BURSA ·-

•• •• ••
HALK KULTURU
ULUDAG ÜNİVERSİTESİ
il. BURSA HALK KÜLTÜRÜ sEMPoZVUMU
. (20-22 Ekim 2005)
• • • •
BlLDIRI KiTABI -

· Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü

Kültür Sanat Kurulu Yayınları
N0:8

. \

Bursa-2005
 BURSA PINARBAŞI MEZARLIGINDA
DERVİŞ KABİRLERİ

Bedri MERMUTLlf

Anahtar Kelimeler: Derviş kabirleri, tasavvuf kültürü.

Tasavvuf kültürüyle kurulmuş ve bu kültürle yaşamış bir Osmanlı

şehri olan Bursa'nın her köşesi - yapılarıyla, tarihi şahsiyetleriyle, sokak
adlarıyla vb. - bu özü günümüze de yansıtmaktadır.

Bursa şehrinin öbür unsurlarına nazaran daha geri planda ve saklı

duran tarihi mezarlıklarını ise bu hlssi duyurmak bakımından oldukça yoğun
ve zengin imkanların alanı olarak nitelemek yanlış olmayacaktır. Bu tarihi
mezarlıkların bizatihi mevcut hallerinin duyurduğu mistik atmosferin
yanında ve içinde Bursa şehrinin geçmiş günlerinde tasavvuf kültürünün ve
hareketinin bizzat aktörleri olarak yaşamış şahsiyetlerin bu mezarlıklarda
ebedi uykularına yatmış olduklarını bilmek tarihi mezarlıkların bu yöndeki
anlamını daha çok yoğunlaştıran bir keyfiyettir.

Pınarbaşı mezarlığı Bursa'nın en eski mezarlığı olmakla birlikte,

Bursa Mevlevibanesine yakınlığı nedeniyle genellikle Mevlevi dervişlerinin
ebedi 1stirahatları için tercih ellildeıi. bir mezarlık olmakla da karakterizedir.
Pek çoğunun kabri kaybolmuşsa da, bugün bile çok sayıda Mevlevi dervişi­
nin kabirlerini burada bir arada görmenin çoğu kimse için duygulandırıcı
değeri inkar edilemez. Bursa' daki diğer Mevlevihanelerden günümüze
herhangi biı: iz kalmadığı gibi o dergahlar etrafında oluşması beklenen
kabirler ya da hazirelerle de ilgili bir kalıttan ne yazık ki söz edemiyoruz. Bu
yüzden Pınarbaşı mezarlığı Bursa Mevlevilik tarihi bakımından son derece
önemli bif bölge olma ayricalığmdadır. 1

Yrd. Doç. Dr.; Uludağ Ü11iversi1esi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Böliiıııii

Öğretim Üyesi.
Bursa'da Pınarbaşı Mevlevihanesinin dışında, ondan önce birkaç Mevlevi derga-
1

hından söz edildiği gibi (Bkz. Mustafa Kara, Bursa'da Tarikatlar ve Tekkeler, Sır
Yayıncılık, 2001, Bursa, s. 145-7) l860'1ı yıllarda mevcudiyetini bildiğimiz bir

889
 Pınarbaşı mezarlığında, Mevlevi ler dışındaki diğer tarikat müntesip
ve muhiplerinin de kabirleriyle karşılaşma şansımız sıklıkla söz konusudur.
Anç:ak bu kabirler Mevlevilerin çoğunluğu gibi bir arada olmayıp büyük
mezarlığın her tarafına serpişmiş vaziyette olduklanndan tespitleri epeyce
çaba gerektirmektedir. Bu çalışmada daha önce yayınlanmış olan Mevlevi
kabirleri ile ilgili çalışmada2 yer almamış olan Mevlevilerle, diğer tarikat
üyelerinin kabirlerini tüketici bir şekilde tanıtmaya çalışırken uygulamamızı
bir parça genişletmek ihtiyacını duyarak önemli gördüğümüz, yeni yazı
kitabeli birkaç mezar sakinini de listemize almazlık edemedik. Buna rağmen
yine de gözümüzden kaçmış olanların ilerideki zamanlarda meraklıları
tarafından yapılacak çalışmalarla ilave ile itmam edilecekleri ümidimiz bu
konudaki en doğru tesellimizdir.

Genel Görünümleri Itlbariyle Derviş Kabirleri

Tespit ettiğimiz mezarların tarikat mensubu derviş mezan olduğu

her zaman dış görünümünden mümkün olmamaktadır. ' Çünkü fiziki
görünümü itibariyle fesli, sankh veya kadın başı biçiminde taşlaı:ı.n derviş
kabirleri olduğu ancak başucu taşındaki kitabenin okunmasıyla anlaşılabil­
mektedir. Mevlevilerden bir..kısmı Mevlevi sikkeli taşlara sahip olsalar bile
diğer bir kısmı, öz.ellikle muhipleri, böyle bir işarete sahip değillerdir. Aynca
tari.katlerin seddedilmesinden sonra vefat eden Mevlevilerin Mevlevi sikkesi
veya tacı ancak bir rölyef halinde başucu. kabir taşlarına işlenmiş olarak

Mesnevi Dergahı da Bursa'daki Mevlevi dergahları zincirinin sonraki bir

halkası olarak dikkatimizi çekmektedir. Başka kaynaklarda rastlamadığımı z bu
Mesnevi Dergahı'run pir Diirülmesnevi olması ihtimali bulunduğu gibi başka bir
adla anılarak tamnmış bir dergah olması ihtimalide söz konusudur. Ancak
şimdilik, Tasavvuf Tarihi araştırmacılannın bu vesile ile bu konuya dikkatlerini
çekerek, yapacakları etütten yararlanmayı bekleyeceğiz.
2
"Bursa Şehir Mezarlarında Bulunan Mevlevi Mezar Taşlan" Cahit Telci, Turan
Gökçe, Vehbi Günay, Birinci Uluslararası Mevlana, Mesnevi ve Mevlevihaneler
Sempozyumu Bildirileri (19-21 aralık 2001), Celal Bayar Üniversitesi Matbaası,
Manisa, 2002, ss. 115-135.
Bu çalışmada adlarına yer verilen 18 Mevlevi Dervişini, çalışmamızla bütünlük
oluşturması amacıyla, tekrar anmakta yarar görmekteyiz:
Kadıköylü Abdi Baba, Elhac Derviş Mehmed'in Mahdumu .. . , Seyyid Halil,
Elhac Ahmed Nazif Bey· ve Hanımı Şerife· Aişe Hanım, Emanetçi Derviş
Abdülaziz Mehmed, Hafız Ali Dede Efendi, Abdi Dede, Sertabbah Ahmed
Yekta Dede, Seyyid Derviş Mehmed izzet Bey, Hadice Tuti, Mehmed Molla
Dede, Mehmed Sadık Dede, Hacı Ali Baba, Ümmü Gülsüm Hanım, Gevher
Hanım, Güzelhisari Elhac Mehmed Dede, Elhac Hafız Mehmed Hilmi Efendi,
Karamani Mustafa Rüşdi Dede.
890
bulunmaktadır. Son mevlevi Şeyhi Şemseddin Efendi ve yeğeni Hadice
Tevhide Hanım'ın , Hafız Mehmed Hilmi Efendi'nin başucu taşlanndaki
uygulama böyledir. Ayrıca, Ahmed Necip Efendi'nin mezar taşı örneğinde
görüldüğü gibi, tarikat ilgisi olduğu halde ilmiye sınıfına mensup olanların
da mezar taşlarında tarikat bağlarına işaret eden bir sembol görülme-
mektedir. Bektaşiye veya Uşşakiye müntesibi kişilerin mezar taşlan da sivil
yani fesli taşlar olabilmektedir.
Bu arada, oldukça ender rastlanan Bektaşi mezarlarından birine
rastlanıruş olmasını da önemli bir not olarak belirtmek gerekmektedir.

Tespit ettiğimiz mezarlar arasmda dört kadın mezarından üçünün

ortak özelliği tarikat şeyhinin çocukları ya da torunu olmalarıdır. Bu özellik
onları doğrudan mensup yapmaya yeterli bir neden olarak anlaşılmalıdır.
Nitekim Hadice Tevhide Hanırn'ın başucu taşındaki . Mevlevi tacı rölyefi bu
mensubiyeti ifade eden açık bir işaret olarak b_ulunmaktadır. Tarikatların
seddedilmesinden sonraki dönemde teşekkül etmiş olan ka.birlerde iki farklı
manzarayla karşılaşılmaktadır. Özellikle tanık olduğumuz Mevlevi mezar-
larında - Şeyh Şemseddin Efendi (ö. 1931) ve Elhac Hafız Mehmed Hilmi
Efendi'nin (ö. 1927)3 mezarlannda görüldüğü gibi - başucu taşında artık
sikke veya tac olmayıp sadece tac veya sikke kabartması yer alırken, 1932
yılında vefat etmiş olan Nakşibendi Hacı Hasan Efendi'nin mezannda bunun
aksi bir durumla karşılaşmaktayız. Aynca harf devriminin mezarlıklardaki
yansıması da tek biçimde olmayıp, derviş mezarlarında görülen örnekleriyle
de bu farklılığın devamına daha bir süre tamk olunacaktır. Nitekim
Şemseddin Efendi'nin (ö.1931) mezar taşı yazısı yeni harflerle ve son derece
sade ve kısa bir sunumla yer almışken4 ondan bir yıl sonra vefat etmiş olan
Nakşibendi Hacı Hasan Efendi'nin mezartaşı yazısı eski yazının çok güzel
örneklerinden biri olduğu gibi gayet de tafsilatlı bir sunuma sahiptir.
Listemize aldığııruz mezar sakinlerinden dördünün başucu taşı yeni
yazıyla yazılıdır. Bunlar Son Mevlevi Şeyhi Şemseddin Efendi ile kızı Fatma
Nazmiye Hanım, Hafız Abdullah Hiİmi Efendi ve Dağıstanlı Haydar
Bey'dir. Bu isimler, vefat tarihleri dolayısıyla her ne kadar tarihi mezar
sahibi olarak düşünülemeyebilinirlerse de taşıdıkları sıfatlar itibariyle böyle

Elhac Hafız Mehmed Hilmi Efendi'nin mezarıyla ilgili bilgi bir önceki dipnotta
3

andığımız çalışmada verilmiş olduğu için diğer yönleriyle ilzerinde durmaya

gerek duyulmamıştır.
~ Mısri Şeyhi Mehmed Şemsedddin Efendi, Mevlevi Şeyhi Şemseddin Efendi'nin
vefatı üzerine "kırk senelik hukuklarına binaen" mezar taşı için manzum bir
vefat tarihi yazdığını, '.'fakat tarihin, kabri taşına yazılmadığını" bizzat kendi
ifadesiyle belirtmektedir.
(Bkz. M.Şemseddin Ulusoy, Yadigar-ı Şemsi, Uludağ Yayınevi, 1997, Bursa, s.
515-6). .
891
bir listede yer almaları gerektiği düşüncesiyle hareket etmenin uygunluğuna
inandık.
Bu veriler çerçevesinde elde ettiğimiz listeyi aşağıdaki tabloda
ayrınnlı bir şekilde izleyebiliriz:

. Sıra ,Kime ait olduğ~ (Mensup olduğu ·vefat uiri,w. ·Kitabesi Kitabenin·.·
no .:rarikat Nlizunı

Hafız Dede Mevlevi ? Manzum ?

2 Şifai Ömer (Dede)· Mevlevi 1is:S (1142ı
Efendi · ·
3 Said Efendi Mevlevi 1220 (1805-6) Manzum Razi
.4 :Ahriıed Necib Efendi ·ı ,Mevle"vi .il L 1250 (1835) · Man'z.iım ...
. ·· . ? ·:·.••.·I
5 Salih Dede Mevlevi 25 M 1252 (1836) Kısmen Aııonim
manzum
6. · ı-İafıi),hmed.Efe~cii. ,Mevlevi "<-~>; i26S (iss2)·: ' :, · ·, :itime~ '<'. 1 'Neyzen zeki·

mahdumu Muhammed . - · manzum ..... . " .,.

·.. - Dede .
Cemaı

7 Semazenbaşı Esseyyid Mevlevi 1283 (1866-7)

Aluned Enis Dede.
·s 1305 (1888)
..... ~-
9 MirH:ılid Mevlevi 1312 (1,894-5) Manzum Rıuı
..
10 · 'Mıiicizade Elhai: Said· ·''Mevlevi ; 1333 (19i5ı\ Kısİne? :_ '?•
.~in Sadullah Ağa .. ·;
.!.manzum
il Hadice Tevhide Hanım Mevlevi 4M 1343 (1924-5) ..
.. ·-·- · : ·•
Şey_!ı .Ş,ems~ddi~J!endi 'tvÜ~·levi
•·-ı

12 Y~°!.y;ız.ıyİa ; .

13 Fatma Nazmiye Tıire Mevlevi 1951 Yeni yazıyla

Hanım
•." • • ' 1 ~ - • ~ -

İ4 ' Ruhi-. ' Nakşibendi . '1237 ( 182i)'

15 Halil Efendi Nakşi Halidi
16 .Elhac Abdullah Zµhdi Nakşibendi . ? . . .. ~
' ~ . ..
Efendi
17 Buharalı Abdüsselam Nakşibendi 1338 N (1920)
Kadıban

18 Elhac. Hasan Efendi ·:: Nakşibendi Kısmen Şemsi-i

~- .. . :.. ·- manzum Mısri

19 ŞeyhAbdullah Hilmi Nakşibendi Doğumu: 1271 Yeni yazıyla

Boyabadi (1855) Vefatı: 1935
20 Dağısıan.lı Haydar Bey . 'Nakşibendi 29 B 1360 22. 8. Y~ni yazıyla
.. ·- ~ ... .:: l9,11 ,,: :..-:.. • ,,

892
; ·21.- şeyli s;:ae_ckİin-~ğıü J\ıi :_<, _ı _iı: i...._~_)_·_'. '...:_/_.......·_·.·.·\_:·."_: :.•. :.·:_. :ın·.·-.'_~.-~.-_ ,!_;·:Mısş
sa:_qi·_;,::·.; -, '· 3..3·.:· .
·:: ~-:,, ·Efendi 0·,::·:':," ·,: :_-'. ·. ) ; ;; · : ..: ;, :, " ,. ._." .:.
_·
M
_,_. . . ,_'_~. .-.·-~~ı_0_.,_· ~\
..·_:.·:;_·.·._:.·.·.·_<.:..:.. .••.. •.,

22 Şeyh Sa'deddin kızı Sa' di 1335 (1917)

Leyla Hanım

24 Elhac Ebubekir Baba Bektaşi 5 z 1266 (1850)

: · 2s oi?~i·~ui<li_··~r.~ncii;<::·. -~~J'!~ ,.. '· .:· ··ıJ.o?(_i_ıi~!:2>>2.:!}~:~ M.~~~? ~:~_:! :ş!ıfo{:z;_·'.{:

26 Mehmed Rasim Efendi Uşşaki 5 B 1339 192! Manzum Şemsi-i
Mısn

.:P ,. ;Şc~~-::}p EXı;~~- ::• :. , ' ?~ : :_. '.'. . ~~- ,_:· '\1 ~B~pj;7A~2L~.:J k.....~~;JL'.)i:':\[~'.·::·f1~:.T:
28 Şeyh Veli Efendi ? 8 S 1242 1826

:::.~~·-_: ~~~~m-;t-~:'~-~:;-t;.· ·:.-~ :\~~t}1;,~~t~~:0~'.~;":~ r~ ·t·::_i-,D;~f:;·; ~\n~;~J2~'.i-~

30 Türbedar İsmail Efendi ? l282 (1871)

:yı. ·: -~-~Fy~ H~~:~n:_:?.:_ ::~·;j ~:;):·.-:· ·~~~1~e-~t.\1~~1t?ı !~:~~·~:~ fJ'.'.·vr~~3f;~

Bu listeden anlaşılacağı üzere tespit ettiğimiz derviş kabirlerinden
13'ü Mevlevi, 7'si Nakşibendi, 3'ü Sa'di, 1'i Bektaşi, 1'i Rüfai, 1'i Uşşaki
tarikatinemensup dervişlere aittir. 5 kabir sahibinin ise tarikat bağları kesin
olmakla birlikte tarikatleri belli değildir.
Tespit ettiğimiz mezarlardan en eskisi Ömer Şifai Dede'ye (1155 I
1742), en yenisi ise Dağıstanlı Haydar Bey'e ait olanıdır (1941). Yüzyıllar
itibariyle olan dağılımına göre XVill. Yüzyıla ait iki, XIX. Yüzyıla ait onüç,
XX. Yüzyıla ait olmak üzere de onüç kabir tespit edilmiştir. Alt kısmı kırık
olduğu· için, üç taştaki vefat tarihleri okunamamış olroakla birlikte her
üçünün de XIX. yüzyıl mezarları olduğunu düşünmemizde pek büyük
isabetsizlik olmayacağı kanısındayız.
Mezarlardan beşinin tarikat ya da tasavvuf ilgileri belirgin olmakla
birlikte tarikat aidiyetleri konusunda bir ipucu mevcut değildir. Bu kişiler
"şeyh" veya "mecazibden" ya da "derviş" gibi genel deyimlerle ifade
edilmektedirler. Mensup olduğu tarikatle birlikte - taşın bir yanı kırık olduğu
için - ismi de tam olarak tespit edilemeyen şeyhlerden birini de, vefat
tarihinin öbürlerine göre epeyce eski olması nedeniyle, listemize almazlık
edemedik.
Vefat tarihi - genellikle taşların alt kısımlarının kırık olması nede-
niyle - belli olmayan üç kabir sahibine, vefat tarihine göre düzenlediğimiz
listemizde,, kendi tarikat gruplarının ilk sırasında yer vermeyi uygun bulduk.

893
 Listemizde iki aile grubu görülmektedir. Biri, Şeyh Şemseddin
Efendi ile yeğeni Hadice Tevhide Hanım ve kızı Fatma Nazmiye Hanım' dan
ibaret olan Mevlevi ailesi, diğeri ise Şeyh Sa'deddin Efendi ile oğlu Ali
Efendi ve kızı Leyla Hanım' dan ibaret olan Sa'di şeyh ailesinin kabirleridir.
Her iki aile de kendi üyeleriyle yan yana medfundurlar.
Mezar taşı kitabeleıinden 8'i tamamen manzum , 5'i kısmen
manzumdur. Manzum kitabelerden biri tamamen Farsça (Muidzade Said bin
Sa'dullah'ın mezar kitabesi), diğerleri Türkçedir.

Manzum vefat tarihi kitabelerinin 3'ü Mısri Dergahı son Şeyhi

Mehmed Şemseddin Efendi tarafından kaleme alınmıştır. Mebmed
Şemseddin Efendi vefat tarihi manzumesi yazmak konusunda son derece
üretken bir kişidir. Şüphesiz ki bu manzumeler dışında, devrinde idrak
ederek tanıdığı ve vefatına yetiştiği hemen her sevdiği çağdaşına manzum
vefat tarihi yazmıştır dense abartılı olmayacaktır. Burada bunlardan üçünü,
taşa hakkedilmiş olarak bulmaktayız. "Bursa DergaWarı"nın hakkıyla
müellifi, dergah müntesiplerine son görevini de hakkıyla eda etmekten geri
durmamış görünüyor. · ·"

Tarikat Ayınmlarma Göre Derviş Mezarları --.. .

A.MEVLEVİ
1. HAFIZ DEDE
Hüve'l-Hayyü'l-Bakl
. '
Sabıkan Derg~h-i Vala-yı Stanbul'da iken I Kıldı bu şehre güzer sundu ecel
rah-ı sebüh İrci'i emrine teslim-i rıza hande-künan I Bildi' can nakdinedir
hücre-i canan meftiih _ . ·,
Matbah-ı Hazret-i Molla'da olub puhte-vücfid I
Dide-i seyrine olmuşdu nice feth-i fütüh
Bir aceb aşık-ı arif-dil ü bi (kayd) idi kim/ Olsa
tfifan-ı cihan zatı idi keşte-i Nfih

Cümleten nura dönüp kılsa sema' zahir idi /

Dem be dem nayiyle mutrib de sada-yı (şuh) ?
Oldu bir nezr ile bu nazm-ı leali tarih I ..... revan
eyledi Hafız Dede ruh (*) .

(*) Boş bırakılan yer ve tarih kısmı kırılmıştır.

(Resim No. 1)

Resim 1.
894
2. ŞİFAİ ÖMER DEDE
Bakl Allah
Merhum ve !Jlağfürün leh / tablb-i hazık
Lokman-ı /zaman Bursevi Ömer Efendi/
rfih-i şeritlerine elfütiha. /
Sene 1155 (1742) (Resim No. 2)

Resim 2.

3. SAİD EFENDİ
Hüve' 1-Hayyü' 1-Bakl
El çeküp dar-i fenadan göçdü semt-i izzete/
Hu deyüp Said Efendi vasıl oldu I;Iazrete
Dört tarafdan geldi züvvar Raziya tarih dedi /
Mevlevi Mollasızade döndü gitdi cennete
Elfütiha. 1220 (1805-6) (Resim No. 3)

Resim 3.

4. AHMED NECİB EFENDİ

Hüve' l-Baki
K.itab-ı asrın elhak mümtaz ü ercümendi / Ter-dest-i batt ü inşa Elhac Necib
Efendi
Farabi-i zamane bir zat idi muhakkak I Edvar-i mfisilônin dana-yı serbülendi
Dergah-ı Mevlevide hüsn-i kabule mazhar/ Ol rab-ı nazeninin mergiib ü dil-
pesendi
Harf-i tek~llümünde eyler idi şikeste / 01 nüktedan-ı ma'na kadr-i nebat-ı
kandi

895
 Sfir-i Stanbfil olmuş ayni sevad-i nokta /
Çün saha-yı maarif cevlangeh-i semendi
Cismin garik-i rahmet etsin Cenab-ı Mevla
/ Mlzab-ı selsebilin sirab-ı neş'e-mendi
Bu nazm-ı dil-pesendi tarihe bir düşürdüm/
Oldu behişti-menzil Ahmed Necib Efendi
Rızaen lillah elfütiha /Fi 11 L 1250 (1834-
5) (Resim No. 4)

Resim 4.

5. LEBLEBİCİZADE SALİH DEDE

Hüve'l-Hallakü'l-Bili
Beni kıl mağfiret 'ey Rabb-i Yezdan / Bi-
hakk-ı ~-ş-i
a'zam niir-i Kur'an
Gelüp kabripı ziyaret eyleyen ihvan I İde
ruhuma bir fatiha ihsan
Leblebicizade merhum ve mağfilrün-leh /
Salih Dede ruhuna fatiha
Sene 1252 25 Muharrem (1836) (Resim
No. 5)

Resim 5.

6. MUHAMMED CEMAL EFENDİ

Hüve'l-Bili
Vali-i eyalet devletlfı Süleyman Paşa / Hazretlerinin Mühürdarı Hafız
Ahmed
Efendi mahdumunun fevti tarihidir
Bağ-ı cihanda yine eyledi bir nev-nihat I Hayf ser-üftade-i hak-i ecel

896
Oldu bu nusra' tamanı fevtine tarih-i tam I
Etdi bekayı makarr rfih-i Muhammed Cemal
Sene 1268 (1852) Zeki Dede Neyzen (Resim
No. 6)

Resim 6.

7. AHMED ENİS DEDE

Hüve'l-Bakl
Bursa Mevlevi / hanesi Sema'zen I başısı
Esseyyid I Ahmed Enis Dede I rfihiyçün
fatiha/
Sene 1283 (1866-7) (Resim Na. 7)

Resim 7.

8. YUSUF MOLLA ·
YaHfi
Debbağl~ katibi / Cami-i Kebir Müezzini ı
Esseyyid Yusuf Molla/ ruhuna fatiha
Sene 2305 (1888) (Resim No. 8)

Resim8.

897
9. MİRHALİD
•. .

Hüye'l-Hayyü' 1-Bakl
Gel oku seng-i mezan sen ki korkma ölmeden / Küllü nefsin razım her can
teslim eyledi
İstemez müştak-1 kily-i yar olan can ü
cihan / İşte bu er menzil-i cananı tekrim
eyledi
Duyduğu dem nay-ı ma'nadan sada-yı
rihleti I Döndü sily-i riih-i Mevlana' ya
ta'zlin eyledi
Düşdü bir cevherli tarih ey Rıza b'!
hiimeden / Katib-i divan-ı ma'na taşa
terslın eyledi

Hatif-i gaybdan aldı İrci'I emrin beman /

Mir Halid canını Deyyan'a takdim eyledi
Rfihuna fatiha Sene 1312 cl894-5) (Resim
No. 9)

Resim9.

10. MUİDZADE ELHAC SAİD BİN SADULLAH AGA

Hüve'l-Bfilô
Der fu rah çün .can-ı Ahmed gülest I Der 1n gülistan Celaleddin bülbülest
Der fu gülşen o nağme-perdaz şüd /Be caneş
zi Ahmed besi raz şüd
Nehrist der gülzar-ı urefa kimya-yı nazar ey
şahım mededi Şerab-ı Kevser-i aşkı ilam
bülbül-i uşşak ez o mey aşam dened
Be aşk-ı niyaz ... mürg-i dil ki be dergahet
amedem / Ey tab!be'l-kulüb ta be ilın-i ledün
mürg-i dilem ra ihya künend ,,
Saraybosna muhacirlerinden Muid / zade
' Elhac Said bin Sadullah I Ağa'nın rilhiyçün
fatiha
Sene 1333 (1915) (Resim No. 10)

ResimlO.
898
. 11. HADİCE TEVHİDE HANIM
Dergah-ı şerif meşayihinden I merhum Şeyh
Nizameddin I Efendi' nin kerlınezadesi I
ve Nihad Efendi merhumun I kerimesi
merhume Hadice Tevhi'de /Hanım' ın
ruhiyçün fatiha
Tanh-i irtihali: 4 Muharrem 1343 (1924-5)
(Resim No. 11)

Resim 11.

12. ŞEYH ŞEMSEDDİN EFENDİ

Sabık Bursa Mevlevi/ Şeyhi Şemseddin I Efendi'nin Kabridir

Tevellüdü 1270-1852
İrtihali 1350-1931 (Resim No. 12)

Resim 12.

13. FATMA NAZMİYE HANIM

Bili Allahtır
Bursa Mevlevi Şeyhi I Şemseddin Efendi I Kerimesi Milli Mücadele Ordu I
Kumandanlarından I Nurettin Paşa Refikası I Fatma Nazmiye Türe I Hanım I
Ruhuna Fatiha /Doğumu: 1876/Vefatı: 1951 (Resi.m No. 13)

899
 Resim 13.

B. NAKŞİBENDİ -.
1. RÜHİ EFENDİ
Destil.r
Nakşibend Hazretlerinin nesl-i pfilcinden gelüp /
Feyzyab oldu karışdı kudsiyane hem bugün
--
Ya'ni kim Ruru reh-i aşkda vücudun mahvedüp /
Vuslat-ı yar ile şimdi ol beka buldu bugün

Habs iken şehbaz-ı riihu cismi içinde anın f Arsa-i

lfilıil.ta vanıp hoş-hıram etdi bugün
Çün nida-yı · İrci'! erişdi gfişuna I -Cümle ihvana
vasıyyet hem veda' kılğı_ bugün '
Dedi üçler tarihin göçdükde ol fili-nijad I Rfihl canını
erenler _yoluna verdi bugün
Sene 1237 (1822) (ResimNo.14)
Resim 14.
2. MAKRİKARYELİ HALİL EFENDİ
Hüve'l-Bakl
Tarikat-i aliyye-i I Halididen · Yenişehir / kazası dahilinde /
Malcrikaryeli Halil Efendi ·

(Taşın tarih kısmı kırılmıştır) (Resim No. 15)

'
Resim 15.

900
3. ABDULLAH ZÜHDİ EFENDİ
Hüve'l-Baki
Bursa Müderrisin-i Kiramından / ve tarikat-i aliyye-i
I Nakşibendi Hulefüsmdan I
Aydınlı Elhac Abdullah / Zühdi Efendi'nin /
rlihiyçün fatiha

(Taşın tarih kısmı kırılmıştır) (Resim No. 16)

Resim 16.

4. BUHARALI ABDÜSSELAM KADIHAN HAZRETLERİ

Hüve'l-Afüvvü'l-Gafür
Kibiir-ı evliyaullahdan / ve Meşayih-i Nakşibendiyyeden / zü'l-cenahayn
Buharalı ı

Abdüsselam Kadıhan / Hazretlerinin ruh-i şerifleri / içtin nzaen-lillfilı

elfatiha /
Nefe' anellafilıu bi füyuzatihi. Amin
Sene 1338 N (1920) (Resim Na. 17)

Resim 17.

901
 5. HACI HASAN EFENDİ
Hüve'l-Hayyü'J-Bakl
İşbu kabrin sahibi Hacı Hasan Efendi !
Yenişehir' den gelüp Br.usa'da buldu kam

Cfıd ü semahat ile meşhur idi Brusa'da /Eylerdi

alimlere hem her vechle ihtiram
"Kimi severse kişi anın ile haşrolur" I Hadisinde
buyurmuş Hazret-i Fahrü'l-Enam
Meslek-i Nakşiyyeden seyr ü süluk eylemiş /
Sahib-i hulk-i hasen oldu o nail-(i) meram
İrci 'i emri gelüp etdi heman ittiba' I Dosta
vuslatla o!up mah-ı sıyamı bayram
Olsun şefi anın rfiz-i haşrde Resfil / Sıbt-i Nebi
Resim 18. ile ol çünki olupdu hem-nam
Şemsi-i Mısri dedim ana bir tiirih-i tam/ Elhiic
Hasan Efendi kıla behişti makam '
1350 (1932)
Manifatura tüccarı Yenişehirli/ Uzunzade Hacı Hasan/ Efendi'niİı ruhiyÇun
fatiha
Tevellüdü: 1279 (1862-3) /Vefatı: Cumartesi 8 Ramazan 1350 / 16 Kanun-i
sani 1932 (Resim Na. 18)

6. ABDULLAij: HİLMİ BOYABADİ

AllahBalG
',
Karakarye'de kırk sene-/ Rüşdiye Hocalığı yapan
/ eski Nakşibendi Şeyhlerinden / ·
Hafız Abdullah Hilmi/ Boyabad1 rfihuna fatiha/
Doğum: 1271 (1855) /Vefatı: 27. 7. 1935 (Resim
No. 19)

Resim 19.

7. DAGISTANLI HA YD~ BEY

Ulema-yı kiramdan / ve tarikat-ı Nakşiyyeden Hacı I Minnetullah oğlu /
Dağıstanlı/ Haydar Bey' in/ ruhuna fatiha .

902
Tum Kumuk' dan / hicretle Şam-ı Şerif
/ ve Konya'da oturup / Bursa'da
Veled-i / Yaniç Mescidinin I İmamı
iken 82 yaşında/ vefat etmiştir/
Vefatı: 22. 8. 1941 / 9 Receb 1360
(Resim No. 20)

Resim 20.

C. SA'DI

1. ALİ EFENDİ
Ve yebka vechü Rabbike
Şehr-i Köstendil'denevvel Brusa'yabicret kılup / Vfilideyniyle ikamet
eyleyüp tutdu mekan
Riih-ı Sa'diyyeyi meslek eyleyüp kılmış sülfil< / Hubb-i ehl-i beyt ile eylerdi
imrar-ı zeman
Genç yaşında geldi emr-i İrci't ol dem heman /
Eyledi terk-i siva'lliih oldu ukbaya revan
Zikr-i Hak evradı idi bi't-tabi' vakt-i vefat /
Aşkla Allah deyüp verdi ma'bUduna can
Vfilidi Şeyh-i tarik.-i Sa'diyye Sa'di'y~ Hak /
Sabr ü ecr-i bi hisabla anı kılsµn kamran
Namdaşı Hayder-i Kerrar olup rO.z-i haşr /
Eyleye şefaat Şah-ı merdan b1 güman
Şerns1-i Mısn dedi tfu:ibini cevher gibi/ Bulsun
Ali Efenqi bağ-ı füdevsde mekan
Sene 1334 (1916) (Resim No. 21)

Resim 21-22.
2. LEYLA HANIM
Hüve'l-BakJ
Daima mevtaya kıl hayr dua./ Mazhar-ı rahmet ide Ban Huda

903
Brusa:ya hicret edüp / genç yaşında ecel şerbetini / içen Köstendil
muhacirlerinden I
Şeyh Sa'd1 Efendi'nin /kerimesi Leyla Hanım ruhuna/ fatiha

Sene 1335 (1917) (Resim No. 22)

3. ŞEYH SA'DEDDİN EFENDİ

Ya İlahi gelmişim divfuuna rahmet et
bana / Meskenim kıl lutfunla cenneti yiir
et bana
Çün ecel geldi erişdi tiir ü miir etdi beni /
Razıyım el-hükmü lillab bu ise emr-i_
Huda
Köstendil eşraf ve hanedanından /
Üsküp'den hicreteden Şeyh Sa'deddin /
Efendi rG.hiyçün fatiha
Sene 1 Receb-i şerif 1338 '(1920) (Resim
No. 23)

Resim 23.

D.BEKTAŞİ

1. HAÇI EBUBEKİR BABA

Hüve'l-Hayyü'l-Bakl
Malatyalı tarik-i / Bek:taşiyyeden / merhfun ve
mağfürün-leh / Elbac Ebubekir Baba /
rilhiyçün fatiha / Sene 5 Z 1266 (1850)
(ResimNo. 24)

Resim 24.

904
E.RÜFAİ

1. BANDIRMALIZADE ÖMER RÜŞDi

EFENDİ
Hüve'l-Hayyü' 1-Bakl
Ş u lahd-glr-i hak-i mağfiret Bandırmalızade /
Bu dar-ı pür-mihenden 'azim-i darü's-safü oldu
Tank-i ilmde haiz idi Brusa rüusun hem/ Rüfüi
mesleğinde anf-i sırr-ı Huda oldu
Nice yıllar kitabet eyleyüp bab-ı şenatde /
Sadakatle müşarün bi'l-benan-ı Asafü oldu
Heınlşe kudsiyan olsun İlahi fatiha-hanı /
Düriidu zlver-efza-yı reca-yı Kibriya oldu
Sirişk-i dldem ile Samiya tarihini yazdım I
Ömer Rüşdi Efendi lami' -i bezm-i beka oldu
Sene 1309 (1891-2) (ResimNo. 25)
Resim 25.

F.UŞŞAKİ

1. MEHMED RASİM EFENDİ

Bursa Düyiin-i Umumiye Nezareti Tahrirat /
Başkatibi Mehmed Rasim Efendi'nin I habgab-ı
ebedi'sidir
Ve yebka vechü Rabbike
\

Maskat-ı re'si Edirne, Brusa'ya nie·' mfu olup I

Hamdi-i Uşşak!' den olmuşdu ma' nen vayedar
Hüsn-i ahlak ile IDf?VSuf , eylemiş seyr-i sülOk /
Sırr-ı tevhide vukfıfuyla oldu kam-kar
Mesleğinde istikametle teşehhür eylemiş / Kimseyi
incitmemiş, andan da razı Girdigar

Gitdi üçler söyleyip tarih-i cevher Şemsiya /Eyledi

Rasim Efendi bağ-ı firdevsde karar
\

Sene 5 B 1339 / 19 Mart 1337 (1921) (Resim No.

26)

Resim26.

905
G. TA.RİKATİ BELİRLENEMEYENLER

1. ŞEYH .... EFENDİ

Hü ve' 1-Hallakü' 1-B iikf
· Cennet-mekan / firdevs-aşiyiin I merhum ve
mağförün-leh Şeyh / ( ... )im Efendi rı1hiyçün
(fatiha) I
Sene 1188 (1774) (ResiınNo. 27)

Resim 27.

2. ŞEYH VELİ EFENDİ

Hüve'l-Bakl
Hudavendigar vakfından / Dedekaryeli merhum / ve mağfürün-Ieh cennet-
mekan/ Eşşeyh Vell Efendi ruhiyçün I nzaen lillah elfütiha /Sene 8 S 1242
(1826) . . .

3. ABDURRAHMAN SA.Mi
EFENDİ
Hüve'l-Hayyü'l-Bakl
Ketebeden Elhac I Meh.rned
Nilri Efendi'nin / mahdumu
merhum ve mağfürün-leh I
derviş Esseyyid Abdur /
rahman samı Efendi 'nin I
rı1hiyçün elfütiha/ Sene '1272
(1856) (Resim No. 28)

Resim 28.

906
4. TÜRBEDAR İSMAİL EFENDİ
Hüve'l-Bakl
Gazi Hudavendigar Hazretlerinin I Ttirbedan
olup mecazib-i / evliyiiullahdan a'nl /
merhum İsmail Efendi'nin I rfihiyçün
elfiitiha I Sene 1282 (1871) (Resim No. 29)

Resim 29.
5. ŞÜKRİYE HANIM
Ah mine'l-mevt
Ol muhibb-i fil-i evlad-ı Resfil-i Kibriya I
Eyleyüp tesüm-i ruh etdi yolunda can(feda)

Sfilik-i rah-ı haklkat maksadı derviş idi /

Rı'.iz-i mahşerde şefi' ola şehid-i Kerbela
Bu bağ-ı alemde bir gonca gül idim I Peder
valide zevcimin eğlencesi idim
Gelüp kabrim ziyaret eyleyen ihvan I İdeler
ruhuma bir fatiha ihsan
Cuma Balfilı Bezzaz İbrahim I Sadık
Efendi'nin zevcesi I Şükriye Hanım ruhuna
fatiha
Sene Eylül 1341 (1922-3) (Resim No.· 30) Resim30.
Anahtar Kelimeler: Pınarbaşı Mezarlığı, Kitabe, Kabir, Tarikat.
KAYNAKÇA
l. Şemseddin Ulusoy, Bursa Dergahları (Yadigar-ı Şemsi) Haz.: Mustafa
Kaia-Kadir Atlansoy, Uludağ Yayınlan, Bursa, 1997.
2. Mustafa Kara, Bursa'da Tarikatlar ve Tekkeler, Sır Yayıncılık, Bursa,
2001.
3. Cahit Telci, Turan Gökçe, Vehbi Günay, "Bursa Şehir Mezarlarında
Bulunan Mevlevi . Mezar Taşlan" Birinci Uluslararası Mevlana,
Mesnevi ve Mevlevihaneler Sempozyumu Bildirileri (19-21 Aralık
2001), Celal Bayar Üniversitesi Matbaası, Manisa, 2002.
907