‬
‫ﻛﻪ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ اﺑـﺮاز‬
‫ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﯾﻚ ﻫﺪف ﺳﻬﻞ اﻟﻮﺻﻮل ﯾـﺎ ﻛـﻢ ﺧﻄـﺮ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﳕﻮﻧـﻪ اي از ﺟـﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺎ‬
‫ﺳﺎزي اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ در ورزﺷـﻬﺎﯾﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﲤﺎس ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ را در ﻗﺎﻟﺒـﻬﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﭘـﺬﯾﺮ رﳜـﺖ ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﺳﺎزي ﺗﻜﺎﻧـﻪ ﻫـﺎي ﻧـﺎ ﻛـﺎم ﺷـﺪه را‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﺑﲔ ﳕﻲ ﺑﺮد ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺟﺎﻧﺸﲔ‬
‫در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﯾﻚ ﺳﺎﺋﻖ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺎ ﻛﺎم ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‬
‫‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً در ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻨﺶ ﻣﺆ ﺛﺮ ﻧﺪ ‪.‬‬

‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫ﺟﺎﻧـــــــــــــــﺪار ﭘﻨـــــــــــــــﺪاري‬
‫‪Animism‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﭘﯿﺎزه روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺮدﺳـﺎل از ﺟﻬـﺎت دﯾﮕـﺮي ﺑـﺎ‬
‫ـﺎوت‬
‫ـﺴﺎﻻن ﺗﻔـ‬‫ـﺰرﮔﱰ و ﺑﺰرﮔـ‬
‫ـﺎن ﺑـ‬‫ـﺸﻪ ﻛﻮدﻛـ‬
‫اﻧﺪﯾـ‬
‫دارد‪ .‬ﯾﻜﻲ از ﺗﻔﺎوﲥﺎي اﺳﺎﺳـﻲ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﻲ ﻓﺮﻗـﻲ را ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺎﻧﺪار وﺑـﻲ ﺟـﺎن ﻣـﻲ ﮔـﺬارﱘ ﻗﺎﺋـﻞ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻃﺮز ﻓﻜـﺮ آﻧـﺎن اﻏﻠـﺐ زﻧـﺪه‬
‫ﮔﺮاﯾﺎ ﻧﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﻌﲏ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ اﺷﯿﺎء ﺑﻲ ﺟﺎن‬

‫‪٦١‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ زﻧﺪﮔﻲ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﳔﺴﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﱯ‬
‫در ﺳﻨﲔ ﺑﲔ ‪ ٤‬و ‪ ٦‬ﺳﺎل ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻓﻌـﺎل‬
‫اﺳﺖ ﺟﺎﻧﺪار ﻣﻲ اﻧﮕﺎرﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﳕﻮﻧﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﯾﻚ ﺑﭽﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ آﯾـﺎ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺟﺎﻧـﺪار‬
‫اﺳﺖ او ﮔﻔﺖ ‪ :‬آري ﺟﺎﻧﺪار اﺳﺖ »زﯾﺮا ﻧﻮر ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ « ﳘﺎن ﺑﭽﻪ ﮔﻔﺖ ﻛﻮه ﺟﺎﻧـﺪار ﻧﯿـﺴﺖ زﯾـﺮا‬
‫ﻛﺎري ﳕﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻤﻲ ﺑﻌﺪ ﺑﲔ ‪ ٦‬و ‪ ٨‬ﺳـﺎل ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﺟﺎﻧﺪار ﺑﻮدن را ﳏﺪود ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫و ﮔﻠــﻬﺎ‬ ‫ﲢﺮﯾــﻚ دارﻧــﺪ ‪ .‬از اﯾــﻦ ﻗــﺮار‬
‫ﺟﺎﻧﺪار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ دوﭼﺮﺧﻪ ‪ ،‬و اﺑﺮﻫﺎ ﺟﺎﻧﺪار‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ‪ ٨‬ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﻣﻔﻬﻮم زﻧﺪﮔﻲ را ﳏﺪود ﺑﻪ اﺷﯿﺎ ﯾﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ اﯾﻦ‬
‫داﻣﻨﻪ ﺑﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران ﳏﺪود ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﯾﻚ ﺟﻨﺒﻪ دﯾﮕﺮ زﻧﺪه ﮔﺮاﯾﻲ ﻧﺴﺒﺖ دادن اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫و ﺷﻌﻮر و ﺧﻮد آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﺷﯿﺎء ﺑﻲ ﺟﺎن اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﳕﻮﻧﻪ از ﯾﻚ ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪ ‪ ٧‬ﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷـﺪ‬
‫‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﺑﻪ ﯾﻚ ﺳﻨﮓ ﺳﻮزن ﺑﺰﻧﻲ آﯾـﺎ آن ﺳـﻨﮓ درد‬
‫را اﺣﺴﺎس ﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﺮد؟« ﻧـﻪ – ﭼـﺮا ﻧـﻪ ؟ ‪-‬‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻨﻜﻪ ﺳﻨﮓ ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻨﮓ را‬
‫در آﺗﺶ ﺑﯿﻨﺪازﺳﺪ آﯾﺎ آﺗﺶ را ﺣﺲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﮕـﺮد‬
‫؟ ‪-‬آري – ﭼﺮا ؟ ‪ -‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳـﻮﺧﺖ …‬
‫ﻧﻘﺎﺷــﯿﻬﺎي ﻛﻮدﻛــﺎن ﺧﺮدﺳــﺎل ﻫــﻢ ﳕﺎﯾــﺎ ﻧﮕــﺮ‬
‫ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎي زﻧﺪه ﮔﺮاﯾﺎ ﻧﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬

‫)ﻓﺪاﯾﻲ ‪(١٣٧٥ ،‬‬

‫ﺟـــــــــــــــﺴﻢ ‪ ،‬ﺳـــــــــــــــﯿﻨﻪ اي‬

‫‪Corpus callosum‬‬
‫ﻧﯿﻤﻜﺮه ﻫﺎي ﻣﻐﺰي ﺗﻮﺳـﻂ ﺟـﺴﻢ ﭘـﺴﯿﻨﻪ اي و‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ دﺳﺘﻪ رﺷﺘﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﻫﺮ ﻧﯿﻤﻜـﺮه ﺑـﻪ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ دﺳﱰﺳـﻲ دارد ﻛـﻪ‬
‫اﺑﺘﺪا از ﻧﯿﻤﻜﺮة ﳐـﺎﻟﻒ ﮔـﺬر ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻫـﺮ‬
‫ﻧﯿﻤﻜﺮه ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ دﺳﱰﺳﻲ دارد ﻛﻪ اﺑﺘـﺪا از‬

‫‪٦٢‬‬
‫ﻧﯿﻤﻜﺮة ﳐﺎﻟﻒ ﮔﺬر ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﺟـﺴﻢ‬
‫ﭘﺴﯿﻨﻪ اي آﺳﯿﺐ رﺳﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت ﻗﻄـﻊ‬
‫اﻓﺮاد ﻧﺎدري ﺟﺴﻢ ﭘـﺴﯿﻨﻪ اي ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫درﻣﺎن ﺻﺮع ﺷﺪﯾﺪ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪(١٩٨٩ ،‬‬ ‫) ﻛﺎﻻت‬

‫‪٦٣‬‬
 ‫» ح «‬

‫ﺣﺎﻓﻈﻪ‬
‫‪Memory‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻠﻲ دارد و ﺑﻪ آن ﮔﺮوه‬
‫از ﺟﺮ ﯾﺎﻧﺎت رواﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد را ﺑﻪ ذﺧﲑه ﻛـﺮدن‬
‫ﲡﺎرب و ادراﻛﺎت و ﯾﺎد آوري ﳎﺪد آ‪‬ﺎ ﻗﺎدر ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزد ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﺻﯿﻔﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ درﯾﺎﻓﺖ و ﺛﺒﺖ ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﺎ دآوري ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ ﺑـﺎﻟﯿﲏ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﲔ ﲢﺮﯾـﻚ و ﯾـﺎد‬
‫آوري ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧـﻮع ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﻮري ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﺰدﯾﻚ و ﺣﺎﻓﻈﻪ دور ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑد‬
‫‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﻲ ﺑـﻮده و ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه آ‪‬ﺎ از ﻧﻈﺮ ﺑـﺎﻟﯿﲏ دﻗﯿﻘـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺛﺒﺖ داﺋﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﳚﺎد ﺣﺎﻓﻈﻪ دراز ﻣـﺪت‬
‫ـﯿﻤﯿﺎﯾﻲ‬
‫ـﺎت اﻟﻜﱰوﺷـ‬
‫ـﻪ ﺟﺮﯾﺎﻧـ‬
‫ـﺖ ﻛـ‬
‫ـﺪه اي اﺳـ‬
‫ﭘﺪﯾـ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه اي را در ﻣﻐﺰ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﲑد‪ .‬ﭼﻨﲔ ﻓﺮض‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﺗـﺸﻜﯿﻞ اﺳـﯿﺪ‬
‫رﯾﺒﻮﻧﻮ ﻛﻠﺌﯿﻚ در ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻋـﺼﱯ ﻣﻐـﺰ دارد و‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ‪ RNA‬در ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﻐﺰ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﻀﻮي ﺧﺎص ﺣﺼﻮل ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺎﻓﻈﻪ اﻓﺮاد ﺳﺎﳌﻨﺪ اﺳـﺖ‬
‫‪ .‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬آﻧﱵ ﺑﯿﻮﺗﯿﻚ ﻫﺎي ﺧـﺎص‬
‫ﻛﻪ وﻗﻌـﻪ دﻫﻨـﺪه ﺳـﻨﺘﺰ ﭘـﺮوﺗﺌﲔ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬در‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺧﺘﻼل در ﺛﺒﺖ‬
‫وذﺧﲑه ﺣﺎﻓﻈﻪ دراز ﻣﺪت ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺣﺎﻓﻈﻪ اﻃﻼﻋﺎت رﺳﯿﺪه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﯾﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﺣﺴﻲ در ﯾﺎﻓﺖ و ﺛﺒﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫ﺛﺒﺖ ﺧﺎﻃﺮات ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻫﺸﯿﺎري ﺷﺨﺺ دارد ‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﻜﺮر ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫رد آن در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﻮد ﻧﯿﺰ ﺿﺮوري اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﭼﯿﺰي ﻛﻪ ﻫﺸﯿﺎري را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺿﺮﺑﻪ ﺑـﻪ‬

‫‪٦٤‬‬
‫ﺳﺮ ﯾﺎ ﻣﺼﺮف اﻟﻜﻞ ‪ ،‬در ﻛﺎر ﺛﺒﺖ اﺧـﺘﻼل اﳚـﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺒﺎر ﻛـﺮدن اﻃﻼﻋـﺎت ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﭘﺎﯾﺎﻧﱰ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻜﺮار و ﺗﺪاﻋﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﻃﻼﻋـﺎت اﻧﺒـﺎر ﺷـﺪه‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ذﺧـﲑه ﻛـﺮدن ﻣﺮﺣﻠـﻪ اي‬
‫ﻓﻌﺎل ﺑﻮده و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﲤﺮﯾﻦ و ﺗﻜﺮار اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ آﺧﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﯿـﺰ ﺟﺮﯾـﺎﻧﻲ ﻓﻌـﺎل ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در آوردن اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺒـﺎر ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﻛﻠﻲ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٨٠ ،‬‬

‫ﺣﺎﻓﻈﻪ اوﻟﯿﻪ‬
‫‪Primary memory‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ وﯾﻠﯿﺎم ﺟﯿﻤﺰ )‪ (١٨٩٠‬ﺣﺎﻓﻈﻪ اوﻟﯿﻪ‬
‫) ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ( ﺑﺎ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ ﺳـﺮ وﻛـﺎر‬
‫دارد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺮدازش در ﻫـﺸﯿﺎري ﺑـﺎﻗﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﲞﺸﻲ از ﺣﺎل رواﻧﻲ ﻓﺮد را‬
‫ـﺪ ‪.‬‬
‫ـﻲ دﻫـــــــــ‬
‫ـﺸﻜﯿﻞ ﻣـــــــــ‬‫ﺗـــــــــ‬
‫) آﻟﺴﯿﻨﻚ ‪(١٩٩٤ ،‬‬

‫ـﺪت‬
‫ـﺪ ﻣـــــــــ‬
‫ـﻪ ﺑﻠﻨـــــــــ‬
‫ﺣﺎﻓﻈـــــــــ‬
‫‪Long – term memory‬‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﲤﺎﻣﻲ ﻋﻤﺮ ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻧـﺎم‬
‫دارد ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻃـﻮل‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﻣﻮزﱘ در ﺧﻮد ﺟﺎي ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت‬
‫رﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺣﺴﻲ اﮔـﺮ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﲑﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ و‬
‫اﻃﻼﻋﺎت رﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻧﯿـﺰ اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻜﺮار و ﻣﺮور ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺒﻼ آﻣﻮﺧﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه ﻣﺎ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﮔﺮدﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺣﺎﻓﻈـﻪ دراز ﻣـﺪت‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﯾﺪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ـﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ـﻲ ﺷــــــــ‬
‫ـﺰ ﮔﺮداﻧــــــــ‬‫رﻣــــــــ‬
‫) ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩ ،‬‬

‫‪٦٥‬‬
‫ﺣﺎﻓﻈـــــــــــــــﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾـــــــــــــــﻪ‬
‫‪Secondary‬‬ ‫‪memory‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ وﯾﻠﯿـﺎم ﺟﯿﻤـﺰ ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾـﻪ )‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ دراز ﻣﺪت ( ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎره روﯾﺪاد‬
‫ﺳﺮ وﻛﺎر دارد ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺸﯿﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻧﯿـﺴﺖ‬
‫و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ در دﺳﺖ ﭘﺮدازش ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﲞﺸﻲ از ﮔﺬﺷﺘﻪ رواﻧﻲ ﻓﺮد را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣـﻲ‬
‫)آﻟﺴﯿﻨﻚ ‪(١٩٤٤ ،‬‬ ‫دﻫﺪ ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻓﻈـــــــــــــــــﻪ ﺣـــــــــــــــــﺴﻲ‬
‫‪Sensory memory‬‬
‫ﳔﺴﺘﲔ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺧﱪ ﭘﺮدازي اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈـﻪ‬
‫ﺣﺴﻲ ﳐﺰن ﺣﺴﻲ و ﺛﺒﺖ ﺣﺴﻲ ﻧﯿـﺰ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﳏﺮﻛﻬﺎي ﳏﯿﻄﻲ )ﻧﻮر – ﺻﺪا – ﺣﺮارت – ﺑﻮ و ﺟـﺰ‬
‫اﯾﻨﻬﺎ (ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ ﺑﺮ ﮔﲑﻧﺪة ﺣﺴﻲ ﻣﺎ اﺛﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎ اﺟﺰاي ﻧﻈﺎم ﺣﺴﻲ زﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ‬
‫دﯾﺪن ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪن ‪،‬ﭼﺸﯿﺪن ‪،‬ﺑﻮ ﺋﯿـﺪن و ﳌـﺲ ﻛـﺮدن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﻛﻠﻲ ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎ را ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺣﺴﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﺼﱯ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫رﺳﯿﺪن ﳏﺮﻛﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﲑﻧﺪه ‪ ،‬ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫از ﻗﻄﻊ ﺗﺎ ﺛﲑ ﳏﺮك ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪت ﺑـﺴﯿﺎر ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ‬
‫)ﯾﻚ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺛﺎﻧﯿﻪ ( ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ در ﳘﲔ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗـﺎه ﻣـﺎ ﻓﺮﺻـﺖ اﻧﺘﺨـﺎب اﻃﻼﻋـﺎت را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺮ ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﻛﻮﺗـﺎه ﻣـﺪت‬
‫دارﱘ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎن ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔﲑﻧﺪ وارد ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ وﱄ‬
‫ﺑﻘﯿﻪ اﻃﻼﻋﺎت از اﯾﻦ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺣﺬف ﯾﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ‪.‬‬
‫)ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩‬‬

‫ﺣﺎﻓﻈــﻪ ﺣــﻮادث ﺧﺎﺻــﻲ ) ﺣﺎﻓﻈــﻪ روﯾــﺪادي (‬

‫‪Episodic memory‬‬

‫‪٦٦‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﺎﻓﻈﻪ روﯾﺪادي ﺧـﺎﻃﺮات ﻣـﺎ از‬
‫اﺳـﺖ ‪ .‬ﻧـﻮﻋﻲ ﻓـﯿﻠﻢ ذﻫـﲏ از‬ ‫ﲡﺎرب ﺷﺨﺼﻲ‬
‫آﻧﭽﻪ دﯾﺪه ﯾﺎ ﺷﻨﯿﺪه اﱘ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﯾﮕـﺮ ﺣﺎﻓﻈـﻪ‬
‫روﯾﺪادي ﺷﺎﻣﻞ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﺎ‬
‫رخ داده و ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺧﺎﺻﻲ واﺑﺴﺘﻪ اﻧـﺪ‬
‫‪ .‬ﺑﺮاي ﳕﻮﻧﻪ وﻗـﱵ ﺑـﻪ ﯾـﺎد ﻣـﻲ آورﱘ ﻛـﻪ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﺎزﻫﺎي را ﻣﻼﻗﺎت ﻛـﺮدﱘ ﯾـﺎد‬
‫آﻓﺮﯾﻦ روز ﲨﻌﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮه رﻓﺘﯿﻢ ﭼﻪ ﻣﻨﻈﺮه‬
‫ﻫﺎي ﺗﺎزه اي را دﯾﺪﱘ ﺧﺎﻃﺮات روﯾﺪادﻫﺎ وﯾـﮋه‬
‫را ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﻲ آورﱘ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ذﻫـﲏ‬
‫در ﺣﺎﻓﻈﺔ روﯾﺪادي ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﯾﻔـﺎ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﳘﭽﻨﲔ ﺳﺮ ﻧﺦ ﻫﺎ ﯾﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﺑـﺎن‬
‫و ﻛﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻃﻼﻋـﺎت را از‬
‫اﯾــــﻦ ﲞــــﺶ ﺣﺎﻓﻈــــﻪ ﺑــــﺎز ﯾــــﺎﺑﯿﻢ ‪.‬‬
‫) ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩‬‬

‫ﺣﺎﻓﻈــــــــــــــﻪ دراز ﻣــــــــــــــﺪت‬

‫‪Long – term memory‬‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺪت و ﺣﺎﻓﻈـ‬
‫ـﺰن دراز ﻣـ‬‫ـﻨﲔ ﺑ ـﻪ آن ﳐـ‬‫) ﳘﭽـ‬
‫ﺛﺎﻧﻮي ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ( اﮔﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﰲ ﻣـﺮور ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﲞﺸﻲ از ﺣﺎﻓﻈـﻪ دراز ﻣـﺪت ذﺧـﲑه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ در ﺣﺎﻓﻈﻪ دراز ﻣﺪت ﺑﺮاي زﻣﺎ‪‬ﺎي‬
‫ﻧــــﺎ ﳏــــﺪود ﺑــــﺎﻗﻲ ﻣــــﻲ ﻣﺎﻧﻨــــﺪ‪.‬‬
‫واﺳﻮن ‪(١٩٩٣ ،‬‬ ‫)‬

‫ﺣﺎﻓﻈﻪ روﯾﻪ اي ) ﺣﺎﻓﻈﻪ روﻧﺪي ( ﯾﺎ روش‬

‫‪Procedural memory‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ اﳒـﺎم اﻣـﻮر ﺑـﻪ وﯾـﮋه‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ ﯾﺎ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزﯾﻬـﺎي‬
‫ورزﺷﻲ را ﺣﺎﻓﻈﻪ روﻧﺪﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻧـﻮع‬
‫ً در ﯾﻚ رﺷﺘﻪ زوج ﳏﺮك ﭘﺎﺳﺦ ذﺧﲑه‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻇﺎﻫﺮا‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻧﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﻣـﺪﺗﻲ ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫دوﭼﺮﺧﻪ ﺳﻮاري ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷـﯿﻢ ﺑـﻪ ﳏـﻀﺮ اﯾﻨﻜـﻪ‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ اﯾﻨﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨـﯿﻢ ﳏﺮﻛﻬـﺎ ﭘﺎﺳـﺨﻬﺎ را‬

‫‪٦٧‬‬
‫ﻓﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ‪ .‬وﻗﱵ ﻛﻪ دوﭼﺮﺧﻪ ﯾﻪ ﲰﺖ ﭼﭗ ﺧـﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ) .‬ﯾﻚ ﳏﺮك ( ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﺮﯾﺰي وزن ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﲰﺖ راﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﯿﻢ ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻌـﺎدل ﻣـﺎن را‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﻨﯿﻢ ‪) .‬ﭘﺎﺳﺦ ( ﺑﻪ ﳘﲔ ﺳﺒﺐ ﻫﺮ ﭼﻪ ﯾﻚ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﯿﺸﱰ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮدﻛـﺎرﺗﺮ ﺑﯿـﺸﱰي‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﲑد ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺣﺎﻓﻈـﻪ روﻧـﺪي‬
‫ﺑﻪ داﻧﺴﱳ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﳒﺎم دادن ﯾﻚ ﻋﻤﻞ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬

‫)ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩‬‬

‫‪Working memory‬‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎري‬

‫اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬
‫ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻢ درﮔﲑ ﭘـﺮدازش ﺷـﻨﺎﺧﱵ و ﻫـﻢ‬
‫درﮔﲑ ذﺧﲑه ﻣﻮﻗﺖ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫اﺟﺮاي ﻃﯿﻒ وﺳﯿﻌﻲ از ﺗﻜﺎﻟﯿﻒ ﺷـﻨﺎﺧﱵ ﭘـﺮدازش‬
‫ـﻪ از‬‫ـﺮ درﺟـ‬
‫ـﺎ ﻫـ‬
‫ـﻨﺎﺧﱵ ﺑـ‬‫ـﺎﻟﯿﻒ ﺷـ‬
‫ـﻮد‪ .‬ﺗﻜـ‬
‫ـﻲ ﺷـ‬‫ﻣـ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ – درك ﻣـﱳ‬
‫( ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺮدازش ﳐﺘﻠﻒ اﺳﺖ و ﺣﺎﻓﻈـﺔ‬
‫ﻛﺎري اﯾﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ آﺧـﺮﯾﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ اﳒﺎم ﺗﻜﻠﯿﻒ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ذﺧـﲑه و ﳘـﻮاره در‬
‫دﺳﱰس ﻗﺮار ﮔﲑد ‪ .‬آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﯿـﺎن ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻛﺎري و ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﳘﭙﻮﺷـﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد وﱄ اﯾﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم از ﭼﻨﺪ ﺟﻬـﺖ ﻣﻬـﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣﻬﻤﻮﻻ ﳘﭽﻮن ﯾﻚ واﺣﺪ ﻣﻨﻔـﺮد‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﯾﲏ ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﯾﻚ واﺣﺪ ﻣﻨﻔﺮد و ﯾﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘـﻪ ﺗـﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾـﻪ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎري ﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮض اﺳﺘﻮار اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﺑﺪون اﺳـﺘﺜﻨﺎء ﺷـﺎﻣﻞ ﳘـﻪ داده ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻟﯿﻒ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑﻮده و وﻇﯿﻔﻪ آزﻣﻮدن‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮارد ﯾﺎدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻜـﺲ‬
‫ـﺎﯾﻒ‬
‫ـﺎﻣﻞ وﻇـ‬‫ـﻮل ﺷـ‬‫ـﺪاﻗﻞ در اﺻـ‬
‫ـﺎري ﺣـ‬
‫ـﺔ ﻛـ‬‫ﺣﺎﻓﻈـ‬

‫‪٦٨‬‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﲤﺮﻛﺰ اوﻟﯿﻪ آن ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﺑﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل در ﺣـﺴﺎب ذﻫـﲏ‬
‫ﲤﺮﻛﺰ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﳏﺎﺳﺒﺎت دﻗﯿﻖ ﺣـﺴﺎب اﺳـﺖ ‪ .‬وﱄ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﻘﯿﻘﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻛـﺎري ﻧﻘـﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ را در ﺗﻜﻠﯿﻒ ﺣﺴﺎب ذﻫﲏ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻛﺎري ﯾﺎ ﭼﯿـﺰي ﻣـﺸﺎﺑﻪ آن را‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮﺗﻦ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﳐﺘﻠﻒ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﯾﺎﻓـﺖ‬
‫‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣـﻨﻈﻢ و ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ ﺣﺎﻓﻈـﺔ‬
‫ﻛﺎري در آﻏﺎز ﺗﻮﺳﻂ )ﺑﺪﱄ و ﻫﯿﭻ (اراﺋﻪ ﺷـﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪ ﻫﺎ )‪(١٩٨٦‬ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫او در ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺻـﻠﻲ ﺧـﻮد از ﺣﺎﻓﻈـﺔ ﻛـﺎري‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ اراﺋﻪ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﲞﺶ ﺑﻮد ‪ .‬اول‬
‫ﻋﺎﻣﻞ اﺟﺮاﺋﻲ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣـﺲ ﺧﺎﺻـﻲ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ً ﳘﺎن ﭼﯿـﺰي اﺳـﺖ‬‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﯿﻢ ‪ .‬دوم ﺣﻠﻘﻪ ﮔﻮﯾﺸﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ـﺎ‬
‫ـﻲ ﯾـ‬‫ـﺎت واﺟـ‬
‫ـﺪودي از اﻃﻼﻋـ‬
‫ـﺪاد ﳏـ‬‫ـﺪ ﺗﻌـ‬
‫ﺗﻮاﻧـ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر را ﻧﮕﻬـﺪاري ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﺳﻮم ﻟﻮح ﺛﺒﺖ دﯾﺪاري ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﳐـﺼﻮص رﻣـﺰ‬
‫ﮔﺬاري ﻓﻀﺎﺋﻲ ‪ ،‬دﯾﺪاري ﯾﺎ ﻫﺮ دو اﺳـﺖ ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎري ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣـﺮاﺗﱯ اﺳـﺖ ‪ .‬ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫اﺟﺮاﺋﻲ ﻣﺮﻛﺰي در راس اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ و دو‬
‫ﻧﻈﺎم ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار آن ﯾﻌﲏ ﻣﺪار ﮔﻮﯾﺸﻲ وﺻﻔﺤﻪ ﯾـﺎ‬
‫ﻟﻮح ﺛﺒﺖ دﯾﺪاري – ﻓﻀﺎﺋﻲ در زﯾﺮ اﯾﻦ ﺳﻠـﺴﻠﻪ‬
‫ﻗــــــــــﺮار ﻣــــــــــﻲ ﮔــــــــــﲑد ‪.‬‬
‫)آﻟﺴﯿﻨﻚ ‪(١٩٤٤‬‬

‫‪Semantic memory‬‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻌﺘﺎﺋﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺮ ﻣﻲ آﯾـﺪ ﻣﻌـﺎﻧﻲ‬
‫ذﺧﲑه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﱵ ﻛﻪ ﻣﺎ ﲨﻠـﻪ اي را در ﯾـﻚ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﯿﻢ ‪ .‬ﻣﻌﲏ آن را ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﻛﻨـﯿﻢ ‪.‬‬
‫ﻧﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﯾـﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎي دﺳـﺘﻮري آن ﲨﻠـﻪ را‬
‫ً ﺑﺼﻮرت‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻌﺘﺎﺋﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎ‬
‫‪ -‬ذﺧﲑه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰاره ‪-‬‬
‫ﮔﺰاره ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﳕﺎﯾﻲ ﯾـﺎ ﻣﻌـﺮﰲ واﺣـﺪ‬
‫ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻌﲏ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧـﺪ ‪ .‬اﻣـﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬

‫‪٦٩‬‬
‫ﺑﺎزﳕﺎﺋﻲ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﱰي از داﻧـﺶ ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﮔﺰاره ﻫﺎ ﭼﻨـﺪان ﻛـﺎر‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‬
‫ﺳﺎز ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﳎﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ داﻧﺶ ا ز‬
‫)‪ (schema‬اﺳــــﺘﻔﺎده ﻣــــﻲ ﺷــــﻮد‪.‬‬
‫) ﺳﯿﻒ ‪(١٣٧٩ ،‬‬

‫‪Fixation movement‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺎت ﺗﺜﺒﯿﱵ‬

‫ﻣﯿﺪا‪‬ﺎي ﭼﺸﻤﻲ ﺧﻠﻔﻲ ﺑﻄﻮر‬
‫اﺗﻮﻣﺎﺗﯿﻚ ﭼﺸﻤﻬﺎ را ﺑﺮ روي ﯾﻚ ﻧﻘﻄـﻪ ﻣﻌـﲔ از‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ ﺗﺜﺒﯿـﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬واز اﯾـﻦ راه از‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮ روي ﺷﺒﻜﯿﻪ ﺟﻠﻮﮔﲑي ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﱳ ﭼﺸﻤﻬﺎ از روي اﯾﻦ ﻧﻘﻄـﻪ ﺑﺎﯾـﺴﱵ‬
‫ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫﺎي ارادي از ﻣﯿﺪا‪‬ﺎي ارادي ﭼﺸﻤﻲ ﻛـﻪ‬
‫در ﻧﻮاﺣﻲ ﭘﯿﺸﺎﻧﻲ واﻗﻊ ﺷـﺪه اﻧـﺪ ﺑـﻪ ﭼـﺸﻤﻬﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪(١٩٩١ ،‬‬ ‫) ﮔﺎﻟﯿﺘﻮن‬

‫‪Saccadic movement‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺎت ﺳﺎﻛﺎ دي‬

‫ـﺨﺺ‬
‫ـﺪن ‪ ،‬ﺷـ‬ ‫در ﺿـﻤﻦ ﺧﻮاﻧـ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ” ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺣﺮﻛـﺖ ﺳـﺎﻛﺎدي در ﭼـﺸﻤﺎن ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻄﺮ اﳒﺎم ﻣﻲ دﻫـﺪ ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻨﻈﺮه ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ از ﺟﻠـﻮي ﭼـﺸﻤﻬﺎ ﺣﺮﻛـﺖ ﳕﯿﻜﻨـﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺗﻌﻠﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﻋﺮض‬
‫ﻣﻨﻈﺮه ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻢ را از‬
‫آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯿﻜﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﺎ ﻛﺎدي ﻫﺎي ﻣﺸﺎﲠﻲ ﻧﯿﺰ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﯾﻚ‬
‫ﺗﺎﺑﻠﻮي ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﯾـﺪ ‪ .‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﺜﻨﺎي‬
‫اﯾﻨﻜﻪ ﺳﺎﻛﺎدﻫﺎ در ﯾﻚ ﺟﻬﺖ و ﺳﭙﺲ در ﺟﻬﺖ دﯾﮕﺮ‬
‫از ﯾﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﳒﺎم ﻣﻲ رﺳـﺪ ‪.‬‬
‫)ﮔﺎﻟﯿﺘﻮ ن ‪(١٩٩١ ،‬‬

‫‪Systematic‬‬ ‫ﺣﺴﺎ ﺳـﯿﺖ زداﯾـﻲ ﺗـﺪرﳚﻲ‬

‫ﯾﻜـﻲ از ﻓﻨـﻮن رﻓﺘـﺎر‬ ‫‪desensitivation‬‬
‫درﻣﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ زداﯾﻲ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان‬

‫‪٧٠‬‬
‫آﻧﺮا ﻓﺮاﯾﻨﺪ »ﻧﺎ ﺷﺮﻃﻲ ﺳﺎزي « ﯾﺎ »ﺷﺮﻃﻲ ﺳﺎزي‬
‫ﺗﻘﺎﺑﻠﻲ « ﺑﻪ ﴰﺎر آورد ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺷـﯿﻮه اﺻـﻞ‬
‫درﻣﺎﻧﻲ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺿﻌﯿﻒ ﺳﺎزي ﯾـﻚ ﭘﺎﺳـﺦ ﻏـﲑ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻧﲑوﻣﻨﺪ ﺳﺎزي ﯾﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﳐﺎﻟﻒ ﯾـﺎ‬
‫ﻧﺎﳘﺴﺎز ﺑﺎ آن ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﻓﺮد آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫در ﻛﻨﺎر ﺑﺎزﳕﺎﯾﯿﻬﺎي ﲣﯿﻠﻲ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي اﻇﻄـﺮاب‬
‫زا ‪ ،‬ﺧﻮد را آرﻣﯿﺪه ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺘﺰداﯾﻲ ﻣﻨﻈﻢ‬
‫‪ ،‬ﯾـــــﻚ ﻓﺮآﯾﻨـــــﺪ ﺗـــــﺪرﳚﻲ اﺳـــــﺖ ‪.‬‬
‫)ﻧﻈﺮي ‪(١٣٨١ ،‬‬

‫‪Inferiority‬‬ ‫ﺣﻘﺎرت‪:‬‬

‫در ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻲ ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧـﻮع اﻧﻄﺒـﺎق در ﺳـﻄﺢ‬

‫از ﻓﺮد اﻧﺘﻀﺎر‬ ‫ﭘﺎﯾﲔ ﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﻣﻲ رود ‪ .‬آدﻟﺮ ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺎﻛﯿﺪي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ اﺣـﺴﺎس ﺣﻘـﺎرت داﺷـﺖ ‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪ ‪ .‬او‬
‫اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮدي ﺑﺎ ﯾﻚ ﺣﻘﺎرت ) ﻋﻀﻮي‬
‫را روﺣﻲ (ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻣﻲ آﯾﺪ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧـﻮرد‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت ﺧـﻮد ﺗﻌـﯿﲔ ﻛﻨﻨـﺪه ﺳـﺒﻚ‬
‫زﻧــــــﺪﮔﻲ او ﻣــــــﻲ ﺑــــــﺎ ﺷــــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫‪Problem – solving‬‬ ‫ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬

‫ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻋﺒﺎرﺗـﺴﺖ از ﭘـﺮدازش ﺷـﻨﺎﺧﱵ ﺑـﺮاي‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻔﺮوض ﺑـﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ ﻣﻔـﺮوض ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮب در ﺣﺎﻟﯿﻜـﻪ ﺷـﺨﺺ ﺣـﻞ ﻛﻨﻨـﺪه ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ آن ﺑﻪ ﻃﻮر آﻣﺎده روﺷﻦ واﺿﺤﻲ ﻧﺪارد‬
‫‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر اﯾـﺪه اﺳﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﳔﺴﺖ اﯾﻨﻜﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯾﻚ اﻣﺮ ﺷﻨﺎﺧﱵ اﺳـﺖ ﯾﻌـﲏ‬
‫در درون ذﻫﻦ ﯾﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺣﻞ ﻛﻨﻨـﺪه روي‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ وﺟﻮد آن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻏﲑ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از رﻓﺘﺎر ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد‪.‬‬
‫دوم آﻧﻜﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﯾـﻚ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﯾﻌــﲏ ﻣﺘــﻀﻤﻦ دﺳــﺘﻜﺎري ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎت در دﺳــﺘﮕﺎه‬

‫‪٧١‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﲏ ﯾﺎ ذﻫﻦ ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪه اﺳـﺖ ) ﯾﻌـﲏ اﺟـﺮاي‬
‫ﺑـﺎز ﳕﺎﯾﯿﻬـﺎي‬ ‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺷـﻨﺎﺧﱵ روي‬
‫ﳕﺎدي دروﻧﻲ (‪.‬‬
‫ﺳﻮم اﯾﻨﻜﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺟﻬﺖ دار اﺳـﺖ ‪ .‬ﯾﻌـﲏ‬
‫ﻏﺮض از آن ﺣﻞ ﻛﺮدن ﯾﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم آﻧﻜﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻣـﺮي ﺷﺨـﺼﻲ اﺳـﺖ ﯾﻌـﲏ‬
‫دﺷﻮاري ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﺮوض از ﯾﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ داﻧﺶ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺣـﻞ ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ دارد‪.‬‬

‫‪(١٩٤٤‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) آﻟﺴﯿﻨﻚ‬

‫ـﺴﻲ‬
‫ـﻪ ﺟﻨـــــ‬
‫ـﺼﻮﺻﯿﺎت اوﻟﯿـــــ‬ ‫ﺧـــــ‬
‫‪Primary‬‬ ‫‪sex‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪characteristic‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اوﻟﯿﻪ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ رﺷﺪ اﻧـﺪاﻣﻬﺎي اﻃـﻼق‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﺿﺮوري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺜـﻞ‬
‫رﺣﻢ و ﲣﻤﺪان در دﺧﱰان ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ و‬
‫ﻏﺪه ﭘﺮوﺳﺘﺎت در ﭘﺴﺮان‪.‬‬

‫) اﺣﺪي و ﲨﻬﺮي ‪(١٣٧٨‬‬

‫ﺧــــــــﺼﻮﺻﯿﺎت ﺛﺎﻧﻮﯾــــــــﻪ ﺟﻨــــــــﺴﻲ‬

‫‪Secondary sex - characteristic‬‬
‫ـﺘﻪ از‬‫ـﻪ آن دﺳـ‬
‫ـﺴﻲ ﺑـ‬
‫ـﻪ ﺟﻨـ‬‫ـﺼﻮﺻﯿﺎت ﺛﺎﻧﻮﯾـ‬ ‫ﺧـ‬
‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮ ژﯾﻜﻲ اﻃـﻼق ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ً ﯾﺎ ﺷﺮوع ﺑﻠﻮغ ﻇﺎﻫﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬وﱄ ﺑـﺎ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ راﺑﻄﻪ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﺪارﻧـﺪ ﻣـﺜﻼ رﺷـﺪ‬
‫ﺳﯿﻨﻪ ﻫﺎ در دﺧﱰان و ﺗﻐﲑ ﻃﻨﲔ ﺻﺪا در ﭘـﺴﺮان‪.‬‬
‫) اﺣﺪي و ﲨﻬﺮي ‪( ١٣٧٨‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺟﺮﺋﻲ‬
‫‪Risk - Taking‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﺟﺮﺋﻲ رﻓﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻓـﺮد‬
‫ﺧﻮدش را در ﻣﻌﺮض اﻣﻜﺎن آﺳﯿﺐ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﯾﺎ ﻣـﺮگ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻄـﺮ ﺟﺮﺋـﻲ ﻫـﻢ در‬

‫‪٧٢‬‬
‫ﻣﻮرد ﺧﻄﺮ ﻫﺎي ﻏﲑ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻫﻢ در ﻣﻮرد ﺧﻄﺮ ﻫﺎي ﻏﲑ ﺿﺮوري در اﯾـﻦ ﻣـﺪﺧﻞ‬
‫ﺗﺄ ﻛﯿﺪ ﺑﺮ ﺧﻄﺮ ﻫﺎي ﻏﲑ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮ ﻫﺎﯾﻲ ﻏﲑ ﺿﺮوري ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‬
‫– ﻣـ‬
‫ـﺴﺎﺑﻘﻪ‬ ‫ـﻜﻲ‬
‫ـﺮش اﺳـ‬
‫ـﺖ ‪ .‬ﭘـ‬‫ـﺎ ﻛﺎﯾـ‬
‫ـﺮواز ﺑـ‬
‫ﭘـ‬
‫اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ راﻧﻲ و ﻣﻮﺗﻮر ﺳﻮاري و … و ﻫـﺮ ﯾـﻚ‬
‫از ﻣﺎ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻛﻨﯿﻢ ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در ﺣﺪي ﻛﻪ در ورزﺷـﻬﺎي ﺑـﺎﻻ ﻣﺜـﺎل‬
‫زدﱘ ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺧﻄﺮ ﺟﺮﺋﻲ ﻏـﲑ ﺿـﺮوري‬
‫ﭘﺪﯾﺪه اي ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٠‬‬ ‫)ﺑﺮوﻧﻮ‬

‫ﺧﻼﻗﯿﺖ ‪:‬‬
‫‪Creativity‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺧﻼﻗﯿﺖ را ﺑﻌﻨﻮان ﺷﻜﻠﻲ از ﺣـﻞ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ آن اراﺋﻪ‬
‫راه ﺣﻠــــﻬﺎي ﺑــــﺪﯾﻊ ‪ ،‬ﻧــــﻮ و ﺟﺪﯾــــﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻼت ﻫﺮاس ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻨﺮي‬
‫ﭘﻮ آﻧﻜـﺎره ‪ ،‬رﯾﺎﺿـﯿﺪان ﺑـﺰرگ ﻓﺮاﻧـﺴﻮي ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫»ﺧﻼﻗﯿﺖ ﯾﻌﲏ ﺗﺸﺨﯿﺺ ‪ ،‬ﲤﯿﺰ ‪ ،‬ﺑﺼﲑت ‪ ،‬درﯾﺎﻓـﺖ ‪،‬‬
‫درك و اﻧﺘﺨﺎب ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ اﮔﺮ ﴰﺎ ﻗﻠﻢ ﻣـﻮﺋﻲ‬
‫را در دﺳﺖ ﯾﻚ ﻣﯿﻤﻮن ﺑﮕﺬارﯾﺪ و رﻧـﮓ را ﻧﯿـﺰ‬
‫در ﻛﻨﺎرش ﻗﺮار دﻫﯿـﺪ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﻃﺮﺣﻬﺎي ﺑـﺪﯾﻊ و ﺟﺪﯾـﺪي را روي ﭘـﺮده ﻧﻘﺎﺷـﻲ‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﳕﻲ ﺗﻮان آن را ﳕﻮﻧـﻪ و ﯾـﺎ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ داﻧﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﺧﻼﻗﯿﺖ ﯾﻌﲏ ﺗﺮ ﻛﯿﺐ ﳎﺪد ﻋﻘﺎﯾﺪ ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫـﺎ ‪،‬‬
‫اﻓﻜﺎر ‪ ،‬ﻧﻈﺮات و اﻧﮕﺎره ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻗـﺒﻼ ﺑﺮﺳـﻲ‬
‫ﻓﺮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اي ﺟﺪﯾـﺪ و‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻗﺒﻞ ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٤‬‬ ‫)ـﺴﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫‪٧٣‬‬
 ‫ﺧﻮد ) ﺧﻮﯾﺶ (‬
‫‪Self‬‬
‫ﳎﻤﻮﻋﻪ رواﻧﻲ – ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ و ﻧﯿـﺰ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎي‬
‫ﻫﺸﯿﺎر و ﻧﺎ ﻫﺸﯿﺎر ﺷﺨﺼﻲ در ﻫﺮ ﳊﻈﻪ ا ز زﻣـﺎن‬
‫‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرن ﻫﻮرﻧﺎي ﺑـﺮاي ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﺧـﻮد‬
‫واﻗﻌﻲ ﯾﺎ ﺧـﻮد ﲡﺮﺑـﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺮده اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫ﺧﻮد آرﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪Ideal self / ego - ideal‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﯾﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد در زﻣﯿﻨﻪ آرﻣﺎ‪‬ـﺎ ﯾـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﯾﻚ ﺷﺨﺺ دوﺳﺖ دارد ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ او ﺧﻮب و ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣـﻲ‬
‫)‬ ‫دﻫﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪(١٣٧٧‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫ﺧـﻮد اﻧﺘﻘـﺎدي‬
‫‪Self – criticism‬‬
‫ﻣﻌﲏ اﺻﻠﻲ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد ﺷﺨﺺ از ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌـﲏ ﺿـﻤﲏ آن اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭼـﻨﲔ‬
‫ارزﯾــﺎﺑﻲ اﻧﺘﻘــﺎدي ﻧــﻮﻋﻲ ﺳــﻨﺠﺶ ﻣﺒــﺘﲏ ﺑــﺮ‬
‫ـﻌﻒ‬‫ـﻮت و ﺿـ‬
‫ـﺎط ﻗـ‬‫ـﻪ ﻧﻘـ‬
‫ـﻮط ﺑـ‬‫ـﺮ ﺑـ‬
‫ـﻬﺎي ﻣـ‬ ‫واﻗﻌﯿﺘـ‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﻫـﺎ و ﻛﺎﺳـﺘﯿﻬﺎي ﺷﺨـﺼﻲ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﲢﻠﯿﻞ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﲞﺸﻲ از ﺧﻮﯾﺸﱳ‬
‫)‬ ‫ﭘﺬﯾﺮي ﺳﺎﱂ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫ﺧﻮد اﻧﻜﺎره ‪:‬‬

‫‪Self - image‬‬
‫ﺧﻮد ﯾﺎ ﺧﻮﯾﺸﱳ ﺗﺼﻮر ﺷﺪه ‪ .‬ﺧﻮد آﻧﭽﻨﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫـﺴﺖ ﺑـﺴﯿﺎري از ﻣـﺪﳍﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روان ) رﳒﻮري ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﱵ ﺧﻮد واﻗﻌﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﺧـﻮد‬

‫‪٧٤‬‬
‫اﻧﻜﺎره او ﺗﺎ ﳘﺨﻮاﻧﻲ ﺷﺪﯾﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﳑﻜـﻦ‬
‫اﺳــــﺖ ﮔﺮﻓﺘــــﺎر روان رﳒــــﻮري ﮔــــﺮدد‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧‬‬

‫ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎﺋﻲ‬
‫‪Self – actualization‬‬
‫ﮔﺮا ﯾﺶ ﺑﻨﯿﺎدي ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﲢﻘﻖ ﲞﺸﯿﺪن ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﻬـﺎي ﺑـﺎﻟﻘﻮه ﺧـﻮد‪ ،‬ﺧـﻮد‬
‫ﺷﻜﻮﻓﺎﺋﻲ در ﻧﻈـﺮ ﯾـﻪ ﻫـﺎي اﻧـﺴﺎﻧﮕﺮ درﺑـﺎره‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ؛ ﻧﻈﲑ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﺎزﻟﻮ ‪ ،‬راﺟـﺰ‪ ،‬ﯾـﻚ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻨﯿﺎدي اﺳـﺖ ‪ .‬راﺟـﺰ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﲑوي ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺰﻧـﺪة رﻓﺘـﺎر آدﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎﯾﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑـﻪ ﲢﻘـﻖ ﲞـﺸﯿﺪن ‪،‬‬
‫ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺳﺎﺧﱳ ‪ ،‬ﺣﻔﻆ و ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﯾـﻚ ﻣﻮﺟـﻮد رﺷـﺪ‬
‫ﯾﺎﺑﻨﺪه در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﲢﻘﻖ ﻧﲑو ﻫﺎي ﺑـﺎﻟﻘﻮه ﺧـﻮد‬
‫در ﳏـــــﺪودة وراﺛـــــﺖ ﺧـــــﻮﯾﺶ اﺳـــــﺖ‪.‬‬
‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫داروي ﺿﺪ اﺿﻄﺮاب‬
‫‪Antianxiety drug‬‬
‫داروي ﻛﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪه دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ ﻣﺮﻛﺰي ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻨﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻛﻤـﻲ ﺧـﻮاب آﻟـﻮدﮔﻲ‬
‫اﳚﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﱄ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان زﯾﺎد ‪ .‬واﻟﯿـﻮم‬
‫و ﻟﯿﱪﻟﻮم دو ﳕﻮﻧﻪ از اﯾﻦ داروﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ دارو ﻫﺎ آراﻣﺒﺨﺶ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫داروﻫــــــــﺎي ﺿــــــــﺪ اﻓــــــــﺴﺮدﮔﻲ‬

‫‪Antidepressant , Antidepressive‬‬
‫داروﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف آ‪‬ـﺎ ﻣﻮﺟـﺐ ﺗﻐـﲑ ﺧﻠـﻖ‬
‫اﻓﺮاد اﻓﺴﺮده در ﺟﻬﺖ اﺣﺴﺎس ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺑﯿﺸﱰ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﭼﻨﲔ اﺛﺮي اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻓـﺪرت اﯾـﻦ‬
‫دﻫﻨﺪه ﻫﺎي ﻋﺼﱯ‬ ‫داروﻫﺎ در اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﺘﻘﺎل‬

‫‪٧٥‬‬
‫از ﻧﻮع ﻧﻮراﭘﻲ ﻧﻔﺮﯾﻦ ‪ ،‬ﺳﺮوﺗﻮ ﻧﲔ ‪ ،‬ﯾﺎ ﻫﺮ دو‬
‫اﺳــﺖ از ﳕﻮﻧــﻪ اﯾــﻦ داروﻫــﺎ اﳝــﻲ ﭘــﺮاﻣﲔ و‬
‫اﯾﺰوﻛﺎر ﺑﻮ ﻛﺴﺎزﯾﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫درﻣﺎﻧﮕﺮ‬
‫‪Therapist‬‬
‫ﯾﻚ ﻓﺮد ﻣﺘﺨﺼﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻣﻮزﺷﻬﺎي ﻻزم روان‬
‫درﻣــﺎﻧﻲ را ﮔﺬراﻧــﺪه ﻛــﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨــﺪ از روان‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ‪ ،‬رواﻧﭙﺰﺷﻜﺎن ‪ ،‬ﻣﺸﺎوران ‪.‬‬
‫روان درﻣﺎﻧﻲ ﯾﻚ درﻣﺎن ﺣﺮﻓﻪ أي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﯾﻚ ﻓﺮد ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻛـﻪ آﻣـﻮزش ﻫـﺎي ﻻزم را‬
‫ﮔﺬراﻧﺪه اﺳﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬
‫روان ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﺣﻮزه ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬
‫روان درﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ روان ﺷﻨﺎﺳـﺎن در‬
‫رواﻧﭙﺰﺷﻜﺎن اﻓﺮاد ﻣﺘﺨﺼﺺ دﯾﮕﺮ از ﻗﺒﯿـﻞ ﻣـﺪد‬
‫ﻛﺎران اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رواﻧﭙﺰﺷـﻜﻲ ‪ ،‬ﭘﺮﺳـﺘﺎران روان‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺸﺎوران ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﺧـﺪﻣﺎت روان درﻣـﺎﻧﻲ‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪(١٣٨١ ،‬‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ ‪.‬‬

‫در ﻣﺎ‪‬ـــــــــــــــﺎي زﯾـــــــــــــــﺴﱵ‬

‫‪Biological therapies‬‬
‫در روﯾﻜﺮد زﯾﺴﱵ در درﻣﺎن رﻓﺘﺎر ﻧﺎﲠﻨﺠـﺎر‬
‫‪ ،‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧـﻲ در اﺛـﺮ‬
‫ﺑﺪ ﻛﺎرﻛﺮدي ﺑﯿﻮ ﴰﯿﺎﯾﻲ و ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮ ژﯾـﻚ ﻣﻐـﺰ‬
‫اﳚﺎد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬درﻣﺎ‪‬ﺎي زﯾﺴﱵ ﺷﺎﻣﻞ درﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻐﺰي ) ‪ ، ( Ect‬ﺟﺮاﺣﻲ رواﻧﻲ و اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫از داروﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻐﲑ رﻓﺘﺎر اﺳﺖ ‪ .‬ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪه‬
‫ﻛﻪ از اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ دارو درﻣـﺎﻧﻲ ﺑﯿـﺸﱰ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬داروﻫﺎي ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨـﺪة اﺿـﻄﺮاب ﯾـﺎ ﺿـﺪ‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﺳﱳ از اﺿﻄﺮاب ﺷـﺪﯾﺪ و‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻓﺮاد در ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﺎ ﲝﺮا‪‬ﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ داروﻫﺎ ﺑﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده ا‬
‫ي ﲢﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﺰ و دﯾﺎز ﭘﲔ ﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧـﺪ و‬

‫‪٧٦‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬دارو‬ ‫اﻏﻠﺐ آراﻣﺒﺨﺶ ﻫﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﺳﻜﯿﺰ ﻓﺮﻧﻲ را ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﺿﺪ روان ﭘﺮﺷـﯿﻲ ) ﺿـﺪ‬ ‫دﻫﻨﺪ ‪ ،‬داروﻫﺎي‬
‫ﺟﻨﻮن ( ﻧﺎم دارﻧﺪ و از ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﻨﻮ ﺗﯿـﺎزﯾﻦ‬
‫ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬داروﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ اﻓﺴﺮده را ﺑـﺎﻻ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ داروﻫﺎي ﺿﺪ اﻓـﺴﺮدﮔﻲ ﻧـﺎم دارﻧـﺪ و‬
‫ﺷﺎﻣﻞ دو ﮔﺮوه ﻋﻤﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -١ .‬ﻣﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻫﺎي ﻣﻨﻮ آﻣﯿﻨﻮ اﻛﺴﯿﺪ از ) ﯾـﺎ ﻣﻬـﺎر ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﻫﺎي ‪ (MAO‬و ‪ -٢‬ﺿﺪ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﻠﻘـﻪ اي‬
‫‪ .‬ﻛﺮﺑﻨﺎت ﻟﯿﺘﯿﻮم در درﻣﺎن اﺧﺘﻼﻻت ﺷﯿﺪاﯾﻲ –‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در درﻣﺎن ﺑﺎ ﺗـﺸﻨﺞ‬
‫ﺑﺮﻗﻲ ) ‪ ، (E CT‬ﯾﻚ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﻜﱰﯾﻜـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻐـﺰ‬
‫وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﳚﺎد ﺗﺸﻨﺞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و ﻧـﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺷﺪﯾﺪ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﯾﻦ روش‬
‫اﻟﻜﱰو ﺷﻮك درﻣﺎﻧﻲ ﻧﯿـﺰ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﯿﺴﻢ اﺛﺮ ‪ ECT‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬وﱄ اﯾﻦ روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛـﺮ ﲪﻠـﻪ‬
‫ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻣﻐﺰ ‪ ،‬ﻣﻘـﺪار زﯾـﺎدي از ﭼﻨـﺪ اﻧﺘﻘـﺎل‬
‫دﻫﻨﺪة ﻋﺼﱯ آزاد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮر اﭘﻲ ﻧﻔﺮﯾﻦ و‬
‫ـﺖ ‪.‬‬
‫ـﻪ اﺳــــــ‬
‫ـﺮوﺗﻮﻧﲔ از آن ﲨﻠــــــ‬
‫ﺳــــــ‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪(١٣٨١ ،‬‬

‫درﻣﺎن ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺪار‬

‫‪Client – Center Therapy‬‬
‫ﯾﻜﻲ از در ﻣﺎ ﻧﮕﺮان اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﻲ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫روش‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ راﺟﺮز )‪، (١٩٨٨ ، ١٩٨٠‬‬
‫درﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﭘﯿﺸﻬﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ‪،‬‬
‫اﻓﺮاد ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﯿﯿﻬﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه‬
‫ﺧﻮد را ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ دﯾﮕﺮان رواﺑﻂ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ‬
‫ﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎه راﺟﺮز ﲢﺖ ﻋﻨﻮان درﻣﺎن‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺪار ﯾﺎ درﻣﺎن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﺑﺮاي راﺟﺮز ﺧﯿﻠﻲ‬ ‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﳘﯿﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻠﻤﻪ ﺑﯿﻤﺎر ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﱪد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﺧﺘﻼﻻت ﺷﺪﯾﺪ ﺟﺴﻤﻲ ﯾﺎ رواﻧﻲ‬

‫‪٧٧‬‬
 ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ را از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﻬﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬﺎي‬
‫ﺧﻮد ﳏﺮوم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وﻗﱵ اﯾﻦ ﻓﺮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﯾﺮﱘ در واﻗﻊ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ‬ ‫ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﻛﻨﯿﻢ ﻛﻪ او ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ درﻣﺎن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‬
‫و راﺑﻄﻪ ﺑﲔ درﻣﺎﻧﮕﺮ و ﻣﺮاﺟﻊ ﯾﻚ راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي اﺳﺖ ‪ .‬درﻣﺎن ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺪار ‪ ،‬ﻣﺜﻞ روان‬
‫ﻛﺎوي ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻖ دراﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﺘﻬﺎي رﻓﺘﺎر ﲠﱰ درك ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﳘﻪ ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮدان راﺟﺮز ‪ ،‬ﺑﺮ اﳘﯿﺖ ﲡﺮﺑﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ ﺑﯿﺸﱰ ﺗﺎﻛﯿﺪ دارﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﺎن ﺑﺎﯾﺪﻛﺸﻒ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻋﻤﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﻧﺎ ﺳﺎز‬
‫ﮔﺎر اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺣﺎﱄ ﻛﻪ درﻣﺎﻧﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن‬
‫ﺟﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آزاداﻧﻪ‬
‫اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻬﻢ ﺧﻮد را ﻛﺸﻒ ﻛﻨﺪ و از‬
‫اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﲠﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻬﺪارد‪.‬‬
‫روﯾﻜﺮد رﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎرل راﺟﺮز ) ‪ (١٩٨٨ -١٩٨٠‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع روان ﺷﻨﺎﺳﻲ را دﻧﯿﺎي ﲡﺮﺑﻪ ﺑﻼ ﻓﺼﻞ‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﯾﺪ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬در ﻧﻈﺎم‬
‫راﺟﺮزي ﻛﺎر اﺻﻠﻲ در ﻣﺎﻧﮕﺮ اﳚﺎد ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻓﺮد ﺟﻬﺖ دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺗﺎزه از دﻧﯿﺎي‬
‫ذﻫﲏ ﺧﻮد و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎﯾﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٨ ،‬‬ ‫) ﺳﺎرا ﺳﻮن‬

‫درون داد ‪ .‬ﺑﺮون داد ‪.‬‬

‫) ‪In put / out put ( I/o‬‬
‫اﺻﻄﻼ ﺣﻲ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻫـﺎي ﺷـﻨﺎﺧﱵ ﳐﺘﻠـﻒ )‬
‫ﻣﺜﻞ ﭘﺮ دازش اﻃﻼ ﻋﺎت ( ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﻪ اﻃـﻼ ﻋـﺎت‬
‫ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ) درون داد ( رﻓﺘﺎر آن ﺷـﺨﺺ ) ﺑـﺮون‬
‫داد ( و راﺑﻄﻪ ﺑﲔ آ‪‬ﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﮔﲑد ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺷﻨﺎﺧﱵ در ﻣﻮرد راﺑﻄﻪ درون‬
‫ً ﺑﻪ ﳘﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣـﻲ‬ ‫داد ‪ /‬ﺑﺮون داد ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﮔﺮا ﻫﺎ در ﻣـﻮرد رواﺑـﻂ ﳏـﺮك‬

‫‪٧٨‬‬
‫– ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮق ﻋﻤﺪه آن ﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﮔﺮاﻫﺎ ﺗﺮ ﺟﯿﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﳏﺮﻛﻬﺎ و ﭘﺎﺳﺨﻬﺎ را‬
‫ﺑﻄﻮر ﻋﯿﲏ و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﻲ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮔﺮا‬
‫ﻫﺎ درون داد‪ /‬ﺑﺮون داد را ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ ﳕﺎدﻫـﺎ ‪،‬‬
‫ﺳـــــــﺎﺧﺘﺎر ﻫـــــــﺎ و ﻧﻈـــــــﺎﯾﺮ آن ‪.‬‬
‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣،‬‬

‫درون ﺳﺎزي – ﺑﺮون ﺳﺎزي ) از دﯾﺪﮔﺎه ﭘﯿﺎژه (‬

‫‪Assimilation -Accommodation‬‬
‫درون ﺳﺎزي ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺗـﻼش ﺷـﺨﺺ در ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﻛﺮدن ﳏﯿﻂ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﳘﺴﺎن ﻛﺮدن آن ﺑﺎ ﺧﻮد ﯾﻌﲏ ﻛﻮدك ﺷـﻲء‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ي را ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﯾـﺎ‬ ‫ﯾﺎ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫اﻋﻤﺎﱄ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن اﻛﺘﺴﺎب ﻛﺮده ﺗﻌﺒﲑ و ﺗﻔـﺴﲑ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ وﻗﱵ دﺧﱰ ﺑﭽﻪ ا ي ‪ ٥‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺷﻲء‬
‫ﻣﺘﺤﺮﻛﻲ را در آﲰﺎن ﻣﻲ ﺑﯿﻨﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد درﺑﺎره ﭘﺮﻧﺪه دارد ﳘـﺴﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ـﺎل‬‫ـﺎزي را در ﺣـ‬ ‫ـﺒﺎب ﺑـ‬‫ـﻮﭘﱰ اﺳـ‬
‫ـﻲ ﻛـ‬‫روزي ‪ ،‬ﻫﻠـ‬
‫ﭘﺮواز ﺑﺎ ﻻي ﺳﺮش ﻣـﻲ ﺑﯿﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺮ و ﺻـﺪاي‬
‫ﻣـﻲ ﻛﻮﺷـﺪ‬ ‫زﯾﺎدي ﺑﻪ راه ﻣﻲ اﻧﺪازد و‬
‫آن را ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻪ از ﭘﺮﻧﺪه دارد ﳘﺴﺎن ﻛﻨﺪ‬
‫ـﺎ‬‫ـﻮﭘﱰ ﺑـ‬ ‫ـﻲ ﻛـ‬‫ـﻜﻞ ﻫﻠـ‬‫ـﺪازه ‪ ،‬و ﺷـ‬ ‫ـﺪا ‪ ،‬اﻧـ‬
‫وﱄ ﺻـ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻪ او از ﭘﺮﻧـﺪه در ذﻫـﻦ دارد ﺟـﻮ ر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ از اﯾﻦ دو ﻋﻤﻞ درون ﺳﺎزي ‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧﭙـﺬﯾﺮ‬
‫ﳔﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎژه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮ آﯾﻨﺪ ﻣﻜﻤﻠـﻲ ﺟـﻮد‬
‫دارد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺮوﻧﺴﺎزي ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﮔـﺮاﯾﺶ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﲑ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﳏـﯿﻂ اﻗﺘـﻀﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ اﻋﻤﺎل و ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ را‬
‫ﺗﻐﯿﲑﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ آن را ﺑـﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘـﻬﺎ ‪ ،‬اﺷـﯿﺎ‬
‫ءﯾﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎز ﮔـﺎر ﻛﻨـﺪ ‪ .‬آن دﺧـﱰ ‪٥‬‬
‫ﺳﺎﻟﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺷـﻲ ء ﺟﺪﯾـﺪ‬
‫ﯾﻌﲏ ﻫﻠﻲ ﻛﻮﭘﱰ ﻛﻪ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﭘﺮﻧﺪه دارد ﳘـﺴﺎن ﻛﻨـﺪ ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ رده‬
‫ﺑﻨﺪي ﺟﺪﯾﺪي دارد ‪ .‬اﮔﺮ از واﻟﺪﯾﻨﺶ ﻛﻨﺪ آ‪‬ـﺎ‬

‫‪٧٩‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﻮﺧـﺖ و ﺗﻔﺎوﲥـﺎي‬
‫ﺑﲔ ﭘﺮﻧﺪه و ﻫﻠﻲ ﻛـﻮﭘﱰ را ﺑـﺮاﯾﺶ ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻣـﻲ‬
‫ـﺎ‬
‫ـﺪ ﺗـ‬
‫ـﻲ دﻫـ‬
‫ـﺖ ﻣـ‬
‫ـﺮ ﺻـ‬
‫ـﻮدك ﻓـ‬‫ـﻦ ﻛـ‬
‫ـﺪ ‪ .‬و اﯾـ‬
‫دﻫﻨـ‬
‫ـﺪ ‪.‬‬
‫ـﺎ ﻓﺮﯾﻨـــ‬
‫ـﺪي را ﺑﯿـــ‬
‫ـﺪي ﺟﺪﯾـــ‬‫رده ﺑﻨـــ‬
‫‪( ١٣٧٧‬‬ ‫)ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ‬

‫دروﻧﮕﺮا‬
‫‪Introvert‬‬
‫ﯾﻮﻧﮓ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم در ﯾﻜـﻲ از دو‬
‫دﺳﺘﻪ ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﲑﻧـﺪ ‪ .‬اﻓـﺮاد درون ﮔـﺮا و‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺮون ﮔﺮا ‪ .‬ﯾﻚ ﻓﺮد درون ﮔﺮا ﻣﯿﻞ دارد‬
‫‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻃﻮري رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺮو‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲ رﺳـﺪ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘـﻬﺎي ﻓـﺮدي را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻛﻪ ﻣـﺴﺘﻠﺰم ﺗﻌﺎﻣـﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﻓﺮاد ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓـﺸﺎر رواﻧـﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درون ﺧـﻮد‬
‫ﻓﺮو روﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٥‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻛﺎرور و ﺷﻲ ﯾﺮ‬

‫دﺳـﺘﮕﺎه ﻋـﺼﱯ‬
‫‪Nervous‬‬ ‫‪system‬‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺪن اﺳﺖ ‪.‬اﯾـﻦ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه از ﻣﯿﻠﯿﻮ‪‬ﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻋﺼﱯ ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﺪه ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﳘﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﺎرﻣﯿﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﲤـﺎم ﻛـﺎرﻛﺮد‬
‫ﻫﺎي ﳘﺎﻫﻨﮓ رﻓﺘﺎر را اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﯾﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﻜﻲ از‬
‫دو ﲞﺶ اﺻﻠﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ ﻣﺮ ﻛﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻓﺮ ﻋﻲ ﳔﺎع ﺷﻮﻛﻲ و ﻣﻐﺰ اﺳﺖ‬ ‫دو ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫‪ .‬ﳔﺎع ﺷﻮﻛﻲ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻛﺎرﻛﺮد دارد ‪ -١ :‬اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫را از ﻋﺼﺒﻬﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻐﺰﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪ -٢‬اﻃﻼﻋﺎت‬
‫را از ﻋﺼﺒﻬﺎي ﺣﺮﻛﱵ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑـﺮد ‪-٣‬‬
‫واﺳﻄﻪ ﺑﲔ ﻗﻮﺳﻬﺎي ﺑﺎز ﺗﺎب اﺳﺖ‪ -٤ .‬ﻛﺎﻛﺮد ﻫﺎي‬
‫ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﺪن را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﮔـﺮ ﲞـﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﻛﻠﻲ ﺗﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ‪ ،‬ﻣﻐﺰ دﺳﺘﮕﺎه ﻛـﻨﱰل ﻣـﺮ ﻛـﺰي‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺸﯿﺎري را ﳑﻜﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﲞﺶ اﺻﻠﻲ دﯾﮕﺮ‬

‫‪٨٠‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه اﻋﺼﺎب ﭘﲑاﻣﻮﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫از دو دﺳﺘﮕﺎه ﻓﺮ ﻋﻲ ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻋﺼﱯ ﺧﻮدﻛﺎر ‪ ،‬دﺳـﺘﮕﺎه اﻋـﺼﺎب ﺗـﲏ ؛ دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫اﻋﺼﺎب ﺧﻮدﻛﺎر ﳘﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد ﻫﺎي ﻏﲑ ارادي ﺑـﺪن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ و ﮔﻮارش را ﻛﻨﱰل ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫و دﺳﺘﮕﺎه اﻋﺼﺎب ﺗﲏ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﺣـﺴﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ از دﻧﯿﺎي ﺑﲑوﻧﻲ را ﳑﻜـﻦ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺷﺎﻣﻞ اﻋﺼﺎب ﺣﺮﻛﱵ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺎت ارادي ﺑﺪن را ﳑﻜﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫) ﺑﺮوﻧﻮ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫ـﻮارﮔﻲ(‬
‫ـﲑ ﺧــــــ‬
‫ـﻮزادي) ﺷــــــ‬‫دوره ﻧــــــ‬
‫‪Babyhood‬‬
‫اﯾﻦ دوره ﻛﻪ ‪ ٢‬ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻌـﺪ از ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫ﺷـﲑ‬ ‫را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬دوره اي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮارﮔﺎن دﻧﯿﺎ را ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ً از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﻮاس ﺧﻮد‬
‫ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﺎن ﭼﯿﺰي در ﺑﺎره اﯾﺪه ﻫـﺎ‬
‫ﯾﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﳕﻲ دا ﻧﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳـﺎدﮔﻲ ﻟـﺬت و‬
‫درد را ﻣﻲ آزﻣﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻛﻮدﻛـﺎن ‪،‬‬
‫ﻓﻌﺎل و ﻛﻨﺠﻜﺎو ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﯿﺰ ﻫﺎي زﯾﺎدي را ﻣﻲ‬
‫آﻣﻮزﻧﺪ ‪ .‬آﻧﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰ را‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﳌﺲ ﻛﻨﻨـﺪ و اﯾـﻦ ﭼـﻨﲔ درﺑـﺎره‬
‫ﮔﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﺳﺨﱵ ‪ ،‬ﻧﺮﻣﻲ و دﯾﮕـﺮ ﻛﯿﻔﯿـﺎت‬
‫اﺷﯿﺎ ﻣﻲ آﻣﻮزﻧﺪ ‪ .‬اﻓﺰون ﺑـﺮ اﯾـﻦ ‪ ،‬ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫آﻏﺎز ﺑﻪ ﻛﺴﺐ زﺑﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و اﯾـﻦ ﻛـﺎر را‬
‫ً ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻲ اﳒﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‬‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫‪.‬‬

‫) آﻟﺴﯿﻨﻚ ‪(١٩٤٤ ،‬‬

‫دﻧﺪرﯾﺘﻬﺎ‬
‫‪Dendrites‬‬
‫دﻧﺪرﯾﺘﻬﺎ ﻧﺎزﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺗـﺎر ﻫـﺎي ﺷـﺎﺧﻪ ‪ ،‬ﺷـﺎﺧﻪ‬
‫زﯾﺎدي دارﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ از ﺟـﺴﻢ ﯾﺎﻓﺘـﻪ اي‬
‫دورﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎرﯾﻜﱰ ﻧﯿﺰ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺳـﻄﺢ‬

‫‪٨١‬‬
‫دﻧﺪرﯾﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ از ﻃﺮﯾﻖ آ‪‬ﺎ اﻃﻼ ﻋﺎت را از ﻧﺮو‪‬ﺎي دﯾﮕـﺮ‬
‫در ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾـﻦ ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﺳـﻄﺢ‬
‫دﻧﺪرﯾﺖ ﺑﯿﺸﱰ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘـﺪار اﻃـﻼ ﻋـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﺑﯿـﺸﱰ‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫اﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ ‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫دو ﺳﻮ ﮔﺮاﯾﻲ‬
‫‪Ambivalence‬‬
‫دو ﺳﻮ ﮔﺮاﯾﻲ ﻋﺒﺎ رﺗﺴﺖ از ﲤﺎﯾـﻞ در ﯾﺎﻓـﺖ‬
‫ﯾﻚ ﭘﺪﯾﺪه رواﻧﻲ ﲢﺖ دو زاوﯾﻪ ﻣﺘﻀﺎد ‪ ،‬اﺛﺒـﺎت‬
‫و ﻧﻔﻲ ﻣﺘﻮاﱄ ﯾﻚ اﻣﺮ ﺑﯿﺎن دو اﺣﺴﺎس ﻣﺘﻀﺎد در‬
‫آن واﺣﺪ ‪.‬‬

‫) ﻣﻨﺼﻮر ‪( ٢٥٣٦ ،‬‬

‫دو ﻗﻠﻮ ﻫﺎي دو ﲣﻤﻜﻲ‬

‫‪Hetero zygotic twins /Dizygotc Fratarnal twins/‬‬
‫‪twins /‬‬
‫ﺑﻪ ﳘﺰاداﻧﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ از دو اووم‬
‫ﯾﺎ اوول ﺑﺎرور ﺷـﺪه ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه اﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ارﺷﻲ آ‪‬ﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ دو ﻗﻠـﻮ ﻫـﺎي ﳘـﺴﺎن‬
‫ﺑـﺮ‬ ‫ﯾﻜﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ و ﺟﻨﺲ آ‪‬ـﺎ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺧﻼف دو ﻗﻠﻮ ﻫﺎي ﳘﺴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﯾﺴﱵ از ﯾـﻚ ﻧـﻮع‬
‫ﺑﺎﺷــﻨﺪ ﮔــﺎﻫﻲ ﺑــﺎ ﯾﻜــﺪﯾﮕﺮ ﻓــﺮق دارﻧــﺪ ‪.‬‬
‫) ﺣﺴﯿﲏ ﻧﺴﺐ ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫) ﺗـــﻚ ﲣﻤـــﻲ (‬ ‫دو ﻗﻠـــﻮ ﻫـــﺎي ﳘـــﺴﺎن‬

‫‪Homozygotic twins /‬‬
‫‪Monvular tmins/‬‬
‫‪Monozygotic twins /‬‬
‫‪Enzygotic twins.‬‬

‫‪٨٢‬‬
‫دو ﻗﻠﻮ ﻫـﺎي ﳘـﺴﺎن ﺧـﻮاﻫﺮان و ﺑﺮادراﻧـﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻞ آﻧﺎن از ﯾﻚ ﲣﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﳘﲔ دﻟﯿﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ژﻧﺘﯿﻜﻲ ﳘﺴﺎﻧﻲ دارﻧﺪ ‪ ،‬دو ﻗﻠـﻮ ﻫـﺎي‬
‫ﳘﺴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ژﻧﺘﯿﻜﻲ ﳘـﺴﺎﻧﻲ دارﻧـﺪ ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﳏﻘﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﲔ وراﺛﺖ و ﳏـﯿﻂ را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﺣﺎﺋﺰ اﳘﯿﺖ اﻧﺪ ‪ .‬ﴰﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻧﺎ ﻣﻪ أي ﲢﻘﯿﻘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛـﻪ در آن‬
‫دو ﻗﻠﻮ ﻫﺎي ﳘﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دوران ﺷﲑ ﺧﻮارﮔﻲ از‬
‫ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧـﺪ در ﺑﺰرﮔـﺴﺎﱄ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ از آﳒﺎ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟـﺪا از‬
‫ﻫﻢ ﺑﺰرگ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ از ﳊـﺎظ ارﺷـﻲ ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎي داﺷﺘﻨﺪ وﱄ درون دادﻫﺎي ﳏﯿﻄﻲ آﻧـﺎن‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد ‪ .‬و ﳏﯿﻂ ﻋﺎﻣﻞ اﺻـﻠﻲ اﯾـﻦ ﺗﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن داده اﻧـﺪ ﻛـﻪ ﳏـﯿﻂ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ در رﺷﺪ ﺗﺎ ﺛﲑ ﻣﻬﻤﻲ دارد‬
‫‪ .‬و راﺛﺖ ﯾﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ و ﺗـﺎ ﺛـﲑ‬
‫ـﻮش دارد ‪.‬‬
‫ـﺮ ﻫـــــــ‬
‫ـﺴﯿﺎري ﺑـــــــ‬
‫ﺑـــــــ‬
‫) ﺑﺮوﻧﻮ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫درﻣﺎ‪‬ـــــــــــــــﺎي زﯾـــــــــــــــﺴﱵ‬
‫‪Biological terapies‬‬
‫در روﯾﻜﺮد زﯾﺴﱵ در درﻣﺎن رﻓﺘﺎر ﻧﺎ ﲠﻨﺠﺎر‬
‫‪ ،‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧـﻲ در اﺛـﺮ‬
‫ﺑﺪ ﻛﺎرﻛﺮد ي ﺑﯿﻮ ﴰﯿﺎﯾﻲ و ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژﯾـﻚ ﻣﻐـﺰ‬
‫اﳚﺎد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎ‪‬ﺎي زﯾﺴﱵ ﺷﺎﻣﻞ درﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺮﻗﻲ) ‪ ، (E CT‬ﺟﺮاﺣﻲ رواﻧﻲ و اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫از داروﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻐﲑ رﻓﺘﺎر اﺳﺖ ‪ .‬ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪه‬
‫ﻛﻪ از اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ دارو درﻣﺎﻧﻲ ﺑﯿـﺸﱰ‬
‫اﺳﺖ ‪ * .‬داروﻫﺎي ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨـﺪه اﺿـﻄﺮاب ﯾﺎﺿـﺪ‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﺳﱳ از اﺿﻄﺮاب ﺷـﺪﯾﺪ و‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻓﺮاد در ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﺎ ﲝﺮا‪‬ﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬
‫دارو ﻫـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲ روﻧـﺪ ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اي ﲢﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﺰود ﯾـﺎ زﭘـﲔ ﻫـﺎ را‬
‫ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ و اﻏﻠﺐ آراﻣﺒﺨﺶ ﻫـﺎ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪ * .‬دارو ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫـﺎي اﺳـﻜﯿﺰ و‬

‫‪٨٣‬‬
‫دارو ﻫﺎي ﺿﺪ‬ ‫ﻓﺮ ﻧﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪،‬‬
‫روان ﭘﺮﯾﺸﻲ ) ﺿـﺪ ﺟﻨـﻮن ( ﻧـﺎم دارﻧـﺪ و از‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﻨﻮ ﺗﯿﺎ زﯾﻦ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪* .‬دارو ﻫﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻠﻖ اﻓﺴﺮده را ﺑﺎﻻﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ‪ ،‬دارو ﻫﺎي ﺿﺪ‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻧﺎم دارﻧﺪ و ﺷﺎﻣﻞ دو ﮔﺮوه ﻋﻤﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ -١ :‬ﻣﻬـﺎر ﻛﻨﻨـﺪه ﻫـﺎي ﻣﻨـﻮ آﻣﯿﻨـﻮا‬
‫ﻛﺴﯿﺪا ز )ﯾﺎ ﻣﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ‪ (MAO‬و ‪ -٢‬ﺿـﺪ‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﻠﻘﻪ اي ‪ .‬ﻛﺮﺑﻨـﺎت ﻟﯿﺘﯿـﻮم‬
‫در درﻣﺎن اﺧﺘﻼ ﻻت ﺷﯿﺪاﯾﻲ – اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣـﺆ ﺛـﺮ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ * .‬در درﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺮﻗـﻲ )‪(E CT‬‬
‫‪ ،‬ﯾﻚ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﻜﱰﯾﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫اﳚﺎد ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺷﺪﯾﺪ‬
‫را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﯾﻦ روش اﻟﻜﱰو ﺷﻮك درﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ‪* *.‬ﻫﻨﻮز ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﯿﺴﻢ اﺛﺮ ‪ E CT‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬وﱄ اﯾﻦ روﺷـﻦ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﲪﻠﻪ ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻣﻐـﺰ ‪ ،‬ﻣﻘـﺪار‬
‫زﯾﺎدي از ﭼﻨﺪ اﻧﺘﻘـﺎل دﻫﻨـﺪه ﻋـﺼﱯ آزاد ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮر اﭘﻲ ﻧﻔﺮﯾﻦ و ﺳـﺮ و ﺗـﻮﻧﲔ از آن‬
‫) ﻧﻈــﺮي ‪،‬‬ ‫ﲨﻠــﻪ اﺳــﺖ ‪.‬‬
‫‪(١٣٨١‬‬

‫دوره ﺟﻨﯿﲏ‬
‫‪Fetal period‬‬
‫ﺳﻮﻣﲔ دوره رﺷﺪ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮﻟـﺪ دوران ﺟﻨـﯿﲏ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺎﯾﺎن ﻣـﺎه دوم ﺗـﺎ ﺗﻮﻟـﺪ اداﻣـﻪ‬
‫دارد ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺪت دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﳐﺘﻠﻒ ﺑـﺪن ﻛـﻪ‬
‫از دوران ﻗﺒﻞ ﻧﺎﻗﺺ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ً ﻫـﺸﺖ‬
‫رﺷﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ و ﻧﯿﻢ ‪ ،‬ﺟﻨﲔ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻨﻔﻌﻠﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺳﺎﻛﻦ در ﻣﺎﯾﻊ آﻣﯿﻨﻮﺗﯿﻚ ﻏﻮﻃـﻪ ور اﺳـﺖ ‪،‬‬
‫وﱄ از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﲢﺮﯾﻜـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ او وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ) ﻣﺜﻞ ﳌﺲ ﻛـﺮدن ( واﻛـﻨﺶ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٨٤‬‬
‫در اواﺧﺮ ﻫﻔﺘﻪ ﻫﺸﺘﻢ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﺷـﺮوع‬
‫ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻏﺪد ﺟﻨﺴﻲ )ﲣﻤـﺪا‪‬ﺎ و ﺑﯿـﻀﻪ‬
‫ﻫﺎ ( در ﻫﺮ دو ﺟﻨﺲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﯾـﻚ زوج ﺗـﻮده‬
‫ﺑﺎﻓﱵ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻠﻜﻬﺎ و ﻧﺎﺧﻨﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﲑﻧﺪ ‪،‬‬
‫ﺟﻨﺴﯿﺖ ﺟﻨﲔ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﯿـﺸﱰ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد و روي ﺳﺮ و ﺑـﺪن ﻣﻮﻫـﺎﯾﻲ‬
‫ﭘﺪﯾﺪار ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﭘﺮز ﻫـﺎي ﭼـﺸﺎﯾﻲ روي زﺑـﺎن‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ ا ي ﻛﻪ ﺟﻨﲔ در داﺧﻞ رﺣﻢ‬
‫ﻣﺎدر ﻣﻲ ﻣﺎﻧـﺪ اﺣﺘﻤـﺎل زﻧـﺪه ﻣﺎﻧـﺪن و رﺷـﺪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻲ او ﺑﯿﺸﱰ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﳘﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫـﺎ‬
‫رﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﮔﺮﯾﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و اﻧﻌﻜـﺎس‬
‫ﻣﻜﯿﺪن در او اﳚﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬و ﻫﻮﺷﯿﺎري ذﻫﲏ و‬
‫رﺷﺪ ادراﻛـﻲ و ﺣـﺮﻛﱵ او اﻓـﺰاﯾﺶ ﻣـﻲ ﯾﺎﺑـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وزن ﺟﻨﲔ ﺑﻪ ‪ ١/٦‬ﻛﯿﻠﻮ ﮔﺮم ﻣﻲ رﺳـﺪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل رﺷﺪ ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ آﻣﯿـﺰ او ﺑﻌـﺪ از ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ؛ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﻛﻢ ﺑﺎ وزن ‪ ٢/٢‬ﻛﯿﻠﻮ ﮔﺮم ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻ‬
‫ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارد ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﺎه ﳐﺼﻮص ﻛﻮدﻛـﺎن زود‬
‫رس ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻣﺎﺳﻦ و ﳘﻜﺎران‬

‫دوره روﯾﺎن‬
‫‪Embryonic period‬‬
‫دوره دوم رﺷﺪ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮﻟﺪ در ﻃﻲ ﺳﻮﻣﲔ ﺗﺎ‬
‫ﻫﺸﺘﻤﲔ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ اﳒﺎﻣﺪ و »دوره روﯾﺎﻧﻲ‬
‫« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺨـﺼﻪ اﯾـﻦ دوره ﺗﻔﻜﯿـﻚ‬
‫ﺳﻠﻮﱄ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﯾﻨﻜﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ رﺷـﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﳘﯿﻨﻜﻪ ﲣﻤﻚ در ﺣﺎل رﺷﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾـﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺗـﻮدة‬ ‫ش ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮد ‪ ،‬رﺷﺪ ﺗﺴﺮﯾﻊ‬
‫درون ﺳﻠﻮﱄ آن ‪ ،‬ﻛﻪ روﯾﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻔﻜﯿﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻪ ﻻﯾـﻪ ﳎـﺰا‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬اﻟﻒ ( ﻻﯾﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ) اﻛﺘﻮدرم ( ‪ ،‬ﻛـﻪ‬

‫‪٨٥‬‬
‫ﻻﯾﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﻮﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻮ ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻦ ‪ ،‬ﻗـﺴﻤﺘﻬﺎﯾﻲ از‬
‫دﻧﺪان‪ ،‬ﻏﺪد ﭘﻮﺳﱵ ‪ ،‬ﺳـﻠﻮﳍﺎي ﺣـﺴﻲ ‪ ،‬و ﺳﯿـﺴﺘﻢ‬
‫اﻋﺼﺎب ا ز آن ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ب( ﻻﯾـﻪ ﻣﯿـﺎﻧﻲ‬
‫)ﻓﺮودرم ( ‪ ،‬ﻛﻪ ﻻﯾﻪ دروﻧﻲ ﭘﻮﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ‬
‫‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮا‪‬ﺎ ‪ ،‬و دﺳﺘﮕﺎه ﮔﺮدش ﺧـﻮن و دﻓـﻊ را‬
‫اﳚﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬پ( ﻻﯾﻪ دروﻧـﻲ )آﻧـﺪودرم ( ‪،‬‬
‫ﻛﻪ از آن آﺳﱰ ﳎﺮاي روده اي ﺷـﯿﭙﻮر اﺳـﺘﺎش ‪،‬‬
‫ﻧﺎي ‪ ،‬ﻧﺎﯾﮋه ‪ ،‬ﺷﺸﻬﺎ ‪ ،‬ﻛﺒﺪ ‪ ،‬ﻟﻮزاﳌﻌﺪه ‪ ،‬ﻏﺪد‬
‫ﺑﺰاﻗﻲ ‪ ،‬ﻏﺪد ﺗﲑو ﺋﯿﺪ ‪ ،‬و ﻏﺪه ﺗﯿﻤﻮس ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﻲ آﯾﺪ ‪.‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﯾﻨﻜﻪ ﺗﻮده درون ﺳـﻠﻮﱄ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ روﯾـﺎن‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ در ﻣـﻲ آﯾـﺪ ‪ ،‬ﻻﯾـﻪ ﻫـﺎي ﺧـﺎرﺟﻲ‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎ و ﻏﺸﺎي ﺟﻨﯿﲏ ﺑـﻪ ﻧﺎﻣﻬـﺎي »ﻛﻮرﯾـﻮن «و‬
‫»آﻣﻨﯿﻮن « اﳚﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻨـﻬﺎ ﺑـﻪ ﻋـﻼوة‬
‫ﻏﺸﺎي ﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ از دﯾﻮاره رﺣﻢ ﻣﺎدر ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد از دﯾﻮاره رﺣﻢ ﮔﺴﱰش ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺟـﻨﲔ در‬
‫ﺣﺎل رﺷﺪ را در ﻣﯿﺎن ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ‪ .‬آ‪‬ـﺎ ﻛﯿـﺴﻪ‬
‫اي ﭘﺮ از ﻣﺎﯾﻊ آﺑﻜـﻮن ﺗـﺸﻜﯿﻞ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺎﯾﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﳏﺎﻓﻈـﺖ از روﯾـﺎن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﺎدر وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫) ﻣﺎﺳﻦ و ﳘﻜﺎران ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫دوره زﯾﮕﻮت‬
‫‪Zygot period‬‬
‫ً ﭼﻬـﺎرده روز ‪ ،‬ﯾﻌـﲏ از‬‫اﯾﻦ دوره ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ‬
‫زﻣﺎن ﺑﺎر ور ﺷﺪن ﲣـﻢ ﺗـﺎ اﺳـﺘﻘﺮار ﯾـﺎﻓﱳ در‬
‫دﯾﻮاره رﺣﻢ ﻃﻮل ﻣـﻲ ﻛـﺸﺪ ‪ .‬ﲣـﻢ ﺑـﺎرور ﯾـﺎ‬
‫زﯾﮕﻮت در ﻣﺴﲑ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﺮف رﺣﻢ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ‬
‫دو ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ‪ ،‬ﻫﺸﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﯾﻚ ﺗﻮده ﺳﻠﻮﱄ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻣﻮروﻻ )‪ (MORULA‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺗﻮده ﺳﻠﻮﱄ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وارد رﺣﻢ ﮔﺮدﯾـﺪه و‬
‫ﺑـﻪ دﯾـﻮاره آن ﻣﺘـﺼﻞ ﺷـﺪه ﺑﻼﺳـﺘﻮ ﺳـﯿﺘﺰ ) (‬
‫‪ blastocysts‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ روري از ﺷﺮوع‬
‫رﺳﯿﺪن ﲣﻤﻚ ﺗﺎ اﺳﺘﻘﺮار در رﺣﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از‬
‫‪ :‬ﺗﺸﻜﯿﻞ زﯾﮕﻮت ؛ ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻮروﻻ ﻛﻪ دو ﺗـﺎ ﺳـﻪ‬

‫‪٨٦‬‬
‫روز ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ؛ ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺑﻼ ﺳـﺘﻮ ﺳـﯿﺘﻬﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞ روز‬

‫اﺳﺖ و اﺗﺼﺎل ﺑﻼﺳﺘﻮ ﺳﯿﺖ ﺑﻪ دﯾـﻮاره رﺣـﻢ ﻛـﻪ‬

‫ﭘﻨﺞ ﺗﺎ ﺷﺶ روز اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) ﺳﯿﻒ و ﳘﺎران ‪(١٣٧٥ ،‬‬

‫ذﻫﻦ‬
‫‪mind / mentality‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه )ﻛﺎرت ذﻫﻦ ﻏـﲑ ﻣـﺎدي ﻗـﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ﻣـﺮ‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ و ﻫﺸﯿﺎري اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ داﻧﺶ‬
‫ﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫‪ .‬ذﻫﻦ ﻫﯿﭻ ﯾﻚ از ﺧﺼﺎﯾﺺ ﻣﺎده را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﱰﯾﻦ وﯾﮋﮔﻲ ذﻫﻦ اﺳﺘﻌﻼل ﺗﻔﻜﺮ آن اﺳـﺖ و‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫اﯾﻦ اﻣﺮ آﻧﺮا از ﺟﻬﺎن ﻣﺎده ﺟـﺪا‬
‫ﻛﻨﺪ اﯾﻦ ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺎﻗﺪ ﺟﺴﻢ اﺳﺖ و ﻓﻀﺎﯾﻲ را‬
‫اﺷﻐﺎل ﳕﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫از آﳒﺎ ﻛـﻪ ذﻫـﻦ داراي درك و اراده اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ا ي در ﺑﺪن اﺛـﺮ ﺑﮕـﺬارد و از‬
‫آن اﺛﺮ ﺑﭙﺬﯾﺮد ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ذﻫﻦ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﻲ ﮔﲑد از ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ دﯾﮕﺮ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻋﺼﺎب و ﻋﻀﻼت ﺑﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا در ﻣﻲ آﯾﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺪن ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﻮر ﯾﺎ ﮔﺮﻣﺎ ﲢﺮﯾﻚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ذﻫـﻦ‬
‫اﯾﻦ داده ﻫﺎي ﺣﺴﻲ را ﺷﻨﺎ ﺳﺎﯾﻲ و ﺗﻔﺴﲑ ﻛـﺮده‬
‫)‬ ‫‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺗﻌـﲔ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﯿﻒ ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫رﺳﺶ ) ﭘﺨﺘﮕﻲ (‬
‫‪maturation‬‬
‫رﺳﺶ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺴﺖ از ﺗﻮاﱄ ﳘﮕﺎﻧﻲ رﺧـﺪاد ﻫـﺎي‬
‫ﺑﯿﻮ ﻟﻮ ژﯾﻜﻲ در دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ ﻣﺮﻛﺰي ﻛـﻪ ﺑـﺮوز‬
‫ﯾﻚ ﻛﺎرﻛﺮد رواﻧﻲ را ﳑﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮض اﯾﻨﻜﻪ ﻛﻮدك از ﳊﺎظ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺳـﺎﱂ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﺑﺎ اﻓﺮاد و اﺷﯿﺎ ء ﺳﺮ وﻛـﺎر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬

‫‪٨٧‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻧﺪ ﺑـﲔ‬
‫ﯾﻜﺴﺎﻟﮕﻲ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﱳ را آﻏـﺎز ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﳘﲔ ﭘﺪﯾﺪه ﯾﻜﻲ از ﲠﱰﯾﻦ ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎي رﺳـﺶ‬
‫ﻛﻨﺸﻬﺎي رواﻧﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻐﺰ ﻛﻮدك ﺳـﻪ ﻣﺎﻫـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺪر ﻛﺎﰲ رﺷﺪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕـﺮ ﻛـﻮدك دو ﺳـﺎﻟﻪ ﻛـﻪ ﻣﻐـﺰش ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازة ﻛﺎﰲ رﺷﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﱳ‬
‫ـﱳ‬
‫ـﺨﻦ ﮔﻔـ‬‫ـﺎﻫﺪ ﺳـ‬
‫ـﻪ ﺷـ‬‫ـﺮ اﯾﻨﻜـ‬
‫ـﻮد ‪ ،‬ﻣﮕـ‬ ‫ـﺪ ﺑـ‬
‫ﳔﻮاﻫـ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬رﺳﺶ ﳕـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ً ﳏـﺪودة‬‫ﺑﺮوز ﻋﻤﻠﻜﺮد رواﻧﻲ ﺷﻮد ؛ رﺳﺶ ﺻﺮ ﻓـﺎ‬
‫زود ﺗﺮﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﺮوز ﻋﻤﻠﻜﺮد رواﻧـﻲ را ﺗﻌـﯿﲔ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬آﻏﺎز ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﺑـﺎ روري ﻛـﻪ در ﺑـﲔ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺟﻮاﻧﺎن آﻣﺮﯾﻜﺎﯾﻲ ﺑـﲔ ‪ ١٢‬ﺗـﺎ ‪ ١٥‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬
‫ـﺖ ‪،‬‬
‫ـﺶ اﺳـ‬‫ـﻪ رﺳـ‬
‫ـﻮط ﺑـ‬‫ـﻪ ا ي ﻣﺮﺑـ‬ ‫ـﺖ ‪ ،‬واﻗﻌـ‬‫اﺳـ‬
‫وﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﺑﻪ آزاد ﺷﺪن ﻫﻮرﻣﻮن ﻫـﺎي ﺧﺎﺻـﻲ‬
‫از ﻏﺪه ﻫﯿﭙﻮﻓﯿﺰ ﻛﻪ در ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻐﺰ ﻗـﺮار دارد‬
‫ـﻪ در‬‫ـﺖ ﺗﻐﺬﯾـ‬
‫ـﺪ ﻛﯿﻔﯿـ‬‫ـﻲ ﻣﺎﻧﻨـ‬‫ـﻞ ﳏﯿﻄـ‬‫‪ .‬وﱄ ﻋﻮاﻣـ‬
‫دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻠﻮغ را ﺗﺴﺮﯾﻊ ﻛﻨﺪ ﯾـﺎ‬
‫ـﺪازد ‪.‬‬‫ـﲑ اﻧـ‬
‫ـﺄ ﺧـ‬
‫ﺗـ‬ ‫ـﻪ‬‫ـﺎل ﺑـ‬
‫ـﺪ ﺳـ‬‫ـﺎ ﭼﻨـ‬
‫ﺗـ‬
‫) ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ ‪( ١٣٧٧ ،‬‬

‫رﺷﺪ‬
‫‪Development‬‬
‫ﻓﺮ اﯾﻨﺪي اﺳﺖ ﻣﺪاوم ﺑﺎ ﮔﺴﱰده اي از ﺗﻮﻟﺪ‬
‫دﮔـﺮ‬ ‫ﺗﺎ ﯾﺰرﮔﺴﺎﱄ و ﭘﲑي ﻋﺒﺎرت از‬
‫ﮔﻮﻧﯿﻬﺎﯾﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑـﻪ ﺧﺎﺻـﯿﺖ و اﺳـﺘﻌﺪاد‬
‫ذاﺗﻲ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎﺛﲑ ﻋﻮاﻣـﻞ و ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ راه ﻛﻮﺷﺶ‬
‫ﻣﻲ آﯾﺪ ‪ .‬ﺑـﺪﯾﻦ‬ ‫ﻛﻨﺪ ‪ ،‬در او ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﺟﻬﺖ رﺷﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ زﺑﺎن ﺣﺎدث ﻣﻲ ﺷﻮد و اﯾـﻦ‬
‫دﮔﺮ ﮔﻮﻧﯿﻬﺎ در ﻃﺮح ﻣﻌـﯿﲏ ﺑـﺮاي ﻫـﺪف ﻣﺸﺨـﺼﻲ‬
‫) ﭘﺎرﺳﺎ ‪( ١٣٦٧ ،‬‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﲑد ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ادراﻛﻲ‬
‫‪Perceptual development‬‬

‫‪٨٨‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺗﻐﯿﲑات ﻧﻈﺎم دارد در‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﻫﺎ ي ادراﻛـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن در ﻃﻲ رﺷﺪ ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻ‬
‫ﻣﯿﺎن »ادراك « و » ﺷﻨﺎﺧﺖ « ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﺮق‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ اوﱄ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎ ي ﻛـﺸﻒ و‬
‫ﭘﺮدازش اوﻟﯿﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺴﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺣـﺎﱄ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از دوﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ اﺳﺘﺨﺮاج اﺣﺴﺎس ‪ ،‬ﻧﻈﻢ‬
‫و ﻣﻌﻨـــــــﺎ آن اﻃﻼﻋـــــــﺎت اﺳـــــــﺖ ‪.‬‬
‫) آﻟﺴﯿﻨﻚ ‪(١٩٤٤‬‬

‫رﺷﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ‪:‬‬

‫‪Continuous Develoment‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺎ وﺿﻊ ﻛﻨـﻮﻧﻲ او ﻛـﺎﻣﻼ ﺑـﺴﺘﮕﻲ دارد و‬
‫رﺷﺪ او در زﻣﺎن ﺣﺎل ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس رﺷـﺪ او در‬
‫زﻣﺎن آﯾﻨﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﻲ رﺷﺪ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﳐﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮد ﳕﺎ ﯾﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ :‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﻏﻠﺘﯿﺪن ‪ ،‬ﺧﺰﯾﺪن ‪ ،‬ﻧﺸـﺴﱳ‬ ‫راه رﻓﱳ ﻛﻮدك از‬
‫‪ ،‬ﭼﻬﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎ راه رﻓﱳ ‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدن و ﺗـﺎﺗﻲ‬
‫ﻛﺮدن ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬واﯾﻦ اﻋﻤﺎ ل ﳘﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫) ﭘﺎرﺳـﺎ‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪(١٣٦٧‬‬

‫رﺷﺪ ﺟﻨﺴﻲ‬
‫‪Sexual development‬‬
‫در آﻏﺎز ﻧﻮ ﺟﻮاﻧﻲ ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ دوره‬
‫ﺳﺰﯾﻌﻲ از رﺷﺪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ) ﺟﻬﺶ ﳕـﻮي ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ (‬
‫ﮔﺎم ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﺷـﺪ ﺗـﺪرﳚﻲ اﻧـﺪاﻣﻬﺎي‬
‫ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ) ﻣﺜـﻞ رﺷـﺪ‬
‫ﭘﺴﺘﺎ‪‬ﺎ در دﺧﱰان و ﭘﯿﺪاﯾﺶ رﯾـﺶ در ﭘـﺴﺮان و‬
‫ﳕﺎﯾﺎن ﺷﺪن ﻣﻮي ﺑﺮ اﻧـﺪاﻣﻬﺎي ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ ﻫـﺮ دو‬
‫ﺟﻨﺲ( ﳘﺮاه اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﺗﻐـﯿﲑات ﻃـﻲ ﯾـﻚ دوره‬
‫ً دو ﺳﺎﻟﻪ رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨـﺴﻲ‬ ‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﺑﻪ اوج ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻠـﻮغ ﺟﻨـﺴﻲ ‪ ،‬ﺷـﺮوع‬
‫ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ در دﺧﱰان و ﳕﺎﯾﺎن ﺷﺪن ﻧﻄﻔﻪ ﻫﺎي زﻧﺪه‬
‫در ادرار ﭘﺴﺮان اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٨٩‬‬
 ‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫رﺷـﺪ رواﻧـﻲ –اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬

‫‪psychosocial development‬‬
‫رﺷﺪ رواﻧـﻲ – اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻋﺒﺎرﺗـﺴﺖ از رﺷـﺪ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻓـﺮاد دﯾﮕـﺮ و ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﯾﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ از دوران ﻧـﻮزادي‬
‫ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ‪ .‬رﺷﺪ رواﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻜـﻮﯾﻦ ﯾـﻚ‬
‫ﺧﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ در ﻃﻮل زﻣﺎن ‪ ،‬ﺧﻮدي ﻛﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺧــﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨــﮓ ‪ ،‬ﻣﻠــﺖ و … ﳘﺎﻧﻨــﺪ ﻣــﻲ‬
‫ﺷـﻮد‪.‬ﭘـﺮ ﻧﻔـﻮذ ﺗـﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾـﻪ رﺷـﺪ رواﻧـﻲ –‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻈﺮﯾﻪ ارﯾﻚ اچ ارﯾﻜﺴﻮن رواﻧﻜﺎو اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ارﯾﻜﺴﻮن رﺷﺪ رواﻧـﻲ – اﺟﺘﻤـﺎي ‪٨‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﳎﺰا دارد ‪(١ :‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻨﯿﺎدي در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻨﯿﺎدي ) از ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ ‪ ٢‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ (‬
‫‪( ٢‬ﺧﻮد ﭘﲑوي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷـﺮم و ﺗﺮدﯾـﺪ ) از ‪٢‬‬
‫ـﺮ‬
‫ـﺎر در ﺑﺮاﺑـ‬ ‫ـﺎﻟﮕﻲ ( ‪(٣‬اﺑﺘﻜـ‬‫ـﺎ ‪ ٣‬ﺳـ‬ ‫ـﺎﻟﮕﻲ ﺗـ‬‫ﺳـ‬
‫ـﺎﻟﮕﻲ (‬‫ـﺎ ‪ ٥‬ﺳـ‬‫ـﺎﻟﮕﻲ ﺗـ‬
‫ـﺎه ) از ‪ ٣‬ﺳـ‬ ‫ـﺴﺎس ﮔﻨـ‬ ‫اﺣـ‬
‫‪(٤‬ﻛﻮﺷــﺎﯾﻲ در ﺑﺮاﺑــﺮ اﺣــﺴﺎس ﺣﻘــﺎرت ) از ‪٥‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﺎ ‪ ١١‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ( ‪ (٥‬ﻫﻮﯾﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﮔـﻢ‬
‫ﮔﺸﺘﮕﻲ ﻧﻘﺶ )‪ ١١‬ﺗﺎ ‪ ١٨‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ ( ‪(٦‬ﺻـﻤﯿﻤﯿﺖ در‬
‫ـﺴﺎﱄ(‬‫ـﺎ ﺑﺰرﮔـ‬
‫ـﺎﻟﮕﻲ ﺗـ‬‫ـﺰوا) از ‪ ١٨‬ﺳـ‬ ‫ـﺮ اﻧـ‬ ‫ﺑﺮاﺑـ‬
‫‪(٧‬زاﯾﻨــﺪﮔﻲ در ﺑﺮاﺑــﺮ رﻛــﻮد ) ﻣﯿﺎﻧــﺴﺎﱄ (‬
‫‪( ٨‬ﻛﻤﺎل در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﺄس )ﻛﻬﻮﻟﺖ(‬
‫ﺗﻜﻠﯿﻒ ﻓﺮد در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﯿﻔﯿﺖ ﻣﺜﺒـﺖ ) ﯾﻌـﲏ اﻋﺘﻤـﺎد ‪ ،‬ﺧـﻮد ﭘـﲑوي ‪،‬‬
‫اﺑﺘﻜﺎر و … ( در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮوز دﻫﺪ ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﲔ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺧﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎﳌﻲ رﺷﺪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﲔ ﻧﺸﻮد ‪ ،‬ﺷﺨﺺ رﺷﺪ ﻧﺎ ﻛﺎﰲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ‬
‫و ﳑﻜﻦ اﺳﺖ اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻧﺎ ﺳـﺎزﮔﺎراﻧﻪ در‬
‫او ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫)ﺑﺮوﻧﻮ ‪(١٣٧٠ ،‬‬

‫‪٩٠‬‬
 ‫رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ‬
‫‪cognitive development‬‬
‫رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از رﺷﺪ ﻓﺮد در ﻃـﻮل‬
‫زﻣﺎن ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ﺑﺎﻟﯿﺪﮔﻲ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻋﺎﱄ ﺗﺮ‬
‫از دوران ﻃﻔﻮ ﻟﯿﺖ ﺗﺎ ﺑﺰرﮔﺴﺎﱄ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺮﯾـﺔ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻛﻪ از ﻧﻔﻮذ ﺑـﺴﯿﺎري ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳـﺖ ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾـﻪ اي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ژان‬
‫ﭘﯿﺎژه ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎل ﻫـﺎ در ﻓﺮاﻧـﺴﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺎژه ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﺔ رﺷـﺪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﲏ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ‪ (١) :‬ﺣﺴﻲ – ﺣـﺮﻛﱵ ) ‪٠‬‬
‫ﺗﺎ ‪ ٢‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ( )‪ – (٢‬ﭘـﯿﺶ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﻲ )‪ ٢‬ﺗـﺎ ‪٧‬‬
‫)‪ – (٣‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻋﯿﲏ )‪ ٧‬ﺗـﺎ ‪١١‬‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ (‬
‫– ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﺻـﻮري ﻛﻮدﻛـﺎن در‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ( )‪(٤‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺣﺴﻲ ﺣﺮﻛﱵ ﻛﻨﺠﻜﺎوي زﯾﺎدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫ً ﲢﺖ ﺗـﺄﺛﲑ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ :‬رﻓﺘﺎر آﻧﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮا‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎي آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﳏﺮك ﻫﺎ ﻗﺮار دارد ﻋـﺎدات‬
‫ﺣﺮﻛﱵ اﺳﺎس ﺷﻜﻞ ﮔﲑي ﺗﻔﻜﺮ را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ –‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﻲ ﻣﺒﺘﲏ ﺑـﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن اﻧﮕﺎري و ﺧﻮد ﳏﻮري اﺳﺖ ﻛﻮدﻛﺎن در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ رﺧﺪادﻫﺎ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫رخ دﻫﻨﺪ و ﻗﺼﻪ ﻫﺎي ﺷﺎه ﭘﺮﯾﺎن را ﺧﯿﻠﻲ دوﺳـﺖ‬
‫دارﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻮد ﳏﻮراﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﲏ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﻣﺮﻛﺰ رﺧﺪادﻫﺎ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ و ﳘﻪ ﭼﯿﺰ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﳏﻮر آن ﻫﺎ ﻣﻲ ﭼﺮﺧـﺪ‬
‫‪ .‬ﺧﻮد ﳏﻮراﻧﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ درك دﯾﺪ ﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﺟﺰ دﯾﺪﮔﺎه ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ اﯾـﺸﺎن دﺷـﻮار ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻋﯿﲏ ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻋـﺎري از ﳎـﺎز و‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻋﯿﲏ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺻﻮري – ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫روﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺰرﮔﺴﺎﱄ ﻣﻲ رود ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻗﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺘﺰاﻣﻲ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺣـﱵ در ﺑـﺎرة ﺗﻔﻜـﺮ‬
‫) ﺑﺮوﻧﻮ ‪( ١٣٧٠‬‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪Social behavior‬‬

‫‪٩١‬‬
‫رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﯾﻌﲏ ﻫﺮ رﻓﺘـﺎر ﻛـﻪ ﻣﺘـﻀﻤﻦ‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ازدواج ﯾﻜﻲ از اﻧـﻮاع ﻣﺘﻌـﺪد رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ‪ .‬رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را‬
‫ﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﺔ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﱰده ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻛـﺮد ‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘـﺴﻨﺪ و رﻓﺘـﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺳـﺘﯿﺰ ‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺴﻨﺪ ﺳـﺎزﻧﺪه و در ﺟﻬـﺖ ﭘﯿـﺸﱪد‬
‫اﻫﺪاف ﯾﻚ ﮔﺮوه ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ‪ .‬رﻓﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺳﺘﯿﺰ ﺣﺰب و ﻣﺎﻧﻊ ﭘﯿﺸﱪد اﻫﺪاف ﯾﻚ ﮔﺮوه ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﻜﻲ از ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻮﺟـﻮدات‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﯾﺎﻓﱳ راﻫﻬﺎﯾﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭘﺮورش رﻓﺘﺎر‬
‫ﺟﺎﻣﻌـــــــــــــــﻪ ﭘـــــــــــــــﺴﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪( ١٣٧٠‬‬ ‫) ﺑﺮوﻧﻮ‬

‫رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ‬
‫‪Moral behavior‬‬
‫رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺧﻼﻗﻲ اﺳـﺖ‬
‫‪ .‬ﯾﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﮔﻠﱪگ در ﲢﻘﯿﻘـﺎت ﺧـﻮد‬
‫ـﺪ ‪،‬‬
‫ـﲔ ﻋﻘﺎﯾـ‬ ‫ـﻠﻪ ﺑـ‬
‫ـﺴﺄﻟﻪ ﻓﺎﺻـ‬‫ـﻪ ﻣـ‬‫ـﺪان ﭘﺮداﺧﺘـ‬ ‫ﺑـ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﻫﺎ و ﻗﻀﺎوت ﻫﺎ ي اﺧﻼﻗﻲ از ﯾﻚ ﺳﻮ ‪ ،‬و‬
‫رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻞ اﺧﻼﻗﻲ از ﺳﻮي دﯾﮕـﺮ اﺳـﺖ ﮔﻠـﱪگ‬
‫ﺑﺮاي اﳚﺎد ﳘﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑـﲔ ﺣﻜـﻢ اﺧﻼﻗـﻲ و رﻓﺘـﺎر‬
‫اﺧﻼﻗﻲ اﻟﮕﻮ ﯾﺎ ﺷﯿﻮه اي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗﻲ ﮔﻠـﱪگ ﺗﻔـﺴﲑي از‬
‫واﻗﻌﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ -٢ .‬اﻧﺘﺨـﺎب ‪ :‬ﻓـﺮد در‬
‫ﻗﺪم ﺑﻌﺪي ﻋﻤﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ آن ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﮔﺰﯾﻨـﺪ در اﯾـﻦ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﯿﺰ ﳘﺎن ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺳـﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗـﻲ ﻧﻘـﺶ‬
‫دارد‪ -٣ .‬در ﻗــﺪم ﺑﻌــﺪي ‪ ،‬ﻓــﺮد ﺑــﻪ ﻣﯿــﺰان‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و اﻟﺰاﻣﻲ ﻛﻪ در اﯾﻦ اﻧﺘﺨـﺎب ﺑـﺮاﯾﺶ‬
‫ﻣﻲ آورد ﺗﻮﺟـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و در واﻗـﻊ در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﻗــﻀﺎوﺗﻲ درﺑــﺎره ﻣــﺴﺌﻮﻟﯿﺖ آﻓــﺮﯾﲏ و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ ﻛـﺮده ‪ -٤‬در اﻧﺘـﻬﺎ ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻛﺎﰲ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳﺎز‬
‫و اﻟﺰام آور ﺑﺎﺷـﺪ آن اﻧﺘﺨـﺎب ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ‬

‫‪٩٢‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺣﻜﻢ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗـﻲ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﱵ ﺑﻪ ﳘﺮاه ﻧﯿﺎورد‬
‫‪ ،‬اﻣﻜﺎن وﻗﻮع رﻓﺘـﺎر اﺧﻼﻗـﻲ ﺑـﻪ ﳘـﺮاه ﺣﻜـﻢ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪(١٣٧٣‬‬ ‫) ﻛﺮﳝﻲ‬

‫رﻓﺘﺎر درﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪Behavior Therapy‬‬
‫روﺷﻲ دررواﻧﺪرﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﯾـﺎد ﮔـﲑي‬
‫ﻣﺒﺘﲏ اﺳﺖ در اﯾﻦ روش از ﻓﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺮﻃﻲ‬
‫ﺳﺎزي ﺗﻘﺎﺑﻠﻲ ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ‪ ،‬و ﺷﻜﻞ دﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺗﻐﯿﲑ رﻓﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫رﻓﺘــــــــــــــﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠــــــــــــــﻪ اي‬

‫‪Behavioral cooping‬‬
‫ً ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رو ﯾـﺎروﯾﻲ ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻓﺮد واﻗﻌﺎ‬
‫ﯾﻚ ﳏﺮك ﻓﺸﺎر زاي رواﻧﻲ اﳒﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫)ﺳﺎرا ﺳﻮن‪( ١٣٧٨ ،‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﻧﺎ ﺳﺎزﮔﺎر )ﻧﺎ ﲠﻨﺠﺎر (‬

‫‪Behavioral maladaptive‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎي آﻧﻜﻪ رﻓﺘﺎر ﻧﺎ ﲠﻨﺠﺎر را ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ اﳓـﺮاف‬
‫از ﻫﻨﺠﺎر ﻫﺎي آﻣﺎري ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﱰﯾﻦ ﻣﻼك در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد اﯾـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎري ﺑﺮ ﻓـﺮد و ﯾـﺎ ﮔـﺮوه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﯾـﻦ ﻣـﻼك ‪،‬‬
‫رﻓﺘﺎري ﻧﺎ ﲠﻨﺠﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﲑ اﻧﻄﺒﺎﻗﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ‪،‬‬
‫ﯾﻌﲏ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎي زﯾﺎﻧﺒﺎري ﺑﺮاي ﻓﺮد ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎع‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از رﻓﺘﺎر ﻫﺎي اﳓﺮاﰲ ﻓﺮدي‬
‫را ﳐﺘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﺮدي ﻛﻪ ﭼﻨـﺎن از ﲨﻌﯿـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺗﻮﺑﻮس ﺑﻪ ﳏﻞ ﻛـﺎرش‬

‫‪٩٣‬‬
‫ﺑﺮود ‪ ،‬زﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﻮد ﻛـﺸﻲ دارد ‪ .‬ﺷـﻜﻠﻬﺎي‬
‫دﯾﮕﺮي از رﻓﺘﺎر ﻫﺎي اﳓﺮاﰲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ زﯾﺎﻧﺒﺎرﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫رﻗﺎﺑﺖ‬
‫‪competition‬‬
‫در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻤﺪي ﯾﺎ ﻏﲑ ﻋﻤﺪي‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮدﯾـﺎ ﲨـﻊ ﺑـﺮاي ﻏﻠﺒـﻪ ﺑـﺮ‬
‫دﯾﮕﺮا ن ﯾﺎﺑﺪ ﺳﺖ آوردن ﺑﯿﺸﱰ ﯾﻚ ﭼﯿﺰ و اﺣﺮاز‬
‫درﺟﺔ ﻋﺎﱄ آن را اﳒﺎم ﻣﻲ دﻫـﺪ ‪ .‬اﯾـﻦ رﻗﺎﺑـﺖ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﯿـﺎن ﻓـﺮد و ﮔﺬﺷـﺘﻪ اش و ﯾـﺎ‬
‫ﺟﺎﻣﻌــــﻪ و ﮔﺬﺷــــﺘﻪ آن اﳚــــﺎد ﺷــــﻮد‪.‬‬
‫) ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪( ١٣٦٤ ،‬‬

‫رواﻧﭙﺰﺷﻚ‬
‫‪psychiatrist‬‬
‫رواﻧﭙﺰﺷﻚ ﯾﻚ ﭘﺰﺷﻚ اﺳﺖ ‪ .‬رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ رﯾـﺸﻪ‬
‫در ﺳﻨﺖ ﭘﺰﺷﻜﻲ دارد و در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﻃﺐ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺟﺎ ﻣﻲ دارد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾـﻦ رواﻧﭙﺰﺷـﻜﺎن‬
‫واﺟﺪ ﻗﺪرت و ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺣﺮﻓﻪ و ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﲤﺎم ﭘﺰﺷﻚ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﮔﺮﻓﱳ ﲣﺼﺺ ‪-٣‬ﺳﺎﻟﻪ‬
‫دورة رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ را ﻣـﻲ ﮔﺬراﻧﻨـﺪ و ﺑـﻪ آ‪‬ـﺎ‬
‫رواﻧﭙﺰﺷﻚ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬رواﻧﭙﺰﺷـﻚ در ﺣـﺬف‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﯿﻤـﺎري از دارو اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫رواﻧﭙﺰﺷﻜﺎن ﺑـﺮاي درﻣـﺎن ﻣـﺸﻜﻼت رواﻧـﺸﻨﺎﺧﱵ‬
‫ﺑﯿﻤﺎران ﺧﻮد از دارو اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫) ﻓﲑوز ﲞﺖ و ﺑﯿﮕﻲ ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫روان درﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪psychotherapy‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از روان درﻣﺎﻧﻲ ‪ ،‬درﻣـﺎن اﺧﺘﻼﳍـﺎي‬
‫رواﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺪاﺑﲑ روان ﺷﻨﺎ ﺧـﱵ اﺳـﺖ )ﻧـﻪ‬
‫ﺗﺪاﺑﲑ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﯾﺎ زﯾﺴﱵ( در روان درﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﲔ‬

‫‪٩٤‬‬
‫درﻣﺎﻧﮕﺮ و در ﻣﺎﳒﻮ ‪ ،‬ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻨﻈﻢ وﺟـﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس آن اﺻـﻮل روان ﺷـﻨﺎﺧﱵ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ روي اﻓﻜﺎر ‪ ،‬اﺣـﺴﺎﺳﺎت ﯾـﺎ رﻓﺘـﺎر در‬
‫ﻣﺎﳒﻮ اﺛﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑـﻪ‬
‫رﻓﺘــﺎر ﻧــﺎ ﲠﻨﺠــﺎر ﺧــﻮد ﻏﻠﺒــﻪ ﻛﻨــﺪ ‪ ،‬ﺑــﺎ‬
‫دﺷﻮارﯾﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻛﻨﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ ﯾـﺎ ﺷـﻜﻮﻓﺎ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬

‫)ﻧﻈﺮي ‪(١٣٨١ ،‬‬

‫رواﻧﺸﻨﺎ ﺳﻲ‬
‫‪pychology‬‬
‫از ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﻫــﺎي دور ﺗــﺎ ﻛﻨــﻮن ﺑــﺮاي‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻈﲑ ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ذﻫـﻦ ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﺣﯿﺎت ذﻫﲏ و ﻋﻠﻢ رﻓﺘﺎر اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻋﻨـﻮان ‪،‬‬ ‫‪ .‬در ﺳﺎﳍﺎي اﺧـﲑ رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻤﻲ رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺟﻮد ات زﻧﺪه ﯾﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر و ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺎي ذﻫﲏ ﻣﻮﺟـﻮد ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻠﻢ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﻠـﻮم دﯾﮕـﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ داراي رواﺑـﻂ و‬
‫ﳘﭙﻮﺷــــﻲ ﻗﺎﺑــــﻞ ﺗــــﻮﺟﻬﻲ ﻣــــﻲ ﺑﺎﺷــــﺪ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤‬‬

‫رواﻧـــــﺸﻨﺎﺳﻲ آﻣﻮزﺷـــــﮕﺎﻫﻲ و ﭘﺮورﺷـــــﻲ‬

‫‪school psychology‬‬
‫در دﺑﺴﺘﺎ‪‬ﺎ و دﺑﲑ ﺳﺘﺎ‪‬ﺎ ﻓﺮ ﺻـﺘﻬﺎي ﺷـﻐﻠﻲ‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ در اﻧﺘﻈﺎر روان ﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ً در ﳘـﺎن‬‫ﺑﻪ اﯾﻨﻜﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺷـﺪﯾﺪ ﻏﺎﻟﺒـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫ﳔﺴﺘﲔ ﺳﺎﳍﺎي ﲢﺼﯿﻞ آﻏﺎز‬
‫دﺑــﺴﺘﺎ‪‬ﺎ رواﻧــﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻲ را ﻛــﻪ دو ره ﻫــﺎي‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ آﻧﺎن ﺷـﺎﻣﻞ درﺳـﻬﺎﯾﻲ در زﻣﯿﻨـﻪ رﺷـﺪ‬
‫ﻛﻮدك ‪ ،‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ‪ ،‬و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑـﺎﻟﯿﲏ‬
‫اﺳﺖ اﺳـﺘﺨﺪام ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬اﯾـﻦ رواﻧـﺸﻨﺎﺳﺎن‬
‫آﻣﻮزﺷﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادي ﺑﺎ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﯾـﺎدﮔﲑي آﻧـﺎن را‬

‫‪٩٥‬‬
‫ارزﯾﺎﺑﻲ ﳕﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﲞﺸﻲ از وﻇﺎﯾﻒ آﻧﺎن اﺟﺮاء و‬
‫ﺗﻔﺴﲑ آزﻣﻮ‪‬ﺎي ﻫﻮش ‪ ،‬ﭘﯿـﺸﺮﻓﺖ درﺳـﻲ و ﺷﺨـﺼﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﺎن ﺿﻤﻦ ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ واﻟـﺪﯾﻦ و ﻣﻌﻠﻤـﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻛﻼس ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬و در ﻋﲔ ﺣﺎل ﻣﻨﺒﻊ ﭘـﺮ‬
‫ارزﺷﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻫـﺴﺘﻨﺪ و راﻫﻬـﺎﯾﻲ ﺑـﺮاي‬
‫رو ﯾﺎ روﯾﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻼس اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬

‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﯿﲏ‬
‫‪clinical psychologist‬‬
‫ـﱰاي‬
‫ـﻪ دﻛـ‬
‫ـﺬ در ﺟـ‬
‫ـﻤﻦ اﺧـ‬
‫ـﻪ ﺿـ‬
‫ـﺸﻨﺎﺳﻲ ﻛـ‬ ‫رواﻧـ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬دو ﺳﺎل ﻧﯿـﺰ )ﲢـﺖ ﻧﻈـﺎرت ( ﺑـﻪ‬
‫ﲡﺮﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﲏ در ﯾﻜﻲ از ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﺎﻟﯿﲏ ﭘﺮ داﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺮدي و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋـﻀﻮي‬
‫از ﯾﻚ ﮔـﺮوه درﻣـﺎﻧﻲ ‪ ،‬اﺻـﻮل رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ را‬
‫ﺑﺮاي درﻣﺎن اﺧﺘﻼﳍﺎي ذﻫﲏ ‪ ،‬ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ و رﻓﺘـﺎري‬
‫و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ رﻓﻊ ﻧﻘﺎﯾﺺ رﺷﺪي اﻓﺮاد و ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﲑد ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎس ﺑﺎ ﻟﯿﲏ در روش ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﲢﻘﯿﻖ ﻧﯿﺰ ﻣﻬﺎرﲥﺎي ﻻزم را ﻛـﺴﺐ ﻛـﺮده اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ارزﯾﺎﺑﻲ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮ ﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﯾﺎ ﲠﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ﻧﻘﺶ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎﻟﯿﲏ ﺑﭙﺮ دازد ‪.‬‬

‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫‪School psychologists‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺎ ﻣﺮﺑـﻲ ﻫـﺎ‬
‫ـﻲ ‪،‬‬
‫ـﺪ ﻋﻘﻼﻧـ‬
‫ـﺎ رﺷـ‬
‫ـﺮ دازد ﺗـ‬
‫ـﻲ ﭘـ‬‫ـﻦ ﻣـ‬‫ـﺎﯾﺮ ﯾـ‬ ‫وﺳـ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺪرﺳﻪ را ارﺗﻘـﺎ‬
‫ء ﲞﺸﻨﺪ ‪ .‬آ‪‬ﺎ ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫در ﻃﺮﺣﺮﯾﺰي ﳏﯿﻂ ﯾﺎد ﮔﲑي ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻛﻤـﻚ ﺑﭙـﺮ‬
‫دازﻧﺪ ﳏﯿﻂ ﻛﺎر اﯾﻨـﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗـﺴﺖ از ﻣـﺪارس ‪،‬‬
‫ـﺎ‬
‫ـﻪ ﺗـ‬
‫ـﺖ روزاﻧـ‬
‫ـﺰ ﻣﺮاﻗﺒـ‬
‫ـﺎ و ﻣﺮاﻛـ‬‫ـﺪ ﻛﻮدﻛﻬـ‬ ‫ﻣﻬـ‬

‫‪٩٦‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎ‪‬ﺎ ‪ ،‬ﻛﻠﯿﻨﯿﻚ ﻫـﺎ و ﺣـﱵ ﻣﻮﺳـﺴﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺟﺰاﯾﻲ ‪ ،‬ﻣﻌﺪودي از آ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺷﺘﻐﺎل‬
‫دارﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٤ ،‬‬ ‫)ﻓﲑوز ﲞﺖ و ﺑﯿﮕﻲ‬

‫رواﻧﺸﻨﺎ ﺳﺎن ﻣﺸﺎوره‬

‫‪Co unseling‬‬ ‫‪/ consultng‬‬ ‫‪psychologisys‬‬
‫‪psychologists‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘـﻬﺎي‬
‫رواﻧـــﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑـــﺎﻟﯿﲏ ﳘﭙﻮﺷـــﻲ دارد ﻏﺎﻟﺒـــﺎ‬
‫ً‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ اﻓﺮاد ﲠﻨﺠـﺎر ﯾـﺎ ﻧـﻪ‬
‫ﭼﻨﺪان ﺳﺎزﮔﺎر ‪ ،‬ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻧـﺪ ‪.‬ﻛـﺎر آ‪‬ـﺎ‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﺸﺎوره ﮔﺮوﻫـﻲ ﯾـﺎ اﻧﻔـﺮادي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻜﻨﯿﻚ اﺻﻠﻲ آ‪‬ﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫از آزﻣﻮن ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ) آزﻣﻮ‪‬ـﺎي‬
‫ﻫﻮش و ﺷﺨﺼﯿﺖ ( ﲠﱰﯾﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ ﺑﺮاي‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﺸﺎوره ﳏﯿﻄﻬﺎي ﺗﺮ ﺑﯿﱵ ﺑـﺎ ﻻ ﺧـﺺ‬
‫ﻛﺎﰿ ﻫﺎ و داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛـﻼ رواﻧـﺸﻨﺎ‬
‫ﺳﺎن ﻣﺸﺎوره ﺧﻮد ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ذﯾﻞ درﮔﲑ اﺳـﺖ‬
‫اﻟﻒ ( در ﻣﺎن ﭘﯿﺸﮕﲑي ﻛﻨﻨـﺪه ب( ﻣـﺸﻮرت ج(‬
‫ﻣﺸﺎوره ﺷﻐﻠﻲ د( در ﻣﺎن ‪ ،‬ﻣﺸﺎوره‬

‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ‪.‬‬

‫) ﻓﲑوز ﲞﺖ و ﺑﯿﮕﻲ‪( ١٣٧٤‬‬

‫رواﻧﺸﻨﺎ ﺳﻲ ﺗﺮﺑﯿﱵ‬
‫‪Educational psychology‬‬
‫اﯾﻦ رﺷﺘﻪ از رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﺻــﻮل و ﻗــﻮاﻧﲔ رواﻧــﺸﻨﺎﺳﻲ را در ﺗﻌﻠــﯿﻢ و‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﱪد‪ .‬در اﯾﻦ رﺷﺘﻪ روﺷﻬﺎي ﳐﺘﻠﻒ‬
‫ﯾﺎد ﮔﲑﯾﻬﺎ و ﺗﻐﲑ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي‬
‫رﺷﺪ و ﻣﺮاﺣﻞ آن ﻣﻮرد ﺑﺮ رﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑد‪.‬‬

‫‪٩٧‬‬
 ‫‪( ١٣٧٠،‬‬ ‫و اﲪﺪي‬ ‫ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ‬ ‫)‬

‫رواﻧﺸﻨﺎ ﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫‪Health psychology‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺗﻨﺪرﺳﱵ ﺣﻮزه ا ي از رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﻫﻬـﺎﯾﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻐﯿﲑ ﻋﺎدﲥﺎي زﻧﺪﮔﻲ و ﻛﻤﻚ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫در اﺻﻼح رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻄـﺮ ﻧـﺎك‬
‫)‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬از ﺑﯿﻤـﺎري ﭘﯿـﺸﮕﲑي ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺎرا ﺳﻮن ‪( ١٣٧٨ ،‬‬

‫رواﻧﺸﻨﺎ ﺳﻲ ﺻﻨﻌﱵ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪organizational psychology‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎ ﺳﺎن ﺻﻨﻌﱵ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ رواﻧـﺸﻨﺎ ﺳـﺎن‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ در‬
‫اﺳﺘﺨﺪام ﯾﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺸﺎور ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﳘﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳـﺎزﻣﺎن ﲡـﺎري‬
‫ﳘﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻠﻲ ﺳـﺮ‬
‫و ﻛﺎر دارﻧﺪ از ﻗﺒﯿـﻞ ﮔـﺰﯾﻨﺶ اﻓـﺮاد ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺑﺮاي ﯾﻚ ﺷﻐﻞ ‪ ،‬ﭘﺮورش ﺑﺮ ﻧﺎ ﻣـﻪ ﻫـﺎي آﻣـﻮزش‬
‫ﺷﻐﻠﻲ و ﺷﺮﻛﺖ در آن دﺳـﺘﻪ از ﺗـﺼﻤﯿﻢ ﮔﲑﯾﻬـﺎي‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ روﺣﯿﻪ ﻛﺎري و ﲠﺰﯾـﺴﱵ ﻛﺎرﻛﻨـﺎن‬
‫ارﺗﺒﺎط دارد‬

‫‪(١٩٨٣ ،‬‬ ‫و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬ ‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن‬

‫رواﻧــــــــــــﺸﻨﺎﺳﻲ ﻓﯿﺰوﻟﻮژﯾــــــــــــﻚ‬
‫‪Physiological psychology‬‬
‫ـﻮ‬‫ـﺸﻨﺎﺳﻲ ﻓﯿﺰﯾـ‬
‫ـﻲ ‪ ،‬رواﻧـ‬
‫ـﺎن ﻛﻠـ‬‫ـﻚ ﺑﯿـ‬ ‫در ﯾـ‬
‫ﻟﻮژﯾﻚ را ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺑـﻞ و ﭘﯿﻮﻧـﺪ‬
‫ﻣﯿﺎن ﺗﻦ و روان را ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻨﺒﻪ اي ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺎم دارد و ﺑﻄﻮر دﻗﯿـﻖ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﳕﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژﯾـﻚ ﭼـﻪ‬

‫‪٩٨‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ در ﯾﻚ ﺗﻌﺮﯾﻒ دﻗﯿﻖ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﻓﯿﺰﯾـﻮ ﻟﻮژﯾـﻚ ﻧﻘـﺶ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻋﺼﱯ ‪ ،‬ﺣﺴﻲ و ﻏﺪد درون رﯾـﺰ را در‬
‫ﺑﺮوز رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﻫـﺎي ذﻫـﲏ اﻧـﺴﺎن و‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺗـﻦ و روان‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارﻧﺪ ‪ ،‬و ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي ﺟﺎﻧـﺪاران‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي زﯾﺴﱵ آ‪‬ﺎ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬازﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﺗﻐﲑاﺗـﻲ ﻛـﻪ اﺳـﱰ‬
‫ﺳﻮرﻫﺎ ) ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻨﺶ زا ( ‪ ،‬ﳏﺮﻛﻬﺎي ﺑﲑو ﻧـﻲ ‪،‬‬
‫ﯾﺎدﮔﲑﯾﻬﺎ و ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ذﻫﲏ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﲏ‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﺪﯾـﺪ ﻣـﻲ آورﻧـﺪ‪ .‬رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﻓﯿﺰﯾـﻮ‬
‫ﻟﻮژﯾﻚ ﺑﺎ اﺳﺎﻣﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪:‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ زﯾﺴﱵ ‪ ،‬رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﻋـﺼﺐ ﺷـﻨﺎﺧﱵ ‪،‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﱵ ‪.‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژﯾﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻜﺎﻧﯿـﺴﻢ‬
‫ﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژﯾﻚ ﺗﺸﻜﯿﻞ دﻫﻨﺪه رﻓﺘـﺎر اﻧـﺴﺎن‬
‫ً ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژﯾﻚ اﺳـﺎ ﺳـﺎ‬
‫روﯾﺪادﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژي اﻋﺼﺎب ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ‬
‫ﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺧﱵ ﭼﻮن ادراك ‪،‬ﺗﻔﻜﺮ ‪ ،‬ﯾـﺎدﮔﲑي و‬
‫اﻧﮕﯿﺰش ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬از‬
‫ً ﻣﻐﺰ – رﻓﺘﺎر‬
‫– و اﺳﺎﺳﺎ‬ ‫آﳒﺎ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ‬
‫ـﺸﻨﺎﺳﺎن‬
‫ـﺪ ‪ ،‬رواﻧـ‬
‫ـﻲ ﻛﻨﻨـ‬‫ـﻨﱰل ﻣـ‬
‫ـﯿﻢ و ﻛـ‬
‫را ﺗﻨﻈـ‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژﯾﻚ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺗﻼﺷﻬﺎي ﲢﻘﯿﻘﺎﺗﻲ ﺧـﻮد‬
‫ـﺎي‬
‫ـﺎرﻛﺮد ﻫـ‬
‫ـﺎﺧﺘﺎر و ﻛـ‬
‫ـﻢ ﺳـ‬‫ـﻪ ﻓﻬـ‬
‫ـﻮف ﺑـ‬
‫را ﻣﻌﻄـ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ و ارﺗﺒﺎط آ‪‬ـﺎ ﺑـﺎ رﻓﺘـﺎر ﻛـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٨‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻣﺮ ﺗﻀﻮي‬ ‫)‬

‫اواﯾﻲ‬
‫‪Validity‬‬
‫ﻫﺮ آزﻣﻮﻧﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﲑي ﯾـﻚ ﯾـﺎ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﺧﺼﯿﺼﻪ ﻣﺸﺨﺺ درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از رواﯾـﻲ‬
‫ﯾﻚ آزﻣﻮن ﺑﺮرﺳﻲ اﯾـﻦ واﻗﻌﯿـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﯾـﺎ‬
‫آزﻣﻮن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‬

‫‪٩٩‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﻤﻞ و ﺑﻪ درﺳـﱵ ﳘـﺎن ﭼﯿـﺰي را ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬

‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪( ١٣٧٦ ،‬‬

‫روش آزﻣﺎﯾﺸﻲ‬
‫‪Experimental Method‬‬
‫روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﺮ آزﻣـﻮدﻧﻲ ﺷـﺮاﯾﻂ ‪،‬‬
‫ﺣﻮادث و اﻗـﺪاﻣﺎت ﲡﺮﺑـﻲ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آزﻣـﺎﯾﺶ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﲢﻤﯿﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ رواﺑﻂ ﻋﻠﺖ‬
‫و ﻣﻌﻠﻮﱄ ﺑـﲔ آن ﺗﻐـﲑات ﲢﻤﯿـﻞ ﺷـﺪه و رﻓﺘـﺎر‬
‫آزﻣﻮدﻧﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﲑد ‪.‬‬

‫) ﻛﺮﻣﻲ ﻧﻮري و ﻣﺮادي ‪( ١٣٧١،‬‬

‫روش زﻣﯿﻨﻪ ﯾﺎﺑﻲ‬

‫‪Survey method‬‬
‫روش ﺑــﺮاي ﮔــﺮد آوري اﻃﻼﻋــﺎت از ﻃﺮﯾــﻖ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ از ﳕﻮﻧﻪ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻓﺮاد‬

‫‪( ١٩٨٣‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬

‫روش ﻣﺸﺎﻫﺪه ا ي‬
‫‪Observation method‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روﯾﺪاد ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻃﺒﯿﻌـﺖ‬
‫روي ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﻣـﺘﻐﲑ ﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮه‬
‫آزﻣــﺎﯾﺶ ﻛــﻨﱰل ﺷــﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﻻﻧــﻪ ﺳــﺎزي‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﻣﺸﺎﻫﺪه رﻓﺘﺎر ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣـﻮ‬
‫ﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﺑﺎزي ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻲ از اﯾﻦ روش ﳏﺴﻮب ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬ ‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن‬

‫روش ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ‬
‫‪Correlation method‬‬

‫‪١٠٠‬‬
‫وﺟﻮد ارﺗﺒﺎط ﺑﲔ دو واﻗﻌﻪ ﯾﺎ ﻣـﺘﻐﲑ ) ﯾـﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﱰ از دو ( را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪.‬‬
‫در روش ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﻛﻠﯿﻪ آزﻣﻮ دﻧﯿﻬـﺎ ﲢـﺖ ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫ﯾﻜﺴﺎن ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑﻧﺪ ‪ .‬ﳘﭽـﻨﲔ در‬
‫اﯾﻦ روش در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ روش ﲡﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ‬
‫ﳏﻘﻘﲔ ﺗﻐﲑاﺗﻲ راﺧﻮد ﺑـﻪ وﺟـﻮد آوردﻧـﺪ و ﯾـﺎ‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﻲ را ﺑﺮ آزﻣﻮدﻧﯿﻬﺎ ﲢﻤﯿﻞ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﭘﺪﯾـﺪه‬
‫ﻫﺎﯾﻲ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻧﯿـﺎزي ﺑـﻪ دﺳـﺘﻜﺎري‬
‫ﳕﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﳕﻮﻧﻪ ‪ – ١ :‬آﯾﺎ ﻃﺮز‬ ‫آﻧﺎن‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﻮدك در ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﮕـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ –‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎﻧﻮاده او ارﺗﺒﺎط دارد ؟ ‪ – ٢‬آﯾـﺎ‬
‫ﺑﲔ ﺗﺄ ﺧﲑ در آﻣﻮزش ﻛـﻨﱰل ادرار در ﻛـﻮدﻛﻲ و‬
‫رﻓﺘﺎر و ﺳﻮاﺳـﻲ در ﺑﺰرﮔـﺴﺎﱄ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد ؟‬

‫‪( ١٣٧١ ،‬‬ ‫) ﻛﺮﻣﻲ ﻧﻮري و ﻣﺮادي‬

‫روﯾﺎ‬
‫‪Dream‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﺎزي ذﻫﲏ در ﺧﻮاب ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ آﯾﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧـﺪه اﯾـﻦ ﭘﺪﯾـﺪه را‬
‫ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و روﯾﺎ در ﻣﺮﺣﻠـﻪ أي از ﺧـﻮاب‬
‫ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬ﯾﻌـﲏ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ آن » ‪ «R EM‬ﮔﻔﺘﻪ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﺮﻛﺎت ﺳﺮﯾﻊ ﭼﺸﻢ ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮوﯾﺪ روﯾﺎ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي‬
‫رﻓﻊ اﺿﻄﺮاب ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻜﺎﻧﯿﺴﻢ دﻓﺎﻋﻲ ﺳﺮ ﻛـﻮﺑﻲ‬
‫ﺑﻪ ﳓﻮي ﻛﻪ ﻓﺮد ﺣﺪ اﻗﻞ ﺗﻌﺎرض را ﲡﺮﺑﻪ ﻛﻨـﺪ ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﺮوﯾﺪ ‪ ،‬روﯾﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻧﺸﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﺪار ﺷﺪن ﺗﻮأم ﺑـﺎ وﺣـﺸﺖ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٤ ،‬‬ ‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫‪١٠١‬‬
 ‫روﯾﻜﺮد ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺧﱵ‬
‫‪Phenomenological approach‬‬
‫روﯾﻜﺮد ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑﺮ ﲡﺮﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺗﺎﻛﯿﺪ‬
‫دارد ﯾﻌﲏ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻓﺮد در ﺑﺎرة وﻗﺎﯾﻊ ﯾﺎ‬
‫ﳘﺎن ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺧﱵ وي اﳘﯿﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﭘﺪﯾﺪار ﺷـﻨﺎﺧﱵ را اﻧـﺴﺎﻧﮕﺮا‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﺑـﺮ وﯾﮋﮔـﻲ‬
‫ﻫﺎي ﲤﺎﯾﺰ دﻫﻨﺪه اﻧـﺴﺎ‪‬ﺎ از ﺣﯿﻮاﻧـﺎت ﺗﺎﻛﯿـﺪ‬
‫دارد ‪ .‬ﻛــﻪ اﯾــﻦ ﺗﺎﻛﯿــﺪ آ‪‬ــﺎ اﻧﮕﯿــﺰه ﺧــﻮد‬
‫ﺷـــﻜﻮﻓﺎﯾﻲ را ﻧﯿـــﺰ ﺷـــﺎﻣﻞ ﻣـــﻲ ﺷـــﻮد ‪.‬‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪( ١٣٨١ ،‬‬

‫روﯾﻜﺮد رﻓﺘﺎر ﮔﺮاﯾﻲ‬

‫‪Behaviorist approach‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎﻧﮕــﺬار اﯾــﻦ ﻣﻜﺘــﺐ واﻟﺘــﻮن ﺑــﻮد و‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ را » ﻋﻠﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ رﻓﺘـﺎر آدﻣـﻲ و‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه « ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ ﭼﯿـﺰي‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ذﻫﻦ و ﻫﺸﯿﺎري ﻧﺪارﱘ ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ روﯾﻜﺮد ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺷﺨـﺼﯿﺖ‬
‫آدﻣﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﳏـﯿﻂ اﺳـﺖ ‪ .‬رﻓﺘـﺎر‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺧﺼﺎﯾﺺ اﻧﺴﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﳏﺮﻛﺎت ﳏﯿﻄﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﳏﯿﻂ ﺑﺎﻋﺚ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﻓﺘﺎر ﻫـﺎ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬آ‪‬ـﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎي رواﻧﻲ را ﻫﻢ ﯾﺎد ﻣـﻲ‬
‫ﮔــــﲑﱘ و آﻧــــﺮا ﲡﺮﺑــــﻪ ﻣــــﻲ ﻛﻨــــﯿﻢ ‪.‬‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪(١٣٨١ ،‬‬

‫روﯾﻜﺮد رﻓﺘﺎري در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ آن دﺳـﺘﻪ از‬

‫ﻣـﻲ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد زﻧـﺪه را ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ً آ‪‬ﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫روﯾﻜﺮد رﻓﺘﺎري ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﮔﺮاﯾﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﳏﺮﻛﻬﺎي ﳏﯿﻂ ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ اﯾﻦ‬
‫ﳏﺮك ﻓﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﭘﺎداش ﻫﺎ و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻫﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎ ﻣﻲ آﯾﻨﺪ ﺳﺮ و ﻛـﺎر‬

‫‪١٠٢‬‬
‫دارد ‪ .‬اﯾﻦ روﯾﻜﺮد ‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﳏﺮك – ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﯾﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ) ‪ ( S – R‬ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ﳏﻮر اﺻﻠﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در آن ﯾﺎد ﮔﲑي اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٨١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻧﻈﺮي‬

‫روﯾﻜﺮد رواﻧﻜﺎوي‬
‫‪Psychoanalysis‬‬
‫اوﻟــﲔ روﯾﻜــﺮد ﺑﺮرﺳــﻲ ﺷﺨــﺼﯿﺖ ﻛــﻪ ﺗﻮﺳــﻂ‬
‫زﯾﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ روﯾﻜﺮد رواﻧﻜﺎري‬
‫ﺑــﻮد‪ .‬رواﻧﻜــﺎ وي ﻣــﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨــﺪه ﻧﮕــﺮش ﺟــﱪ‬
‫ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ و ﺑﺪ ﺑﯿﻨﺎﻧﺔ ﻓﺮوﯾﺪ از ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧـﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻧﲑو ﻫﺎي ﻧـﺎ ﻫـﺸﯿﺎر ‪،‬اﻣﯿـﺎل زﯾـﺴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﱵ ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻲ و ﭘﺮ ﺧﺎﺷﮕﺮ و ﺗﻌﺎرﺿـﺎت اوﻟﯿـﻪ‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﯾﺎن و ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺗﺎﻛﯿﺪ دارد ‪.‬‬

‫‪(١٩٨٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﺷﻮﻟﺘﺰ‬

‫روﯾﻜﺮد ﺷﻨﺎﺧﱵ‬
‫‪Cognitve approach‬‬
‫روﯾﻜﺮد ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔـﺮ ﲞـﻮاﻫﯿﻢ‬
‫رﻓﺘﺎر را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار دﻫـﯿﻢ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﱵ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در درون اﻧﺴﺎن اﺗﻔـﺎق ﻣـﻲ‬
‫اﻓﺘﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﳏﯿﻂ دروﻧﻲ در واﻗﻊ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳـﻄﻪ ﭘﺪﯾـﺪه اي رواﻧـﻲ ﺑـﲔ ﳏـﺮك‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﺑﲑوﻧﻲ و رﻓﺘﺎر ﻋﻤﻞ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﭘﺪﯾﺪه ﻫـﺎﯾﻲ از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ادراك ‪ ،‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ از ﻗﺒﯿـﻞ ﺣـﻞ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬زﺑﺎن و ﺣﺎﻓﻈﻪ اﮔﺮ ﭼـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ وﱄ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ آ‪‬ﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ و ﺗﺒﯿﲔ رﻓﺘﺎر و ﻓﺮ آﯾﻨـﺪ ﻫـﺎي‬
‫رواﻧـــﻲ ‪ ،‬اﻣﻜـــﺎن ﭘـــﺬﯾﺮ ﳕـــﻲ ﺑﺎﺷـــﺪ ‪.‬‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪( ١٣٨١ ،‬‬

‫‪١٠٣‬‬
 ‫رﻫﱪي‬
‫‪Leadership‬‬
‫اﻋﻤﺎل اﻗﺘﺪار و ﻧﻔﻮذ در داﺧـﻞ ﯾـﻚ ﮔـﺮوه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﳘﺎﻫﻨﮓ ﻛﺮدن ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ‪ ،‬اﻓﺮاد ﯾﻚ‬
‫ﮔﺮوه در ﺟﻬﺖ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﯾـﺎ ﻫـﺪﻓﻬﺎي ﻣﻌـﲔ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤‬‬

‫» ز «‬

‫ـﺪ‬
‫ـﺮ وﯾـــــــــ‬ ‫ـﺪ ﻓـــــــــ‬
‫زﯾﮕﻤﻮﻧـــــــــ‬
‫‪Sigmund freud‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ در ﻣﺎه ﻣﻪ ‪ ١٨٥٦‬در ﻓﺮ ﯾﱪگ ﻣـﻮراوي‬
‫)‪ (F reibery moravia‬ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﺷـﺪ ‪ .‬در ﺳـﺎل ‪١٩٩٠‬‬
‫ﻧﺎم ﻣﯿﺪان اﺳﺘﺎﻟﲔ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻣﯿـﺪان ﻓﺮوﯾـﺪ‬
‫ً ﻧـﺎ ﻣﻮﻓـﻖ‬ ‫ﺗﻐﲑ ﯾﺎﻓﺖ ‪ .‬ﭘﺪر ﻓﺮوﯾﺪ ﺗﺎﺟﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﺑﻮد ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﲡﺎرب وي در ﻣﻮاردي ﺑﺎ ﺷﻜـﺴﺖ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده وي ﺑـﻪ ﻻﯾﭙﺰﯾـﻚ )‪(Leipzip‬‬
‫آﳌﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﳕﻮد و ﺳﭙﺲ ‪ ،‬وﻗﱵ ﻛﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﭼﻬﺎر‬
‫ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ وﯾﻦ اﻃﺮاﯾﺶ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮوﯾـﺪ‬
‫ً ‪ ٨٠‬ﺳـﺎل در وﯾـﻦ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪ ‪ .‬و در‬ ‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫اواﺧﺮ ﺳﭙﺘﺎﻣﱪ ‪ ١٩٣٩‬در ﻟﻨﺪن ﭼﺸﻢ از ﺟﻬﺎن ﻓﺮو‬
‫ﺑﺴﺖ ‪ .‬وي ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﻣﻜﺘـﺐ رواﻧﻜـﺎوي ﺑـﻮد ‪.‬‬
‫‪(١٩٨٧‬‬ ‫) ﺷﻮﻟﺘﺰ ‪،‬‬

‫‪١٠٤‬‬
 ‫زﯾﮕﻮت‬
‫‪Zygote‬‬
‫ﺣﯿﺎت ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﺮﻛﯿﺐ ﺳﻠﻮل ﻧـﺮ وﻣـﺎده‬
‫آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺗﺮﻛﯿﺐ ﺳﻠﻮل ﻧﺮ و ﻣﺎده را ﲣـﻢ‬
‫ﺑﺎرور ﺷﺪه ﯾﺎ زﯾﮕﻮت ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨـﺪ ‪ .‬ﲣـﻢ ﺑـﺎرور‬
‫)‪ (٤٦‬رﺷﺘﻪ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑـﺰرگ دارد‬ ‫ﺷﺪه در ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺮوﻣﻮزم ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻮ ﻫﺎ‬
‫را‬ ‫دو ﺑﻪ دو ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﲑﻧـﺪ ‪ .‬ﯾﻌـﲏ ‪٢٣‬‬
‫ﺗـــــــــﺸﻜﯿﻞ ﻣـــــــــﻲ دﻫﻨـــــــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﻧﺎدري و ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﻗﻲ ‪(١٣٧٣‬‬

‫زﺑﺎن‬
‫‪Language‬‬
‫زﺑــﺎن ﻣﻌﻤــﻮﻻ ﺑــﻪ ﲤــﺎم اﺷــﻜﺎل و اﻧــﻮاع‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻃـﻼق ﻣـﻲ ﮔـﺮدد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺎزﮔﺮ ﳕـﻮدن اﻓﻜـﺎر و اﺣـﺴﺎﺳﺎت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﳐﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﻮﺷـﱳ ‪ ،‬ﮔﻔـﱳ ‪ ،‬ﺧﻮاﻧـﺪن ‪،‬‬
‫ﺷﻨﯿﺪن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﲑي دﺳﺘﻮر و ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن ﺗﻐﲑات‬
‫ّـﻢ‬
‫ﻗﯿﺎﻓﻪ اداﻫﺎ و ﻫﻨﺮ و … ﺑﻜﺎر ﻣـﲑود ‪ .‬ﺗﻜﻠ‬
‫ـﺖ ‪.‬‬‫ـﺎن اﺳـــ‬
‫ـﮋه از زﺑـــ‬ ‫ـﺸﻲ وﯾـــ‬‫ـﺰ ﲞـــ‬‫ﻧﯿـــ‬
‫) ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﰲ و ﻧﺎدري ‪( ١٣٨٠ ،‬‬

‫زﻣﯿﻨﻪ ﯾﺎﺑﻲ‬
‫‪Survey‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ) ﻏﲑ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ( ﻛﻪ روش زﻣﯿﻨﻪ ﯾﺎﺑﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﯾﺎ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ روش ﳘﭽـﻨﲔ‬
‫از ﭘﺮوﻧﺪه ﻫﺎ ﻧﯿـﺰ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬ﺗـﺎ‬
‫ً ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﯿـﺴﺖ‬
‫ﺑﺘﻮان رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد ‪ .‬روش زﻣﯿﻨـﻪ ﯾـﺎﺑﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺎ ‪ ،‬ﻧﮕـﺮش ﻫـﺎ و ارزش‬
‫ﻫﺎي اﻓﺮاد و ﳘﭽﻨﲔ ﺑﺮاي ﲨﻊ آوري ﮔـﺰارش ﻫـﺎي‬

‫‪١٠٥‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ در ﺑﺎرة رﻓﺘﺎر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﲑد‪.‬‬

‫‪( ١٣٨١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻧﻈﺮي‬

‫» ژ «‬
‫ژﻧﻮﺗﯿﭗ ‪:‬‬
‫‪Genotype‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺪون‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮ در ﻓﻨﻮ ﺗﯿﭗ ) ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت آﺷﻜﺎر ﯾﺎ وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﯾﻚ ﻓﺮد ( ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷـﻮد‬
‫و ﺑــــﺮ رﺷــــﺪ ﺷــــﺨﺺ ﺗــــﺄﺛﲑ ﺑﮕــــﺬارد‪.‬‬
‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫ژن‬
‫‪gene‬‬

‫‪١٠٦‬‬
‫ﲣﻢ ﺑﺎرور ﺷﺪه در اﺛﺮ ﻋﻤﻞ ﻟﻘﺎح ‪ ،‬ﯾﻚ ﺳﻠﻮل‬
‫ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯿﺂورد ‪ ،‬ﻛﻪ داراي ﯾـﻚ ﻫـﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و اﻃﺮاف آن را ﺳﯿﺘﻮﭘﻼﺳﻢ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻠﻮل اوﻟﯿﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻛﻠﯿﻪ ﺻﻔﺎت ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﻔﺎت رواﻧﻲ ﻛﻪ در رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ را ﺑﺎ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﳘـﺮاه دارد ‪ .‬ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺗﻌﯿﲔ ﻛﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﺻﻔﺎت در واﻗﻊ ﲞـﺸﻲ از ﻫـﺴﺘﻪ‬
‫ﺳﻠﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻛـﻪ ﻛﺮوﻣـﻮزم ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزم ﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﺑﻪ ﻧـﺎم ژن ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ژن در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻌﯿﲔ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ در اﻣـﺮ‬
‫وراﺛﺖ ﻧﯿﺰ ژ‪‬ﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﺮوﻣـﻮزم ﻫﺎﻫـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﯿﲔ ﺻﻔﺎت ﻓﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺮوﻣـﻮزم‬
‫ﺣﺎوي ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ژن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﲔ ‪ ١٠‬ﺗﺎ‬
‫‪ ٢٠‬ﻫﺰار ﲣﻤﲔ زده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺮ ﯾﻚ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫـﻲ از‬
‫اﯾﻦ ژ‪‬ﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﯿﲔ ﯾﻚ ﺻـﻔﺖ ﺟﺰﺋـﻲ ﺟـﺴﻤﻲ ﯾـﺎ‬
‫رواﻧﻲ در اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎده ﺗﺸﻜﯿﻞ دﻫﻨـﺪه‬
‫ژن ﻫﺎ ﳘﺎن ‪ DNA‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ DNA .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻛﻠﯿـﺪ‬
‫ﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﺻﻔﺎت ارﺛﻲ را دارد‪.‬‬

‫) اﲪﺪي و ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫در ﻃﻮل ﻫﺮ ﻛﺮوﻣﻮزم ﯾﻚ رﺷﺘﻪ ﻧﻘـﺎط ﯾـﺎ واﺣـﺪ‬
‫ﻫﺎﺋﻲ در روي ﯾﻚ ﺧﻂ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ژن ﻣﻮﺳﻮﻣﻨﺪ ‪ .‬وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ارﺛﻲ ﯾﻌﲏ ﺧﻮاص و‬
‫ﺻﻔﺎت ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻛﻪ از واﻟﺪﯾﻦ و اﺟﺪاد ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣـﻲ رﺳـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ رﻧـﮓ ﭘﻮﺳـﺖ ؛ ﺷـﻜﻞ‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﺒﻨﺪي ﺑـﺪن ؛ ﺗﺮﻛﯿـﺐ دﺳـﺘﻬﺎ … ﺟﻨﺒـﺔ‬
‫وراﺛﱵ داﺷﺘﻪ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ژ‪‬ﺎﺳﺖ ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮاص ارﺛﻲ ﯾﻌﲏ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﻲ ﻛـﻪ از‬
‫ﻣﻨﺸﺎ ء ﺳﺮﺷﺖ ﯾﻚ ﲣﻢ ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻲ ﺷـﻮد و از ﻧـﺴﻠﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ ژ‪‬ﺎ اﳒﺎم‬
‫ﻣﻲ ﮔﲑد‪.‬‬
‫ً ﺑﻪ روي ﻫﺮ ﻛﺮوﻣﻮزم ‪ ٢٠‬ﻫﺰار ژن ﻗـﺮار‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫دارد ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﺳﻠﻮل ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﺷـﺪه داراي‬
‫ـﺪازه ژن‬
‫ـﺎن اﻧـــ‬
‫ـﻪ ﳘـــ‬
‫ـﻮزم و ﺑـــ‬
‫‪ ٤٦‬ﻛﺮوﻣـــ‬

‫‪١٠٧‬‬
‫)‪ (٤٦×٢٠/٠٠٠/=٩٢٠/٠٠٠‬ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬در ﻫﺮﺳـﻠﻮل‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺐ ﯾﻚ ﻣﯿﻠﯿﻮن ژن وﺟﻮد دارد ‪.‬‬

‫) ﻧﺎدري و ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﻗﻲ ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫» س «‬

‫ﺳﺎزﮔﺎري‬
‫‪Adjustment‬‬
‫اﺻﻄﻼح ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﯿﺸﱰ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﻄﺒـﺎق‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﯾﺎ رواﻧﺸﻨﺎﺧﱵ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﯿﺸﱰ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ آن ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ »ﺳﺎزﮔﺎري ﺧﻮب«وﻗـﱵ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺳﺎزﮔﺎري ﻓﺮد ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ درﮔـﲑ ﻓﺮآﯾﻨـﺪي‬
‫ﻏــﲏ و در ﺣــﺎل اداﻣــﻪ در ﺟﻬــﺖ ﲢﻘــﻖ و رﺷــﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﳏﯿﻂ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ و ﻣﺘﻘـﺎﺑﻼ ﳏـﯿﻂ را‬

‫‪١٠٨‬‬
‫ﺗﻐﯿﲑﻣﻲ دﻫﺪ و اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اي اﺛﺮ ﲞﺶ‬
‫و ﳘــﺮاه ﺑــﺎ ﺳــﻼﻣﺖ رواﻧــﻲ اﳒــﺎم ﻣــﻲ دﻫــﺪ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫ﺳــــﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻔﻬــــﻮﻣﻲ ) ﺳــــﺎ ﺧﺘــــﺎري(‬

‫‪Conceptual organiz‬‬
‫ﺳــﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﲠﱰﯾــﻦ ﺷــﯿﻮه ﯾــﺎدﮔﲑي ﻣﻄﺎﻟــﺐ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﱯ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﻣﻄﺎﻟﱯ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻧﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﻧـﺪ‬
‫ﺳﺮﯾﻌﱰ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و آﺳﺎﻧﱰ ﺑـﻪ ﯾـﺎد ﻣـﻲ‬
‫آﯾﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ‪.‬‬
‫) ﺳﯿﻒ ‪( ١٣٧٩ ،‬‬

‫ﺳﻄﺢ اﺧﻼق ﭘﺲ ﻋﺮف ) ﻣﺎﻓﻮق ﻗﺮار دادي (‬

‫‪Postconventional level‬‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ‬
‫اﺧﻼق واﻗﻌـﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺳـﻄﺢ ﻛـﻪ از ‪١٣‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﻓﺮد ﺿﻤﻦ اﺣﱰام ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﲔ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ از ﻧﺎ رﺳﺎﯾﻲ ﺑﻌـﻀﻲ از ﻣـﻮارد‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﯿﺰ آﮔﺎه ﺷﺪه و در ﯾﺎﺑـﺪ ﻛـﻪ اﻓـﺮاد‬
‫دﯾﮕﺮ ﳑﻜﻦ اﺳـﺖ ﻋﻘﺎﯾـﺪ و ارزﺷـﻬﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت و‬
‫ﳐﺘﻠﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﺳـﻄﺢ دو ﻣﺮﺣﻠـﻪ را‬
‫در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﲑد ‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ – ٥‬اﺧﻼق ﻗﺮار دادي ‪ :‬در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻓﺮد ﺑﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑـﺮد ﻛـﻪ ﻗـﻮاﻧﲔ و‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮار دارد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫـﺪف‬
‫ﻋﻤﺪه آن ‪ ،‬ﺗﺄﻣﲔ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻫـﺎي اﻛﺜﺮﯾـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﺳﺎﻧﺪن رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬در ﺣـﺎﱄ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻧـﺪرت اﻋﺘﺒـﺎر ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫زﯾﺮ ﺳﻮال ﻣﻲ رود ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺻﺤﺖ و ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺑﻌﻀﻲ ﻗﻮاﻧﲔ ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾـﺪ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﲑﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ – ٦‬ﭘﺎي ﺑﻨﺪي ﺑﻪ اﺻﻮل و وﺟﺪان ﻓـﺮدي‪:‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻪ آﺧﺮﯾﻦ و ﻋﺎﻟﯿﱰﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺮد ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺗﻌـﺎرﯾﻔﻲ ﻛـﻪ از‬

‫‪١٠٩‬‬
‫ً اﺻـﻮﱄ را اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻣﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗﻲ دارد ‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ‬
‫ﻛﺮده و در ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﱵ ﺑﻪ آ‪‬ﺎ ﭘﺎﯾﺒﻨـﺪ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑـﺎ اﺻـﻮل اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﺷﺪة ﻓﺮد ﻣﻐﺎﯾﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬وي از آن ﭘﲑوي‬
‫ﳔﻮاﻫــــــــــــــــﺪ ﻛــــــــــــــــﺮد‪.‬‬
‫)اﺣﺪي وﲨﻬﺮي‪( ١٣٧٨ ،‬‬

‫ﺳﻄﺢ اﺧﻼق ﭘﯿﺶ ﻋﺮف ) ﭘﯿﺶ ﻗﺮاردادي (‬

‫‪Preconvetional Level‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻛﻪ از ‪ ٤‬ﺗﺎ ‪ ١٠‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣـﻲ‬
‫اﳒﺎﻣﺪ ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﯿﺸﱰ ﻣﺒـﺘﲏ ﺑـﺮ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب از ﳎﺎزات ﯾﺎ ﻛﺴﺐ ﭘـﺎداش اﺳـﺖ ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ -١‬اﺟﺘﻨﺎب از ﳎﺎزات ‪ :‬در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺮاي ﮔﺮﯾﺰ از ﳎﺎزات از ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬
‫دﯾﮕﺮان ﺗﺒﻌﯿـﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪو ﺗﻮﺟـﻪ ﭼﻨـﺪاﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻋﻤﻞ ﻓﺮد ﻧﺪارد ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪ‬
‫آن ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ – ٢‬ﻛﺴﺐ ﭘﺎداش ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫از ﻣﻘﺮرات ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺎداش و ﻧﻮﻋﻲ ﺳـﻮد‬
‫ﺟﻮﯾﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ‪ ،‬ﻣﻌﯿـﺎر ﻗـﻀﺎوت اﺧﻼﻗـﻲ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻤﻠﻲ را اﺧﻼﻗﻲ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫)‬ ‫آﻧﺎن ﻓﺎﯾـﺪه داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬
‫اﺣﺪي و ﲨﻬﺮي ‪(١٣٧٨،‬‬

‫ـﺮار دادي (‬
‫ـﺎرف ) ﻗـــ‬
‫ـﻼق ﻣﺘﻌـــ‬
‫ـﻄﺢ اﺧـــ‬ ‫ﺳـــ‬
‫‪Conventional level‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻛﻪ از ‪ ١٠‬ﺗﺎ ‪ ١٣‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل‬
‫ﻣﻲ اﳒﺎﻣﺪ اﻓﺮاد ﻋﻼﻗﻤﻨﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻋﻤـﺎل ﺧـﻮد‬
‫دﯾﮕﺮان را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ﲢﺴﲔ آ‪‬ﺎ را ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﯿﺰﻧﺪ ‪ .‬در ﳘﲔ ﺳﻄﺢ آ‪‬ﺎ ﮔـﺮاﯾﺶ ﺑـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ از ﻗﻮاﻧﲔ دارﻧـﺪ ‪ .‬و اﻃﺎﻋـﺖ از ﻗـﻮاﻧﲔ‬
‫ً ﺑﺮاي اﺟﺘﻨﺎب از ﳎﺎزات ﯾﺎ ﻛـﺴﺐ ﭘـﺎداش‬ ‫ﻟﺰوﻣﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﯿﺸﱰ دﻟﯿﻞ آن ﺣﻔـﻆ ﻧﻈـﻢ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬

‫‪١١٠‬‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺮح زﯾـﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ -٣‬ﲢﺴﲔ و ﺗﺎﯾﯿﺪ از ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕـﺮان ‪ :‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻠـﻲ ﻛـﻪ ﺗﺎﯾﯿـﺪ دﯾﮕـﺮان را ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺎﺑـﻞ دﻓـﺎع‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﻓﺮاد ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳـﻄﺢ ﭘـﯿﺶ ﻋـﺮف ‪ ،‬ﺑـﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻋﻤﻞ اﳘﯿﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻧﻪ ﭘﻲ آﻣﺪ آن ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ -٤‬ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ از ﻗﺎﻧﻮن‬
‫و اﳒﺎم وﻇﯿﻔﻪ ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫـﺮ ﻋﻤﻠـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات ﺑﻮده و ﻣﻮرد ﺗـﺼﻮﯾﺐ ﻣﺮاﺟـﻊ‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺎﺷﺪ از ﳊﺎظ اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫) اﺣﺪي وﲨﻬﺮي ‪( ١٣٧٨ ،‬‬

‫ﺳﻄﻮح ﭘﺮدازش‬
‫‪Levels of processing‬‬
‫ﳏﺮﻛﻬﺎي دروﻧﺪاد ﳑﻜﻦ اﺳـﺖ در ﺳـﻄﻮح ﳐﺘﻠـﻒ‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺮدازش ﻗﺮار ﮔﲑد ؛ از ﲢﻠﯿـﻞ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎي‬
‫ﺣﺴﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﺮدازش ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ؛ ﳔـﺴﺖ ﺟﻨﺒـﻪ ﻫـﺎي ﺣـﺴﻲ و‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬و‬ ‫ﻇﺎﻫﺮي ﳏﺮﻛﻬﺎي دروﻧﺪاد ﲢﻠﯿﻞ‬
‫آﻧﮕﺎه وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي آواﯾـﻲ ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎﯾﻲ و ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ‬
‫آ‪‬ﺎ در ﺳﻄﻮﺣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻋﻤـﯿﻘﱰ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﭘﺮدازش ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﲢﻠﯿﻞ ﺣـﺴﻲ در اﺑﺘـﺪاي ﻛـﺎر‬
‫ً ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد و ﻧﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﲑد‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﻜﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﲢﻠﯿﻠﻬﺎ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫‪ .‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﱰ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑــﻪ زﺑــﺎن ﺧــﺎرﺟﻲ ﻣــﺴﻠﻂ ﻧﺒﺎﺷــﺪ از ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ‬
‫رادﯾﻮﯾﻲ ﺑﻪ آن زﺑـﺎن ﻣﻄﻠـﺐ ﭼﻨـﺪاﻧﻲ دﺳـﺘﮕﲑش‬
‫ﳔﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ آﺳـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺻﺪاﯾﻲ را ﺑﺸﻨﻮد و ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﺪ ﻛـﻪ ﮔﻮﯾﻨـﺪه زن‬
‫اﺳﺖ ؛ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺗﻚ ﺗﻚ واﺟﻬﺎ و ﲞﺸﻬﺎي ﻛﻠﻤﺎت ﻧﯿﺰ‬
‫ً آﺳـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ ؛ و اﮔـﺮ ﺷـﺨﺺ ﻛﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻛﺎر ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﱰي ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﺪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ واژه ﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺗﻚ‬
‫ﺗﻚ ﺑﻔﻬﻤﺪ ‪ ،‬و ﺳﺮ اﳒﺎم ﺑﺎ زﲪـﺖ ﺑﯿـﺸﱰي ﺷـﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ‪ ،‬ﲨﻠﻪ ﻫﺎ و ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠـﻲ آ‪‬ـﺎ‬
‫را ﻧﯿﺰ در ﯾﺎﺑﺪ ‪.‬‬

‫‪١١١‬‬
‫ﺑﺎز ﳕﺎﯾﯿﻬﺎ در ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﻧﺘﯿﺠـﻪ اﯾـﻦ ﺳـﻄﻮح‬
‫ﳐﺘﻠﻒ ﲢﻠﯿﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﯿﻖ ﺗـﺮ اﺛـﺮات‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺗﺮي در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣـﻲ ﮔﺬارﻧـﺪ ‪.‬‬
‫) آﯾﺴﻨﻚ ‪( ١٩٤٤ ،‬‬

‫ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ‬
‫‪Mental health‬‬
‫ـﻮدن از‬
‫ـﻮب ﺑـ‬
‫ـﺴﺎس ﺧـ‬
‫ـﺎ اﺣـ‬
‫ـﺎﰲ ﯾـ‬
‫ـﺎزﮔﺎري ﻛـ‬‫ﺳـ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه رواﻧﺸﻨﺎﺧﱵ و ﺧﺎﺻﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﯾﺎ اﺣﺴﺎس ﺧـﻮب ﺑـﻮدن ﺑـﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎي‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﳘﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‬
‫‪ :‬اﺳﺘﻘﻼل در ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل ‪ ،‬ﺧﻮد اﺗﻜـﺎﯾﻲ ‪ ،‬ﺧـﻮد‬
‫ﻫﺪاﯾﱵ ) ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ( ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ اﳒﺎم وﻇﺎﯾﻒ‬
‫ﺷﻐﻠﻲ ﯾﺎﻛﺎر ‪،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﻗﺒﻮل ﻣـﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و اﳒـﺎم‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿـﺎز ‪ ،‬ﺛﺒـﺎت ‪ ،‬ﭘﺎﯾـﺪاري و‬
‫ﻣﺪاوﻣﺖ در ﻛﺎرﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﻛﻨـﺎر آﻣـﺪن ﺑـﺎ‬
‫دﯾﮕﺮان و ﻛﺎر ﺑﺎ آﻧﺎن ‪ ،‬ﳘﻜﺎري ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﺑﺮاز دوﺳﱵ و ﻋﺸﻖ ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﺑﺮاي دادو‬
‫ﺳﺘﺪ رواﻧﻲ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان و ﲢﻤﻞ آﻧﺎن …‬

‫‪( ١٣٧٤‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫ﺳﻠﻮل‬
‫‪Cell‬‬
‫ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺣﯿﻮاﻧـﺎت ‪.‬‬
‫ﻗﻄﺮ ﺳﻠﻮل ﺑﲔ ‪ ٠/٠١‬ﺗﺎ ‪ ٠/١‬ﻣﯿﻠﯿﻤﱰ ﺑـﻮده و در‬
‫ﯾﻚ اﯾﻨﭻ ﻣﻜﻌﺐ ﻧﺴﺞ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﯿﻠﯿﺎردﻫـﺎ ﺳـﻠﻮل‬
‫ﺟﺎي ﺑﮕﲑد ‪ .‬ﻫﺮ ﺳـﻠﻮل ﺣـﺎوي ﯾـﻚ ﺟـﺴﻢ ﭘﺮوﺗـﻮ‬
‫ً ﺳﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﲤﺎم‬
‫ﭘﻼﲰﯿﻚ ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺳﻠﻮﱄ و ﺳﯿﺘﻮﭘﻼﺳﻢ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺗـﺎﺛﲑ‬
‫) ﻛـﺎﻻت‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ دارد‪.‬‬
‫‪(١٩٨٩ ،‬‬

‫‪١١٢‬‬
‫ﺳــﻠﻮل ﺑــﺪﻧﻲ ) ﺳــﻮﻣﺎﺗﯿﻚ ﯾــﺎ ﻏــﲑ ﺟﻨــﺴﻲ (‬
‫‪Bodycell‬‬
‫ﻣﻮﺟــﻮد ﺑﺰرﮔــﺴﺎل دو ﻧــﻮع ﺳــﻠﻮل دارد ‪:‬‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎي ﺑـﺪﻧﻲ و ﺳـﻠﻮﳍﺎي زاﯾﻨـﺪه ) ﺟﻨـﺴﻲ (‪.‬‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎي ﺑﺪﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮا‪‬ﺎ ‪ ،‬اﻋـﺼﺎب و اﻋـﻀﺎي‬
‫ﺑﺪن را ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪.‬‬

‫) ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ ‪( ١٣٧٧ ،‬‬

‫ﺳﻠﻮل ﺟﻨﺴﻲ‬
‫‪Germcell‬‬
‫ﻣﻮﺟــﻮد ﺑﺰرﮔــﺴﺎل دو ﻧــﻮع ﺳــﻠﻮل دارد ‪:‬‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎي ﺑﺪﻧﻲ و ﺳـﻠﻮﳍﺎي زاﯾﻨـﺪه ) ﺟﻨـﺴﻲ ( ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎ ي زاﯾﻨﺪه ﻛﻪ از آن اﺳﭙﺮم و ﲣﻤﻚ ﻣﻨﺸﻌﺐ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ) .‬ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫ﺳﻮﮔﲑي‬
‫‪Orientation‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﲤﺎﯾﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاري از ﯾﻚ ﻧﻈﺮﯾـﻪ‬
‫ﯾﺎ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،‬ﺑـﺪون ﺑﺮرﺳـﻲ در ﻣـﻮرد درﺳـﱵ ﯾـﺎ‬
‫ﻧﺎدرﺳﱵ آن‪ .‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑـﻪ ﺑـﺮ ﮔﺮداﻧـﺪن و ﻣﻨﺤـﺮف‬
‫ﺳﺎﺧﱳ ﻣﺴﲑ ﲝﺚ ﻋﻠﻤﻲ در ﯾﻚ زﻣﯿﻨﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد ‪ .‬ﻧﻮﻋﻲ ﲤﺎﯾـﻞ ﯾـﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﺪاوري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﻚ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﲑي ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻄﺎي ﳕﻮﻧﻪ ﮔﲑي در ﲞﺶ آﻣﺎري ﯾﻚ ﲢﻘﯿـﻖ ‪.‬‬
‫ﯾﻚ ﳕﻮﻧﻪ » ﺳﻮدار« آن ﭼﻨﺎن ﳕﻮﻧﻪ اي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﳕﺎﯾﻨﺪه ﲨﻌﯿﺖ اﺻـﻠﻲ ) ﻛـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ در ﻣـﻮرد آن‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻬﺎﯾﻲ ﺷﻮد ( ﳕﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﻧـﻮع ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﺪاردر ﯾﻚ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﲡﺮﺑﻲ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪه‬
‫ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺮﺟﯿﺢ دادن ﯾﻚ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﯾﺎ ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﺮ اﻧﺘﺨﺎﲠـﺎ ﯾـﺎ ﭘﺎﺳـﺨﻬﺎ دﯾﮕـﺮ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﱯ ﺧﻮد ﻛﺎر ) ﺧﻮد ﳐﺘﺎر (‬

‫‪١١٣‬‬
 ‫‪Autonomic nervous system‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮد ﳐﺘﺎر ‪ ،‬ﻏﺪه ﻫﺎي درو ﻧﺮﯾـﺰر و‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎي ﺻﺎف )»ﺻﺎف«ﻧﺎﻣﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻨﻈـﺮه ﻣﯿﻜﺮوﺳـﻜﭙﻲ آ‪‬ﺎﺳـﺖ ( و از آن‬
‫ﲨﻠﻪ ﻗﻠﺐ ‪ ،‬ﻋﺮوق ﺧﻮﻧﻲ و ﭘﻮﺷﺶ دروﻧـﻲ ﻣﻌـﺪه و‬
‫روده را اداره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻧـﺎم »ﺧـﻮد ﳐﺘـﺎر «‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﲢﺖ ﻛـﻨﱰل آن ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺧـﻮد‬
‫ﳐﺘﺎر ﯾﺎ ﺧﻮد ﮔﺮان اﳒﺎم ﻣـﻲ ﮔـﲑد ‪ ،‬از ﻗﺒﯿـﻞ‬
‫ﮔﻮارش و ﮔﺮدش ﺧﻮن ﻛﻪ ﺣﱵ در ﺧﻮاب ﯾﺎ ﺑﯿﻬﻮﺷـﻲ‬
‫ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ دارد‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ ﺧﻮد ﳐﺘﺎر داراي‬
‫ً در‬‫دو ﲞﺶ ﲰﭙﺎﺗﯿﻚ و ﭘﺎراﲰﭙﺎﺗﯿﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻀﺎد ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﲠﻨﺠﺎر‬
‫ﺑﺪن )ﺑﲔ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ و آراﻣﺶ ﻧﺒﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻗﺮار‬ ‫(ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺗﻮازن ﺑﲔ اﯾﻦ دو دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻣـــــــــــــــــﻲ ﺷـــــــــــــــــﻮد ‪.‬‬
‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬
‫ﺳﯿـــــــﺴﺘﻢ ﻋـــــــﺼﱯ ﻣـــــــﺮ ﻛـــــــﺰي‬
‫‪Central nervous system‬‬
‫ﲞﺶ اﺻﻠﻲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﱯ ﻛﻪ در داﺧﻞ ﳏﻔﻈﻪ ﻫـﺎي‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ )ﲨﺠﻤﻪ و ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮه ﻫﺎ ( ﻗﺮار دارد‬
‫و ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻐﺰ و ﳔﺎع ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺦ ‪ ،‬ﳐﭽـﻪ ‪،‬ﭘـﻞ‬
‫ﻣﻐﺰي ‪،‬ﺑﺼﻞ اﻟﻨﺨﺎع و ﳔﺎع ﺷﻮﻛﻲ ‪ ،‬اﺟـﺰاي ﻣﻬـﻢ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﱯ ﻣﺮﻛﺰي ﳏﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‪(١٣٧٤ ،‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ‬
‫‪Hormeney system‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ اﺻﻮﻻ ﺑﺎ ﻛﻨﱰل اﻋﻤﺎل ﳐﺘﻠـﻒ‬
‫ﺑﺪن ‪ ،‬ﻛـﻨﱰل ﺳـﺮﻋﺖ واﻛـﻨﺶ ﻫـﺎي ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﻲ در‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎ ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣـﻮاد از ﻏـﺸﺎء ﺳـﻠﻮﳍﺎ ﯾـﺎ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺴﻢ ﺳﻠﻮﱄ از ﻗﺒﯿﻞ رﺷـﺪ‬
‫و ﺗﺮﺷﺢ ﺳـﺮ و ﻛـﺎر دارد ‪ .‬اﺛـﺮ ﭘـﺎره اي از‬
‫ﻣﻲ آﯾﻨﺪ‬ ‫ﻫﻮرﻣﻮ‪‬ﺎ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺑﻮﺟﻮد‬

‫‪١١٤‬‬
‫‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﻜﻪ ﭘﺎره اي دﯾﮕﺮ ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ روز وﻗـﺖ‬
‫ﻻزم دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺮوع ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﻫﻔﺘﻪ ﻫﺎ‬
‫‪ ،‬ﻣﺎﻫﻬﺎ و ﺣﱵ ﺳﺎﳍﺎ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻮرﻣﻮن ﯾﻚ ﻣﺎده ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ ﯾـﻚ‬
‫ﺳﻠﻮل ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺳﻠﻮﳍﺎ ﺑﺪاﺧﻞ ﻣﺎﯾﻌـﺎت ﺑـﺪن‬
‫ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﯾﻚ اﺛـﺮ ﻛـﻨﱰل ﻛﻨﻨـﺪه ﻓﯿﺰﯾـﻮ‬
‫ﻟﻮژﯾﻚ ﺑﺮ روي ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻠﻮﳍﺎ ي ﺑـﺪن اﻋﻤـﺎل ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ‪.‬‬
‫)ﻛﺮﻣﻲ ﻧﻮري و ﻣﺮادي ‪( ١٣٧١ ،‬‬

‫ﺳﯿﻼب‬
‫‪Syllable‬‬
‫ﻫﺠﺎ ‪ ،‬ﺳﯿﻼب ‪ ،‬ﲞﺸﻲ از ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺮﻛـﺐ از ﯾـﻚ‬
‫ﺣﺮف ﺻﺪادار ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻲ ﯾﺎ ﳘﺮاه‬
‫ﺑـــﺎ ﭼﻨـــﺪ ﺣـــﺮف ﺑﯿـــﺼﺪا ادا ﻣـــﻲ ﺷـــﻮد‪.‬‬
‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫» ش «‬

‫ﺷـــــــــﺎﺧﻪ ﭘـــــــــﺎرا ﲰﭙﺎﺗﯿـــــــــﻚ‬

‫‪Parasympathetic Branch‬‬
‫ﲞﺶ ﭘﺎراﲰﭙﺎﺗﯿﻚ ﺑﺮ ﺧﻼف ﲞﺶ ﲰﭙﺎﺗﯿـﻚ در ﻫـﺮ‬
‫زﻣﺎن ﻣﻌﲔ ﺑﺮ اﻧﺪام واﺣﺪي اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد اﮔـﺮ‬
‫در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘــﻬﺎي ﺷــﺪﯾﺪ و ﺑــﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘــﻪ ‪ ،‬ﲞــﺶ‬
‫ﲰﭙﺎﺗﯿﻚ را ﲞﺶ ﻣﺴﻠﻂ و ﻏﺎﻟﺐ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕـﲑﱘ ﲞـﺶ‬
‫ﭘﺎراﲰﭙﺎﺗﯿﻚ را ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﲞـﺶ ﻣـﺴﻠﻂ در دوره‬
‫آرﻣﯿﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﴰﺎر آورد ‪ .‬اﯾﻦ ﲞﺶ در ﻋﻤﻞ ﮔﻮارش‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارد ‪ .‬و ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ ﺳـﺒﺐ ﺗـﺪاوم‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎﯾﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺪن را ﳏﺎﻓﻈـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ را ﺗﻨﮓ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺷﺢ ﺑﺰاق را راه ﻣﻲ اﻧﺪازد ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ اﯾـﻦ‬

‫‪١١٥‬‬
‫دو دﺳﺘﮕﺎه ﻋﻜﺲ ﯾﻜـﺪﯾﮕﺮ ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ اﻣـﺎ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎﯾﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺻﻞ وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﲞﺶ‬
‫ﲰﭙﺎﺗﯿﻚ در ﻣﻮرد ﺗﺮس و ﻫﯿﺠﺎن ﺗﺴﻠﻂ دارد اﻣـﺎ‬
‫ً راﯾﺞ ﭘﺎراﲰﭙﺎﺗﯿﻚ در‬
‫ﯾﻜﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﺗﺮس ﺷﺪﯾﺪ ﲣﻠﯿﻪ ﻏﲑ ارادي ﻣﺜﺎﻧﻪ ﯾﺎ روده اﺳـﺖ‬
‫‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ دو دﺳﺘﮕﺎه ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ً‬
‫در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣـﺎ ﺗﻌﺎﻣـﻞ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ﯾﻲ ﻧﯿﺰ ﺑﲔ آ‪‬ﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٣‬‬ ‫‪،‬‬ ‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬

‫ﺷﺎﺧﻪ ﲰﭙﺎﺗﯿﻚ‬
‫‪Sympathetic Branch‬‬
‫ﲞﺸﻲ ﲰﭙﺎﺗﯿﻚ ﺑﺼﻮرت واﺣﺪي ﯾﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻋﻤﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ در ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﳘﺰﻣـﺎن‬
‫ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠـﺐ را اﻓـﺰاﯾﺶ ﻣـﻲ دﻫـﺪ ‪ .‬ﺷـﺮﯾﺎ‪‬ﺎي‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎي ﳐﻄﻂ و ﻗﻠﺐ را ﮔﺸﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷـﺮ‬
‫ﯾﺎ‪‬ﺎي ﭘﻮﺳﺖ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﮔﻮارﺷـﻲ را ﺗﻨـﮓ ﻣـﻲ‬
‫ﺳﺎزد و ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺮﯾﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﻌﺎل ﺳﺎﺧﱳ ﺑﺮﺧﻲ ﻏﺪه ﻫﺎي درون رﯾﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮﺷﺢ‬
‫ﻫﻮرﻣﻮ‪‬ﺎﯾﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ ﺑﯿﺸﱰي را‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ را ﮔﺸﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪،‬‬
‫) اﺗﻜﯿﻨـﺴﻮن‬ ‫ﺗﺮﺷﺢ ﺑﺰاق را ﻛﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪١٩٨٣ ،‬‬

‫ﺷﺒﻜﯿﻪ‬
‫‪Retina‬‬
‫ﺷﺒﻜﯿﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻧﻮر ﭼﺸﻢ را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ و ﳏﺘﻮي دو ﻧﻮع ﺳﻠﻮل اﺳﺖ ﯾﻜﻲ ﳐﺮوﻃﻬﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻄﻮ ر ﻋﻤﺪه ﻣﺴﺌﻮل دﯾـﺪرﻧﮕﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و دﯾﮕـﺮي‬
‫اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻄـﻮر ﻋﻤـﺪه ﻣـﺴﺌﻮل دﯾـﺪ در‬
‫ـﺎ و‬
‫ـﺘﻮاﻧﻪ ﻫـ‬
‫ـﻪ اﺳـ‬
‫ـﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﻜـ‬
‫ـﺎرﯾﻜﻲ ﻫـ‬
‫ﺗـ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺳﯿﮕﻨﺎﳍﺎي آ‪‬ﺎ از‬ ‫ﳐﺮوﻃﻬﺎ ﲢﺮﯾﻚ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻮرو‪‬ﺎي ﻣﺘﻮاﱄ در ﺧﻮد ﺷﺒﻜﯿﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪه‬

‫‪١١٦‬‬
‫و ﺳﺮ اﳒﺎم از راه ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ ﻣﻐﺰ ﻣﻲ‬
‫رﺳﻨﺪ ‪.‬‬

‫) ﮔﺎﯾﺘﻮن ‪( ١٩٩١ ،‬‬

‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﻨﺎﺋﻲ در ﻻ ﯾﻪ ﻫﺎي ﳐﺘﻠـﻒ ﺷـﺒﻜﯿﻪ‬
‫ﭘﺮدازش ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻣﯿﻠـﻪ ﻫـﺎ و ﳐﺮوﻃﻬـﺎ در‬
‫ً ﺑـﻪ‬‫ﺷﺒﻜﯿﻪ ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫ﻣﻐﺰ ارﺳﺎل ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺮو‪‬ـﺎي دﯾﮕـﺮ در ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻮد ﻛﺮه ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﮔﲑﻧـﺪه ﻫـﺎ‬
‫دو ﻗﻄـﱯ ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي اﻓﻘﻲ و ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺳﯿﻨﺎﭘﺴﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي‬
‫آﻣـﺎ‬ ‫دو ﻗﻄﱯ ﻧﯿﺰ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﯾﺎﺧﺘـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﮔــﺎرﯾﻦ و ﯾﺎﺧﺘــﻪ ﻫــﺎي ﮔــﺎ ﻧﮕﻠﯿــﻮن ارﺗﺒــﺎط‬
‫ﺳﯿﻨﺎﭘﺴﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﻛـﺮه ﭼـﺸﻢ ﺟـﺎي‬
‫دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﻛﺴﻮن ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﮔﺎﻧﮕﻠﯿﻮن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﯾـﻚ‬
‫دﺳﺘﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫـﻢ ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﲑﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻋـﺼﺐ‬
‫ﺑﯿﻨﺎﺋﻲ را ﺗﺸﻜﯿﻞ دﻫﻨﺪ ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ دور ﻫﻢ ﻣﻲ‬
‫ﭘﯿﭽﻨﺪ ﺗﺎ از راه ﭘﺸﺖ ﭼﺸﻢ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻧﻘﻄـﻪ‬
‫اي ﻛﻪ اﯾﻦ ﻋﺼﺐ از آن ﺧﺎرج ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬ﻧﻘﻄـﻪ‬
‫ﻛــﻮر ﻧــﺎم دارد ‪ ،‬زﯾــﺮا ﮔﲑﻧــﺪه اي ﻧــﺪارد‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪(١٩٨٩ ،‬‬

‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ‪:‬‬
‫‪Personality‬‬
‫ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻓﺮد از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺪن ‪،‬‬
‫ﻫﯿﺠﺎ‪‬ﺎ ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻖ ‪ ،‬ﻧﮕﺮﺷﻬﺎ ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺘـﻬﺎ‬
‫‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﻫـﺎ و اﺳـﺘﻌﺪاد ﻫـﺎ ﻛـﻪ او را از‬
‫اﻓﺮاد دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ‪.‬‬

‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫‪Cognition‬‬

‫‪١١٧‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺎﻣﻊ و ﮔﺴﱰ ده اي اﺳﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ذﻫﲏ اي اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در اﻛﺘﺴﺎب‬
‫‪ ،‬ﭘﺮدازش ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و اﺳـﺘﻔﺎده از داﻧـﺶ‬
‫دﺧﺎﻟﺖ دارد ‪ .‬واژه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫـﺎي ﻋﻤـﺪه‬
‫را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﲑد ‪ :‬ﻛﺸﻒ ﻛـﺮدن ‪ ،‬ﺗﻌـﺒﲑ ‪ ،‬رده‬
‫ﺑﻨــﺪي ﺑــﻪ ﺧــﺎﻃﺮ آوردن اﻃﻼﻋــﺎت ‪ ،‬ارزﯾــﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎج اﺻﻮل و اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﻗـﻮاﻧﲔ ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮر در آوردن اﻣﻜﺎﻧﺎت ‪ ،‬اﳚﺎد راﻫﱪدﻫﺎ ‪،‬‬
‫)‬ ‫ﺧﯿــﺎﻟﭙﺮدازي و روﯾــﺎ ‪.‬‬
‫ﯾﺎ ﺳﺎﺋﻲ ‪( ١٣٧٧ ،‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ درﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪Cognition therapy‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﻣﺎﻧﮕﺮاﯾﺎن ﲤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺑـﺎور‬
‫ﻫﺎ ‪ ،‬ﻧﮕﺮش ﻫﺎ و اﻧـﻮاع ﺗﻔﻜـﺮ ﺧـﻮد ﻛـﺎر ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻌﺎن ﺑﻮﺟـﻮد ﻣـﻲ آورﻧـﺪ و آ‪‬ـﺎ را‬
‫ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ ‪ .‬ﻫـﺪف آ‪‬ـﺎ ﺗﻐـﯿﲑ‬
‫ﺷــــﻨﺎﺧﺘﻬﺎي آﺳــــﯿﺐ زاي ﻓﻌﻠــــﻲ اﺳــــﺖ ‪.‬‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪( ١٣٨١،‬‬

‫‪١١٨‬‬
 ‫» ش «‬

‫ﺷﯿﻮاﯾﻲ‬
‫‪Mania‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧـﻮع اﺧـﺘﻼل رواﻧـﻲ ‪ ،‬ﺧﺎﺻـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﳉﺎم ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ و ﺧﺸﻦ ﳘـﺮاه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬وﻗﱵ اﺻـﻄﻼح »‪ «Mania‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣـﻲ رود ‪ .‬ﯾﻌـﲏ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻧﺎ ﺳﺎﱂ ﯾﺎ ﯾﻚ ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻣﻨﻊ ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﺮاي رﻓﺘﺎر ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اي ﺧﺎص ) ﻣﺜﻞ دزدي‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﮔﻮن ( ‪ .‬ﯾﻜﻲ از دو ﺷﻜﻞ اﺧﺘﻼل »ﺷﯿﺪاﯾﻲ‬
‫– اﻓــﺴﺮدﮔﻲ « ﻛــﻪ ﺑﻌــﻀﻲ از ﻧــﺸﺎﻧﻪ ﻫــﺎي آن‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻠﻖ ﺳﺮ ﺧﻮش ﯾﺎ ﺷﻨﮕﻮل ﻏـﲑ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي رواﻧﻲ – ﺣـﺮﻛﱵ ‪،‬‬
‫ﺑﯿﻘﺮاري ‪ ،‬ﺣﺎﻟـﺖ ﲥﯿﯿﺠـﻲ ‪ ،‬اﻓـﺰاﯾﺶ ﺗﻌـﺪاد و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﱳ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟـﺖ ﺷـﺪﯾﺪ‬
‫ﺗﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﭘﺮﺳﺶ اﻓﻜﺎر « ﺗﻈـﺎﻫﺮ ﭘﯿـﺪا ﻣـﻲ‬
‫ً ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﺰرگ ﻣﻨﺸﻲ ﯾﺎ ﻋﻈﻤـﺖ ‪،‬‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﳘﺮاه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﺷـــــــــﯿﻮه ﻓﺮزﻧـــــــــﺪ ﭘـــــــــﺮوري‬

‫‪Parental style‬‬
‫ﺷﯿﻮه ﻓﺮزﻧـﺪ ﭘـﺮوري اﻧﮕـﺎره ﺧـﺎص رﻓﺘـﺎر‬
‫واﻟﺪي ﺧﺎص ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﻲ ﺧﺎص اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮزﻧـﺪ ﭘـﺮوري‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ دو ﺑﻌﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫ﺳـﻬﻞ ﮔﲑاﻧـﻪ‬ ‫اول را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣـﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ –‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪ ﻛـﻪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آن ﺷـﯿﻮه آزاد ﻣﻨـﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻗﺮار دارد ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ دوم را ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه – ﻃﺮد ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻃﺮد ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﻣﯿﺪ ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺷﯿﻮه ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه ﻋـﺸﻖ‬
‫و ﻋﻼﻗﻪ ﺑـﺪون ﻗﯿـﺪ و ﺷـﺮط و ﺷـﺪﯾﺪ و اﺑـﺮاز‬

‫‪١١٩‬‬
‫ﳏﺒﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺷـﯿﻮه ﻃـﺮد‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺣﻔﻆ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﺎﻃﻔﻲ »ﺳﺮدي «اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮﺑﱰﯾﻦ ﺗﺮﻛﯿـﺐ‬
‫ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺮوري ﯾﻌـﲏ ﺷـﯿﻮه اي ﻛـﻪ در‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﺰت ﻧﻔﺲ زﯾﺎداﳚﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺮﻛﯿﺐ ﺷﯿﻮه‬
‫آزادﻣﻨﺸﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٣٧٠‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﺑﺮوﻧﻮ‬

‫» ض «‬

‫ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪Antisocial‬‬
‫ﺑﻪ اﻓﺮادي اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈـﻢ و ﻗـﺎ‬
‫ﻧﻮن ﯾﺎ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﳐﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻛﻨﻨﺪه اﺑﻌﺎد رﻓﺘﺎري ﻓﺮدي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎرﻛﺮد ﯾﻚ ﮔﺮوه ﯾﺎ ﯾﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻋﻤﻞ ﯾﺎ‬
‫ﺑـــﺎﻟﻘﻮه ﳐـــﺮب ﯾـــﺎ زﯾـــﺎن آور اﺳـــﺖ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ‬
‫‪Correlation coefficient/‬‬
‫‪Coefficient of correlation‬‬
‫در آﻣﺎر ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﲔ دو ﯾـﺎ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﺘﻐﲑ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻃﻼق ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ آﻣﺎري ﻛﻪ ﻣﯿﺰان و ﺣﺪود راﺑﻄﻪ ﺑـﲔ‬
‫ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺿـﺮﯾﺐ ﳘﺒـﺴﺘﮕﻲ ﻧـﺎم‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪت و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﲑ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﺑﻮدن ارﺗﺒﺎط را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ داﻣﻨـﻪ ﳕـﺮه‬
‫ﮔﺬاري اﯾﻦ ﺿﺮﯾﺐ از ‪ +١‬ﺗﺎ‪ -١‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﳘﺒــﺴﺘﮕﻲ ﻣﺜﺒــﺖ و ﻛﺎﻣــﻞ ) ‪ ( r =+١‬ﻧــﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪه راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﺿﺮﯾﺐ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ )‪(-١‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه راﺑﻄﻪ ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﻨﻔﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑـﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﲏ ﻛﻪ ﺑﲔ دو ﻣﺘﻐﲑ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس وﺟﻮد دارد ‪.‬‬
‫) دﻻور ‪( ١٣٧٨ ،‬‬

‫‪١٢٠‬‬
١٢١
 ‫» ط «‬

‫ﻃﺮح آزﻣﺎﯾﺶ‬
‫‪Experimental design‬‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﯾـﻚ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻋﻠﻤـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﯾﻚ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﲑ ﻣـﺴﺘﻘﻞ را دﺳـﺘﻜﺎري‬
‫ﯾﺎ ﻛﻨﱰل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﺛﺮ ﻣـﺘﻐﲑ ﻫـﺎي ﳘـﺮاه ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﻜﺎري ﻣﺘﻐﲑ ﻫـﺎ ي ﻣـﺴﺘﻘﻞ را در ﻣـﺘﻐﲑ ﯾـﺎ‬
‫ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﯾﻚ ﻃﺮح آزﻣﺎﯾﺸﻲ ﻃﺮﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮ‬
‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﯾﻚ ﻣﺘﻐﲑ ﻣﺴﺘﻘﻞ را دﺳﺘﻜﺎري ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫) ﳒﻔﻲ زﻧﺪ و ﺷﺮﯾﻔﻲ ‪(١٣٧٦ ،‬‬

‫‪Infancy‬‬ ‫ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﻧﻮ ﺑﺎوﮔﻲ ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﻲ ‪ .‬از رﯾﺸﻪ‬
‫‪I nfantia‬ﺑﻪ ﻣﻌﲏ ﻧﺎﺗﻮان از ﺗﻜﻠﻢ ‪.‬ﻣﻌﻬـﺬا‬ ‫ﻻﺗﲔ‬
‫‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻼك ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﲑد و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻮﺑﺎوﮔﻲ ﺑـﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫دارد ﻛﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﯿﺴﺖ ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دوره ﺗﺎ ‪ ١٨‬اﱄ ‪ ٢١‬ﻣﺎﻫﮕﻲ ﻧﯿﺰ اداﻣـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ رﺷﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺳـﺎل اول‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﻃـﻼق ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در ﻧﻈـﺮ ﻋـﺎم ‪ ٢‬اﱄ ‪٣‬‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﮔـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮدد‪.‬‬
‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪(١٣٧٣ ،‬‬

‫‪١٢٢‬‬
 ‫» ع «‬

‫ﻋﺎدت‬
‫‪Habit‬‬
‫ﻋﻤﻠﻲ اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﯾﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣـﻨﻈﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫و ﺑﺪون ﻛﻤﱰﯾﻦ ﻛﻨﱰل ارادي ﺗﻜﺮار‬
‫روش رﻓﺘﺎري اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي‬
‫در آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﲤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﻚ ﳏﺮك ﻣﻌﲔ ﻛﻪ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﯿﺰد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺎن دﯾﻮﯾﻲ ‪:‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﯿﺰﻣﻬﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه و اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮ رﻓﺘﺎر ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل )ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ( ﺑـﲔ ﻣﻮﺟـﻮد زﻧـﺪه و‬
‫ﳏﯿﻂ را ﻛﻨﱰل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺎل اﻟﮕـﻮ ﻫـﺎ‬
‫ﯾﺎ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﻣﻘﺎوم رﻓﺘﺎر ﻛـﻪ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺷـﺮﻃﻲ‬
‫ﻛــــــﺮدن ﺗﻘﻮﯾــــــﺖ ﺷــــــﺪه اﻧــــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪( ١٣٦٤ ،‬‬

‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‬
‫‪Self esteem‬‬
‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﺑﻌﺎد ارزﺷﻲ و ﻣـﻮﺛﺮ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺨﺺ از ﺧﻮد ﯾﺎ ﺧﻮد ﭘﻨﺪاري ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌـﺒﲑ‬
‫دﯾﮕﺮ ‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان ﻋﺰت ﻧﻔﺲ را ﻋﺒﺎرت اﺣـﱰام ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ‪ ،‬ﺧﻮد ارزﴰﻨﺪ داﻧﺴﱳ ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻛـﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫از ﺧﻮدش دارد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛـﺮد ‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻮدك از ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺷﺎﮔﺮد ﺧﻮب « و‬
‫ً ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﻼن ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺮ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ آ‪‬ـﺎ‬ ‫ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫دﻻﻟﺖ دارد ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻛﻮدك ﳔﺴﺖ از ﳕﺮه ﻫﺎي‬
‫ﺧﻮب ﺧﻮد وﻛﻮدك دوم از ﺑﺮﻧﺪه ﺷـﺪن ﺗـﯿﻢ ﺧـﻮد‬
‫اﺣﺴﺎس ﻏﺮور ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﯾﻦ اﺣﺴﺎس در او ﺗـﺎﺛﲑ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫ـﺮ ) ‪Green wald and‬‬
‫ـﺮ ﻛﻠـ‬
‫ـﺪو و ﺑـ‬
‫ـﺮﯾﻦ واﻟـ‬ ‫ﮔـ‬
‫‪ (Berckler‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ را ﺷﺎﻣﻞ اﺣـﺴﺎس ﺧـﻮب داﺷـﱳ‬
‫درﺑﺎره ﺧﻮد ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﱳ ﺧﻮد ‪ ،‬دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن و رﻓﺘﺎر ﺧﻮب دﯾﮕﺮان ﺑﺎ او اﺣﺴﺎس ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ‬
‫و اﺣﺴﺎس ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ و راﺣـﱵ در رﻫـﱪي و ﺗـﺎﺛﲑ‬

‫‪١٢٣‬‬
‫ـﺪ ‪.‬‬
‫ـﻲ داﻧﻨـــ‬‫ـﺮان ﻣـــ‬
‫ـﱳ ﺑــ ـﺮ دﯾﮕـــ‬
‫ﮔﺬاﺷـــ‬
‫) ﺳﺘﻮده ‪( ١٣٧٣ ،‬‬
‫ﳘﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن از ﺧﻮد در ﻛـﻲ ﭘﯿـﺪا ﻣـﻲ‬
‫ً ﺑـﺮاي‬‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد را ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨـﺪ ﺗﻠﻮﳛـﺎ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﻮد ارزش ﻣﻨﻔﻲ ﯾـﺎ ﻣﺜﺒـﺖ ﻗﺎﯾـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ً اﯾﻦ ارزﯾﺎﺑﯿﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد از ﺧﻮد‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﳎﻤﻮﻋﺎ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ او را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑـﻪ ارزﯾﺎﺑﯿﻬـﺎي ﺷـﺨﺺ از ﺧـﺼﻮﺻﯿﺎﺗﺶ‬
‫اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﯾﻚ ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﳑﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﺧﻮدش اﯾﻦ ﺗـﺼﻮر را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫زﯾﺎد دﻋﻮا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮاي اﯾـﻦ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ‬
‫در دﻋﻮا راه اﻧﺪاﺧﱳ ارزش ﻗﺎﯾـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮدش ﺣﻖ ﺑﺪﻫﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﺑﻪ ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ او‬
‫ﻣﻲ اﻓﺰاﯾﺪ ‪ .‬وﱄ اﮔﺮ از اﯾﻨﻜﻪ ﻣﺪام دﻋﻮا راه‬
‫ﻣﻲ اﻧﺪازد ﻧﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷـﺪ اﯾـﻦ ﺧـﺼﻮﺻﯿﺖ ﭘـﺮ‬
‫ﺧﺎﺷﮕﺮي اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ او را ﻣﻲ ﻛﺎﻫﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ‬

‫ﻋﻘﺪه ﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪ‬

‫‪Basalganglia‬‬
‫ﻋﻘﺪه ﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎﯾﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﭼـﭗ‬
‫ﻋﻘـﺪه‬ ‫و راﺳﺖ ﺗﺎ ﻻ ﻣﻮس ﻗﺮار دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻫــﺴﺘﻪ دم دار ‪ ،‬ﻫــﺴﺘﻪ ﭘﻮﺗــﺎﻣﻦ و ﮔﻠﺒــﻮس‬
‫ً روﺷـﻦ ﺷـﺪه ﻛـﻪ در ﺑﯿﻤـﺎري‬ ‫ﭘﺎﻟﯿﺪوس ‪ .‬اﺧـﲑا‬
‫ﭘﺎرﻛﯿﻨﺴﻮن و دﯾﮕـﺮ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬـﺎﯾﻲ ﻛـﻪ در آ‪‬ـﺎ‬
‫ﻛﻨﱰل ﺣﺮﻛﺎت ﳐﺘﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬ﻋﻘـﺪه ﻫـﺎي ﭘﺎﯾـﻪ‬
‫ـﺪ‪.‬‬
‫ـﻲ ﺑﯿﻨﻨـــــــــ‬ ‫ـﯿﺐ ﻣـــــــــ‬
‫آﺳـــــــــ‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫ﻋﻼﻗﻪ ) رﻏﺒﺖ (‬
‫‪Interest‬‬
‫ﺣﺎﻟﱵ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﲤﺮﻛـﺰ دﻗـﺖ درﯾـﻚ ﭼﯿـﺰ ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺗﺮﺟﯿﺢ ﯾﻚ ﺷﻲ ء در ﺑﲔ اﺷـﯿﺎ ء‬
‫دﯾﮕﺮ در ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺨﺎب اﺣﺴﺎس ﻟﺬﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬

‫‪١٢٤‬‬
‫دﻗﺖ ﳐﺼﻮص ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﯾـﺎ از ﺷـﺮﻛﺖ در‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﯾﺎ ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺟﻊ‬
‫داﻧﺴﱳ ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪن ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷـﺪن و ﻧـﺸﺎن‬
‫دادن ﻋﻼﻗﻪ ‪،‬ﺗﻮﺟﻪ ‪ ،‬و ﻫﺸﯿﺎري ﺧـﺎص ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﭼﯿـــﺰي و آرزو ﺑـــﺮاي رﺳـــﯿﺪن ﺑـــﻪ آن ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ]در ﺑﯿﻤﺎري[‬

‫‪Symptom‬‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮ ذﻫﲏ ﯾﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﮔﻮﻧﻪ ‪.‬ﻋﻼﳝﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﱰ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﺗﺎﺛﲑ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫)‬ ‫ﺗﺎ اﯾﻨﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ آزﻣﻮﻧﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪( ١٣٧٥ ،DSMIV‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺧﻮد ﻛﺸﻲ‬

‫‪Suicide Causes‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺧﻮد ﻛﺸﻲ ﺑـﻪ دو‬
‫ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬ﻛـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‬
‫ﻋﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ آ‪‬ﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻠﺖ ﻣﻲ ﻧﮕﺮد‬
‫و ﻋﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ روان ﺷﻨﺎﺧﱵ ‪ :‬ﲤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺎﻛﯿﺪ ﺑـﺮ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﻓﺮد در ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮاي ارﺗﻜﺎب ﺧﻮد ﻛﺸﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎه روان ﭘﻮﯾﺎﯾﻲ ‪ :‬ﺧﻮد ﻛﺸﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻇﻬﻮر ﻓﻮق اﻟﻌﺎدة دﴰﲏ ﯾﺎ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﭘﺮ ﺧﺎﺷﮕﺮي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ دﯾﮕـﺮان اﺣـﺴﺎس‬
‫ﻛﺮده و ﺑﻪ درون ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎدﮔﲑي ‪ :‬در ﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ رﻓﺘﺎر اﻧﺘﺤﺎري‬
‫ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ واﻛﻨﺸﻬﺎي ﻓﺮد ﺗﺎﻛﯿـﺪ‬
‫رﻓﺘﺎر اﻧﺘﺤﺎري ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﲥﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻛﺸﻲ ‪ ،‬و‬
‫رﻓﺘﺎر اﻧﺘﺤﺎري اﺷﺨﺎص ﻣﻬﻢ در ﳏﯿﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﻓـﺮد‬
‫‪ ،‬ﳘﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻮد ﻛﺸﻲ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ‪.‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﯿﺰ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪١٢٥‬‬
 ‫) آزاد ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫‪Human sciences‬‬
‫ﺑﻪ ﳘﻪ ﻋﻠﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ درﺑﺎره رﻓﺘـﺎر‬
‫آدﻣﻲ در اﺑﻌﺎد ﳐﺘﻠﻒ ﻓﺮدي ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ ‪ ،‬در ﳎﻤﻮع ﻋﻠﻮم اﻧـﺴﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ) .‬ﻣﺜﻞ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬
‫اﻧــــــــــــــﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳــــــــــــــﻲ (‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫‪Performance‬‬
‫در ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻲ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ رﻓﺘـﺎر ﯾـﺎ ﻫـﺮ ﻧـﻮع‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﺎ ﳎﻤﻮﻋﻪ اي از ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﻓﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﳏﯿﻂ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ‪ .‬اﻣـﺎ در ﻣﻌﻨـﺎي ﺧـﺎص ‪،‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻤﻠﻜﺮد ‪ ،‬اﳒﺎم ﯾﻚ ﻛﺎر ﯾـﺎ ﭘﯿـﺸﺮﻓﺖ‬
‫در ﯾﻚ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻛﻔﺎﯾﺖ رﻓﺘﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺿﻤﲏ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫‪١٢٦‬‬
 ‫» غ «‬

‫ﻏﺪد درون رﯾﺰ‬

‫‪Endocrine glands‬‬
‫ﻏﺪد درون رﯾﺰ ﻏﺪدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺮ ﺷﺤﺎ ﺗﺸﺎن‬
‫ً وارد ﺧـﻮن ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬اﯾـﻦ ﻏـﺪد در‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﳘﯿﺖ اﻧﺪ ﭼﻮن ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ آﻧـﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺛﲑي ﺑﺴﯿﺎر در وﺿـﻊ ﻫﯿﺠـﺎﻧﻲ ﻓـﺮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﯾﻦ ﺑـﻪ ﻧـﻮ ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻫـﻢ در‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻫﻢ در رﻓﺘﺎر آﺷـﻜﺎر ا ﻣـﻮﺛﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻲ از ﺗﺎﺛﲑ ﯾﻚ ﻏـﺪه درون رﯾـﺰ را‬
‫در رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻏﺪه ﺗﲑوﺋﯿﺪ دﯾـﺪ‪ .‬ﻏـﺪه‬
‫ﺗﲑوﺋﯿﺪ ﺗﲑوﻛﺴﲔ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺗﲑوﻛﺴﲔ ﻣﯿـﺰان‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ﻣﯿﺰان‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز را ﻛﻨﱰل‬
‫ﺳﻮﺧﱳ ﻏﺬا را در ﺑـﺪن ﻓـﺮد ‪ .‬ﻓـﺮدي ﻛـﻪ ﻏـﺪه‬
‫ﺗﲑوﺋﯿــﺪش ﭘــﺮ ﻛــﺎر ﺑﺎﺷــﺪ ﻣﻌﻤــﻮﻻ در ﺣﺎﻟــﺖ‬
‫اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻌﻤـﻮﻻ‬
‫ﻣـﻲ زﻧـﺪ و ﻫﯿﺠـﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺳﺮﯾﻊ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ دﺳـﺖ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ و ﺣـﺴﺎس ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬ﻓـﺮدي ﻛـﻪ ﻏـﺪه‬
‫ﺗﲑوﺋﯿﺪ ﻛﻢ ﻛﺎر دارد ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺣﺎﻟﺖ اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﻲ‬
‫ﭘﺎﯾﲔ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻛﻨـﺪي‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ زﻧﺪ و ﻣﻨﻔﻌﻞ اﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﺧﻮاب‬
‫) ﺑﺮوﻧﻮ ‪(١٣٧٠ ،‬‬ ‫آﻟﻮد ‪.‬‬

‫ﻏﺪه ﻫﯿﭙﻮﻓﯿﺰ‬
‫‪Pituitary‬‬
‫ﻏﺪه ﻫﯿﭙﻮﻓﯿﺰ ﯾـﻚ ﻏـﺪه آﻧـﺪوﻛﺮﯾﻦ )ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻫﻮرﻣﻮن ( اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﺎﻗﻪ اي ﺑـﻪ‬

‫‪١٢٧‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻫﯿﭙﻮ ﺗـﺎﻻﻣﻮس ﻣﺘـﺼﻞ اﺳـﺖ ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳـﺎﻗﻪ‬
‫داراي ﻧﺮو‪‬ــﺎ ‪ ،‬رﮔﻬــﺎي ﺧــﻮﻧﻲ و ﺑﺎﻓﺘــﻬﺎي‬
‫ـﺎي‬
‫ـﻪ ﭘﯿﺎﻣﻬــ‬
‫ـﺦ ﺑــ‬‫ـﺖ ‪.‬در ﭘﺎﺳــ‬
‫ـﺎﻃﻲ اﺳــ‬
‫ارﺗﺒــ‬
‫ﻫﯿﭙﻮﺗﺎﻻﻣﻮس ‪ ،‬ﻫﯿﭙﻮﻓﯿﺰ ﻫﻮرﻣﻮ‪‬ﺎﯾﻲ را ﺳـﻨﺘﺰ و‬
‫در ﺧﻮن آزاد ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺧـﻮن آ‪‬ـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪاﻣﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ .‬ﻫﯿﭙـﻮﻓﯿﺰ را‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﻏﺪد ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ .‬زﯾـﺮا ﺗﺮﺷـﺤﺎت‬
‫آن ﻫﻢ زﻣﺎن و ﻫﻢ ﺗﺮﺷﺢ ﻫﻮرﻣﻮ‪‬ـﺎي ﻏـﺪد آﻧـﺪو‬
‫ﻛﺮﯾﻦ ﻣﺜﻞ ﻏﺪه ﺗﲑوﺋﯿﺪ ‪ ،‬ﻏﺪد آدرﻧﺎل و ﲣﻤـﺪان‬
‫ﯾﺎ ﺑﯿﻀﻪ ﻫﺎ را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻛﺎﻻت‬

‫» ف «‬

‫ﻓﺮار ) ﮔﺮﯾﺰ (‬
‫‪Escape‬‬
‫در ﻣﺮاﺣــﻞ اول ﺗﻜﺎﻣــﻞ اﻧــﺴﺎن ‪ ،‬ﺑــﺮاي‬
‫رودرروﯾﻲ ﺑﺎ اﺳﱰس ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ ﺧﻮد ﻛﺎر ﯾﻜﻲ‬
‫از اﯾﻦ دو ﺳﺎﯾﻖ را راه ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺖ ‪ :‬ﺟﻨﮓ ﯾـﺎ‬
‫ﮔﺮﯾﺰ )ﻓﺮار ( ‪.‬وﻗﱵ ﻓﺮد در ﺣﺎﻟﺖ اﺳـﱰس ﺷـﺪﯾﺪ‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﻣﺜﻼ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﳎﺒﻮر ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪ ﺑﺎ ﺧﺮﺳﻲ ﯾﺎ دﴰﲏ ﻗﻮﯾﱰ از ﺧﻮد روﺑﻪ رو ﺷﻮد‬
‫‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ دو راه ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﭘﯿﺶ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ‬
‫ﯾﺎ ﮔﺮﯾﺰ ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ ‪ ،‬اﺟـﺪاد ﻣـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﲑوﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﻚ ‪ ،‬ﻧﲑوﻫـﺎﯾﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻋـﺼﱯ ﲰﭙﺎﺗﯿـﻚ ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻧﯿـﺎز‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻣﺮوزي ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﻓﺮار ﯾـﺎ‬
‫ﻣﺒﺎرزه دﺳﺘﮕﺎه ﻋـﺼﱯ ﺧﻮدﻛـﺎر ﯾـﻚ واﻛـﻨﺶ ﻏـﲑ‬
‫اﻧﻄﺒﺎﻗﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﯾـﺪ زﯾـﺮا اﯾـﻦ واﻛـﻨﺶ‬
‫ﺗﻐﯿﲑات ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﻚ اﳚﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آ‪‬ﺎ ﻧﯿﺰ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در دراز ﻣﺪت ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻣﻀﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﺻـﻮرت‬
‫ﻛﻪ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎي ﺣﺎد ﻣﺜﻞ ﲪﻠﻪ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ و ﺳﺮﻃﺎن‬
‫) ﮔﻨﺠﻲ ‪( ١٣٧٩ ،‬‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬
 ‫ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫‪Metacognition‬‬
‫ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي » ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﻲ و داﻧـﺶ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎ و ﺗﻮﻟﯿـﺪات ﺷـﻨﺎﺧﱵ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳـﺎده ﺗـﺮ ‪،‬‬
‫ﻧﮕﺮش ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﻲ اﻧـﺴﺎن از‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ ﻫﺎ و آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي وي اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮدو ﺳﻪ‬
‫ﻣﻮﻟﻔﻪ داﻧﺶ ﺑﯿﺎﻧﻲ ) داﻧـﺸﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺣﻘـﺎق و‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺮ و ﻛﺎر دارد ( ‪ ،‬داﻧـﺶ روﯾـﻪ اي )‬
‫داﻧﺶ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﳒﺎم ﻛﺎر ﯾﺎ وﻇﯿﻔﻪ اﳒﺎم ﻣﻲ ﮔﲑد و آن ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫داﻧﺴﱳ اﺳﺖ ( و داﻧﺶ ﺑﺎﻓﱵ و زﻣﯿﻨﻪ اي ) داﻧﺶ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داﻧﺴﱳ ﭼﺮاﯾﻲ ﻫﺎ در ﯾـﻚ ﺑﺎﻓـﺖ و‬
‫زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺖ ( ﺟﺰء اﺑﻌـﺎد اﺳﺎﺳـﻲ ﻓـﺮا ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻓــﻼول ) ‪ (١٩٧٦ ،١٩٧ ٧، ١٩٧٨‬ﯾﻜــﻲ از ﭘﺎﯾــﻪ‬
‫ﮔـــﺬاران و ﭘﯿـــﺸﮕﺎﻣﺎن در اﻣـــﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌـــﻪ‬
‫ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ را اراﺋﻪ ﻣـﻲ دﻫـﺪ ‪:‬‬
‫ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ داﻧﺶ ﯾﻚ ﻓﺮد در ﺧـﺼﻮص ﻓﺮاﯾﻨـﺪ‬
‫ﻫﺎ و ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺷﻨﺎﺧﱵ در ﻣـﻮرد ﺧـﻮد و ﻣـﺴﺎﯾﻞ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫ﻣﻦ وﻗﱵ درﮔﲑ ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ي ﺷﻮم ﻛﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﻛـﻨﻢ‬
‫در ﯾﺎ د ﮔﲑي ﻣﻮﺿﻮع »اﻟﻒ « ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع»ب«‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺑﯿﺸﱰي دارم اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺻﺪ ﻣﻪ‬
‫ﺑﺰﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﯾـﺎدﮔﲑي ﻣﻮﺿـﻮع »پ«‬
‫را ﻗﺒﻞ از ﭘﺬﯾﺮش ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾـﻚ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻛـﻨﱰل‬
‫ﳕـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﱘ ‪.‬‬
‫) ﻗﻮرﭼﯿﺎن و ﳘﻜﺎران ‪( ١٣٧٨ ،‬‬
‫داﻧﺶ ﻓﺮا ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻣﺎ را ﯾﺎري ﻣﻲ دﻫﺪﺗﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﯾﺎدﮔﲑي و داﻧﺴﱳ اﻣﻮر ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮد را‬
‫زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﲑﱘ ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ اﯾﻦ داﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻼﺷﻬﺎﳝﺎن را ارزﯾـﺎﺑﻲ ﻛﻨـﯿﻢ و‬
‫ﻣﯿﺰان ﺗﺴﻠﻂ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﱯ ﻛـﻪ ﺧﻮاﻧـﺪه اﱘ‬
‫ﺑﺴﻨﺠﯿﻢ ‪.‬ﺑﺮاي اﯾﻨﻜﻪ ﻧﻈﺎم ﺧﱪ ﭘﺮدازي ﺑﺎ اﺛـﺮ‬
‫ﲞﺸﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺧﻮدش آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﯾﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺎﻣﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬

‫‪١٢٩‬‬
‫درك ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﲠﱰ اﺳﺖ آن ﴰﺎره ﺗﻠﻔﻦ را ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‬
‫و اﱄ ﻓﺮا ﻣﻮﺷﺶ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد و اﯾﻦ ﯾﻚ ﭘـﺎراﮔﺮف‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ آن رادوﺑﺎره ﲞﻮاﱎ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه را ﺑﻔﻬﻤﻢ ‪ .‬داﻧﺶ ﻓـﺮا ﺷـﻨﺎﺧﱵ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ ﻛﻪ راﻫﻬﺎي ﳐﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫دادن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻬﻮﻟﺖ ﲞـﺸﯿﺪن ﺑـﻪ ﯾـﺎد‬
‫ـﺪ ‪.‬‬
‫ـﻮد دارﻧــ‬
‫ـﺎ وﺟــ‬
‫ـﺎد آوري آ‪‬ــ‬
‫ـﲑي و ﯾــ‬
‫ﮔــ‬
‫‪( ١٣٧٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﺳﯿﻒ‬

‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ‬
‫‪Forgetting‬‬
‫اﯾﻦ واژه ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﺔ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﭘﺲ‬
‫از ﯾﺎدﮔﲑي دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬
‫در ﺣﻮزه رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﲡﺮﺑﻲ ‪ ،‬دو ﻣﻮرد از ﺑﺮ‬
‫ﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻮﺿـﯿﺤﺎت در ﻣـﻮرد ﻋﻠـﻞ ﻓﺮاﻣﻮﺷـﻲ‬
‫ـﺼﻮد از زوال‬
‫ـﺪاﺧﻞ‪ .‬ﻣﻘـ‬
‫ـﺪ از زوال و ﺗـ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨـ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺗـﺎﺑﻌﻲ از زﻣـﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪﻧﺶ زوال ﻣﻲ ﭘﺬﯾﺮد و اﯾـﺪه اﺻـﻠﻲ‬
‫در ﺗﺪاﺧﻞ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷـﻲ در اﺛـﺮ ﻛـﻨﺶ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﲑي ﻗﺪﱘ و ﺟﺪﯾـﺪ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻲ آﯾﺪ ‪.‬‬

‫) آﯾﺴﻨﻚ ‪( ١٩٤٤ ،‬‬

‫ﻓﺮ اﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﱵ‬
‫‪Cognitive processes‬‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ذﻫـﲏ ادراك ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈـﻪ ‪ ،‬و ﺧـﱪ‬
‫ﭘﺮدازي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از ﻃﺮﯾﻖ آ‪‬ﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛـﺴﺐ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ و ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺣﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪) .‬‬
‫اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫ﻓﺮاﯾﻨــــــﺪ ﻫــــــﺎي ﻧــــــﺎ ﻫــــــﺸﯿﺎر‬

‫‪Unconscious processes‬‬
‫‪ -١‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎﯾﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ و ﺗﺮﺳـﻬﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ درﺣﯿﻄﻪ ﻫﺸﯿﺎري ﺷﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﱄ ﺧﻮد وي‬
‫از وﺟﻮد آ‪‬ﺎ ﺑﻲ ﺧﱪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٣٠‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان راﯾﺞ ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﻫـﺎي‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟﻮژﯾﻜﻲ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮدش ﺧﻮن ﯾـﺎ ﺳـﻮﺧﺖ و‬
‫ﺳﺎز ( اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﺣﯿﻄـﻪ آﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺟﺮﯾﺎن دارﻧﺪ و ﲠﱰ اﺳﺖ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫـﺎي »ﻏـﲑ‬
‫)‬ ‫ﻫـــﺸﯿﺎر « ﻧﺎﻣﯿـــﺪه ﺷـــﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫ﻓﺮﺿﯿﻪ‬
‫‪Hypothesis‬‬
‫ﯾﻚ ﻓﺮﺿﯿﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﻲ ﺣﺪﺳﻲ ‪ ،‬ﯾﻚ ﺣﻜﻢ ﻣـﻮﻗﱵ در‬
‫ﻣﻮرد رواﺑﻂ ﺑﲔ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﺪﯾﺪه ﯾﺎ ﻣﺘﻐﲑ اﺳﺖ‬
‫‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ ؛ » اﮔﺮ ﭼﻨﲔ و ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﭼﻨﲔ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ «‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎ ﳘﯿﺸﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﲨﻠـﻪ ﻫـﺎي ﺧـﱪي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﯾﺎ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺳـﺎزﻧﺪ ‪ .‬ﻓﺮﺿـﯿﻪ‬
‫ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫‪ .‬ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻣﻜﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ ) ﺗﺌﻮرﯾﻬﺎ ( را ﺗﺎﯾﯿﺪ و ﯾﺎردﻛﻨﻨـﺪ‬
‫‪ .‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﱪد ﻋﻠﻢ ﻛﻤﻚ ﳕﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬

‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪( ١٣٧٦ ،‬‬

‫ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‬

‫‪Scientific hypothesis‬‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﯿﲏ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﲡﺮﺑﻪ و آزﻣﺎﯾﺶ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳـﱵ آن‬
‫را آزﻣﻮن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ از اﯾﻦ آزﻣـﻮن‬
‫ﺳﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺑـﲑون ﺑﯿﺎﯾﻨـﺪ ‪ ،‬ﻓﺮﺿـﯿﻪ ﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫)‬ ‫ﻫــﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪( ١٣٧٦ ،‬‬

‫‪١٣١‬‬
 ‫ﻓﺸﺎر‬
‫‪Push‬‬
‫ﳏﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ اﺣﺴﺎس ﻓﺸﺎر ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬ﻓـﺸﺎر‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻓـﺸﺎر‬
‫ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﲤﺎﻣﻲ ﺑﺪن آﮔـﺎﻫﻲ ﻧـﺪارﱘ )ﻣﺜﻼﻓـﺸﺎر‬
‫ﻫﻮا ( اﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻐﲑ ﻓﺸﺎر وارده ﺑﺮ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺪن را ﲤﯿﺰ دﻫـﯿﻢ ‪.‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﲞـﺸﻬﺎي ﺑـﺪن در‬
‫اﺣﺴﺎس ﺷﺪت ﻓﺸﺎر از ﲞﺸﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻛﺎراﯾﻲ ﺑﯿﺸﱰي‬
‫دارﻧﺪ ‪ .‬ﻟﺐ ‪ ،‬ﺑﲔ و و ﮔﻮﻧـﻪ ﺣـﺴﺎﺳﱰﯾﻦ ﲞـﺸﻬﺎي‬
‫ﺑﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﺮ ﻋﻜـﺲ ‪ ،‬ﺷـﺴﺖ‬
‫ﭘﺎﻛﻤﱰﯾﻦ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ را دارد ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔﺎوﲥﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﻧﺰدﻛﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎﯾﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫـﺮ‬
‫ﯾﻚ از ﲞﺸﻬﺎي ﻓﻮق ﺑـﻪ ﳏـﺮك ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪.‬‬
‫)اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ ) ا ﺳﱰس (‬

‫‪Stress‬‬
‫اﺻﻄﻼح ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ ﺗﻌﺮﯾﻔﻬﺎي زﯾﺎدي دارد ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ ﯾﻚ ﺣﺎﻟﺖ دروﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻫـﺎي ﻓﯿﺰﯾﻜـﻲ ﺑـﺪن ) ﺣـﺎﻻت‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ‪ ،‬ﻛﺎر ‪ ،‬زﲪﺖ ‪ ،‬ﻛﻢ و زﯾﺎدي دﻣـﺎ و از‬
‫ـﻲ و‬
‫ـﺖ ﳏﯿﻄـ‬‫ـﻲ از ﻣﻮﻗﻌﯿـ‬
‫ـﺎ ﻧﺎﺷـ‬‫ـﻞ ( ﯾـ‬
‫ـﻦ ﻗﺒﯿـ‬‫اﯾـ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه زﯾﺎﻧﺒﺎر ‪ ،‬ﻏﲑ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻛﻨﱰل ‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﺮاﺗـﺮ از اﺳـﺘﻌﺪاد ﺳـﺎزﮔﺎري ﻣـﺎ‬
‫ارزﯾﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻋﻠﺘﻬﺎي ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ ‪ ،‬ﳏﯿﻄـﻲ و‬
‫ً ﻓﺸﺎر زا‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ را اﺻﻄﻼﺣﺎ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ دروﻧﻲ ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ ﺑﻪ ﳏﺾ آﻧﻜـﻪ‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﺸﺎر زا ﻫﺎ اﳚﺎد ﺷﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ ‪ .‬از ﯾﻚ ﺳـﻮء ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ ﺑﺪن ﺑﯿﻨﺠﺎﻣـﺪ ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕـﺮ ‪ ،‬ﭘﺎﺳـﺨﻬﺎي رواﻧـﻲ ‪ ،‬از ﻗﺒﯿـﻞ‬
‫اﺿﻄﺮاب ‪ ،‬ﻧﻮﻣﯿﺪي ‪ ،‬اﻓـﺴﺮدﮔﻲ ‪ ،‬ﺑـﻲ ﻗـﺮاري و‬
‫اﺣﺴﺎس ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎ ﺗﻮاﻧﻲ از ﺳﺎزﮔﺎري ﺑـﺎ ﺟﻬـﺎن‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻓـﺸﺎر رواﻧـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬
‫) ﳏﻲ اﻟﺪﯾﻦ ﺑﻨﺎب ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫‪١٣٢‬‬
 ‫ﻓﻨﻮﺗﯿﭗ‬
‫‪Phenotype‬‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺻﻔﺎت ﯾﻚ ار ﮔﺎﻧﯿﺰم ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه در ﻣﻲ آﯾﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﳎﻤﻮﻋـﻪ‬
‫ﺻﻔﺎت در ﻋﲔ ﺣﺎل ﻣﺸﺮو ط ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ارﺛﻲ ژﻧﻮﺗﯿﭗ‬
‫و ﻋﻤــﻞ ﳏــﯿﻂ و ﺗــﺎرﯾﺦ ار ﮔــﺎﻧﯿﺰم اﺳــﺖ ‪.‬‬
‫) ﻣﻨﺼﻮر ‪( ١٣٧٣ ،‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ‪‬ـﺎد‬
‫ﺗﻮارﺛﻲ ﯾﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﺗﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ژﻧﻮﺗﯿﭗ ﻛﻪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛـﻲ ﻣﻨﺘﻘﻠـﻪ از‬
‫ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬ ‫واﻟﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧـﺪ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫)ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫‪١٣٣‬‬
 ‫» ق «‬

‫ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﻲ ) اﺳﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗﻲ (‬

‫‪Moral judgment‬‬
‫ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻘﺎﯾـﺪ ‪ ،‬داﻧـﺴﺘﻪ‬
‫ﻫﺎ و اﺳﺘﺪﻻﳍﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﯾـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮرات ﮔﺴﱰده از ﻧﻘﺶ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺿﻮاﺑﻄﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﲑي ﺑﺮ اﻓﺮاد و ﻣﺎﻟﻜﯿﺘـﻬﺎ ﺗـﺎﺛﲑ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮرﯾﻬﺎ‬
‫ي رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﳘﺰﻣﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ذﻫﲏ ﻛﻮدك ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ ) .‬ﺑـﺮاي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷـﻮد (‪.‬‬
‫) ﻛﯿــــــــــــــــــــــــﺎﻧﻲ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫‪١٣٤‬‬
 ‫» ك «‬

‫ﻛﺮوﻣﻮزم‬
‫‪Chromosome‬‬
‫آ‪‬ﺎ روي رﺷﺘﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزم ﻧﺎم دارﻧﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺮوﻣـﻮزم در ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺷﺮﻛﺖ دارد و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ‪،‬‬
‫ﺗﻌــﺪاد ﻣﻌــﯿﲏ ﻛﺮوﻣــﻮزم دارد ) ‪ ٢٣‬ﺟﻔــﺖ در‬
‫اﻧﺴﺎ‪‬ﺎ ‪ ،‬و ‪ ٤‬ﺟﻔﺖ در ﻣﮕﺲ ﻣﯿﻮه (‪.‬‬
‫در اﻧﺴﺎن ؛ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺗﻌﺪادي ﻣﻌﯿﲏ ) ‪٢٣‬ﺟﻔـﺖ‬
‫( ﻛﺮوﻣﻮزم دارد ‪ .‬ﳘﻪ ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺰ ﯾـﻚ‬
‫ﺟﻔﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎي ﻏﲑ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ و ﳘـﻪ‬
‫ژ‪‬ﺎﯾﻲ ﻛﻪ روي اﯾﻦ ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧـﺪ‬
‫ژ‪‬ﺎي ﻏﲑ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬دو ﻛﺮو ﻣﻮزم‬
‫دﯾﮕﺮ ‪ ،‬ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ژ‪‬ـﺎﯾﻲ ﻛـﻪ‬
‫روي آ‪‬ﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻌﻨﻮان ژ‪‬ﺎي واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑــــﻪ ﺟــــﻨﺲ ﺷــــﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷــــﺪه اﻧــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫ﻛﻔﺎﯾﺖ‬
‫‪Adequency‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ اﯾﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از‬
‫وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه از ﳊﺎظ ﻫﻮﺷـﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤـــــﺎﻋﻲ ﭘﺎﺳـــــﺦ ﻣﻄﻠـــــﻮب ﺑﺪﻫـــــﺪ‪.‬‬
‫) ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪(١٣٦٤ ،‬‬

‫ﻛﻠﱪگ‬
‫‪Kohlberg‬‬
‫ﻛﻠﱪگ ﯾﻜﻲ از ﭼﻬﺮه ﻫﺎي ﻣﻌﺮوف در ﺣﻮزه رﺷﺪ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺧﻼﻗﻲ او ﺑﺎزﺗـﺎب وﺳـﯿﻌﻲ‬
‫در ﻛﻞ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ رﺷﺪ و رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬او ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘـﯿﺶ در ﻗﯿـﺪ‬
‫ﺣﯿﺎت ﺑﻮد ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺪرﯾﺲ و ﲢﻘﯿﻖ در آﻣـﻮزش‬
‫اﺧﻼق ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ داﺷـﺖ ‪ .‬ﻛﻠـﱪگ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ رﺷﺪ اﺧﻼق داﺳﺘﺎ‪‬ﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي را ﻃﺮاﺣـﻲ‬

‫‪١٣٥‬‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﯾﻚ از آ‪‬ﺎ ﺳﻮاﱄ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﯾـﻚ‬
‫ـﻲ از‬
‫ـﻮد‪ .‬ﯾﻜـ‬
‫ـﺪه ﺑـ‬‫ـﺪه ﺷـ‬
‫ـﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧـ‬
‫ـﺎي اﺧﻼﻗـ‬
‫ﻣﻌﻤـ‬
‫ﻣﻌﺮوﻓﱰﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎﻫﺎ درﺑﺎره ﻣﺮدي اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﻫﺎﻧﺰ ﻛﻪ زﻧﺶ در ﺣﺎل ﻣـﺮدن اﺳـﺖ ‪ .‬ﻫـﺎﻧﺰ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻛﺎﰲ ﭘﻮل ﻧﺪارد ﺗﺎ داروﯾﻲ را ﻛﻪ ﺟـﺎن‬
‫زﻧﺶ را ﳒﺎت ﻣﻲ دﻫﺪ ﲥﯿﻪ ﻛﻨـﺪ ‪ .‬داروﺳـﺎز ﻫـﻢ‬
‫ً درﯾﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‬
‫ﲣﻔﯿﻒ و ﳕﻲ ﭘﺬﯾﺮد ﻛﻪ ﭘﻮل را ﺑﻌﺪا‬
‫‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻫﺎﻧﺰ دارو را از داروﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﻲ‬
‫دزدد ‪ .‬ﺳﻮال اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻪ آﯾـﺎ ﻫـﺎﻧﺰ ﻻزم‬
‫ﺑﻮد اﯾﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﺪ و ﭼﺮا ‪.‬ﮔﻠﱪگ در اﺑﺘﺪاي‬
‫ﻛﺎر ﺧﻮد ﳎﻤﻮﻋﻪ أي از داﺳﺘﺎ‪‬ﺎي ﻓﻮق را ﺑﺎ ﯾﻚ‬
‫ﳕﻮﻧﻪ ‪ ٧٥‬ﻧﻔـﺮي در ﻣﯿـﺎن ﮔﺬاﺷـﺖ و ﺑـﺎ ﲢﻠﯿـﻞ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻔﺼﻠﻲ ﻛﻪ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺪﺳﺖ آورد ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻣﻌﻲ در رﺷﺪ اﺧﻼق رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻠﱪگ ‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﻛـﻮدك ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫»ﻓﯿﻠﺴﻮف اﺧﻼق « ﻣﻌﺮﰲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ‪ ،‬داراي ﺳـﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﳐﺘﻠﻒ ﭘﯿﺶ ﻋﺮف ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎرف و ﭘﺲ ﻋﺮف اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﯾـﻚ از ﺳـﻄﻮح آن ﺑـﻪ دو ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻓﺮﻋـﻲ‬
‫) اﺣﺪي و ﲨﻬﺮﻣـﻲ ‪،‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪( ١٣٧٨‬‬

‫ﻛﻞ ﻧﮕﺮي‬
‫‪Holism‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﲞﺸﻬﺎ ﯾـﺎ اﺟـﺰاي‬
‫ﯾﻚ ﻛﻞ ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻛﻨﻨﺪه آن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن‬
‫ﻛﻞ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﻣﺘﻔـﺎوت از ﲨـﻊ ﺳـﺎده ‪ ،‬اﺟـﺰاي‬
‫آن‪.‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻚ ﻓﺮد ﻛﻞ ﻧﮕﺮ ‪ ،‬آدﻣـﻲ ﺑـﯿﺶ‬
‫از ﮔــﺮد آﻣــﺪﮔﻲ ﯾــﺎ ﺗــﺮاﻛﻢ ﻛﺎرﻛﺮدﻫــﺎي ﳏــﺾ‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژي رواﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳـﺖ و ﻫـﺮ ﺷـﺨﺺ‬
‫داراي ﺻﻔﺎت ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﳕـﻲ ﺗـﻮان‬
‫اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت ﯾـﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎي‬
‫ﲞﺸﻬﺎي ﺧﺎص و ﺗﺸﻜﯿﻞ دﻫﻨﺪه آن ﺗﺸﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﻛـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮد‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫‪١٣٦‬‬
 ‫ﻛﻮﺷﺶ و ﺧﻄﺎ‬
‫‪Trail and error‬‬
‫اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻛﺘﺸﺎﰲ‬
‫ً ﭘﯿﺶ از ﻛﺴﺐ ﯾﻚ ﻣﻬـﺎرت‬‫ً ﺗﺼﺎدﰲ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮا‬
‫ﺧﺎص و ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎرﯾﻬﺎي ﺗﺎزه اﳒﺎم ﻣﻲ ﮔـﲑد –‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ آﺷـﻜﺎر‬
‫) ﻣﺜﻞ دوﯾﺪن ﻣﻮش در ﻣﺎز ( ﯾﺎ ﺿﻤﲏ )ﻣﺜﻞ وﻗﱵ‬
‫ﺷﺨﺺ در ﻣﻮرد راﻫﻬﺎي ﳐﺘﻠﻒ ﺣﻞ ﯾﻚ ﻣـﺴﺎﻟﻪ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ( ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻛﻮﺷﺶ و ﺧﻄـﺎ ﻣﺘـﻀﺎد رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻣﺒـــﺘﲏ ﺑـــﺮ ﺑﯿـــﻨﺶ ﯾـــﺎ ﻧﻘـــﺸﻪ اﺳـــﺖ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٧ ،‬‬

‫» گ «‬

‫ﮔﺮوه آزﻣﺎﯾﺶ‬
‫‪Experiment group‬‬
‫وﻗﱵ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﳘﮕﻦ را ﺑـﻪ دو ﮔـﺮوه ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬
‫ﻛﻨﯿﻢ ) ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺼﺎدﰲ ( ﯾﻜﻲ از اﯾﻦ دو ﮔـﺮوه‬
‫را ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ ﻓﺮﺿﯿﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ و ﺑـﻪ‬
‫آن ﮔﺮوه آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪.‬‬

‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪( ١٣٧٦ ،‬‬

‫ﮔﺮوه درﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪Group therapy‬‬
‫ﮔﺮوه درﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد رواﻧﻲ‬
‫‪ ،‬ذﻫﲏ و ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ ﻫـﺎي ﺟـﺴﻤﻲ ﺧـﻮد از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان و اﺻﻼح رﻓﺘﺎر اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺎرﳜﭽﻪ‬
‫ﮔﺮوه درﻣﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﯾﻦ روش از دﻫﻪ‬
‫اول ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ رواﻧـﺸﻨﺎﺳﺎن و روان‬
‫ﭘﺰﺷﻜﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﮔﺮوه‬
‫درﻣﺎﻧﻲ در ﻣﺎﳒﻮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣـﺸﻜﻼت ﺧـﻮد را در‬
‫ﺣﻀﻮر دﯾﮕﺮان ﺣﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﺒﯿﻨﺪ ﻛـﻪ دﯾﮕـﺮان در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ رﻓﺘﺎرش ﭼﮕﻮﻧﻪ واﻛﻨﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ روﺷﻬﺎي ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻲ ﻗﺪﳝﻲ وي رﺿﺎﯾﺘﺒﺨﺶ ﻧﯿـﺴﺖ‬

‫‪١٣٧‬‬
‫‪ ،‬روﺷﻬﺎي ﺗﺎزه أي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﲑد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫ـﲔ‬
‫ـﺸﻜﻠﺶ را در ﺣـ‬‫ـﺮد ﻣـ‬‫ـﻦ روش ﻓـ‬‫ـﺮ ‪ ،‬در اﯾـ‬‫دﯾﮕـ‬
‫ﺗﻌﺎﻣـــﻞ ﺑـــﺎ دﯾﮕـــﺮان ﺣـــﻞ ﻣـــﻲ ﻛﻨـــﺪ ‪.‬‬
‫) ﻧﻈﺮي ‪( ١٣٨١ ،‬‬

‫ﮔﺮوه ﻛﻨﱰل‬
‫‪Control group‬‬
‫وﻗﱵ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﳘﮕﻦ را ﺑـﻪ دو ﮔـﺮوه ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬
‫ﻛﻨﯿﻢ )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺼﺎدﰲ ( ﯾﻜﻲ از اﯾـﻦ دو ﮔـﺮوه‬
‫را ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ ﻓﺮﺿـﯿﻪ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣـﻲ ﻛﻨـﯿﻢ و‬
‫دﯾﮕﺮي را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔـﲑﱘ ‪ .‬ﮔـﺮوه دوم را »ﮔـﺮوه ﻛـﻨﱰل «‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧ ٦،‬‬ ‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ‬

‫ﮔﲑﻧﺪه ﺣﺴﻲ ) ﮔﲑﻧﺪه (‬

‫‪Receptor‬‬
‫ﺳﯿﮕﻨﺎﳍﺎي ورودي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﱯ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬
‫ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺗﺎﻣﲔ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫ﳏﺮﻛﻬﺎي ﺣﺴﻲ از ﻗﺒﯿﻞ ﳌﺲ ‪ ،‬ﺻﺪا ‪ ،‬ﻧﻮر ‪ ،‬ﺳـﺮﻣﺎ‬
‫‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ و … ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ‪ ٥‬ﻧـﻮع ﳐﺘﻠـﻒ ﮔﲑﻧـﺪه ﺣـﺴﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارﻧﺪ‪ (١ :‬ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﯿﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﲑ ﺷﻜﻞ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﯿﻜﻲ ﮔﲑﻧﺪه ﯾﺎ ﺳـﻠﻮﳍﺎي ﳎـﺎور ﮔﲑﻧـﺪه ﻫـﺎ‬
‫ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ (٢.‬ﮔﲑﻧـﺪه ﻫـﺎي ﺣﺮارﺗـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻐﯿﲑات درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﭘﺎره اي از‬
‫اﯾﻦ ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎ و ﭘـﺎره اي دﯾﮕـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮﻣﺎ ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ (٣‬ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎي درد ﻛﻪ ﻧـﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ آﺳﯿﺐ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ ﭼﻪ آﺳﯿﺐ ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ و ﭼـﻪ آﺳـﯿﺐ‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ (٤ .‬ﮔﲑﻧﺪه ﻫـﺎي اﻟﻜـﱰو‬
‫ﻣﻐﻨﺎﺗﯿﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺑﺮ روي ﺷﺒﻜﯿﻪ ﺣﺴﺎس‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ( ٥‬ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻌﻢ ﻏﺬا‬
‫در دﻫﺎن ‪ ،‬ﺑﻮ در ﺑﯿﲏ ‪ ،‬ﻓﺸﺎر اﻛﺴﯿﮋن در ﺧـﻮن‬

‫‪١٣٨‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻛﺮﺑﻦ دي اﻛﺴﯿﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺑﺪن را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨـــــــــﺪ ﺣـــــــــﺴﺎس ﻫـــــــــﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫) ﮔﺎﯾﺘﻮن ‪( ١٩٩١ ،‬‬

‫ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎ در ﺷﺒﻜﯿﻪ‬
‫‪Receptors in retina‬‬
‫ﺷﺒﻜﯿﻪ داراي دو ﻧﻮع ﮔﲑﻧﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﯿﻠﻪ ﻫﺎ‬
‫و ﳐﺮوﻃﻬﺎ‬
‫ﳐﺮوﻃﻬﺎ ﺑﺮاي دﯾﺪن رﻧﮕﻬﺎ ﲣﺼﯿﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧـﺪ‬
‫‪ ،‬ﺑﯿﺸﱰ ﺑـﻪ ﺟﺰﺋﯿـﺎت ﺣـﺴﺎس ﺑـﻮده و در ﻣﺮﻛـﺰ‬
‫ﺷﺒﻜﯿﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ ‪ .‬ﻣﯿﻠﻪ ﻫﺎ ﺑﯿﺸﱰ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺎرﯾﻜﻲ و ﻧﻮر ﻛﻢ ﺣﺴﺎس ﺑﻮده ‪ ،‬و در ﭘﲑا ﻣـﻮن‬
‫ﺷــــــﺒﻜﯿﻪ ﯾﺎﻓــــــﺖ ﻣــــــﻲ ﺷــــــﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫» ل «‬

‫ﻟﻘﺎح‬
‫‪Fertilization /‬‬
‫‪Fecondation‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻬﺎرده روز ﭘﺲ از ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﺎﻧـﻪ ) در‬
‫زﻧﺎن ( ‪ ،‬ﯾﻜﻲ از اﺳﭙﺮﻣﻬﺎ ﺑﺎ ﲣﻤﻜﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف رﺣﻢ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻮرد ﳕﺎﯾـﺪ و در آن‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬دو ﺳﻠﻮل ﻧﺮ و ﻣـﺎده ﺑـﺎ ﯾﻜـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺮﻛﯿﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ رﺷﺪ ﺳﻠﻮﱄ‬
‫‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻜﺜﲑ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ اﺳـﭙﺮم‬
‫در ﲣﻤﻚ در ﻫﺮ ﺑـﺎر ﺣـﺪاﻗﻞ ﺣـﺪود ‪ ٢٠‬ﻣﯿﻠﯿـﻮن‬
‫اﺳﭙﺮم وارد دﻫﺎﻧﺔ رﺣﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﯾﻜﻲ از آ‪‬ـﺎ‬
‫در ﲣﻤﻚ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و آن را ﺑﺎرور ﻣﻲ ﺳـﺎزد‬

‫‪١٣٩‬‬
‫ﺑــــﻪ اﯾــــﻦ ﻋﻤــــﻞ ﻟﻘــــﺎح ﮔﻮﯾﻨــــﺪ‪.‬‬
‫) ﺳﯿﻒ و ﳘﻜﺎران ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫ﻟﻜﻪ زرد‬
‫‪Macula lutea‬‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻛﻮﭼﻜﻲ در ﻣﺮﻛﺰ ﺷﺒﻜﯿﻪ ﻣﻮﺳـﻮم‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎﻛﻮﻻ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﱵ ﻛﻤﱰ از ﯾﻚ ﻣﯿﻠﯿﻤﱰ ﻣﺮﺑﻊ ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ وﯾﮋه اي ﺑـﺮاي دﯾـﺪ دﻗﯿـﻖ و ﺗـﺸﺨﯿﺺ‬
‫ﺟﺰﺋﯿﺎت دارد ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺎ ﻛـﻮﻻ ﻛـﻪ ﻓﻘـﻂ‬
‫‪ ٠/٤‬ﻣﯿﻠــﯿﻤﱰ ﻗﻄــﺮ دارد ﻟﻜــﻪ زرد ﯾــﺎ ﻓــﻮوآ‬
‫ً از‬
‫ـﺼﺮا‬‫ـﻪ ﻣﻨﺤـ‬‫ـﻦ ﻧﺎﺣﯿـ‬
‫ـﻮد ‪ .‬اﯾـ‬‫ـﻲ ﺷـ‬
‫ـﺪه ﻣـ‬‫ﻧﺎﻣﯿـ‬
‫ﳐﺮوﻃﻬﺎ ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷـﺪه اﻣـﺎ ﳐﺮوﻃﻬـﺎي آن ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫ﻃﻮﯾﻞ و ﻧﺎزك ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﳐﺮوﻃﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗـﺴﻤﺘﻬﺎي ﳏﯿﻄـﻲ ﺗـﺮ ﺷـﺒﻜﯿﻪ‬
‫واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ رﮔﻬﺎي ﺧـﻮﻧﻲ ‪،‬‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎي ﻋﻘﺪه اي ‪ ،‬ﻻﯾﺔ ﻫﺴﺘﻪ دارداﺧﻠﻲ و ﻻﯾـﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺷﺒﻜﯿﻪ اي ﳘﮕﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺎري راﻧﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ و‬
‫ً ﺑﺮ روي ﳐﺮوط ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮر اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺪون ﺑـﺮ ﺧـﻮرد ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻪ ﳐﺮوﻃﻬﺎ ﺑﺮﺳﺪ ‪.‬‬

‫) ﮔﺎﯾﺘﻮن ‪( ١٩٩١ ،‬‬

‫ﯾﻚ ﻧﺎﺣﯿﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﺷﺒﻜﯿﻪ ﻛﻪ ﻟﻜﺔ زرد ﻧـﺎم‬
‫دارد ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﯿﺰ ﺑﯿﲏ و ﺟﺰء ﺑﯿﲏ ﲣـﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬از آﳒﺎﯾﻲ ﻛـﻪ رﮔﻬـﺎي ﺧـﻮﻧﻲ واﻛـﺴﻮ‪‬ﺎي‬
‫ً در ﻧﺰدﯾـﻚ ﻟﻜـﻪ زرد‬
‫ﯾﺎﺧﺘﻪ ﮔﺎﻧﮕﻠﯿﻮن ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ ،‬اﯾﻦ ﻟﻜـﻪ ﻣـﺴﺎﻋﺪ ﺗـﺮﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿـﻪ‬
‫ﺑﺮاي دﯾﺪن در ﭼـﺸﻢ اﺳـﺖ ‪ .‬ﮔﲑﻧـﺪه ﻫـﺎي اﯾـﻦ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ) ﻟﻜﺔ زرد ( ﺑﯿـﺸﱰ ﺑـﻪ ادراك ﺟﺰﺋﯿـﺎت‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻛﺎﻻت‬

‫ﻟﻮب آﻫﯿﺎﻧﻪ‬
‫‪Parietal lobe‬‬

‫‪١٤٠‬‬
‫ﻟﻮب آﻫﯿﺎﻧﻪ ﺑﲔ ﻟﻮب ﭘﺲ ﺳﺮي و ﺷﯿﺎر ﻣﺮﻛـﺰي‬
‫ﯾﻌﲏ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﺎر در ﺳﻄﺢ ﻛﺮﺗﻜﺲ ﻗﺮار دارد‬
‫‪ .‬ﻟﻮب آﻫﯿﺎﻧﻪ ﺑﺮاي در ﯾﺎﻓـﺖ اﻃﻼﻋـﺎت اوﻟﯿـﻪ‬
‫ـﺴﺎط‬
‫ـﺎي اﻧﺒـ‬
‫ـﺪه ﻫـ‬‫ﮔﲑﻧـ‬ ‫ـﺴﻪ‬
‫ـﻪ ﻻﻣـ‬
‫ـﺪﻧﻲ از ﲨﻠـ‬ ‫ﺑـ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ و ﮔﲑﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﻔﺎﺻﻞ ﲣﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﻧﺎﺣﯿﻪ اي ﻛﻪ درﺳﺖ در ﻋﻘﺐ ﺷﯿﺎر ﻣﺮﻛﺰي اﺳـﺖ‬
‫‪ ،‬ﺷـــــــــﻜﻨﺞ ﭘـــــــــﺲ ﻣﺮﻛـــــــــﺰي‬
‫ـﻪ‬
‫ـﻪ ﺑـ‬
‫ـﻮد ﻛـ‬
‫ـﻲ ﺷـ‬
‫ـﺪه ﻣـ‬ ‫)‪ ( Postcentral gyrus‬ﻧﺎﻣﯿـ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ اوﻟﯿﺔ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺪﻧﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ‪ ،‬ﲢﺮﯾﻚ‬
‫اﻟﻜﱰﯾﻜﻲ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺷﻜﻨﺞ ﭘـﺲ ﻣﺮﻛـﺰي ﻣﻮﺟـﺐ ﻓـﺮا‬
‫ﺧﻮاﻧﻲ اﺣﺴﺎﺳﻬﺎﯾﻲ در ﻃﺮف ﳐﺎﻟﻒ ﺑﺪن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮزش و اﺣـﺴﺎﺳﻬﺎي ﻏـﲑ ﻣﻌﻤـﻮل‬
‫ﺗﻮﺻـــــــــﯿﻒ ﻣـــــــــﻲ ﺷـــــــــﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫ﻟﻮب ﭘﺲ ﺳﺮي‬
‫‪Occipital lobe‬‬
‫ﻟﻮب ﭘﺲ ﺳﺮي در اﻧﺘﻬﺎي ﭘﺸﱵ ) دﻣﻲ ( ﻛﺮﺗﻜﺲ‬
‫ﻗﺮار دارد ‪ .‬اﯾﻦ ﻟﻮب ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻛﺴﻮ‪‬ﺎﯾﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﺗﺎ ﻻﻣـﻮس درون دادﻫـﺎ را از‬
‫ﮔﺬر ﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ در ﯾﺎﻓﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬ﲞـﺶ‬
‫ﻋﻘﺐ ﺗﺮﻟﻮب ﭘﺲ ﺳﺮي ﺑﻪ ﻛﺮﺗﻜﺲ اوﻟﯿﺔ ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ ﯾﺎ‬
‫ﻛﺮﺗﻜﺲ ﳐﻄﻂ ) ‪ (Striate cortex‬ﻣﻮﺳﻮم اﺳـﺖ ‪ .‬ﲣﺮﯾـﺐ‬
‫ً ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛـﻮري‬‫ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮﺗﻜﺲ در اﻧﺴﺎ‪‬ﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻛﺎﻣــــــــــﻞ ﻣــــــــــﻲ ﺷــــــــــﻮد ‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫ﻟﻮب ﭘﯿﺸﺎﻧﻲ‬
‫‪Frontal lobe‬‬
‫ﻟﻮب ﭘﯿﺸﺎﻧﻲ از ﺷـﯿﺎر ﻣﺮﻛـﺰي ﺗـﺎ اﻧﺘـﻬﺎي‬
‫ﺟﻠﻮﯾﻲ ﻣﻐﺰ اﻣﺘﺪاد دارد ‪ .‬ﲞﺶ ﻋﻘﱯ ﻟﻮب ﭘﯿﺸﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﻜﻨﺞ ﭘﯿﺶ ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻛـﻨﱰل ﺣﺮﻛـﺎت‬
‫ﻇﺮﯾﻒ ﻣﺜﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﯾﻚ اﻧﮕﺸﺖ ‪ ،‬ﲣﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻟﻮب ﳘﭽﻨﲔ ﻧـﻮاﺣﻲ ﳎـﺰاي دﯾﮕـﺮي دارد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﳐﺘﻠﻒ ﺑﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ روي‬

‫‪١٤١‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪن ﻛﻨﱰل دارﻧﺪ و روي ﳘﺎن ﻗـﺴﻤﺖ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻛﻤﻲ ﻛﻨﱰل دارﻧﺪ ‪ ،‬ﻟﻮب ﭼﭗ ﭘﯿـﺸﺎﻧﻲ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺮوﻛﺎ‬
‫) ‪ ( Broca‘s area‬اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ زﺑـﺎن‬
‫اﳘﯿﺖ دارد‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻛﺎﻻت‬

‫ﻟﻮب ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﻲ‬
‫‪Temporal lobe‬‬
‫ﻟﻮب ﮔﯿﺠﮕـﺎﻫﻲ در ﺳـﻄﺢ ﺟـﺎﻧﱯ ﻫـﺮ ﻧﯿﻤﻜـﺮه‬
‫ﻧﺰدﯾﻚ ﮔﯿﺠﮕﺎه ) ﺷﻘﯿﻘﻪ ﻫﺎ ( ﻗﺮار دارد ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻟﻮب ﻫﺪف اوﻟﯿﺔ ﻛﺮﺗﻜﺲ ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫از ﮔﻮﺷﻬﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي دﻫﻠﯿـﺰي)‪(Vestibular organs‬‬
‫ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﲑﻧﺪ ‪ ) .‬اﻧـﺪاﻣﻬﺎي دﻫﻠﯿـﺰي ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻧﺪ ( ﻟﻮب ﮔﯿﺠﮕـﺎﻫﻲ ﳘﭽـﻨﲔ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﱰ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪة ﺑﯿﻨـﺎﯾﻲ‬
‫از ﲨﻠﻪ ادراك اﻟﮕﻮﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﺜـﻞ ﺻـﻮرﲥﺎ )‬
‫ﭼﻬﺮه ﻫﺎ ( ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارد ‪ .‬ﯾﻚ ﺗﻮﻣـﻮر در ﻟـﻮب‬
‫ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﻲ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﳚﺎد ﺗﻮﳘﺎت ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻧﺴﺎ‪‬ﺎ ﻟﻮب ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﻲ ﭼـﭗ و ﻗـﺴﻤﱵ از ﻟـﻮب‬
‫آﻫﯿﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﻧﺎﺣﯿﻪ ورﻧﯿﻜﻪ‬
‫‪ (Wernicke‘s area‬را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ وﺟـﻮد‬ ‫)‬
‫آن ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ زﺑﺎن اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻟﻮب ﮔﯿﺠﮕـﺎﻫﻲ‬
‫ﳘﭽﻨﲔ در ﲞﺸﻲ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ و اﻧﮕﯿﺰﺷـﻲ‬
‫ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ ‪ .‬آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﻟﻮب ﻫﺎي ﮔﯿﺠﮕـﺎﻫﻲ ﳑﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﻨﺪة ﺑﻲ دﻟﯿﻞ ‪ ،‬ﻟـﺬت ‪ ،‬اﺿـﻄﺮاب‬
‫ـﻮد ‪.‬‬‫ـﺰ ﺷــ‬ ‫ـﺸﻮﻧﺖ آﻣﯿــ‬ ‫ـﺎي ﺧــ‬
‫ـﺎر ﻫــ‬
‫ـﺎ رﻓﺘــ‬‫ﯾــ‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫‪١٤٢‬‬
 ‫» م «‬

‫)‪(١٩٠٨ – ٩٧٠‬‬ ‫ﻣﺎزﻟﻮ ؛ آﺑﺮاﻫﺎم‬

‫‪Maslow , Abraham‬‬
‫آﺑﺮاﻫﺎم ﻣﺎﻟﺰو اﺳﺘﺎد روان ﺷﻨﺎس داﻧـﺸﮕﺎه‬
‫ﻧﯿﻮﯾﻮرك ) ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻛﺎﰿ ﺑﺮو ﻛﻠﲔ ﻧﺎم داﺷﺖ ( و‬
‫ﺑﻮد ‪ .‬او از ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاران ﻋﻤـﺪة روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺎزﻟﻮو ﻛﺎرل راﺟﺮز‬
‫ازﭼﻬﺮه ﻫﺎي ﺑﺮ ﺟﺴﺘﺔ ﺗﺜﺒﯿﺖ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧـﺴﺎ‬
‫ﻧﮕﺮا ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣـﺎزﻟﻮو ﻛـﺎرل راﺟـﺮز‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺖ روان ﺷﻨﺎﺳـ‬
‫ـﺴﺘﺔ ﺗﺜﺒﯿـ‬‫ـﺮ ﺟـ‬‫ـﺎي ﺑـ‬ ‫ـﺮه ﻫـ‬ ‫ازﭼﻬـ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﲑوي ﺳﻮم ﳏﺴﻮب ﻣﯿـﺸﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫دو ﻧﲑوي اﺻﻠﻲ دﯾﮕﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از رواﻧﻜﺎوي و‬
‫رﻓﺘﺎر ﮔﺮاﯾﻲ‪ .‬ﯾﻜﻲ از ادﻋﺎﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ ﻣـﺎزﻟﻮ‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻧﺴﺎ‪‬ﺎ ﲤﺎﯾﻠﻲ ذاﺗﻲ وﺟﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ از اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﺎ وﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬﺎي ﺑﺎ ﻟﻘﻮة ﺧـﻮد‬
‫ﺑﯿﺸﱰﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﻜﻨﻨـﺪ ‪ .‬اوﻟـﲔ ﲤﺎﯾـﻞ را‬
‫ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎ ﯾﻲ ﻣﯿﻨﺎﻣﯿﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ او اﻧـﺴﺎ‪‬ﺎ‬
‫ﺑﺎزﯾﭽﺔ ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﻗﺮ ﺑﺎﻧﯿﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻬﺂدﻣﻬﺎ در داﻣﻬـﺎي رواﻧـﻲ ﳐﺘﻠﻔـﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﯾﺄ س و ﺗـﻀﻌﯿﻒ روﺣﯿـﻪ‬
‫آ‪‬ﺎﻣﻲ اﳒﺎﻣﺪ ‪ ،‬وﱄ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻧـﲑوي‬
‫اﯾﻦ داﻣﻬـﺎ ﺑﮕﺮﯾﺰﻧـﺪ و‬ ‫اراده و ﻫﻮش از‬
‫ﺑﺎزدر ﯾﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ارزش زﯾـﺴﱳ دارد ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺎزﻟﻮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ آدﻣﻬـﺎ ﻓﻘـﻂ‬
‫ﲠﻬﻤﲔ ﳏﺪود ﳕﻲ ﻣﺎﻧـﺪ ﻛـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ را ﺑـﺎ ارزش‬
‫ﮔـﺎه ﮔـﺪاري ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﳊﻈﺎﺗﯿﺴﺮ ﺷﺎر از ﻟﺬت ﯾﺎ وﺟﺪ دﺳـﺖ ﯾﺎﺑﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫»ﲡﺮﺑﺔ اوج« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﯿﺪ ‪ .‬ﯾﻜﻲ‬ ‫ﻣﺎزﻟﻮ آن را‬
‫ازﻣﻬﱰﯾﻦ ﻛﺘﺎﲠﺎي ﻣﺎزﻟﻮ ﺑـﻪ ﺳـﻮي روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﺑﻮدن ‪،‬‬
‫)‪ (Toward a psychology Being,1962‬را ﻣﻲ ﺗـﻮان ﻧـﺎم‬
‫ﺑﺮد ‪.‬‬

‫) ﺑﺮوﻧﻮ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫‪١٤٣‬‬
 ‫ﻣﺘﻐﲑ‬
‫‪Variable‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﺎزه ﻫﺎ ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ اﻏﻤﺎض‬

‫» ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎ « ﻣـﻲ ﻧﺎﻣﻨـﺪ ‪ .‬ﳕﻮﻧـﻪ اي از اﯾـﻦ‬

‫ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎ ﺟﻨﺴﯿﺖ ‪ ،‬در آﻣﺪ ‪ ،‬آﻣﻮزش و ﭘـﺮورش ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺑﺎرآوري ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﲢﺮك ﺷﻐﻠﻲ‬
‫ـﻄﺮاب ‪،‬‬
‫ـﻲ ‪ ،‬اﺿـ‬
‫ـﺘﻌﺪاد ﻛﻼﻣـ‬
‫ـﻨﻔﺲ ‪ ،‬اﺳـ‬
‫ـﻄﺢ ﺗـ‬
‫‪ ،‬ﺳـ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺬﻫﱯ ‪ ،‬رﺟﺤﺎن ﺳﯿﺎﺳﻲ ‪ ،‬رﺷﺪ ﺳﯿﺎﺳـﻲ )‬
‫ﻣﻠﺘﻬﺎ ( ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﮔـﲑي ﻛـﺎري ‪ ،‬ﯾﻬـﻮد ﺳـﺘﯿﺰي ‪،‬‬
‫ﳘﺮﻧﮕﻲ ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ‪ ،‬ﻓـﺮا ﺧـﻮاﻧﻲ ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﺑـﺎز‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻣـﺘﻐﲑ‬
‫وﯾﮋﮔﻲ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﭘﺬﯾﺮد ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن روﺷﻨﱰ ‪ ،‬ﻣﺘﻐﲑ ﳕﺎدي اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻋـﺪاد ﯾـﺎ‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٦‬‬ ‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ – ﳒﻔﻲ زﻧﺪ‬

‫ﻣﺘﻐﲑ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫‪Independent variable‬‬
‫در آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎ ﻣﺘﻐﲑ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣـﺘﻐﲑي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺮ ﻣﻮرد دﺳﺘﻜﺎري ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﻣﺜـﺎل‬
‫وﻗﱵ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﻠـﻮم ﺗـﺮﺑﯿﱵ اﺛـﺮات روﺷـﻬﺎي‬
‫ﳐﺘﻠﻒ ﺗﺪرﯾﺲ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨـﺪ ‪،‬‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ روش ﯾﺎ ﻣﺘﻐﲑ ﻣﺴﺘﻘﻞ را ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ـﺮار‬‫ـﺘﻜﺎري ﻗـ‬‫ـﻮرد دﺳـ‬‫ـﺎوت ‪ ،‬ﻣـ‬
‫ـﻬﺎي ﻣﺘﻔـ‬ ‫از روﺷـ‬
‫دﻫﻨــﺪ‪ .‬در ﭘــﮋوﻫﺶ ﻏــﲑ آزﻣﺎﯾــﺸﻲ ﻛــﻪ اﻣﻜــﺎن‬
‫دﺳﺘﻜﺎري آزﻣﺎﯾﺶ وﺟﻮد ﻧـﺪارد ‪ ،‬ﻣـﺘﻐﲑ ﻣـﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﺘﻐﲑي اﺳﺖ ﻛﻪ )ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ( ﺑﺮ ﻣﺘﻐﲑ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺗﺎﺛﲑ ﻣﻲ ﮔﺬارد ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل ‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣـﺮ‬
‫ﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﯿﮕﺎر ﻛﺸﯿﺪن و ﺳـﺮﻃﺎن رﯾـﻪ ‪ ،‬ﺳـﯿﮕﺎر‬
‫ﻛﺸﯿﺪن ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺴﯿﺎري از آزﻣﻮ‪‬ـﺎ ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺘﻐﲑ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٤٤‬‬
 ‫‪( ١٣٧٦ ،‬‬ ‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ‬

‫ﻣﺘﻐﲑ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫‪Dependent Variable‬‬
‫ﻣﺘﻐﲑ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﺘﻐﲑي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﯿﺶ ﺑـﯿﲏ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬آن ﻣﺘﻐﲑي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد دﺳـﺘﻜﺎري ﻗـﺮار‬
‫ﳕﻲ ﮔﲑد ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ اﺛـﺮ ﻣـﺘﻐﲑ ﻣـﺴﺘﻘﻞ در ﻣـﺘﻐﲑ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﯾﺪ ﯾﻌﲏ ﺗـﺎﺛﲑ ﭘـﺬﯾﺮ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫) ﺷﺮﯾﻔﻲ و ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪(١٣٧٦ ،‬‬

‫ﳏﺮك‬
‫‪Excitant/‬‬
‫‪Stimulus.‬‬
‫ﺷﻲء ﯾﺎ ﻋﻤﻠﻲ را ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﯿﺰد ‪ ،‬در ﻓﯿﺰﯾﻮ‬
‫ﻟﻮژي ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ دروﻧﻲ ﯾﺎ ﺑﲑوﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻋﻤﻞ واﻣﻲ دارد ‪ .‬در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺑـﺮ ﻣـﻲ‬ ‫ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﯾـﺎ وﺿـﻌﻲ ﻛـﻪ ﭘﺎﺳـﺨﻲ را‬
‫اﻧﮕﯿـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺰد‪.‬‬
‫) ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪( ١٣٦٤ ،‬‬

‫ﳏﯿﻂ‬
‫‪Envioronment‬‬
‫ﯾﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﳘـﻪ اوﺿـﺎع ‪،‬‬
‫ﻧﲑوﻫﺎ و اﺣﻮاﱄ ﻛﻪ از راه ﳏﺮﻛﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ در ﻓﺮد‬
‫اﺛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪو او از آ‪‬ـﺎ ﻣﺘـﺎﺛﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪،‬‬
‫اﻃــﻼق ﻣــﻲ ﻛﻨﻨــﺪ ‪ .‬ﭘﺪﯾــﺪارﻫﺎﯾﻲ ﻓﯿﺰﯾﻜــﻲ –‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻲ – ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﻜﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﺧﺎرج در ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﺛﺮ‬
‫ﻛﻠﻲ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻧﲑوﻫﺎي ﺧـﺎرﺟﻲ از ﻓـﺮد ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨــﺪ در رﻓﺘــﺎر او ﻣــﻮﺛﺮ واﻗــﻊ ﺷــﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫) ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪( ١٣٦٤ ،‬‬

‫‪١٤٥‬‬
 ‫ﳏﯿﻂ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ‬
‫‪E nvironment‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﳏـﯿﻂ ﺑﻌـﺪ از ﺗﻮﻟـﺪ اﺛـﺮات‬
‫ﳐﺘﻠﻒ و ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮ روي ﺟﻨﺒﻪ ﻫـﺎي ﳐﺘﻠـﻒ رﺷـﺪﺑﻪ‬
‫وﯾﮋه رﺷﺪ رواﻧﻲ و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮد دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ‬
‫از ‪ :‬اﻟﻒ ‪ :‬ﳏﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﻲ ﯾﺎ ﻣﺎدي‬

‫ب‪ :‬ﳏﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬

‫ج‪ :‬ﳏﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫اﻟﻒ ‪ :‬ﳏﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﻲ ﯾﺎ ﻣـﺎدي ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آب و‬
‫– ﮔﺮﻣـﺎ و ﺳـﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﻣـﺴﻜﻦ ‪ ،‬ﭘﻮﺷـﺎك و‬ ‫ﻫﻮا‬
‫ﺗﻐﺬﯾﻪ ‪ .‬ﳏﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﻲ ﻛﻪ آن را ﳏﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌـﻲ ﻛـﻪ‬
‫آن را ﳏﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨـﺪ ‪ ،‬ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺗﻐﺬﯾـﻪ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در رﺷﺪ ﻛﻮدك ﺗـﺎﺛﲑ ﻋﻤﯿـﻖ‬
‫دارد ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺗﻐﺬﯾـﻪ در دوران ﺑـﺎرداري‬
‫ً ﻣﻬﻤـﻲ‬
‫ﻣﺎدر ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟـﺪ اﺛـﺮات ﻧـﺴﺒﺘﺎ‬
‫دارد ﺑﻪ ﳓﻮي ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﭘﺮوﺗﺌﯿﲏ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺟﺜﺔ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺳﻠﻮﳍﺎ ي ﻣﻐﺰي ﻧﯿﺰ ﻋـﻮارض ﻧـﺎ ﻣﻄﻠـﻮﺑﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﻮدك در ﺑﺮ دارد ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪة ذﻫـﲏ ‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻮل‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﻲ ﻣـﺎدر در دوران ﺑـﺎر داري‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ » ﺗﻐﺬﯾـﻪ « ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﻚ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﻫـﻢ از ﺑﻌـﺪ ﻛﻤﯿـﺖ و ﻫـﻢ از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻛﯿﻔﯿﺖ ‪ ،‬ﳏﺴﻮب ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﳏﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪ :‬از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣـﻮﺛﺮ در رﺷـﺪ‬
‫ﻛﻮدك ‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮاده اﺳـﺖ ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده در دو‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎﺛﲑ دارد ‪.‬‬
‫‪-١‬ارﺿﺎي ﻧﯿﺎزﻫﺎ و اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت ﺑﺪﻧﻲ و ﻣـﺎدي )‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﻚ (‬
‫‪ -٢‬ارﺿﺎي ﻧﯿﺎزﻫﺎ و اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت اﺳﺎﺳﻲ ) رواﻧـﻲ‬
‫و ﻣﻌﻨﻮي (‬

‫‪١٤٦‬‬
‫ج‪ :‬ﳏﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ :‬ﳏﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را از ﯾﻚ ﺳـﻮ‬
‫ﺑﻪ ﳏﯿﻂ ﻛﻠﻲ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺷﺨـﺼﻲ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﳕﺎﯾﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﳏﯿﻂ ﺷﺨﺼﻲ ‪ :‬ﳏﯿﻂ ﺣﺘﻤﻲ و اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﻣـﻲ ﮔـﺸﺎﯾﺪ و‬ ‫ﻛﻪ ﻃﻔﻞ در آﳒﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﺪﻧﯿﺎ‬
‫در آﳒﺎ رﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﳏﯿﻂ اﺗﻔﺎﻗﻲ ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ آﻣﻮزﺷـﮕﺎه ) دﺑـﺴﺘﺎن ‪-‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ( ‪ -‬ﺳﺮ ﺑﺎزي ‪ -‬ﻛﺎر آﻣﻮزي‬
‫ﳏﯿﻂ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ﳘﺴﺮ و ﻣﻮﺿـﻮع ﻃـﻼق ‪-‬‬
‫ـﺎت ‪-‬‬‫ـﻲ ‪ -‬ﻣﻄﺒﻮﻋـ‬ ‫ـﺎط ﲨﻌـ‬
‫ـﺮان ‪ -‬ارﺗﺒـ‬ ‫ﻣﻌﺎﺷـ‬
‫ﺳﯿﻨﻤﺎ ‪ -‬رادﯾﻮ ‪ -‬ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن‬
‫ﳏﯿﻂ ﲢﻤﯿﻠﻲ ‪ :‬ﳏﯿﻄﻲ ﻛﻪ آزادي ﻓﺮد در آن ﳏﺪود‬
‫ﺷﺪه ﯾﺎ از او ﺳﻠﺐ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎز داﺷﺘﮕﺎه‬
‫)‬ ‫‪ -‬ﻧﺪاﻣﺘﮕﺎه ﻛﺎﻧﻮن اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﯿﺖ ‪.‬‬
‫ﺷﺮﰲ ‪( ١٣٦٨ ،‬‬

‫ﳏﯿﻂ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ‬

‫‪Embryonic Envioronment‬‬
‫ﳏﯿﻂ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ‪ ،‬ﳏـﯿﻂ ﺟﻨـﯿﲏ اﺳـﺖ ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ‪ ،‬ﻏـﺬاﯾﻲ‬
‫‪ ،‬داروﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﯿﻜﺮوﲠﺎ و اﺧﺘﻼﻻت و وﺿـﻊ ﻋـﺎﻃﻔﻲ‬
‫‪ -‬ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ ﻣﺎدر از ﻃﺮﯾﻖ راﺑﻄـﻪ ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺑـﲔ‬
‫ﻣﺎدر و ﺟﻨﲔ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﳐﺘﻠﻒ رﺷﺪ ﺟـﻨﲔ را در‬
‫رﺣﻢ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﲢﺖ ﺗﺎﺛﲑ ﻗﺮار ﻣـﻲ دﻫـﺪ ‪.‬‬
‫) ﺷﺮﰲ ‪( ١٣٦٨ ،‬‬

‫ﳐﭽﻪ‬
‫‪Cerebellum‬‬
‫ﳐﭽﻪ از ﻗﺪﱘ ﯾﻚ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺳـﺎﻛﺖ ﻣﻐـﺰ ﺧﻮاﻧـﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ زﯾﺮا ﲢﺮﯾﻚ اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﺣﺴﺎس‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﳕﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺪرت ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻛﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ‪ ،‬ﺣﺬف ﳐﭽﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻏﲑ ﻃﺒﯿﻌـﻲ ﺷـﺪن‬
‫ﺷﺪﯾﺪ اﻋﻤﺎل ﺣﺮﻛﱵ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﳐﭽﻪ ﺑـﻮﯾﮋه ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﻨﱰل ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻋﻀﻼﻧﻲ ﺑﺴﯿﺎر ﺳـﺮﯾﻊ از ﻗﺒﯿـﻞ‬

‫‪١٤٧‬‬
‫دوﯾﺪن ‪ ،‬ﻣﺎﺷﲔ ﻧﻮﯾـﺴﻲ ‪ ،‬ﻧـﻮاﺧﱳ ﭘﯿـﺎﻧﻮ و ﺣـﱵ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن اﳘﯿـﺖ ﺣﯿـﺎﺗﻲ دارد ‪ .‬ﻓﻘـﺪان اﯾـﻦ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ از ﻣﻐﺰ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﻜﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻓﻠﺠﻲ در ﻋﻀﻼت ﳕﻲ ﺷﻮد ﻫﺮ ﯾـﻚ از اﯾـﻦ اﻋﻤـﺎل‬
‫ً ﳐﺘﻞ ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪.‬‬‫ﺣﺮﻛﱵ را ﺷﺪﯾﺪا‬
‫ﳐﭽﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺣﺮﻛﱵ ﻛﻤـﻚ‬
‫ً ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺣﺮﻛﱵ را ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺮده ‪ ،‬و ﳘﭽﻨﲔ ﻣﺮﺗﺒﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﻐﺰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﯾﻨﺪ ﻛـﻨﱰل‬
‫ﻛﺮده و آ‪‬ﺎ را ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﳐﭽـﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺎزه را از ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﳏﯿﻄﻲ‬
‫ﺑﺪن در ﯾﺎﻓﺖ ﻛﺮده و ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺮ ﻗﺴﻤﱵ از ﺑﺪن در‬
‫ﻫــﺮ ﳊﻈــﻪ ﯾﻌــﲏ وﺿــﻊ آن ‪ ،‬ﺳــﺮﻋﺖ ﺣﺮﻛــﺖ آن ‪،‬‬
‫ﻧﲑوﻫﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ آن وارد ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و … را‬
‫ﺗﻌﯿﲔ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﳐﭽﻪ وﺿـﻊ ﻓﯿﺰﯾﻜـﻲ واﻗﻌـﻲ ﻫـﺮ‬
‫ﻗﺴﻤﱵ از ﺑﺪن را ﻛﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺴﻲ ﺑﻪ آن‬
‫داده ﺷﺪه ﺑﺎ وﺿﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺳﯿـﺴﺘﻢ ﺣـﺮﻛﱵ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه اﯾﻦ دو وﺿﻊ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﳔﻮاﻧﻨﺪ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺳﯿﮕﻨﺎﳍﺎي ﺗـﺼﺤﯿﺤﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻄﻮر آﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﯿـﺴﺘﻢ ﺣـﺮﻛﱵ ﻫـﺪاﯾﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ﻓﻌﺎل ﺷـﺪن ﻋـﻀﻼت ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ را‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ‪ ،‬ﳐﭽﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾـﺰي ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻣﺘﻮاﱄ ﺑﻌﺪي در ﺟﺰﺋﻲ از ﯾﻚ ﺛﺎﻧﯿـﻪ ﺟﻠـﻮﺗﺮ در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﻜﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﻨﻮز در ﺣﺎل اﳒﺎم اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺸﺮ ﻣﻐﺰ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺮﻣﻲ از ﯾﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﺑﻌـــــــــﺪي ﭘـــــــــﯿﺶ ﺑـــــــــﺮود ‪.‬‬
‫) ﮔﺎﯾﺘﻮن ‪( ١٩٩١ ،‬‬

‫ﻣﺪد ﻛﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫‪Social work‬‬
‫ﻣﺪد ﻛﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻏﲑ دوﻟـﱵ ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻮﺳﺴﺎت دوﻟﱵ و‬

‫‪١٤٨‬‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻓﺮاد ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬـﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﺳﺎﻧﺪن آﻧﺎن ﺑﻪ رﻓـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ‪-‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -‬رواﻧﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﲑد ‪.‬‬
‫از ﲨﻠﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺮ ﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﻐﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫ﺑﻲ‬ ‫از ﲪﺎﯾﺖ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي‬
‫ﺳﺮ ﭘﺮﺳﺖ ‪ ،‬ﳘﻜﺎري ﺑﺎ ﮔﺮوه ﭘﺰﺷﻜﻲ در واﺣﺪ ﻫﺎي‬
‫درﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎر از ﻃﺮﯾـﻖ ﻣـﺴﺎﻋﺪت‬
‫در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ -‬اﻗﺘـﺼﺎدي ‪ -‬ﻋـﺎﻃﻔﻲ ‪-‬‬
‫ﲠﺪاﺷﱵ ‪،‬ﺷﻨﺎ ﺳﺎﻧﺪن ﻗﻮاﻧﲔ ﺑﯿﻤﻪ ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﻤﻪ ﺷﺪﮔﺎن و ارزﯾﺎﺑﻲ ﻣﺴﺎﯾﻞ آﻧﺎن ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٥‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﺷﻔﯿﻊ آﺑﺎدي‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ و زﳒﲑه ﺗﻮاﱄ رﺷﺪ‬

‫‪Stages and sequences of development‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﯾﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ از ﺗﻮاﱄ ﻣﻨﻈﻤﻲ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮدﺑﻪ رﺳـﺶ ﻣﻮﺟـﻮد زﻧـﺪه در ﺟﺮﯾـﺎن ﻛـﻨﺶ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وي ﺑـﺎ ﳏـﯿﻂ ﺑـﺴﺘﮕﻲ دارد ‪ .‬در ﺗﺒـﯿﲔ‬
‫ﺗﻮاﱄ زﳒﲑه رﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺗـﺮﺟﯿﺢ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ از آن ﺑﻌﻨﻮان ﯾﻚ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﺎد‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ -‬ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﻛﻪ در آن ﻋﻮاﻣـﻞ زﯾـﺴﱵ در‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﯾﺎد ﮔـﲑي ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺗﻐﯿﲑي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﺗﺪرﳚﻲ در رﻓﺘﺎر ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪ‬
‫‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺿﻤﻦ اذﻋﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ زﳒﲑه‬
‫ـﻦ‬
‫ـﺘﮕﻲ اﯾـ‬ ‫ـﺮاي ﭘﯿﻮﺳـ‬ ‫ـﱰي ﺑـ‬ ‫ـﺖ ﻛﻤـ‬‫ـﺪ ‪ ،‬اﳘﯿـ‬
‫اي رﺷـ‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ و در ﻋﻮض آن را ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﯾﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﻠﻪ ﻣﻲ ﺑﯿﻨﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ‬
‫ﳘﲔ دﻟﯿﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﭘﯿﺶ ﻛﺸﯿﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫وﻗﱵ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن از ﻣﺮاﺣـﻞ رﺷـﺪ ﺳـﺨﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم دﻗﯿﻖ ﺗـﺮي را در ﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ – ١‬در‬
‫ﯾﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺸﺨﺺ رﻓﺘﺎر ﻫﺎ ﺑﺮ ﳏـﻮر ﯾـﻚ ﻣﻘﻮﻟـﻪ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ ؛ ‪ -٢‬رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ از ﳊـﺎظ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻇﺎﻫﺮ‬

‫‪١٤٩‬‬
‫ﻛﯿﻔﻲ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻫﺎي ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻠﻲ ﯾﺎ ﺑﻌﺪي ﻓـﺮق‬
‫دارﻧﺪ ؛ و ‪ -٣‬ﳘﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺮاﺣﻞ ﳘﺎﻧﻨﺪي را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﳘﺎﻧﻨﺪي ﻃﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﳏﯿﻄﻲ ﳑﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ رﺷﺪ را ﺗﺴﺮﯾﻊ ﯾﺎ ﻛﻨﺪ ﺳﺎزﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﺗﻮاﱄ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻐﯿﲑ ﻧﺎ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٣‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬

‫ﻣﺮﺣﻠـــــﻪ ﺗﻔﻜـــــﺮ ﭘـــــﯿﺶ ﻋﻤﻠﯿـــــﺎﺗﻲ‬

‫‪Preparational thinking stage‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﺳﻦ ‪ ٢‬ﺗﺎ ‪٧‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ اﳒﺎﻣﺪ داراي دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺮﻋﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ -٢‬ﺗﻔﻜﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ) از ﺣﺪود ‪ ٢‬ﺗﺎ ﺣـﺪود ‪٤‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ (‪ .‬در ﺿﻤﻦ اﯾﻦ دوره از ﺗﻔﻜـﺮ ﭘـﯿﺶ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﻬـﻮم آﻣـﻮزي‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ ‪ .‬آ‪‬ﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﺷـﯿﺎء را‬
‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎﯾﺸﺎن آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫از ﳊﺎظ ﻣﻔﺎ ﻫﯿﻤﺸﺎن ﻣﺮ ﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ؛‬
‫ﻟﺬا ﺑﻪ ﺑﺎور آﻧﺎن ﳘﻪ ﻣﺮدان »ﺑﺎﺑـﺎ«و ﳘـﻪ‬
‫زﻧﺎن »ﻣﺎﻣﺎ « ﻫـﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻨﻄـﻖ ﻛﻮدﻛـﺎن در‬
‫اﯾــﻦ دوره ﲢــﻮل ﻧــﻪ ﻗﯿﺎﺳــﻲ اﺳــﺖ ‪ ،‬ﻧــﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺮاﯾﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﲤﺜﯿﻠﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺜﺎﱄ از اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮع اﺳﺘﺪﻻل ﭼﻨﲔ اﺳﺖ ‪ » :‬ﮔﺎوﻫﺎ ﺣﯿﻮا‪‬ـﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﭼﻬﺎ ر ﭘﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬آن ﺣﯿﻮان ﺑـﺰرگ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﭘﺎﺳﺖ ؛ ﭘﺲ آن ﯾﻚ ﮔﺎو اﺳﺖ « ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺗﻔﻜﺮ ﺷﻬﻮدي ) از ﺣﺪود ‪ ٤‬ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ ٧‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫(‪ .‬در ﺿﻤﻦ اﯾﻦ دوره از ﺗﻔﻜﺮ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﻲ ‪،‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻬﻮدي ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻮﻋﻲ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻨﻄـﻖ ‪ .‬ﺷـﺎﺧﺺ ﺗـﺮﯾﻦ‬
‫وﯾﮋﮔﻲ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻮدﻛﺎن اﯾـﻦ دوره اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻘﺎ ﯾﺎ ﻧﮕﻬﺪاري دﺳـﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ ‪ .‬ﻧﮕﻬﺪاري ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ درك اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﴰﺎره ‪ ،‬ﻃﻮل ‪ ،‬ﻣﻘـﺪار‬
‫‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺷﯿﺎء ﯾﻜﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ ،‬ﺻﺮف‬

‫‪١٥٠‬‬
‫ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﻜﻪ اﺷﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﲥﺎي ﳐﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻛﻮدك‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪(١٩٩٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻫﺮ ﮔﻨﻬﺎن واﻟﺴﻮن‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﺴﻲ ‪ -‬ﺣﺮﻛﱵ‬

‫‪Sensory - motor stage‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﺴﻲ – ﺣﺮﻛﱵ ﻛﻪ ازﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ ﺣـﺪود‬
‫‪ ٢‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ اﳒﺎﻣﺪ ﻛﻮدك ﻫﻨﻮز زﺑﺎن را‬
‫ﻧﯿﺎﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬از آﳒـﺎ ﻛـﻪ در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺮاي اﺷﯿﺎء ﻛﻠﻤـﻪ در اﺧﺘﯿـﺎر ﻧـﺪارد ‪،‬‬
‫ً ﺑﺎ آ‪‬ﺎ درﮔﲑ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ از‬ ‫وﻗﱵ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ دور ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬دﯾﮕـﺮ ﺑـﺮاي ﻛـﻮدك‬
‫وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑـﺎ‬
‫ً ﺑـﺎ‬‫ً ﺟﻨﺒﻪ ﺣﺴﻲ و ﺣﺮﻛﱵ دارد و ﺻﺮﻓﺎ‬ ‫ﳏﯿﻂ ﺻﺮ ﻓﺎ‬
‫اﯾﻨﺠﺎ و اﻛﻨﻮن ﺳﺮو ﻛﺎر دارد ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫در اﯾﻦ دوره ﺧﻮد ﳏﻮر ) ﺧﻮد ﻣﺪار ( ﻫـﺴﺘﻨﺪ ‪،‬‬
‫ﯾﻌﲏ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن‬
‫داوري ﻣــﻲ ﻛﻨﻨــﺪ و ﺟﻬــﺎن رواﻧــﺸﻨﺎﺧﱵ آﻧــﺎن‬
‫ﺗﻨﻬﺎﺟﻬﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳـﺖ ‪ .‬اﻣـﺎ در اواﺧـﺮ اﯾـﻦ‬
‫دوره ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻘﺎي ﺷﻲ ء ﯾﺎ ﺛﺒﺎت ﺷﻲ را‬
‫ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮ ‪ ،‬درك ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﺷﯿﺎء اﮔﺮ از ﻣﯿﺪان ﲡﺮﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آﻧﺎن ﺧـﺎرج‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪(١٩٩٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻫﺮﮔﻨﻬﺎن واﻟﺴﻮن‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺻﻮري‬

‫‪Formal operations stage‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻪ از ﺣـﺪود ‪ ١٢ ،١١‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ ١٥ ،١٤‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻃـﻮل‬
‫اﳒﺎﻣﺪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﻓﺮﺿـﻲ‬
‫ً ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ و ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﺷﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮا‬

‫‪١٥١‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﻋﯿﲏ و ﳏﺴﻮس ﳏﺪود ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﳘﭽـﻨﲔ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮ ﻣﻮازﯾﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ـﻮر‬
‫ـﺴﺎﯾﻞ و اﻣـ‬
‫ـﺪ ﻣـ‬
‫ـﻮد و ﻗﺎدرﻧـ‬
‫ـﻲ ﺷـ‬
‫ـﺘﻮار ﻣـ‬
‫اﺳـ‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ را درك ﳕﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دﺳﺘﮕﺎه ذﻫﲏ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﲢـﻮل‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻛﺮدن ﺳﻠﺴﻠﻪ اي ﺑﻲ ﭘﺎﯾﺎن از ﻣﺴﺎﯾﻞ در‬
‫ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪( ١٩٩٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻫﺮﮔﻨﻬﺎن واﻟﺴﻮن‬

‫ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﻋﻤﻠﯿــﺎت ﻋــﯿﲏ‬

‫‪Concrete operations stage‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛـﻪ از ﺣـﺪود ‪ ٧‬ﺗـﺎ‬
‫ﺣﺪود ‪ ١٢ ، ١١‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ اﳒﺎﻣـﺪ ﻗـﺎدر‬
‫ﺑﻪ درك ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻘـﺎ ﻣﯿـﺸﻮﻧﺪ و ﻧﯿـﺰ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي و ردﯾـﻒ ﻛـﺮدن )ﯾﻌـﲏ ﻣﺮﺗـﺐ ﻛـﺮدن‬
‫اﺷﯿﺎء از ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑـﺎﻟﻌﻜﺲ ( را ﻛـﺴﺐ‬
‫ﻣـﻲ آﻣﻮزﻧـﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪد را‬
‫اﻣﺎ در ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﻓﻜـﺮي ﺑـﺮ‬
‫روﯾﺪاد ﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﳏـﺴﻮس‬
‫ﯾﺎ ﻏﲑ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﻋﻬﺪه‬
‫ﺣﻞ ﻛﺮدن ﳘﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺳﺎده و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫آﯾﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٩٩٧‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻫﺮﮔﻨﻬﺎن واﻟﺴﻮن‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫‪Observation‬‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮاي ﲨﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺎه ﺑﺎ‬
‫رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﱂ واﻗﻊ و ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻗﺎﯾﻊ اﺗﻔﺎﻗﯿـﻪ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺎت ﻣـ‬
‫ـﺮد آوردي اﻃﻼﻋـ‬
‫ـﻪ ﮔـ‬
‫ـﺪام ﺑـ‬
‫در آن ‪ ،‬اﻗـ‬
‫ﳕﺎﯾﻨﺪ وﯾﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ اﯾـﻦ روش در اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮ ﺗﻨـﻬﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺮد آوزري اﻃﻼﻋـﺎت در‬

‫‪١٥٢‬‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑـﺪون‬
‫اﯾﻨﻜﻪ در روﻧﺪ ﻃﺒﯿﻌﻲ وﻗﺎﯾﻊ ﺗﻐﯿﲑي اﳚﺎد ﻛﻨـﺪ‬
‫‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ داﺷﱳ ﻫﺪﰲ ﺧﺎص و ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫اي از ﭘﯿﺶ ﺗﻌﯿﲔ ﺷﺪه اﳒﺎم ﻣﻲ ﮔﲑد و از اﯾﻦ و‬
‫ًﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻨﻈﻢ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺻﻄﻼﺣﺎ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻨﻈﻢ ﳏﻘﻖ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ رﻓﺘﺎر ﻫـﺎﯾﻲ را‬
‫) اﲪﺪي و ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬ ‫ﺛﺒﺖ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‬
‫‪Interview‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻫﺪاﯾﺖ ﺷـﺪه ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛـﺴﺐ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺪف ﯾـﺎ ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ‪ .‬اﻧﻮاع ﳐﺘﻠﻒ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎﻟﯿﲏ ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﺳـﺘﺨﺪاﻣﻲ ‪ ،‬ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪ‬
‫ارزﺷﯿﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﲢﺖ ﻓﺸﺎر ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﮔﺮوﻫـﻲ‬
‫‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻓﺮد ‪ ،‬ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪ ﺳـﺎﺧﺖ دار ‪،‬‬
‫) ﺳـﺎﻋﺘﭽﻲ ‪،‬‬ ‫…‬ ‫م‪٢‬ﺻﺎﺣﺒﻪ آزاد و‬
‫‪( ١٣٧٤‬‬
‫ﻣﻐﺰ‬
‫‪Brain/‬‬
‫‪Encephalon‬‬
‫ﻣﻐﺰ ﯾﻚ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪة دﺳﺘﮕﺎه ﻋـﺼﱯ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﲨﺠﻤﻪ ﻗﺮار دارد ‪ .‬ﻣﻐﺰ در ﺣﺪود ﯾﻚ‬
‫ﻛﯿﻠﻮ و ﻧﯿﻢ وزن دارد و ﳏـﯿﻂ آن در ﺣـﺪود ‪٤٥‬‬
‫ﺳــﺎﻧﱵ ﻣــﱰ اﺳــﺖ ‪ .‬ﻛــﻪ در ﺣﺠــﻢ ﻛﻮﭼــﻚ آن ‪٣٠‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻋﺼﱯ اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ‪) .‬‬
‫ﺑﺮوﻧﻮ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫ﻣﻐﺰ ﭘﺴﲔ‬
‫‪Rhombencephalon/‬‬
‫‪Hind brain‬‬
‫ﻣﻐﺰ ﭘﺴﲔ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺼﻞ اﻟﻨﺨﺎع )‪ ، (Medulla‬ﭘـﻞ‬
‫)‪ ، (Pons‬ﳐﭽﻪ )‪ (Cerebellum‬اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻐﺰ ﭘﺴﲔ ﳘﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﻣﻐﺰ ﻣﯿﺎﻧﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻐﺰ ﭘﺴﲔ ﺳﺎﻗﻪ ﻣﻐﺰ‬

‫‪١٥٣‬‬
‫ﻣﻲ دﻫـﺪ ‪.‬ﺑـﺼﻞ اﻟﻨﺨـﺎع ﯾـﺎ‬ ‫را ﺗﺸﻜﯿﻞ‬
‫ﭘﯿﺎز ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﻲ ﺷﻜﻞ درﺳﺖ ﺑﺎﻻي ﳔﺎع ﺷﻮﻛﻲ ﻗـﺮار‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﭘﻞ ﻣﻐﺰ ‪ ،‬ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺟﻠـﻮﯾﻲ را ﺑـﻪ ﺑـﺼﻞ اﻟﻨﺨـﺎع‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﳐﭽﻪ ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺰرﮔـﻲ ﻛـﻪ ﭼـﲔ ﺧﻮردﮔﯿﻬـﺎي‬
‫ﺑــﺴﯿﺎر ﻋﻤﯿﻘــﻲ دارد ‪ ،‬ﻣــﺸﺎرﻛﺖ آن در ﻛــﻨﱰل‬
‫ﺣﺮﻛـــﺎت ﻛـــﺎﻣﻼ ﺷـــﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ ‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪( ١٩٨٩ ،‬‬

‫ﻣﻐﺰ ﭘﯿﺸﲔ‬
‫‪Telencephalon /‬‬
‫‪Fore brain‬‬
‫ﻣﻐﺰ ﭘﯿﺸﲔ ﺑﺰرﮔﱰﯾﻦ و ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ ﺗـﺮﯾﻦ ﻗـﺴﻤﺖ‬
‫ﻣﻐﺰ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اﺳﺖ ‪ .‬ﲞـﺶ ﺑﲑوﻧـﻲ آن ﻛـﺮﺗﻜﺲ‬
‫‪ (Cerebral cortex‬اﺳﺖ ‪ .‬زﯾﺮ ﻛﺮﺗﻜﺲ ﻣﻐﺰي‬ ‫ﻣﻐﺰي )‬
‫ﺗﻌــﺪادي از ﺳــﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻐــﺰ ﭘﯿــﺸﲔ از ﲨﻠــﻪ‬
‫ﺗﺎﻻﻣﻮس )‪ (Tha lamus‬ﭘﯿﺎز ﺑﻮﯾﺎﯾﻲ )‪(Olfactory bulb‬‬
‫‪ ،‬ﻫﯿﭙـــﻮ ﺗـــﺎﻻﻣﻮس ) ‪ ، (Hypo thalamus‬ﻏـــﺪه‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺎي ﭘﺎﯾـ‬ ‫ـﺪه ﻫـ‬‫ـﻮﻓﯿﺰ )‪ ، (Pituitary gland‬ﻋﻘـ‬
‫ﻫﯿﭙـ‬
‫)‪ ، (Basal ganalia‬ﻫﯿﭙﻮﻛﺎﻣـﭗ )‪ (Hippocampus‬و ﺑـﺎ‬
‫داﻣـــــﻪ )‪ (Amygdala‬ﻗـــــﺮار دارﻧـــــﺪ ‪.‬‬
‫‪( ١٩٨٩ ،‬‬ ‫) ﻛﺎﻻت‬

‫داروي ﺿﺪ اﺿﻄﺮاب‬
‫‪Antianxiety Drugs‬‬
‫داروي ﻛﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪه دﺳﺘﮕﺎه ﻋـﺼﱯ ﻣﺮﻛـﺰي ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻨﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻛﻤـﻲ ﺧـﻮاب آﻟـﻮدﮔﻲ‬
‫اﳚﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﱄ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان زﯾـﺎد ‪.‬واﻟﯿـﻮم‬
‫وﻟﯿﱪﯾﻮم دو ﳕﻮﻧﻪ از اﯾﻦ داروﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ دارو ﻫﺎ آراﻣﺒﺨﺶ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫‪١٥٤‬‬
 ‫ﻣﻔﻬﻮم‬
‫‪Concept /‬‬
‫‪Notion/‬‬
‫‪Conception‬‬
‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ ﯾﺎ رواﺑﻂ ﻣﺸﱰك ﻃﺒﻘﻪ اي از اﺷـﯿﺎ‬
‫ﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﺎ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ‬
‫اﺷﯿﺎي ﻋﯿﲏ ﺑﺎﺷﻨﺪ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻨﺎر ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻌﯿﲏ از درﺧﺖ اﺷﺎره دارد ( و ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي اﻧﺘﺰاﻋـﻲ ) ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺮاﺑـﺮي ‪،‬‬
‫ﻫـﺮ ﺣـﺎل ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ و ﻋﺪد ( ؛ اﻣـﺎ در‬
‫رواﺑﻂ ﻣـﺸﱰك ﺑـﲔ اﻧـﻮاع ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﺷـﯿﺎ ﯾـﺎ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ اﺷﺎره دارﻧﺪ ‪.‬‬

‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫ـﻪ‬‫ـﺪ ‪ .‬ﻛـ‬
‫ـﺪدي دارﻧـ‬‫ـﺎي ﻣﺘﻌـ‬
‫ـﺎرﻛﺮد ﻫـ‬
‫ـﺎﻫﯿﻢ ﻛـ‬
‫ﻣﻔـ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪(١‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ‪ :‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻋﺒﺎرﺗـﺴﺖ از ﺗﻌـﯿﲔ‬
‫اﯾﻦ ﻛﻪ ﯾﻚ ﻣﻮرد ﺧﺎص ﻣﺼﺪاﻗﻲ از ﯾﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﺴﺖ‬
‫ﯾﺎ ﻧﻪ ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﻜﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ زﯾﺮ ﳎﻤﻮﻋـﻪ دﯾﮕـﺮي‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ ‪.‬‬
‫‪(٢‬درك و ﺗﺒﯿﲔ ‪ :‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨـﺪي اﺟـﺎزه ﻣـﻲ دﻫـﺪ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻤﻬﺎي ﻫﻮﴰﻨﺪ ﲡﺮﺑﯿﺎﺗﺸﺎن را ﺑﻪ ﭘـﺎره ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻌﻨﺎ دار ﲡﺰﯾﻪ و آ‪‬ﺎ را ﺗﻔـﺴﲑ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬ﻣـﺜﻼ‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺣﯿـﻮاﻧﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣـﺎر زﻧﮕـﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ ﻛﻨﺪ او ﻣﻮﻗﺘﯿﺶ را ﺧﻄـﺮ ﻧـﺎك ﺗـﺸﺨﯿﺺ‬
‫ـﻲ‬‫ـﺮا « ﻣـ‬‫ـﻮم » درون ﮔـ‬
‫ـﺎ ﻣﻔﻬـ‬
‫ـﺪ داد ‪ .‬ﯾـ‬
‫ﺧﻮاﻫـ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﯾـﻦ ﻛـﻪ ﭼـﺮا ﻓـﺮدي در ﯾـﻚ‬
‫ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮد ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﭘﯿﺶ ﺑﯿﲏ ‪ :‬در ﻣﺜﺎل ﻣﺎر زﻧﮕـﻲ ﺑـﺮاي ﳕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻓﺮد ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﲏ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﲪﻠﻪ ﻣﺎر زﻧﮕﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٤‬اﺳﺘﺪﻻل ‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ از اﺳﺘﺪﻻل ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫»‬ ‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮد ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ از‬
‫ﭘﺰﺷﻚ « » ﺣﻘﻮق زﯾﺎد ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت ﻛﺎر ﻃـﻮﻻﻧﻲ و‬
‫… را ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﲑد‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﲔ « و‬

‫‪١٥٥‬‬
‫‪ (٥‬ارﺗﺒﺎط ‪ :‬ﺑﻪ ﳘﺎن اﻧﺪازه ﻛـﻪ ﻣـﺮدم داراي‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﻫـﺎي ﻣـﺸﱰك ﻫـﺴﺘﻨﺪ آ‪‬ـﺎ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﻜـﺪﯾﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ دوﺳﱵ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺎ زﻧﮕﻲ از ﺧﻄﺮ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮده ‪ ،‬ﻣﺎدر ﺻـﻮرت‬
‫ﺑﺮوز ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ ،‬ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳـﻮد‬
‫ﺑﺮدن از ﲡﺮﺑﻪ او ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.‬‬
‫‪ (٦‬ﺗﺮﻛﯿﺐ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ‪ :‬ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﻨﻨــﺪ ﻓــﺮد از روي ﻣﻔــﺎﻫﯿﻢ » ﻛﺎﻏــﺬ « و‬
‫»زﻧﺒﻮر « ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗـﺮﻛﯿﱯ » زﻧﺒـﻮر‬
‫ﻛﺎﻏﺬي « را ﺗﺸﻜﯿﻞ دﻫﺪ‬
‫‪ (٧‬ﻣﺼﺪاق ﺳﺎزي ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ از ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮوع و از روي آن ‪ ،‬ﻣـﺼﺎدﯾﻖ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫را ﺑﺎز ﯾﺎﺑﻲ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ در ﺣﺎﱄ ﻛﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اي را ﺗﻌﻤﲑ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﳑﻜﻦ اﺳـﺖ ﻧﯿـﺎزي‬
‫را ﺑﺮاي » ﺷﻲ ء ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻮك ﻓﻠـﺰي « ﺷـﻜﻞ‬
‫دﻫﺪ ؛ ﯾﺎ وﺳﯿﻠﻪ اي آﺷﻨﺎ ) ﻣﺜﻞ آﭼـﺎر ﭘـﯿﭻ‬
‫ﮔﻮﺷﱵ ‪ ،‬ﺑﺎز ﯾﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﯾﺎ اﺑﺰار ﺟﺪﯾﺪي‬
‫اﺑﺪاع ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﯾـﻦ ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﻣﻨﻄﺒـﻖ‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٩٤٤‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) آﯾﺴﻨﻚ‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد‬
‫‪Self concept‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد ﳎﻤﻮﻋﻪ اي اﺳـﺖ از ﻋﻘﺎﯾـﺪ ﻓـﺮد‬
‫درﺑﺎرة ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﯿﺸﱰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮﺻﯿﻒ اﺳﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ از ﲞﺸﻬﺎي ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد ﺧﻮب‬
‫ﯾﺎ ﺑﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬وﱄ ﺑﻌﻀﻲ از ﲞﺸﻬﺎ ﻧـﻪ ﺧـﻮب‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﺪ‪ .‬اﯾﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻮي ﺳﯿﺎه و ﺻﺪاي‬
‫ﻧﺮﻣﻲ دارد ﲞﺸﻲ از ﻣﻔﻬﻮم از ﺧﻮد اﺳﺖ وﱄ اﯾـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻧﻪ ﺑﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮب‪ .‬ﻣﻔﻬـﻮم ﺧـﻮد‬
‫ﳘﺎن ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﭼـﺮا ﻛـﻪ ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ ﺑـﻪ‬
‫ارزﯾﺎﺑﯿﻬﺎي ﺷﺨﺺ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﺶ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬

‫‪١٥٦‬‬
‫) ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﯿﺸﱰ ﺑـﻪ ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﺷﻮد(‪.‬‬

‫) ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ ‪(١٣٧٧ ،‬‬

‫ﻣﻬﺎرت ﺣﺮﻛﱵ‬
‫‪Motor skill‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﻬﺎرت ﺣﺮﻛﱵ ﺷﺎﻣﻞ ﯾـﻚ ﺗـﻮاﱄ از ﺣﺮﻛـﺎت‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اي اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻮﺷﱳ ‪ ،‬راه رﻓـﱳ ‪ ،‬وراﻧـﺪن‬
‫اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﻣﻮاردي از ﻣﻬﺎرﲥـﺎي ﺣـﺮﻛﱵ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫) ﺳﯿﻒ ‪( ١٣٧٩ ،‬‬

‫ﻣﻬﺎرت ﺣﺮﻛﱵ درﺷﺖ‬

‫‪Gross motor skill‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺮﻛﺎت ﻧـﲑو ﻧﻘـﺶ ﻋﻤـﺪه را دارد ‪.‬‬
‫ﯾﻌﲏ ﺣﺮﻛﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﳘﺎﻫﻨﮕﻲ دﻗﯿﻖ ﻋﻀﻼت ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﳒﺎم اﻋﻤﺎل درﺷﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺪن رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮ از ﻋـﻀﻼت‬
‫) ﭘﻮر اﻓﻜـﺎري‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﱰ ﺑﺪن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫ﻣﻬﺎرﲥﺎي ﺣﺮﻛﱵ ﻇﺮﯾﻒ‬

‫‪Fine motor skills‬‬
‫ﺣﺮﻛﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﳘﺎﻫﻨﮕﻲ ﻋﻀﻼت ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫اﳒﺎم اﻋﻤﺎل دﻗﯿﻖ و ﻇﺮﯾﻒ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) ﭘـــﻮر اﻓﻜـــﺎري ‪،‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٣‬‬

‫ﻣﻬﺎرت د ﺳﱵ‬
‫‪Manual skill‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﺳﺮﻋﺖ و دﻗﺖ ﻓﺮد در ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺮدن‬
‫دﺳﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ در ﻫﻨﮕﺎم اﳒﺎم ﯾﻚ‬
‫ﻛﺎر ﯾﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﯾﻚ آزﻣﻮن ﻋﻤﻠـﻲ ‪ ،‬ﻣﻬـﺎرت‬
‫دﺳﱵ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﻓﺮد در ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن اﻧﮕـﺸﺘﺎن‬

‫‪١٥٧‬‬
‫ﯾﻜﻲ از ﻣﻬﺎرﲥﺎي ﻣـﻮرد ﻧﯿـﺎز و اﺳﺎﺳـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﳒﺎم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻣﯿﺰ وﻇـﺎﯾﻒ ﺑﻌـﻀﻲ از ﻣـﺸﺎﻏﻞ »‬
‫) ﺳـﺎﻋﺘﭽﻲ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺎزي « ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫» ن «‬

‫‪s‬‬ ‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺮوﻛﺎ‬

‫‪Broca ‘ area‬‬
‫ﯾﻚ ﻧﺎﺣﯿﻪ وﯾﮋه در ﻗﺸﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﻲ ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺮوﻛﺎ ﺗـﺎﻣﲔ ﻛﻨﻨـﺪه ﻣـﺪار ﻋـﺼﱯ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻛﻠﻤﺎت اﺳﺖ ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻫﺎ و ﻃﺮﺣﻬﺎي ﺣﺮﻛﱵ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻛﻠﻤﺎت اﻧﻔـﺮادي‬
‫ﯾﺎ ﺣﱵ ﻋﺒﺎرات ﻛﻮﺗﺎه اﳚﺎد ﺷﺪه و اﳒﺎم ﻣﻲ ﮔﲑد‬
‫‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﳘﭽﻨﲔ در ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﺎ ﻧﺎﺣﯿﻪ‬
‫ﻓﻬﻢ زﺑﺎن ورﻧﯿﻜﻪ در ﻗـﺸﺮ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﮔﯿﺠﮕـﺎﻫﻲ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫(‬ ‫‪١٩٩١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﮔﺎﯾﺘﻮن‬

‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ورﻧﯿﻜﻪ‬
‫‪Wernicke ‘ s area‬‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ اﺻـﻠﻲ ﺑـﺮاي درك زﺑـﺎن ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ورﻧﯿﻜﻪ در ﻋﻘﺐ ﻗﺸﺮ ﺷـﻨﻮاﯾﻲ اوﻟﯿـﻪ در‬
‫ﲞﺶ ﺧﻠﻔﻲ ﻟﻮب ﮔﯿﺠﮕـﺎﻫﻲ ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ ﻗـﺮار دارد ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل آﺳﯿﺐ ﺷﺪﯾﺪ در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ ﳑﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺸﻨﻮد وﺣﱵ ﻛﻠﻤﺎت ﳐﺘﻠﻒ را ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫دﻫﺪ اﻣﺎ ﻗﺎدر ﳔﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﯾـﻦ ﻛﻠﻤـﺎت را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﯾﻚ ﻓﻜﺮ ﻗﺎﺑﻞ درك در آورد ‪ .‬ﲠﻤﲔ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬

‫‪١٥٨‬‬
‫ﻓﺮد ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﻠﻤﺎت ﯾﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﭼـﺎﭘﻲ را‬
‫ﲞﻮاﻧﺪ اﻣﺎ ﻗﺎدر ﳔﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم آن را‬
‫در ﯾﺎﺑـــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﮔﺎﯾﺘﻮن ‪( ١٩٩١ ،‬‬

‫ﻧﺎرﺳﺎ ﺧﻮاﻧﻲ‬
‫‪Dyslexia‬‬
‫دﯾﺲ ﻟﻜﺴﻲ ﯾﺎ ﻧﺎرﺳﺎ ﺧﻮاﻧﻲ اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻫﻮش ﻃﺒﯿﻌﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه از‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﳑﻜﻦ اﺳﺖ واژه ﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري را ﺑﺪاﻧﻨـﺪ‬
‫و ﺑﻪ راﺣﱵ آ‪‬ﺎ را در ﻣﻜﺎﳌﻪ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﮔﲑﻧـﺪ ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ درك و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻧﻮﺷـﱳ‬
‫ﯾﺎ ﭼﺎﭘﻲ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺎرﺳﺎ ﺧﻮان اﻛﺜـﺮا‬
‫ً‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ در ﺟﻬﺖ ﯾﺎﺑﻲ ﻓﻀﺎﯾﻲ ‪ ،‬ﺗـﺸﺨﯿﺺ راﺳـﺖ و‬
‫ﭼﭗ ‪،‬ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﺋﲔ ‪ ،‬ﺗﻮاﱄ ﺣﺮوف و ﻛﻠﻤﺎت ‪،‬‬

‫ﳘﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﲔ ﭼﺸﻢ و دﺳﺖ ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﲔ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬

‫ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان دارﻧﺪ ‪.‬‬

‫)ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﻗﻲ و ﻧﺎدري ‪( ١٣٨٠ ،‬‬

‫ﻧﺎرﺳـــــــﺎﯾﯿﻬﺎي وﯾـــــــﮋه ﯾـــــــﺎدﮔﲑي‬

‫‪Specific learning failures‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﺎرﺳﺎﯾﯿﻬﺎي وﯾﮋه ﯾﺎدﮔﲑي ﺑﺮاي داﻧﺶ‬
‫آﻣﻮزاﻧﻲ ﻛﻪ داراي ﲠﺮه ﻫﻮﺷﻲ ﻃﺒﯿﻌـﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ‪،‬‬
‫وﱄ در ﯾﺎدﮔﲑي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﺎرﲥﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻜﻠـﻢ ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ‪ ،‬ﻫﺠﻲ ﻛﺮدن ‪ ،‬ﻧﻮﺷـﱳ ‪ ،‬ﺣـﺴﺎب ﻛـﺮدن ‪،‬‬
‫ادراك ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ ‪،‬ادراك ﺷﻨﻮاﯾﻲ ‪ ،‬ﺗـﻮاﱄ ﺣﺎﻓﻈـﻪ‬
‫ﺑﯿﻨﺎﯾﻲ و ﺗﻮاﱄ ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﺷـﻨﻮاﯾﻲ دﭼـﺎر اﺷـﻜﺎل‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ اﯾﻦ ﻛﻮدﻛﺎن در اﻣﺮ‬
‫ﯾﺎدﮔﲑي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻨﲔ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﯿـﺎن‬
‫ﻛﺮد ‪ :‬ﻓﻘﺪان اﻧﮕﯿﺰش ﻛﺎﰲ ‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ‬
‫ﻻزم ‪ ،‬دﻗﺖ ﭘﯿﺶ از اﻧﺪازه ﺑﻪ ﺟﺰﺋـﻲ از ﻛـﻞ ‪،‬‬

‫‪١٥٩‬‬
‫ﻓﻘﺪان ﳘﺎﻫﻨﮕﻲ ﻻزم در ﺣﺮﻛﺎت و ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش ﺑﯿﺶ‬
‫از ﺣﺪ ‪.‬‬

‫ﻧﺮاﻗﻲ و ﻧﺎدري ‪( ١٣٨٠ ،‬‬ ‫) ﺳﯿﻒ‬

‫ﻧﺎ ﺳﺎزﮔﺎري‬
‫‪Mal adatation/‬‬
‫‪Mal adjust ment‬‬
‫ً راﺑﻄﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ‬‫ﺳﺎزﮔﺎري اﺳﺎﺳﺎ‬
‫ﺑﺎ ﳏﯿﻂ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﻣﻔﻬـﻮم ﺿـﻤﲏ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﱵ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﻧﻄﺒﺎﻗﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎزﮔﺎري وﺟﻮد دارد ‪ ،‬وﻗﱵ اﻧﻄﺒـﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎ ﺳﺎزﮔﺎري در ﻛﺎر اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻛﻠﻲ ‪ ،‬اﯾﻦ اﺻﻄﻼح در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎ و‬
‫ارزﺷﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲ رود ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﺮا در ﻣﻮرد ﺣﺎﻻت زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎ‬
‫ً ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داد ‪.‬‬
‫ﺧﱵ اﺳﺎﺳﺎ‬

‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫ﻧﺎﻛﺎ ﻣﻲ‬
‫‪Frustration‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ راه دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﯾﻚ ﻫﺪف ﺧﻮاﺳﺘﲏ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﯾﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﺗﺎﺧﲑ ﻣﻲ‬
‫اﻓﺘﺪ ‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ روي ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﺳﺪ ﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﭼﻪ دروﻧﻲ و ﭼﻪ ﺑﲑوﻧﻲ ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﻓﺮد ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑد ‪.‬‬

‫و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬ ‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن‬

‫ﻧﺎ ﻛﺎﻣﻲ ﺑﲑوﻧﻲ‬

‫‪External fruatration‬‬
‫ﺳﺪ ﻫﺎي ﳏﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﳏﺪوﯾﺘـﻬﺎﯾﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ ،‬از‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آدﻣﻲ ﲢﻤﯿﻞ‬
‫اﻣﺮو ‪‬ﻲ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﮔـﺴﱰده‬

‫‪١٦٠‬‬
‫ﺗﺮ ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻧﮋادي ﯾﺎ ﺟﻨﺴﯿﱵ ‪ ،‬ﯾﺎ ﺳﺪ ﻫـﺎﯾﻲ ﻛـﻪ‬
‫در ﳏﯿﻂ ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ وﺟﻮد دارد ﻣﺎﻧﻨـﺪ را ﻫﺒﻨـﺪان‬
‫در ﺧﯿﺎﺑﺎ‪‬ﺎ ‪ ،‬ﺻـﻔﻬﺎي دراز ﺑـﺮاي ﺧﺮﯾـﺪار از‬
‫ﻓﺮوﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ‪ ،‬ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﯿﻬﺎﯾﻲ ﻛﻪ ﳏﺼﻮﻻت ﻛـﺸﺎورزي‬
‫را از ﺑﲔ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺳﺮ و ﺻﺪا ﻛﻪ راه ﺑﺮ ﲤﺮﻛﺰ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﺑﻨﺪد ‪ ،‬ﳘﻪ در زﻣﺮة ﳘﲔ ﳏﺪودﯾﺘﻬﺎ اﺳـﺖ‬
‫‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٣‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬

‫‪، personal /‬‬ ‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﺷﺨﺼﻲ‬

‫‪Despair‬‬
‫‪Self frustration‬‬
‫ﮔﺎه ﭼﯿﺰي ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ آدﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف و‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪن وي ﻣﻲ ﺷﻮد از ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺘﯿﻬﺎي ﺧﻮدش‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﲑد ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮﻟﯿﺘﻬﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﱳ‬
‫ـﺎ‬
‫ـﺸﱳ داري ﻧـ‬ ‫ـﺎ ﺧﻮﯾـ‬
‫ـﺎ و ﯾـ‬
‫ـﻀﻲ از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﻬـ‬
‫ﺑﻌـ‬
‫ﺑﺴﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ آدﻣﻲ را از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‬
‫ﺑﺎز دارﻧﺪ ‪ .‬اﮔـﺮ ﻛـﺴﻲ ﻫـﺪﻓﻬﺎﯾﻲ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﺗـﺮ از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﻬـﺎي اوﺳـﺖ‬
‫ﳏـــﺘﻤﻼ دﭼـــﺎر ﻧﺎﻛـــﺎﻣﻲ ﺧﻮاﻫـــﺪ ﺷـــﺪ ‪.‬‬
‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫ﻧﻈﺎم ارزﺷﻲ‬
‫‪Value system‬‬
‫آن دﺳﺘﻪ از ارزﺷﻬﺎي ﻓﺮد ﻛﻪ داراي ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و رﻓﺘـﺎر و ﺳـﻠﻮك وي‬
‫را ﺗﻨﻈــــــــﯿﻢ ﻣــــــــﻲ ﻛﻨﻨــــــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﺷﻨﺎﺧﱵ‬
‫‪Cognitive system‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ‪ ،‬رو ﯾـﻪ ﻫـﺎ ‪ ،‬راﻫـﱪد ﻫـﺎ ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ و ﻓﻨﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷـﻨﺎﺧﱵ‬

‫‪١٦١‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدي و ﺧﺎﺻﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﲑ و اﺻﻼح ﺷﻨﺎﺧﱵ رﻓﺘﺎر‬
‫ـﻨﺎﺧﱵ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﺷـ‬
‫ـﺎر درﻣـ‬‫ـﺎﻧﻲ و رﻓﺘـ‬
‫ـﻨﺎﺧﺖ در ﻣـ‬‫‪ ،‬ﺷـ‬
‫ً ﻧﻈﺎم ﺷﻨﺎﺧﱵ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﳎﻤﻮﻋﺎ‬

‫‪( ١٣٧٧ ،‬‬ ‫)ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭼﺎﻣﺴﻜﻲ‬
‫‪Chomsky . n . theory‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن زﺑﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺮدﺳﺎل دﺳﺘﻮر زﺑﺎن آﻣﻮﺧﺘﻪ ﳕﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن از ﻛﻠﻤﺎت و ﲨﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻨﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﳓﻮي ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﯿﭽﯿﺪه را اﺳـﺘﻨﺒﺎط و اﻧﺘـﺰاع‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻗﺪري ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ذﻫﻦ ﻛﻮدك ﺗﺎ اﻧﺪازه اي آﻣـﺎدﮔﻲ‬
‫ﭘﺮدازش درون دادﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ و اﺳﺘﺨﺮاج ﻗﻮاﻋـﺪ‬
‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن را ﭘﯿﺪا ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﻋﻤﻠـﻲ ﳔﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ ﻧﻮ آم ﭼﺎﻣﺴﻜﻲ ﻛﻪ ﯾﻜـﻲ از رﻫـﱪان ﻃﺮﻓـﺪار‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈـﺮ ﺑـﻮد ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در اﻧـﺴﺎن‬
‫ﻣﻜﺎﻧﯿﺰم ﻣﻐـﺰي ذاﺗـﻲ اي وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮاﮔﲑي زﺑﺎن اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﻜﻲ ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﻜﺎﻧﯿﺰم را » دﺳﺘﮕﺎه ﻓﺮا‬
‫ﮔﲑي زﺑﺎن « ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈـﺮ ﭼـﺎﻣﻜﻲ‬
‫ﻓﻄﺮي ﺑﻮدن ﻣﻜﺎﻧﯿﺰم زﺑﺎن از آﳒﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ روﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ آوا ‪ ،‬ﳘﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘـﯿﻢ‬
‫‪ ،‬ﳘﮕﺎﻧﻲ و داراي ﻧﻈﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ اﯾـﻦ ‪،‬‬
‫ﳘﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲ آﻣﻮزﻧـﺪ‬
‫ﺗﻮاﱄ ﯾﻜﺴﺎن را ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻏﺎن و ﻏﻮن ﻛﺮدن‬
‫‪ ،‬ﮔﻔﱳ اوﻟﲔ ﻛﻠﻤﻪ در ﯾﻜﺴﺎﻟﮕﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑـﺮدن‬
‫ﺗﺮﻛﯿﺒﺎت دو ﻛﻠﻤـﻪ اي در ﻧﯿﻤـﻪ دوم ﺳـﺎل دوم‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ‪ ،‬و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﻗﻮاﻋﺪ دﺳـﺘﻮر زﺑـﺎن‬
‫ﺧﻮد در ﺳﻦ ‪ ٤‬ﺗﺎ ‪ ٥‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪ .‬در ﳘﻪ زﺑﺎ‪‬ﺎ اوﻟﲔ‬
‫ﻛﻠﻤﺎت و ﲨﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣـﻲ ﺳـﺎزﻧﺪ ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﲔ ﳘﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ ﻣﺸﱰك‬
‫اﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ ‪.‬‬
‫) ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ ‪( ١٣٧٧ ،‬‬

‫‪١٦٢‬‬
 ‫ﻧﺮون‬
‫‪Neuron‬‬
‫ﻧﺮو‪‬ﺎ ﺗﻜﺎ‪‬ﺎﯾﻲ را از ﯾـﻚ ﳏـﻞ ﺑـﻪ ﳏﻠـﻬﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﺮون ﯾـﻚ ﻫـﺴﺘﻪ ‪،‬‬
‫ﯾﻚ ﻏﺸﺎء ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﯿﺘﻮ ﻛﻨـﺪري و رﯾﺒـﻮزوم و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎﯾﻲ دارد ﻛﻪ ﳐﺘﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺣﯿـﻮاﻧﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﯿﺰي ﻛـﻪ ﻧﺮو‪‬ـﺎ را از ﯾﺎﺧﺘـﻪ‬
‫ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺷـﻜﻞ آ‪‬ﺎﺳـﺖ ‪ .‬از‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﻫﺮ ﻧﺮون ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ﺗﺎر )‪ (f ibers‬ﻛﻮﭼـﻚ‬
‫و ﻧﺎزك ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻧـﺮون ﺣـﺮﻛﱵ ) ‪Motor‬‬
‫‪ (neuron‬ﻧﺮوﻧﻲ ﻛﻪ ﺟـﺴﻢ ﯾﺎﺧﺘـﻪ اي اش در ﳔـﺎع‬
‫ﺷﻮﻛﻲ اﺳﺖ ‪ .‬و ﯾﻚ ﺗﺎر آن ﺗﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽـﻪ اﻣﺘـﺪاد‬
‫دارد ‪ .‬ﻧﺮون ﺣﺮﻛﱵ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿـﺸﱰ ﻧﺮو‪‬ـﺎ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﺟﺰء ﻋﻤﺪه دارد ‪ :‬ﺟﺴﻢ ﯾﺎﺧﺘﻪ اي ) ‪، ( cell body‬‬
‫دﻧﺪرﯾﺖ ﻫـﺎ )‪ ، (Dendrites‬ﯾـﻚ اﻛـﺴﻮن) ‪( Axon‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎﻧﻪ و ﭘـﯿﺶ ﺳﯿﻨﺎﭘـﺴﻲ ) ‪، (Presynaptic ending‬‬
‫ﳘﭽﻨﲔ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻌـﺪادي رﯾﺒـﻮزم و ﻣﯿﺘﻮﻛﻨـﺪري و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) ﻛﺎﻻت ‪(١٩٨٩ ،‬‬

‫ﻧﻘﺶ‬
‫‪Role‬‬
‫ﻧﻘﺶ ‪ ،‬اﻟﮕﻮ ﯾﺎ ﺗﯿﭗ رﻓﺘﺎري ﻛـﻪ ﻛـﻮدك ﯾـﺎ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻧﺘﻈﺎرات دﯾﮕﺮان اﻧﺘﺨﺎب ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ واژه از ﻫﻨﺮ ﺗﺄﺗﺮ ﻗﺪﱘ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺧﺬ‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ در آن ‪ role‬ﺑﻪ ﺗﻮﻣﺎر ﻛﺎﻏﺬي ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزﯾﮕﺮ در آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﺪ ‪ ،‬در‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻ ﺑـﻪ ﻫـﺮ اﻟﮕـﻮي‬
‫رﻓﺘﺎري اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ‪ ،‬ﺗﻌﻬـﺪات و‬
‫وﻇﺎﯾﻔﻲ ﻛﻪ از ﻛﺴﻲ اﻧﺘﻈـﺎر ﻣـﻲ رود ‪ ،‬ﺑـﻪ او‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﯾﺎدر ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﺧﺎص اﳒﺎم آن ﻫﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﻘـﺶ ﺷـﺨﺺ‬

‫‪١٦٣‬‬
‫ً ﭼﯿﺰي اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﯾﮕـﺮان از او اﻧﺘﻈـﺎر‬ ‫دﻗﯿﻘﺎ‬
‫دارﻧﺪ و ﭘﺲ از ﯾﺎدﮔﲑي و دروﻧـﻲ ﺷـﺪن ﻧﻘـﺶ ‪،‬‬
‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ از ﺧﻮﯾﺸﱳ اﻧﺘﻈـﺎر دارد‬
‫‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻫﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﯿﺪا ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﳊﻈﻪ اي ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺮﻧﺪه ﯾﻚ ﺑـﺎزي‬
‫ﯾﺎ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ زﻣـﺎن ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻞ ﻛﻮدك ‪ ،‬واﻟﺪ ‪ ،‬ﳘﺴﺮ ﯾﺎ ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ اﺳﺎﺳـﺎ‬
‫ً‬
‫داﺋﻤـــــﻲ ﺑﺎﺷـــــﻨﺪ ﻣﺜـــــﻞ ﻣـــــﺮد و زن‬
‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣ ،‬‬
‫ﻧﮕﺮش‬
‫‪Attitude‬‬
‫ﻧﮕﺮش ﲤﺎﯾﻠﻲ ﻛﻢ و ﺑﯿﺶ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ واﻛﻨﺶ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ رده ﻫﺎﯾﻲ ﺧﺎص از آدﻣﻬﺎ ﯾﺎ‬
‫اﺷﯿﺎء‪ .‬واژه ﻧﮕﺮش در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﺟﺰ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود و ﻛﺎرﺑﺮد آن در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ اي دﯾﮕﺮ ﻣﺎ را در درك ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫آن ﯾﺎري ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻧﮕﺮش ﺳﻪ وﯾﮋﮔـﻲ دارد ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺷـﻨﺎﺧﱵ ‪ ،‬ﻫﯿﺠـﺎﻧﻲ و رﻓﺘـﺎري ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﻲ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑـﻪ ﻣﻌـﲏ ﻋﻘﺎﯾـﺪ آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ ﻓـﺮد‬
‫درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﻧﮕﺮش اﺳﺖ ‪ .‬وﯾﮋﮔﻲ ﻫﯿﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﲏ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺎ ﺧﻮﺷـﺎﯾﻨﺪ ي اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ در وﻗﺖ ﻓﻌﺎل ﺷﺪن ﻧﮕﺮش اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﻲ رﻓﺘﺎري ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻛـﻪ در ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﺑــــــﻪ ﻧﮕــــــﺮش رخ ﻣــــــﻲ دﻫﻨــــــﺪ ‪.‬‬
‫‪( ١٣٧٠ ،‬‬ ‫) ﺑﺮوﻧﻮ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ آﻣﺎدﮔﻲ رواﻧﻲ ﺑـﺮاي ﻋﻤـﻞ ﻛـﺮدن ﯾـﺎ‬
‫واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دادن در ﺟﻬﺖ ﺧﺎص ﻧﻮﻋﻲ ﲤﺎﯾﻞ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اي ﺧﺎص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷـﺨﺎص ‪،‬‬
‫اﺷـــﯿﺎء ‪ ،‬ﺣـــﻮادث و اوﺿـــﺎع و اﺣـــﻮال ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﳕﺎ د‬
‫‪Symbol‬‬
‫ﳕﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﯿﻪ ﳏﺮﻛﻬﺎﯾﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺸﺎن‬
‫ﺗﺼﻮر ﯾﺎ ﺷﯿﺌﻲ ﺳﻮاي ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬واژه‬

‫‪١٦٤‬‬
‫ﺻﻨﺪﱄ ﳕﺎد ﺧﻮد ﺻﻨﺪﱄ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﯿﲏ اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﻌﲏ ﳕﺎد‬
‫آن ﺷﻲء ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﯿﻨﯿﻢ ‪ ،‬روﯾﺶ ﻣﻲ ﻧﺸﯿﻨﯿﻢ و ﺑـﻪ‬
‫آن اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ ‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ اﻧـﺴﺎن‬
‫در اﺳﺘﻔﺎده از ﳕﺎد ﻫﺎ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﻜﻲ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ ﲞﺶ اﻋﻈﻢ ﺗﻔﻜﺮ را ﻣﻲ ﺗـﻮان ﺗـﺮ ﺗﯿـﺐ‬
‫دادن و آراﯾﺶ ﳎﺪد واژه ﻫـﺎ ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﻗﻮاﻋـﺪ‬
‫ﻣﻨﻄـــﻖ و دﺳـــﺘﻮر زﺑـــﺎن ﺗﻠﻘـــﻲ ﻛـــﺮد ‪.‬‬
‫‪( ١٣٧٠‬‬ ‫) ﺑﺮ وﻧﻮ ‪،‬‬

‫ﻧﻮ ﺟﻮاﻧﻲ‬
‫‪Adolescence‬‬
‫ﻧﻮ ﺟﻮاﻧﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ دوره ﮔـﺬار از ﻛـﻮدﻛﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﱄ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﯾﻦ دوره ﻣﺮز ﻫﺎي ﺳﲏ‬
‫ً از ‪ ١٢‬ﺳﺎﻟﮕﻲ آﻏﺎز‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪارد ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬و ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺎﳍﺎي دﻫﻪ دوم زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻛﻪ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻛـﻢ و ﺑـﯿﺶ ﻛﺎﻣـﻞ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪،‬‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ‪ ،‬ﻧﻮﺟـﻮان ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ دﺳﺖ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد راﺟﺪا از‬
‫ﻫﻮﯾﺖ ﺧﺎ ﻧﻮادﮔﯿﺶ ﺑﻨﺎ ﻣﻲ ‪‬ﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﳓـﻮه‬
‫ﺗﺎﻣﲔ ﻣﻌﺎش ﺧﻮد روﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫‪Essential needs‬‬ ‫ﻧﯿﺎز ﻫﺎي ا ﺳﺎ ﺳﻲ‬

‫آﺑﺮاﻫــﺎم ﻣــﺎزﻟﻮ ﻧﯿﺎزﻫــﺎي‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣـﺮاﺗﱯ ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﻨـﺪي‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﯿﺎز ﻫﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﻛﻠـﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ :‬دﺳﺘﻪ اول ﻧﯿﺎز ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ و‬
‫ـﺎم‬
‫ـﺎ ﻧـ‬ ‫ـﺎز ﻫـ‬ ‫ـﺮا ﻧﯿـ‬
‫ﻓـ‬ ‫ـﺘﻪ دوم‬
‫دﺳـ‬
‫ﮔﺬاري دﯾﮕﺮ ﻣﺎزﻟﻮ ﺑﺮاي ﻧﯿﺎز ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻧﯿﺎز‬
‫ﻫﺎي ﻛﻤﺒﻮد ﯾﺎ ﻛﺎﺳﱵ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﻧﺎم ﮔﺬاري‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻛﺎﺳﱵ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ار ﮔﺎﻧﯿﺴﻢ‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﯾﻚ ﻧﯿﺎز ﻛﻤﺒﻮدي دارد ) ﻣﺜﻼ ﻏﺬا‬

‫‪١٦٥‬‬
‫ﯾﺎ آب ( ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪-١‬ﻧﯿﺎز ﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آب ‪ ،‬ﻏﺬا‬
‫…‬ ‫‪ ،‬ﺧﻮاب ‪ ،‬ﺣﺮارت ﻣﻨﺎﺳﺐ و‬
‫‪-٢‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﯾﺎ اﳝـﲏ ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ‬
‫داﺷﱳ ﳏﯿﻄﻲ اﻣﻦ و دور از ﲥﺪﯾﺪ‬
‫‪ -٣‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻋﺸﻖ و ﺗﻌﻠﻖ ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﳚﺎد‬
‫رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ دﯾﮕـﺮان و ﳏﺒـﺖ ﻛـﺮدن و‬
‫ﻣﻮرد ﳏﺒﺖ واﻗﻊ ﺷﺪن‬
‫‪ -٤‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﯾـﺎ اﺣـﱰام ﺑـﻪ ﺧـﻮد ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﺣﺴﺎس ﻛﺴﺐ ﺗﻮﻓﯿﻖ و ﺗﺎﯾﯿـﺪ ‪ ،‬اﺣـﺴﺎس‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻲ ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﻔﺎﯾـﺖ و ﻣﻬـﺎرت ‪ ،‬ﯾﻌـﲏ‬
‫ﻧﯿﺎز ﻓﺮد ﺑﻪ اﳚﺎد ﺗﺼﻮر ﻣﺜـﺒﱵ در دﯾﮕـﺮان‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﺳﯿﻒ‬

‫» و «‬

‫واج‬
‫‪Phonemes‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺤﺒﺖ ﻛـﺮدن ‪ ،‬در واﻗـﻊ اﻧـﺪاﻣﻬﺎي‬
‫ﮔﻔﺘﺎري ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﺑﺮاي ﺑﯿـﺎن ﻣﻘـﺼﻮد‬
‫ﻣﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ اﻟﻔـﺎظ ﯾـﺎ ﺻـﻮﲥﺎي‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻜﻲ از ﯾﻚ دﺳﺘﻪ واج ﯾﺎ واﺣﺪ ﺻﻮﺗﻲ ﺗﺸﻜﯿﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬واﺟﻬﺎ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ واج ﻛﻢ ﺻﺪا ﯾﺎ‬
‫ﺑﻲ ﺻﺪا و ﺑﺎ ﺻﺪا ﯾﺎ ﺻﺪا دار ﺑﻪ ﻧﺎم واﻛـﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬واﻛﻪ ﻫﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻋﺒﺎرت‬
‫ِ ‪ ،‬ا‘ ‪ ،‬او ‪ ،‬اي « اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ ‪ ،‬ا‬
‫از » آ ‪ ،‬ا‬
‫ﻫﺮ زﺑﺎﻧﻲ ﺗﻌـﺪاد واﺟﻬـﺎي ﳐـﺼﻮص ﺧـﻮد را‬
‫دارد ‪ .‬ﻣﺜﺎل ‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ‪ ٣٠‬واج و زﺑـﺎن‬

‫‪١٦٦‬‬
‫اﻧﮕﻠﯿــــــــــــــــــــﺴﻲ ‪ ٤٠‬واج دارد ‪.‬‬
‫) ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﻗﻲ و ﻧﺎدري ‪( ١٣٨٠ ،‬‬
‫واج ﻛﻮﭼﻜﱰﯾﻦ واﺣﺪ ﺻـﻮﺗﻲ زﺑـﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ اﳚﺎد‬
‫ﻛﻨﺪ ؛ ﻣﺜﻼ اﮔﺮ در واژه ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟـﺎي واج )س(‬
‫‪ ،‬واج ) پ ( ﺑﮕﺬارﱘ ‪ ،‬ﻣﯿـﺸﻮد ﭘـﺮ و ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫واژه ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﭘﺲ ) پ( واج اﺳﺖ ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ‬
‫اﮔﺮ در واژه ‘ﮔﻞ ﺑﻪ ﺟﺎي ) ’ ( ‪ (َ ) ،‬ﺑﮕـﺬارﱘ‬
‫‪ ،‬واژه ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫س )’( و‬
‫) َ( واج اﻧﺪ ‪ ،‬واج اﮔﺮ ﭼﻪ ﻓﺎﻗـﺪ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ‪،‬‬
‫در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن واﺣﺪ ﺑﺰرﮔﱰ ﯾﻌﲏ ﺗﻜﻮاژه ﺑﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــﻲ رود ‪.‬‬
‫) زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪( ١٣٨١ ، -٣‬‬

‫واژك‬
‫‪Morphemes‬‬
‫از ﺗﺮﻛﯿﺐ دو ﯾﺎ ﭼﻨـﺪ واج ‪ ،‬ﺗـﻚ واژ ﯾـﺎ‬
‫واژك ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﯾﺪ ‪ ،‬واژﻛﻬﺎ ﯾﺎ ﺗﻚ واژﻫﺎ‬
‫‪ ،‬ﻛﻮﭼﻜﱰﯾﻦ واﺣﺪ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎدار در ﺳﺎﺧﺖ ﻫـﺮ‬
‫زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﻟﻔﻈﻬﺎي » در ‪ ،‬دو‬
‫) ﺳـﯿﻒ‬ ‫‪ ،‬ﮔﺎر و ﻣﻲ « ﺗﻚ واژه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺮاﻗﻲ و ﻧﺎدري ‪( ١٣٨٠ ،‬‬
‫ﺗﻚ واژه ﯾﻜﻲ از واﺣﺪ ﻫﺎي زﺑﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫از ﯾﻚ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واج ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬ﺗﻜـﻮاژ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻌﻨﺎ و ﻛـﺎرﺑﺮد ﻣـﺴﺘﻘﻞ دارد ‪ ،‬ﻣﺜـﻞ ‪:‬‬
‫ﺻـﻮرت ‪،‬‬ ‫ﻣﯿﺰ ‪ ،‬ﻛﻮدك ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫آن را ﺗﻜﻮاژ آزاد ﻣـﻲ ﻧﺎﻣﻨـﺪ ‪ .‬ﮔـﺎﻫﻲ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد و ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪارد و در ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫واژه ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲ رود ﻛـﻪ آن را‬
‫ﺗﻜﻮاژ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ؛ ﻣﺜﻞ ‪ :‬ﺑﺎن و ﮔـﺎر‬
‫در واژه ﻫـــﺎي آﺳـــﯿﺎﺑﺎن و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔـــﺎر ‪.‬‬
‫) زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪(١٣٨١ ، ٣‬‬

‫واﻛﻨﺸﻬﺎي ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ و رﻓﺘﺎري‬

‫‪١٦٧‬‬
‫‪Behavioral and emotional reactions‬‬
‫ﳘﻪ ﭘﯿﺎﻣﻬﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺑﻮ ﯾـﺎﯾﻲ از‬
‫ﺗﺎﻻﻣﻮس ﻣﻲ ﮔﺬرﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﻮرﺗﻜﺲ ﻣﻲ روﻧـﺪ‬
‫‪ ،‬ﻫﯿﭙﻮﺗﺎﻻﻣﻮس ﻛﻪ در زﯾﺮ ﺗﺎ ﻻﻣﻮس ﻗﺮار دارد‬
‫‪ ،‬ﲞﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ ٥‬ﺗﺎ ‪ ٦‬ﺳﺎﻧﱵ ﻣﱰ ﻣﻜﻌﺐ‬
‫اﺳــﺖ ‪ .‬ﻛــﻪ ﻧﻘــﺶ اﺻــﻠﻲ را در ﺑــﺴﯿﺎري از‬
‫واﻛﻨﺸﻬﺎي ﻫﯿﺠﺎﻧﻲ و رﻓﺘﺎري ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه دارد و‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﳘﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﲔ اﻋﻤـﺎل ارﺗﺒـﺎﻃﻲ و ﺣـﺮﻛﱵ و‬
‫ﻏـــــﺪد درون رﯾـــــﺰ ﻣـــــﻲ ﺷـــــﻮد ‪.‬‬
‫) ﻛﺮﻣﻲ ﻧﻮري و ﻣﺮادي ‪( ١٣٧١ ،‬‬

‫وﺟﺪان‬
‫‪Conscience‬‬
‫ﻓﺮا ﺧﻮد از دو ﲞﺶ وﺟـﺪان و ﻣـﻦ آرﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ ‪ ،‬وﺟـﺪان از اﻣـﻮري ﺗـﺸﻜﯿﻞ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﭘﺪر و ﻣﺎدر ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪،‬دﯾـﻦ‬
‫‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﳑﻨﻮع و ﻏﲑ ﳎﺎز اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪه ‪ ،‬ﳘـﺮاه‬
‫ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه و ﺗﻘﺼﲑ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد ‪( ١٩٨٣ ،‬‬

‫وراﺛﺖ‬
‫‪Heredity‬‬
‫ﻋﺒﺎرت از ﳎﻤﻮﻋﺔ ﺻﻔﺎت و ﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺑـﺪﻧﻲ و‬
‫زﯾﺴﱵ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آ‪‬ﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫـﺎي ﻧﻄﻔـﻪ‬
‫اي ﻧﺮ و ﻣﺎده ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺗﺮﻛﯿﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻃﺮح‬
‫زﯾﺴﱵ واﺣﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه رﳜﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﺸﱰ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮ روﺛﻲ را ﻛـﻪ از‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر و اﺟﺪادش ﺑﺮ اﺛﺮ اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑـﻪ‬
‫او رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬دارا اﺳﺖ و ﻣـﲑاث زﯾـﺴﱵ او‬
‫را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧـﻪ ﺗﻨـﻬﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ارﺛﻲ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﳏﯿﻄﻲ ﺑـﺮ رﺷـﺪ و ﭘـﺮورش‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ ‪ ) .‬ﭘﺎرﺳﺎ ‪( ١٣٦٧ ،‬‬

‫‪١٦٨‬‬
‫‪Obsessive – compulsive‬‬ ‫وﺳﻮاس ﻓﻜﺮي و ﻋﻤﻠﻲ‬
‫در وﺳﻮاس ﻓﻜﺮي و ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﳎﺒﻮر اﺳﺖ در ﺑﺎرة ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻲ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻛﻨﺪﻛﻪ ﳘﻮاره آرزو ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ راﺟﻊ ﺑـﻪ‬
‫آ‪‬ﺎ ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ اﻋﻤﺎﱄ را اﳒﺎم‬
‫ً ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬اي ﻛﺎش ﻣـﻲ‬ ‫دﻫﺪ ﻛﻪ داﺋﻤﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ آ‪‬ـﺎ را اﳒـﺎم ﻧـﺪﻫﻢ ﺑـﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬
‫وﺳﻮاﺳﻬﺎي ﻓﻜﺮي ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫـﺎ‬
‫و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻧﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻣﺪاوﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ـﺎ ﻧﯿــﺴﺖ ‪ .‬اﻣــﺎ‬ ‫ـﺎدر ﺑــﻪ ﺧــﻮد داري از آ‪‬ـ‬
‫ﻗـ‬
‫وﺳﻮاﺳﻬﺎي ﻋﻤﻠﻲ ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻫـﺎي ﺑـﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﻧـﺎ‬
‫ﻣﻌﻘﻮﱄ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻜﺮاري اﳒـﺎم‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﲑﻧﺪ ‪ .‬اﻓـﺮادي ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬در‬
‫اﺧﺘﻼل و ﺳﻮاس ﻓﻜﺮي و ﻋﻤﻠﻲ دارﻧﺪ از ﻣﺎﻫﯿـﺖ‬
‫اﺿﻄﺮاب آور و ﻧﺎ ﺗﻮان ﻛﻨﻨﺪة وﺳﻮاﺳﻬﺎي ﺧـﻮد‬
‫آﮔﺎﻫﻨﺪ ‪ ،‬وﱄ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬
‫آ‪‬ﺎ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎزﻧﺪ ‪ .‬وﺳﻮاس ﻓﻜـﺮي و ﻋﻤﻠـﻲ‬
‫ً ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﻲ ﺑﺎ ﯾﻜـﺪﯾﮕﺮ دارﻧـﺪ ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﻛﺜﯿﻒ ﺑﻮدن دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﯾﺎ ﮔﻨﺎه‬
‫آﻟﻮد ﺑﻮدن آ‪‬ﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﻜﺎن دارد ﻛـﻪ‬
‫دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﻫﺮ ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﻪ ﯾﻜﺒﺎر ﺑﺸﻮﯾﺪ ‪،‬‬
‫ﻓﺮد دﯾﮕﺮي ﻛـﻪ اﻓﻜﺎروﺳـﻮاس دارد ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻜﻮﺷﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﲤﺮﻛﺰ ﺑـﺮ ﴰـﺮدن ﻗـﺪﻣﻬﺎﯾﺶ‬
‫آ‪‬ﺎ را از ذﻫﻦ ﺧﻮﯾﺶ دور ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٥‬‬ ‫) آزاد‬

‫وﯾﮕﻮﺗـــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﻜﻲ‬
‫‪Levsemenovich vygotsky‬‬
‫ﯾﻜﻲ دﯾﮕﺮ از ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﻫـﺎي رﺷـﺪ ﯾـﺎ ﲢـﻮل‬
‫ﺷــﻨﺎﺧﱵ ﻧﻈﺮﯾــﻪ داﻧــﺸﻤﻨﺪ روﺳــﻲ ﻟﻮﲰﯿﻨــﻮﯾﭻ‬
‫وﯾﮕﻮﺗﺴﻜﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﻛـﻪ وﯾﮕﻮﺳـﺘﻜﻲ و‬
‫ﭘﯿﺎژه ﻫﻢ ﻋﺼﺮ ﺑﻮده و ﻫـﺮ دو در ﯾـﻚ ﺳـﺎل )‬
‫‪ ( ١٨٩٦‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﭘﯿـﺎژه‬
‫ﻛﻪ ‪ ٨٤‬ﺳـﺎل زﻧـﺪﮔﻲ ﻛـﺮد ‪ ،‬وﯾﮕﻮﺳـﺘﻜﻲ در ‪٣٨‬‬

‫‪١٦٩‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺮ اﺛـﺮ ﺑﯿﻤـﺎري ﺳـﻞ در ﮔﺬﺷـﺖ ﺗﺎﺳـﻒ‬
‫ﺑﺎرﺗﺮ اﯾﻨﻜﻪ اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف وﯾﮕﻮﺗﺴﻜﻲ اﻧﺪﯾـﺸﻪ و‬
‫زﺑﺎن ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺑﺮ ﮔﲑﻧﺪة ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫـﺸﻬﺎي او‬
‫درﺑﺎره ﺷﻨﺎﺧﺖ و زﺑﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﳎﻤﻮﻋـﻪ‬
‫اي ﻣﻘﺎﻟــﻪ اوﻟــﲔ ﺑــﺎر در ﺳــﺎل ‪ ١٩٣٦‬ﻣﻨﺘــﺸﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ‪ ،‬در ﻛﺸﻮر اﲢﺎد ﲨﺎﻫﲑ ﺷﻮروي ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﱵ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪ و ﺗﺎ ﺳـﺎل ‪ ١٩٥٦‬اﺟـﺎزه ﭼـﺎپ‬
‫ﳎﺪد ﻧﯿﺎﻓﺖ ‪،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ و دﻻﯾﻞ ﺳﯿﺎﺳﻲ دﯾﮕﺮ‬
‫اﺧﲑ ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي وﯾﮕﻮﺗﺴﻜﻲ ﺗﺎ ﺳﺎﳍﺎي‬
‫دﻧﯿﺎي ﺧﺎرج از روﺳﯿﻪ ﻣﻜﻮﻧﯿـﺴﱵ ﻧـﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ‪ .‬در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﲢﻮل ﺷﻨﺎﺧﱵ و ﯾﮕﻮﺗﺴﻜﻲ‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن ﯾﺎدﮔﲑﻧﺪه و ﳏـﯿﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫او اﳘﯿﺖ ﺑﺴﺰاﯾﻲ دارد ‪ .‬و ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳـﺖ‬
‫ً ﺑﻪ ﻣﺮدﻣـﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻛﻪ رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻛﻮدك ﻋﻤﺪﺗﺎ‬
‫دﻧﯿﺎي او زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ واﺑـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻬﺎ ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫـﺎ ‪ ،‬ﻧﮕﺮﺷـﻬﺎ و ارزﺷـﻬﺎي‬
‫ﻓﺮد در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﲢـﻮل ﻣـﻲ ﯾﺎﺑﻨـﺪ ‪.‬‬
‫وﯾﮕﻮﺗــﺴﻜﻲ ﺟﻨﺒــﻪ ﻫــﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ ‪ ،‬ﺗــﺎرﳜﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﳘﯿﺖ ﻣﻲ‬
‫داﻧﺪ ‪ .‬او در ﺗﻮﺿﯿﺢ اﳘﯿﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧـﻪ ‪،‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي ذﻫﲏ را ﺑﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻣـﻲ‬
‫– ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﳔـﺴﺘﲔ ذﻫـﲏ ‪-( ٢ ،‬‬ ‫ﻛﻨﺪ ‪(١ :‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي ﻋﺎﱄ ذﻫﲏ‪ .‬ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي ﳔـﺴﺘﲔ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬــﺎﯾﻲ ﻃﺒﯿﻌــﻲ و ﻧــﺎ آﻣﻮﺧﺘــﻪ اﻧــﺴﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدن – ﺣـﺲ ﻛـﺮدن و ادراك ﻛـﺮدن‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬در ﺟﺮﯾﺎن رﺷـﺪ ﯾـﺎ ﲢـﻮل ‪،‬‬
‫ً ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد‬ ‫اﯾﻦ ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي ﳔﺴﺘﲔ ذﻫﲏ ﺗﺪرﳚﺎ‬
‫ﻫﺎي ﻋﺎﱄ ذﻫﲏ ‪ ،‬ﯾﻌﲏ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ و ﺗﻔﻜﺮ ‪ ،‬ﺗﻐﯿﲑ‬
‫ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﲑ از ﻛﺎر ﻛﺮد ﻫﺎي ﳔﺴﺘﲔ ﺑﻪ‬
‫ً از راه ﺗـﺎﺛﲑ‬ ‫ﻛﺎر ﻛﺮد ﻫﺎي ﻋﺎﱄ ذﻫـﲏ ﻋﻤـﺪﺗﺎ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﳜﻲ – اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﺗﺎﻛﯿﺪ و ﯾﮕﻮﺗﺴﻜﻲ ﺑﯿﺸﱰ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﲔ ﻓﺮد و‬
‫زﻣﯿﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اوﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﺑـﺎور او ‪ ،‬ﻛـﻮدك‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ رواﺑـﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺧﱵ در ﻣﻲ آورد ‪» .‬‬

‫‪١٧٠‬‬
‫ﳘﲔ ﺗﺒﺪﯾﻞ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻛـﺮد ﻫـﺎي‬
‫ذﻫﲏ ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ ﯾﺎ ﲢﻮل ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻣﻲ ﺷﻮد « ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي‬
‫ﻋﺎﱄ ذﻫﲏ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻠﻜﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﻚ‬
‫واﺳﻄﻪ ﯾﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ وﯾﮕﻮﺗﺴﻜﻲ ‪ ،‬ﯾﻚ ﻋﻼﻣـﺖ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﯾﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫) ﺳﯿﻒ ‪( ١٣٧٩ ،‬‬

‫وﯾﻠﯿﺎم ﺟﯿﻤﺰ‬
‫‪Games .W.‬‬
‫وﯾﻠﯿﺎم ﺟﯿﻤﺰ در آﺳﺘﻮر ﻫﺎ وس ‪ ،‬ﻫﺘﻠـﻲ در‬
‫ﻧﯿﻮ ﯾﻮرك در ﯾﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﺛﺮوﲤﻨﺪ و ﺳﺮ ﺷﻨﺎس‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷـﺪ ‪ .‬ﲡـﺎرب ﺑـﺮ اﻧﮕﯿـﺰ اﻧﻨـﺪة دورة‬
‫ﺟـــﻮاﻧﻲ ‪ ،‬ﺟﯿﻤـــﺰ را از ﻣﺰاﯾـــﺎي ﻓﻜـــﺮي و‬
‫ﻓﺮ ﻫﻨﮕﻲ – اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ارو ﭘـﺎ ﺑـﺮ ﺧـﻮر دار‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و او را ﻣﺮدي ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺑـﺎر آورد ‪.‬‬
‫ﺳﻔﺮ ﻫﺎي ﻣﻜﺮر ﺑﻪ ﺧﺎرج ‪ ،‬از وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎي ﲤـﺎم‬
‫ﻋﻤــﺮ او ﺑــﻮد ‪ .‬روش ﭘــﺪرش در ﺑﺮﺧــﻮرد ﺑــﺎ‬
‫ﺑﯿﻤﺎري اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﯿﻤﺎر را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ اروﭘﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ اﯾﻨﻜﻪ ﺟﯿﻤـﺰ ﺑـﻪ ﻧـﺪرت از ﺳـﻼﻣﱵ ﺧـﻮﺑﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ﻣﺮﺗﺐ ﺑﲔ اروﭘﺎ و اﻣﺮﯾﻜﺎ ﺳـﻔﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ و ﻣﻨﺰﻟﺖ وﯾﻠﯿـﺎم ﺟﯿﻤـﺰ‬
‫در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻣﺮﯾﻜﺎ ﯾﻲ ﺗﻨﺎﻗـﻀﻬﺎي ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫وﺟﻮد دارد ‪ .‬از ﯾـﻚ ﻃـﺮف او ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺣـﺘﻢ‬
‫ﻣﻨﺎدي ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻪ اﻣﺮﯾﻜﺎﯾﻲ در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎر‬
‫ﻛﺮد ي ﺑﻮد ‪ .‬از ﻃـﺮف دﯾﮕـﺮ ‪ ،‬ﺑﻌـﻀﻲ وﻗﺘـﻬﺎ‬
‫ﺟﯿﻤﺰ روان ﺷﻨﺎس ﺑﻮدن ﺧﻮد را اﻧﻜـﺎر ﻣﯿﻜـﺮد‬
‫و ﯾﺎ اﯾﻨﻜﻪ ﻣﻨﻜـﺮ ﻣـﻲ ﺷـﺪ ﻛـﻪ روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﺟﺪﯾﺪي وﺟﻮد دارد ‪ .‬او ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺎم رﲰـﻲ را در‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻨﻬﺎد و ﻫﯿﭻ ﻣﺮﯾﺪي ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫‪.‬‬

‫‪١٧١‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﯿﻤﺰ ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﻲ و آزﻣﺎﯾﺸﻲ ﺑﻮد ‪ ،‬ﺧﻮد او از ﳊـﺎظ‬
‫ﻧﮕﺮش ﯾﺎﻛﺮدار ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺸﮕﺮا ﻧﺒﻮد ‪ .‬او زﻣﺎﻧﻲ‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﻲ را » ﻋﻠﻢ ﻛﻮﭼﻮﻟﻮي ﳓﺲ « ﻧﺎﻣﯿﺪ و‬
‫ﲤﺎم ﻋﻤﺮ را ﺑﺪان ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﳕﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺟﯿﻤﺰ ﻣﺪﺗﻲ‬
‫در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎر ﻛﺮد و ﺳـﭙﺲ آن را ﻛﻨـﺎر‬
‫) ﺷــﻮﻟﺘﺰ و ﺷــﻮﻟﺘﺰ ‪،‬‬ ‫ﮔﺬاﺷــﺖ ‪.‬‬
‫‪( ١٩٨٧‬‬

‫» ه «‬

‫ﻫﺎﻧﺲ ﺳﻠﯿﻪ‬
‫‪Hans selye‬‬
‫ﻫـــﺎﻧﺲ ﺳـــﻠﯿﻪ ‪ ، ١٩٧٤‬ﻓﯿﺰﯾـــﻮ ﻟﻮژﯾـــﺴﺖ‬
‫ﻛﺎﻧﺎداﯾﻲ ﻛـﻪ ﲢﻘﯿﻘـﺎت و ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻫـﺎي او در‬
‫ﺑﺎرة اﺳﱰس ‪ ،‬از اﳘﯿﺖ وﯾـﮋه اي ﺑـﺮ ﺧـﻮردار‬
‫‪١٣٧٩‬‬ ‫)ﮔﻨﺠـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫(‬
‫ﺳﻠﯿﻪ اﺳﱰس رواﻧﻲ را اﯾﻨﭽـﻨﲔ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﺳﱰس رواﻧﻲ ﺑﻄﻮر ﺳـﺎده ﯾـﻚ ﻣﻜـﺎﻧﯿﺰم‬
‫رواﻧﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ ﻫـﺎي ﲢﺮﯾﻜـﻲ و‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ ﲥﺪﯾـﺪ ﻛﻨﻨـﺪه و ﻧـﺎ‬
‫ﻣﻄﺒﻮع در ﻛﻞ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ زﻧﺪﮔﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﲑد‬
‫‪.‬‬

‫) اﲪﺪي و ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ ‪( ١٣٧٠‬‬

‫‪١٧٢‬‬
 ‫ﻫﺬﯾﺎن ) اﺧﺘﻼل در ﺗﻔﻜﺮ (‬
‫‪Delusion‬‬
‫داﺷﱳ اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﱵ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫رﻏﻢ وﺟﻮد ﺷﻮاﻫﺪي ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮد ﻧـﺸﺎن‬
‫‪ ،‬ﻓﺮد آ‪‬ﺎ را ﺑﺎور داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ درﺳـﺖ ﺑـﻮدن‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫آ‪‬ﺎ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﻜﺮ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ در ﺣﺎﱄ ﻛـﻪ از ﻓﻘـﺮ و ﺑﯿﭽـﺎرﮔﻲ‬
‫ﺷﺪﯾﺪ رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ ﺟﺮﯾﺎ‪‬ـﺎي ﻓﻜـﺮي‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷﺘﻐﺎل در ﲤﺮﻛﺰ ﻧﺎ ﺗـﻮاﻧﻲ‬
‫در ﳘﺨﻮاﻧﻲ اﻓﻜﺎر ‪ ،‬اﺣﺴﺎس از » ﳏﺼﻮر ﺑﻮدن «‬
‫در اﻓﻜﺎري ﳐﺼﻮص و آﺳﯿﺐ ﺷﺪﯾﺪ در ﺣﻞ ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﲑي ﻇﺎﻫﺮ ﺷـﻮد ‪ .‬ﳑﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑﯿﻤـﺎر‬
‫ﺑــﺎور داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ﻛــﻪ دﴰﻨــﺎن او اﻣــﻮاج‬
‫اﻟﻜﱰوﻧﯿﻜــﻲ ﭘﯿﭽﯿــﺪه اي ﺑــﺮاي دﺧﺎﻟــﺖ در‬
‫ﺟﺮﯾﺎ‪‬ﺎي ﻓﻜﺮي او ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﯾﺎ داﺧﻞ ﻣﻐﺰ‬
‫او ﻛــــــــﺎر ﮔﺬاﺷــــــــﺘﻪ اﻧــــــــﺪ ‪.‬‬
‫) آزاد ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫ﻫﺬﯾﺎن ﺑﺰرگ ﭘﻨﺪاري‪:‬‬

‫اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻛـﻪ ﺷـﺨﺺ ﯾـﻚ ﻓـﺮد ﻣـﺸﻬﻮر ‪،‬‬
‫ﻗﺪرﲤﻨﺪ و ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﲔ ﻫﺬﯾﺎﻧﻲ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﯾﻚ ﻫﻮﯾﺖ ﺧﯿﺎﱄ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﺒﻠﻮر ﭘﯿﺪا ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ در آن ﺷﺨﺺ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او ﯾﻚ ﺷﺨـﺼﯿﺖ‬
‫ﺗﺎرﳜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژﻧـﺪارك ‪ ،‬ﻧـﺎﭘﻠﺌﻮن ﯾـﺎ ﻋﯿـﺴﻲ‬
‫ﻣﺴﯿﺢ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) آزاد ‪(١٣٧٥ ،‬‬

‫ﻫﺮاس‬
‫‪Phobia‬‬

‫‪١٧٣‬‬
‫ـﻲ از ﯾــﻚ ﺷــﻲ ء‬
‫ـﺮس ﻣــﺴﺘﻤﺮ ‪ ،‬ﻏــﲑ ﻣﻨﻄﻘـ‬
‫ﺗـ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ) ﳏﺮك ﺗـﺮس آور ( ﺧـﺎص‬
‫ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﻚ ﲤﺎﯾﻞ اﻟـﺰام آور در اﺟﺘﻨـﺎب‬
‫از آن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺮس اﻏﻠﺐ ﯾﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب از ﳏﺮك ﻫﺮاس آور ﯾﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﲢﻤﻞ ﳘـﺮاه‬
‫ﺑﺎ وﺣﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫)‪( ١٣٧٥ ، D smiv‬‬

‫ﻫــــــــﺸﯿﺎر و ﻧــــــــﺎ ﻫــــــــﺸﯿﺎ ر‬

‫‪Conscious and unconscious‬‬
‫ﻓﺮ وﯾﺪ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻛﻮه ﯾﺦ ﺷـﻨﺎوري‬
‫ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﲞﺶ ﻛﻮﭼﻚ آﻧﻜﻪ ﺑـﺮ ﺳـﻄﺢ آب‬
‫ﳕﺎﯾﺎن اﺳـﺖ ‪ ،‬ﳕـﻮدار ﲡـﺎرب ﻫـﺸﯿﺎر ‪ ،‬و ﲞـﺶ‬
‫ﺑﺰرﮔﱰ زﯾﺮﯾﻦ آن ﳕﻮدار ﻧﺎ ﻫﺸﯿﺎر اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﻌـﲏ‬
‫اﻧﺒﺎر ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺷﻬﻮات و ﺧﺎﻃﺮات ﻏﲑ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫دﺳﱰس ﻛﻪ ﺑﺮ اﻓﻜـﺎر و رﻓﺘـﺎر ﻣـﺎ ﺗـﺎﺛﲑ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﲞﺶ ﻧﺎ ﻫﺸﯿﺎر ذﻫﻦ آدﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﺗـﺪاﻋﻲ آزاد ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻛﺎو در آن ﭘﺮ داﺧﺖ ‪ .‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﯾـﻦ‬
‫روش از ﺷﺨﺺ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ذﻫﻦ ﻫﺸﯿﺎرش ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣـﺴﺨﺮه و ﭘـﯿﺶ‬
‫ﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﯾﺪ ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻛﻨـﺪ ‪ .‬از‬
‫راه ﲢﻠﯿﻞ ﺗﺪاﻋﯿﻬﺎي آزاد ‪ ،‬از ﲨﻠﻪ ﯾﺎد آوري‬
‫رؤﯾﺎ ﻫﺎ و ﺧﺎﻃﺮات دوران ﻛﻮدﻛﻲ ‪ ،‬ﻓﺮوﯾﺪ ﺳﻌﻲ‬
‫داﺷﺖ ﺑﯿﻤﺎراﻧﺶ را از اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﺎ ﻫﺸﯿﺎر‬
‫ذﻫﻨﺸﺎن آﮔﺎه ﻛﻨﺪ و ﺑـﻪ اﯾـﻦ وﺳـﯿﻠﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺑﻨﯿﺎدي ﺷﺨﺼﯿﺖ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٣‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن و ﻫﯿﻠﮕﺎرد‬

‫ﳘﺒـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺘﮕﻲ‬
‫‪Correlation‬‬
‫وﻗﱵ روش آزﻣﺎﯾﺸﻲ ﳑﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﲔ‬
‫اﯾﻨﻜﻪ آﯾﺎ ﻣﺘﻐﲑي ) ﻛـﻪ ﲢـﺖ ﻛـﻨﱰل آزﻣﺎﯾـﺸﻲ‬

‫‪١٧٤‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ( ﺑﺎ ﻣﺘﻐﲑ دﯾﮕﺮي ارﺗﺒﺎط دارد ﯾـﺎ ﻧـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان از روش ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ‬
‫آﻣﺎري ﻛﻪ در روش ﳘﺒـﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲ رود‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺎ ﺣﺮف ‪ r‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺑـﲔ دو‬ ‫دﻫﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮ آوري از راﺑﻄﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﲑ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺿﺮﯾﺐ ﳘﺒـﺴﺘﮕﻲ ﻋـﺪدي‬
‫ﺑــﲔ ‪ -١‬و ‪ +١‬اﺳــﺖ ‪ .‬اﮔــﺮ راﺑﻄــﻪ اي وﺟــﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺪار آن ﺻﻔﺮ اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑـﻪ ﳘـﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ r‬از ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﯾﻚ ﻣﯿﻞ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻣﯿﺰان راﺑﻄﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣﻘـﺪار‬
‫آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﻚ ﺑﺎﺷـﺪ راﺑﻄـﻪ ﻛـﺎﻣﻠﻲ وﺟـﻮد‬
‫‪ ( + ) r‬ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫دارد ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و در ﻣﻮاردي ﻛـﻪ‬
‫‪ ( - ) r‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎ ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬

‫) ﻧﻈﺮي ‪( ١٣٨١ ،‬‬

‫در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺣﻮادث ﻣﺘﻌﺪدي اﺗﻔﺎق ﻣـﻲ اﻓﺘـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﲔ آ‪‬ﺎ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﯾﺎ راﺑﻄﻪ وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻋﻤﻖ رودﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎ ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و درﺟﻪ ﺣﺮارت زﻣـﲔ ‪ .‬در‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻐﲑ ﻫﺎي زﯾـﺎدي ﯾﺎﻓـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﲔ آ‪‬ﺎ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ وﺟﻮد دارد ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ‬
‫ﭘﯿــﺸﺮﻓﺖ ﲢــﺼﯿﻠﻲ و ﻫــﻮش ‪ ،‬ﯾــﺎدﮔﲑي و دﻗــﺖ و‬
‫ﻧﻈﺎﯾﺮ آ‪‬ﺎ ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﲔ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣـﺘﻐﲑ را‬
‫ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ داﻣﻨـﻪ راﺑﻄـﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﺑﲔ دو ﻣﺘﻐﲑ در ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد دارد اﻃﻼق ﻣﻲ‬
‫) دﻻور ‪( ١٣٧٨ ،‬‬ ‫ﺷﻮد ‪.‬‬

‫ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫‪Negative correlation‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻓﺰاﯾﺶ در ﯾﻚ ﻣﺘﻐﲑ ﺑـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ در‬
‫ﻣﺘﻐﲑ دﯾﮕﺮ ﳘﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﲔ دو ﻣـﺘﻐﲑ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﻌﻜﻮس اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﺳـﻦ و‬
‫ﻗﺪرت ﺣﺎﻓﻈـﻪ داراي ﳘﺒـﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﻔـﻲ و ﻣﻌﻜـﻮس‬

‫‪١٧٥‬‬
‫ﻫــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫) دﻻور ‪( ١٣٧٨ ،‬‬

‫ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫‪Positive correlation‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻓﺰاﯾﺶ در ﯾﻚ ﻣﺘﻐﲑ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫در ﻣﺘﻐﲑ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﯾﻚ ﻣﺘﻐﲑ ﯾﺎﻛﺎﻫﺶ ﻣﺘﻐﲑ‬
‫ـﺴﺘﮕﻲ ﺑــﲔ دو ﻣــﺘﻐﲑ‬
‫ـﺮ ﳘــﺮاه ﺑﺎﺷــﺪ ‪ ،‬ﳘﺒـ‬ ‫دﯾﮕـ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﳘﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﲔ ﲠﺮه‬
‫ﻫﻮﺷﻲ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﲢﺼﯿﻠﻲ ‪.‬‬

‫) دﻻور ‪( ١٣٧٨ ،‬‬

‫ﳘﻜﺎري ) ﺗﻌﺎ ون (‬
‫‪Cooperation‬‬
‫ﯾﻜﻲ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي رﻓﺘـﺎري اﻧـﺴﺎن ﻛـﻪ از‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎي آن ﻣﺴﺎﻋﺪت و ﳘﯿـﺎري ﺑـﺎ اﻓـﺮاد‬
‫دﯾﮕﺮ ﮔﺮوه ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﯾﺎ ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﻣﻌﲔ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺑﻌـﻀﻲ از ﲢﻘﯿﻘـﺎت ﻧـﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﻲ رﻓﺘـﺎري در ﺑﻌـﻀﻲ از‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ) ﻣﺜﻞ ﻣﯿﻤﻮن ( ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫ﻫﻨﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪Social norm‬‬
‫ﻫﻨﺠﺎر ﻫﺎ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈـﺎر رﻓﺘـﺎر‬
‫ﲨﻌﻲ اﺳﺖ ‪ .‬آ‪‬ـﺎ راﻫﻨﻤﺎﻫـﺎي آﺷـﻜﺎري ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻨﻜﻪ ﻣﺮدم ﯾﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺪه اي از ﻣﺮدم در ﺟـﺎﯾﻲ ﻣﻨﺘﻈـﺮ‬
‫ﻛﺎري ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ اﳒﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺻـــــــــﻒ ﺗـــــــــﺸﻜﯿﻞ دﻫﻨـــــــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﺳﺘﻮده ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫‪١٧٦‬‬
 ‫ﻫﻮرﻣﻮن ﻫﺎ‬
‫‪Hormones‬‬
‫ﺗﺮﺷﺤﺎت داﺧﻠﻲ ﻏﺪه ﻫﺎي درون رﯾﺰ ﻛـﻪ ا ز‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮن در ﺑﺪن ﭘﺨﺶ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﺮ‬
‫)‬ ‫رﻓﺘﺎر اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫‪( ١٩٨٣ ،‬‬ ‫ﻫﯿﻠﮕﺎرد و اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن‬

‫ﻫﻮش‬
‫‪Intelligence‬‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﻫﻮش را ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﯾﺎدﮔﲑي ‪ ،‬درك‬
‫ـﻮرد ﺻــﺤﯿﺢ ﺑــﺎ‬
‫ـﻬﺎي ﺟﺪﯾــﺪ ‪ ،‬و ﺑــﺮ ﺧـ‬‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘـ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ‪ .‬در ﺑﯿﺎن روزﻣﺮه ‪ ،‬ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻮش ﺑﺎ ﺻﻔﺘﻬﺎﯾﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻗﯿﻖ ‪،‬زﯾﺮك ‪ ،‬ﺗﯿﺰ‬
‫ﺑﲔ ‪،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﻋﻜﺲ ﺷﺨﺺ ﻛﻢ ﻫﻮش ؛ ﺻﻔﺘﻬﺎﯾﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬دﯾﺮ‬
‫آﻣﻮز ‪ ،‬ﻛﻮدن و … ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﯿﻨﻪ )‪ (Binet‬و ﺳـﯿﻤﻮن )‪(Simon‬ﻫـﻮش را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻗﻀﺎوت ‪ ،‬ﻋﻘـﻞ ﺳـﻠﯿﻢ ‪ ،‬ﺷـﻌﻮر ﻋﻤﻠـﻲ ‪،‬‬
‫اﺑﺘﻜــﺎر ‪ ،‬اﺳــﺘﻌﺪاد ‪ ،‬اﻧﻄﺒــﺎق ﺧــﻮد ﺑــﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﳐﺘﻠﻒ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﻀﺎوت ﻛﺮدن ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ درك ﻛـﺮدن و ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ اﺳـﺘﺪﻻل ﻛـﺮدن‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻌﺮﯾﻔﻲ ﻛﻪ ﺧﯿﻠﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﲑد ﺗﻌﺮﯾﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻛﺴﻠﺮ در ‪ ١٩٥٨‬ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬او ﻫﻮش را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﻚ اﺳﺘﻌﺪاد‬
‫ﻛﻠﻲ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي درك ﺟﻬﺎن ﺧﻮد و ﺑﺮآورده ﺳﺎﺧﱳ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ از‬
‫ﻧﻈﺮ وي ﻫﻮش ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬﺎي ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ‪ ،‬اﻗﺪام ﻫﺪﻓﻤﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧـﻮرد ﻣـﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﺎ ﳏﯿﻂ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ‪ ،‬او ﺗﺎﻛﯿﺪ ﻛـﺮد‬
‫ﻛﻪ » ﻫﻮش ﻛﻠﻲ را ﳕﯿﺘﻮان ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻫﻮﴰﻨﺪاﻧﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﮔﺴﱰده ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺷﻮد – ﻣﻌﺎدل داﻧﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ آن را ﺑـﻪ‬

‫‪١٧٧‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﺟﻠﻮه ﻫﺎي آﺷﻜﺎر ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد«‪ .‬از ﻧﻈﺮ وﻛـﺴﻠﺮ ﻫـﻮش ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ ‪ ،‬ﯾﺎ اﻧﺘﺰاﻋـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و ﳕـﻲ‬
‫ﺗﻮان آن را از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘـﺸﺘﻜﺎر ‪،‬‬
‫ﻋﻼﯾﻖ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ داﻧﺴﺖ ‪.‬‬
‫ﻫــﻮش‬ ‫ﺑــﻪ ﻧﻈﺮﻫــﺎ ﻣﻔﺮﯾــﺰ )‪( Humphreys‬‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻣﻬﺎرﲥﺎي ذﻫﲏ آدﻣﻲ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻮرﯾﻨﮓ ) ‪ (Boring‬ﻫﻮش ﭼﯿﺰي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ آزﻣﻮ‪‬ﺎي ﻫﻮﺷﻲ اﻧﺪازه ﮔﲑي ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬و‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﯾﻦ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ در ﻫـﻮش ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫آﺷﻜﺎر ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﲏ ﺑﯿـﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ ‪-١ :‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺰاﻋـﻲ ‪ -٢‬ﯾـﺎدﮔﲑي از ﲡﺮﺑـﻪ ‪ -٣‬ﺣـﻞ‬
‫ﻣــﺴﺎﻟﻪ از راه ﺑﯿــﻨﺶ ‪ -٤‬ﺳــﺎزﮔﺎر ﺷــﺪن ﺑــﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ ‪ -٥‬ﲤﺮﻛﺰ و ﺗﺪاوم در ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫اﻧﺪاﺧﱳ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬﺎ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ ﯾـﻚ ﻫـﺪف‬
‫)ﺷﺮﯾﻔﻲ ‪،‬‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب‬
‫‪( ١٣٧٦‬‬

‫ﻫﻮش ) در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﯿﺎژه (‬

‫‪Intelligence‬‬
‫ﻫﻮش در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﯿﺎژه ﯾـﻚ اﺻـﻄﻼح ﭘﯿﭽﯿـﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ ﯾـﻚ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻫﻮﴰﻨﺪاﻧﻪ ﳘﻮاره ﻣﯿﻞ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دارد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ار ﮔﺎﻧﯿﺴﻢ در ﻣـﻮﻗﻌﯿﱵ ﻛـﻪ در آن‬
‫ﻗﺮار دارد ﺷﺮاﯾﻂ ﲠﯿﻨﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ‪ .‬ﻫﻮش‬
‫ﳘﻮاره ﺑﻪ ﺳﺎزﮔﺎري ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ ﺑﺎ ﳏﯿﻄﺶ ﻣﺮ ﺑﻮط‬
‫اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ ‪.‬‬
‫) ﻫﺮﮔﻨﻬﺎن واﻟﺴﻮن ‪( ١٩٩٣ ،‬‬

‫ﻫﻮﺷـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺒﻬﺮ‬
‫)‪IQ( intelligence quotient‬‬
‫در ‪ ١٩٠٤‬ﻣﯿﻼدي ‪،‬ﺑﯿﻨﻪ روان ﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮي‬
‫ﺑﻪ در ﺧﻮاﺳﺖ دوﻟﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣـﺄﻣﻮر ﺷـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ ﻛﻮدﻛﺎن دﯾﺮ آﻣﻮز و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪة ذﻫـﲏ‬
‫اﺑﺰاري ﺑﺴﺎزد ‪ .‬او ﺑﺮاي اﳒﺎم دادن اﯾﻦ ﻛﺎر‬

‫‪١٧٨‬‬
‫‪ ،‬آزﻣﻮﻧﻲ ﺳـﺎﺧﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﲠﻨﺠﺎر را از ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪة ذﻫـﲏ ﺗﻔﻜﯿـﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬آزﻣﻮن ﺑﯿﻨﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد داراي ﯾﻚ )ﺳـﻦ زﻣـﺎﻧﻲ ( ﯾـﺎ ﺳـﻦ‬
‫واﻗﻌﻲ و ﯾﻚ ) ﺳﻦ ﻋﻘﻠﻲ ( اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻦ ﻋﻘﻠﻲ ﻫـﺮ‬
‫ﻓﺮد ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬـﺎي ﻫـﻮش اﻓـﺮاد ﯾـﻚ‬
‫ﮔﺮوه ﺳﲏ ﺧﺎص ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل اﮔـﺮ‬
‫ﻛﻮدك ‪ ٦‬ﺳﺎﻟﻪ اي ﺣﺪاﻛﺜﺮ از ﻋﻤﺪة ﭘﺎﺳـﺦ دادن‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي آزﻣﻮﻧﻲ ﺑﺮ آﯾﺪ ﻛﻪ ﺑﯿﺸﱰ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫‪ ٥‬ﺳﺎﻟﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﮔﺬراﻧﺪن آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺳﻦ ﻋﻘﻠﻲ وي ‪ ٥‬ﺳﺎل اﺳﺖ او از اﯾـﻦ روش‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﺴﱯ اﻓﺮاد را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﻦ ) ‪ (Terman‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻣﺮﯾﻜﺎﯾﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﲔ ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل دﯾﮕﺮي را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‬
‫ﺳﻦ ﻋﻘﻠﻲ‬
‫= ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ‬ ‫‪× 100‬‬
‫ﺳﻦ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻛﻮدك ‪ ٣‬ﺳـﺎﻟﻪ اي ﻛـﻪ ﯾـﻚ ﺳـﺎل ﻋﻘـﺐ‬
‫ﻣﺎﻧــﺪﮔﻲ دارد ﻫﻮﺷــﺒﻬﺮي ﺑﺮاﺑــﺮ ‪ ٦٦‬ﺧﻮاﻫــﺪ‬
‫داﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ‬ ‫= ‪= × ١٠٠‬‬ ‫‪66‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮ ﻃﺮف ﻛﺮدن اﺷﻜﺎل ﻓﺮﻣﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ در‬
‫ﻓﺮﻣﻬﺎي ﲡﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪة آزﻣﻮن اﺳﺘﻨﻔﻮرد ﺑﯿﻨﻪ‬
‫ﻛﻪ ﯾﻜﻲ در ‪ ١٩٦٠‬و دﯾﮕﺮي در ‪ ) ١٩٨٤‬آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﻓﺮم ( اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ روش دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ آزﻣﻮن اﻗﺘﺒﺎس از وﻛﺴﻠﺮ ‪،‬‬
‫ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ اﳓﺮاﰲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ اﳓﺮاﰲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫ﻫﻮﺷﻲ ﻫﺮ ﻓﺮد را ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺳﲏ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻛﺮد‬
‫‪ .‬ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ اﳓﺮاﰲ ﳕﺮه اي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﲔ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١٠٠‬و اﳓﺮاف ﻣﻌﯿﺎر در آزﻣﻮن‬
‫و ﻛﺴﻠﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١٥‬و در آزﻣﻮن اﺳﺘﻨﻔﻮرد –‬
‫ﺑﯿﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ١٦‬اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آزﻣﻮن‬
‫ﻫﻮش ﺑﯿﺶ از دو اﳓﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﭘﺎﺋﲔ ﺗﺮ از‬

‫‪١٧٩‬‬
 ‫ﻣﯿﺎﻧﮕﲔ ﳕﺮه ﺑﮕﲑﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﺮاد ﻋﻘﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪة ذﻫﲏ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﯿﺶ از دو اﳓﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﲔ ﳕﺮه ﺑﮕﲑﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﺮاد ﺳﺮ آﻣﺪ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ ﯾﻚ ﻛﻮدك‬
‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه در آزﻣﻮن و ﻛﺴﻠﺮ ﭘﺎﺋﲔ ﺗﺮ از ‪٧٠‬‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪(100 − (2 × 15) = 70‬‬
‫ﳘﭽﻨﲔ ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ ﯾـﻚ ﻛـﻮدك ﺳـﺮ آﻣـﺪ در آزﻣـﻮن‬
‫– ﺑﯿﻨﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ ١٣٢‬اﺳـﺖ ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻨﻔﻮر د‬
‫‪(100 + (2 × 16) = 132‬‬

‫)ﺷﺮﯾﻔﻲ ‪( ١٣٧٦ ،‬‬

‫ﻫﻮﯾﺖ‬
‫‪Ide ntity‬‬
‫‪ -١‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ‪ ،‬ﺧﻮد اﺳﺎﺳـﻲ و ﻣـﺴﺘﻤﺮ‬
‫ﻓﺮد ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم دروﻧﻲ و ذﻫﲏ از ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﯾﻚ ﺷﺨﺺ ﻣﺜﻞ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻨﺴﻲ ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ ﯾـﺎ ﮔﺮوﻫـﻲ و‬
‫…‬
‫‪ -٢‬در ﻣﻨﻄﻖ – راﺑﻄﻪ ﺑﲔ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺮ ﯾﻚ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در ﯾـﻚ ﻗﯿـﺎس‬
‫ﺻﻮري ﺟﺎﻧـﺸﲔ دﯾﮕـﺮي ﺷـﻮد ‪ ،‬ﺑـﻲ آﻧﻜـﻪ ارزش‬
‫واﻗﻌﻲ آن ﺗﻐﯿﲑ ﯾﺎﺑﺪ ‪.‬‬

‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري ‪( ١٣٧٣ ،‬‬

‫ﻫﻮﯾـﺖ ﺟﻨـﺴﻲ‬
‫‪Gender identity‬‬
‫ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺮد ﯾﺎ زن از ﺧﻮد ﭘﯿﺪا ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و ﯾﻜـﻲ از‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ ﺧﻮﯾﺸﱳ او را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺮﯾﻪ رواﻧﻜﺎوي ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ﮔﲑي ﻫﻮﯾـﺖ ﺟﻨـﺴﻲ‬
‫ﻛﻮدك ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻋﻘـﺪه ﻫـﺎي ادﯾـﺐ و اﻟﻜـﱰا‬
‫ﺗﺎﻛﯿﺪ دارد ‪.‬‬

‫‪١٨٠‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎد ﮔﲑي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ﮔﲑي ﻫﻮﯾﺖ‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ‪،‬ﺑـﺮ ﻧﻘـﺶ ﺗﻘﻮﯾـﺖ اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ و ﺗﻘﻠﯿـﺪ‬
‫ﺗﺎﻛﯿﺪ دارد ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺷﻨﺎﺧﱵ ‪ ،‬ﻛﻮدك اﺑﺘﺪا ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﭘﺴﺮ ﯾﺎ دﺧﱰ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻌﺪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ رﻓﺘﺎر ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺟﻨـﺴﻲ ﺧـﻮد را ﯾـﺎد‬
‫ﺑﮕﲑد و ﺑﺮ آ‪‬ﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٩ ،‬‬ ‫)ﮔﻨﺠﻲ‬

‫ﻫﯿﭙﻮ ﺗﺎﻻﻣﻮس‬
‫‪Hypothalamus‬‬
‫ﻧﺎ ﺣﯿﺔ ﻛﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻧﺰدﯾـﻚ ﭘﺎﯾـﺔ ﻣﻐـﺰ‬
‫ﻗﺮار دارد ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت ﮔـﺴﱰده اي‬
‫ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﻐﺰ ﭘﯿﺸﲔ و ﻣﻐﺰ ﻣﯿﺎﻧﻲ دارد‬
‫‪ .‬ﻫﯿﭙﻮﺗﺎﻻﻣﻮس ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪادي از ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﳎـﺰا‬
‫) دﺳﺘﻪ أي از ﻧﺮو‪‬ﺎ ( اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﻚ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﯾﻬـﺎﯾﻲ در رﻓﺘـﺎر ﻫـﺎي ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ) ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﻚ رﻓﺘـﺎر ( ﻣﺜـﻞ ﺧـﻮردن ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷــﯿﺪن ‪ ،‬ﺗﻨﻈــﯿﻢ ﺣــﺮارت ‪ ،‬رﻓﺘــﺎر ﺟﻨــﺴﻲ ‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﯾﺎ ﺗﻐﯿﲑ در ﺳـﻄﺢ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭙﻮﺗﺎﻻﻣﻮس ﺑﺎ ﺗﺎﺛﲑ ﮔﺬاري ﺑﺮ ﻏﺪة ﻫﯿﭙﻮﻓﯿﺰ ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺷـــﺢ ﻫﻮرﻣﻮ‪‬ـــﺎ را ﺗﻨﻈـــﯿﻢ ﻣـــﻲ ﻛﻨـــﺪ ‪.‬‬
‫) ﻛﺎﻻت ‪(١٩٨٩ ،‬‬

‫ﻫﯿﭙﻮ ﻛﺎ ﻣﭙﻮس‬
‫‪Hippocampus‬‬
‫ﻫﯿﭙﻮ ﻛﺎﻣﭗ داﺧﻠﻲ ﺗﺮﯾﻦ ﲞﺶ ﻟﻮب ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﻲ در‬
‫ﺟﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﯾﻦ ﻟﻮب اﺑﺘﺪا ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ زﯾـﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﻐﺰ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﺗﺎ ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ‬
‫ﻣﻲ رﺳـﺪ ‪ .‬دو ﻫﯿﭙـﻮ‬ ‫زﯾﺮﯾﻦ ﺑﻄﻦ ﺟﺎﻧﱯ‬
‫ﻛﺎﻣﭗ ﺑﺮاي در ﻣﺎن ﺻﺮع در ﺗﻌﺪادي از ﺑﯿﻤﺎران‬
‫ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤـﻞ اﺛـﺮي ﺑـﺮ روي‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺒـﺎر ﺷـﺪه در ﻣﻐـﺰ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﻫﯿﭙﻮﻛﺎﻣﭙـﻬﺎ ﻧـﺪارد‪ .‬اﻣـﺎ‬

‫‪١٨١‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺧﺎرج ﻛﺮدن آ‪‬ﺎ ‪ ،‬اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺗﻮاﻧـﺎﯾﻲ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻛﻤﻲ ﺑﺮاي ذﺧﲑه اﻧـﻮاع زﺑـﺎﻧﻲ و ﻋﻼﻣـﱵ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻫﺎدر ﺣﺎﻓﻈﻪ دراز ﻣﺪت ﯾﺎ ﺣﱵ در ﺣﺎﻓﻈﻪ‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﯿﺶ از ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﻪ ﻃـﻮل ﺑﻜـﺸﺪ‬
‫دارﻧﺪ ‪ .‬ﻟﺬا اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻗﺎدر ﺑـﻪ ﺑـﺮ ﻗـﺮاري‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻫﺎي دراز ﻣﺪت ﺟﺪﯾﺪ ﺑـﺮاي آن دﺳـﺘﻪ از‬
‫اﻧﻮاع اﻃﻼﻋﺎت ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻫـﻮش راﺗـﺸﻜﯿﻞ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬

‫) ﮔﺎﯾﺘﻮن ‪(١٩٩١ ،‬‬

‫ﻫﯿﭙﻮﻛﺎﻣﭗ ﺑﲔ ﺗﺎﻻﻣﻮس و ﻛـﺮﺗﻜﺲ ﻣﻐـﺰي ﯾﻌـﲏ‬
‫ﻧﺰدﯾﻚ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺸﱵ ﻣﻐـﺰ ﭘﯿـﺸﲔ ﻗـﺮار دارد ‪ .‬دو‬
‫دﺳﺘﻪ ﺗﺎرﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﻨﺎم ﻓﻮر ﻧﯿﻜﺲ ) ﻃـﺎق ( )‬
‫‪ (F ornix‬ﻓﯿﻤﱪ ) ﺣﺎﺷﯿﻪ ( ‪ Fimbria‬ﻫﯿﻤﭙﻮﻛﺎﻣـﭗ را‬
‫ﺑﻪ ﻫﯿﭙﻮ ﺗﺎ ﻻ ﻣﻮس و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي دﯾﮕـﺮ ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٩٨٩‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻛﺎﻻت‬

‫ﻫﯿﺠﺎن‬
‫‪Emotion‬‬
‫ﻫﺮ ﺋﻨـﻮع ﲡﺮﺑـﻪ ذﻫـﲏ ‪ ،‬ﺣﺎﻟـﺖ ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﯾـﺎ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫـﺸﯿﺎر و ﺑـﻪ ﻃـﻮر ذﻫـﲏ‬
‫ﲡﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ) ﻣﺜﻞ ﻋﺸﻖ ‪ ،‬ﻧﻔﺮت ‪ ،‬ﳏﺒﺖ ‪ ،‬ﺗـﺮس‬
‫) ﻣﺜـﻞ‬ ‫‪ ،‬اﺿﻄﺮاب ( و ﺑﺎ ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﻋـﯿﲏ‬
‫ﭘﺮﯾﺪﮔﻲ رﻧﮓ ‪ ،‬ﺳﺮخ ﺷﺪن ﭼﻬﺮه و … ( ﳘﺮاه اﺳﺖ‬
‫‪ .‬وﻗﱵ ﺷﺨﺺ از ﻧﻈﺮ ﻫﯿﺠـﺎﻧﻲ ﲢﺮﯾـﻚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪،‬‬
‫ﲡﺮﺑﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮﺷﻲ ‪ ،‬ﲥﯿـﯿﺞ ‪ ،‬ﻏـﻢ ‪ ،‬ﺗـﺮس و‬
‫اﺿـــﻄﺮاب و … ﺑـــﻪ او دﺳـــﺖ ﻣـــﻲ دﻫـــﺪ ‪.‬‬
‫) ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪( ١٣٧٤ ،‬‬

‫‪١٨٢‬‬
 ‫» ي «‬

‫ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻋﺼﱯ ) ﺳﻠﻮل ﻋﺼﱯ (‬

‫‪Neuron‬‬
‫ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻋﺼﱯ ‪ ،‬ﯾﺎﺧﺘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﳐﺼﻮص ﺗﺒﺎدل‬
‫اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﺎﺧﺘﻪ واﺣﺪ ﻛﺎر ﻛﺮدي اﺻﻠﻲ‬
‫ﻣﻐﺰ و دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﱯ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﱯ ﺣﺴﻲ از ﯾﻚ ﻧﻮع ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻋـﺼﱯ‬
‫ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و در اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﮔﲑﻧـﺪة ﺑـﺪن )‬
‫ﭼﺸﻢ ‪ ،‬ﮔـﻮش ‪ ،‬ﭘﻮﺳـﺖ ‪ ،‬زﺑـﺎن و ﺑـﯿﲏ ( وﺟـﻮد‬
‫دارﻧﺪ و اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﱯ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﺎﺧﺘـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻋﺼﱯ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋـﺼﱯ ﺣـﺮﻛﱵ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﱯ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﯾﺎ ﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﱯ ﺣـﺴﻲ‬
‫را ﺑﺎ ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﱯ ﺣﺮﻛﱵ ارﺗﺒﺎط ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و‬
‫ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﱯ ﺣـﺮﻛﱵ اﻃﻼﻋـﺎت را ﺑـﻪ ﻏـﺪد و‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ‪ .‬ﯾـﻚ ﯾﺎﺧﺘـﻪ ﻋـﺼﱯ ‪ ،‬ﯾـﻚ‬
‫ﯾﺎﺧﺘﺔ زﻧﺪة واﺣﺪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬
‫ﳎﺰاﯾﻲ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬دﻧﺪرﯾﺖ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﯾﺎﺧﺘـﻪ‬
‫ﺧﱪ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬ﺟﺴﻢ ﯾﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮد ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻪ ﯾﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﻛﺴﻮن در اﻧﺘﻬﺎي ﺟﺴﻢ ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻗﺮار دارد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺷﺘﻪ اي ﻧﺦ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ و اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫را ﺑﻪ ﯾﺎﺧﺘﺔ ﻋـﺼﱯ دﯾﮕـﺮ ﯾـﺎ ﯾـﻚ ﻏـﺪه و ﯾـﺎ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋـﺼﱯ از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮔﺎﻫﻬﺎﯾﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺳﯿﻨﺎ ﭘﺲ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ار‬
‫ﺗﺒـــــــــــــــﺎط دارﻧـــــــــــــــﺪ ‪.‬‬
‫) ﺑﺮوﻧﻮ ‪( ١٣٧٠ ،‬‬

‫ﯾﺎد آوري‬
‫‪Recall‬‬

‫‪١٨٣‬‬
‫ﯾﻜﻲ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﯾﺎد آوري ﺑﺎزﺳﺎزي اﻃﻼﻋﺎت‬
‫از ﺣﺎﻓﻈﻪ اﺳـﺖ ‪ .‬ﯾـﺎد آوري اﻏﻠـﺐ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﺔ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺎز ﺳﺎزي ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﯾﺪي ﻣﻲ ﭘﺮدازد ‪ .‬اﳘﯿـﺖ ﺑـﺎز ﺳـﺎزي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي ﯾﺎد آوري ‪ ،‬ﻣـﺸﻜﻼﺗﻲ را در ﺑـﺎب‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﯾﺎد آوري ﻣﻄﺎﻟﺐ ) ﻣﺜﻼ ﻋﻜﺴﻬﺎ ( ﭘﺪﯾـﺪ‬
‫ﻣﻲ آورد ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﻜﻪ ﺣـﱵ وﻗـﱵ ﻓـﺸﺎري ﺑـﺮ روي‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺎزﺳﺎزي ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺸﺪه ﲢﻘﯿﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﺎد آوري‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﳕﺎدﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎز ﺳـﺎزي‬
‫ـﺪاد ‪،‬‬‫ـﺮوف ‪ ،‬اﻋـ‬
‫ـﻞ ﺣـ‬
‫ـﺎد آوري از ﻗﺒﯿـ‬‫ـﺮاي ﯾـ‬
‫ﺑـ‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ‪ ،‬ﲨﻼت و داﺳﺘﺎ‪‬ﺎ ﮔـﺮاﯾﺶ ﭘﯿـﺪا ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﻼﻣﻲ در ﲢﻘﯿﻘﺎت ﯾﺎد آوري‬
‫ﻧﻘﺶ ﺗﻌﯿﲔ ﻛﻨﻨﺪه دارد ‪ .‬در آزﻣﺎﯾﺶ ﯾـﺎد آوري‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان دو روش اﺻﻠﻲ را از ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﲤﯿـﺰ داد‬
‫‪ :‬ﯾﺎ د آوري ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ‪ -‬ﯾـﺎد آوري آزاد ‪.‬‬
‫) ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ ﯾﺎد آوري ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ و‬
‫آزاد ﻣﺮاﺟﻌـــــــــــﻪ ﳕﺎﯾﯿـــــــــــﺪ ( ‪.‬‬
‫) آﯾﺴﻨﻚ ‪(١٩٤٤ ،‬‬

‫ﯾـــــــــــــــــــــــــــــﺎد آوري آزاد‬

‫‪Free recall‬‬
‫در ﯾﺎد آوري آزاد ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧـﺪ‬
‫‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در آزﻣﺎﯾﺶ ﯾﺎد آوري ﺑـﺎ ﻧـﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮد ده زوج واژه ﻧﺸﺎن داده ﺷـﻮد‬
‫‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻫﺮ زوج ‪ ،‬ﯾﻜـﻲ از واژه ﻫـﺎ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺔ واژه دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷـﺪ ‪ .‬از ﺳـﻮي دﯾﮕـﺮ در‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﯾﺎد آوري آزاد ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓـﺮد ﻓﻘـﻂ‬
‫ده واژه داده ﺷﻮد و از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﳘﺔ ده‬
‫ً ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در روش ﯾـﺎد آوري‬‫واژه را ﳎﺪدا‬
‫آزاد ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻓﺮ آﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﺑﺎزﯾﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﻜﻞ‬
‫ـﻮد ‪.‬‬
‫ـﻲ ﺷـــــــــ‬‫ـﻜﺎر ﳕـــــــــ‬
‫آﺷـــــــــ‬
‫‪(١٩٤٤‬‬ ‫) آﯾﺴﻨﻚ‬
‫ﯾﻚ روش ﲡﺮﺑﻲ در ﭘﮋو ﻫﺶ ﻫﺎي ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛـﻪ در‬
‫آن آزﻣﻮدﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻗﻼﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔـﻆ‬

‫‪١٨٤‬‬
‫ﻛﺮدن ﺑﻪ او داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﯿﱯ ﻛـﻪ ﻣﺎﯾـﻞ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورد ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٣‬‬ ‫) ﭘﻮر اﻓﻜﺎري‬

‫ﯾﺎد آوري ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫‪Clued recall‬‬
‫در ﯾــﺎد آوري ﺑــﺎ ﻧــﺸﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﻧــﺸﺎﻧﻪ ﯾــﺎ‬
‫اﺷﺎراﺗﻲ ) اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﳓـﻮي ﺑـﺎ اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎز ﺳﺎزي ارﺗﺒﺎط دارد (‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﯾﺎد‬
‫آوري در اﺧﺘﯿﺎر ﻓﺮد ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﲑد ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻐـﲑ‬
‫ﺗﻌﺪاد و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﻲ ﻛـﻪ در ﯾـﺎد آوري‬
‫ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ وﺟﻮد دارد ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛـﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﯾـﺎد آوري ﺑـﻪ ﻧﺘﯿﺠـﺔ ﻓـﺮ‬
‫آﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﳐﺘﻠﻒ ﺑﺎز ﯾﺎﺑﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ ذﳒـﲑ‬
‫وار روي ﻣـــــــــــــﻲ دﻫـــــــــــــﺪ ‪.‬‬
‫) آﻟﺴﯿﻨﻚ ‪( ١٩٩٤ ،‬‬
‫ﯾﺎد زودودﮔﻲ‬
‫‪Amnesia‬‬
‫آﻣﻨﺰ ﯾﺎ اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧـﻮع ﻧﻘـﺺ‬
‫ﯾﺎ ﻓﻘﺪان ﻣﻮﻗﱵ ﯾﺎ داﺋﻤﻲ در ﺣﺎﻓﻈـﻪ را ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در ﻧﻮع رواﻧﺰاد آن اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﻧﻘﺺ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻪ ﯾﻚ روﯾﺪاد ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﻣﻨﻔﻲ در زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻓﻘﺪان ﯾﻚ ﻋﺰﯾﺰ ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻧـﻮع‬
‫اﻓﺮاﻃﻲ و ﻧﺎدر آن ﮔﺮﯾﺰ ‪ F ugue‬اﺳﺖ ﻛـﻪ در آن‬
‫ﺑﯿﻤﺎران ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺣﱵ ﳑﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫‪ ،‬ﻧﻮع ﺷﺎﯾﻌﱰ ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎي ﯾﺎد زدودﮔـﻲ ﻫﯿـﺴﱰ‬
‫‪ (S elective hysterical amnesia‬اﺳـﺖ‬ ‫ﯾﻚ ﮔﺰﯾﻨـﺸﻲ )‬
‫ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ آن ﳕﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻮادث ﻧﺎ ﮔـﻮار‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورد ﻛﻪ ﺷـﺎﯾﻌﱰﯾﻦ ﳕﻮﻧـﻪ ﻫـﺎي آن‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﯾﺎد زودودﮔﻲ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺟﻨـﮓ و ﺑﯿﻤـﺎري‬
‫ﯾﺎد زدودﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺎر اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪( ١٩٤٤‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) آﯾﺴﻨﻚ‬

‫‪١٨٥‬‬
‫زوال ﳘﻪ ﯾﺎ ﲞﺸﻲ از ﺧﺎﻃﺮات ﮔﺬﺷـﺘﻪ ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫زوال ﳘﯿﺸﮕﻲ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ رﻓﻊ ﯾﺎد زوددﮔـﻲ ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮات ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ آﯾﺪ ‪.‬‬

‫) ﻫﯿﻠﮕﺎرد و اﺗﻜﯿﻨﺴﻮن ‪(١٩٨٣ ،‬‬

‫ﯾﺎد ﮔﲑي‬
‫‪Learning‬‬
‫ﯾﺎدﮔﲑي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﱵ دﮔﺮ ﮔـﻮن ﺳـﺎز‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ روﯾﺪاد ﻫـﺎ‬
‫و ﺳــﺎزش ﺑــﺎ ﳏــﯿﻂ آﻣــﺎده ﻣــﻲ ﺳــﺎزد و در‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘــﻬﺎي ﳐﺘﻠــﻒ و در اﻛﺜــﺮ ﺳــﻄﻮح زﻧــﺪﮔﻲ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﻲ ‪ ،‬از ﺑﺎزﺗﺎﲠﺎي ﺷﺮﻃﻲ ﺟﺎﻧﻮران ﭘﺴﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺷﻨﺎﺧﱵ اﻓﺮاد آدﻣﻲ رخ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﯾﺎدﮔﲑي در واﻗﻊ ﻫﻢ ‪ ،‬ﯾﻚ رﺷﺘﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﺳـﺖ و‬
‫ﻫﻢ ﻓﺮ آورده ﲡﺮﺑﻪ ﻫـﺎ ‪ .‬و ﯾﻜـﻲ از ﻣﻬﻤﱰﯾـﻦ‬
‫ﺷﯿﻮه ﻫﺎي رﺷﺪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ آدﻣﻲ ﺑﻪ ﴰﺎر ﻣﻲ آﯾـﺪ‬
‫‪.‬‬

‫) در وﯾﻞ ‪( ١٣٧٥ ،‬‬

‫ﯾﺎد ﮔﲑي ﺗﻐﲑي داﺋﻤـﻲ در رﻓﺘـﺎر اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﲡﺮﺑﻪ و ﲤﺮﯾﻦ رخ ﻣـﻲ دﻫـﺪ ‪ .‬اﯾـﻦ ﺗﻐـﲑ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﯿﺰﯾﻮ ﻟـﻮ ژﯾﻜـﻲ ﻧﻈـﲑ‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﯾﺎ ﻣﺼﺮف دارو و ﻧﲑو ﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﯿﻜﻲ ﻧﻈـﲑ‬
‫ـﻞ‬
‫ـﺶ » ﺗﻜﺎﻣـ‬
‫ـﻲ از رﺳـ‬
‫ـﻮر ﻧﺎﺷـ‬
‫ـﲔ ﻃـ‬
‫ـﺪن و ﳘـ‬
‫ﻟﻐﺰﯾـ‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ « ﳕﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪( ١٣٧٤‬‬ ‫‪،‬‬ ‫) ﻟﻄﻒ آﺑﺎدي‬

‫ـﺎﯾﻲ‬
‫ـﲑي ﻣﻌﻨـــــــــ‬
‫ـﺎد ﮔـــــــــ‬
‫ﯾـــــــــ‬
‫‪Meaningful learning‬‬
‫ﯾﺎدﮔﲑي ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ از راه اﳚـﺎد ارﺗﺒـﺎط ﺑـﲔ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎزه و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺒﻼ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﳚﺎد ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﯾﻌـﲏ ﺑـﲔ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻗﺒﻠـﻲ و ﺟﺪﯾـﺪ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬ﯾﺎد ﮔـﲑي ﻣﻌﻨـﺎﯾﻲ‬

‫‪١٨٦‬‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﯾﺎد ﮔﲑﻧﺪه از ﻗﺒﻞ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﯾﺪ ﻗﺎﺑﻞ رﺑﻂ دادن ﺑﻪ آن اﺳـﺖ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وﻗﱵ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎزه وارد ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﱵ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻫﺮ ﯾﻚ از آ‪‬ﺎ در ﺟـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺧﻮد و در زﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺟـﺎﻣﻊ و ﻛﻠـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﲑﻧﺪ ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﯿﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎد ﮔﲑي ﻣﻌﻨﺎ‬
‫) ﺳﯿﻒ ‪( ١٣٧٩ ،‬‬ ‫دار ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﲑد ‪.‬‬
‫‪ -١‬اﺣﺪي ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ؛ ﲨﻬﺮي ‪ ،‬ﻓﺮﻫـﺎد ‪ .‬رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫رﺷﺪ ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﭘﺮدﯾﺲ ‪١٣٧٨ ،‬‬
‫‪ -٢‬اﲪﺪي ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﺻﻐﺮ ؛ ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ﻧﻘـﻲ ‪.‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ دوره ﻛﺎرداﻧﻲ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﯿﻚ اﯾﺮان ‪١٣٧٠ ،‬‬
‫ـﻲ )‪. (١‬‬‫ـﻲ رواﻧـ‬‫ـﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳـ‬
‫ـﺴﲔ ‪ .‬آﺳـ‬ ‫‪ -٣‬آزاد ‪ ،‬ﺣـ‬
‫ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ آﮔﺎه ‪. ١٣٧٥ ،‬‬
‫ـﻲ )‪. (٢‬‬‫ـﻲ رواﻧـ‬‫ـﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳـ‬
‫ـﺴﲔ ‪ ،‬آﺳـ‬ ‫‪ -٤‬آزاد ‪ ،‬ﺣـ‬
‫ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﭘﯿﺎم ﻧﻮر ‪. ١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -٥‬آﯾﺴﻨﻚ ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻜﻞ )‪ . (١٩٤٤‬ﻓـﺮ ﻫﻨـﮓ ﺗﻮﺻـﯿﻔﻲ‬
‫رواﻧــﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷــﻨﺎﺧﱵ ‪) .‬ﻋﻠﯿﻨﻘــﻲ ﺧــﺮازي و‬
‫دﯾﮕﺮان ‪ ،‬ﻣﱰ ﲨﺎن (‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮﻧﻲ ‪١٣٧٩ ،‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺑﺮاﻫﲏ ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ﻧﻘﻲ و ﳘﻜـﺎران ‪ .‬واژه ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﭼﺎپ ﻧﻮﲠﺎر ‪. ١٣٧٠ ،‬‬
‫‪ -٧‬ﺑﺮوﻧﻮ ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻚ ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮﺻﯿﻔﻲ رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ـﺎﯾﻲ ‪،‬‬‫ـﺎ ﺳـ‬
‫ـﺸﯿﺪ ﯾـ‬‫ـﺎﻫﺮي و ﻣﻬـ‬‫ـﻪ ﻃـ‬
‫‪ ) .‬ﻓﺮزاﻧـ‬
‫ﻣﱰﲨﺎن (‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻃﺮح ﻧﻮ ‪ ،‬ﲠﺎر ‪. ١٣٧٠‬‬
‫‪ -٨‬ﺑﯿــﺎ ﺑــﺎﻧﮕﺮد ‪ ،‬اﲰﺎﻋﯿــﻞ ؛ ﻣــﺪاﺣﻲ ‪ ،‬ﳏﻤــﺪ‬
‫اﺑــﺮاﻫﯿﻢ و ﳘﻜــﺎران ‪ .‬راﻫﻨﻤــﺎي آﻣــﺎري و‬
‫ـﻜﺎن‬‫ـﻦ رواﻧﭙﺰﺷـ‬‫ـﻲ اﳒﻤـ‬
‫ـﺘﻼﻻت رواﻧـ‬‫ـﺸﺨﯿﺺ اﺧـ‬‫ﺗـ‬
‫اﻣﺮﯾﻜﺎ ‪ . D SMIV‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﺎﻫﺪ‬
‫‪.١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -٩‬ﭘﺎرﺳﺎ ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ رﺷﺪ ‪١٣٦٧ .‬‬
‫‪ -١٠‬ﺣﺴﻦ ﭘﺎﺷـﺎ ‪ ،‬ﺷـﺮﯾﻔﻲ ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﻛـﺎرﺑﺮد و‬
‫آزﻣﻮ‪‬ﺎي ﻫﻮش و ﺷﺨﺼﯿﺖ ‪ .‬ﻧﺸﺮ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ‬
‫‪. ١٣٧٦ ،‬‬

‫‪١٨٧‬‬
‫‪ -١١‬ﭘﺮوﯾﻦ ‪ ،‬ﻻرﻧﺲ ‪ .‬أي ‪ .‬رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷﺨـﺼﯿﺖ‬
‫)‪ ) . (٢‬ﭘﺮوﯾﻦ ﻛﺪﯾﻮر و ﺟﻮادي ‪ ،‬ﻣﱰ ﲨـﺎن (‬
‫‪ ، ١٣٧٤‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ رﺳﺎ ‪.‬‬
‫‪ -١٢‬ﭘﻮر اﻓﻜـﺎري ‪ ،‬ﻧـﺼﺮت ا … ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺟـﺎﻣﻊ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ ‪ .‬ﲥﺮان ؛ ﻧﺸﺮ ﺟﻬﺎد‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ‪١٣٧٣ ،‬‬
‫‪ -١٣‬ﺣﺴﲔ ﻧﺴﺐ ‪ ،‬داود ؛ ﻋﻠﻲ اﻗـﺪام ‪ ،‬اﺻـﻐﺮ ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ واژه ﻫﺎ ‪ .‬ﺗﱪﯾﺰ ‪ :‬ﻧﺸﺮ اﺣﺮار ‪١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -١٤‬در وﯾﻞ ‪ ،‬ﻟﯿﻮﻧﻮر ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ در‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ ‪ ) .‬ﳏﻤﺪ ﭘﺎرﺳﺎ ‪ ،‬ﻣﱰﺟـﻢ ( ‪ ،‬ﲥـﺮان ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻌﺜﺖ ‪١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -١٥‬دﻻور ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻت و آﻣﺎر ﻛﺎر ﺑﺮدي‬
‫در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﯿﱵ ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬
‫رﺷﺪ ‪. ١٣٧٨ ،‬‬
‫‪ -١٦‬دورﻟﻨــﺪ ‪ ،‬وﯾﻠﯿــﺎم ) ‪ . ( ١٩٥٦‬ﻓﺮﻫﻨــﮓ‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ ) اﻧﮕﻠﯿﺲ – ﻓﺎرﺳﻲ ( ‪ ) .‬ﳏﻤﺪ ﻫﻮﴰﻨـﺪ‬
‫وﯾﮋه ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻗﻘﻨﻮس ‪١٣٧٢ ،‬‬
‫‪ -١٧‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ )‪ ، (٣‬ﺳﺎل ﺳـﻮم ﻧﻈـﺎم ﺟﺪﯾـﺪ‬
‫آﻣﻮزش ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ ،‬رﺷﺘﻪ ادﺑﯿﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫‪ ،‬ﲥﺮان ‪. ١٣٨١ :‬‬
‫‪ -١٨‬ﺳﺎرا ﺳﻮن ‪ ،‬اﯾـﺮوﯾﻦ ﺟـﻲ ؛ ﺳـﺎرا ﺳـﻮن ‪،‬‬
‫ﺑﺎرﺑﺎرا ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﺮﺿﻲ ﺟﻠﺪ )‪) . (٢‬ﲠﻤﻦ‬
‫ﳒﺎرﯾﺎن و ﳘﻜﺎران ‪ ،‬ﻣﱰﲨﺎن ( ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬
‫رﺷﺪ ‪. ١٣٧٨ ،‬‬
‫‪ -١٩‬ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪ ،‬ﳏﻤﻮد ﻣﺸﺎوره و رواﻧﺪ رﻣـﺎﻧﻲ )‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫـﺎ و راﻫـﱪد ﻫـﺎ ( ‪ .‬ﲥـﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬
‫وﯾﺮاﯾﺶ ‪.١٣٧٧ ،‬‬
‫‪ -٢٠‬ﺳﺎﻋﺘﭽﻲ ‪ ،‬ﳏﻤﻮد رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎر ﺑﺮدي ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺪﯾﺮان ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ وﯾﺮاﯾﺶ ‪. ١٣٧٤ ،‬‬
‫‪ -٢١‬ﺳــﺘﻮده ‪ ،‬ﻫــﺪاﯾﺖ اﻟــﻪ ‪ .‬در آﻣــﺪي ﺑــﺮ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ .‬ﻧﺸﺮ آواي ﻧﻮر ‪١٣٧٣ ،‬‬
‫‪ -٢٢‬ﺳﯿﺞ ‪ ،‬ﺟﻮرج ‪ .‬ﯾﺎدﮔﲑي و ﻛـﻨﱰل ﺣـﺮﻛﱵ ‪) .‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﻣﺮﺗﻀﻮي ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺳـﻨﺒﻠﻪ‬
‫‪.١٣٧٨ ،‬‬

‫‪١٨٨‬‬
‫‪ -٢٣‬ﺳﯿﻒ ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛـﱪ ‪ .‬رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﭘﺮورﺷـﻲ ‪.‬‬
‫ﲥﺮان ‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه ‪. ١٣٧٩ ،‬‬
‫‪ -٢٤‬ﺳﯿﻒ ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻦ و ﳘﻜﺎران ‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ رﺷـﺪ‬
‫)‪ . (١‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﲰﺖ ‪١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -٢٥‬ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﻗﻲ ‪ ،‬ﻣﺮﱘ ؛ ﻧﺎدري ‪ ،‬ﻋـﺰت اﻟـﻪ ‪.‬‬
‫داﻧﺶ آﻣﻮزان اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﻲ ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬
‫اﻣﲑ ﻛﺒﲑ ‪١٣٧٣ ،‬‬
‫‪ -٢٦‬ﺳﯿﻒ ﻧﺮاﻗﻲ ‪ ،‬ﻣﺮﱘ ؛ ﻧﺎدري ‪ ،‬ﻋـﺰت اﻟـﻪ ‪.‬‬
‫ـﺘﺜﻨﺎﯾﻲ ‪،‬‬‫ـﺎن اﺳـ‬
‫ـﻮزش ﻛﻮدﻛـ‬‫ـﺸﻨﺎﺳﻲ و آﻣـ‬
‫رواﻧـ‬
‫ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ارﺳﺒﺎران ‪١٣٨٠ ،‬‬
‫‪ -٢٧‬ﺷﺮﰲ ‪ ،‬ﳏﻤﺪ رﺿﺎ ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ و ﲢﻮل اﻧﺴﺎن‬
‫‪ .‬ﻧﺸﺮ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ ‪١٣٦٨ ،‬‬
‫‪ -٢٨‬ﺷﻌﺎري ﻧﮋاد ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ اﻛـﱪ ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﻠـﻮم‬
‫رﻓﺘﺎري ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ اﻣﲑ ﻛﺒﲑ ‪١٣٦٤ ،‬‬
‫‪ -٢٩‬ﺷﻔﯿﻊ آﺑﺎدي ‪ ،‬ﻋﺒﺪا… راﻫﻨﻤﺎﯾﻲ و ﻣﺸﺎوره‬
‫ﺷﻐﻠﻲ و ﺣﺮﻓﻪ اي ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ رﺷﺪ ‪١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -٣٠‬ﺷﻮﻟﺘﺰ ‪ ،‬دوان ﭘﻲ ؛ ﺷﻮﻟﺘﺰ ‪ ،‬ﺳﯿﺪﻧﻲ اﻟﻦ )‬
‫)‬ ‫ـﻮﯾﻦ‬
‫ـﺸﻨﺎﺳﻲ ﻧـ‬
‫ـﺎرﯾﺦ رواﻧـ‬‫‪ . (١٩٨٧‬ﺗـ‬
‫ﻋﻠﻲ اﻛﱪ ﺳﯿﻒ و ﳘﻜﺎران ( ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ رﺷﺪ‬
‫‪.١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -٣١‬ﺷﻮﻟﺘﺰ ‪ ،‬دوان ﭘﻲ ) ‪ . (١٩٩٨‬ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ‪ ) .‬ﳛﯿﻲ ﺳﯿﺪ ﳏﻤﺪي ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ (‪ ،‬ﲥﺮان ‪:‬‬
‫ﻧﺸﺮ وﯾﺮاﯾﺶ ‪. ١٣٧٩ ،‬‬
‫‪ -٣٢‬ﻓﺮﺟﻲ ‪ ،‬ذﺑﯿﺢ اﻟـﻪ ‪ .‬اﻧﮕﯿـﺰش و ﻫﯿﺠـﺎن و‬
‫واﻛﻨﺸﻬﺎي روان ﺗﲏ ‪ .‬ﲥـﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮ ﻣـﯿﱰا ‪،‬‬
‫‪. ١٣٧٥‬‬
‫‪ -٣٣‬ﻓﲑس ‪ ،‬أي ‪ .‬ﺟﻲ ‪ .‬رواﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑـﺎﻟﯿﲏ ‪) .‬‬
‫ﻣﻬﺮداد ﻓﲑوز ﳜﺖ و ﺧﺸﺎﯾﺎر ﺑﯿﮕﻲ ‪ ،‬ﻣﱰﲨـﺎن (‬
‫‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ اﲜﺪ ‪١٣٧٤ ،‬‬
‫ـﺎﻧﻲ ‪،‬‬‫ـﻲ ؛ ﻓـﻀﻠﻲ ﺧـ‬
‫‪ -٣٤‬ﻗﻮرﭼﯿـﺎن ‪ ،‬ﻧـﺎدر ﻗﻠـ‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ؛ ﻣﻮﺳﻮي ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﳐﺘﺎر ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﯾﺎدﮔﲑي و ﻓﺮا ﺷـﻨﺎﺧﺖ در ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﯾـﺎددﻫﻲ‪-‬‬
‫ﯾﺎدﮔﲑي ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ ‪. ١٣٧٨ ،‬‬

‫‪١٨٩‬‬
‫‪ -٣٥‬ﻛﺎرور ‪ ،‬ﭼﺎرﻟﺰ ‪ .‬اس ؛ ﺷﻲ ﯾﺮ ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻜـﻞ ‪.‬‬
‫اف ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﯿﺖ ‪ ) .‬اﲪـﺪ رﺿـﻮاﻧﻲ ‪،‬‬
‫ﻣﱰﺟﻢ ( ‪ ،‬ﻧﺸﺮ آﺳﺘﺎن ﻗﺪس ‪. ١٣٧٥ ،‬‬
‫‪ -٣٦‬ﻛﺎﻻت ‪ ،‬ﺟﯿﻤﺰ دﺑﯿﻠﻮ )‪ . ( ١٩٨٩‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﻚ ) ج ‪١‬و‪ ) .( ٢‬اﲰﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮد‬
‫و ﳘﻜﺎران ‪ ،‬ﻣﱰﲨـﺎن ( ‪ ،‬ﻣﺮﻛـﺰ ﭼـﺎپ و ﻧـﺸﺮ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺷﺎﻫﺪ ‪. ١٣٧٤ ،‬‬
‫‪ -٣٧‬ﻛﺮﻟﯿﻨﺠﺮ ‪ ،‬ﻓﺮد ‪ .‬ان ‪ .‬ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﭘـﮋوﻫﺶ در‬
‫ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري ‪ ) .‬ﺣﺴﻦ ﭘﺎﺷﺎ ﺷـﺮﯾﻔﻲ و ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫ﳒﻔﻲ زﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﱰﲨﺎن ( ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ آواي ﻧﻮر‬
‫‪. ١٣٧٦ ،‬‬
‫‪ -٣٨‬ﻛﺮﻣﻲ ﻧـﻮري ‪ ،‬رﺿـﺎ ؛ ﻣـﺮادي ‪ ،‬ﻋﻠﲑﺿـﺎ ‪.‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺗﺮﺑﯿﱵ دوره ﻛﺎرداﻧﻲ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﭼﺎپ ﭘﯿﻚ اﯾﺮان ‪.١٣٧١ ،‬‬
‫‪ -٣٩‬ﻛﺮﳝﻲ ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﯿﻢ ‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﲑي اﺧﻼق‬
‫در ﻛﻮدك ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﺮﺑﯿﺖ ‪١٣٧٣‬‬
‫ـﺸﮕﺎﻣﺎن‬‫ـﺎم ‪ .‬ﺳــﻲ ‪ .‬ﭘﯿــ‬‫‪ -٤٠‬ﻛــﺮﯾﻦ ‪ ،‬وﯾﻠﯿــ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ رﺷﺪ ‪ ) .‬ﻓﺮﺑﺪ ﻓﺪاﯾﻲ ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ‪،‬‬
‫ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ اﻃﻼﻋﺎت ‪. ١٣٧٥ ،‬‬
‫ـﻄﺮاب ‪) .‬‬‫ـﻪ ﺑـﺮ اﺿـ‬
‫‪ -٤١‬ﻛـﻮﭘﺮ ‪ ،‬ﻛـﺎري ‪ .‬ﻏﻠﺒـ‬
‫ﻣﺎﺷﺎء اﻟﻪ ﻣﺪﳛﻲ ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﯾﺎد آوران‬
‫‪١٣٧٠ ،‬‬
‫‪ -٤٢‬ﻛﯿﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﲨﯿﻠﻪ ‪ » ،‬رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ در ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫« ﳎﻠﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﴰﺎره ‪ ، ١٤٣ ، ١٤٢ ، ١٤١‬اﳒﻤﻦ‬
‫ـﺮان ‪،‬‬
‫ـﻼﻣﻲ اﯾـ‬‫ـﻮري اﺳـ‬‫ـﺎن ﲨﻬـ‬
‫ـﺎ و ﻣﺮﺑﯿـ‬
‫اوﻟﯿـ‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪١٣٧٠‬‬
‫‪ -٤٣‬ﮔﺎﯾﺘﻮن ‪ ،‬آرﺗﻮر )‪ . ( ١٩٩١‬ﻓﯿﺰﯾـﻮ ﻟـﻮژي‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ ‪ ) .‬ﻓـﺮج ﺷـﺎدان ‪ ،‬ﻣﱰﺟـﻢ ( ‪ ،‬ﲥـﺮان‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﭼﻬﺮ ‪١٣٧٣ ،‬‬
‫‪ -٤٤‬ﮔﻨﺠﻲ ‪ ،‬ﲪﺰه ‪ .‬ﲠﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ‬
‫ار ﺳﺒﺎران ‪١٣٧٩ ،‬‬
‫‪ -٤٥‬ﮔﯿﺞ و ﺑﺮﻻﯾﻨﺰ ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎس ﺗﺮﺑﯿﱵ ‪ ) .‬ﺣﺴﻦ‬
‫ﻟﻄﻒ آﺑﺎدي و ﳘﻜﺎران ‪ ،‬ﻣﱰﲨـﺎن ( ‪ ،‬ﻣـﺸﻬﺪ ‪:‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﭘﺎژ ‪١٣٧٤ ،‬‬

‫‪١٩٠‬‬
‫‪ -٤٦‬ﻣﺎرﺷﺎل رﯾـﻮ ‪ ،‬ﺟـﺎن )‪ .( ١٩٩٢‬اﻧﮕﯿـﺰش و‬
‫ﻫﯿﺠﺎن ‪ ) .‬ﳛﯿﻲ ﺳﯿﺪ ﳏﻤﺪي ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ‪ ،‬ﲥﺮان‬
‫‪ :‬ﻧﺸﺮ وﯾﺮاﯾﺶ ‪١٣٧٦ ،‬‬
‫‪ -٤٧‬ﻣﺎﺳﻦ ‪ ،‬ﭘـﺎول ﻫﻨـﺮي و ﳘﻜـﺎران ‪ .‬رﺷـﺪ و‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻛﻮدك ‪ ) .‬ﻣﻬﺸﯿﺪ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﻲ ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ‪،‬‬
‫ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ ‪.١٣٧٧ ،‬‬
‫‪ -٤٨‬ﳏــﻲ اﻟــﺪﯾﻦ ﺑﻨــﺎب ‪ ،‬ﻣﻬــﺪي ‪ .‬رواﻧــﺸﻨﺎس‬
‫اﻧﮕﯿﺰش و ﻫﯿﺠﺎن ‪ .‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧﺸﺮ داﻧﺎ ‪١٣٧٤ ،‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ -٤٩‬ﻣﻨﺼﻮر ‪ ،‬ﳏﻤﻮد ؛ دادﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﭘﺮﯾـﺮخ ؛ راد‬
‫‪ ،‬ﻣﯿﻨــﺎ ‪ .‬ﻟﻐــﺖ ﻧﺎﻣــﻪ رواﻧــﺸﻨﺎﺳﻲ ‪٢٥٣٦ .‬‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‬
‫‪ -٥٠‬ﻣﻨﺼﻮر ‪ ،‬ﳏﻤﻮد ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ژﻧﺘﯿﻚ ‪ .‬ﲥﺮان‬
‫‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺗﺮﻣﻪ ‪. ١٣٧٣ ،‬‬
‫‪ -٥١‬ﻣﯿﻼﻧﻲ ﻓﺮ ‪ ،‬ﲠﺮوز ‪ .‬ﲠﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ‪ .‬ﲥـﺮان‬
‫‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻗﻮﻣﺲ ‪. ١٣٧٤ ،‬‬
‫‪ -٥٢‬ﻧﻈﺮي ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ﻋﻠﻲ ‪ .‬ﳎﻤﻮﻋﻪ ﺳﻮاﻻت ﻛﺎرﺷـﻨﺎس‬
‫ارﺷﺪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪١٣٨١ .‬‬
‫‪ -٥٣‬وﻧﺪر زﻧﺪن ‪ ،‬ﺟﯿﻤﺰ دﺑﯿﻠـﻮ ‪ .‬رو‪.‬اﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫رﺷﺪ ‪ ) .‬ﲪﺰه ﮔﻨﺠﻲ ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬
‫ﺑﻌﺜﺖ ‪. ١٣٧٩ ،‬‬
‫‪ -٥٤‬ﻫﺮﮔﻨﻬﺎن ‪ ،‬ﺑﻲ آر ؛ اﻟﺴﻮن ‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮ ‪ .‬اچ )‬
‫‪ . ( ١٩٩٣‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﲑي ‪ ) .‬ﻋﻠـﻲ اﻛـﱪ‬
‫ﺳﯿﻒ ‪ ،‬ﻣﱰﺟﻢ ( ‪ ،‬ﲥﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮ دوران ‪١٣٧٦ ،‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ -٥٥‬ﻫﯿﻠﮕﺎرد و اﺗﻜﯿﻨـﺴﻮن ) ‪ . ( ١٩٨٣‬زﻣﯿﻨـﻪ‬
‫ـﺮاﻫﲏ و‬‫ـﻲ ﺑـ‬
‫ـﺪ ﻧﻘـ‬‫ـﺸﻨﺎﺳﻲ ج ‪١‬و‪ ) . ٢‬ﳏﻤـ‬‫رواﻧـ‬
‫ﳘﻜﺎران ‪ ،‬ﻣﱰﲨـﺎن ( ‪ ،‬ﲥـﺮان ‪ :‬ﻧـﺸﺮ رﺷـﺪ ‪،‬‬
‫ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪. ١٣٧٨‬‬

‫‪١٩١‬‬