Opera u XIX vijeku

Italija

Zahvaljujući Glukovoj reformi stvorili su se uslovi za nastanak sjajnih opera u drugoj polovini XVIII
veka. Opere tog doba se dele na “Bufo” (komične) opere i na “Serie” (ozbiljne) opere. Na samom prelazu
sa XVIII na XIX vijek, jedno ime dominira u operskoj umetnosti: Đoakino Rosini. On je po opredjeljenju
i po mentalitetu tipični predstavnik “Bufo” opere. Međutim XIX vijek je vrijeme romantizma koji svoj
uticaj na operu ostavlja u vidu “belkanto” stila, sa širokim, raspjevanim melodijama, i “teškim” temama.
Rosini, iako je pokušao, jednostavno nije mogao da se tome prilagodi. Zato je u svojoj 36. godini riješio
da do kraja života više ne napiše ni jednu operu (a živeo je dugo). To je bilo moguće jer su njegove “bufo”
opere koje je do tada napisao bile toliko popularne i donosile su mu ogroman novac. To su pre svega:
“Seviljski berberin”, Italijanka u Alžiru”, “Svraka kradljivica”, “Pepeljuga”… Predstavnici “belkanto”
opera su Vićenco Belini (Norma, Puritanci..) i Gaetano Doniceti (Ljubavni napitak, Lućija od
Lamermura, Don Paskvale…). Oba kompozitora su umrli rano, u svojim tridesetim godinama. Tada
nastaje praznina od desetak godina u operskom stvaralaštvu Italije. Zbog toga je Đuzepe Verdi dočekan
sa oduševljenjem. Njagova treća opera “Nabuko” je od njega stvorila najomiljeniju javnu ličnost u
italijanskim zemljama. Ostale njegove poznate opere su Trubadur, Travijata i Rigoleto, zatim: Moć
sudbine, Aida, Bal pod maskama, Magbet, Otelo, Falstaf (komedija). Razvijen smisao za ukusne scenske
efekte, profinjen dar za psihološku analizu i izvanredno poznavanje vokalne tehnike omogućili su Verdiju
da svoje likove crta uvjerljivo i čini bliskim svakom operskom posjetiocu. Verdi dovodi na pozornicu
ljude iz najnižih socijalnih sredina i s puno suosjećanja i dramatske snage slika njihove sudbine. Na kraju
XIX veka, pod uticajem književnosti, u Italiji nastaje “verizam”, stil kome je cilj da istinito (la verita =
istina), bez uljepšavanja prikažu život običnih ljudi, njihovih strasti, pa i zločina koji mogu iz njih
proisteći. Glavni predstavnici su Ruđero Leonkavalo (Pajaci) i Pjetro Maskanji (Кavalerija rustikana).
Najznačajniji operski kompozitor na prelazu iz XIX u XX vek je Đakomo Pučini. Po temama on se
nadovezuje na veriste, ali, kao sjajan psiholog, opisujući najrazličitija stanja svijesti, on koristi najširu
lepezu muzičkih boja. Njagove opere su: Boemi, Toska, Turandot, Madam Baterflaj, Djevojka sa zapada,
Manon Lesko…

Francuska

U prvoj polovini XIX v. opera u Francuskoj postaje najraširenija muzička vrsta. Na početku 19. v. opéra-
comique posjeduje mnoge elemente romantike, izražene osobito u kolorističkoj živopisnosti operskih
prizora kao i sklonosti za opisivanjem legendarnih i fantastičnih događaja. Na prelazu u 19. v. vrijedna
djela lirskog i idiličnog karaktera ostavio je E. N. Méhul, majstor operskog orkestra. U partituri opere
Ariodant primjenjuje princip lajtmotiva. Nakon Revolucije u Parizu se razvio poseban tip opere (“opera
spasa” i “opera užasa”). U njoj su dogodovštine glavnog junaka prikazane nizom kontrastnih scena. Na
slike pune strave neposredno se nadovezuju idilični prizori, a muzičke tačke izmjenjuju se s
melodramskim. Na kraju opere dobro uvijek pobjeđuje zlo jer se glavni junak redovito spašava
nepovrijeđen od svih opasnosti. Upravo po tom sadržajnom motivu takva vrsta opere dobila je naziv
„opera spasa“ i „opera užasa“. Uz „operu spasa“, Francuzi su njegovali u to doba i operske jednočinke u
kojima su se obrađivali aktuelni politički događaji. „Opera spasa“ postepeno se mijenja u veliku povijesnu
operu – “Velika opera” koja se gaji posebno u dvorskom pozorištu. Velika opera obilovala je masovnim i
fantastičnim prizorima, velikim baletskim tačkama, a radnja je bila zamršena i često nelogična. U Parizu
i u ostalim gradovima ta opera je doživljavala buran uspjeh koji zahvaljuje ne samo poletnoj muzici nego
i rodoljubnoj simbolici libreta. Najveći majstor velike opere bio je Đakomo Majerber. Posjedovao je
veliko znanje i smisao za melodiju i neočekivane obrte. U svim evropskim zemljama, Majerber je bio
dugo uzor autorima ozbiljne opere. Izrazito velike istorijske opere sa svim manama pisao je i italijan
Gaspare Spontini koji je veći dio života djelovao u Parizu. U drugoj polovini 19. v. Francuzi su dali
velika ostvarenja. Oni pretežno pišu lirske opere vodeći se za ukusom malograđanske sredine. U red
talentovanih operskih stvaralaca spadaju Ambroaz Tomas s operom “Minjon”, Leo Delib, kompozitor
elegantne muzike, Žil Masne, pjesnik intimnih lirskih osjećaja. Znatno iznad prosjeka izdigao se Kamij
Sen-Sans u bogatoj i raznovrsnoj operi “Samson i Dalila”. Najveće ime francuske operske umjetnosti
toga vremena je Žorž Bize popularnom operom Karmen. U muzici za tu neobuzdanu i uzbudljivu dramu,
Bize je pokazao izvanredan smisao za realističko oblikovanje karaktera.

Njemačka
U 19.v. ljubitelji opere u Evropi su bili podijeljeni u dva tabora: na pristalice Verdija i na pristalice
Vagnera. On je zaslužan zbog reforme opere. Želio je da ispravi osnovnu grešku tadašnjih opera jer je
ono što bi trebalo da bude cilj, a to je praćenje dramske radnje, postalo sredstvo, a ono što bi trebalo da
bude sredstvo - muzika, postalo je cilj. Njegove reformisane opere je nazvao “muzičke drame”:
Holanđanin lutalica, Loengrin, Tanhojzer, Tristan i Izolda, zatim tetralogija “Prsten Niberlunga”
sačinjena od opera Rajnsko zlato, Valkire, Zigfrid, Sumrak bogova. Poslednje opere su mu Majstori
pevači i Parsifal. U doba kada se u evropskim narodima budi nacionalna svijet, opera je bila najprikladnije
umjetničko sredstvo u podržavanju rodoljubne borbenosti.
Prvu operu izrazito nacionalnoga karaktera u Njemačkoj stvorio je Karl Marija Weber. Bila je to opera
“Čarobni strijelac” (prva opera na njemačkom jeziku) sa sadržajem iz stare njemačke legende pune
fantastike i simbolične borbe dobra i zla. Weberovi junaci su ljudi iz naroda, a znatnu ulogu u operi imaju
i zajednički nastupi seljaka. Veliki dio radnje odvija se u tajanstvenim dubinama šume, koje Weberov
orkestar izvanredno uspješno dočarava. Od njegovih 11 opera, i drugih mnogobrojnih dela koja pripadaju
najrazličitijim područjima muzike, važnijima se smatraju: opere Čarobni strijelac, Eurijante i
Oberon. Čarobni strijelac je zingšpil s govorenim dijalozima. Eurijante, drugo Weberovo remek-djelo,
pripada tipu prokomponovane opere. Time je Weber preteča Wagnerove ideje o „sveobuhvatnom
umjetničkom djelu“. Weber primjenjuje već i princip lajtmotiva. Većina njemačkih operskih autora prve
polovine 19. v., pod uticajem Weberovih djela, piše opere s tematikom iz bajki i naglašenim romantičnim
crtama koje nerijetko prelaze i u sentimentalnost.
U drugoj polovini 19. v. djeluje najveći operski stvaraoc, Rihard. Wagner. On ostvaruje ideal romantičara
o sveobuhvatnom umjetničkom djelu, a naglašavajući da je za dobru operu potreban i dobar libreto.
Wagner je sam pisao tekstove za svoje opere. Sadržaje uzima iz starih legendi, njemačke mitologije ili iz
daleke prošlosti. Razradio je sistem lajtmotiva. Njegova opera ne dijeli se više na brojeve nego na scene.
Orkestar postaje veliko simfonijsko tijelo zasićenog i blještavog zvuka.

Engleska
Henri Persel je imao i izvanredne sposobnosti u postizanju dramske izražajnosti. Od svih njegovih djela
jedino je „Didona i Enej“ prava opera. Sve ostale su bogato razrađene scenske muzike. Remek djela
nastala u daljnjim vijekovima u Engleskoj stvorit će stranci (npr. G. F. Hendel). I u Engleskoj se pojavljuje
srodan oblik talijanske opere buffe, a naziva se balladopera. Njen sadržaj redovno je iz života skitnica i
prosjaka s oštrim osudama socijalnih nepravdi. Nakon H.Persela, dugi niz godina Engleska je u suštini
bila posvećena italijanskim operama. Hendelove opere serije su dominirale u Londonu operskim binama
decenijama, pa čak i domaći kompozitori pisali su koristeći italijanske uzore. Ova situacija se nastavila
kroz 18. i 19. vijek, osim operskih balada, kao što je “Prosjačka opera” od Johna Gaya, koja je ismijavala
operske konvencije, i lagane opere iz kasne viktorijanske ere, posebno “Savoy opera” od W.S.
Gilberta i Arthura Sullivana. Francuske operete su se također često mogle čuti u Londonu kroz 1870-e.