.

Sadeq Hedayət
Kor bayquş

Həyatda elə dərdlər olur

ki, insanın ruhunu yavaş-
yavaş, sağalmaz bir xora
kimi içindən gəmirir, didib
tökür. Belə dərdləri kimsəyə
danışmaq, anlatmaq da
olmur: axı adamlar belə
dərdləri ya bir təsadüf, ya
da nadir, inanılmaz, qəribə
bir şey kimi
qiymətləndirməyə adət
ediblər. Əlinə qələm alıb bu
dərdlərindən yazsan, ya da
onları dilinə gətirsən belə,
eşidənlər, görənlər
cəmiyyət içində
formalaşmış ümumi fikrə,
şəxsi dünyagörüşlərinə
söykənib bölüşdüklərini
mütləq qəribə, ikibaşlı bir
təbəssümlə
qarşılayacaqlar. Çünki
bəşəriyyət hələ bu dərdlərin
nə çarəsini tapa bilib, nə
dərmanını; belə dərdləri
unutdurmağın yeganə
yolunu isə ya şəraba qərq
olmaqda, ya da tiryəkin
gətirdiyi süni yuxuda
görürlər... Əfsus ki, belə
“çarələrin” təsiri çox
müvəqqətidir, özü də
adama təskinlik gətirmək
əvəzinə, yarasını təzədən
qövr elətdirib onu bir az da
artıq incidir. Görəsən, elə
bir gün gələcək ki, kimsə
ölümlə həyat; yuxu ilə
reallıq arasında yaşanan
bu dumanlı, əsrarəngiz
ovqatın sirrini aça bilsin?
Mən belə hadisələrdən
yalnız biri barədə
danışmaq istəyirəm – öz
başıma gələn, məni
möhkəm sarsıdan və heç
vaxt şüurumdan silə
bilməyəcəyim bir
hadisədən – bunu izah
etmək çox çətin olsa da, nə
qədər ki, yaşayıram onun
vurduğu sağalmaz yara öz
zəhərini bütün varlığıma
yayacaq. Mən “öz zəhərini”
yazdım, amma əslində
demək istəyirdim ki, həmin
müdhiş hadisənin almıma
basdığı qara damğanı
daim gəzdirirəm və
ömrümün sonuna kimi
gəzdirəcəm...
Çalışacam yadımda nələr
qalıbsa, bu hadisə ilə bağlı
nələr varsa, hamısını
qələmə alım. Bəlkə yalnız
onda müəəyyən bir qənaət
hasil edəm, hər şeyi özüm
üçün aydınlaşdıra biləm.
Bəlkə onda elə bir əminlik,
elə bir yəqinlik hasil edəm
ki, buna özüm də inana
biləm. Çünki mənim üçün
başqalarının inanıb-
inanmamasının heç bir
əhəmiyyəti yoxdur. Bircə
bundan qorxuram ki, lap
elə günü sabah, özümü
tanımağa hələ macal
tapmamış öləm.
Şəxsi həyat təcrübəmin
mənə verdiyi dərslərdən
bunu öyrəndim ki, mənimlə
başqa insanlar arasında
necə dibsiz bir uçurum var;
anladım ki, gücüm yetən
qədər susmağım
məsləhətdir, fikirlərimi öz
içimə gömməliyəm. Və əgər
indi, əlimə qələm alıb
yazmağa qərar verirəmsə,
yalnız buna görədir ki,
özümü kölgəmə tanıdım –
yan divarda belini büküb
yazdıqlarımın hamısını içinə
sümürməyə hazır-amadə
durmuş kölgəmə. Yazsam,
yalnız onun xətrinə
yazacam. Yazacam ki,
görüm, bir-birimizi daha
yaxşı tanıya bilirikmi. Axı
başqalarıyla, bütün
dünyayla əlaqələrimi
üzüdüyüm zamandan bəri,
özümü daha yaxşı
tanımağa böyük bir ehtiyac
duyuram.
 Boş, mənasız şeylərdir?!
Nə deyirəm, olsun! Amma
bu “boş, mənasız” şeylər
mənə sizin
həqiqətlərinizdən daha ağır
işgəncələr verir axı.
Görəsən, mənə bənzəyən,
havaya suya eynən elə
mənim qədər ehtiyac
duyan bütün bu insanların
fikri-zikri təkcə məni
aldatmaqdır? Məgər onlar
bu dünyaya məni
aldatmaq, mənə rişxənd
etmək üçün gələn boz-
bulanıq kölgələr deyil? Yəni
duyduqlarım, gördüklərim,
beynimdə götür-qoy
etdiklərimin hamısı başdan-
ayağa reallıqdan uzaq, əsl
həyata qətiyyən
bənzəməyən xəyalat deyil?
Mən başqaları üçün yox,
çıraq işığında divara düşən
kölgəm üçün yazıram: mən
özümü ona tanıtmalıyam...
___

Bu alçaq, miskin
dünyada ilk dəfəydi mənə
elə gəlirdi ki, həyatımda bir
Günəş şüası parladı.
Əfsuslar olsun ki, Günəş
şüası deyilmiş, göydən
düşən bir ulduzun işığı imiş
- mənim gözlərimdə bir
qadın, bir mələk simasında
cilvələnmişdi. Yaşadığım
bütün bədbəxtlikləri o işığın
bir göz qırpımı qədər sürən
anı nurunda birər-birər
gördüm, öz həyatımı bütün
əzəmətiylə dərk etdim və o
işıq da zülmətin girdabına
düşərək necə yox olmalı
idisə, eləcə də yox olub
getdi. Saxlaya bilmədim
onu – o ötəri nuru özüm
üçün tütüb saxlaya
bilmədim ki, bilmədim.
 Üç ay... yox, iki ay dörd
gün idi ki, onun izini də
itirmişdim. Lakin ecazkar
gözlərinin; o gözlərin içində
çaxan öldürücü qığılcımın
tilsimi əbədilik mənimlə
qaldı - həyatıma bu qədər
bağlı olan bir nəsnəni
yaddaşımdan necə silə
bilərdim axı?
 Yox, onun adını heç vaxt
çəkməyəcəm, çünki
həyatımı gilə-gilə əridib
buxara çevirərək məni
heçliyə qovuşduran
yüngül, sanki dumandan
toxunmuş incə qamətinin,
par-par yanan, təəccüb
dolu gözlərinin bu yırtıcı,
murdar dünyaya dəxli yox
idi. Yox, mən onun adını bu
dünya ilə bağlı heç nəyə
bulaşdırmaq istəmirəm...
Özümü insan
cərgəsindən; axmaqların,
xoşbəxtlərin sırasından
ondan sonra sılib çıxardım,
özümü unutmaq üçün
şəraba, tiryəkə pənah
gətirdim. Bütün günüm elə
dörd divar arasında necə
keçirdisə, elə də keçir –
həyatımı elə bu dörd divar
arasında boğuram.
İşimin adı qələmdanların
üzərinə bəzək-düzək
vurmaq idi. Başımı bununla
qatır, günümü bununla
gödəldirdim. Qələmdan
bəzəyə-bəzəyə şərab içib
tiryək çəkirdim. Özüm üçün
qələmdan bu gülməli bir
məşğuliyyəti ona görə
seçmişdim ki,
yeknəsəqliyindən
gicəllənim, vaxtımı necə
öldürdüyümü duymayım...
Xoşbəxtlikdən evim də
şəhərdən kənar, sakit bir
güşədə, insan
qaynaşmasından, səs-
küyündən, qalmaqalından
uzaqda yerləşir. Ətrafında
gözə dəyən heç nə yoxdur
- dörd bir tərəfi
xarabalıqdır. Çiy kərpicdən
tikilmiş əyri-üyrü evlər
torpağı daşındığından
xəndək-xəndək qaralan
yarğanın yalnız o üzündə
görünür - şəhər ordan
başlanırdı.
Bilmirəm bu evləri hansı
dəli, hansı divanə, nə vaxt
tikib! Elə ki, gözlərimi
yumuram, o evlərin
divarlarındakı bütün dəlmə-
deşikləri lap aydın
görürəm, onların sıxıb
suyumu çıxaran ağırlığını
çiyinlərimdə hiss edirəm. O
cür evləri yalnız qədim
qələmdanların üzərində
görərsən.
Bütün bunları mütləq
təsvir etməliyəm, qoy özüm
üçün qaranlıq heç nə
qalmasın – axı bunların
hamısını divara düşən
kölgəmə də anlatmaq
istəyirəm.
Hə... Gücüm yalnız ona
çatırdı ki, özümə bir
məşğuliyyət tapıb başımı
qatam. Uzun müddət dörd
divar arasında qələmdan
bəzəyir, bütün vaxtımı bu
gülməli, mənasız işə sərf
edirdim. Amma elə ki, o bir
cüt gözü – o qadının özünü
gördüm, mənim üçün heç
bir hərəkətin, heç bir
tərpənişin mənası qalmadı.
Hər şeydən daha
qəribəsi, mənə daha
maraqlı gələni isə bu idi ki,
qələmdanların üstünə
çəkdiyim şəkillərin də
mövzusu lap elə əvvəldən
buna çox bənzər olub.
Həmişə bir sərv ağacı
çəkirdim. Ağacın altında
isə belinin qozu çıxmış,
əbaya bürünmüş,
Hindistan yoqlarını
xatırladan qoca bir kişi
bardaş qurub otururdu.
Başında çalması vardı, sol
əlinin şəhadət barmağını
heyrət içində dodağına
dirəmişdi. Qara paltarlı,
sərv qamətli bir qız isə ona
sarı əyilib bir nilufər çiçəyi
uzadırdı. Onları bir-birindən
ensiz bir arx ayırırdı...
Görəsən, bu səhnəni
qabaqlar hardasa
görmüşdüm? Bəlkə bu
mənzərəni yuxularıma elə
ilhamım gətirmişdi?
Bilmirəm! Bircə bunu
bilirəm ki, nə qədər rəsm
çəkirdimsə, eyni mənzərə,
eyni süjet olurdu. Əlim bu
şəkli ixtiyarsız çəkirdi. Və
nə qədər qəribə olsa da,
rəsmlərimin müştərisi də
əskik olmurdu. Bəzədiyim
qələmdanları əmimin
köməyiylə hətta Hindistana
da göndərirdim – satıb
pulunu mənə yollayırdı.
Bu mənzərə indi mənə
həm çox yaxın, həm də
uzaq gəlir. Çox dumanlı
şəkildə xatırlayıram onu...
Hə, indi yadıma düşdü: bir
vaxt qərara aldım ki,
xatirələrimi yazım. Amma
bu çox sonralar olmuşdu –
bu məsələyə dəxli yox idi.
Həmin o hadisələrə görə
rəsm çəkməyin də daşını
tamam atdım...
Novruzun on üçüncü
günü idi. Camaat buralara,
şəhər kənarına seyrəngaha
çıxmışdı. Otağımın
pəncərəsini bərk-bərk
örtmüşdüm ki, sakitcə
şəklimi çəkim. Axşamtərəfi,
başım işə lap möhkəm
qarışmışdı ki, qəflətən qapı
açıldı, əmim girdi içəri.
Əslində, görməmişdim,
tanımırdım onu - əmim
olduğunu özü söylədi. Lap
cavan yaşlarından uzaq
səfərlərdə idi. Deyilənlərə
görə, gəmi kapitanı idi.
Fikirləşdim ki, bu gəlişinin
səbəbi də yəqin ticarət-zad
olar – ticarətlə məşğul
olduğunu eşitmişdim.
Hər halda əmim də
belinin donqarı çıxmış,
başına hindlilərin
çalmasından qoymuş,
əynində sarı,
nimdaşlığından süzülmüş
əbası olan qoca bir kişi idi.
Açıq yaxasından qıllı sinəsi
görünürdü. Boynuna
doladığı şalın arasından
boy verən seyrək
saqqalının tüklərini bircə-
bircə saymaq olardı.
İltihabdan qızarıb irinləmiş
göz qapaqları, kül rəngli,
əcayib dodaqları vardı.
Əmim mənə uzaqdan-
uzağa, çox gülməli bir
şəkildə oxşayırdı – elə bil
əyri güzgüdəki əksimə
baxırdım. Atamın da şəklini
mən həmişə elə bu cür
təsəvvür edirdim...
İçəri girən kimi otağın bir
küncündə bardaş qurub
əoturdu. Fikirləşdim ki,
yaxşı deyil, onu nəyəsə
qonaq etmək lazımdır.
Lampanı yandırıb içəri
otağa keçdim. Evdə bir şey
yox idi – heç özüm üçün də
nə tiryək vardı, nə şərab.
Amma yenə də kara gələn
nəsə tapmaq üçün künc-
bucağı ələk-vələk elədim.
Gözüm taxçanın lap üst
gözündə gəzdi. Elə bil
birdən ayıldım. Bir də
baxdım ki, lap üstdə
atamdan qalma bir şüşə
şərab var. Bəlkə də, bu
şərab lap çoxdan, mən
anadan olanda, şərəfimə
çəkilmişdi. Bunu deyirdilər,
amma, bu dərəcədə
hörmətli olduğuma heç
özüm də inanmırdım.
Bu şərabın dadına heç
vaxt baxmamışdım, evdə
belə bir şeyin olduğu da
tamam unutmuşdum.
Şüşəyə əlim çatsın deyə,
otaqdakı kətili ayağımın
altına çəkdim. Qalxıb
götürəndə, taxçanın
nəfəsliyindən gözüm bayıra
sataşdı. Gördüm ki, çöldə,
belinin qozu çıxmış qoca
bir kişi sərv ağacının
altında oturub. Gənc bir qız
da... - qız yox, göylərdən
enmiş bir mələk desəm,
daha düz olar – qocanın
qarşısında durub, başını
ona tərəf əyib sağ əliylə
mavi rəngli bir nilufər çiçəyi
uzadır. Qoca isə sol əlinin
şəhadət barmağındakı
uzun dırnağını çeynəyə-
çeynəyə durub.
Qız mənim düz qarşımda
idi. Elə bil ətrafındakı heç
nəyin fərqində deyildi. Elə
bil həm baxır, görürdü, həm
də yox. Dodaqlarının
qırağında qəribə, sanki
qeyri-iradi bir təbəssüm
donub qalmışdı – elə bil
burda olmayan bir kiminsə
haqqında düşünürdü.
Tilsim dolu, ayna kimi
qorxunc gözləri, insana acı
tənə dolu nəzərlərlə baxan
gözləri, nigaran, həyəcanlı,
dəhşətli və ümidverici
gözləri gördüm. Gördüm və
həyatımın bütün işartıları o
gözlərin parlaq dərinliyinə
qərq olub itdi. Əsrarəngiz
cazibə gücünə malik bu
ayna mənim bütün varlığımı
heç bir bəşər övladının
anlaya bilməyəcəyi tərzdə
özünə çəkirdi. Türkmən
qadınlarına xas, almaz
kimi parlaq, sərməstedici
badamı gözlər! Bu gözlər
məni həm qorxudur, həm
də öz cazibəsinə salırdı. Bu
gözlər elə bil özündən
başqa kimsəyə nəsib
olmayacaq dəhşətli və
ecazkar mənzərələr
görmüşdü. Qızın qabarıq
almacıq sümükləri, geniş
alnı, nazik, çatma qaşları,
uzun, ehtiraslı bir öpüşdən
yenicə qopmuş, amma
ləzzətindən hələ tam
doymamış dolu, yarıaçıq
dodaqları vardı. Pərişan
saçları, üzündəki qüssəli
sevinc ay simasını halə
kimi qucmuşdu, qıvrım
birçəkləri gicgahını
gizləyirdi. Əndamının
zərifliyi, hərəkətlərinin
etinasız xəfifliyi onu daha
çox xəyala bənzədirdi.
Belə ahəngdar, incə
hərəkətlər bəlkə yalnız hind
məbədlərindəki
rəqqasələrdə olardı. Əzgin
görkəmi, içində sanki gizlin
bir qüssə yatan sevinci
göstərirdi ki, o, adi insan
deyil – belə gözəllik heç
vaxt adi ola bilməz. Bu qız
gözlərim önündə
əsrarəngiz, narkotik bir
röyanın ecazkar mənzərəsi
kimi cilvələndi... Elə bil
məndə adamotundan
doğmuş bir eşq yanğısı
oyatdı. Qamətli, incə
əndamının səlis cizgiləri də
elə çiyinlərindən,
qollarından, sinəsindən,
döşlərindən,
yancaqlarından,
budlarından keçib lap
aşağıya kimi davam edirdi,
sanki yarından zorla
qoparılmış adamotu
rişəsiydi – onun şirəsindən
məst olmuş insanın
xəyalatına bənzəyirdi.
Bədəninə qutu
kimi oturub incə cizgilərini
vurğulayan qara, əzik
paltar vardı əynində. Mən
baxanda, elə bil onu
qocadan ayıran arxın
üstündən atılmaq istəyirdi,
amma bacarmadı. Onda
qoca başladı gülməyə.
Quru, xırıltılı bir gülüşü
vardı – adamın tüklərini biz-
biz edirdi. Ucadan, lağ
edirmiş kimi gülürdü,
amma sifətinin bircə cizgisi
belə, dəyişmirdi – sanki
gülüş deyildi bu, dibsiz bir
boşluqdan gələn əks-səda
idi.
 Əlimdə şərab şüşəsi,
kətilin üstündən hövlnak
yerə tullandım. Vücudumu
anlaşılmaz bir titrəyiş
bürümüşdü. Həyəcan dolu
bir qorxunun titrəyişi idi. Elə
bil ləzzətli, amma eyni
zamanda qorxulu bir yuxu
gördüyüm vaxt diksinib
oyanmışdım. Şüşəni yerə
qoydum, əllərimlə
gicgahlarımı bərk-bərk
sıxdım. Bu vəziyyətim neçə
dəqiqə, neçə saat davam
etdi, bilmirəm, amma
özümə gələndə, şüşəni
yerdən götürüb otağa
girdim. Gördüm ki, əmim
yoxdur – otağın qapısını ölü
ağzı kimi yarıaçıq qoyub
getmişdi... Lakin qocanın
quru, kəsik-kəsik gülüşü
hələ də qulaqlarımda
cingildəyirdi.
Hava qaralır, çıraq his
eləyirdi. Bayaq duyduğum
ləzzət qarışıq dəhşət dolu
uçunma hələ canımdan
çıxmamışdı...
 Mənim həyatım elə o
andan dəyişdi – tək bircə
baxışı bəs etmişdi ki,
göylərdən gəlmiş o mələk,
o qənirsiz gözəl məni heç
bəşər övladının təsəvvür
edə bilmədiyi bir tilsimə
salıb ovsunlasın. Elə bil
birtəhər oldum – tamam
çaşıb qalmışdım. Mənə elə
gəlirdi ki, qabaqlar bu qızın
adını bilirdim. Hər şeyi tanış
idi mənə: gözlərinin
qığılcımı, rəngi, bədəninin
qoxusu, hərəkətləri – elə bil
bunların hamısını nə vaxtsa
görmüşdüm. Sanki eyni
kökdən yaranıb pərvəriş
tapan ruhlarımız keçmiş
həyatlarında həm də qonşu
olmuşdu və biz elə bu
həyatda da mütləq
qovuşmalıydıq. Onun
yanında olmalıydım, amma
toxunmaq istəmirdim
bədəninə: elə
vücudlarımızdan çıxan iki
gözəgörünməz, parlaq
şüanın qovuşub bir-birinə
qarışması bəs idi...
 İlk anından mənə tanış
gələn bu qəribə hadisə
bütün sevgililər başına
gəlmir məgər? Məgər
onlara da elə gəlmir ki,
aralarındakı bu rəmzi əlaqə
artıq bir dəfə olub, birlikdə
yaşayıblar bu hissləri?
Artıq bu miskin dünyada
mənə gərək olan bircə
onun sevgisi idi, bu
sevginin təşnəsi idim,
başqa sevgi istəmirdim.
Görəsən, başqa kimsə
məni öz təsirinə bu
dərəcədə sala bilərdi?..
Əfsus ki, aramızdakı
kövrək, incə telləri o
qocanın quru, kəsik-kəsik
gülüşü qırıb yerə tökdü.
 Bütün gecəni bu barədə
düşündüm. Neçə dəfə
istədim ki, qalxıb həmin o
nəfəslikdən çölə baxım,
amma eləmədim - qocanın
qəhqəhəsini eşitməkdən
qorxdum. Bu arzu bütün
növbəti gün də beynimdən
çıxmadı. O qızı bir daha
görmək istəyindən əl çəkə
bilərdim ki?.. Ertəsi gün
qorxudan əsə-əsə şərab
şüşəsini əvvəlki yerinə
qaytarmaq qərarına
gəldim. Amma elə ki, arxa
otağın pərdəsini çəkdim,
qarşımda bütün həyatım
kimi qapqara, kor divar
gördüm. Çölə açılan
nəfəslik-zad da yox idi.
Dünən qıza baxdığım
dördkünc dəlik indi divarla
bir olmuşdu. Elə bil burda
pəncərə yerli-dibli yox imiş.
Kətili irəli çəkdim, üstünə
qalxdım, divarı dəli kimi nə
qədər yumruqlasam da,
qulağımı dirəyib
arxasından gələn səsləri nə
qədər dinləsəm də, çırağı
yaxınlaşdırıb nəfəsliyin
yerinə nə qədər diqqətlə
baxsam da, heç nə
görmədim – mənim
zərbələrim qalın, ağır
divara təsir etmirdi. Divar
sanki tökmə qurğuşuna
dönmüşdü...
Görəsən, bu fikirlərimi
başımdan yerli-dibli çıxara
bilərdim? Məndən asılı
deyildi axı. O zamandan
etibarən əzablar içində
olan ruh kimi, bir kölgə kimi
nə qədər gəzdim, nə qədər
axtardımsa, faydası olmadı.
Evimin dörd bir yanını ələk-
vələk elədim – bir gün yox,
iki gün yox, düz iki ay dörd
gün qanlı bir cinayət
törədən, qan axıtdığı
məkana təkrar-təkrar dönən
adam kimi, şər qarışamda
səmtini itirən gic toyuq kimi
evimin başına dolanırdım.
O qədər gəzdim ki, artıq
hər təpəciyi, hər çınqıl,
qum qalağını tanıyırdım.
Amma nə qədər gəzdimsə,
o sərv ağacından, nə su
arxından, nə də onun
qırağında duran
adamlardan bir xəbər-ətər
ala bilmədim. Gecələr, ay
işığında dizlərimi acizanə
qatlayıb ağaclara, daşlara
yalvardım, bütün varlıqları
köməyə çağırdım ki, bəlkə
həmin mənzərəni onlar da
görmüş olalar, amma bir
şey çıxmadı, heç bir cavab
ala bilmədim. Onda başa
düşdüm ki, bütün səylərim
əbəsdir. Bütün
yalvardıqlarım bu
dünyadan idi, ola bilməzdi
ki, o günkü xəyalatla bir
əlaqəsi, bağlılığı olsun. O
qızın saçlarını yuyan su da
gərək mübhəm, xəyali bir
bulaqdan, ya da insan
gözlərindən uzaq sehrli bir
mağaradan gəlmiş olaydı.
O qızın paltarı da adi
pambıq, ipək saplardan
deyildi; o paltarı maddi
dünyamızdan olan adi
insan əlləri tikməmişdi, tikə
bilməzdi. O qız seçilmişlər
arasından olan bir varlıq
idi. Başa düşdüm ki, heç o
nilufər gülünün özü də adi
deyildi. Mənə elə gəlirdi ki,
o qız üzünə adi su
vursaydı, ilahi təravətini
itirərdi; uzun, zərif
barmaqlarıyla adi çiçək
dərsəydi, barmaqları elə
həmin çiçəyin incə ləçəkləri
kimi bürüşüb solardı.
Bunların hamısını birdən
başa düşdüm...
O qız... yox, o mələk heç
cür vəsf edə bilmədiyim bir
heyrət, bir ilham mənbəyi
idi. Lətif vücudu əlçatmaz,
toxunulmaz idi. İçimdə bir
pərəstiş hissi baş
qaldırmışdı. Mən əmin idim
ki, adi, ğləri insanın hər
baxışı onu sıxar, soldurardı.
Onu itirdiyim andan,
aramızda ağır bir sədd, işıq
gələcək bircə dəliyi belə
olmayan soyuq, kor,
qurğuşun divar həyatımın
mənasını əlimdən əbədilik
aldı, bir heçliyə, bir yoxluğa
çevrildim.
 O məni görməmişdi. Mən
görmüşdüm. Onu
baxışlarımla oxşamış, onu
seyr etməkdən böyük zövq
almışdım. Lakin mənim də
onun baxışlarına ehtiyacım
vardı. Bircə baxışı bəs idi
ki, həyatımın bütün fəlsəfi
düyünlərini çözsün, dörd
bir tərəfimdəki ilahi
müəmmaları aydınlatsın...
O zamandan bəri içdiyim
şərabın da, çəkdiyim
tiryəkində miqdarını
artırdım. Elə bilirdim bu
çarəsizlik dərmanları
fikirlərimi dağıdacaq,
dərdlərimi unutduracaq.
Əfsus! Bunun əvəzinə o
gözəlin fikri beynimi daha
dərindən işğal edir, onun
mütənasib, gözəl bədəni,
rəssam qələmiylə çəkilmiş
çöhrəsi gözlərim önündə
əvvəlkindən də tez-tez
cilvələnir, bu xəyalın təsirini
mənə hər gün, hər saat, hər
dəqiqə daha çox
duydururdu. Onu necə
unuda bilərdim axı? İstər
oyaq olum, istər yuxuda;
istər gözüm açıq olsun,
istər qapalı – gözlərim
önündən heç çəkilmirdi.
İçəri otağımın divarındakı
dörkünc nəfəslikdən bircə
dəfə gördüyüm mənzərə
daim gözlərim önündə
sərgilənir, aysız gecənin
zülməti kimi beynimi,
şüurumu işğal edirdi.
Rahatlıq haram olmuşdu
mənə. Belə vəziyyətdə
rahatlıq tapa bilərdim?
Hərgün qürub çağından
sonra, alatoranlıqda
gəzməyə adət elədim.
Bilmirəm niyə əmin idim ki,
o arxı, o sərv ağacını, o
nilufər gülünün heç olmasa
bircə qğnçəsini
tapmalıyam; niyə bu qədər
israr edirdim! Bu
müntəzəm gəzintilər də
mənim üçün tiryək kimi,
bağlılıq yaradan bir şeyə
çevrildi. Elə bil hansısa
mübhəm bir qüvvə məni
buna məcbur edirdi. Gəzə-
gəzə yalnız onun barəsində
düşünürdüm. Onu ilk dəfə
seyr etdiyim günü xatırlayır,
Novruzun on üçüncü günü
gördüyüm yeri gəzirdim.
Onu tapa bilsəydim, həmin
o sərvin altında bircə an
otura bilsəydim içimdə
mütləq bir hüzur bərqərar
olacaqdı – bilirdim bunu...
 Əfsuslar olsun ki,
oralarda qurquru otdan,
qızmış qumlardan, zir-zibil
qalaqlarını iyləyən itdən
savayı heç nə yox idi. Yəni
doğrudan görüşmüşdüm
onunla? Əsla! Mən onu
oğrun-oğrun, gizlincə, arxa
otaqımdakı mənhus
deşikdən seyr etmişdim.
Eynən indi zibil
qalaqlarında eşələnib
tapdıqlarını qoxulayan ac it
kimiydim. Eşir, eşələnir,
kimsə atmağa zibil
gətirəndə də quyruğunu
qısıb qaçır, gizlənir ki,
sonra bir də qayıdıb
axtarsın, təzə zibillərin
arasından dadlı bir tikə
tapsın... O nəfəslik mənim
üzümə çırpılmışdı. O qız isə
indi mənim üçün zibilliyə
atılmış təzə-tər çiçək
dəstəsi kimi bir şey idi.
Sonuncu gecə də
həmişəki kimi, gəzirdim,
hava tutqundu, yağış
çisəyirdi, dörd yanım sıx
dumana bələnmişdi. Belə
tutqun havada rənglər
solur, onların zəhəri sanki
azalır, əşyaların silueti azca
pozuq olur. Mən də elə bil
qəflətən sərbəstləşdim, bir
hüzur tapdım – sanki
yağan yağış beynimdəki
əzablı düşüncələrimi yuyub
aparırdı. O axşam
görünməmiş, bir şey baş
verdi. Elə bir şey ki,
olmamalıydı. İradəsiz gəzib
dolaşırdım. Bu tənhalığım
bilmirəm neçə dəqiqə,
neçə saat sürdü, amma
qəflətən yenə onu gördüm.
Ürkək, soğun çöhrəsi
həmişəkindən xeyli fərqli,
qalın buludların, sıx
dumanın o üzündən
təzahür etdi və elə bil
eynən qələmdanlar
üzərində çəkdiyim
rəsmlərdəki kimi cansız,
donuq göründü.
Mən qayıdanda, elə
bilirəm, gecənin çoxu
gedib azı qalmışdı –
duman elə sıx idi ki,
ayaqlarımın altını,
burnumun ucunu belə görə
bilmirdim. Amma içimdəki
fövqəltəbii bir duyum mənə
dedi ki, burda kimsə var.
Düz deyirdi, evimin
qarşısına yetişəndə
gördüm ki, qara paltarlı bir
qadın qapının ağzında,
səki üstündə oturub.
 Kilidin deşiyini tapmaq
üçün kibrit çəkdim və
bilmirəm nədən qara
paltarlı qadına nəzər
saldım: iki badamı göz
gördüm – arıq, incə,
avazımış, ay kimi gözəl
sifətdə iki iri, qara göz.
Adama baxan, lakin onu
görməyən bu gözləri
tanıdım. İndiyə kimi
görməmiş olsaydım da
tanıyardım onları. Yox!
Yanılmamışdım. Qara
libasa bürünmüş qadın o
idi! Mən indi yuxu görən,
gördüyünün yuxu olduğunu
bilib var gücüylə oyanmaq
istəyən, amma oyana
bilməyən birisi kimi,
yerimdə donub qaldım.
Kibrit sona kimi yanıb
barmaqlarımı
yandırmağıyla məni ayıltdı.
Açarı qapıya salıb burdum,
qapı açıldı. Kənara çəkilib
onu qabağa buraxdım.
Yolu yaxşı tanıyan adam
kimi səkidən qalxıb
qaranlıq dəhlizə girdi,
keçib otağın qapısını açdı,
mən də onun dalınca
getdim. Tələsik çırağı
yandırdım, onun işığında
baxıb gördüm ki, düz
çarpayıma tərəf gedib
uzandı. Üzünə gölgə
düşürdü. Bilmirdim ki, məni
görürmü, səsimi eşidirmi.
Mənə elə gəlirdi ki, onda nə
qorxu var, nə də
müqavimət göstərmək
arzusu. Elə bil bura
istəmədən, iradəsiz
gəlmişdi.
Bəlkə xəstədir, ya yol
azıb təsadüfən?
Yuxudaymış kimi, qeyri-
ixtiyari gəlmişdi bura. O
anlar hansı hissləri
keçirdiyimi kimsə anlamaz.
Ləzzətli bir əzab vardı
içimdə, heç cür təsvir edə
bilməyəcəyim şirin əzab.
Yox, yanılmamışdım. Həmin
o qadın, o qız idi – heç
utanıb sıxılmadan,
dinməzcə otağıma
gəlmişdi. Xəyallarımda ilk
görüşümüzü həmişə elə
belə də təsəvvür edirdim.
Bütün bunlar çox dərin,
bitmək bilməyən bir yuxuya
bənzəyirdi. Hə, yalnız dərin
yuxuda olmalısan ki,
bunları görə biləsən.
Susurdu və bu sükut
mənim üçün əbədi həyat
misalında idi - əbədiyyətdə
sözə yer yoxdur.
 O mənim üçün həm də
adi bir qadın idi. Amma
eyni zamanda, onda bütün
qadınlardan fərqli,
fövqəlbəşər, xəyali nələrsə
ğzünə yuva tapmışdı.
Çöhrəsində bütün
başqalarının çöhrəsini
soldurub unutduran bir
gözəllik vardı. Elə bir
gözəllik ki, baxmaqla
canımdan titrənti keçdi,
dizlərimi əsdirdi. Həmin an
beynimdə həyatımın ən
ağrılı anları sayrışdı, sanki
həyatıma onun iri, nəm,
parlaq gözləriylə - göz
yaşında yuyulmuş bir cüt
almaz gözləriylə baxdım.
Daim axtardığım və içində
qərq olmaq istədiyim əbədi
gecənin zülmətini onun zil
qara gözlərində tapdım və
usta bir dalğıc dərin sulara
baş vuran kimi, daldım bu
gözlərin əsrarəngiz
qaranlığına. Elə bil bu
qaranlıq bütün qüvvəmi
əlimdən alırdı. Ayaqlarımın
altından sanki torpaq
qaçırdı - əgər yıxılsaydım,
təsəvvür edə bilməyəcəyim
bir həzz yaşamış
olacaqdım.
Ürəyimin döyüntüləri
dayandı, nəfəsimi içimə
qısdım. Qorxurdum ki,
nəfəs çəksəm, bir duman
kimi dağılıb yox olar. Onun
sükutu mənim üçün bir
möcüzə misalındaydı –
aramızda büllur bir divar
ucaltmışdılar sanki. Aradan
bircə an keçdi – mənə
əbədiyyət qədər uzun
gələn bir an və mən
boğulmağa başladım.
Onun gözləri isə elə bil
başqalarının görə
bilməyəcəyi fövqəltəbii
nəyisə görürdü; elə bil
ölümün özünü görə-görə,
yavaş-yavaş qapandı. Mən
isə suda boğulan,
yaşamaq uğrunda çarəsiz
çarpışmalardan sonra
birtəhər su üzünə çıxmış
birisi kimi titrədir,
pencəyimin qoluyla
alnımda muncuq-muncuq
puçurlanan tərimi silirdim.
Onun üzündə bayaqkı
sakitliyi elə bil donub
qalmışdı – elə bil üzü bir az
da arıqlamış, bir az da
solmuşdu. Beləcə uzanıb
qalmışdı – sol əlinin
şəhadət barmağı ağzında
idi, xəfifcə dişləyirdi onu.
Üzündə elə bil Ay işığı
vardı. Əndamını qucan
nazik paltarı ayaqlarının,
çiyinlərinin, döşlərinin hər
ikisinə, bədəninin bütün
cizgilərinə həyat verirdi.
Onu yaxşı görmək üçün
əyildim. Gözləri yumulu idi.
Üzünə nə qədər baxdımsa,
məndən çox-çox uzaqlarda
olduğundan savayı bir şey
görə bilmədim. Hiss elədim
ki, qəlbindəkilərdən heç
xəbərim yoxdur və onda
anladım – bizi bir-birimizə
bağlayan bircə tel belə
yoxdur.
Nəsə demək istədim,
amma qorxdum ki, səsim
onun uzaq, incə, əlçatmaz,
səmavi musiqiyə öyrəşmiş
həssas qulaqlarını incidər.
Birdən ağlıma gəldi ki,
bəlkə ac olar, su istəyər!
Evdə heç nə olmadığını
gözəl bilsəm də, içəri otağa
keçdim ki, onun üçün bir
şey tapım. Sanki birdən
ilham gəldi mənə -
atamdan qalma şərab
düşdü yadıma. Kətili
ayağımın altına çəkib
qalxdım, şərab şüşəsini
endirdim, barmaqlarımın
ucunda, üsulluca
çarpayıya yaxınlaşdım.
Oynayıb yorulmuş uşaq
kimi uyuyurdu. Möhkəm
yatmışdı, uzun kiprikləri
kilidliydi. Şüşənin qapağını
açdım, bir piyalə şərabı
kilidli dişlərinin arasından
ehtiyatla ağzına tökdüm.
Ömrümdə ilk dəfə içimə
qəribə bir rahatlıq çökdü.
Onun qapalı gözlərini
görəndə elə bil onların
yaddaşıma verdiyi ağır
işgəncələrdən qurtuldum –
beynimi gəmirən kabuslar
bir az toxtamışdı sanki.
Stulu irəli çəkib çarpayının
yanında əyləşdim,
gözlərimi onun üzünə
dikdim. Onun uşaq
sifətində necə qəribə ifadə
vardı! Ola bilərdimi ki, bu
qadının, bu qızın, bu əzab
mələyinin – ona nə ad
verəcəyimi bilmirdim – iki
həyatı olsun? Bu qədər
sakit, bu dərəcədə hüzurlu
bir kimsə ikili həyat
yaşaması mümkün idimi?
İndi mən onun bədəninin
hərarətini duya, nəm
saçlarının, ağır hörüklərinin
rayihəsini ciyərlərimə çəkə
bilirdim. Bilmirəm necə,
amma titrəyən əlimi
qaldırdım - əlim özümə heç
tabe deyildi – saçlarına
çəkdim, gicgahına
yapışmış qıvrımını
sığalladım. Saçları nəm,
soyuq idi. Lap soyuq,
bumbuz. Elə bil neçə gün
idi ölmüşdü. Yox, mən
yanılmırdım. O ölmüşdü.
Əlimi paltarının yaxasından
içəri salıb dğşlərinə,
ürəyinin üstünə qoydum.
Kiçicik döyüntü belə
duymadım. Güzgü gətirib
dodaqlarına yaxınlaşdırdım
– azacır da olsa həyat
nişanəsi yox idi, heç
tərləmədi...
İstədim bədənimin
hərarətiylə qızdırım onu -
canımın istisini
vücudundakı ölüm
sazağına dəyişim. Bəlkə bu
yolla bu cansız bədənə can
verərdim. Əynimdəkiləri
çıxarıb yanına girdim.
Mehrgiyahın dişi-erkək
rişələri kimi, bir-birimizə
sarıldıq. Bədəni doğrudan
mehrgiyahın erkək
tayından ayrılmış dişi
rişəsinə bənzəyirdi –
ondakı məhəbbət yanğısı
bunda da vardı. Ağzından
acı xiyar rayihəsi gəlirdi.
Bədəni buz parçası kimi
soyuq idi. Qanın
damarlarımda necə
donduğunu hiss edirdim.
Bu soyuq canıma sirayət
edir, qəlbimi üşüdürdü.
Bütün səylərim əbəs idi.
Çarpayıdan qalxdım,
paltarımı geyindim. Yox, bu
yalan deyildi. O burda,
mənim otağımda idi,
yatağımda uzanmış,
bədənini də, canını da
mənə vermişdi!
 Nə qədər ki, diri idi, nə
qədər ki, gözləri həyat eşqi
ilə alışıb yanırdı, o gözlərin
yaddaşıma qazılmış obrazı
incidirdi məni. İndi isə
yanıma hissiyyatsız, donuq,
soyuq, gözübağlı gədi –
gəldi və özünü mənə təslim
etdi. Gözübağlı!
 Mənim bütün həyatımı
zəhərləyən qadın bu idi.
Bəlkə mənim həyatım elə
zəhərlənməliydi, bəlkə
nəsibim bu idi ki, zəhərli bir
həyat yaşayım. Zəhərli
həyatdan başqa yaşam
yox idi mənimçün. İndi isə
bu yoxsul, daxmamda öz
bədənini də, öz kölgəsini
də mənə bağışladı. Onun
dünya həyatı ilə heç bir
bağlılığı olmayan kövrək,
zəif ruhu əzik qara paltarın
arasından – ona işgəncə
verən qılafın içindən çıxıb
sərgərdan kğlgələr
dünyasına köç etdi və
sanki mənim kölgəmi də
özüylə apardı. Burda qalan
hissiyyatsız, soyuq cəsədi
idi - hərəkətsiz uzanmışdı.
Onun sığalla duyulan zərif
əzələləri, incə damarları,
sümükləri çürüyüb
dağılmasını gözləyirdi –
torpaqdakı qurd-quş üçün,
siçovullar üçün ləziz bir
yemək artıq hazır idi. Bu
yoxsul, miskin otaqda; bu
qəbirə bənzəyən otağımda
məni bu dörd divar kimi
məngənəsində sıxan, acı
bağırsaq kimi uzanan
zülmət bir gecəni meyit
yanında keçirməli idim.
Onun meyitinin yanında.
Mənə elə gəldi ki, bu dünya
yaranandan bəri, özümü
tanıyandan bəri bu
qaranlıq otaqdakı bütün
ömrümboyu bir meyit olub
yanında - hissiyyatsız,
bumbuz bir meyit.
Fikirlərim donmuşdu.
İçimdə qəribə, başqa bir
həyat doğuldu. Həyatım
ətrafımda olan bütün
nəsnələrə, dörd yanımda
titrəşən kölgələrə
bağlanırdı. İndi mənimlə
ətrafımdakı dünyanın;
mənimlə yaşayan canlıların
hərəkətlərinin; mənimlə
təbiətin arasında dərin,
möhkəm tellər vardı. Bu
gözəgörünməz tellər məni
mövcudiyyətin bütün
ünsürlərinə bağlayırdı; bu
tellər onlardan keçən
yüksək cərəyanla
canlanırdı. İndi heç bir fikir,
heç bir xəyal mənə
ağlasığmaz, qeyri-təbii
gəlmirdi. Mən indi qədim
miniatürlərin sirrini, qəliz
fəlsəfi traktatların sirrini, ilk
sarsaqlığın – həyatın
müxtəlif forma və növlərinin
yaranmasının sirrini
asanlıqla çözə bilərdim.
Çünki bu dəqiqə mən Yer
kürəsinin dolanmasında,
göylərin hərəkətində,
otların, çiçəklərin cücərib
boy atmasında, heyvanların
hərəkətində iştirak edirdim.
Uzaq və yaxın keçmiş-
gələcək mənim hisslərlə
dolu həyatımda birləşirdi.
 Belə məqamlarda hər
kəs həyatının ən
sümükləşmiş vərdişlərinə,
yanlışlıqlarına,
təxəyyüllərinə sığınır. Əyyaş
arağına qurşanır, yazıçı
yazısını yazır, heykəltəraş
daşını yonur – və onların
hər biri öz hikkəsini, öz
səyini həyatını dayanmağa
qoymayan həmin o
“mühərriki” hərəkətə
gətirməyə sərf edir. Məhz
belə anlarda usta sənətkar
özünün şah əsərini
yaratmağa müvəffəq olur.
Bəs mən necə? Mənim
nə istedadım vardı, nə
zövqüm – ömrünü
qələmdan bəzəməklə puç
edən birisi neyləyə bilər
axı? Daim eyni, cansız
mənzərəni çəkən birisi
hansı şedevri yarada bilər
axı? Mən nə çəkməliydim
ki, şah əsərim olsun?
Amma bütün vücudumu bir
hərarət sarmışdı, sərməstlik
gətirən bir ilham duyurdum.
Qəribə, heç vaxt
yaşamadığım bir istək vardı
canımda. Əbədilik
qapanmış o gözləri kağıza
köçürüb özüm üçün
saxlamaq istəyirdim.
Vücudumda baş qaldıran
bu istək bu niyyətimi
həyata keçirməyə sövq
edirdi məni. Yəni artıq
ixtiyarım özümdə deyildi.
Özü də hansı bir zamanda
– meyitlə bir yerdə bağlı
otaqda qaldığım
zamanda!.. Bu fikrin özü
içimdə məxsusi bir sevinc
oyadırdı.
Nəhayət his eləyən çırağı
keçirdim, iki şamdan gətirib
çarpayının baş tərəfində
qoydum, şamların hər
ikisini yandırdım. Şamın
titrək işığından onun
üzündəki hüzur elə bil bir
az da dərinləşdi və bu
alaqaranlıqda otağım da
sirli bir ovqat tapdı.
Kağızımı, iş üçün gərək
olan ləvazimatı götürüb
çarpayısına yaxınlaşdım –
bu çarpayı artıq onunku idi
axı. İstəyirdim ki, bu
aləmdən, bizdən qopub
yavaş-yavaş heçliyə sarı
yolunu gedən bu bədəni
vaxtında kağıza köçürüm.
Zahirən bu hərəkətsiz, ölü
bədənin forma və cizgilərini
kağıza ötürüm. Mən onun
əsas cizgilərini yaşatmaq
istəyirdim – üzünün məni
təsirləndirən cizgilərini
seçib yaşatmaq.
Sadə bir şey çəkmək
istəyirdim, amma rədm nə
qədər sadə olsa belə,
gərək ruhu, canı olaydı.
Mən axı qələmdan
üzərində cansız şeylər
çəkməyə öyrəncəli idim.
İndi isə başımı işlətməli,
çöhrəsindəki, məni heyran
qoymuş cizgiləri
canlandırmalıydım. Tam
təsəvvür etməliydim onu.
Gərək sifətinə diqqətlə
baxıb gözlərimi bərk-bərk
yumaydım və sonra da
yaddaşımda qalanları,
üzünün cizgilərindən
sezdiklərimi kağıza
köçürəydim. Əzgin ruhum
bəlkə onda bir təskinlik
tapardı. Axı mən hərəkətsiz
cizgilərdə gizlənmək
istəyirdim.
Bu süjet mənim ölü,
cansız üslubuma çox
uyğun idi. Axı mən əslində
elə ölülərin rəssamı idim.
Bəs gözləri necə olsun,
qapalı gözləri... yəni onları
bir daha görməliyəm? Yəni
beynimdə o qədər dərin
qazılmayıb o gözlər?..
Bilmirəm səhər açılana
kimi neçə dəfə çəkdim bu
sifəti! Heç biri də
ürəyimdən olmadı. Elə
bitirən kimi də cırıb param-
parça edirdim. Nə
yorğunluq hiss edirdim, nə
vaxtın fərqindəydim.
Hava işıqlaşmağa
başlamışdı, pəncərədən
otağıma zəif işıq düşürdü
artıq. Hələ də çəkirdim və
mənə elə gəlirdi ki, bu
sonuncu rəsmim bayaqdan
çəkdiklərimin hamısından
yaxşıdır. Bəs gözlər?!
Günahımı
bağışmamayacağını
oxuduğum gözlər necə
olsun – onları kağıza
köçürə bilmirdim... Qəflətən
yaddaşımdan tam silindi
gözləri. Üzünə nə qədər
baxsam da, bütün səylərim
əbəs idi – xatırlaya
bilmirdim ki, bilmirdim. Elə
o an, birdən gördüm ki,
yanaqları elə bil xəfifcə
allanır, qızarır və axırda
qəssab dükanından asılan
cəmdəklərin rəngini aldı.
Dirilmişdi. Onun təəccüblə
dolu iri gözləri; soyuq həyat
işartısı qəfil parlayan,
baxışı qamçı kimi yandıran
məzəmmət dolu gözləri çox
aramla açılaraq mənə
baxdı. Məni ilk dəfəydi
görürdü. Baxdı və yenə
gözlərini yumdu. Bircə an
sürdü bu baxış. Amma bu
mənə bəs elədi ki,
yaddaşım təzələnsin, o
gözləri kağıza köçürüm.
Gözündəki ifadəni fırçanın
ucuyla işlədim və bu dəfə
daha cırıb atmadım.
Sonra yerimdən qalxıb
sakitcə ona yaxınlaşdım.
Mənə elə gəlirdi ki, o
sağdır, dirilib, mənim
sevgim onun bədəninə can
verib! Lakin yaxınlaşdıqca,
meyit qoxusu duyulur,
çürüməyə başladığı hiss
olunurdu. Bədənində artıq
xırdaca qurdlar qaynaşırdı,
başının üstündə yanan
şamların işığında iki dənə
yaşıl milçək hərlənirdi.
O ölmüşdü. Bəs,
gözlərini necə açmışdı?
Bilmirəm. Görəsən, yuxu
deyildi ki bu? Bəs, onda
həqiqət idi?..
 İstəməzdim kimsə bu
sualların cavabını məndən
sorsun – mənim üçün
vacibi onun üzü yox,
gözləri idi. O gözlərin ruhu
artıq mənimki idi, amma
kağızda. Arıq bədəninə -
torpaq altında qurd-quşa,
siçovullara yem olacaq
bədəninə ehtiyac yox idi.
İndi daha mən ondan yox,
o məndən asılıydı! Nə vaxt
istəsəydim, o gözlərə
tamaşa edə biləcəkdim.
Rəsmi çox ehtiyatla
pullarımı saxladığım tənəkə
qutuya qoyub, içəri otaqda
gizlədim.
Gecə oğrun-oğrun,
barmaqlarının ucunda
aradan çıxırdı. Elə bil
yaman yorulmuşdu.
Uzaqdan qulağıma zəif
səslər dəyirdi. Bəlkə
hansısa quş idi – yuxuda
çığırırdı, ya da bəlkə ot-ələf
idi – böyüyürdü. Bozarmış
ulduzlar yüngül buludların
arxasında gizlənib
görünməz oldu. Səhər
mehinin mülayim nəfəsini
üzümdə duydum və elə o
uzaqda xoruz banladı.
Meyiti nə edim bəs?
İylənməyə başlayırdı.
Ağlıma ilk gələn o oldu ki,
elə ğz otağımda basdırım.
Sonra fikirləşdim ki, bayıra
çıxarıb bir quyu tapım, atım
içinə getsin. Elə bir quyu ki,
yanında göy nilufər gülləri
açsın. Amma bunu
gizlincə, kimsəni duyuq
salmadan etmək üçün
ölçüb-biçmək lazım idi.
Əməlli-başlı iş idi, gərək tər
tökəydin! Bundan başqa,
heç istəmirdim ki, bundan
kimsə xəbər tuta.
İstəməzdim ki, yadların
baxışı onu murdarlasın. Hər
şeyi təkbaşına, öz əllərimlə
etməliydim. Canım
cəhənnəm! Bundan sonra
mənim həyatım kimə gərək
idi ki? Mənim otağıma özü
gəlmişdi. Gəlib soyuq
cismini, kğlgəsini mənə
təslim etmişdi ki, yad
gözlər bədənini görməsin...
 Nəhayət ağlıma bir fikir
gəldi: cəsədi doğrasam,
çamadana – öz
çamadanıma doldursam,
yadların gözündən
uzaqlara aparıb orda
basdırsam necə olar
görəsən?!
İndi daha tərəddüd
etmirdim. İçəri otaqda
saxladığım, sümük dəstəli
bıçağımı götürdüm,
əynindəki paltarı, onun
bədənini hörümçək toru
kimi sarmış nazik qara
libasını ehtiyatla cırdım –
elə bil bədəni ağarıb bir az
da uzandı! İndi
həmişəkindən daha uca
görünürdü. Başını kəsdim.
Boğazından laxta qan axdı
azacıq. Sonra qollarını,
ayaqlarını bədəndən
ayırdım, hamısını
çamadana yığıb qara
paltarını üstünə çəkdim.
Çamadanın qapağını
örtdüm, açarladım, açarı
cibimə qoydum. İşimi
bitirib bir az nəfəsimi
dərdim. Qaldırdım ki,
görüm çox ağır deyil ki.
Ağır idi. Özümü heç vaxt
belə halsız hiss
etməmişdim – bu
çamadanı tək apara
bilməyəcəkdim.
Göylər yenə qaşqabağını
tökmüşdü, xırda yağış
yağırdı. Otaqdan o ümidlə
çıxmışdım ki, bəlkə bayırda
çamadanımı aparacaq bir
adam tapım. Ətrafda kimsə
gözə dəymirdi. Gözlərimi
gücə salıb sıx dumanın
arasından bir qədər
uzaqlara baxdım, belini
büküb sərv ağacının
altında əyləşmiş bir qoca
gördüm. Üzünü görə
bilmirdim – boynuna enli
şal dolamışdı. Yavaş-yavaş,
tələsmədən ona sarı
getdim. Yaxınlaşanda
ağzımı açıb nəsə deməyə
macal tapmamış qoca
xırıltılı səslə, kəsik-kəsik
güldü – elə güldü ki,
tüklərim biz-biz oldu.
Toxtayıb dilləndi: “Hambal
axtarırsansa, hazıram!
Meyit daşımaq üçün
arabam da var... Hər gün
ölüləri aparıb Şah
Əbdüləzim qəbiristanında
torpağa tapşırıram...
Tabutu da özüm
düzəldirəm. Hansı boya
görə düsən, varımdı.
Uyğun gələn birini
seçərəm. İstəyirsən, lap elə
bu dəqiqə gedək!”
Sözünü bitirib yenə
güldü, amma bu dəfə daha
ucadan. Əlimlə ona evimi
nişan verdim. Ağzımı
açmağa imkan verməyib
dedi: “Bilirəm, sənin evini
də tanıyıram. Bu dəqiqə
gəlirəm...”
 O, yerindən qalxdı, mən
də evə qayıtdım. İçəri girib
çamadanı güc-bəla ilə
qapıya kimi sürüdüm.
Başımı çıxarıb çölə
baxanda gördüm ki,
qapının ağzında köhnə,
sınıq-salxaq bir meyit
arabası durub. İki dənə çox
arıq at da qoşulmuşdu
arabaya. Qozbel qoca
qozlada oturub əlindəki
uzun qamçısını əsdirirdi.
Mənə sarı heç baxmadı da.
Çamadanı min-bir
məşəqqətlə qaldırıb
arabanın tabut yerinə
qoydum. Özüm də qalxıb
elə orda uzandım, amma
ətrafı görə bilmək üçün
başımı azacıq dikəltdim,
çamadanı sinəmin üstünə
çəkib ikiəlli, bərk-bərk
yapışdım ondan.
Qamçı havada
şaqqıldadı, atlar ağır nəfəs
ala-ala tərpəndi. Burun
pərələrindən çıxan buxar
dumanda qatı tüstü kimi
görünür, burula-burula
havaya qalxırdı.
Boyunlarındakı zınqırov
rütubətli havada qəribə bir
ahənglə cingildəyirdi. İçimi
səbəbsiz bir rahatlıq
bürümüşdü. Heç arabanın
necə getdiyini də
duymurdum. Hiss etdiyim
bircə sinəmin üstündəki
çamadanın ağırlığıydı.
 Mənə elə gəlirdi, sanki
bu ağırlığı - cəsədin
ağırlığını sinəmin üstündə
həmişə hiss etmişəm.
Getdiyimiz yol qatı duman
içindəydi. Araba sürətlər
gedir, qəti silkələnmirdi.
Təpədən endik, dərədən,
çaydan keçdik. Ətrafımda
buralarda heç vaxt
görmədiyim bir mənzərə
vardı Yolun hər iki yanında
başıkəsik təpələr ucalır,
başlarına sanki qapaz
dəymiş qəribə, alçaqboy
ağaclar bitirdi. Onların
arasından xırdaca, şüşəsiz
pəncərələri, kiçik qapıları
olan, boz, yastı-yapalaq
evlər görünürdü. Bu qəribə
pəncərələr sayıqlayan
adamın dağınıq gözlərini
xatırladırdı. Bilmirəm bu
divarlarda nə vardı ki,
adamı iliyinə, qəlbinə kimi
üşüdürdü. Elə bil bu
divarlar arxasında heç
vaxt, heç kəs
yaşamamışdı. Elə bil onları
qəribə məxluqların
mübhəm kabusları üçün,
kölgələr üçün tikmişdilər.
Qoca məni heç
tanımadığım yollarla
aparırdı. Əslində, heç yol
da deyildi – yoldan
çıxmışdıq. Arabir ağacların
kəsik kötükləri, lüt
budaqları görünür, onların
əyrü-üyrü gövdələri bizi
üzük qaşı kimi mühasirəyə
alırdı. Onların arxasından,
arasından qəribə formalı
alçaq-uca evlər görünür,
divarların çatında bitən göy
çiçəkli nilufər kolları qapı-
bacaya dırmanıb qalxırdı.
Bu mənzərə qəflətən qatı
duman içində əriyib yox
oldu. Ağırlaşmış buludlar
alçaq dağların başını
ağuşuna alıb sıxırdı,
göydən toz kimi narın yağış
tökürdü. Bir xeyli gedəndən
sonra araba qupquru, bircə
kol belə gözə dəyməyəm
bir təpənin döşündə durdu.
Çamadanı sinəmin
üstündən yerə sürüşdürüb
qalxdım.
 Təpənin o üzündə sakit
bir dərə görünürdü. Bu
yerləri heç vaxt
görməmişdim, amma
nədənsə, gözümə tanış
dəyirdi – elə bil nə vaxtsa
xəyallarımda
canlandırmışdım buranı.
Dörd bir tərəf qoxusuz
nilufər kollarıydı. Elə bil bu
yerlərə insan ayağı
heçdəyməmişdi. Çamadanı
yerə qoydum.
Arabaçı qoca üzünü
mənə tutub dilləndi:
“Burdan “Şah Əbdüləzimə”
yaxındı. Bundan yaxşı yer
tapa bilməzsən. Buralara
heç quş da səkə bilməz.
Hə?”.
 Əlimi cibimə saldım ki,
qocanın haqqını verim.
Cibimdə bir abbası iki
quruşdan başqa heç nə
yox idi. Arabaçı tükürpədən
gülüşülə dilləndi:
“Eybi yox, sonra alaram
pulumu. Evini tanıyıram.
Mənimlə daha işin yoxdur
ki? Hə? Bilirsən, mən qəbir
qazmaqda da səriştəliyəm.
Utanmağın yeri yoxdur,
gedək ora, çayın qırağına.
Orda bir sərv ağacı var,
altında elə çamadanın
boyda qəbir qazıb
gedərəm”.
Elə bunu demişdi ki, bir
də gördüm yaşına uyğun
gəlməyən bir cəldliklə
arabanın qozlasından yerə
sıçradı. Mən çamadanı
götürdüm, endik quru
çayın lap qırağında bitən
sərv ağacının altına. “Bura
yaxşıdır”, - qoca dilləndi.
Cavab gözləmədən
arabadan götürdüyü bel-
külünglə qəbiri qazmağa
başladı. Çamadanı yerə
qoydum, donub durdum.
Donqarbel qoca əyilib işini
səriştəli qəbirqazan
cəldliyiylə görürdü.
Qazarkən torpaqdan minalı
küzəyə bənzər nəsə tapdı,
onu kirli dəsmalına büküb
qəddini dikəltdi: “Bu da
qəbir, düz elə çamadanın
boydadır. Hə?”
 Əlimi yenə cibimə atdım
ki, pulunu verəm – iki quruş
bir abbası – onsuz da
başqa pulum yox idi.
Qoca yenə adamı
çiyrindirən qırıq-qırıq
gülüşüylə, amma bir az
qüssəli pıqqıldadı: “Gərək
deyil, eyb etməz, evini
tanıyıram da. Özü də bir
məsələ var axı: qəbiri
qazanda muzdumu tapdım
– qədim Rey şəhərindən
qalan bir güldan.
Görmədin?”
Başını qaldırmadan
qəhqəhə çəkirdi. Danışa-
danışa. Elə, gülürdü ki,
çiyinləri əsirdi. Qoltuğuna
vurduğu küzəni qırış
dəsmalına bir də, səliqəylə
bükdü, arabaya sarı gedib
qəribə bir zirəkliklə qozlaya
qalxdı. Qamçı havada
şaqqıldadı, atlar ağır nəfəs
ala-ala yerlərindən
tərpəndilər. Boyunlarındakı
zınqırovların ahəngi nəm
havada lap qəribə gəlirdi
adama. Az sonra hər şey
dumanın içində əridi.
Tk qalan kimi, dərindən
bir nəfəs aldım. Elə bil
çiynimdən ağır yük
götürülmüşdü. İşimdə
qəribə bir hüzur baş
qaldırmış, bütün vücuduma
hakim kəsilmişdi. Ətrafa
göz gəzdirdim. Dörd
yanında maviyə çalan
təpələr, dağlar olan kiçik bir
dərədəydim. Bəzi dağların
təpəsində qalın kərpicdən
tikilmiş qədim divarlar,
onların qalıqları gözə
dəyirdi, susuz çay yatağı
lap yaxında idi. Gözdən-
könüldən uzaq, səs-
səmirsiz bir guşə idi.
Yaman sevinirdim. Öz-
özümə fikirləşirdim ki, bu iri
gözlərin sahibi ölüm
yuxusuna deyil, adi yuxuya
getmiş olsaydı, oyananda
özünə layiq, əl-ayaqdan,
başqa ölülərdən uzaq,
sakit bir yerdə olduğunu
görüb sevinərdi, axı onun
həyatı da yad gözlərdən
uzaqda keçib həmişə.
Çamadanı ehmallıca
qaldırıb çalaya endirdim.
Düz elə çamadan boyda
idi, arasından heç qıl da
keçməzdi... Amma
istəyirdim sonuncu dəfə,
heç olmasa, gözümün
qırağıyla bir də baxım ona.
Ətrafa göz gəzdirdim –
kimsə görünmürdü. Açarı
cibimdən çıxardım,
çamadanı açdım, qapağı
qaldırdım, qara paltarın bir
küncünü qatlayanda qan
laxtaları və qaynaşan
qurdlar arasından qəflətən
cansız baxışları mənə
zillənmiş bir cüt iri, zilqara
göz gördüm – mənim
həyatım onların zülmətinə
gömülmüşdü. Qapağı
tələsik örtdüm, üstünü
torpaqlarıb bərkitmək üçün
əməllicə tapdaladım.
Gedib mavi nilufər kolu
gətirdim, qəbrinin başında
əkdim. Bir az çınqıl, qum
səpdim üstünə ki, kimsə
onu torpaqdan seçməsin,
məzar olduğunu duymasın.
İşimi o qədər səliqəylə
gördüm ki, qəbrin yerini
heç özüm də seçə
bilmirdim.
İşimi bitirib üst-başıma
göz gəzdirdim – paltarım
cırılıb torpağa bulaşmışdı,
üstündə qara qan laxtaları
vardı. Başımın üstündə iki
dənə yaşıl milçək vızıltıyla
dövrə vurur, bədənimə
dolmuş xırda qurdlar
tərpəşirdi. Ətəyimdəki qan
ləkələrini təmizləmək
istədim, lakin pencəyimin
qolunu tüpürcəyimlə isladıb
nə qədər sürtdümsə,
faydası olmadı, ləkələr
əksinə, islanıb yayldı, bir az
da pis göründü. İndi
yapışqanlı qanın soyuğunu
bütün bədənimdə hiss
edirdim.
Qürub çağı yaxınlaşırdı.
Göydən narın yağış
ələnirdi. Arabanın
təkərlərini tutub ixtiyarsız
yola düzəldim. Hava tam
qaralanda isə təkərlərin
izini itirdim. Bu qatı
zülmətdə hara çıxacağımın
fərqində olmadan, iradəsiz
gedirdim. Beynimdə bircə
dənə də fikir yox idi – hara,
niyə getdiyimi də bilmirdim.
Onun iri gözlərini qan
laxtaları arasında sonuncu
dəfə görəndən sonra
qaranlıq gecədə yolun
ağına düşüb gedirdim –
bütün həyatımı sarmış
dibsiz bir gecədə.
Həyatıma çıraq olan o bir
cüt göz qapanandan sonra
mənim üçün heç nəyin fərqi
yox idi. Və indi bir yana
çıxıb-çıxmayacağımı,
sakitlik tapıb-
tapmayacağımı bilmədən,
gedirdim.
Ətrafa ölü bir sükut
hakim kəsilmişdi. Mənə elə
gəlirdi ki, hamı tərəfindən
tərk olunmuş, ölülərə
sığınmışam. Mənimlə
ruhumu sarmış zülmət
arasında bir rabitə, bir
bağlılıq yaranmışdı.
Sükutun özü də bir dildir;
bu sükut da danışır, amma
nə dediyini başa
düşmürük. Başım
gicəlləndi, ürəyim bulanırdı,
dizlərimin taqəti kəsilmişdi.
Nəhayətsiz bir halsızlıq hiss
edirdim, qəbiristana
yaxınlaşıb bir daşın üstünə
çökdüm – niyə bu hala
düşdüyümü anlaya
bilmirdim.
Quru, kəsik-kəsik gülüş
qəflətən məni özümə
gətirdi. Səsə sarı çönəndə
gördüm ki, boyun-başına
şal dolamış birisi yanımda
oturub – qoltuğunda da kirli
dəsmala bükülü nəsə var.
Üzünü mənə tutdu: “Bəs
niyə şəhərə qayıtmadın, yol
azıb dolaşırsan buralarda.
Hə? İndi yəqin öz-özünə
deyirsən ki, gecənin bir
aləmi qəbiristanda
neynirəm, hə? Məndən
qorxma – mənim işim
ölülərlədir, dirilər mənlik
deyil. Qəbirqazanam –
burda hər məzarə, hər
cığırı tanıyıram. Bax, bu
gün getdim qəbir
qazmağa, bu kuzəni
tapdım – Rey şəhətinin
dövründən qalandır.
Necədir? Bu kuzənin elə bir
dəyəri yoxdur, sənə verirəm
onu. Qoy məndən bir xatirə
olsun”.
 Əlimi cibimə salıb bir
abbası iki şahımı çıxardım,
qoca quru, xırıltılı səsiylə
qırıq-qırıq güldü: “Yox, yox,
- dedi, - dedim axı, bunun
elə bir dəyəri yoxdur. Sənin
özünü də tanıyıran evini də,
lazım deyil... Qulaq as,
arabam da elə burdadır.
Gəl, səni evinə çatdırım,
hə? İki addımlıqdadı, lap
yaxında”.
Kuzəni mənə uzadıb
ayağa qalxdı. Çiyinləri
gülməkdən əsirdi. Kuzəni
də götürüb donqarbel
qocanın dalına düşdüm.
Döngədə iki arıq yabı
qoşulmuş meyit arabası
durmuşdu. Qoca qeyri-adi
zirəkliklə arabanın
qozlasına qalxdı. Mən isə
arabanın içində, tabut üçün
düzəldilmiş xüsusi yerdə
uzandım, başımı azacıq
qaldırdım ki, ətrafa tamaşa
edə biləm. Küzə sinəmin
üstündəydi, ikiəlli
yapışmışdım ondan.
 Qoca qamçısını
şaqqıldatdı, atlar ağır nəfəs
ala-ala hərəkətə başladılar.
Tullana-tullana, yüngül
gedirdilər, ayaqları elə bil
yerə dəymir, nallarının səsi
eşidilmirdi. Boyunlarından
asılmış zınqırovlarsa nəm
havada qəribə səslər
çıxarırdı. Buludların
arasından boylanan
ulduzlar hədəqəsindən
çıxıb qan laxtalarının
arasına düşmüş parlaq
gözlər kimi baxır, yer üzünü
seyr edirdilər. Bütün
vücudumu xoş bir halsızlıq
sarmışdı. Yalnız sinəmin
üstündəki kuzə cəsəd kimi
ağırlıq edir, sıxırdı məni. Yol
qırağında yan-yana bitən
ağacların budaqları sanki
gecənin zülmətində
yıxılacaqlarından qorxub
əl-ələ tutmuşdular. Kənarda
qapı-pəncərələri koğuş
kimi qaralan,
quruluşlarından qəribə,
əyrü-üyrü həndəsi fiqurları
xatırladan tərk edilmiş evlər
gözə dəyirdi. Evlərin
hündür divarları
işıldaquşlar kimi sayrışır,
ətrafa soyuq, xəstəhal,
ölgün işıq səpirdi. Ağaclar
qorxmuş halda bir-birinə
sıxılıb yanımızdan ötür,
qaçıb gedir, nilufər
kollarının zoğları isə sanki
onların ayaqlarından
yapışıb yıxmağa çalışır,
yıxırdı onları. Məni meyit
qoxusu, çürüyən ət qoxusu
təqib edirdi. Bu qoxu elə bil
canıma hopmuşdu mənim,
sanki bütün ömrümü qara
bir tabutda keçirmişdim,
üzünü görə bilmədiyim
qozbel bir qoca isə qatı
dumandakı kölgələr kimi
başıma hərlənirdi.
Meyit arabası dayandı,
kuzəni götürün yerə endim.
Düz evimin qarşısında
durmuşdum... Sonra cəld
içəri keçdim, küzəni
mzsanın üstünə qoyub,
içəri otaqda gizlədiyim,
daxıl kimi istifadə etdiyim
tənəkə qutunu götürüb
yenə qapının ağzına
çıxdım. İstəyirdim bütün
zəhməti müqabilində bu
qutunu donqar qocaya
verim. Amma izi-tozu da
qalmamışdı – nə özünün,
nə arabasının. Məyus halda
otağıma döndüm, lampanı
yandırıb küzə bükülmüş
yaylığı açdım. Üstünə
qədimliyindən çat-çat
olmuş açıq bənövşəyi
rəngli şəffaf mina
çəkmişdilər – bal arısının
qızılı rəngini xatırladırdı.
Küzənin bir tərəfində bir-
birinə hörülü göy
nilufərlərdən haşiyəsi olan
romb çəkilmişdi. Ortsında
isə...
Rombun tən ortasında
onun şəkli vardı... Zil qara,
qeyri-adi dərəcədə iri
gözləri olan uzunsov, arıq
sifət. O gözlər mənə
tənəylə, qınaqla baxırdı. Elə
bil, özüm də bilmədən,
bağışlanmaz bir günah
işləmişdim.
Bu dəhşətli, cadugər
gözlər məni həm təhdid
edir, həm də elə bil nəsə
vəd edir, şirnikləndirirdi. Bu
gözlər məni qorxudur, həm
də cəzb edir, özünə çəkirdi.
Onların dərinliyində qeyri-
təbii, sərməsedici bir nəsnə
parlayırdı. Qabarıq
almacıqları, enli alnı, incə,
çatma qaşları, dolu,
yarıaçıq dodaqları, pərişan
saçları vardı – qıyqacı bir
qıvrımı gicgahına
yapışmışdı.
Dünən onun naturadan
çəkdiyim şəklini tənəkə
qutudan çıxardım, küzənin
üzərindəki təsvirlə
tutuşdurdum – kiçicik fərq
belə yox idi. Eyni şəkil idi –
biçarə bir qələmdan
ustasının əl işi. Bəlkə də bu
küzəni işləyən sənətkar
ruhu mən bu şəkli çəkəndə
ruhuma hopmuş, mənim
fırça tutan əlimi öz
iradəsinə tabe etdirmişdi.
Bu şəkilləri bir-birindən
seçmək mümkün deyildi.
Fərqləri yalnız onda idi ki,
mən şəkli kağız üzərində, o
isə minalı qədim küzədə
işləmişdi, təsvirin üzərində
şəffaf mina qatı vardı və bu
qat ona əsrarəngiz bir ruh
vermişdi – bu gözlərdə
həmin o şıltaq, ərköyün
ruhun nifrət dolu
qığılcımları sayrışırdı. Yox,
inanılmaz bir şey idi!
Həmin yekə, sirayətedici,
divanə gözlər; həmin
diqqətli, gərgin və eyni
zamanda sakit sima! Kimsə
mənim o an yaşadığım
hissləri təsəvvür edə
bilməz! Özümdən qaçmaq
istəyirdim. Yəni belə bir
şeyin baş verməsi mümkün
idi? Bədbəxtliklər dolu
mənhus həyatım gözlərim
önündə bir daha canlandı.
Məgər bircə gözü tanımaq
ömürlük bəs etməmişdi
mənə? İndi eyni adama
məxsus iki cüt göz baxırdı
mənə! Dözülməz idi bu!
Orda, dağın ətəyindəki,
qurumuş çayın qırağındakı
sərvin altında torpağa
gömülən qızın gözləri. Göy
nilufər çiçəklərinin altında,
qan laxtaları arasında; indi
dövrəsində ziyafət qurmuş
qurd-quş arasında; şirəsini
çəkmək üçün göz
oyuqlarından, bəbəyinin
içindən tezliklə cücərəcək
pöhrələrin boy verəcəyi
məzarda basdırılmış qızın...
İndi isə təzədən canlanmış
bu gözlər hər iki rəsmdən
yenə mənə baxırdı!
O anadək mən özümü
yer üzünün ən bədbəxt, ən
lənətlənmiş məxluqu
sayırdım, amma indi elə bil
birdən rahatlamışdım - indi,
qəflətən anlamışdım ki, çox
qədim zamanlarda
mənimlə həmdərd olan
birisi də varmış. Məgər
əlimdəki küzəni yüz illər,
min illər qabaq işləyən
rəssam mənimlə bir dərddə
deyildi? Məgər o da mən
çəkənlərdən çəkmirdi?
 Bunu anlayana kimi,
özümü doğrudan
bədbəxtlərin bədbəxti
sayırdım. İndicə
anlamışdım ki, elə o da öz
həyatını o dağların,
təpələrin qoynundakı,
çoxdan xarabazara
çevrilmiş qəribə kərpic
evlərdə bir zamanlar
yaşamış, indi artıq
sümükləri belə çürümüş,
amma kiçicik zərrəcikləri
həmin o göy nilufər
çiçəklərində yaşayan
insanların arasında
keçirmişdi. O da mənim
kimi, bəlkə elə qələmdan
bəzəyirmiş; o da elə mənim
kimi biçarə, bədbəxt imiş.
İndi başa düşmüşdüm ki,
elə o da iki iri, qara gözün
ucbatından, eynən elə
mənim kimi əzab çəkirmiş.
Bu, mənə bir təsəlli, bir
toxtaqlıq idi.
Nəhayət, çəkdiyim rəsmi
kuzənin yanına qoydum,
getdim manqalı qalamağa.
Kğmür közərən kimi,
manqalımı gətirib şəkillərin
qarşısına qoydum,
vafurdan bir neçə dərin
qullab alıb özümü
unutdum, həzzin ən uca
zirvəsində gözümü şəkillərə
zillədim. Fikrimi cəmləməyə
çalışırdım və yalnız tiryəkin
mübhəm, ölçüsüz məstliyi
buna imkan yaradır, yorğun
beynim bir rahatlıq tapırdı.
Nə qədər tiryəkim
vardısa, hamısını
sümürdüm. Fikirləşirdim ki,
bəlkə bu yolla qərq
olduğum duman bütün
çətinliklərimi çözər,
gözlərim önündən asılan
pərdələri qaldırar, o uzaq,
üstünü kül örtmüş boz-
bulanıq xatirələrimi duman
kimi dağıdar. Axtardığımı,
bəlkə də ondan artığını
verdi mənə tiryək: fikirlərim
aydınlaşdı, gözlərim
önündəki mənzərələr rəngə
gəldi, genişləndi, onlarda
sanki bir tilsim vardı –
yarıməst, yarıayıq halda
idim.
Sonra mənə elə gəldi ki,
sinəmdən basan ağırlıq yox
oldu – elə bil cazibə
qanununun ziddinə, lap
çəkisiz olmuşdum.
Böyümüş, rənglərə, ətə-
qana dolmuş xəyallarımın
ardınca qol götürüb
uçmağım gəldi, elə uçdum
da – azad, sərbəst bir
uçuş! Bütün vücudum
təsəvvürəgəlməz dərəcədə
dərin bir həzzin ağuşuna
yuvarlanmışdı. Bədənim
bütün yüklərindən
qurtulmuş, sakit, cazibədar,
xoş rənglər və mənzərələrlə
dolu bir aləmə
düşmüşdüm. Sakit, sirli və
rəngarıng formalarla dolu
bir aləmə. Bəs sonra?..
Sonra isə xəyallarımın sapı
qırılır və bu forma və
rənglərin arasında
görünməz olurdu.
Dalğaların qoynuna
düşdüm – mehriban,
yüngül, məni ağuşuna tam
alan dalğaların. Ürəyimin
döyüntüsünü,
damarlarımda qanın axışını
duyurdum. Bu halım mənə
mənalı, ləzzət dolu anlar
bağışladı. Kaş indi elə bir
yuxuya gedəydim ki, hər
şey unudulaydı. Kaş
mümkün olaydı! Kaş
bitməyəydi bu halım! Bu
rənglərin, bu işığın, bu
melodiyanın içində qərq
ola biləydim. Elə qərq
olaydım ki, bu dalğalar
böyüyüb-böyüyüb dünyanı
tutaydı – bax onda arzuma
qovuşardım.
Yavaş-yavaş içimi bir
biganəlik, bir hissizlik sardı
– canımda xoş bir halsızlıq
duydum. Bu halsızlıq elə bil
mehriban dalağalarıyla
bütün vücudumu yuyurdu.
Sonra birdən hiss elədim
ki, həyatımın çarxı
deyəsən, geriyə fırlanır.
Yavaş-yavaş uşaqlığıma
döndüm, tamam
unutduğum səhnələr
gözlərim önündən kino lenti
kimi ötüb keçdi. Yalnız
görmək deyildi bu – mən
həmin hadisələrin
iştirakçısıydım, hiss edirdim
hər şeyi. Boyum anbaan
kiçilir, gəncləşir,
uşaqlaşırdım və birdən bu
xəyalat pozulub
dumanlandı, qaralıb itdi.
Mənə elə gəldi ki, bədənim
dibsizlikdən qapqara bir
quyu üzərindəki nazik
qarmaqdan asıla qalıb.
Sonra qarmaqdan
qopdum, uçdum dibsizliyə,
amma qarşımı kəsən heç
nə yox idi. Nəhayətsiz bir
gecənin zülmətində, dibsiz
uçuruma uçurdum. Sonra
gözlərim önündə bir-birinin
dalınca çoxdan unutduğum
lövhələr açıldı. Bir anlıq
huşum getdi. Özümə
gələndə, lap xırda bir
otaqda idim. Özü də elə bir
vəziyyətdəydim ki, ğzümə
də qəribə gəldi. Amma bu
vəziyyətim həm də son
dərəcə təbii idi mənim
üçün...
 -- -
Oyandığım bu dünyada
hər şey mənə o qədər
tanış, o qədər yaxın idi ki,
elə bil yaşadığım mühitdən,
keçmiş həyatımdan çox
buna bağlı idim. Elə bil
mənim real həyatımın
inikası idi bu. Bu tamam
başqa bir dünya idi, amma
mənim öz dünyama o
qədər bağlılığı vardı ki, elə
bil doğma bir mühitə
dönmüşdüm; elə bil
hansısa qədim, amma eyni
zamanda çox yaxın və
doğma bir dünyada
təzədən doğulmuşdum.
Hava hələ də
qaralmaqda idi.
Otağımdakı taxçada bir
yağ çırağı yanırdı, küncdə
yatacaq salınmışdı. Mən
oyaq idim, hiss edirdim ki,
bədənim od tutub yanır,
boynumdakı şal, əynimdəki
əba qan ləkələri içindəydi.
Əllərim də qanlı idi. Lakin
canımdakı qızdırma,
başımdakı gicəllənmə ilə
yanaşı, içimdə bir həyəcan,
bir nigarançılıq vardı və bu
hisslər paltarımdakı qan
izlərini təmizləmək
istəyindən daha güclü idi.
Bir fikir təqib edirdi məni –
polis indicə gəlib məni
həbs edəcək, axı mən elə
əvvəllər də tutulacağımı
gözləyirdim. Lakin bu
qərara gəlmişdim ki,
tutulmamışdan taxçadakı
zəhər kimi acı şərabdan bir
piyalə doldurub başıma
çəkim. Bütün bunları
qələmə almaq mənə vacib
bir vəzifə kimi gəlirdi indi.
İstəyirdim içimi didib
dağıdan bu Divi bayıra
çıxarım. İstəyirdim bütün
içimdəkiləri kağıza töküm!
Nəhayət, ani tərəddüddən
sonra çırağı yaxına çəkib
qələmi götürdüm, yazıya
belə başladım...
- - -
Mən həmişə belə
fikirləşirdim: susmaq ən
gözəl şeydir. Güman
edirdim ki, insan dəniz
qırağındakı danquşu kimi,
qanadlarını açıb tək-tənha
yaşasa, necə əla olardı.
Amma bu bizim
ixtyarımızda deyil axı –
necə olmalıydısa, elə də
olub! Kim bilir, bir də
gördün jandarmlar indi, lap
elə bu dəqiqə, ya da bir
saatdan sonra gəlib
apardlar məni. Mən
qətiyyən canımı qurtarmaq
fikrində deyiləm. Bir də,
danmağın nə mənası var
axı? Tutalım ki,
paltarlarımdakı qan
ləkələrini təmizlədim, nə
olsun? Onsuz da onların
əlinə keçməmişdən həmin
şüşədən, mənə miras
qalmış, taxçaya qoyduğum
şərab bir piyalə çəkəcəm
başıma.
İndi isə istəyirəm bütün
həyatımı üzüm salxımı kimi
sıxıb o şirəni divardakı
kölgəmin qupquru
boğazına ölən adamın
boğazına su tökdükləri
kimi, gilə-gilə süzüm.
İstəyim yalnız budur ki,
məni aparmamışdan, bu
otağın bir küncündə cüzam
yarası kimi, xərçəng kimi
bədənimi içəridən, yavaş-
yavaş yeyib dağıdan
əzablarımı kağıza köçürüm.
Fikirlərimi yalnız belə ifadə
edə, sapa düzə bilərəm.
Görəsən, mənim məqsədim
vəsiyyətnamə yazmaq deyil
ki? Yox, əsla yox! Dünya
malından nəyim var ki,
götürüb aparalar. Nə
məmurların çalıb aparması
üçün malım var, nə
şeytanın aparması üçün
imanım. Əgər belədirsə, bu
dünyada mənim üçün
əhəmiyyəti olan görəsən
nədir? Ömür deyilən şeyi
badi-fənaya vermişəm.
Əslində, bilərəkdən
eləmişəm bunu... Mən
gedəndən sonra da, hər
şey cəhənnəmə - nə olur,
olsun qoy! Bu yazdıqlarımı
kim oxumaq istəyərsə,
oxuyar. Oxuyan olmasa,
qoy lap min il dursun
burda. Mən indi yalnız
özüm istədiyimdən yazıram
bunları. Mənim buna
ehtiyacım var. Bütün
fikirlərimi kğlgəmə, o xəyali
varlığa çatdırmaq istəyirəm
və buna həmişəkindən
daha güclü ehtiyac
duyuram. İndi yağ çıraqının
üzərinə əyilib yazdıqlarımı
oxuyan və sözbəsöz udan
məşum kölgəmə. Bu kğlgə
hər şeyi məndən yaxşı
başa düşür! Mən indi
yalnız ğz kğlgəmlə rahat
danışa bilərəm. Məni
danışmağa məcbur edən
də elə odur. Məni yalnız o
yaxşı tanıyır deyə, yalnız o
başa düşmək
iqtidarındadır.
İstəyirəm həyatımın
şirəsini, yox-yox, şirəsini
yox, zəhər kimi şərabını
damcı-damcı kölgəmin
qurumuş boğazına töküm
və deyim: “İç! Bu mənim
həyatımdır!”
 Məni dünən kim görübsə,
sınıxmış, həstəhal bir gənc
görüb. Bu gün isə artıq
qozbel bir qocayam – ağ
saçlı, şişkin, qızarmış
gözlü, uçuqlamış dodaqları
olan bir qoca. Otağımın
pəncərəsindən çölə
boylanmağa, qalxıb özümə
güzgüdə baxmağa belə
qorxuram, çünki hara
baxsam, saysız-hesabsız
kölgələrimi görürəm. Lakin
beli bükülmüş kölgəmə öz
həyatımı izah etmək üçün,
əvvəlcə gərək nələrisə
danışam ona. Gör
uşaqlığım, sevgim, şəhvət
və ehtiraslarım, toyum,
ğlümümlə bağlı nə qədər
hadisələr var! Və onların
heç biri həqiqətə uyğun
deyil. Mən artıq bu
nağıllardan, rəvayətlərdən,
söz oyunlarından
bezmişəm.
Çalışacam ki, bu üzüm
salxımını sıxıb şirəsini son
qətrəsinə kimi çıxarım. Bəs,
onda heç olmasa bir qətrə
həqiqət olacaqmı?! Bax,
bunu bilmirəm. Mən
bimirəm ki, hardayam;
bilmirəm ki, başımın
üstündəki bu bir parça
səma, ayağımın altındakı
torpaq hansı şəhərinkidir.
Hər halda, heç nəyə əmin
deyiləm. Mən o qədər
ziddiyyətli şeylər
görmüşəm, o qədər
söhbətlər eşitmişəm,
baxışlarım o qədər
əşyaların üzərindən
sürüşərək keçib ki... Bu
şeylərin ruhu onların nazik
üst qatının altında gizlənib.
Elə ona görə daha heç
nəyə inanmıram. Mən elə
indi də əşyaların reallığına,
onların maddiliyinə,
çəkisinin varlığına
inanmıram. BilmirəM
həyətin bir küncündə atılıb
qalmış həvəngdəstənin
reallığına inanmaq olarmı.
Lap elə onu barmağınla
tıqqıldadıb soruşsan ki,
yerində sabit durubmu,
ümumiyyətlə realdırmı və
sualına müsbət cavab
alsan belə, həvəngdəstəyə
inanmaq olar? Bimirəm...
Yəni mən qeyri-adi, fərqli
insanam? Bunu da
bilmirəm. Ancaq lap elə
indicə, güzgüyə baxanda
tanımadım özümü. Yox, o
biri, əvvəlki “mən” ölüb
artıq, çürüyüb gedib,
amma bizim aramızda heç
bir sərhəd, heç bir uçurum
yoxdur. Mən özüm barədə
danışmalıyam, amma
nədən başlayım, bilmirəm.
Ömür elə başdan-ayağa
hekayədir, nağıldır onsuz
da. Mən bu salxımı
sıxmalıyam və şirəsini
damcı-damcı bu qoca
kölgənin boğazına
süzməliyəm.
Nədən başlayım? Axı indi
beynimdə qaynaşan fikirlər
indicə yaranıb, onların nə
bir dəqiqə, nə bir saat
əvvələ, tarixə heç bir
aidiyyəti yoxdur. Dünən
baş vermiş bir hadisə
mənim üçün min il bundan
əvvəlki hadisədən daha
cansız, daha köhnə ola
bilər.
Bəlkə də həyatla bütün
əlaqələrimi kəsən
zamandan bəri, bütün
keçmişim gözlərim
qarşısında aydın təzahür
edir.
 Kemiş, gələcək, saatlar,
aylar, illər – mənim üçün
hamısı birdir. Uşaqlıq,
qocalıq – bunlar boş
sözlərdən başqa bir şey
deyil. Onların yalnız adi
adamlar üçün, qara
camaat üçün nəsə bir
mənası var – mən “qara
camaat” sözünü zorla
tapdım – mötədil şəraitdə
yaşamağa öyrəşmiş həmin
adamlar üçün, yalnız onlar
üçün həyat ilin fəsillərinə
bölünür və elə mötədil
iqlimdə ilin fəsilləri kimi olur.
Lakin mənim həyatım ilin
yalnız bir fəslindən ibarət
idi – hansısa soyuq bir
ölkədə, əbədi zülmətdə
keçən bütöv bir ömür kimi
və bu zaman içimdə daim
bir alov yanır, məni şam
kimi gilə-gilə əridirdi.
Otağımın ibarət olduğu
bu dörd divarın arasında,
məni əhatə edən bu qala
divarlarının bu üzündə
fikirlərim aramla əriyirdi.
 Yox, səhv edirəm: mənim
həyatım quru odunların
alovuna yanan yaş odun
qalağı kimidir - özü yanmır,
ancaq qaralır, başqa
odunların tüstü-
dumanından kömürləşir.
Mənim otağım da,
minlərlə başqa otaqlar kimi,
qədim tikililərin
xarabalıqları üzərində
kərpicdən ucaldılıb.
Ağardılmış, suvanmış
divarlarında yazıı haşiyələr
görünür. Lap məqbərələrdə
olan kimi. Otağımın ən
xırda detalları, məsələn
künclərdəki hörümçək
torları mənim fikrimi
saatlarca işğal edə bilər.
Yatağa düşəndən bəri,
evimi yığışdırmağa az-az
gəlirlər. Divara çalınmış
uzun mismar nənnidən
qalıb – mənim və arvadımın
nənnisindən. Çox güman
ki, bizdən başqa da neçə-
neçə körpənin ağırlığına
dözəsi olub, bunu deyə
bilmərəm. O mismardan bir
qədər aşağıdadivara bir
taxta mıxlanıb. Onun
altından bizdən əvvəl
burda yaşayanların
qoyduğu qoxular gəlir.
Qəliz, davamlı qoxulardır –
indiyə kimi heç bir yel, heç
bir külək onları dağıda
bilməyib – tər, köhnə azar-
bezar, ağız, ayaq, qaxsımış
yağ, çürüyən həsir, yanmış
qarğanaq, cürbəcür
dəmləmələrin, qovrulmuş
soğanın, bişən şorbanın,
pendirin, cinsi yetkinliyə
çatmış oğlan uşağının
yatacağının qoxusu, uşaq
əskisinin qoxusu; küçədən
gələn qoxuların qoxusu;
ölü, yaxud can verən bir
kimsənin, ya da, hələ
yaşayan və özünəməxsus
qoxusunu da yaşadan
kiminsə qoxusu. Və daha
neçə-neçə, mənşəyini
aydınlaşdıra bilmədiyim,
amma buralarda öz izini
qoymuş başqa qoxular da
var.
 Mənim otağım aralıq otaq
olub, qara camaatın
dünyasıyla əlaqəsi yalnız
arxa otaqdakı iki xırdaca
pəncərədəndir: biri həyətə
açılır, digəri küçəyə. Bu
pəncərə məni şəhri-Reyə
bağlayır. O şəhərə ki, adını
“Dünyanın gəlini”
qoymuşdular, minlərlə
küçəsi, dalanı, alçaq evləri,
mədrəsə və karvansaraları
vardı, dünyanın ən əzəmətli
şəhəri hesab olunurdu. Hə,
arxa otağımin
pəncərəsindən nəfəs alan,
yaşayan şəhər nəbzi
duyulurdu. Burda, bu
otaqda gözlərimi yummağa
bəndəm ki, otağımın bir
küncündə, mənim ləng
xəyali baxışlarım önündə
şəhərin solğun, pozuq
kölgələri, mənim
təxəyyülümü sarsıdan nə
varsa, hamısı: sarayları,
mədrəsələri, bağları olan
əzəmətli şəhər təzahür edir.
Bu iki pəncərə məni
dünyaya, qara camaatın
dünyasına bağlayır. Bu
otaqda divardan bir güzgü
də asılıb, hərdən özümə
baxıram və mənim məhdud
dünyamda bu güzgünün
yeri mənə heç bir aidiyyəti
olmayan qara camaatdan
daha böyükdür.
Pəncərəmdən şəhərin
bütün mənzərəsindən kiçik,
kasıb bir qəssab dükanı
görünürdü. Gündə cəmi iki
cəmdəklik ət sata bilən
dükan. Hər baxanda
qəssabı görürdüm.
Səhərlər bu dükanın
qabağında vərəmli adam
kimi quru, kal öskürən;
qaxaca dönmüş qabaq
ayaqlarının dırnaqları
bozarmış bir cüt arıq yabı
dururdu. Bu dırnaqlar elə
bil hansısa vicdansız, vəhşi
hökmün icrası üçün əlləri
kəsilmiş, qaynar yağa
basılaraq yarası dağlanan
qol güdüllərini xatırladırdı...
Yabıların hər iki yanından
qoyun cəmdəkləri sallanıb.
Qəssab yağlı əlləriynə
xınalı saqqalını sığallaya-
sığallaya cəmdəkləri
nəzərdən keçirir. Baxıb
seçir, quyruqlarını qaldırıb
çəkisinə baxır. Sonra da lıb
dükanındakı qarmaqlardan
asır. Atlar ağır nəfəs ala-ala
yerlərindən tərpənir.
Qəssab da kəsilmiş
boğazlarından daman qanı
hədəqəsindən çıxmış
gözlərinin qapaqların
laxtalanmış bu cəmdəkləri
əvvəlcə, əzizləyirmiş kimi
sevə-sevə sığallayır, sonra
sümük dəstəli iri qəməsini
alıb cəmdəkləri doğrayır,
axırda da üzündə xoş bir
təbəssüm müştərilərinə
satır. Kaş işindən necə
ləzzət aldığını gözünüzlə
görəydiniz! Mən əminəm ki,
onun aldığı ləzzət elə-belə,
adi yox, qeyri-adi bir hiss
idi. Bunu məhəlləmizdə
dolaşan, hər dəfə qəssabın
yağlı əllərini yazıq bir
görkəmlə izləyən qalın
boyunlu, yöndəmsiz sarı
köpək bilir. Qəssabın öz
işindən böyük zövq aldığını
o da gözəl bilir.
Bir az o tərəfdə, talvarın
altında qəribə bir qoca var,
qabağına nimdaş bir yaylıq
sərib, bütün var-yoxunu
düzüb üstünə: oraq, bir cüt
nal, bir neçə alabəzək
muncuq, bıçaq, siçan
tələsi, paslı kəlbətin, mina
tökmək üçün qurğu, dişləri
qırılmış daraq, kiçik çanaq,
üstünə kirli əski saldığı
köhnə, minalı dolça. Bu
qocanı pəncərəmdən
saatlar, günlər, aylar uzunu
görürdüm. Onun boynunda
həmişə kirli bir şal, əynində
Şüştər əbası olur. Açıq
yaxasından çallaşmış
sinəsinin qılları görünür,
iltihabdan qızaran
gözlərinin qapaqları hansı
murdar azardansa köz-köz
irinləyib, əbasının qolunda
üçkünc duası var. Bu qoca
sapsarı, qur yemiş dişləri
olan ağzını yalnız cümə
axşamları açır, “Quran”
oxuyur. Yəqin dolanışığını
elə bundan çıxarırdı, çünki
heç vaxt görməmişdim
ondan nəsə alan ola.
Deyəsən,
qarabasmalarımda üzünü
tez-tez gördüyüm adam elə
onun özüdür. Maraqlıdır,
görəsən bu qırxıq kəllənin
içində, ensiz alnını bir az
da daraldan qəhvəyi
çalmanın altında hansı
mənasız, sarsaq fikirlər
cücərir? Adama elə gəlirdi
ki, bu qocanın həyatı ilə
qarşısına sərdiyi kirli
yaylığın, onun üstündəki
köhnə əşyaların nəsə
xüsusi bir əlaqəsi vardı.
Neçə dəfə istəmişəm
yaxınlaşıb onunla kəlmə
kəsim, ya da
satdıqlarından bir şey alım,
amma nədənsə heç ürək
eləmirdim.
Süd anam deyirdi ki, bu
qoca cavanlığında dulusçu
olub, indi isə əlində tək bu
kuzə qalmışdı. İndi
ruzusunu xərəm-xırda
alverdən çıxarırdı...
 Bunlar mənim xarici
aləmlə yeganə əlaqəm idi.
Öz dünyamda isə bir süd
anam vardı, bir də ləçər
arvadım. Mənim süd anam
həm də elə onun süd anası
idi. Arvadımla mən təkcə
yaxın qohum deyildik, bir
həm də eyni qadının
döşlərindən süd əmmişdik.
Belə götürəndə, onun anası
həm də elə mənim anam
idi. Mən axı öz
valideynlərimi heç vaxt
görməmişdim. Məni
külrəngli saçları olan
ucaboy qadın – onun
doğma kimi sevdiyim anası
böyütmüşdü. Elə ona görə
qızına evlənmişdim də.
 Ata-anam barədə o
qədər cürbəcür söhbətlər
eşitmişdim ki... Amma
mənə ən inandırıcı gələni
elə süd anamın
danışdıqları idi. Atamla
əmim ekiz olub. Sifətlərinin
cizgiləri də, bədən
quruluşları da, xasiyyətləri
də eyni imiş. Hətta səsləri
belə bir-birinə o qədər
bənzəyirmiş, seçmək
mümkün deyilmiş. Bundan
başqa onların arasında
mənəvi, ruhi bir bağlılıq da
varmış. Hətta hissiyyatları
belə o qədər üst-üstə
düşürmüş ki, biri
xəslənəndə, eyni azara
digəri də tutulurmuş. Onlar
üçün deyirmişlər ki, elə bil
bir almadır, yarıya bölünüb.
Axırda iş elə gətirir ki, iyirmi
yaşlarına çatandaticarəti
özlərinə peşə seçir, bir-
birinə qoşulub Hindistana
yollanırlar. Orda Rey
şəhərində istehsal olunan
məhsullar satırdılar –
rəgbərəng pambıq
parçalar, xələtlər, cübbələr,
şallar, iynə-sap, gil qablar,
yerli gilabidən düzələn
sabun, şəkilli
qələmdanlar... Atam özü
Benaresdə qalır, əmimi isə
Hindistanın başqa
şəhərlərinə, alverə
göndərir. Bir müddətdən
sonra atam Linqamın
şərəfinə ucaldılmış
məbəddə rəqqasəlik edən
bakirə bir qıza – Buqam
Dasiyə aşiq olur. Qızın işi
Linqamın nəhəng bütü
qarşısında mərasim
rəqsləri ifa etmək,
bütxananın yır-yığıyla
məşğul olmaqdan ibarət
idi. Döşləri limon kimi şux
imiş; iri, badamı gözləri,
qovşağına qırmızı xal
qoyulmuş qələm qaşları
varmış.
Mən indi Buqam Dasini,
yəni anamı görə bilirəm.
Şux rəngli, qızıl tikməli,
sinəsi açıq sari var
əynində, alnına gülbafta
qatma bağlayıb. Onun ağır,
gecənin zülməti kimi qara
hörükləri peysərində yığılıb;
topuqlarında, biləklərində
bilərzik, burnunda qızıl
halqası var; gözləri çox iri,
badamı, dişləri parlaqdır.
Sitar, təbil, sinc, təmbur
səsinə aram-ahəstə
hərəkətlərlə rəqs edir...
Başıçalmalı, belbağılı
çılpaq kişilərin çaldığı incə
və yeknəsəq; hindlilərin
bütün tilsim və ovsunlarını;
bütün inanc və dərdlərini;
şəhvani hiss-həyəcanlarını
özündə əks etdirən dərin
mənalı bir rəqs idi. Bu rəqs
sanki Buqam Dasinin iç
dünyasını üzə çıxarırdı.
Şəhvani işarələrlə dolu
müqəddəs hərəkətlər qızın
bədənini gül qönçəsi kimi
açır, rəqqasə çiyinlərində
başlanan dəli titrəyişi
qollarına, barmaqlarının
ucuna kimi dalğa-dalğa
ötürür, Gah əyilir, gah da
qəddini açırdı. Xüsusi
məna kəsb edən , sözsüz
danışan bu hərəkətlərin
mənim atama təsiri necə idi
görəsən? Bəs, tər qoxusu,
müşk ətri, saçlarının
rayihəsinə qarışan səndəl
yağı?.. Bütün bunlar
ecazkar tamaşanın
seyrindən oyanan ehtirası
bir az da alovlandırdı.
Onun saçlarının ətrində
uzaq-uzaq ölkələrdə bitən
qəribə bitkilərin rayihəsi
var; o ətir köhnə, çoxdan
yatmış hissləri dilildir,
onlara yeni nəfəs verir. Bu
ətir yenicə anadan olmuş
körpənin otağındakı, içində
yad ellərdən gələn dava-
dərman saxlanan
mücrüdən gəlirdi. Bəlkə
körpə ikən mənə içirdikləri
ot dəmləmələrinin qoxusu
idi bu? Bütün bu qoxular
atamla bağlı köhnə,
unudulmuş xatirələri oyadır,
canlandırırdı...
Atam Buqam Dasiyə elə
valeh olmuşdu ki,
rəqqasənin inancını -
Linqama inancı qəbul
etmişdi... Amma
hamiləliyindən xəbər tutan
kimi, onu məbəddən
çıxarmışdılar.
Əmim Benares
səyahətindən dönəndə
mən təzəcə anadan
olmuşdum. Onun zövqü
də, maraqları da atamınkı
ilə tam üst-üstə
düşdüyündən, əmim də
anamın dəli-divanəsi olur
və axırda qadını yoldan
çıxarır. Elə bir çətinliyi də
yox idi – atamla o dərəcədə
bənzəyirdilər bir-birinə.
Amma elə ki, işin üstü açılır,
anam deyir ki, hər ikisini
atacaq, başını götürüb
gedəcək. Amma bir çıxış
yolu da göstərir: zəhəri
başqalarından qat-qat
güclü olan kobra ilə sınağa
çəkilmək. Deyir ki, hansınız
sağ qalsanız, onunla
yaşayacam. Bu sınağın
şərti belə idi: atamla əmim
ilanla bir yerdə, qaranlıq
otağa salınacaq. Qapının
ağzında isə peşəkar ilan
ovsunçusu güdəcəkdi. İlan
onlardan hansını çalsa,
təbii ki, çığırmalıydı.
Çığıran kimi, ovsunçu içəri
girib ikincisini qurtaracaqdı
və Buqam Dasi ona qismət
olacaqdı...
Sınaq otağına
girməmişdən atam Buqam
Dasidən xahiş edir ki, onun
üçün müqəddəs bir rəqs
ifa etsin. O da razılaşır. Zəif
məşəl işığında, ilan
ovsunçusunun tütəyinin
sədaları altında, anam
rəqsə başlayır. Bu rəqsin
süzgün, dil açıb danışan
hərəkətləri vardı – qadın
ilan kimi qıvrıla-qıvrıla rəqs
edirdi...
 Sonra da atamla əmimi
içində ilan olan qaranlıq
otağa salırlar. Az sonra
içəridən ucalan nalənin
dalınca eşidənlərin canına
üşütmə salan bir inilti səsi,
kəsik-kəsik gülüş sədası
gəlir. Bu dəli bir hayqırtı idi.
Otağın qapısını açanda
ilanın qorxusundan bircə
anda qocalmış əmim
çıxmışdı içəridən. Misilsiz
bir dəhşət yaşamışdı –
həsirin üstündə sürünən
ilanın xışıltısı, onun dəfşətli
fiti, par-par yanan gözləri,
iynə kimi iti, uzun zəhər
dişləri, quruluşundan
qaşığı xatırladan xırda
başıyla bitən uzun boynu...
 Şərtə əsasən,
Buqamdasi ona çatır. Faciə
bunda idi ki, kimin nicat
tapdığını anlamaq olmurdu
– atam idi, yoxsa əmim. Bu
sınaqdan sonra əmimin
ağlı çaşdığından o özünün
keçmiş həyatını tamam
unutmuşdu, heç məni də
tanımırdı. Adamlar da bunu
görüb elə qərara
gəlmişdilər ki, bu kişi
mənim atam yox, əmimdir.
Məgər bu rəvayətin
mənim həyatıma aidiyyəti
yoxdur? Məgər bu dəhşətli
sınaq, hamının tükünü
ürpədən o qəribə gülüş
mənə sağalmaz bir yara
vurmamalıydı?
 Həmin vaxtdan etibarən
mən hamı üçün yad
birisinə, ailədəki artıq ağıza
çevrilmişdim. Nəhayət
əmim, ya da atam ticarət
işləriylə əlaqədar
Budamdasini, məni də
götürüb Reyə qayıtdı. Məni
bacısının yanına gətirdi,
onlarda, yəni bibimgildə
qoyub getdi.
Dayəm danışırdı ki, anam
mənimlə sağollaşanda
bibimə içində ilan zəhəri
qatılmış şərab olan tünd
rəngli bir şüşə də vermişdi.
Hə, Buqamdasi kimi bir
qadın öz oğluna yadigar
kimi daha nə verə bilərdi
ki? Qırmızı şərab, əbədi
yuxunun ən yüngül yolu –
həmişəlik hüzur bəzş edən
kobra zəhəri! Bu bəlkə də
onun elə öz həyatının
şirəsiydi - üzüm salxımı
kimi sıxıb son qətrəsinədək
mənə bağışlamışdı – atamı
öldürən həmin o zəhəri...
Mənə necə qiymətli bir
hədiyyə qoyduğunu indi
anlamışam.
Görəsən, anam hələ
sağdır? Bəlkə dəindi, mən
bu sətirləri yazarkən o
Hindistanın ucqar bir
şəhərinin küçələrindən,
meydanlarından birində
məşəl işığında ilan kimi
qıvrıla-qıvrıla rəqs. Hər
şeylə maraqlanan y
arıçılpaq qadınlar, uşaqlar,
kişilər isə onun tamaşasına
durub. Beli bükülmüş,
pırtlaşıq saçları ağarmış
qoca atam, ya da əmimsə
bir qiraqda oturub baxır,
dibsiz quyu kimi qaranlıq
otağı xatırlayır, ilan fitini
eşidir – bax-bax, başını
qaldırdı, gözləri alışıb yanır,
mantiyası açılıb ərsin şəkli
alır, bozumtul boynunun
arxa tərəfində eynək şəkilli
naxışı aydın görünür...
Nə başınızı ağrıdım, hər
halda məni “nənəcan”
çağırdığım sevimli qadının
qucağında buraxanda,
hələ südəmər körpə idim.
Nənəcan həm də mənim
bibim qızına, yəni indiki
ləçər, fahişə arvadıma da
süd verirdi. Beləliklə, kürən
saçları həmişə alnına
tökülən cantaraq bibimin
himayəsində, onun qızıyla -
həmin o fahişəylə bir yerdə
böyüdüm.
 Özümü xatırlayandan
bibimi ana bilib sevmişəm.
Onu o qədər sevirdim ki,
qızını, özümün süd bacımı
məhz anasına oxşadığına
görə arvad elədim özümə.
Daha doğrusu, onu almağa
məcbur idim. Bu qız yalnız
bir dəfə özünü mənə təslim
etdi və həmin o hadisəni
ömrüm boyu unuda
bilmərəm. Bu, onun
anasının, mənim bibimin
ölüm yatağında can
çəkişdiyi vaxt çarpayısının
baş tərəfində olmuşdu...
Gecədən xeyli keçmişdi,
evdəkilərin hamısı çoxdan
yuxuda idi. Mən əynimdə
alt paltarı canıyla əlləşən
bibimin otağına getdim ki,
son dəfə görüşüm onunla –
bilirdim, sabaha
çıxmayacaqdı. Rəhmətliyin
çarpayısının baş tərəfində
bir cüt şam yanırdı,
sinəsinə Quran
qoymuşdular ki, canını
tapşıran kimi cəsədinə cin-
şeytan doluşmasın.
Üzündəki kətan parçanı
çəkəndə bibimin ciddi,
cəlbedici sifətini həmişəki
kimi gördüm. Artıq onu bu
dünyaya bircə tel belə
bağlamırdı. Qeyri-ixtiyari
baş əydim qarşısında. O
an ölüm mənə çox adi, təbii
bir şey kimi gəlirdi... Birdən
bibimin dodaqlarının
qırağında donub qalmış
yüngül, kinayəli təbəssümü
dəydi gözümə. İstəyirdim
əlini öpüb çıxam, amma
çönəndə, indi arvadım olan
həmin o fahişə girdi otağa.
Son nəfəsi ağzından çıxan
anasının yanında mənə elə
şəhvətlə sıxıldı, elə çəkdi
özünə, elə hərarətli, çılğın
öpüşlərə qərq etdi ki, yer
ayrılsaydı, xəcalətimdən
yerə girərdim! Bilmirdim,
başıma haranın daşımı
töküm. Mərhum elə bil
dişlərini ağarda-ağarda
bizə gülürdü. Mənə elə
gəldi ki, onun sakit
təbəssümü də yavaş-yavaş
dəyişir, tamam başqa cür
olur. Qeyri-ixtiyari mənə
sıxılmış qızı qucaqladım,
öpüşlərə qərq etdim...
Qəflətən, qonşu otaqla
aramızda olan pərdə
çəkildi, içəri bibimin əri, bu
fahişənin atası, donqarbel,
boynuşallı qoca girdi.
Güldü - quru, iyrənc bir
gülüşlə. Elə güldü, lap
tüklərim biz-biz oldu.
Durmaq bilmirdi,
gülməkdən çiyinləri əsirdi,
amma biz tərəfə nəzər belə
salmadı. Yer də ayrılmırdi
ki, ayıbımızı örtsün. Əgər
bacarsaydım meyitin
sifətinə yağlı bir şillə
ilişdirərdim – kinayəli
təbəssüm hələ də
dodaqlarından
çəkilməmişdi. Aman Allah,
biyabır oldum! Mən
yüyürüb dəhşət içində
otaqdan çıxdım...
Bunu yəqin qızın özü
düzüb-qoşmuşdu ki,
onunla evlənməyə məcbur
olum. Süd qardaş-bacısı
olduğumuza baxmayaraq,
onların camaat arasında
abrı getməsin deyə, bu qızı
özümə arvad etməyə
məcbur idim. O heç qız da
deyilmiş, amma o vaxt mən
bunu bilmirdim. Mənə bunu
başqaları deyirdi. Yəqin
dəqiqliyiylə necə olduğunu
heç vaxt öyrənə
bilməyəcəm. Zifaf gecəsi
otaqda baş-başa qalanda,
nə qədər yalvardımsa,
sözümə baxmadı, paltarını
soyunmadı. Elə hey
pıçıldayırdı: “namaz qılıb
paklanmamışam, olmaz”.
Məni əsla yaxın buraxmadı
özünə. Çırağı keçirib otağın
o biri küncündə uzandı.
Söyüd yarpağı kimi tir-tir
əsirdi – elə bil onu dəhşətli
əjdəhayla bir qaranlıq
otağa salmışdılar. Heç kəs
buna inanmaz ki, həmin o
gecə bircə dəfə öpməyimə
də icazə vermədi –
inanılası şeydir bəyəm?
İkinci gecə də otağa ondan
qabaq gəlib dünən
yatdığım yerdə uzandım.
Sonrakı gecələr də elə -
yaxınlaşmağa cürətim
çatmırdı. Xeyli vaxt keçdi,
mən hələ otağın eyni
küncündə, döşəmənin
üstündə yatırdım. Buna
inanmaq olar? Düz iki ay...
Yox, iki ay dörd gün ona
yaxınlaşmağa cürət
etmədim...
 O dəsmalı əvvəlcədən
hazırlamışdı – qabaqcadan
ona, bilmirəm göyərçin
qanı idi, nə idisə, sürtüb
hazır saxlamışdı. Dəqiq
bilmirəm! Bəlkə də ilk
özünün ilk eşq gecəsindən
yadigar saxlayırdı ki, məni
bir az da artıq kinayə
obyektinə çevirsin – axı
onda hamı məni təbrik edir,
mənalı-mənalı göz vurur və
yəqin ürəklərində deyirdilər:
“Bu oğlan dünən gecə dağı
dağ üstünə qoyub!”. Mən
özümü o yerə qoymurdum,
onlar da sarsaqlığıma
gülürdülər. Elə onda qərara
aldım ki, vaxt gələcək,
bütün bunları yazacam...
 Arvadımın neçə dənə
aşnası olduğunu biləndən
sonra, ya da bəlkə axund
ərəbcə bir neçə kəlmə
oxuyub onu mənə həvalə
edəndən sonra zəhləsi
gedirdi məndən. Əlimdən
qurtulub azad olmaq, azad
yaşamaq istəyirdi!
Nəhayət, gecələrin birində
zorla da olsa, onun yanına
girəcəyimə söz verdim. Elə
də elədim. Amma bir xeyli
əlbəyaxa olandan sonra,
qalxıb getdi. Həmin gecə
mənə qalan bədəninin
qızdırdığı, qoxusunu almış
yatacaqda yatıb şellənmək
oldu. Rahat yatmağın nə
olduğunu mən elə o gecə
daddım. Ertəsi gündən
etibarən yerini başqa
otaqda salmağa başladı.
Mən axşamlar evə
qayıdanda, o hələ
gəlməmiş olurdu. Əslində
mən heç gəlib-gəlmədiyini
də bilmirdim və heç bilmək
də istəmirdim – mən axı
təkliyə, təklikdə ölməyə
məhkum edilən adam
kimiydim. Çox istəyirdim
necə olur-olsun, bir yol
tapıb, onun aşnalarını
tanıyım. İnanmazsınız, elə
ki, kimdənsə xoşu gəldiyini
eşidirdim, düşürdüm
dalına, onu pusub min-bir
oyundan çıxır, tanış olmaq
üçün alçalırdım qarşısında,
bir yolla onları bir-birinə
yaxınlaşdırıb rahatlıq
tapırdım. Amma, ay
aşnaları vardı ha!
İçalatsatandan tutmuş,
aşpaza; gecə
gözətçisindən müftiyə;
tacirdən filosofa kimi, eyni
xislətdə, eyni sir-sifətdə -
lap kəlləpaçaçı şəyirdinə
bənzəyirdilər. Fərqli olan
bircə cürbəcür adlar,
növbənöv ayamalar,
peşələr idi. Və onların
hamısını məndən üstün
tuturdu...
Mən necə alçalır, necə
sıxılırdım, buna kimsə
inanmaz! Bilirsiz nədən
qorxurdum? Qorxurdum
arvadımı itirəm! Çalışırdım
onun məşuqlarından
özümü necə aparmağı,
xoşagələn olmağı
ğyrənim... Amma nə etsəm
də, hamının gözündə
çarəsiz bir qurumsaq, bir
oğraş idim. Şəhərin ən
sarsaq adamı belə mənə
gülürdü. Amma əslinə
qalanda, bu qara
camaatdan axı nə öyrənə
bilərdim? İndi artıq bilirəm:
onları həyasızlıqlarına,
sırtıqlıqlarına görə sevirmiş.
Onun məhəbbəti də elə
sevgililəri kimi murdar,
üfunətli idi – bu eşqdən, bu
məşuqlardan ölüm havası
gəlirdi...
 Bəyəm mən doğrudan
onunla sevişmək
istəyirdim? Məni bu
dərəcədə cəlb edən onun
nəyiydi görəsən? Zahiri
görkəmi? Bəlkə mənə
bəslədiyi nifrət? Bəlkə
davranışı? Bəlkə
uşaqlıqdan ona
bağlanmağım? Bəlkə
anasına məhəbbətim?
Bəlkə elə bunların hamısı?..
Yox. Bilmirəm! Bircə şey
bilirəm: bu qadın, bu
fahişə, bu cadugər mənim
ruhuma elə bir zəhər
hopdurub ki, onu istəyən
tək mən deyildim,
bədənimin bütün
hüceyrələri tək-tək onun
hüceyrələrini istəyirdi –
qovuşmaq üçün dad çəkir,
nalə edirdi. İnsan ayağı
dəyməyən kimsəsiz bir
adada onunla baş-başa
qalmaq ən böyük arzum
idi! Deyirdim, kaş bir
zəlzələdən, qasırğadan-
zaddan ola, şimşək çaxa,
pəncərəmizin altında
pusub fürsət gözləyən o
murdarları vurub külə
döndərə - ikimiz qalaq.
Görəsən, onda da məni
qoyub hansısa heyvanı –
Hindistan kobrasını,
əjdəhanı-zadı seçməyəcək
ki? Mən onunla heç olmasa
bircə gecəmi keçirmək
istəyirdim, sonra qoy lap
qucaqlaşa-qucaqlaşa
canımızı tapşıraq! Məncə
həyatımın ən gözəl sonluğu
elə bu olar...
Elə bil məni içimdən
gəmirib məhv edən dərdim
bəs eləmirdi bu fahişəyə -
istəyirdi işgəncə verə-verə
öldürüb ləzzət ala.
 Nəhayət, iş-gücün daşını
tamam atıb heç küçə-
bazara da çıxmadım,
güşənişin oldum – elə bil
canlı meyit idim, evdə
kölgə kimi gəzib
dolanırdım. Aramızdakı
münasibətlərin sirrindən
kimsə xəbərdar deyildi.
Yavaş-yavaş, tədricən
ölməyimin şahidi təkcə
dayəm idi, o da məni
qınayırdı. Camaat isə yalnız
bu fahişənin halına acıyır,
arxamca pıçıldaşır, qulağım
eşidə-eşidə deyirdilər:
“Yazıq qadın! Bu divanə
ərinə necə tab gətirir,
görəsən?” Vallah, haqlı
idilər, çünki mənim bu
dərəcədə zəlil, çarəsiz
olmağım da axı inandırıcı
deyildi.
Günbə gün arıqlayıb
əldən düşürdüm. Hər gün
üzümü qırxanda güzgüyə
baxıb görürdüm ki,
yanaqların qızara-qızara
qəssabxanadan asılmış
cəmdəklərin rəngini alır.
Bədəmin alışıb yanır,
gözlərimdə bir çarəsiz,
xəstəhal xumarlıq.
Düşdüyüm bu vəziyyət
ürəyimdən idi – tezliklə
öləcəyimi bilir, gözlərimdə
ölüm pərdəsi görürdüm.
Nəhayət həkimbaşıya
xəbər verdilər - qara
camaatın həkiminə, bizim
ailə həkimimizə xəbər verib
evə dəvət elədilər. Yeri
gəldi-gəlmədi, deyərdi ki,
hamımızı boya-başa
çatdıran o olub. Başında
ağ çalması, çənəsində bir
arşınlıq saqqal, başladı
babama kişilik qüdrətini
bərpa edən iksir
verməsindən, boğazıma
şəkərli xakşir südü zorla
tökməsindən, bibimin
göbəyinə qarın yumşaldan
məlhəm bağlamasından
dəm vurmağa. Gələn kimi,
çarpayımın baş tərəfində
əyləşdi, nəbzimi tutdu,
dilimə baxıb eşşək südüylə
arpa suyu içmək tapşırdı;
bir neçə dərmanı da uzun
bir kağıza yazıb dayəmə
verdi ki, hazırlatdırsın.
Qəribə, əcaib-qəraib
yağlar, dəmləmələr,
cövhərlər idi: döyülmüş
quru şüyüd, zeytun yağı,
əzilmiş biyan kökü, kafur
yağı, döyülmüş dəfnə
yarpağı, çobanyastığı yağı,
kətan toxumu, küknar
qozaları və sair boş-boş
şeylər.
Vəziyyətim xarablaşa-
xarablaşa gedirdi. Yanımda
bircə dayəm olurdu - həm
mənim, həm də onun süd
anası; kül rəngli
saçlarından, qocalmış
çöhrəsindən əzabkeşlik
yağan qadın. Gəlib
çarpayımın yanında oturur,
alnıma soyuq suda
islanmış dəsmal qoyur, bitki
şərbəti içirirdi. Həm də
söhbət edirdi mənimlə. O
fahişənin uşaqlığından
danışır, deyirdi ki, alvadım
hələ nənidə yatan
zamandan sol əlinin
dırnaqlarını çeynəməyə
adət etmişdi. O qədər
çeynəyirmiş ki, axırda
dırnaqlarının mayası
zədələnirmiş. Hərdən də
nağıl danışırdı mənə. O
nağıllar elə bil həyatımın
axarını tərsinə çevirir,
içimdə yatan məsum uşağı
oyadırdı. Axı nağılların
hamısı mənim keçmişimlə
bağlı idi...
O vaxt mən hələ çox kiçik
idim. Otaqda indiki
arvadımla yan-yana
ikinəfərlik nənnimizdə
uzanmışdıq. Yaxşı
yadımdadı, dayə onda da
elə bu nağılları danışırdı. O
zamanlar nağılların bəzi
yerlərinə inanmağım
gəlmirdi, amma indi eyni
şeylər mənə təbii gəlir,
çünki xəstəliyim içimdə
yeni bir aləm yaratmışdı –
rəngarəng obrazlar,
arzularla dolu naməlum,
xəyali bir aləm – sağlam
olanda bunların heç birini
görə bilməzsən. Bu xoş
sonluqlu nağıllarda
rastlaşdığım çətinliklər,
sarsıntılar, məhrumiyyətlər
mənə vəsfə gəlməyən bir
zövq verirdi. Və bu
nağılların hökmünü mən öz
üzərimdə indi aydın
duyurdum, zira təzədən
uşaqlaşırdım. Bax, indinin
özündə, bu sətirləri qələmə
aldığım zamanda belə, elə
bilirəm yaşadıqlarım heç
də keçmişlə bağlı hisslər
deyil, indinin özü,
həyatımın bu anına aid
nəsnələrdir.
Mənə elə gəlirdi, keçmiş
zamanlarda yaşamış
insanların bu nağıllar
vasitəsiylə sonrakı nəsillərə
çatdırılan əməlləri,
düşüncələri, arzu-istəkləri
həyatımın ayrılmaz bir
parçasına çevrilib. Eyni
sözlər min illərdir
təkrarlanır, eyni hərəkətlər
edilir, eyni məşğuliyyətlərə
meyl salınır. Burda qəribə
nə var? Məgər həyat özü
başdan ayağa məzəli
rəvayət, qondarma nağıl
deyilmi? Bax elə mən,
bütün bunları danışa-
danışa, özüm haqda nağıl
yazmırammı? Nağıl nakam
arzulardan qaçıb
qurtarmaq yoludur. Həyata
keçməmiş, nağıl kimi
arzularda. O arzular ki, hər
bir nağılçı onları özünün
məhdud dünyagörüşü
çərçivəsində, ata-
anasından irs olaraq ona
qalmış mənəviyyat
çərçivəsində təsəvvüründə
canlandırır, qiymətləndirir.
Eh, kaş indi də uşaqlıq
əyyamında olan kimi,
yuxuya bixəbər gedib
hüzur tapa biləydim. Dərd
çəkmədən yata biləydim...
İndi yuxudan oyananda
yanaqlarım qıpqırmızı
olurdu – yolun o üzündəki
qəssab dükanındakı
cəmdəklər kimi. Bədənim
hərarətdən od tutub yanır,
dərindən, dəhşət
öskürürdüm. Bilmirəm
üzbəüzdəki qəssab
dükanına ət gətirən arıq
yabılarınkına bənzəyən bu
öskürək bədənimin
harasından qalxıb azadlığa
çıxırdı.
Yaxşı yadımdadır: özümə
gələndə hava tamam
qaralmışdı. Yəqin bir
müddət huşumu itirib halsız
qalmışdım. Huşum
başımda deyildi, çünki öz-
özümlə danışırdım. Birdən
gördüm ki, uşağam,
nənnidə uzanmışam. Hiss
elədim ki, yanımda kimsə
var... Evdəkilərin hamısı
çoxdan yatmışdı. Zülmət
qaranlıq idi, az sonra dan
yeri söküləcəkdi. Xəstələr
bilir – belə məqamda
adama elə bilir həyatı
dünyanın sərhədlərini
indicə aşacaq... Ürəyim
dəli kimi çırpınırdı, amma
qorxmurdum. Gözlərim
açıq olsa da, heç nə
görmürdüm – çox qatı,
dərin bir zülmətdə idim. Bir
neçə dəqiqə keçdi,
ağlasığmaz, inandırıcı
olmayan bir şey gəldi
beynimə: “Yanımdakı
odur!”. Elə o an alışıb
yanan alnımda kiminsə
soyuq əlini duydum.
Titrətdim. Öz-özümə
fikirləşdim: “Görəsən,
Əzrayıl deyil ki?”. Bir an
sonra yuxu məni yenə
ağuşuna alıb apardı. Səhər
oyananda, dayəm dedi:
“Qızım gecə gəlib
çarpayının baş tərəfində
oturmuşdu – başını dizinin
üstünə qoyub alnını
sığallayır, sənə lay-lay
çalırdı.” “Qızım” deyəndə,
mənim fahişə arvadımı, o
ləçəri nəzərdə tuturdu.
Görünür, həmin an onun
içində analıq hissi
oyanıbmış, kimisə uşağı
kimi əzizləmək keçirmiş
könlündən... Kaş elə həmin
an öləydim!.. Bəlkə
bətnində gəsdirdiyi körpəsi
ölüdür? Bəlkə anadan olub
artıq? Bunların heç
birindən mənim xəbərim
yox idi.
 Günbəgün qəbrə daha
çox bənzəyən bu dar,
qaranlıq otaqda daim onun
yolunu – arvadımın yolunu
gözləyirdim, amma gəlib
çıxmaq bilmirdi. Məgər
mən bu günlərə onun
ucbatından qalmamışdım?
Zarafat deyil, üç il idi... yox,
iki il dörd ay keçib artıq.
Deyəndə, asan gəlir – ili il
dörd ay! Amma mənim
üçün nə ayların mənası
qalıb, nə illərin. Qəbirdə
olan adam üçün hər şey
əhəmiyyətini itirir; bu otaq
həm həyatımın, həm
düşüncələrimin gömüldüyü
bir qəbir idi. Eyni
maddədən yapılmış,
cismani və mənəvi yekcins
olmuş qara camaat üçün,
kütlə üçün həyatın təzahürü
olan səs-küy, qaynaşma
mənim üçün mənasız və
əcayib bir şeyə çevrilmişdi.
Ağır xəstəlikdən yatağa
düşəndən bəri, mən
bilmədiklərimlə dolu qəribə
bir aləmdə yaşayırdım və
indi bu aləmin bütün künc-
bucaqlarını qarış-qarış
gəzməli, dolaşmalıydım.
Gecələr, dərin yuxuya
qərq olmamışdan, həyatım
varlıqla yoxluq arasında
vurnuxanda elə bil yuxu
görürdüm. Bu yuxu məni
bir göz qırpımında tamam
başqa həyata aparırdı –
burdan çox-çox uzaqlarda
keçən tamam fərqli bir
həyatın havasını çəkirdim
ciyərlərimə. Elə bil
özümdən qaçmaq, taleyimi
dəyişmək istəyirdim.
Gözlərimi yumurdum,
qarşımda öz həqiqi
dünyam açılırdı. Onun
mənzərələri öz müstəqil
həyatlarını yaşayır, asanca
itərək şəkillərini dəyişib
yenidən təzahür edirdilər –
sanki mənim iradəmdən
qəti aslıl deyildilər. Anlaya
bilmirdim: qarşımda
cilvələnən mənzərələri adi
yuxu da saymaq olmazdı,
axı hələ yatmamışdım.
Sakit vaxtlarımda, hüzur
içində olanda bu
mənzərələri bir-birindən
ayırır, tutuşdururdum. Mənə
elə gəlirdi ki, o zamana
qədər özümü heç
tanımamışam, əvvəllər
təsəvvür etdiyim aləm indi
artıq gücünü də itirib,
mənasını da... İndi onun
yerini zülmət tutmuşdu,
mənə isə gecənin səsini
dinləməyi, onun zülmətini
sevməyi öyrədən
olmamışdı.
Həmin anlarda əllərim
sözümə baxırdımı?
Bilmirəm, amma mənə elə
gəlirdi, əllərimi özbaşına
qoysaydım, mübhəm və
ecazkar bir qüvvənin
təsirindən elə oyun
çıxarardılar ki, onları bir də
dayandıra bilməzdim. Mən
bədənimə daim nəzarət
etməsəydim, onu daim
pusub keşiyində ayıq-sayıq
dayanmasaydım, özümün
də gözləmədiyim şeylər
eləyə bilərdi. Bu hisslər
mənim içimdə çoxdan
yaranmışdı – bədənim
diriykən ölməyə başladığı
anlardan. Mənim yalnız
bədənim yox, ruhum da
qəlbimlə daimi
toqquşmada, ziddiyyətdə -
onların səsləşməsini heç
görmədim deyə, içimdə
daim qəribə, sarsıntılı bir
toqquşma hiss edirdim.
Hərdən inanılmaz şeylər
haqda düşünürdüm. Bəzən
də elə bil özümə yazığım
gəlirdi, amma onda şüurum
qınayırdı məni. Bir də
görürdün kiminləsə
danışanda, nə barədəsə
mübahisəyə girişirdim.
Amma fikrim hardasa
uzaqlarda dolaşırdı, tamam
başqa şeylər haqda
fikirləşir və qəlbimin
dərinliklərində özümü
qınayırdım – gör bir nə
gündəyəm – məhv olan,
dağıla-dağıla gedən
şəkilsiz bir nəsnə idim
artıq. Mənə elə gəlirdi
həmişə belə də qalacam –
parçaları süni şəkildə bir-
birinə yapışdırılmış eybəcər
bir şey kimi...
Ən dözülməz olanı isə bu
idi: hər gün gözlərimlə
gördüyüm, arasında
yaşadığım insanlardan min
ağac uzaq olsam da, onları
mənə zahiri bənzərlikləri –
çox əhəmiyyətsiz, uzaq və
eyni zamanda çox dərin,
yaxın bir bənzərlik
bağlayırdı. Yox, yaşamağa
ümumi ehtiyacı demirəm –
mən bu ehtiyacı
ümumiyyətlə hiss etmirdim.
Mənə hər şeydən artıq
əzab verən ləçər
arvadımdan, o fahişədən
bu qara kütlənin də mənim
qədər xoşlanması idi –
cazibəsinə düşmüşdük,
zəli kimi yapışmışdıq
ondan. O isə mənə yox,
onlara meylli idi. Əminəm –
ikimizdən birində nəsə
çatmırdı.
Adını “fahişə”
qoymuşdum, çünki bu söz
qədər onun xislətinə uyğun
gələn ikincisi yox idi. Çox
istərdim ona “arvadım”
deyəm, amma
bacarmırdım. Axı biz
əslində də ər-arvad deyildik
– mən özümü aldatmaq
istəmirdim. Onu daim
fahişə adlandırırdım. Bu
sözün mənim üçün xüsusi
cazibəsi vardı. Bu sözü ona
görə seçmişdim ki, elə
mənim yanıma da özü
gəlmişdi. Bu da onun
bicliklərindən biriydi. Mənə
qarşı istəyi-zadı yox idi.
Onun kimi birisi heç sevə
bilərdi? Pozğun qadın idi
də - kişinin biri ona
şəhvətini söndürmək;
ikincisi, naz-qəmzə eləmək;
üçüncüsü isə əzab vermək
üçün gərək idi. Üçüylə
kifayətləndiyi də mənim
üçün şübhə altındadır.
Şəxsən məni elə əzab
vermək, incitmək üçün
seçmişdi. Düzünü desəm,
bunun üçün məndən daha
uyğununu onsuz da seçə
bilməzdi. Amma mən onu
anasına oxşadığından,
uzaqdan-uzağa mənim
özümü xatırlatdığından
seçmişdim. İndi də tək
özüm sevmirdim onu,
bədənimin bütün
hüceyrələri birər-birər onu
arzulayırdı. Xüsusən də
cismim, cismimin ortası
istəyirdi onu. Mən həqiqi
hisslərimi ilahi eşq,
məhəbbət kimi anlayışlarra
pərdələmək istəmirəm. Bu
sözlərimə cürbəcür ədəbi
priyomlarla bəzək-düzək
vermək düşüncəsindən də
çox uzağam, bunlar mənim
üçün heç xoş deyil. Mən
elə gəlirdi, vücudumun tən
ortasında peyğəmbərlərin,
müqəddəslərin başları
üzərində çəkilən haləyə
bənzər qəribə bir şey
sayrışır, onun bədəninin
ortasında görünən məşum
parıltı isə mənim halsız,
xəstə haləmi dəhşətli bir
qüvvə ilə özünə cəlb edir...
Halım yaxşılaşanda, itib
getmək qərarına gəldim.
İstəyirdim gəbərəcəyini
bilən qotur bir köpək kimi
gedim, yad gözlərdən
gizlənim – quşların
ölümünə yaxın elədiyi kimi.
Səhər erkən qalxdım
yerimdən, əynimi geyindim,
rəfdən iki dənə südçörək
götürüb evdən elə qaçdım,
kimsə duyuq düşmədi.
Mən qəfil yaxalandığım
dərddən qaçırdım. Üz-
gözündən şəhvət yağan,
amalı ya pul, ya da murdar
ehtiraslarını toxtatmaq olan
bu qara kütlənin dolaşdığı
küçələrlə, düşük adamların
arasından hara getdiyimi
bilmədən qaçırdım. Heç
onlara baxmağa da
ehtiyacım yox idi. Onların
hər biri elə qalanları
kimiydi: ağız, bir yığın
bağırsaq, bir də həcəmət!
Qəflətən özümü daha
güclü, daha diri hiss etdim,
ayaqların elə sürətlə, elə
yüngül getdi ki, özümün də
inanmağım gəlmirdi.
Həyatın bütün
qandallarından
qurtulduğumu hiss elədim,
sallaq çiyinlərimi dikəltdim
– uşaq vaxtı, hər dəfə
çiyinlərimdəki hansısa
məsuliyyət yükünü atanda
mütləq dikəlir, qəddimi
düzəldirdim.
Gün get-gedə qalxır,
adamın canını yaxırdı. Mən
də artıq sakit, xəlvət
küçələrə çatmışdım. Dörd
tərəfimdə alçaq, qaralmış
bacaları olan, kub, prizma,
konus şəkilli qəribə boz
tikililər görünürdü – xırda,
qaranlıq qapı-pəncərəsi
olan evlər. Bu evlərin qapı-
bacası bağlıydı, elə bil tərk
olunmuş, atılmışdı. Elə bil
bu evlərdə heç bir məxluq
məskən salmaz, yaşaya
bilməzdi.
Günəş qızıl ülgüc kimi
divarların künc-
bucaqlarındakı kölgələri,
kəsir, qaşıyıb yox edirdi.
Küçələr ağardılmış köhnə
divarlar boyu uzanıb
gedirdi, ətrafda lal bir sükut
vardı, sanki hər şey
kğzərmiş havanın
müqəddəs hüzur
qanunlarının, süsqunluq
qanunlarının keşiyində
durmuşdu. Elə bil buraların
hər qarışında bir sirr
gizlənib – heç ciyərlərim də
nəfəs alıb bu sükutu
pozmağa cürət etmirdi...
 Birdən hiss etdim ki,
şəhərin darvazalarından
çıxmışam. Günəşin minlərlə
əmici çüası sanki
bədənimin tərini sümürüb
çıxarmaqdan başqa iş tapa
bilmirdi özünə. Qupquru
çöllükdəki təşnə kollar
günəşdən yanıb sarıkök
rəngi almışdı. Günəş
göylərin dərinliyindən
baxan bir göz kimi, öz
yandırıcı baxışlarını bu
dinməz, ölü mənzərənin
üzərində gəzdirirdi. Lakin
burda torpağın da, ölü ot-
ələfin də qəribə, xüsusi bir
qoxusu vardı – elə güclü
qoxu idi ki, içimə çəkəndə
uşaqlığımın bir anını
xatırladım – yaddaşımda o
anın yalnız hərəkətləri,
sözləri deyil, həm də
həyatımın o dövrünün
yaşantıları oyandı. Elə bil
lap dünən olmuşdu...
Birdən xoş bir baş
gicəllənməsi hiss etdim –
sanki bu itmiş dünyada
təzədən anadan
olmuşdum. Bu hissin
ecazkar, məstedici bir
xisləti vardı, köhnə şirin
çaxır kimi bütün
damarlarımla axdı –
çöllükdəki tikanlıqları,
daşları, ağacların
gövdəsini, xırda kəklikotu
kollarını seçir, doğma
rayihələri duyur, uzaqlarda
qalmış o günləri
düşünürdüm, lakin
yaddaşımı oyadan bütün
şeylər sehirli bir tərzdə
məndən uzaqlaşa-
uzaqlaşa gedir, zehnimdə
oyanan xatirələr isə
məndən uzaqda müstəqil
bir həyatın konturlarını
cızırdı. Mən indi bu
gözəllikləri uzaqdan seyr
edən bədbəxt bir tamaşaçı
idim – xatirələrimlə özüm
arasında necə dərin bir
uçurum qaraldığını aydın
hiss edirdim. Hiss edirdim
ki, ürəyimdə indi bir boşluq
inləyir, bayaqkı kollar isə o
zamanların sehirli rayihəsini
itirir... Sərv ağacları da
seyrəlir, qaynayan
təpələrdən həyat nişanəsi
çəkilirdi – mənim o
zamanlar olduğum məxluq
daha yaşamırdı. Hətta
yaşasaydı belə, çağırıb
dindirsəm onu heç nə
eşitməz, heç bir şey
anlamazdı. O indi bir
zamanlar tanıdığım insan
sifətində idi, amma canı
canımdan olan bir parçam
deyildi daha.
Dünya mənə boş, kədərli
bir ev kimi gəlir, sinəmdə
dərin bir iztirab yanğısı
sızıldayırdı – mən bir-bir
otaqlardan keçirdim, amma
elə ki, o fahişənin otağıyla
üzbəüzdəkisonuncu otağa
yetişirdim, qapılar arxamca
öz-özünə çırpılır, ətrafımda
küncləri heç bilmirəm necə
yox olan divarların ürkək
gölgəsi qara qul-qaravaş
kimi məni dövrəyə alır,
keşiyimdə ayıq-sayıq
dururdu.
Surən gölünün
yaxınlığına çatanda
gözlərim önündə bomboş
bir dağ açıldı. Bu dağa
baxanda nədənsə dayəm
düşdü yadıma. Onların
arasında nə bağlılıq vardı,
bilmədim. Dağın yamacı
boyu getdim, bir də
gördüm dağlarla əhatə
olunmuş səfalı bir
dərədəyəm. Yerə mavi
nilufər çiçəklərindən xalı
sərilmişdi elə bil, dağın
başında isə iri, ağır
daşlardan tikilmiş bir qala
görünürdü...
Canımı bir yorğunluq
almışdı, Sürən gölünün
sahilinə üz tutdum və orda
bitən qocaman bir sərv
ağacının kölgəsindəki
qumsallıqda oturdum.
Sakit, kimsəsiz bir guşə idi.
Elə bil buralara adam ayağı
heç dəyməmişdi. Bir də
gördüm, ağacların
dalından balaca bir qız
çıxdı, qalaya sarı yollandı.
Qara paltarı vardı əynində -
lap nazik ipəkdən idi. Sol
əlinin dırnaqlarını gəmirirdi,
hərəkətləri azad, sərbəst
idi, yeriyəndə elə bil
süzürdü – ağacların
arasından da süzə-süzə
ötüb gözdən itdi. Mənə elə
gəldi ki, tanıyıram onu,
hardasa görmüşəm, amma
indi, bu məsafədən, belə
parlaq günəş işığında
əməlli seçə bilmirdim. Heç
nə vaxt yoxa çıxdığından
da xəbərim olmadı.
Yerimdə donub
qalmışdım, qımıldana
bilmirdim – onun necə
keçib getdiyini, yox
olduğunu axı öz gözümlə
görmüşdüm. Görəsən,
həqiqətən vardı, yoxsa
təxəyyülümdən doğmuşdu
bu qız? Yuxudaydım, yoxsa
oyaq? Nə qədər çalışsam
da, yadıma sala
bilmirdim... Kürəyimdə
qorxudan bir vicvicə vardı;
mənə elə gəldi ki, indi
dağdakı o qalada indi
bütün kabuslar oyanıb və
həmin qız da qədim Rey
sakinlərindən birinin
kabusudur.
Qarşımdakı mənzərə
qəflətən mənə tanış gəldi.
Uşaq vaxtı Novruz bayramı
günləri, aprelin ikisində
bura gəldiyimi xatırladım.
Onda qaynanam da, həmin
o fahişə də mənimlə idi.
Həmin o gün bu sərv
ağaclarının arasında o
qədər qaçdı-tutdu oynadıq
ki, gəl görəsən!.. Sonra
yanımıza deyəsən, başqa
uşaqlar da gəldi – dəqiq
yadımda deyil. Birlikdə
gizlənpaç oynamaqdan
doymurduq. Onda mən
həmin o fahişənin dalınca
Surən gölünün qırağına
getdim, o da sürüşüb suya
düşdü. Birtəhər çıxardılar,
ağacın dalında paltarını
dəyişməyə başladılar. Mən
də onların dalınca getdim.
Görən olmasın deyə,
qabağında çadra
tutmuşdular, amma mən
ağacın dalından gizlincə
baxırdım ona, bütün
bədənini gördüm.
Gülümsünür, sol əlinin
barmağını sorurdu. Onu ağ
mələfəyə bürüdülər, qara
ipək paltarlarını da sərdilər
günün altına –
qurudurdular...
Sonra qoca sərvin
altında, qumun üstünə
uzandım. Suyun şırıltısı
qulaqlarıma anlaşılmaz,
qırıq-qırıq sözlər kimi
çatırdı – elə bil yuxular
dünyasındakı hansısa
məmləkətdən danışırdılar.
Əllərimi qeyri-ixtiyari yaş,
isti qumun içinə soxdum.
Qumu ovuclarımda
sıxcalayırdım – təsadüfən
suya yıxılan, indicə
mələfəyə bürüdükləri qızın
tarım bədəni kimi idi.
Bilmirəm nə qədər keçdi,
nəhayət yerimdən qalxıb
qeyri-ixtiyari yola düzəldim.
Dörd bir tərəf sakit, səs-
səmirsiz idi. Getməyinə,
gedirdim, amma
ətrafımdakıların fərqində
deyildim. Bütün diqqətim
addımlarımda idi. Elə bil,
getmirdim, o qara paltarlı
qız kimi, sürüşür,
süzürdüm... Özümə
gələndə, özümü şəhərdə
gördüm – qaynatamın
evinin qarşısında
durmuşdum. Bilmirəm məni
bura gətirən hansı hiss idi...
Onun kiçik oğlu, mənim
qaynım evin qarşısındakı
səkidə oturmuşdu. Eynən,
bacısına oxşayırdı – elə bil,
bir almaydı, bölmüşdülər:
Badamı türkmən gözləri,
qabarıq almacığı, həssas
burnu, arıq sifəti. O da
oturub sol əlinin şəhadət
barmağını sorurdu. Mən
qeyri-ixtiyari ona
yaxınlaşdım, cibimdə
eşələndim, səhər özümlə
götürdüyüm südçörəyini
çıxardım, ona verib dedim:
“Bunu Şahcan yolladı
sənə”. Mənim arvadımı
“Şahcan” çağıran bir
anasıydı, bir də özü. O
əlindəki südçörəyə
tərəddüdlə, türkmən
gözlərindəki təbii təəccüblə
baxırdı.
Yanındaca, elə səkidə
oturdum, bədənini özümə
sıxdım. İsti idi bədəni,
çılpaq baldırları elə
arvadımın baldırlarına
oxşayırdı. Onun hərəkətləri
də elə bacısınınkına bənzər
idi. Dodaqları
atasınınkından idi. Amma
atasında görüb nifrət
etdiyim şeylər onda məni
əksinə, cəlb edirdi: adama
elə gəlirdi, bu dodaqlar
uzun, çılğın bir öpüşdən
indicə ayrılıb. Mən onun
arvadımınkına bənzəyən
yarıaçıq dodaqlarından
öpdüm – dodaqlarında
xiyar qabığının acıtəhər
tamı vardı, adamın ağzını
büzürdü. Yəqin o fahişənin
də dodaqları belə
dadardı...
Elə o dəm atası göründü.
Boynuna şal dolamış qoca,
donqarbel kişi evdən çıxdı,
mənə fikir vermədən
yanımızdan ötdü. O,
ucadan, qırıq-qırıq gülürdü.
Elə dəhşətli gülüş idi ki,
adamın bədəninə üşütmə
salırdı. Qocanın çiyinləri
gülməkdən əsirdi. Mən
xəcalətdən ölüb yerə
girirdim. Hava qaralırdı.
Ayağa qalxdım. Elə bil
özümdən qaçmağa
hazırlaşırdım, amma
özümdən asılı olmadan,
qeyri-ixtiyari evə yollandım.
Gözüm ətrafımdakı heç
nəyi, heç kəsi görmürdüm,
mənə elə gəlirdi,
tanımadığım, tamam yad
bir şəhərdəyəm. Ətrafımda
həndəsi fiqurlu qəribə evlər
səf məkib durmuşdu –
qala, lal pəncərələri,
qapıları olan evlər. Adama
elə gəlirdi, burda, bu
şəraitdə heç bir canlı
yaşaya bilməzdi. Divarları
xəstəhal bir bəyazlıqla
ağarırdı. Ən maraqlısı isə
bu idi ki, gördüklərimə
inana bilmir, hər divarın
qarşısında ayaq saxlayıb
baxırdım: ay işığı mənim
aydın kölgəmi divarlara
salırdı – başsız idim.
Gölgəmin başı yoxdur.
Mənim kölgəmin başı
yoxdur! Kölgəsini başsız
görənlər ilin sonuna kimi
öləcəklər – bunu
eşitmişdim.
Qorxa-qorxa evə girdim,
cəld keçib otağıma
sığındım. Burnumdan qan
açıldı, ha illah edirdim,
kəsmək bilmirdi. Bir xeyli
qan gedəndən sonra
halsız, az qala, huşsuz
vəziyyətdə çarpayıma
yıxıldım. Dayə mənə kömək
etmək üçün əlindən gələni
əsirgəmirdi.
 Yuxuya getməmişdən,
qalxdım, keçib güzgüyə
baxdım, qocalmış,
ağappaq, həyat nişanəsi
duyulmayan ölü sifətimi
gördüm – elə dəyişmişdi,
tanınası halı qalmamışdı.
Yerimə girdim, üzümü
divara çevirdim, dizlərimi
qarnıma yığıb büzüşdüm,
yorğanı başıma çəkdim,
gözlərimi yumdum
düşüncələr kələfinin indicə
itəcək ucunu tutmaq üçün
diqqətimi cəmlədim.
Xəyalların kələfi məni
taleyimin qaranlıqlıq
dolaylarına aparır, elə
qorxunc zülmətlərdə
gəzdirirdi ki, orda həyatla
ölüm çulğaşırdı. Bax, orda,
həmin o çulğaşma
nöqtəsində çoxdan yox
olmuş obrazlar, çoxdan
qətlə yetirilmiş arzular
canlanır, dad çəkib qisas
istəyirdilər. O an mən
ətrafımdakı aləmdən
qopdum və artıq əzəli bir
axına düşüb heçliyə
qovuşmağa, bir heç
olmağa hazır idim. Bir neçə
dəfə: “Ölüm!.. Ölüm!..
Hardasan?”- deyə
pıçıldadım. Və bundan elə
bil təskinlik tapdım,
gözlərim yumuldu.
Gözlərin yumulan kimi
Məhəmmədiyyə
meydanının tən ortasında
gördüm özümü. Nəhəng bir
dar ağacı qurulmuş, ondan
həmişə evimin qabağında
oturan xırdavatçını - o
yazıq, çarəsiz qocanı
asmışdılar. Bir neçə fərraş
dar ağacının dibində şərab
içirdi, qıpqırmızı sifətində
nədənsə qorxmuş arvadım
üzündə gördüyüm ifadədən
olan – dodaqlarının qanı
qaçmış, gözləri dəhşətdən
girdələnmiş qaynanam da
mənim əlimdən yapışıb
adamların arasından çəkə-
çəkə apardı, qırmızı paltarlı
cəllada göstərib dedi:
“Bunu da dara çəkin!”.
Hövlnak, dəhşət içində
ayıldım. Canım od tutub
yanır, bədənim qan-tər idi,
yanaqlarımı elə bil alovun
dəli dilləri qarsmışdı.
Özümü bu kabusun
çəngindən qurtarmaq üçün
qalxdım, su içdim, üz-
başıma, boyun-boğazıma
vurdum. Təzədən yerimə
girdim, amma gözlərimdə
yuxu yox idi – qapanmaq
bilmirdi.
Otağın alatoranında
gözüm rəfdəki su kuzəsinə
sataşdı, baxışlarım onda
ilişib qaldı – lap qıraqda
qoymuşdular. Elə bildim nə
qədər ki, gözlərim bu
küzəni görür, yuxu nədir,
bilməyəcəm. İçimə əsassız
bir vəsvəsə dolmuşdu –
kuzənin ordan düşüb
sınacağından qorxurdum.
Kuzəni bir az geri itələmək
üçün qalxdım, lakin
naməlum, tilsimli bir qüvvə
əlimi alıb apardı, kuzəni
çəkib yerə saldım, çilik-çilik
oldu. Yerimə girdim,
gözlərimi bərk-bərk
yumdum. Birdən elə bildim,
dayəm girib otağa, mənə
baxır. Yorğanın altında
həyəcanla yumruqlarımı
düyünlədim, amma heç nə
olmadı. Bayğın vəziyyətdə
küçədən gələn qəribə
səsləri, giriş qapısının necə
çırpılmasını eşidirdim. Bu
dəfə dayəmin ayaq səsləri
də gəldi. Çəkələyini
sürütləyə-sürütləyə keçib
getdi – yəqin səhər
açılmışdı, pendiri, çörəyi
götürürdü.
Sonra uzaqdan küçədə
mer-meyvə satan kişinin
səsi gəldi: “Tut var ha,
xartut! Ciyərin dərmanı!”.
Deyəsən, həyat öz
axarındaydı. Hava
işıqlaşırdı, gözlərim
açılanda həyətdəki
hovuzun suyundan əks
edib dar pəncərədən
keçərək düz tavana düşən
titrək gün işığını gördü.
Gecə gördüyüm yuxu
indi mənə çox uzaq,
pozuq-bulanıq gəlirdi – elə
bil neçə illər qabaq, hələ
uaşaq olanda görmüşdüm
onu. Dayə səhər yeməyimi
gətirdi. Qadının üzünü ələ
bil əyri güzgüdə görürdüm
– sifəti o qədər uzanmış,
arıq görünürdü ki, elə bil
həqiqət deyildi. Bir az da
gülməli idi. Sanki bədəninin
ağırlığı sifətini dartıb
uzatmışdı.
Dayəm tüstünün mənə
ziyan olduğunu yaxşı bilsə
də, gəlib çubuğunu
otağımda çəkirdi.
Çəkməsə, halı üstünə
gəlmir, kefi açılmırdı. Mənə
fürsət tapan kmi, öz
evlərindən, gəlinindən,
oğlundan danışır, məni
qəribə hadisələrin, şəhvani
həyəcanlarının şahidinə
çevirirdi. Axmaqlığa bir
bax! Mən özüm də yeri
gəldi-gəlmədi dayəmlə bir
evdə yaşayan insanları
düşünür və başqalarının
şənliyinə, şadyanalığına,
keyfinə niyə bu qədər pis
olduğumun səbəbini heç
cür anlaya bilmirdim. Belə
söhbətlər sanki ürəyimi
sıxırdı: mən axı həyatımın
başa çatdığını, yavaş-
yavaş, əzab çəkə-çəkə
sönərək heçliyə
qovuşduğumu gözəl
bilirdim. Bunu bilə-bilə o
sarsaq insanların həyatını
niyə düşünürdüm axı? O
sağlam, yeməyini iştahla
yeyən, yaxşı yatıb yaxşı
sevişən, mənim yaşadığım
əzabların mindən birini
görməyən, ölüm quşunun
qanadlarından qopan mehi
üzlərində heç vaxt
duymayan bu axmaq
adamcığazların mənə nə
dəxli vardı axı?
Dayəm mənimlə hələ də
bir uşaq kimi davranırdı –
utancaqlığımın fərqində
deyilmi. Amma mən hələ
də öz arvadımdan
utanırdım. O mənim
otağıma girəndə sıxılırdım,
içinə bəlğəm tüpürdüyüm
kiçik ləyənin üstünü
xələtimlə örtür, saç-
saqqalımı tələsik darayır,
başımdakı gecə papağımı
düzəldirdim. Amma
dayəmdən əsla
utanmırdım. Görəsən,
mənimlə heç qohumluğu
olmayan bu qadın niyə
qəlbimdə özünə belə
möhkəm yer eləmiş,
həyatıma girmişdi?
Yadımdadır, elə bu otaqda
qışda kürsü qurardılar.
Mən, dayəm və o fahişə
yorğanın altına girib
kürsünün ətrafında
yatardıq. Gecənin boz
qaranlığında gözlərimi
açan kimi, qapıdan asılan
pərdənin naxışları
qarşımda canlanırdı. Aman
Allah, nə qəribə, nə
dəhşətli naxışlar idi!
Pərdənin üstündə Hindistan
yoqlarını xatırladan,
çalmalı, qozbel bir qoca
təsvir olunmuşdu. Qoca
ağacın altında oturmuşdu,
əlində setara oxşayan bir
musiqi aləti vardı. O çalır,
qarşısında isə
Buqamdasini xatırladan,
gözəl, əynində hind
paltarları olan qolubağlı bir
qız durmuşdu. Elə bil onu
bura zorla, qocanın
qarşısında oynatmaq üçün
gətirmişdilər. Fikirləşirdim:
bəlkə elə bu qocanı da
qaranlıq otaqdakı ilanın
yanına salmışdılar. Bəlkə
ona görə saç-saqqalını qar
kimi ağardıb, belə eybəcər
hala düşüb?..
Bu pərdə əsl, üzəri
zərtikməylə bəzənmiş
Hindistan pərdəsi idi – onu
uzaq ölkədən yəqin ya
atam, ya da əmim
yollamışdı. Pərdəyə nə
qədər çox baxırdımsa, bir o
qədər çox qorxurdum,
diksinib dayəmi də
oyadırdım. Cod saçları olan
bu qadın da üfunətli
nəfəsini üzümə verə-verə
məni ovutmaq üçün
bağrına basırdı. Səhər
gözlərimi açanda onu da
pərdədəki mənzərənin
içində təsəvvür edir,
qorxurdum. Fərq bircə
cizgilərində idi – dayənin
üzündəki qırışlar daha
dərin, daha sərt idi.
Adətən, özümdən
qaçmaq, hər şeyi unutmaq
üçün uşaqlıq çağlarımı
yadıma salırdım. İstəyirdim
özümü xəstəliyə qədər
olduğum kimi, sağlam hiss
etmək istəyirdim. Təsəvvür
edirdim ki, hələ uşağam və
yanımdakı incə qəlbli insan
halıma acıyır – yaxın
zamanlarda öləcək bir
məsum körpənin halına
acıyan kimi. Həyatımın
dəhşətli anlarında dayəmin
sakit, hüzurlu sifətini, rəngi
avazımış bu üzdəki zil
qara, batıq gözlərini, incə
pərələri olan burnunu, enli,
sümüklü alnını görəndə,
həmin zamanların
mənzərəsi yaddaşımda
canlanırdı. Bəlkə də ondan
sirli energetik dalğalar
gəlirdi – məni sakitləşdirən,
mənə təskinlik verən
ecazkar dalğalar. Onun
gicgahında ət zalı vardı,
üstünü tük basmışdı –
deyəsən, mən bu xalı bu
gün gördüm, çünki indiyə
kimi onun sifətinə heç belə
diqqətlə baxmamışdım.
Dayəm zahirən dəyişsə
də, düşüncələri elə əvvəlki
idi. Bircə həyat eşqini,
yaşamaq həvəsini indi
daha aydın biruzə verir,
ölümdən payızın
əvvəllərində evə doluşan
milçəklər qədər qorxurdu.
Lakin mənim həyatım hər
saat, hər an dəyişirdi. Elə
bilirdim, zamanın axarı,
insanlarda illər ərzində baş
verən adi dəyişikliklər
mənim üçün min dəfə
sürətlənmişdi – həyatım öz
sonluğuna min dəfə sürətlə
qaçırdı. Və bununla yanaşı,
həyatın həzzləri də əks
istiqamətdə min dəfə
sürətlə azalıb sıfırdan da
keçmişdi artıq... Elə
adamlar var ki, iyirmi
yaşından etibarən həyatla
əzab içində vidalaşmağa
başlayır; elələri də olur ki,
lap axıra kimi, lap öləndə
belə hüzur içində olur, yağı
bitən çıraq kimi, aramla, bir
dəfə “puf” eləyib sönür.
Günorta, dayəm mənə
xörək gətirəndə, çığıra-
çığıra, şorba kasasını
əlindən vurub saldım. Var
gücümlı çığırırdım. Evdə
kim vardısa, yüyürüb
otağımın qapısı ağzına
toplaşdı. O fahişə də gəldi,
amma tez də çıxıb getdi.
Onun qarnına baxmağa
macal tapdım – bir az da
böyümüşdü. Yox, deməli,
hələ doğmamışdı... Gedib
loğman çağırdılar, mən də
sevinirdim ki, heç olmasa
bu sarsaqlarıın qayğısını
artırıb başlarını qatmışdım.
Bir arşınlıq saqqalı olan
loğman gəldi, tiryək
çəkmək lazım olduğunu
dedi. Mənim əzab dolu
həyatımda gözəl şey idi
tiryək! Tiryək çəkəndə,
düşüncələrim yenə
nəcibləşir, nağıllardakı kimi
mehriban, yüngül olur,
yerdəki əzabların
çəngindən qopub lap
uzaqlara, göylərə uça
bilirdi. Elə bil sirli bir
yarasanın qanadlarında
bomboş, hüzurlu bir aləmin
göz işlədikcə uzanan
parlaq ənginliklərinə
uçurdum. Tiryəkin həzzi o
qədər dərin, o qədər gözəl
idi ki, onun şirinliyi mənə
ölümün şirinliyindən belə,
güclü gəlirdi!
Manqalın qabağından
durdum, həyətə açılan
xırda pəncərənin önünə
keçdim. Dayəmi gördüm –
günün altında oturub
göyərti arıtlayırdı. Gəlininə
dediklərini eşitdim:
“Hamımızın ürəyi üzülüb,
daha tabımız qalmayıb!
Barı Allah rahat bir ölüm
verəydi ona, canı
qurtaraydı!”. Yəqin
həkimbaşı demişdi onlara,
daha ağalan deyildim.
 Mən heç nəyə
təəccüblənmirdim.
Deyirəm, nə axmaqdır bu
insanlar! Bir saat sonra
mənə ot şərbəti gətirəndə,
gördüm gözləri
ağlamaqdan qızarıb, şişib.
Amma mənim yanımda
üzünə zorla bir təbəssüm
qondururdu: mənim
yanımda oyun çıxarır,
tamaşa qururdular. Ay
istedadsız aktyorlar idi ha,
heç inandırıcı
görünmürdülər! Yəni elə
bilirdilər, xəbərim yoxdur?
Görəsən, bu qadın niyə
mənə bu dərəcədə bağlı
idi? Niyə dərdimə şərik
olmağa can atırdı? Bir
zamanlar, lap çoxdan ona
pul vermişdilər ki, keçi
əmcəyi kimi sallanan,
qarabuğdayı, çat-çat
döşlərindən əmizdirsin
məni. Kaş döşləri yara
tökəydi onda! İndi, onun
əmcəklərini görəndə,
ürəyim qalxırdı, bir
zamanlar onlardakı həyat
şirəsini iştahla əmdiyimi,
vücudlarımızın hərarətinin
bir-birinə qarışdığını heç
təsəvvür edə bilmirdim. O
zamanlar bu qadın
bədənimin hər yerinə
toxunurdu və elə ona görə
indi də bütün ərsiz
qadınlara xas bir açıq-
saçıqlıqla, sərbəst
davranırdı mənimlə. Onun
gözündə mən hələ də uşaq
idim - ayaqyolunda o qədər
“çiş” tutmuşdu ki, məni...
Kim bilir, bəlkə mənimlə öz
şəhvətini söndürürdü? Ər
sarıdan yarımayan qadınlar
özlərinə “bacılıq” seçən
kimi, bu da məni seçmişdi?
 Bəs indi? Bu halsız,
çarəsiz vəziyyətimdə gör
mənə necə diqqətlə baxır,
yerimin içində necə
ehtiyatla çevirir, altımı necə
səliqəylə dəyişirdi!.. Əgər
öz arvadım, həmin o fahişə
mənə qulluq etsəydi, heç
vaxt imkan verməzdim
dayəmin əli dəysin mənə,
çünki arvadımın
dünyagörüşü də, gözəllik
duyğusu da onunkundan
qat-qat üstün idi. Bəlkə,
məndəki bu utancaqlığı
indi şəhvani düşüncələrim
oyadırdı?
Dayəmdən daha az
utanırdım, o da mənə
qulluq edirdi. Bu qadın da
gördüyü işlərə taleyin
qisməti, alın yazısı kimi
baxırdı. Bundan başqa
həm də bir az sui-istifadə
edirdi məndən – ailəsinin
bütün söz-söhbətini yanıma
daşıyır, dava-şavalarından,
kef-damaqlarından,
dərdlərindən, qayğılarından
istədiyi qədər danışır, hətta
cılız xislətini açıb dilənçi
mahiyyətini qarşımda
sərgiləməkdən belə
çəkinmirdi. Bir biləydiniz
gəlinindən nə qədər
narazılığı vardı! Elə
danışırdı, sanki gəlinindən
deyil, ərini vurub əlindən
çıxaran günüsündən bəhs
edir. Gəlini isə yaman
qəşəng idi – həyətə çıxan
balaca qapıdan
görmüşdüm onu: iri,
xurmayı gözləri, xırda, incə
burnu, kürənə çalan saçları
vardı.
Dayəm hərdən mənə
peyğəmbərlərimizin
göstərdiyi möcüzələrdən
də danışırdı. Bilirəm, yıqin
fikirləşirdi ki, belə söhbətlər
mənim üçün bir təsəllidir.
Amma sandıq iyi verən bu
köhnə söhbətlərdən həmişə
darılır, onun
sadəlövhlüyünə
təəssüflənirdim. Hərdən də
xəbərçilik edir, dillərdə
dolaşan dedi-qoduları
çatdırırdı mənə. Bir neçə
gün qabaq dedi ki, həmin
o fahişə keyfi kök olanda
körpəsi üçün qəşəng bir
köynək toxuyur – hələ
dünyaya gətirmədiyi
uşağına. Sonra da guya
mənə də təskinlik vermək
istəyirmiş. Gah, gedib
qohum-qonşudan mənim
üçün dava-dərman yığıb
gətirir; gah falçı, cindar
yanına gedib adıma kitab
açdırır, onlardan məsləhət
alırdı. Axır çərşənbədə də
qulaq falına çıxıbmış.
Qayıdanda əlindəki kasada
bir baş soğan, azca düyü,
bir az da qaxsımış yağ
varmış – deyib ki, bunları
mənim sağlam olmağımı
niyyət eləyib, küçələrdə
dilənib... Deyəsən, o zir-
zibili indi xırda-xırda
yeməyimə qatırdı! Hərdən
də həkimbaşının yazdığı
davacatdan – o murdar
dəmləmələrdən verirdi:
əzilmiş biyan kökü, kafur,
döyülmüş dəgnə yarpağı,
çobanyasdığı çiçəyi, qaz
yağı, kətan toxumu, şam
qozasının tumları, şəkərli
nişastayla süd və başqa
belə gic-gic şeylər...
Bir neçə gün qabaq
üstündə əl qalınlıqda tozu
olan bir dua kitabı da
gətirmişdi. Nəinki dua, heç
başqalarının yazdığı
kitablar, səfeh adamların
dediyi sözlər də mənə
gərək deyildi – yalan-palan
şeylərə ehtiyacım yox idi.
Mən onsuz da özümdən
əvvəl gələn nəsillərin tör-
töküntüsü idim, məgər
onların bütün faydasız
təcrübəsi məndə
cəmləşməmişdi? Məgər
opnların indi öymək istədiyi
keçmiş mən özüm
deyildim? Mən heç vaxt
məscid, əzan, dəstəmaz,
ah çəkib tüpürmək nə
olduğunu bilməmişəm. Heç
ərəbcə müraciət etməli
olduğum ilahi qüdrət
qarşısında əyilib-
qalxmamışam da. Belə
şeylərin mənə heç təsiri
yoxdur. Qabaqlar, hələ
sağlam olanda, özümü
məcbur edib bir neçə dəfə
məscidə də getmişdim. Elə
bir böyük təmənnam da
yox idi. Sadəcə, istəyirdim
ordakı insanlarla mənim
aramda bir birlik əmələ
gəlsin, bunu ürəkdən hiss
edim. Ancaq fikrimi
cəmləşdirə bilmirdim,
gözlərim məscidin kaşılı
divarlarında gəzir, o
naxışlar məni şirin
yuxulardan ibarət bir aləmə
aparırdı və özümdən asılı
olmayaraq ruhi
sarsıntılarımın öhdəsindən
gəlmək üçün tamam başqa
yol tapırdım. Dua edəndə
gözlərimi yumub ovuclarımı
üzümün düz qabağında
açırdım. Və özüm üçün
düzəltdiyim bu zülmətdə
dua edir; duanın sözlərini
yuxudakı kimi, qeyri-iradi,
fərqinə varmadan, heç bir
məsuliyyət hiss etmədən
deyirdim. Bu sözlər
qəlbimin dərinliklərindən,
içdən gəlmirdi, zira
tanıdığım bir dostum,
tanışımla söhbət etmək
mənim üçün uca və qadir
Allahla danışmaqdan daha
maraqlı, daha xoş idi!
Allahn idrakı mənim
şüurumdan çox uzaq bir
şey idi.
 İsti və nəm yataqda
uzanarən bu məsələlərin
mənim üçün heç bir
mənası qalmırdı. Mən heç
bunu da bilmək istəmirdim
ki, Allah həqiqətən
mövcuddur, yoxsa o da
yalnız yer üzündəki
güclülərin, sahibi-
ixtiyarların öz
hakimiyyətlərini
möhkəmləndirmək, yoxsul
təəbələrini daha asan qarət
etmək üçün uydurduğu
rəmzdir? Bəlkə bu
sərvətlilər yer üzündə özləri
üçün yaratdıqları şad-
xürrəm həyatın adını
“cənnət” qoyub göylərə aid
edirdilər? Məni
maraqlandıran bircə şey
vardı: səhərə çıxa biləcəm,
yoxsa yox. Ölüm, həyat,
din, iman, etiqad bu
sağlam, xoşbəxt insanlar
üçün yüngül, əyləncəli,
təxminən elə nağıl kimi bir
şeydir! Gəlişini duyduğum
ölümün, onun pişvazı olan
canvermənin həqiqəti və
reallığı qarşısında hamının
mənə bir cəza kimi təlqin
etməyə çalışdığı qəbr
əzabları, Axirət xofu, o
dünyada əvəzini alacaq
yaxşılıqları dadsız, gülünc
bir nağıl kimi, zarafat kimi,
dadsız yalan kimi
görürdüm. Mənə uşaq ikən
öyrətdikləri dualarınsa ölüm
xofunun əzəməti qarşısında
heç təsiri yox idi.
Ölüm qorxusu yaxamdan
bərk-bərk, ikiəlli tutmuşdu.
Fiziki ağrı çəkməyənlər
mənim bu sözlərimi
anlamazlar. İndi həyat
hissim o qədər oyaq idi ki,
kiçicik, ani bir sevinc neçə
saatlıq əzab-əziyyətin
əvəzini çıxa bilirdi.
Ağrının, acının var
olduğunu görürdüm, lakin
onların heç bir daxili
anlamı, mənası yoxdur. Bu
qara camaat üçün mən əsli
olmayan, yerdən çıxmış
birisinə çevrilmişdim –
onlar bir zamanlar mənim
də bu dünyadan olduğumu
tamam unutmuşdular. Ən
dəhşətlisi isə, bu idi ki, mən
özümü nə ölü, nə də diri
hiss etmirdim. Mən yeriyən,
canlı bir meyit idim və
əslində, nə canlılar
dünyasından idim, nə də
özümü ölüm və
unudulmanın hüzurundan
bəhrələnə bilən birisi kimi
hiss edib, rahatlığından
yararlana bilirdim...
----------------------------------
-----------------
Gecə tiryək manqalının
yanından qalxdım,
otağımın pəncərəsindən
çölə baxdım, gövdəsi
qaralmış ağacla qəssab
dükanının bağlı qapısından
savayı heç nə görmədim.
Kölgələr bir-birinə qarışırdı.
Hər şeyin keçici,
müvəqqəti olduğunu hiss
etdim. Qapqara, zülmət
səma sısqa ulduzların
deşik-deşik etdiyi nimdaş
çadraya bənzəyirdi. Bivaxt
azan səsi eşidildi. Elə bil
kimsə doğurdu... Bəlkə elə
o fahişə idi? Azan səsinin
içində bir it ulartısı da gəldi.
Fikirləşdim: əgər göydə hər
bir insanın öz ulduzunun
olması həqiqətdirsə, onda
mənimki yəqin ən uzaq, ən
zəif, ən cılız ulduzdur.
Amma bir də gördün,
mənim ulduzum yerli-dibli
yoxmuş! Elə bu
düşüncələrdə idim ki,
küçədən keçən keşikçi
dəstəsinin hay-küyü eşidildi
– sərxoş idilər, sarsaq, şit
zarafatlar eləyə-eləyə
harasa gedirdilər. Sonra
qəflətən bir ağızdan mahnı
oxumağa başladılar:
 “Gəlin gedək, şərab içək
azacıq,
Bu şərab o adi şərabdan
deyil.
Bu şərab Şəhre-Rey
şərabıdır, bil-
İndi içə bilməsək, nə vaxt
içərik?”
 Qorxa-qorxa pəncərədən
çəkilib divara sıxıldım.
Onların səsi havada qəribə
bir əks-səda ilə yayılırdı.
Sonra yavaş-yavaş mahnı
səsi uzaqlaşdı, eşidilməz
oldu. Yox, bunların mənimlə
nə işi? Onlar axı heç nə
bilmirdilər... Sükut və
zülmət dörd bir tərəfi
ağuşuna aldı, lampanı da
yandırmadım – qaranlıqda
oturmaq ləzzət idi.
Qaranlıq! Bu qəliz,
sirayətedici maddə axıb
bütün boşluqları doldurur.
Mən ona öyrəşmişəm. İtmiş
fikirlərim, unudulmuş
qorxularım, dəhşətli,
həqiqətə uyğun olmayan
düşüncələr məhz
qaranlıqda yenidən
canlanırdı. Heç özüm də
bilmirəm ki, onlar beynimin
hansı güşəsində gizlənib
məqamını gözləyirdi. Onlar
cana gələn kimi, çıxıb
qaçır, ətrafımda dolaşaraq
mənə kinayə edir, nifrətlə
ağız büzürdülər. Otağın
künc-bucağı, pərdələrin
arxası, qapının arası – hər
yer bu biçimsiz, təhlükəli
fikirlərlə, obrazlarla
dolurdu.
Orda, pərdənin yanında
dəhşətli bir həyula
oturmuşduyerindən
tərpənmirdi – çox biganə
görkəmi vardı. Hər dəfə
ona sarı çönəndə düz
bəbəklərimin içinə baxırdı.
Onun siması mənə tanış idi
– deyəsən uşaq vaxtı
görmüşdüm onu. Bir dəfə,
novruzun on üçüncü günü,
adətə
görə,bədbəxtliklərdən
qaçmaq üçün evdən bir
nəfər kimi çıxmaq lazım
olduğu həmin o gün başqa
uşaqlarla Surən gölünün
sahillərində gizlənpaç
oynayırdıq. Bax, bu
məxluqu elə orda
görmüşdüm. Uşaqların
arasında idi və onda mənə
balaca, məzəli, ziyansız
gəlmişdi. Onun üzü
evimizlə üzbəüzdə dükan
işlədən qəssabın sifətinə
oxşayırdı. Elə bil bu məxluq
mənim həyatımın bir
parçası idi, onun gedişində
yaxından iştirakı olmuşdu
və mən onu daim
görürdüm. Sanki
həmzadımın kölgəsiydi bu,
anadan olandan, yanımdan
çəkilməmişdi...
 Lampanı yandırmaq
üçün qalxan kimi, həmin o
məxluq öz-özünə bozarıb
yoxa çıxdı. Güzgünün
qabağına keçdim, diqqətlə
sifətimə baxdım –
gördüyüm şəxs mənə yad
gəldi. Xəyal kimi, dəhşətli
görünürdü. İndi güzgüdəki
əksim özümdən daha
cantaraq, güclü görünürdü.
İndi mən onun əksinə
çevrilmişdim. Birdən
içimdə bir hiss başqaldırdı:
bu otaqda əz əksimlə bir
yerdə qətiyyən qala
bilmərəm. Amma
qorxurdum ki, başımı
götürüb qaçsam, dalımca
düşər, qarabaqara izləyərdi
məni, əl çəkməzdi
yaxamda. Boğuşmaq üçün
bir-biriylə burun-buruna
gələn iki pişik kimi. Bircə
buna gücüm çatdı: əllərimi
qaldırıb gözlərimi qapadım,
ovuclarımda zülmət gecə
düzəltdim özümə. Qorxu
çox vaxt mənə məxsusi
zövq verir, ondan ləzzət
alıb məstləşirdim. O
anlarda başım gicəllənir,
dizlərim taqətdən düşürdü.
Az qalırdım qaytarım.
Birdən mənə çatdı ki, ayaq
üstə durmuşam – maraqlı
idi, bu vəziyyətdə necə
qalxmışdım görəsən? Elə
bilirdim ayaqlarımdan birini
tərpətsəm, müvazinətimi
itirəcəm. Başın
həmişəkindən fərqli
hərlənirdi, ətrafımda nə
vardısa, məndən yeddi
ağac uzaqlaşmışdı elə bil.
Mən elə bil zəlzələ
olmasını, şimşək çaxıb yeri-
göyü yandırmasını
istəyirdim – bəlkə onda
işıqlı dünyaya təzədən
çıxıb, hüzur tapaydım.
Sonra yerimə girmək
qərarına gəldim, öz-özümə
dua kimi, elə hey eyni
sözləri təkrarlayırdım:
“Ölüm... Ölüm...”.
Dodaqlarım qapalıydı. Öz
səsimdən qorxdum – belə
çıxdığı olmamışdı. Əvvəlki
cəsarətimdən əsər-əlamət
qalmamışdı. Payızda, hava
soyuyanda otağa təpilən
milçəklər kimi –
qanadlarının səsindən
özləri ürkənqurumuş, halsız
milçəklər... Onlar
divarlardan yapışıb bir
müddət hərəkətsiz qalırlar,
diri olduqlarını hiss edən
kimi isə özlərini fərqinə
varmadan, ora-bura çırpır,
cansız cəsədləri ayaq
altına tökülür.
Göz qapaqlarım yumulur,
qarşımda görünməz dünya
canlanırdı. Başdan-ayağa
özüm yaratdığım dünya –
düşüncələrimin,
təsəvvürlərimin dünyası.
Hər halda, bu dünya oyaq
ikən şahidinə çevrildiyim
dünyadan çox-çox təbii idi.
Elə bil düşüncələrim,
təsəvvürlərim qarşısında
heç bir sərhəd tox idi,
məkan və zaman isə öz
mənasını itirmişdi. Şəhvət
də ölmüşdü, bu yuxunu
yaradan şəhvət – varlığımın
mahiyyətindən doğan, son
ehtiyaclarımdan
qaynaqlanan şəhvət.
Qarşımda həqiqətə
bənzəməyən, amma təbii
mənzərələr canlanırdı.
Oyananda isə
mövcudluğuma şübhə
edirdim, bilmirdim hansı
zamanda, hansı
məkandayam. Elə bil
gördüyüm bütün yuxular öz
təxəyyülümün məhsulu idi
və onların həqiqi yozumunu
əvvəlcədən bilirdim.
Yuxuya gedəndə artıq
gecənin xeyli hissəsi
arxada qalmışdı. Özümü
tanımadığım şəhərin qəribə
quruluşlu, kiçik kub,
prizma, konus şəkilli, xırda
qapı-pəncərəli evləri olan
küçəsində gördüm. Qapı-
bacaya dörd bir tərəfdə
mavi nilufər çiçəklərini
sanki hörmüşdülər. Mən
orada sərbəst gəzir, rahat
nəfəs alırdım. Lakin bu
şəhərin sakinləri qəribə bir
xəstəlikdən dünyalarını
dəyişmişdilər. Elə hamısı
durduğu yerdəcə donub
qalmışdılar. Hansına
yaxınlaşırdınsa, görürdün
ki, ağzından gələn iki
damcı qan paltarının
yaxalığında quruyub qalıb.
Toxunan kimi də başları
qopub yerə düşürdü.
 Bir qəssab dükanına
çatəb qarşısında ayaq
saxladım, həmişə evimizlə
üzbəüz oturan nimdaş
paltarlı qocaya bənzəyən
birisini gördüm. Boynuna
şal dolamışdı, əlində bıçaq
qızarmış, iltihablı, sanki
qapaqları olmayan gözləri
ilə mənə baxırdı. İstədim
əlindəki bıçağı alım, başı
qopub yerə düşdü. Divanə
bir qorxu içində qaçmağa
başladım. Yüyürə-yüyürə
küçələrdən sürətlə keçirdim
və kimi görürdümsə, hamısı
yerində quruyub qalmışdı.
Qorxudan arxaya çönüb
baxa da bilmirdim.
Qaynatamgilə çatanda,
gördüm qaynım – həmin o
fahişə arvadımın qardaşı
səkinin üstündə oturub.
Əlimi cibimə salıb iki dənə
südşörək çıxardım, uzatdım
ona. Amma əlim dəyən
kimi, onun da başı qopub
düşdü yerə. Dəli kimi
qışqırıb yuxudan ayıldım.
 Hava işıqlanmaşa təzə
başlamışdı, qəlbim sürətlə
çırpınırdı və mənə elə
gəlirdi, otağın tavanı
başımdan basır, divarlar isə
o qədər qalınlaşmışdı ki, az
qalırdı sinəm yırtıla,
qarşımdakı heç nəyi indi
aydın görə bilmirdim,
gözlərimə tor gəlmişdi. Bir
müddət beləcə, dəhşət
içində uzanıb qaldım –
mənasız baxışlarım tavanın
tirlərinə dikmişdim – onları
təkrar-təkrar sayırdım.
Gözlərimi bərk-bərk
yumdum, qapının necə
açıldığını eşitdim – dayəm
otağımı süpürməyə
gəlmişdi. Səhər yeməyimi
başqa otaqda, ikinci
mərtəbədə qoymuşdu.
Qalxıb həmin otağa
keçdim, pəncərənin
qarşısında oturdum. Ordan,
yuxarıdan baxanda
evimizin qabağındakı
xırdavatçı qoca
görünmürdü. Burdan bircə
qəssabı görə bilirdim – sol
tərəfimdə. Lakin onun öz
pəncərəmdən baxarkəm
mənə ağır, ləng, qorxulu
gələn hərəkətləri burdan
cılız, gülməli görünürdü –
elə bil bu adan heç qəssab
deyildi, sadəcə qəssab
rolunu oynayırdı. O an
dükana hər yanından iki
qoyun cəmdəyi asılmış,
vərəmli adamlar kimi quru-
quru öskürən iki yabı
gətirdilər.
Qəssab yağlı əllərini
bığlarına çəkə-çəkə
cəmdəklərə müştəri
gözüylə baxdı və ikisini
seçib apardı, dükündakı
qarmaqlardan asdı.
Qoyunların budunu xüsusi
məhəbbətlə sığallayırdı.
Yəqin bu kişi gecələr
arbadının bədəninin
sığallayanda da yadına
qoyunlar düşürdü. Belə
anlarda yəqin fikirləşirdi ki,
arvadımı öldürüb ətini
dükanda satsam, gör nə
qədər qabağa düşərdim!
Otağımı süpürüb qurtardı,
yerimə qayıtdım və bir
qərara gəldim – dəhşətli bir
qərara. İçəri otağa keçdim,
sümük dəstəli bıçağımı
mücrüdən çıxarım əbamın
ətəyiylə tiyəsini təmizlədim,
mütəkkənin altında
gizlətdim. Əslində, indinin
qərarı deyildi, bu fikrə
çoxdan düşmüşdüm.
Bilmirəm ət doğrayan
qəssabın hərəkətlərində nə
vardı – qoyun budlarını
doğrayır, tərəzidə çəkir,
sonra da doğranmış ət
qalaqlarına razılıq hissiylə
baxırdı... Bu hərəkətlərdə
nə vardısa, bilmirəm,
amma mən də qeyri-ixtiyari
onu təqlid etmək, eyni
ləzzəti almaq
istəyirdim...Otağımın
pəncərəsindən mavi, dərin
səmanın tər-təmiz bir
parçası görünürdü. Mənə
elə gəlirdi, ora qalxmaq
üçün çox uzun bir nəldivan
tapmalıyam. Göyün o bir
tikə təmiz parçasının
qıraqlarını ağır, sarımtıl
ölüm buludları bürümüşdü
– bu buludların ağırlığından
bütün şəhər əzilirrdi.
Dəhşətli, amma
mənə ləzzət eləyən bir
hava vardı. Niyəsini
bilmirəm, amma belə
havada torpaq həmişə
çəkirdi məni – ölüm barədə
düşünmək keçirdi
könlümdən. Lakin indi,
üzünün qanı qurumamış
ölüm özünün quru,
sümüklü əlləriylə
boğazımdan yapışıb məni
xırxalayanda son qərarımı
verdim – o fahişəni də
götürüb özümlə
aparacaqdım.
Aparacaqdım. Qoy
məndən sonra deməsinlər:
“Allah rəhmət eləsin, canı
qurtardı!”.
Bu fikirlərin çəngində
idim ki, otağımın
qarşısından bir tabut
apardılar – üstünə qara
örtük çəkib baş tərəfində
bir dənə şam
yandırmışdılar. “La ilahə
illəllah” sədaları diqqətimi
çəkdi. Dükançıların hamısı
çölə çıxır, yoldanötənlərə
qoşulub tabutun arxasınca
azı yeddi addım gedirdilər
– adət beləydi. Hətta
qəssab belə bu savabdan,
pay almaq üçün yeddi
addımını gedib dükanına
qayıtdı. Lakin xırdavatçı
qoca yerindən heç
tərpənmədi. Hamı elə bil
tabut görən kimi
ciddiləşmişdi. Bəlkə
ölümün fəlsəfəsi, axirət
həyatı onların da yadına elə
indicə düşmüşdü? Bəlkə
nəsə öyrənmişdilər bu
barədə? Hətta mənə şərbət
gətirən dayəmin də qaş-
qabağı yerlə gedirdi.
Əlindəki iri dənəli təsbehini
çevirir, dodaqaltı zikr
eləyirdi. Şərbəti qoyub
otaqdan çıxdı, keçib
namazını qıldı, sonra da
ucadan təlavət etməyə
başladı: “Əllahümmə,
Əllahümmə...”
 Sanki, dirilərin rəhmət
qazanması üzrə məmur
idim! Amma bu
məzhəkənin heç bir təsiri
yox idi mənə. Əksinə, bu
cılız, gərəksiz insanların
yalandan, müvəqqəti olsa
da, bircə anlıq belə mənim
aləmimə gəlməsindən
ləzzət alırdım. Bəyəm
mənim otağım elə tabut
deyildi? Bəyəm daim açıq
olan yatağım qəbirdən
soyuq, qəbirdən qaranlıq
deyildi? Məni durmadan öz
ağuşuna çağıran yatağım...
Neçə dəfələrlə mənə elə
gəlmişdi mafənin
içindəyəm. Gecələr isə tez-
tez otağımın kiçilərək məni
necə sıxdığını aydın
duyurdum. Görəsən,
qəbirdə də adam eyni
hissləri yaşayır? Görəsən,
öləndən sonra nələr
yaşayacağını dəqiq bilən
kimsə var?
Düzdür, damarlardakı
qan elə o dəqiqə donur və
artıq növbəti gün bəzi
orqanlar artıq dağılmağa
başlayır, amma dırnaqlar,
tüklər hələ bir müddət
böyüyür. Görəsən, hisslər,
düşüncələr, məsələn elə
nifrətin özü necədir? Ürək
dayanan kimi, onlar da
sönür, yoxsa kiçik
damarlardakı qan donana
kimi gizli həyatlarını davam
etdirə bilirlər? Ölüm öz-
özlüyündə çox qorxulu bir
hissdir, üstəlik hələ bir gəl
artıq öldüyünü dərk
edəsən! Elə qocalar olur,
ölümlərini təbəssümlə
qarşılayırlar. Onlar öləndə,
elə bil yuxuya gedirlər; elə
bil şamdırlar, ehmallıca
sönüb gedirlər. Yaxşı, bəs
cavan, hələ güclü bir gənc
qəfil öləndə, bədəninin bir
hissəsi ölümlə çarpışanda
necə olur? Görəsən, hansı
hisslər keçirir o?
Ölüm haqda, cismimin
parçalanıb çürüməsi haqda
tez-tez düşünürəm. Bu o
qədər tez-tez olurdu ki,
artıq heç qorxmurdum da.
Əksinə, mən sidq ürəkdən
ölmək, tamam çürüyüb
məhv olmaq istəyirdim.
Qorxduğum yeganə şey
cismimin hissəciklərinin bu
qara kütləyə keçməsi idi.
Bu barədə düşünmək
mənim üçün məşəqqət idi.
Hərdən istəyirdim, öləndən
sonra uzun, həssas
barmaqları olan bir ələ
çevrilim ki, bədənimin
bütün hissəciklərimi tək-tək,
səliqətlə bir yerə yığım,
“bunlar mənimdir” deyib,
qoymayım bu qara
camaatın bədəninə keçsin.
Hərdən mənə elə gəlirdi,
indi gördüklərimi elə
ölənlərin hamısı görür.
Çaşqınlıq, qorxu, dəhşət,
yaşamaq həvəsi yavaş-
yavaş öləziyirdi, mənə
öyrətdiklərini, təlqin
etdiklərini bir-bir necə
atdığımı hiss edir, xüsusi
bir hüzur tapırdım. İndi
məni cəlb edən yeganə şey
ölümdən sonrakı mütləq
yoxluq idi. O dünyadakı
həyat haqda düşüncələr
məni əldən salır, yorurdu.
Guya mən yaşadığım bu
dünyanın həyatına
uyğunlaşa bildim ki? O
dünyadakı həyat axı mənim
nəyimə gərək idi? Bu
həyatın mənlik olmadığını,
onun bihəya, sırtıq, acgöz,
fırıldaq, çoban kimi kobud,
gözlərindən həsəd yağan
adamlar üçün olduğunu
hiss edirdim. Dünya onun
özünə layiq məziyyətlərlə
yaranmış adamlar, yerin və
göyün güclüləri qarşısında
sürünüb qəssabxana
qabağındakı ac tula kimi
bir parça içalat almaq
ümidiylə quyruq bulamağı
bacaranlar üçündür... O
dünya haqda fikirlər məni
doğrudan əldən salır,
üzürdü. Yox, mən bu
ürəkbulandırıcı
dünyalardan, rəzil
obrazlardan bezmişdim!
Bəyəm Allah məni öz
dünyalarına baxmağa zorla
məcbur edəcək qədər
qəddardır?
Mən yalan deyə
bilmərəm, bu fikirdə də
deyiləm. Əgər başqa bir
həyatdan keçməyə məcbur
qalsam belə, istərdim
hisslərim kütləşmiş, donuq
olaydı – bu qədər həssas
olmayaydım. Bax, onda
Linqam məbədinin
sütunlarının kölgəsində
özüm üçün yaşardım. Orda
elə bir güşə tapıb
uzanaydım ki, gün gözümə
döyməyəydi, adamların
səs-küyünü, həyatın
nəfəsini duymayaydım.
------------------
 Öz içimə nə qədər çox
qapılırdımsa, başqalarının
səs-sədasını o qədər çox
duyurdum. Öz səsim isə
qışda bir yuvaya girib
yazadək gizlənən
heyvanlar kimi, elə
boğazımın içində
gömülürdü. Mən özüm də
indi içdən gələn nalələrin
boğulub susdurulduğu bir
boğaz idim. Arxamda
gizlənən tənhalıq əbədiyyət
ərəfəsindəki gecənin
zülmətitək boş, əzici idi.
Zülməti qəliz, saqqız kimi
yapışqanlı, xəstəhal, tənha
şəhərlərin üstünə enib
onları şəhvət və nifrət
yuxularına qərq etməyə
daim hazır olan gecələr!
Lakin indi olduğum
boğazla müqayisədə
mənim özüm mütləq bir
varlıq olaraq qalırdım.
Tənhalıqdan qurtulmaq
naminə nəslin davam
etdirilməsi üçün insanları
bir-birinin ağuşuna atan
həmin o cazibə hər bir
fərdin içində yaşayan
divanəliyin nəticəsi idi və
bu divanəlik yavaş-yavaş
ölümünə doğru getdiyinə
təəssüflənmək kimi bir
hisslə çulğaşıb qarışırdı...
Yalnız ölüm yalan deyildi!
Ölümün varlığı bütün
cahil xəyalları, bütün xam
fikirləri məhv edir. Biz
ölümün balalarıyıq və bizi
həyatın ağ yanlışlıqlarından
yalnız o xilas edir. Ölüm
həyatın dərinliklərində yurd
qurub, bizi səsləyir, yanına
çağırır. Hələ insan dilini
anlamadığımız çağlarda
belə hərdən elə oynaya-
oynaya yerimizdə donub
qalırıq. Bax, onda ölümün
səsini eşidirik... Və bütün
həyatımız boyu ölüm bizi
səsləyir. Məgər adamlar
hərdən heç bir səbəb
olmadan dərin fikrə
getmirlər? Elə dərin fikrə ki,
zaman, məkan haqda
təsəvvürlərimiz belə yox
olur və özümüzə gələndə
nələr düşündüyümüzü
xatırlaya bilmirik. Heç
olmayıb sizdə? Belə
düşüncələrdən sonra
adamın özünə dönməsi,
ətrafındakı dünya ilə
əlaqələrini bərqərar etməsi
xeyli zəhmət tələb edir.
Bax bu, elə ölümün səsi,
onun çağırışıdır.
Nəm, tər qoxuyan
yatağımda uzananda, göz
qapaqlarım ağırlaşıb
bağlanmaq, özüm isə
bitməz bir gecənin
zülmətinə təslim etmək
istəyəndə, adətən, bütün
itmiş xatirələrim,
unudulmuş qorxularım bir
anda qayıdırdı –
mütəkkənin içindəki tüklərin
xəncərə, köynəyimin
düyməsinin böyüyüb
dəyirman daşına
dönməsindən qorxurdum.
Qorxurdum ki, əlimdən yerə
düşən lavaş qırıntıları
şüşəyə dönüb çiliklənər;
əgər yuxuya getsəm,
lampa yerə düşər, dağılar,
alışar, bütün şəhəri od
götürər. Birdən, qəssab
dükanının qabağında
şöngüyüb oturmuş itin
ayaqları at nalı kimi səs
çıxarar. Qorxurdum ki,
malını qabağına sərib
oturmuş yoxsul qoca
birdən qəhqəhə çəkib
gülər, özü də elə gülər, bir
də dayana bilməz;
həyətdəki hövuzda
gördüyüm xırda qurdlar
birdən kobraya dönər;
çarpayımın başı
başdaşına, özü qəbrə
çevrilər, qapaq kimi açılıb
mərmər dişlərini qıfıllayar,
məni altında dəfn edər.
Qorxurdum birdən səsim
tutular, nə qədər çığırsam
da kimsə eşidib köməyimə
gəlməz...
Elə hey uşaqlığımı yadıma
salmaq istəyirdim, bu
xatirələrin qabağı açılanda
da, onları hər hüceyrəmlə,
hər sinirimlə hiss edirdim -
həmin günlər həyatımın ən
ağır, ən əzablı günlərimə
dönürdü!
Öskürürdüm. Qəssab
dükanının qabağındakı arıq
yabıların öskürəyi kimi bir
öskürək bütün vücudumu
titrədim məni qorxudurdu;
boğazımı arıtlamaq
istəyəndə, sinəmdəki
bəlğəmi çıxaranda, qan
görəcəyimdən dəli kimi
qorxurdum. Qan... bu ilıq
və şor dadan həyat şirəsi
mənim kabusuma
çevrilmişdi. Və bir də daimi
ölüm xofu – bütün ümidləri
yeyib bitirən xof,
qorxularımın ekiz bacısı...
Həyat hər kəsin həqiqi
sifətini böyük etinasızlıqla,
qətiyyən fərq qoymadan
üzə çıxarır - əsl sifətin
görünənə kimi, neçə maska
çıxarırsan. Bəziləri
maskalarının yalnız
birindən istifadə edir,
işlətdikcə kirləndirir onu,
üzərində qırışlar yaranır.
Belələri aza qane olan,
qənaətcil adamlardır.
İnsanların başqa dəstəsinin
öz yaxınları, övladları,
simsarları üçün xüsusi
maskası olur. Digərləri isə
maskalarını daim dəyişir,
amma ahıl yaşına çatanda,
bir də görürlər ki, axırıncı
maskalarıdır və o da işlənib
xarab olandan sonra onun
altından həqiqi simaları üzə
çıxacaq.
Bilmirəm otağımın
divarlarında nə vardı – bu
divarlar mənim fikirlərimi
zəhərləyirdi. Mən əmin idim
ki, qabaqlar burda mütləq
ya qəddar bir qatil, ya da
zəncirli bir dəli saxlayıblar,
ölənə kimi burda ağzıbağlı
qalıblar. Bu otağın təkcə
divarları yox,
pəncərəsindən görünən
mənzərə, ətrafdakı hər şey:
bu qəssab dükanı, o yoxsul
qoca, mənim dayəm, o
fahişə, gördüyüm bütün
adamlar, hətta içində arpa
şorbası yediyim bu kasa,
əynimdəki pal-paltar belə,
sözü bir yerə qoyaraq dilbir
olmuşdular – bu dəhşətli
fikirləri mənim beynimə
yeridirdilər.
Bir neçə gün qabaq
hamamda paltarlarımı
soyunanda fikirlərim qəfil
dəyişdi. Camadar başıma
su tökəndə, mənə elə
gəlirdi ki, təmiz su
beynimdəki fikirləri yuyub
aparır. Hamamda öz
kölgəmi də görürdüm –
tərləmiş divarlarda. Elə bil
on il bundan qabaqkı,
yeniyermə vaxtlarımdakı
vəziyyətim idi: nazilib
kövrəkləşmişdim. Yaxşı
yadındadır, tərləmiş divara
düşən kölgə elə bil
mənimkli deyildi. Bədənimə
diqqətlə baxdım:
yançaqlarım, baldırlarım,
belim, ortam ağappaq idi,
çox miskin, hətta deyərdim,
bir az şəhvətli görkəmim
vardı. Onların divardakı
kölgələri də on il əvvəlki
vəziyyətlərini əks etdirirdi.
Hiss etdim ki, bütün
həyatım elə hamamın
divarlarında titrək-titrək
hərəkət edən bu kölgə kimi
mənasız, məqsədsiz ötüb
keçmişdi. Başqaları ağır,
kobud, boynuyoğun idilər,
yəqin onların hamamın
tərləmiş divarlarındakı
kölgələri də aydın, iri olur
və özləri çəkiləndən sonra
belə, gölgələr bir an
yerində hərəkətsiz qalırdı.
Mənim kölgəm isə elə bil
divarin üstündə sürüşür,
çəkilən kimi, hətta hələ
çəkilməyə hazırlaşanda,
tez yox olub gedirdi. Mən
paltarlarımı geyinəndə,
hərəkətlərim yenə dəyişdi,
düşüncələrim də,
görkəmim də tamam başqa
vəziyyət aldı. Sanki yeni
mühitə, tamam başqa
dünyaya qədəm basırdım;
elə bil yenə nifrət etdiyim
dünyada idim, təzədən
həyata gəlmişdim. Hər
halda, yenə yaşayırdım. Axı
mənim üçün hamamda,
suyun içində bir çimdik duz
kimi əriyib heçə
çevrilməməyin özü belə,
möcüzəydi.
-----------------
Həyatım mənə indi
anlaşılmaz, qeyri-real
gəlirdi – eynən, bu sətirləri
yazmaq üçün ağzını açıb
qələmimi götürdüyüm
qələmdan üzərindəki şəkil
kimi... Yəqin bu mənzərəni
də divanə, canına cinlər
dolmuş bir rəssam
çəkmişdi. Bax, mənim
həyatım da gözümə elə bu
şəkil qədər qeyri-təbii,
inanılmaz görünürdü.
Qələmdanın üstündəki
mənzərəyə diqqətlə
baxanda, çox vaxt mənə
qəribə bir şəkildə tanış
gəlirdi. Yəqin elə
mənzərənin özündən idi...
Bəlkə məni yazmağa da elə
bu şəkil məcbur edir. Orda
sərv ağacı çəkilib, altında
bardaş qurub oturmuş,
qozbel qoca var, lap hind
yoqlarına oxşayır. Əbasının
ətəklərini qatlayıb, başında
çalması var, sol əlinin
şəhadət barmağı isə
təəccübünün ifadəsi kimi,
dodaqlarına dirənib. Onun
qarşısında qara paltarlı,
gözəl qamətli bir qız rəqs
edir – hərəkətləri qeyri-
təbii, qondarmadır. Bəlkə
də Buqamdasinin özüdür
bu qız - əlində bir nilufər
çiçəyi var, qoca ilə
aralarındakı ensiz arxın bu
üzündədir.
----------------------
Tiryək dəsgahının yanında
qaranlıq fikirlərimi dumana
döndərib dağıtdım, onlar
inzə, mavi tüstüyə qarışıb
ərşə çəkildi. Belə anlarda
mənim mahiyyətim
düşünür, cismim isə yuxu
görürdü. Vücudum elə bil
kütləsini, çəkisini itirib
havadan yüngül olmuşdu –
mənə naməlum olan bir
dünyada, naməlum
rənglərlə işlənən naməlum
mənzərələr arasında,
naməlum havada süzürdü.
Tiryək bitkilərin sakit
ruhunu, onların ləng
hərəkətlərini ruhuma da
hopdurmuşdu. Mən bitkilər
aləmində idim, oraları seyr
edirdim... bitki olmuşdum.
Əynimdə xələtim, manqal
yanındaydım - dəri
parçasının üzərində
dirsəklənib mürgü
döyürdüm, bilmirəm niyə,
xırdavatçı qoca düşdü
yadıma. O da mənim kimi
belini büküb otururdu. Bu
fikirdən dəhşətləndim.
Yerimdən sıçrayıb xələtimi
çıxardım, güzgüyə baxdım.
Yanaqların alışıb yanırdı,
lap qəssabxananın
qabağından asılan qoyun
cəmdəklərinin rənginə
düşmüşdü, saqqalım
pırpızlaşmışdı, amma elə
bil ruhani, ölümcül görkəm
almışdı. Gözlərim – uşaq
gözlərinə bənzər, yorğun,
incik, xəstəhal idi. Elə bil
yerin altında və üstündə nə
qədər insan varsa,
hamısının dərdi bütün
ağırlığıyla çiyinlərimdə idi!
Görkəmimdən xoşum gəldi,
bir heyranlıq vardı məndə.
Bu nəşəli hiss güzgünün
qarşısında dilləndirdi məni:
“Sənin dərdin o qədər
dərindir ki, gözlərinin
dibində ilişib qalıb... və
əgər ağlayası olsan,
dərdlərin də gözlərinin
dərinliyində göz yaşlarına
qarışıb axacaq... ya da
ağlayanda bəlkə
gözlərindən heç vaxt yaş
çıxmayacaq!..”.
Dedim və susdum. Bir an
sonra yenə dilləndim: “Sən
axmaqsan! Qəzəbini, kin-
küdurətini niyə açıb
buraxmırsan? Nəyi
gözləyirsən? Nəyə ümid
edirsən? O şərab sənin
otağında deyil ki? Ondan
bircə qurtum iç – səni
istədiyin məkana aparsın!
Sarsaq... sən sarsaqsan...
deyəsən, mən boş-boşuna
danışıram!”.
Beynimə gələn fikirlərin bir-
biriylə qəti əlaqəsi yox idi.
Səsimi boğazımda
eşidirdim, amma sözlərin
mənasını anlamırdım. Bu
səs başımdakı yüzlərlə
başqa səsə qarışırdı. Elə bil
qızdırmalıydım - əl
barmaqların gözümə
həmişəkindən yekə dəyirdi.
Göz qapaqların elə bil
zindandı – gözlərimə ağırlıq
edirdi. Dodaqlarım şişib
qalınlaşmışdı...
Güzgünün qabağından
çəkiləndə dayənin qapı
ağzında gördüm. Qəhqəhə
götürdü məni, amma onun
üzünün cizgiləri donuq,
hərəkətsiz idi. Parlaqlığını
itirmiş, nursuz gözləri
üzümə zillənmişdi. Lakin
onlarda nə təəccüb vardı,
nə qəzəb... Sifətdəki
mənasız ifadə adətən daha
güclü gülüş doğurur.
Mənim bu gülüşüm isə lap
güclü idi. Axı misilsiz,
görünməmiş sarsaqlığın bu
dünyada varlığı adamların
ağlına belə gəlməyən, heç
şübhələnmədikləri və
anlmağa qadir olmadıqları
elə bir nəsnə ilə əlaqəsi var
ki... O, gecənin zülmətində
gizlənir... O, insan
idrakından üstün,
güclüdür... O, Ölümdür!..
Dayə manqalı dinməzcə
götürüb, tələsmədən çıxdı.
Alnımın tərini sildim.
Əllərimin üstünə ağ ləkələr
vardı – bayaqdan ağ
divarlara söykənib
durmuşdum. Alnımı qapının
çatına dirədim, elə bil halım
bir az yüngülləşdi. Sonra
dodaqaltı zümzümə
eləməyə başladım. Heç
yadımda deyildi – bu
mahnını harda
eşitmişdim?..
“Gəl gedək, yeyək,
Şəhre-Rey şərabından içək.
İndi içməsək onu,
Bir də nə vaxt fürsət
olacaq?”
Halımdakı böhran hər dəfə
özünü tam biruzə
verməmişdən, əvvəl
ürəyimə təsir edir, onda bir
narahatlıq, həyəcan
yaradırdı. Bu həyəcan
sinəmdə kor düyünə dönür,
tufanqabağı hava kimi,
ürəyimi sıxırdı – o anlarda
real dünyadan uzaqlaşır,
par-par yanan bir dünyaya
düşür, buralardan çox-çox
uzaqlarda olan mübhəm bir
dünyada yaşayırdım.
Belə anlarda özümdən də
qorxurdum, adamlardan
da. Yəqin xəstəliyimlə
əlaqədar idi. Bu xəstəlik
zehnimin zəifləməsində
təzahür edirdi. Belə
vəziyyətdə qapıdan
xırdavatsatan qocanı görən
kimi, canıma qorxu
dolurdu. Bax, ində də
görən kimi xoflandım.
Bilmirəm, onlarda qorxulu
nə vardı.
Dayəm mənə dəhşətli bir
şey dedi. And-aman elədi
ki, xırdavatçı qoca gecələr
arvadımın otağına gəlir.
Qapının dalından eşitmişdi,
ona belə deyirmiş:
“Boynundakı şalı aç!”. Bu
mənim heç ağlıma
gəlməzdi, amma srağagün,
ya da ondan bir gün də
qabaq, mən qışqıranda,
arvadım da özünü
yetirmişdi – gəlib
durmuşdu qapımın
ağzında. Mən onda, öz
gözlərimlə gördüm –
dodaqlarında o qocanın
sapsarı, qurdlu dişlərinin
yeri qalmışdı, arasından
ərəbcə ayələr çıxan
dodaqlarıyla əmmiş,
dişləriylə gəmirmişdi
dodaqlarını. Bax, sual
oluna bilər ki, niyə mən
evlənəndə peyda oldu o,
niyə bu qoca o vaxtdan
bəri evimizin qarşısından
çəkilmir? Bu fahişəyə belə
möhkəm vurulub, onsuz
təsəvvür etmir özünü?
Bütün vücudunu uduzub
ona? Özüylə bacara bilmir?
Yadımdadır, o gün qocaya
yaxınlaşdım, kuzəsinin
qiymətini soruşdum.
Boynundakı kirli şalın
arasından eybəcər
dodaqları, iki qurd yemiş
dişi göründü. Güldü – quru,
qırıq-qırıq, tükürpərdici bir
gülüşdən az qaldı özündən
gedə. Bu gülüşdın adamın
tükləri biz-biz olurdu. Xırıltılı
sıslı soruşdu: “Nədir, mala
baxmamış alırsan? Bu
kuzədən ikincisini tapa
bilməzsən, cavan oğlan,
götür apar – qismətindi.
Xeyrini görəsən!”.
Əlimi cibimə saldım, dedi:
“Heç nə lazım deyil, Allah
xeyrini versin!”. Buna
baxmayaraq, cibimdən iki
dirhəm yarım çıxardım,
qabağındakı yaylığın
qırağına qoydum, o yenə
güldü – elə güldü ki,
başımdakı tüklər qabardı.
Xəcalətimdən az qalırdım
yerə girim. Əllərimlə üzümü
örtüb tələsik uzaqlaşdım
ondan.
Qocanın qarşısındakı kirli
dəsmalın üstündə nə
vardısa, ömrünü çoxdan
başa vurmuşdu, pas, kif iyi
verirdilər, onlar artıq heç
kəsə gərək deyildi, hamı
rədd edirdi onları. Bəlkə o
həyatın özü tərəfindən
çoxdan rədd edilmiş bu
əşyaları kiməsə
soxuşdurmaq istəyirdi?
Onları adamlara göstərmək
iddi məqsədi? Bəs özü
necə - bəyəm onun özünü
həyat rədd etməmişdi?
Qarşısındakı əşyalar
istifadədən çoxdan çıxmış,
çoxdan ölmüşdü. Amma,
bir görəydiniz onlarda
həyatın son qalıqları necə
titrəyir, necə işarırdı!.. Bu
ölmüş əşyaların mənə təsiri
diri adamlarınkından çox
idi.
Dayə mənə hər şeyi
danışdı, hər şeyi dedi... İşə
bir bax ha! Kiminlə-kiminlə,
çirkin, eybəcər bir
gədayla!.. Dayə həm də
bunu dedi ki, indi də
çarpayısını bit basıb,
çarəsizlikdən durub qaçıb
hamama.
Fikirləşdim: görəsən,
hamamın tərli divarlarına
düşən gölgəsi necə
görünürdü? Necə
görünəcəkdi? Yəqin
özündənrazı birisinin
şəhvətli kölgəsi kimi
görünürdü!..
Amma bu dəfə arvadımın
zövqü mənə ləzzət elədi.
Axı bu miskin qoca
arvadımın bütün qadınların
ağızlarının suyunu axıdan,
onlara xoş gələn əvvəlki
ayğırları kimi, darıxdırıcı,
bayağı adam deyildi. Onun
əzabları, bədbəxtlikləri
üzünə hopmuşdu. Ondan
gələn dərd qoxusu, ətrafına
bir halə çəkir, qocanı
mənim gözümdəaz qala,
yarımallaha çevirirdi.
Özününsə yəqin bundan
xəbəri yox idi. Bu qocanın
özü də, qarşısına sərdiyi
əşyaları da ilahi yaradılışın
bir növ yerdəki təzahürü
idi. Hə, mən arasından
adətən, ərəb duaları çıxan
iki dənə xırda, qurd yemiş
dişin izlərini arvadımın
yanağında yaxşı görürdüm.
Məni heç vaxt yaxınına
buraxmayan, daim
alçaldan, mənə
dodaqlarından bircə öpüş
belə verməmiş, amma
buna baxmayaraq, yenə də
sevdiyim qadının.
Sapsarı günəş qüruba
doğru gedirdi, sinclərin
səsi gəldi. Bu, zəiflik,
çarəsizlik, şikayət sədası
idi. Elə bir səda ki, zülmət
qarşısında bütün heyvani
qorxumu, mənə irsən
ötürülmüş bütün yalanları,
ağrıları, dərdləri içdən
oyadırdı. Xəstəliyim yenə
güc gəlməyə başladı.
Bütün vücudumu yandırıb-
yaxan bir hərarət bürüdü.
Yenə boğulurdum. Gedib
özümü yatağa atdım,
gözlərimi yumdum və
qızdırmanın şiddətindən
mənə elə gəlməyə başladı,
guya ətrafımdakı hər şey
böyüyə-böyüyə gedir.
Tavan həmişəki kimi,
enmək yerinə, əksinə,
qalxmağa başladı, paltarım
əynimə darlıq etdi, canımı
sıxdı. Qalxıb yerimin içində
oturdum, öz-özümə
deyinməyə başladım: “Yox,
daha belə olmaz... buna
dözmək mümkün deyil...” –
deyib, susdum. Sonra
qəflətən lap ucadan,
kinayəylə təkrarladım:
“Aman Allah, mən nə qədər
axmağam!..”. Ağzımdan
çıxan sözlərin mənası
çatmırdı mənə. Səsimin
havada necə yayılması
xoşlandırırdı məni. İndi mən
bəlkə də öz kölgəmlə
danışırdım - təkliyimi hiss
etməyim deyə. Və birdən
inanılmaz bir şey gördüm:
qapı açıldı, içəri həmin o
fahişə girdi. Sən demə,
hərdən mənim barəmdə
düşünürmüş. Buna görə də
sağ olsun, daha nə deyim?
O axı bilirdi, hələ
ölməmişdim, əzab çəkir,
ağrılarımdan qovrulurdum
və tezliklə canım ağzımdan
çıxacaqdı... Sağ olsun.
Mən bircə bunu bilmək
istəyirdim: görəsən ona
görə öldüyümü başa
düşür? Əgər heç olmasa,
bunu anlasaydı, xoşbəxt
ölərdim. Onda mən
dünyanın ən xoşbəxt,
bəxtiyar adamı olardım.
Bu fahişə otağıma qədəm
basan kimi, bütün dəhşətli
fikirlərim uçub getdi.
Bilmirəm ondan ətrafa
yayılan nə şüalar idi, amma
onlar məni əməlli-başlı
sakitləşdirirdi. Bu dəfə
gözümə yaxşı dəydi,
kökəlmişdi, qaməti şax
görünürdü. Əynində
pambıqdan qırçın-qırçın
Tus sırıqlısı vardı -
yaraşırdı, qaşlarını altdan
almışdı, yanağına xal
qoymuşdu, saçlarını
vəlmələmiş, üzünü
ağartmışdı, sürmələnib
ənlik-kirşan vurmuşdu.
Sözün qısası, elə beləcə -
bəzək-düzəkli gəldi
otağıma. Həyatından çox
razı görünürdü. Mənim
baxdığımı görüb sol əlinin
şəhadət barmağını qeyri-
ixtiyari ağzına saldı.
Yəni bu qadın bir zamanlar
Surən sahilində gizlənpaç
oynadığım həmin o qara,
qırış paltarlı incə qız idi?
Uşaqlara xas məzəli
hərəkətləri olan, paltarının
ətəyindən məni valeh edən
topuqları görsənən qız idi
bu? İndi ona baxır, heç cür
başa düşə bilmirdim bunu
– elə bil gözlərimin önünə
bir pərdə enmişdi. Bilmirəm
niyə, amma gözümün
qarşısında olanları deyil,
qəssabxanadan asılan
heyvan cəmdəklərini
görürdüm. O artıq mənim
gözlərimdə əvvəlki
cazibəsini itirmişdi. Artıq
mənim üçün bir parça
ətdən başqa bir şey
deyildi! O gözəl qız indi
ağır, ənlik-kirşanlı bir qadın
olmuşdu. Yalnız özünü, öz
xeyrini düşünən qadın. Və
bu qadın mənim arvadım
idi. Birdən dəhşət içində
anladım ki, arvadım
böyüyüb, yetkinləşib,
mənsə elə uşaq qalmışam.
Düzü, onun görkəmindən,
gözlərindən utanırdım indi.
Bədənini məndən başqa
hamıya verən qadın...
Özümə yalnız onun keçmiş
xatirələriylə, saf uşaq olan,
yanaqlarında hələ miskin
qocanın diş yerləri
görünməyən vaxtlarıyla
təskinlik verirdim. İndi bu
tamam başqa qadın idi!
Məndən tənəylə soruşdu:
“Özünü necə hiss
edirsən?”. Cavab verdim:
“Məgər kifayət qədər azad
deyilsən? Onsuz da
istədiyini edirsən, mənim
səhhətimlə nə işin?”. Qapını
çırpıb getdi. Heç çönüb
son dəfə baxmadı da
üzümə. Görünür, mən bu
dünyanın insanlarıyla, diri
adamlarla danışmağı
yadırğamışdım. Bütün
hisslərini itirdiyini güman
etdiyim bu qadın indi
mənim sözlərimdən incidi!
Neçə dəfə istədim durub
yanına gedəm, ayaqlarına
düşüb ğalayam, yalvaram,
məni bağışlamasını
istəyəm. Hə, ağlamaq
istəyirdim – elə
düşünürdüm, ağlasam
yüngülləşərəm...
Bilmirəm nə qədər keçdi –
dəqiqələrmi, saatlarmı,
əsrlərmi... Tamam ağlımı
itirmişdim, əzablarımdan
zövq alırdım. Bu
fövqəlbəşər bir ləzzət idi,
yalnız mənə nəsib olan
ləzzət və əgər tanrılar varsa
belə, heç onlar da ləzzətin
bu dərinliklərini yaşaya
bilməzdilər. Bax, mən öz
üstünlüyümü elə onda hiss
etdim – bu qara kütlədən,
təbiətin özündən,
tanrılardan üstünlüyümü.
Tanrılar axı bəşər övladının
şəhvətindən yaranıb və
mən də o tanrılardan birinə
çevrilmişdim, hətta
onlardan da üstün
olmuşdum, çünki bütün
vücudumda əbədi və
bitməz bir enerji axını hiss
edirdim...

...Amma o axırda qayıtdı.

Mənim güman etdiyim
qədər daşürəkli deyilmiş.
Mən qalxdım, paltarının
ətəklərini öpdüm və
öskürəkdən, ağlamaqdan
boğula-boğula ayaqlarına
düşdüm. Yanaqlarımı onun
baldırlarına sürtə-sürtə bir
neçə dəfə onun əsl adını
çağırdım. Onun əsl adında
sanki ecazkar bir ahəng
vardı. Amma qəlbimin
dərinliklərində yenə bunu
təkrar edirdim: “Fahişışə,
fahişə”. Onun baldırları acı
xiyar qabığının kəskin
tamını verirdi. Elə
ağlayırdım, elə ürəkdən
ağlayırdım... bilmirəm heç
nə qədər vaxt keçdi.
Özümə gələndə, o artıq
yox idi.
İçimdəki sevincdən, bəşər
övladının əzablarından
dada-dada bir neçə an
yaşadım və bir də gördüm,
hiss eləyən çırağın
qarşısında oturmuşam –
eynən, tiryək dəsgahının
arxasında oturduğum;
xırdavatçı qoca yaylığını
açıb arxasında oturduğu
kimi – çıraqdan burula-
burula qalxan hisə
baxıram. Lampanın hisi
üzümə başıma qonurdu.
Dayə mənə şam yeməyi
gətirirdi - bir kasa arpa
şorbası, bir də cücəplov.
Məni bu halda görüb
dəhşət içində diksinin
çığırdı, sini əlindən düşdü.
Heç olmasa onu qorxuda
bilmişdim... Qalxıb qayçını
götürdüm, fitilin ucunu
kəsib güzgünün qabağına
keçdim. Hisi bütün üzümə
yaydım. Dəhşət görkəmə
düşdüm! Barmaqlarımla
gözlərimin alt qapaqlarını
dartıb-buraxır, ağzımı
yanlara dartıb az qalırdım
cıram, yanaqlarımı
şişirdirdim, saqqalımı
pırpızlaşdırıb hər iki
tərəfdən bığ kimi
bururdum, sifətimi haldan-
hala salırdım... Sən demə,
mənim sifətim həm çox
gülməli, həm də çox
qorxulu ola bilirmiş. Bu
sifətlərim hamısı mənimki
idi. Bax, içimdə gizlənən
bir-birinə obrazları bu yolla
aşkarlaya bilərmişəm sən
demə. Bu obrazların mənə
yad olmadığını da bilirdim,
onları necə yaratdığımı da.
Onlar mənə yaman gülməli
gəlirdi. Baxanda adamı
soyuq tər basan cani sifəti
dönüb çox gülməli sifətə
barmağımın bircə
toxunuşuyla dönürdü.
Quran oxuyan qocanın
obrazı,Qəssabın obrazı,
arvadımın obrazı – mən
onların hamısını indi
özümdə görürdüm. Bu
obrazlar elə bil məndə əks
olunurdu. Bu sifətlər mənim
içindəydi, amma onların
heç biri mənimki deyildi.
Mənim öz sifətim, üzümün
cizgiləri məgər mübhəm bir
təkandan doğmuş
ehtirasın, şəhvətin, irsi
çarəsizliyin bəhrəsi deyildi?
Mən bu irsiyyət yükünün
qoruyucusu idim. Məgər
üzümün özümünkü
saydığım, təbii bildiyim bu
son ifadəsində divanə
iradəmin bayaqdan
yaratdığı gülməli obrazların
izləri daha dərin görünmür?
Amma ən azı bunu başa
düşdüm - nəyin məndən
asılı olduğunu, nələri
bacardığımı başa düşdüm,
gücümü düzgün
qiymətləndirə bildim.
Birdən gülməyim gəldi. Elə
güldüm... İkrah doğuran,
qorxunc bir gülüş!
Bədənimə üşütmə düşdü,
ürpəndim, tüklərim biz-biz
oldu. Sanki başqasının
səsiydi - axı gör nə vaxtdan
öz səsimi eşitmirdim.
Həmişə boğazımda
duyduğum, orda pusqu
quran səsimi indi
qulaqlarımın dibində
eşitdirdim – bu gülüş
qulaqlarımda səslənirdi. O
dəqiqə öskürdüm.
Ağzımdan çıxan qan
laxtası güzgüyə yapışdı –
elə bil ciyərimin bir
parçasıydı. Onu
barmaqlarımla bütün
aynaya yaydım. Çönəndə
dayəmin ay kimi solğun
çöhrəsini, pərişan saçlarını,
içində qorxu yatan gözlərini
gördüm. Əlində bayaq
mənə gətirdiyi yeməkdən –
arpa şorbasından bir kasa
da vardı. Mənə baxırdı.
Əllərimlə üzümü örtüb içəri
otağın dərinliklərində
gizləndim.
Yatmağa girəndə, hiss
elədim ki, başımı közərmiş,
dəmir bir halqa sıxır.
Lampadakı səndəl yağının
kəskin, şəhvani qoxusu
burnuma, boğazıma
dolmuşdu, büynimə
işləyirdi.
Bu qoxu həm də arvadımın
baldırlarının qoxusuydi
sanki – ağzımda acı xiyar
qabığının dadını
duyurdum. Gözlərimi
yumub əlimi bədənimdə
gəzdirirdim, beləmə,
budlarıma, baldırlarıma
sürtür, öz bədənimi xəyalən
arvadımın bədəniylə
müqayisə edirdim.
Yanlarının, yançaqlarının
cizgiləri, bədəninin istisi
yaddaşımda canlandı.
“Canlandı” sözü burda
yerinə düşmür – bu
canlanmadan da güclü bir
şey idi, çünki dərin bir
ehtiyacın, qarşısıalınmaz
bir meylin təzahürü idi...
Hiss etdim ki, onun
bədənini yanımda duymaq
istəyirəm. Bir qəti hərəkət,
bir qəti qərar bu şəhvani
istəyi dəf edə bilərdi. Lakin
başımı sıxan odlu çəmbər o
qədər daralmış, o qədər
qızmışdı... Və mən dəhşətli
obrazlar qaynaşan tilsimli
bir dənizin sularında qərq
oldum.
Hava hələ qaranlıq idi.
Küçəmizdən söyüşə-
söyüşə keçən sərxoş
gözətçilərin oxuduğu
mahnının səsinə ayıldım:
“Gəl gedək, yeyək,
Şəhre-Rey şərabından içək.
İndi içməsək onu,
Bir də nə vaxt fürsət
olacaq?”
Yadıma düşdü... yox, mənə
əyan oldu: içəri otaqda
mənim də bir şüşə şərabım
var – kobra zəhəri qatılmış
şərabım. Ondan bircə
qurtum almaqla həyatımın
bütün kabusları məhv olub
itəcəkdi... Bəs, onda fahişə
necə olsun? Bu bir kəlmə
söz məni bu qadının
cazibəsinə tam salırdı –
onu daha canlı, daha
ehtiraslı təsəvvür edirdim.
Xəyalım bundan gözəl nə
yarada bilərdi axı? Ona bir
piyalə zəhərli şərab
verirəm, özümdə eynən o
piyalədən birini başıma
çəkirəm və biz eyni anda
sancıdan qıvrılıb
qovrularaq can veririk...
Eşq nədir? Bu qara kütlə
üçün eşq rozğunluq,
müvəqqəti şəhvani
ləzzətdən başqa bir şey
deyil. Bu cılız
adamabənzərlərin “eşqi”
oxuduqları pozğun
mahnılarda, ağızlarından
əskik olmayan murdar
söyüşlərdə, şit
zarafatlardadır – istər ayıq
olsunlar, istər məst,
ağızlarına gələni deyirlər.
Lakin mənim ona olan
sevgim nəsə tamam başqa
şey idi. Onu lap çoxdan
tanıyırdım: heyran-heyran
baxdığım badamı gözlər,
xırda, daim yarıaçıq ağız,
sakit, cingiltisi olmayan səs
– bütün bunlar mənim üçün
çox uzaq və ağrələ
xatirələrin cizgiləri idi.
Onlarda məhrum olduğum
şeyləri – birbaş özümə aid,
amma əlimdən zorla
alınmış nəsnələri
axtarırdım.
Görəsən, əbədilik məhrum
idim bunlardan? Məhz bu
fikir içimdə yeni, daha
dəhşətli bir hiss oyatdı.
Ümidsiz eşqimdən
umduğum ləzzəti
başqalarının artıqlamasıyla
aldığını düşünmək bu
itkinin qismən əvəzini
verirdi elə bil! Bu mənim
üçün dəli ehtirasın təzə bir
qaynağı idi. Bilmirəm niyə
pəncərəmlə üzbəüz
dükandakı qəssab düşdü
yadıma – qollarını çırmayıb
“Bismillah!” deyir, cəmdəyi
doğramağa girişirdi.
Gözlərimin önündəydi – hər
hərəkətini, sifətinin hər
xırda ifadəsini aydın
görürdüm. Nəhayət, mən
də qərarımı verdim –
dəhşətli qərarımı. Yataqdan
qalxdım, qollarımı
çırmaladım, balışımın
altında gizlətdiyim
sümükdəstə bıçağımı
götürdüm. Belimi əyib
çiynimə sarı əba atdım.
Sonra üz-gözümü şala
bürüdüm və qəssabla
xırdavatçı qocanın
vücudumda necə
qarışdığını hiss etdim.
Sonra ehmallıca,
barmaqlarımın ucunda
arvadımın otağına
yollandım – qaranlıq idi,
qapını yavca araladım.
Deyəsən, yuxu görürdü –
qəflətən, elə yuxuda
ucadan dedi: “Şalını aç
barı!”. Birbaş yatağına
yaxınlaşdım, oana sarı
əyildim və üzümdə sakit,
ilıq nəfəsini duydum. Necə
şirin, ləzzətli nəfəsi vardı!
Fikirləşdim: ilahi, kaş bu
nəfəsi heç olmasa bir
müddət içimə çəkə
biləydim, təzədən canlanar,
dirilərdim. Gör nə
zamandandır, elə bilirəm
hamının nəfəsi mənimki
kimi qaynaq, yandırıcı
olmalıdır... İstəyirdim
yanında başqa bir kişinin
olmadığına inanam.
Görəsən, aşnalarından,
onu pis yola salanlardan
kimsə yoxdur ki burda?
Yox, tək idi. O dəqiqə
anladım: indiyədək onun
barəsində pis nə
düşünmüşdümsə, hamısı
iftira, şər, böhtan imiş!
Yaxşı, onda bəs niyə indiyə
kimi bakirə qalmayıb, hə?..
Axı bakirə olmadığını mən
hardan bilirəm, hə?..
Uydurma şübhələrimin, şər-
şəbədələrin hamısına görə
indi xəcalət çəkirdim... Bu
dolaşıq hissi bir dəqiqədən
artıq yaşaya bilmədim –
bayırdan asqırıq səsi gəldi
və mən insanın başındakı
tükləri biz-biz eləyən qırıq-
qırıq, boğuq qəhqətə səsi
eşitdim. Bu səs bədənimin
bütün sinirlərini sim gimi
gərdi. Əgər bu asqırığı, bu
qəhqəhəni eşitməsəydim,
qərarımı həyata
keçirəcəkdim: onu qiymə-
qiymə doğrayıb səhər
qəssaba verəcəkdim, qoy
satsın camaata. Bud
ətindən də bir tikə dükana
ət gətirən arabaşı qocaya
nəzir saxlayacaqdım.
Axşam şirin ağızla
yeyəndən sonra səhər
bilirsiz ona nə
deyəcəkdim? Ondan
soruşacaqdım ki, bilirsən
dünən yediyin ət kimiki
idi?..
Gülməsəydi, istəyimi elə bu
gecə, qaranlıqda həyata
keçirəcəkdim – qoy gözüm
gözünü görməsin o
fahişənin! Qabaqlar bu
utancaqlığıma görə tənə
edirdi mənə - baxışlarından
utandığıma görə... Nəhayət
çarpayısının yanında
ayaqlarıma dolaşan bir tikə
parçanı da götürüb tələsik
otağından çıxdım. Əlimdəki
bıçağı damın üstünə
vızıldatdım – bıçaq idi bu
cinayəti mənim beynimə
yeridən. Rədd elədim onu –
qəssabın qəməsinə
oxşayan bıçağı özümdən
rədd elədim.
Otağıma qayıdandan sonra
gördüm ki, götürdüyün
onun köynəyi imiş. Kirli idi -
əynindən çıxarmışdı.
Bədəninin qoxusunu,
saçlarının rayihəsini özünə
hopdurmuş; istisindən
özünə pay almış nazik
Hindistan ipəyindən idi
köynəyi. Onu bir xeyli,
doyunca qoxuladım, sonra
da ayaqlarımın arasına
salıb yuxuya getdim. Belə
rahat yatdığım olmamışdı.
Səhər tezdən arvadımın
naləsinə oyandım –
köynəyinin itməsindən
möhkəm hay-haray
salmışdı, elə hey
təkrarlayırdı: “ Təzə köynək
idi... Təp-təzə!..” Deyirdi
də, qoldibisi cırıq idi, özüm
görmüşdüm. Qan su
yerinə axsaydı, məni lap
öldürsəydi də, köynəyi
verən deyildim – məgər
halalca arvadımın köhnə
bir köynəyi də düşmürdü
mənə?
Dayə günortaya eşşək
südü, bal, bir də arpa
çörəyi gətirmişdi – sininin
içinə mənim sümükdəstə
bıçağımı da qoydu. Dedi
ki, xırdavatçı qocadan alıb.
Sonra da qaşlarını mənalı-
mənalı çatıb dilləndi: “Qoy,
yanında qalsın, gərəyin
olar!”. Bıçağı götürüb
baxdım. Öz bıçağım idi.
Arvad sonra səsində bir
inciklik, şikayətə başladı:
“Qızım (yəni o fahişə) bu
gün səhər mənə dedi ki,
onun köynəyini guya gecə
sən oğurlamısam! Bilirsən,
sizin aranızı düzəltmək
mənim işim deyil, ancaq
deyim, bunu da biləsən:
mənim yalan-palanla işim
yoxdur, imanımı da yandıra
bilmərəm. Dünən axşam
arvadın nəsə xata işlədib...
biz axı bilirik – onun
qarnında uşağı da var...
özü deyirdi ki, hamamda
fitədən hamilə qalıb...
Dünən getdim belini
ovmağa, bir də baxıram,
çiynində nə boyda qançır
var. Gördü ki, baxıram,
dedi: “Dünən zirzəmiyə
düşmüşdüm, cin çimdiklədi
məni””.
Bunları deyib bir an susdu,
sonra soruşdu məndən:
“Sən bilmirsən arvadın nə
vaxtdan hamilədir?” Gülüb
dedim: “Yəqin uşaq
arabaçı qocaya oxşayacaq
– mütləq ona çəkməlidir”.
Bunu eşidən arvadın keyfi
pozuldu. Deyəsən, məndən
belə cavab gözləmirdi. O
çıxan kimi, ayağa qalxdım,
sümükdəstə bıçağı titrəyən
barmaqlarımla götürüb
içəri otaqdakı mücrüdə
gizlətdim, qapağını da
möhkəm-möhkəm
bağladım.
Yox, uşaq heç cür mənə
oxşaya bilməz. Mütləq
arabaçı qocaya çəkməlidir.
Günortadan sonra otağımın
qapısı açıldı, onun, o
fahişənin kiçik qardaşı
dırnaqlarını yeyə-yeyə içəri
girdi. Onu görən hər kəs
bacı-qardaş olduqlarını
başa düşürdü – o qədər
oxşayırdılar bir-birinə! Xırda
ağız, dolu, şəhvətli
dodaqlar, uzun kipriklər,
heyrətamiz badamı gözlər,
qabarıq yanaqlar, dalğalı
xurmayı saçlar,
qarabuğdayı sifət. Elə bil
bir almaydı, yarı
bölmüşdülər – o qədər
oxşayırdılar. Bu oğlanda o
fahişənin yenilməz
ruhundan bir parça vardı.
Onun çöhrəsi həyatını
uzatmaq naminə hər şeyə
hazır olan bir insanın
üzüydü - məxsusi yaşam
mücadiləsi üçün yaradılmış
hissiyyatsız türkmən
sifətlərindən biri. Elə bil
təbiət lap əvvəldən onları
sınaq üçün hazırlamışdı,
elə bil onların əcdadlarının
da ömrü qızmar günəşin,
şıdırğı yağışın altında,
təbiətlə bitmək bilməyən
çarpışmalarda keçmişdi və
övladlarına yalnız
formalarını yox, həm də
sərtliklərini, dözümlərini,
şəhvətlərini, yaşamağa
hərisliklərini miras
qoymuşdular. Onların
ağızlarının dadına da bələd
idim – xiyar qabəğə
kimiydi, incə acılığı vardı.
Oğlan otağa girdi, mənə
heyranlıq dolu türkmən
gözləriylə baxıb məzəldadı:
“Şahcan deyir ki, həkim
sənin öləcəyini söyləyib.
Deyib ki, ələcəksən, bizim
də canımız qurtaracaq...
Adamlar necə ölür?”
Cavab verdim: “Ona de ki,
mən çoxdan ölmüşəm!”
Oğlan sözünə davam elədi:
“ Şahcan deyirdi ki, uşağım
düşməsəydi, ev bizə
qalardı...”
Qeyri-ixtiyari gülmək
götürdü məni – quru,
adamın ürəyini bulandırıb
tüklərini biz-biz eləyən bir
gülüş idi. Elə gülürdüm,
heç öz gülüşümün səsini
də eşidə də bilmirdim.
Oğlan qorxub otağımdan
qaçdı.
Qəssabın sümükdəstə
bıçağını qoyunun buduna
çəkəndə niyə ləzzət aldığını
indi anladım. Sümüksüz,
içində lilə bənzər qan
laxtası olan əti doğramaq
doğrudan ləzzət idi –
doğrayırsan, qan da
heyvanın xirtdəyindən
aram-aram torpağa
damcılayır... Qəssab
dükanının qabağında
sülənən sarı it, dükanın
içində boğazı kəsilmiş
dahanın tünd-bulanıq
gözləri və bir də gözlərinə
ölüm pərdəsi çəkilmiş
qoyun kəllələri – onlar da
hər şeyi görür, anlayırdılar.
İndi bilirəm ki, onda
yarımallah imişəm, bu
alçaq insanların bütün
ehtiyaclarının fövqündə
durub əbədiyyətin nəbzini
duyurmuşam. Əbədiyyət
nədir axı? Mənim üçün
əbədiyyət Surən gölünün
sahilində o fahişəylə
gizlənpaç oynayanda bir
anlıq gözlərimi yumub
üzümü onun ətəyində
gizlətmək idi.
Birdən mənə elə gəldi,
özümlə danışıram və nə
qədər qəribə olsa da, elə
özüm də istəyirdim bunu.
Amma dodaqlarım elə
ağırlaşmışdı, tərpədə
bilmirdim. Beləcə,
dodaqlarımı tərpətmədən,
səsimi eşitmədən, özümlə
necə danışdığımı hiss
edirdim.
Qəbir kimi anbaan daralan,
qaranlıqlaşan bu otaqda
gecənin qorxunc
gölgələriylə əlləşirdim. Hisli
yağ çırağının işığında
kürkə, əbaya bürünüb,
boynuna şal salmınmış
heykəlimin kölgəsi divara
düşdü.
Kölgəm canlı heykəlimdən
daha dəqiq, daha maddi
idi, divardakı “mən”im
otaqdakı “mən”dən daha
real, daha canlı idi. Elə bil
xırdavatçı qoca, qəssab,
dayə, fahişə arvadım da
mənim kölgələrim idi – mən
onların arasında həbs
olunmuşdum. İndi mən
bayquşa bənzəyirdim, lakin
iniltilərim, nalələrim
boğazımda kilidlənmişdi,
bayquş ulartısı kimi
azadlığa çıxa bilmirdi və
mən onları yalnız qanlı
bəlğəm kimi tüpürə
bilirdim. Bəlkə bayquşlar
da elə mənim kimi xəstədir,
axı onlar da eynən mənim
kimi düşünür! Divara düşən
kölgəm lap bayquş
kölgəsiydi - əyilib diqqətlə
yazdığımı oxuyurdu. Yəqin
yaxşı başa düşürdü hər
şeyi – hər şeyi yalnız o
başa düşər. Divardakı
kölgəmə çəpəki baxır,
ondan qorxurdum.
Gecə idi – mənim bütün
həyatımı çulğayan gecə
kimi qaranlıq, susqun.
Qapı-bacadan,
divarlardan, pərdələrin
arxasından mənə ağız əyən
kabuslarla dolu gecə.
Zaman-zaman otağım o
qədər daralırdı, elə bil
qəbirdə idim. Gicgahlarım
alışıb-yanır, zəiflikdən
qımıldana bilmirdim. Sinəmi
bir ağırlıq sıxırdı – qəssaba
aparmaq üçün arıq
yabıların yanından sallanan
cəmdəklərin ağırlığı kimi.
Ölüm öz nəğməsini pəsdən
zümzümə edirdi -
danışanda, eşitdiklərinə
əmin olmaq üçün hər sözü
iki dəfə təkrarlamağa
məcbur olan kar kimi;
oxuduğu şerin axırına
çatmamış, bir də başdan
başlayan adamlar kimi...
Onun nəğməsi mişarın
səyriyən vıyıltısı kimi ətimə
işləyir, vücudumda
səslənib, səslənib qəfil
susurdu.
Gözlərimi qapamağa
macal tapmamış, evimizin
qarşısından söyə-söyə
keçən sərxoş gözətçilərin
mahnısını eşitdim:
Пойдем выпьем вина,
Выпьем рейского
вина.
 Если сейчас не
выпьем, когда же
выпьем?