You are on page 1of 371
TRUONG DAI HOC Y HA NO! BO MON NHI BAI GIANG NHI KHOA Tap 1 (Sach dao tao Dai hoc) NHA XUAT BAN Y HQC HA NOI - 2020 CHU BIEN PGS.TS. Nguyén Thi Digu Thay THAM GIA BAN BIEN SOAN PGS.TS. Pham Van Thing PGS.TS, Nguyén Thi Digu Thay PGS.TS. Nguyén Thi Yén PGS.TS. Tran Minh Dién PGS.TS. Nguyén Thi Quynh Huong TS. Nguyén Thi Thanh Mai TS. Nguyén Thj Quynh Nga TS. Bui Ngoc Lan ThS. Hoang Kim Lam ThS. Nguyén Thi Huong Mai ThS. Dinh Thi Ngoc Mai ThS. Nguyén Thu Van BSNT. Truong Van Quy BSNT. Pham Thu Nga BSNT. Nguyén Thj Ha BSNT. Luong Thi Phugng BSNT. D6 Cim Thanh BSNT. Nguyén S¥ Dito BSNT. Mai Thanh Cong BSNT. Nguyén Thi Van BS. Vi Thuong Huyén Thu ky bién soan KS. Tran Thi Diéu LOI NOL DAU Theo sO ligu dan sé Vigt Nam mdi nhit vao nim 2020, cd nude c6 gin 97 trigu dan, voi sO Iwgng tré du6i 15 tudi la gan 24 trigu ngudi, chiém ty 1é 25,2%. Cham sbe site khée nhin din, dic bigt chim soe sire khde tré em luGn 1a wu tién hang dau trong chién huge phat trién Y té Viet Nam. V6i sur phat trién ciia kinh té x3 hdi, vai s bén ngoai, m6 hinh bénh tat tir vong & Viét Nam cdc mat bénh pho bién cua cae nude dang pha giao thoa va hi nhép v6i cdc quéc gia in day dai c6 nhiéu bién déi. Ben canh trién ¢6 xu huéng thuyén gidm nhu suy hur si, ho ga, cing duge phi i img mign dich, ..thi_ m6 hinh bénh tat cia cdc nue phat trién ngay ign nhiéu hon nhu béo phi, ty ky, cde bénh chuyén héa di truyén, cae gnh xi hdi.. Voi mé hinh At ciia tre em o6 nhigu thay di, BO Y 16 43 quyét dinh xay dung hé théng bénh vign chuyén khoa San Nhi va chuyén khoa Nhi 6 tat cd cée tinh trong toan quéc dé dap img nhu cau sé lugng bénh nhan tré em c6 xu huréng gia ting. "Bai gidng Nhi khoa” dinh cho déi twang hoc vién dai hoc tit lin xudt ban trade 4a dap tmg duge nhu cau cung cap kién thite véi céc bénh ly thudng gap trong Nhi Khoa tai thoi diém d6. Tuy nhién 6 thdi diém hign tai, nhu cau cp nhat kién thite méi, cdc bénh ly méi néi can duge dé cAp nhiéu hon, Cuén “Bai giang nhi khoa” Kin nay gdm 12 chuong duge chia lam 2 tap _ Tp 1 gém cdc churong: Nhi khoa dai cuong, So sinh, Cap ciru - Hoi sire, H6 hap, Huyét hoc va Than - Tiét . Tap 2 gm céc chuong: Tim mach, Tiéu héa, Dinh dung, NOi tiét - Chuyén héa, Than kinh, Truyén nhiém. Cusn sich nay duge bién soan bi cac thay cé6 gido la gidng vién co hiru va thinh giang BO mén Nhi nhim phyc vy cho céng tac ging day va dao tao cdc déi twong dai hoe lién quan dén mén hoe Nhi khoa. Ching tdi xin chin thanh cém on Trudng Dai hoc Y Ha Néi, cde ging vign Nhi khoa da nhigt tinh tham gia bién soan cuén sich nay. Ching t6i ciing xin chan thanh cm on Nha xuat ban Y hoc da déng hanh cing b6 mén, gitip ching t6i bién soan va xudt ban cuén sach. Thay mat tap thé tac gid Cha bién PGS.TS. NGUYEN TH] DIEU THUY ‘Tn6ng BO mon Nhi ‘Tring Dai hoc Y Ha Noi MUC LUC Loi néi dau . : se os ae 3 Chuong 1. NHI KHOA DAI CUONG.. TS. Nguyén Thi Thanh Mai, PGS.TS. Tran Minh Dién BS. Vit Thieong Huyén, BSNT. Mai Thanh Cong Cac thoi ky cua tré em, dac m sinh ly va bénb ly timg thoi ky... Tiém ching 6 tré em. ‘Tang trudng thé chat 6 tré em (Physical growth)... Cham séc site khée ban dau Chién luge ling ghép va xir tri tré bénh (interated management of childhood illness: IMCD... Phat trién tam than van d6ng binh thudng 6 tré em..... Chwong 2. SO SINH TS. Nguyén Thi Quynh Nga, BSNT. Nguyén Thi Van, ThS. Nguyén Thu Vn Dac diém, cach chim s6c tré so sinh dii thang va thiéu thang H6i chimg vang da tré so sinh 104 119 130 1135 H6i ching suy hé hap ¢ tré so sinh Nhiém khudn so sinh M6t sé cp citu ngoai khoa tiéu héa thuong gap trong giai doan so sinh Chuong trinh sang Igc so sinh Chuong 3. CAP CUU - HOLSUC PGS.TS. Pham Van Thang, ThS. Hoang Kim Lam BSNT. Truong Vin Quy Nhén biét va xi tri ban dau tré bj bénh nang. 141 Suy hé hap cap. 148 Séc 6 tré em... 155 Duéi nude 6 tré em... 166 Bong 6 tré em... 173 Ng6 dc cép... .. 180 Chuong 4. HO HAP.. PGS.TS. Nguyén Thi Digu Thy, PGS.TS. Nguyén Thi Yén BSNT. Pham Thu Nga, BST. Nguyén Thi Ha Dac diém hé hé hip tré em Nhiém khudn hé hap cép tinh 6 tré em. Bénh viém phé quan pI do tu Viém tiéu phé quan cap 6 tré em. Viém phdi - mang pI Hen phé quan 6 tré em. Chuong 5. HUYET HQC se A ThS. Nguyén Thi Hinong Mai, BSNT. Dé Cam Thanh ThS. Binh Thi Ngoc Mai, TS. Bui Ngoc Lan Sy tao mau va dic diém mau ngoai bién 6 tré em. H6i chimg thiéu mau 6 tré em... Thiéu mau thiéu sit Thigu mau tan MAU ceo H6i chimg xuat huyét 6 tré em Xuét huyét gidm tiéu cdu mi Bénh Hemophilia. Chi dinh truyén mau, cac tai bién do trayén mau va cach xir tri..... Bach clu cdp 6 tré em.... Chuong 6. THAN - TIET NIEU. . PGS.TS. Nguyén Thi Quinh Huong, BSNT. Luong Thi Phong BSNT. Nguyén S¥ Ditc Dic diém giai phau va sinh ly hé tiét nigu tré em... ‘Viém cau than cap sau nhiém lién cau Hoi chimg thn hu tén phat Nhiém tring duéng Tén thuong than cp Chuong 1 NHI KHOA DAI CUD CAC THO1 KY CUA TRE EM . DAC DIEM SINH LY VA BENH LY TU'NG THOI KY MUC TIEU HQC TAP 1. Trinh bay duge cach phan chia céc thoi kj ctia tré em Trinh bay dugc déic diém sinh bi va bénh Ij ctia tré em qua ede thor ky. ang bénh cho tré em 6 tieg thoi ky bang cach im sinh Ij va bénh bp trong cdc thi ky. 2. 3. Xée dinh duege gidi phap chinh p van dung nhieng hiéu biét vé dac 4. KHAI NIEM CHUNG Tré em la mot co thé dang lon va phat trién. Qué trinh ln va phat trién cia tré em ciing tuan theo quy luat chung ciia sy tién héa sinh vat: tir thép Ién_cao, tir don gidn dén phic tap. Qua trinh tién héa nay khong phai li m6t qué trinh tuan tién ma co nhiing bude nhay vot, 06 sy khac biét vé chat chir khong don thuan vé long. Vi vay, khi ndi én tré em khong thé néi chung, ma mdi lira tuéi c6 nhimg dc diém sinh hoc riéng, chi sur phat trién binh thutng cing nhur qué trinh bénh IY cua tré. Thy té trén cho phan chia thanh cac thoi ky cia tré em dé tiép cn phat hign, chan don va dy phéng cdc bénh ly & timg théi ky. 2. CAC THOI KY CUA TRE EM Su phan chia céc thoi ky (hode giai dogn) cia tré em 1a mot thyc té Khdch quan nhung ranh gidi gitta cdc giai doan kh6ng rd ring, giai doan tréc chuan bj cho giai doan sau. Cé nhiéu cach phan chia céc théi ky cia tré em, Céc céch phan chia déu dua vao nhimg dic diém sinh hoc co ban cia tré, nhumg cach goi tén mdi thdi ky cing nhu phan oan théi gian khac nhau tity theo timg trudng phdi. Trude day, céch phan chia ciia trang phai Nhi khoa Lién X6 (A.F Tua) da duge sir dung rng rai 6 nude ta. Hién nay, Té chute Y té thé thé gigi va da s6 cae quéc gia (MY, nhiéu nuée chau Au) phan chia lira tudi tré em nhu sau: 1. So sinh (newborn): tir lic sinh - 28 ngay (1 thang dau sau sinh) 2. Théi ky bi me (infant): 1 thang - 24 thang Mat sé tac gia dé cp thém thoi ky chp chimg (toddler): 1 - 3 tudi 1. Thai ky tién hoc dung (preschool child): 2- 5 tudi 2. Thdi ky hoc dung (school age): 6 - 12 tudi 3. Tré vj thinh nién (adolescent): 10 - 19 tudi (WHO) 3. DAC DIEM SINH LY VA BENH LY TUNG THOI KY 3.1. Thoi ky trong tir cung y tinh tir hic thy thai cho dén khi dé, kéo dai 280 - 290 ngay ké tir ngay dau tién cia chu ky kinh nguyét cudi cing va chia lm hai giai doan: * Giai doan phat trién phdi: 3 thang dau, 1a giai doan hinh thanh va biét hoa co quan (organgenesis). Vao tuan thir 8, phéi nang khoang 1 gram va dai 2,5em; dén tuan thir 12 nang 14 gram va dai khoaing 7,5cm. Nhu vay, giai dogn nay phdi ting can it, chii yéu phat trién chiéu dai, dén cudi thoi ky nay tat cd cdc co quan da hinh thanh day du dé tao nén mét con ngudi that sv. Mét sé yéu t6 d9c hai (héa chat, thuéc, virus,..) c6 thé gay réi loan hode can tré sur hinh thanh céc co quan, gay quai thai hoc céc dj tat sau nay. * Giai doan phat trién thai: dén thang thir 4 a hinh thanh rau thai va qua d6 nguéi me truc tiép nudi thai. Vi vay, théi gian nay thai lon rit nhanh; 6 tuan thir 16, can nang tang dén 100 gram va dai khodng 17cm, tuan thir 28 cn nang dat dure 1000 gram va dai 35cm. Su ting cn cua thai phy thude vao su tang can ciia me, cling nhu kha nang gin ng cita tir cung. Tinh dén cudi thai ky, ngudi me ting duge tir 8 - 12 kg. Trong dé, quy I tang 0 - 2 kg, quy Il tang 3 - 4 kg, quy III ting 5 - 6 kg. Theo tigu chun cia Té chite Nong Luong thé giéi (FAO), trong thoi ky mang thai, ngudi me phai tang trung binh duge 12,5 kg, trong dé 4 kg m@, la nguén dy trir dé sin xuat sita, Néu ngudi me khéng tang di cn trong qué trinh thai nghén sé lam ting nguy co me bj suy kiét, edn nang tré so sinh thap va ty Ié tir vong cao. Vi vay, dé dam bao cho thai nhi phat trién binh thuéng cac ba me khi mang thai can: |. ~ Truéc khi dy dinh mang thai 3 thing, sm tra strc khde tng quat cd vo va chéng, ba me can duge cung cap cde vi chat, dinh duréng (dac bigt 14 acid folic, vitamin D, sat), tiém ching mét s6 vaccin nhu sdi, thiy dau, quai bi, Rubella, ciim, dn van ~ Kham thai, tr van dinh kj, it nhat 3 [an trong suét thai ky mang thai. - Than trong khi ding thudc, trinh tiép xitc v6i cac yéu té déc hai. ~ Ché dé lao déng hgp 1y, hé trg tinh than, tao cm gid thoai mai, han ché stress. ~ Ché dé dinh dudmg day dit, dim bao tir 2400 - 2500 calo/ngay. 3.2. Thoi ky so sinh Thoi ky so sinh tinh tir lie dé dén 28 ngay tudi, c6 dc diém sinh hoc cha yéu Li sy thich nghi véi mdi trudng bén ngoai tt cung. C6 su khic bigt rit lon khi tré d6t ng6t chuyén tir moi trudng tir cung sang mdi truéng bén ngoai khi ra doi (bang 1.1). Dita tré muén t6n tai phai cé sy thich nghi tot vé: ~ H6 hap: phéi bat dau hoat dng. Tuan hoan: vong tun hoan kin thay thé vong tun hoan rau thai ~ Huyét hge: thay HbF thanh HbA 1, gidm sé lugng hong ca Cac co quan khae (tiéu hoa, than, than kinh) eding c6 nhimg bién doi mOi trudng true va sau sinh Bang 1.4. Sy khdc biét gid Tru6c sinh "Sau sinh Moi trurdng vat ly Nude Khong khi + Nhiét do méi trudng On dinh (37°C) Dao d6ng Cac kich thich cam gid Rung d6ng Nhidu loai khac hau “| Phy thuge vao chat dinh | Sia me hodc cdc loai sir Dinh dung dung trong mau me thay thé Cung cp oxy ‘Tur me qua rau thai dén con _| HO hdp & phdi —_| Bai tiét sin phdm chuyén hoa | Qua mau me Gua da, phd, than, durong tu MOt dic diém sinh hoc néi bat ciia tré trong thai ky so sinh la chife nang cae co quan va hé thong déu chua hoan thign, nhung bién déi rat nhanh, dic biét trong tuan dau cudc sing. Vé mit bénh ly, thoi ky nay bao gém: ~ Cf bénh ly truée dé: di tat bam sinh, réi loan chuyén héa bam sinh, dé non. — Cée bénh do dé: sang chan, ngat,... = Cae bénh mac phai sau dé: cdc bénh nhiém khudn toan than hodc tai chd. Muén han ché ty 1é tir vong cho tré so sinh can: — Cham séc truée dé: chim séc cho ba me va khém thai dinh ky. ~ Thue hign tét céc bign phap sinh an toan, han ché tai bién do trong qua trinh dé. - V6 khuan trong chim séc va git Am cho tré. - Bao dam cho tré bi me s6m ngay sau sinh dé tré duge bi sita non, loai sira cung cap nhiéu chat dinh duéng va mién dich cho tré. 3.3. Thai ky bu me (théi ky nha nhi) ‘Thoi ky nay tiép theo thai ky so sinh cho dén 24 thang, Dic diém sinh hgc co ban cia tré bi me Ia: - Téc d6 ting trudng nhanh, nhat 1a trong 3 thang dau. Qué trinh ding hoa manh hon qué trinh dj héa. Do 46, nhu cau dinh duéng cao. ~ Chite nang ede eo quan phat trién nhanh nhung van chwa hodn thign, dc bigt chire ndng tiéu hod, tinh trang mién dich thy dong (IgG tir me truyén sang) giém nhanh trong khi kha ndng tao globulin mign dich con yéu. — Di hinh thanh hé théng tin higu thir nhat (cdc phan xa c6 didu kign) va nam thir nbat tré bat dau phat trién hé thdng tin higu thir hai (tré bat diu noi). én cudi Vé bénh ly, thoi ky nay hay gap: ~ Cée bénh ly dinh dudng va tiéu héa: suy dinh dudng, thiéu mau dinh dudng, cdi xuiong, tiéu chay cp. ~ Cae bénh nhiém khuan mae phai nhur viém phoi, viém mang ndo mi. Noi chung cae bénh nhiém khuan dé c6 xu hudng lan t6a, - Cac bénh ly than kinh va phat trién nhu xuat huyét nao, dng kinh, bai nao, cham phat trién tam than - van dong... Vé cham séc tré trong thoi ky nay can chit ¥ cdc mat sau day: Dam bao dinh dung: cho tré ba me va An sam day du, ding thei diém. im bio tiém phéng day di va diing thoi gian, dung ky thudt. 'Vé sinh than thé, git dm. _ = Die bigt cin theo doi qué trinh phat trién cia tré theo cde méc Iita tuéi, ca v thé chat va tinh than, van dng, quan tam ting cudng giao tiép, tong tic v6i tré. 3.4. Thai ky tién hoe duing Cé thé Lam hai giai doan: — Giai doan nha tré (théi ky chp chimg: toddler ): tir 1 tudi dén 3 tudi — Giai doan miu gido (hay cén 1a tudi tin hoc dudng): tir 3 tudi dén 5 tudi Dic diém sinh hoc chit yéu: ~ Téc dé ting truéng chim hon. ~ Chite nang co ban ciia cc co quan dan dan hoan thign. ~ Chite nang van d6ng phat trién nhanh, hé co phat trién, tré cé kha ning phdi hgp d6ng tac khéo léo hon. = Tri tug phat trién nhanb, dic bigt vé ngon ngi. Tré bit dau hinh thinh va ting cudng cde méi quan hé twong tac, giao tiép da dang véi tré cing lira va ngudsi than. Vé bénh ly: G thai ky tién hoc dung, xu huéng bénh it lan ta hon. Xuét hién cdc bénh cé tinh chat dj img: hen phé quan, ndi mé day, viém cdu than Do tiép xiic rng rai & cde méi trudmg mam non, tré dé mic mot sé bénh lay nhiém nhu séi, thiy dau, chan tay miéng... nhumg néu duge tiém ching tdt 6 thé han ché cdc bénh ly nay. — Cée réi loan phat trién nhur cham phat trién tam than van déng, réi loan phd tu ky. Trong giai doan nay, viée gido Aue thé chat va tao moi trudng thuan Igi cho sw phat trién tém sinh ly c6 mot vai tro hét sitc quan trong. 10 3.5. Thoi ky hoc durdng (thiéu in) Dic diém sinh hoc cha yéu — Hinh thai va chite nang ede co quan di phat trién hoan toan. — Giai doan tién day thi téc d6 tang truéng nhanh, tré gai tng trrdng som hon tré trai 1 - 2 nam. ‘0 phat trién manh, rang vinh vién thay thé cho rang sita. ~ Té bao vo nao di hoan toan bigt héa, chite nang vo nao phat trién manh va phite tap hon, tri tug phat trién va hinh thanh 16 rét tam sinh ly gidi tinh. Ve bénh ly: gan giéng nhu ngudi lon. Tre dé mic cae bénh nhu thap tim, viém cdu than va cac bénh xuat hign trong qua trinh hge tap nhu bénh bién dang cot song (gi, veo), tat khie xa, bénh ring migng va réi loan tam ly, cm xic (cde roi loan To du, tiew dam, ri loan tic...). __ Do nhiing dac sinh bénh néi trén, 6 nhiéu nuée da hinh thanh chuyén nganh y té hoc during dé chim séc tat sire khée cho tré em 6 lita tudi nay. 3.6. Thoi ky day thi ‘Thai ky day thi thye ra bat ddu tir ra tudi thiéu nién, khi c6 biéu hign ciia cdc dc tinh sinh dye thir phat (thay 46i tuyén vi va tinh hodn, moc Iéng néch va long mu, bude “phay vot ting truéng”). Tuoi day thi thay déi theo gigi, tinh trang dinh duong, moi trudng van héa, xa hi Bang 1.2 la tudi day thi trung binh cla tré vj thanh nién céc tinh phia Bic Vigt Nam, theo nghién ciru nam1995. Hign nay, tuéi day thi c6 xu huéng xay ra sém hon. Bang 1.2. Tudi day thi cua tré vj thanh nién Viet Nam (1995) Trai Gai Tudi bat dau day thi 13 nam 2 thang + 1 nam 441 n&m 11 thang + 1 ndm 2 thang Tubi day thi hoan toan_| 16 ndm 2 thang + 1 nm 3 thang | ném 6 thang + 1 nam Dic diém sinh hoc cha yéu ciia thi ky nay: — Su thay déi vé hg thin kinh - ndi tiét, ma ndi bat 14 sy hoat dng cita cae tuyén sinh duc, gay ra nhimg bién di vé hinh thai va sy ting trudng cia co thé. Sau khi day thi hoan toan, tc d6 tang truéng cham lai va ngimg han 6 nit vio tudi 19 - 20 va nam 6 tudi 21-25. — Cé sy thay déi vé tam ly (cam xtc gidi tinh, tinh cach, nhan cach...). a y: dé bj réi loan lién quan dén ndi tiét nh trimg ca, réi loan kinh nguyét, r6i loan tram cam, lo du, ty sat, nghign chat... cfing nhu céc rdi loan phat trig gigi tinh, Cin lu ¥ quan tm giéo due gidi tinh 6 vi thanh nign va phat hign sm cae dau higu tram cim. i 4. KET LUAN _ Sut thay déi va phat trign 6 céc thoi ky cia tré em phy thuge vio nhiéu yéu t6 di truyén va méi trudng song (dinh dung, gia dinh, xa hGi, van héa, gido duc...). Vi vay, ranh gidi gitra cae thoi ky khéng cé dinh, c6 thé sém hay muén, tity timg dita tré, nhung moi tré déu trai qua cae thoi ky phat trién tré Can nim vimg nhimg dic diém sinh bénh hoc cua timg thoi ky dé van dung vao céng tac chim séc, gido duc va bao vé site khée tré em, Can cé mét quan diém “d6ng” trong viéc nhin nhan céc thi ky phat trién ciia tré em. TAI LIEU THAM KHAO, 1. Nguyén Gia Khanh (2013). Nhi khoa dai cuong. Bai gidng Nhi khoa, tai ban lan thir nhat, Nha xuat ban Y hoc, Hi Ndi, 1, 7-130. 2. David A. Levine (2018). Normal Growth, Nelson Essentials of Pediatrics, eighth edition, Elsevier, Philadelphia, 87-94. TIEM CHUNG O TRE EM MUC TIEU HQC T. 1. Trinh bay co ché phong bénh qua tiém ching. 2. Trinh bay dinh nghia va phan loai vaccin Trinh bay chi dinh va chéng chi dinh tiém vaccin 6 tré em. Trinh bay cdc phan tong sau tiém chiing va céc cdch phing tranh tai bién. Trinh bay céc thanh tich dat diege eta chirong trinh tiém ching mo rong 6 Viet Nam vé lich tiém ching mé réng tai Vit Nam. Nhigu bénh nhigm khudn va nhiém virus thudng gap 6 tré em c6 thé phong ngira duge bing tiém ching. Mét s6 bénh truyén nhiém trén thé gidi dé dugc thanh toén théng qua tiém ching nhwr vigc loai bé to’n cdu bénh dju mia vao nim 1977, bénh bai ligt tir chau My nm 1991, bénh séi dia phuong 6 Hoa Ky nim 2000 va chau MY nim 2002, loai bé Rubella va hoi chimg Rubella bam sinh & Hoa Ky nim 2004... Chuong trinh tiém ching mé rng cho tré em tai Vigt Nam véi vaccin chiing ngira lao, ubn van, ho ga, bach hau, bai ligt va s6i di g6p phin quan trong ha thap ty Ig tir vong tré em dudi 5 tdi. Mét s6 vaccin méi da dugc dura thém tir 1997 nhu vacein viém gan B, viém nao Nhat Ban B, nhiéu vaccin khée nhu vaccin phong nhiém Heamophilus influenza (HIB), no mé clu, quai bj, Rubella, dai, thiy dau, vaccin chéng tiéu chay do Rotavirus cing 4a c6 mat tai Viét Nam gép phan tng cudng mién dich chi dng cho tré em nude ta. 4. BINH NGHIA VA CAC THUAT NG’ 1.1. Vacein Vacein la nhting sinh phim o6 tinh Khang nguyén dé gay mién dich chi dong thudmg la céc vi khuan, virus s6ng 4a gidm dc Iue khOng c6 kha nang gay bénh hog Li céc vi khuan bat hoat, céc thanh phan cia vi khuan, virus, cdc déc t6 da gid d6c luc, cée khéng nguyén protein dic higu duge tinh khiét. Trong vaccin, ngoai cc khang nguyén gay mién dich dac higu con c6 cdc chat phy gia kim tang host tinh khang nguyén, lim ting thoi gian tip xe cia khing nguyén bing céch bai tiét khing nguyén tir tr, cde chat béo quan git cho khang nguyén On dinh va nga vi khuan phat trién va cdc mdi trudng chita vi khudn virus. 1.2. Tiém ching Tiém ching li dua vaccin vao co thé nhm kich thich sw dép img mign dich dic higu cia eo thé d6i voi timg logi vi sinh vat hay khang nguyén. Vacein kich thich mot chudi cae phan img phite tap cita hg théng mién dich trong co thé (mién dich dich a min dich té bao). Két qua la co thé “nha” duge logi khang nguyén dé va sin sing tiéu digt cdc tac nhan gay bénh khi né xm nhap vao co thé. ‘Tiém la phuong phap thong dung nhat hién nay dé dua vaccin vao co thé, c6 thé tiém dudi da, trong da hodc tiém bap. Chi y ring khéng c6 bat ctr loai vaccin ndo duge tiém vo mach miu. Uéng li phuong phip thuing ding cho mot s6 vaccin cua tée nhfn gay bénh during tigu héa nhu vacein sabin phong bai ligt, vaccin rotavirus phing tiéu chay, 1.3. Chuong trinh tiém ching mé rong La thuat ngit duge T6 chite Y té thé gidi sir ‘dung dé xéc dinh céc vaccin can phai uu tign phé cp cho tré em trén thé gigi. Thudt ngir nay duge sit dung tir nam 1974, dén 1984 lan dau tién xac dinh durge cac vaccin can phé cap cho tré em trén toan thé gidi la 6 loai: lao, bach hau, ho ga, udn van, bai ligt va soi. Tiep theo, nhiing nam sau, chuong trinh tigm ching mé rng din thay 43i va di van mang tinh de trumg chung, nhumg co nig khée bigt vé sé Iuong, loai vaccin, quy trinh tiém ching... tai img quée gia va timg ving inh thé phy thud vao tinh hinh bénh tat, kinh té xa hi va tinh sin c6 ciia cac loai vacein, dac biét la sy ra doi cia nhing vaccin méi. 2. CO CHE PHONG BENH QUA TIEM CHUNG 2.1. Hé théng min djch cia co thé 2.1.1. Phan logi mién djch theo tinh dic higu Theo cach phan logi nay, mién dich duge chia thinh 2 logi: mign dich khong dc higu hay mign dich tyr nhién va mign dich dc higu hay min dich thu duge. * Mign dich khéng dic higu mang tinh ty nhién, duge hinh thanh sin trong co thé tir khi méi lot long ma chua cn c6 su tiép xic véi khing nguyén, do dé khng phu thuge vao ban chat khang nguyén va khéng cé dap img chon loc hode dic higu voi bat ky khdng nguyén nao, Mign dich khong dic higu duge phan logi theo “he thong hing rao bao v6" tir ngoai vao trong gém: hang rao bao vé vat ly (da va niém mac); hang rio bao vé héa hoc (gm: pH thap 6 da, dich da day... lysozym trong nuée mit, nuréc bot. protein gan sat nhu lactoferrin. ..); hing rao vi sinh vat (Ia nhimg vi sinh vat c6 loi gidp ire ché su sinh trudng ctia cdc vi sinh vat gay bénh). * Mign dich die higu 1d trang théi mién djch khi co thé dp img dic higu véi loai khang nguyén tuong img. Mién dich dic higu duoc chia thanh hai loai la mién dich thé dich (mién dich qua trung gian khéng thé) va mign dich t& bao (mién dich qua trung gian té bio). Hé thing mign dich dic higu cé ba chic nang chinh: nhan dign bat ky Khang nguyén nao duge coi la la déi véi co thé; dap tmg Iai nhim tigu digt cdc tic nhan nay; ghi nhé dé cé thé nhan dign nhanh tac nhan Ig ay cho nhig lin sau, 2.1.2. Phan logi mién djch theo tinh chi déng Mién dich chi: dng la trang thai min dich cita co thé do hé théng mign dich cua chinh eo thé 46 sén sinh ra sau Khi tiép xiie voi khdng nguyén kich thich, Mign dich chi 1 thing tui a. C&c truéng hop chéng chi dinh ~ Tré c6 tién sir s6c hofic phan img nang sau tiém chiing vaccin Lin trée nhu: sét cao trén 39°C kem co gidt hoc dau higu nao/mang nao, tim tai, kho tha. - Tré suy gidm mién dich (bgnh suy giém mign dich bam sinh, tré nhiém HIV giai doan lam sang IV hodc 6 biéu hign suy gidm mign dich ning) chéng chi dinh tiém chiing cdc loai vaccin song giam déc lyre. — Cac trung hop chéng chi dinh khdc theo huéng din cia nha san xudt di véi timg loai vaccin. b. Cate truéng hop tam hoan * Déi véi co sé tiém ching ngoai bénh vién: ~ Cé tinh trang suy chife nang cae co quan (nhwr suy hé hap, suy tuan hoan, suy tim, suy than, suy gan, hén mé....). Tiém ching khi site khoe ciia tré én dinh. 17 ~ Mac ede bénh c: 6n dinh tinh, cae bénh nhigm tring. Tiém ching khi sire khoe ca tré ~ Tré sét > 37,5°C hoac ha than nhiét <35,5°C (do nhiét dé tai nach). __~_ Tré mdi ding cdc sin phim globulin mién dich trong vong 3 thang (trir khang huyet thanh viém gan B): tam hoan tiém chung vaccin séng giam doc luc ~ Tré dang hode mdi két thuic liéu diéu tri corticoid (udng, tiém) liéu cao (tuong duong prednison > 2mg/kg/ngay), ha tri, xa tri trong vong 14 ngay: tam hodn tiém ching vaccin sng giam d6c lye. Tré so sinh c6 cn nang duéi 2000g: chuyén kham sang loc va tiém chung tai bénh vign, - Cé tign sit phn img ting dan sau céc Kin tiém ching trude cia cing loai accin (vi du: lin dau khéng sot, lan sau sét cao trén 39°C....): chuyén khdm sang loc va tiém ching tai bénh vign. ~ Mac cdc bénh bam sinh hoe bénh man tinh 6 tim, phdi, hé théng tiéu hoa, tiét nigu, mau, ung thu chua 6n dinh: chuyén khém sing loc va tiém ching tai bénh vién. __~ Céc trong hgp tam hoan tiém ching khdc theo huémg din cia nha san xuat 6i vai timg loai vaccin, * Déi véi co sé tiém ching tai bénh vign: - Cé tinh trang suy chite nang cae co quan (nhu suy hé hap, suy tuan hon, suy tim, suy thin, suy gan, hén mé...). Tiém ching khi site khée cua tré én dinh. — Mac cae bénh cap tinh, cdc bénh nhiém tring. Tiém chiing khi site khoe cua tré 6n dinh. — Tré sét > 37,5°C hoa ha than nhiét < 35,5°C (do nhiét dé tai nach), - Tré méi ding cdc sin phdm globulin mign dich trong vong 3 thang (trir khang huyét thanh viém gan B): tam hoan tiém chiing vaccin séng gidm d6c lye. Tré dang hoac méi két thuic liéu diéu tri corticoid (uéng, tiém) liéu cao (tuong dirong prednison > 2mg/kg/ngay), héa tri, xa tri trong vong 14 ngay: tam hoan tigm ching vaccinséng gidm déc lye. — Tré mic cdc bénh tim bim sinh hoe man tinh kém theo ting Ap Ic dong mach phéi (240mmHg). — Ce trréng hop tam hoan tiém ching khéc theo huéng dan cia nha san xudt 446i véi timg loai vaccin. ¢. Cac truéng hop can kham sang loc va tiém ching tai bénh vién Céc truéng hgp tam hoan tiém ching tai céc co sé tiém ching ngoai bénh vién can chuyén tuyén dé dugc kham sang lgc, tiém chiing tai bénh vign: — Tré c6 edn nang < 200g. 18 Tré ¢6 tign sir phan img ting dan sau céc Lin tiém chung trude eta cing loai vaccin. Tré mic cae bénh bam sinh hoje bénh man tinh & tim, phdi, hé thong tigu héa, tiét nigu, mau, ung the chua én dinh 4.2.2. Khém sing Ioc trurée tiém ching cho tré so’ sinh a. Cac truéng hop chong chi dinh | ~ Khéng tiém vacein BCG cho tré sinh ra tir mg nhiém HIV ma me khéng duge digu tri dur phong tt, lay truydn tir me sang con. ~ Cée truéng hgp chéng chi dinh khac theo huéng dan cua nha san xuat d6i voi timg loai vaccin b. Cée trrdng hop tam hoan * Déi véi co sé tiém chiing ngoai bénh ~ C6 tinh trang suy chife nang cée co quan (nhur suy hé hap, suy tuan hoan, suy tim, suy than, suy gan, hon mé...). Tiém ching khi site khée cia tré 6n dinh. ____~ Mfc cde bénh cdp tinh, cde bénh nhiém tring. Tiém ching khi sire khée ciia tré 6n dinh. ~ Tré sét > 37,5°C hode ha thin nhigt < 35,5°C (do nhiét d6 tai nach). Tiém ching khi than nhiét cia tré 6n dinh. ~ Trécé can nang di 200g: chuyén khm sang Igc va tiém chiing tai bénh vign, - Tré sinh non < 34 tuan: néu me c6 HbsAg (-) tam hoan tiém vacein viém gan B so sinh, tiém ching khi tré dii 34 tudn tudi (tinh cd tudi thai). Néu me cd HbsAg (+) hoc me khéng xét nghiém chuyén khém sang loc va tiém chung tai bénh vién. - Tré sinh non cé tudi thai < 34 tun tam hodn tiém vaccin BCG. Tiém ching khi tré dui 34 tuan tudi (tinh cd tudi thai). ~ Mic cae bénh bam sinh hodc bénh man tinh 6 tim, phdi, hé théng tiéu hoa, tiét nigu, mdu, thin kinh, ung thu chua dn dinh: chuyén khdm sang Igc va tiém ching tai bénh vién. - Céc truéng hgp tam hoain tiém ching khdc theo huéng dan cia nha sin xuat véi timg loai vaccin. 6i * Déi véi co sé tiém ching tai bénh vi — Trécé chi dinh cp ciru. Tiém ching khi sire khde cia tré dn dinh. = Tré sdt > 37,5°C hogc ha thin nhigt < 35,5°C (do nhiét 46 tai nach). Tiém chiing khi than nhiét cia tré 6n dinh. — Tré cé tudi thai < 28 tuan, Tiém chung vaccin viém gan B khi tré di 28 tuin tudi (tinh ca tudi thai). — Tré c6 tudi thai < 34 tuan tam hoan tiém vaccin BCG. Tiém ching khi tré dit 34 tudn tudi (tinh ca tudi thai). 19 Tré cO can nang < 2000g ma me c6 HbsAg (-). Trudmg hgp me co HbsAg (+) hodc khéng xét nghigém cho me thi can tiém vaccin viém gan B cho tré. ~ Tré mie cc bénh tim bam sinh c6 ting ap lye dong mach phdi (240mmHg) Cac trong hgp tam hoan tiém ching khdc theo huéng dan cla nha san xuat 6i voi timg Logi vaccin, ©. Cée truang hop can khém sang loc vé tiém ching tai bénh vién Cae truéng hgp tam hofin tiém ching tai cae co so tiém ching ngoai bénh vign cin chuyén tuyén dé durge khém sang loc, tiém ching tai bénh vign: ~ Tré c6 cn nang < 2000g va me cé HbsAg (+) hoc me khong xét nghiém. ~ Tré c6 tudi thai < 34 tuin va me cé HbsAg (+) hoaic me khéng xét nghiém. , than - Tré mic ce bénh bam sinh 6 tim, phéi, hg théng tiéu hoa, gan, than, mat kin, ung thu, chura én inh. 5. CAC PHAN U'NG SAU TIEM CHUNG VA CACH PHONG TRANH TAI BIEN 5.1. Cae phan tg sau tiém ching SLI. Binh nghia Phan img sau tiém chung la hign tugng bat thug vé site khde bao gém cae biéu hign tai ché tiém ching hodc toan than xay ra sau tiém ching. hi tiém chiing dua khing nguyén vio co thé kich thich su dap img min dich, he thong mién dich cia co thé dap img va hoat d6ng tng cudng dé sinh mign dic trinh d6 kam nhigt d6 co thé s6t nhe, dau tai ché tiém va tre thudng quay hon. Hai ngay sau cae phan img trén mat di, nhimg biéu hign trén khong duge goi 14 bién chimg cita vaccin. Nhimg biéu hién lim sing nfng ngoai nhimg phan tmg thong thyong trén duge goi la bién chimg. 5.1.2. Phan logi a. Theo mite dp Phan img thong thug: thudng nhe, ty khoi Tai chd: ngita, dau, sung va/hoie dé tai chd tiem + + Toan than: s6t va cée trigu chimg khée: kh6 chju, mét mdi, chén an... Bay 6 thé la mt phan ciia dap tg mién dich binh thudng, — Phan img ning: phan img bat thurong sau tiém ching c6 thé de doa tinh mang hod dé lai di chimg hoac tir vong b. Theo nguyén nhin ~ Do triing hgp ngdu nhién: do bénh ly sin c6, tré dang trong thii ky & bénh, Do tam ly lo sq: xay ra do lo sq quit mite. 20 in: de tinh, chat lang vacei trong thye hinh tiém ching: nhdm thudc, sai s6t (chuan bi, pha hoi chinh, ky thugt tiém, bio quan sir dung vaccin khéng ding). Khdng rd nguyén nhan. MOi loai vaccin c6 the gap mot s6 bin chimg die bigt: vaccin ho gi toan té bao c6 thé gay co giat tim tai timg con, hoi chimg nio cap viém nao; vaccin BCG gay viém hgch c6 mi tai ché, nhiém BCG lan toa; vaccin séi, dai, quai bi c6 thé gay bién chimg viém nao, ngudi ta da théng ké ty 1g bién ching hiém gap 6 cdc vaccin théng thuéng nh sau: Phan ng tai ch Phan tng toan than tots T omemace | aicare | SELRee BCG 90-95% vViem gan B Khoang 5 % 16% Hinfluenzae 5-15% 210% typ B (HIB) ‘Soi! MRIMMR 10% 515% 5% (ndi ban) opv Khong <1% <1% Ho ga Lén dén 50% Lén aén 50% Lén dén 55% Phé cdu 20% 20% 20% én van 10% 10% 25% 5.2. Cac cach phang tranh tai bién 5.2.1. Chun bj = Bio quin cée vacein ding theo yéu ciu ky thudt +2°C dén 8°C: van chuyén dam bao day chuyén lanh va khong bj nhiém khuan, ~ Chuén bj sn sang b6 dung cu va thuéc chéng séc phan vé. 5.2.2. Trurée khi tiém vaccin Khém sang loc trade tiém ching: ~ Hoi tinh trang site khoe hién tai. ~ Hoi tién sir bénh tat. ~ Hoi va xem phiéu tiém chiing: xem tré da tiém nhimg vaccin gi, c6 xay ra phan (mg nang sau nhiimg lan tiém ching truéc day khong? — Quan sat thé trang, kiém tra nhiét 49, khdm toan than, 21 5.2.3. Khi vaccin - Sat khuan ky dung cy tiém ching va ving da noi tiém ching dé tranh dp xe, nhiém kh — Tiém ding ky thud 5.2.4, Sau khi tiém vaccin = Theo doi tré tai noi tié mét La, kh6 thé, tim tai, co gi BOY té, ~ Hung din theo doi, chim s6e tré tai nha: + Theo di trigu chimg toan than: tinh than, nhiét 46, an udng, co gidt.. vige sir dung cdc bign phap ha sot diing chi dinh. : theo doi cdc biéu hign cita tré: quay khéc, kich thich, Néu tré c6 biéu hign séc phan vé, xir tri theo phac d6 Tu van + Biéu hién tai ché: sung né tai ché tiém. + Yéu cdu dua dén co sé y té khi tré cé cdc biéu + Kich thich, vat va, lir dir, bé ba, qudy khéc dai ding + Kho tho + Sét cao khé ha nhig oN 46, hoc kéo dai trén 24 git van tim trén da + Phat ban tién trién nhanh trong vong 24-48 gid sau tiém. 6. CHU'ONG TRINH TIEM CHUNG MO RONG TAI VIET NAM 6.1. c thanh tich dat durge cia chong trinh tiém ching mé rng tai Vigt Nam — Chuong trinh tiém ching mé rng 6 Vigt Nam duge trién khai & 100% xa phuong trong ca nude. - Ty Ig tiém ching day di cée loai vaccin trong chuong trinh tiém ching mo rong cho tré duéi 1 tudi dat trén 95%. — Vigt Nam tiép tuc bao vé thanh cOng thanh qua thanh todn bénh bai ligt ké tir nam 2000. Lién tuc tt nam 1997 dén nay, Viet ‘Nam khéng cé ca bénh bai ligt, di cing véi ty 1é udng vaccin bai ligt thudng xuyén rat cao trén 95%, — Duy tri thanh qua logi trir uén van so sinh tir nam 2005. ~ Vigt Nam da khéng ché durge bénh séi va Rubella. ~ Ty tiém vacein viém gan B ligu so sinh dat 77% nim 2017. ~ Vigt Nam da sin xudt duge cdc vaccin: vaccin lao, bach hau, ho ga, udn van, Soi, bai ligt, viém gan B, viém gan A, viém no Nhat Ban B, ti, thong han, tiéu chay do Rotavirus. Tir thang 4/2018, vaccin séi Rubella do Viét Nam san xuat duge trién khai trong tiém ching thuong xuyén trén toan quéc. 22 Tir 01/06/2017: trién khai hé thong quan ly théng tin tiém chung quoc gia Muc tigu dy an tiém ching mé rong trong Chong trinh muc tigu y té - Dan 86 giai doan 2016-2020: + Mue tigu chung: gitr vimg cae két qui da dat duge tién t6i khong ché va loai tr mét sé bénh c6 vaccin phdng ngira; cling 66 va nang cao chat lrgng hé thong tiém ching, + Myc tiéu cu thé phn dau dén nim 2020: + Bao dim ty 1@ tiém ching day di cho tré em dui 1 tudi hing nim dat trén 95%. + Duy tri thanh qua thanh toan bai ligt, loai tri udn van so sinh, tién t6i loai trir bénh sdi va trién khai m6t s6 vaccin méi. 6.2. Cae bénh truyén nhiém c6 vaccin phdng bgnh cho tré em hign c6 # Vigt Nam Tré <6 thang Tré > 6 thang 1. Lao 9. Cum 2. Vim gan B 10. Viém gan A 3. Bach hau 11. S6i, quai bi, Rubella 4, Hoga 42. Thiy dau 5. Uén van 43. Vim no Nhat Ban B 6. Bai ligt 414. Viém no do nao md cu 7. Vim mang no mi va viém phé quan phéi | 15. Viém mang ndo mii va viém phé quan phdi do Haemophilus influenzae typ B do phé cdu 8. Tiéu chay do virus Rota 416. Thuong han 17.78 18. Vaccin phong ung thy cé tty cung do HPV. 6.3. Lich tiém ching mé rng tai Vigt Nam * Danh muc céc bénh truyén nhiém va vaccin bit bude trong Chuong trinh tiém ching mé rng ‘Vaccin, déi tugng, lich tiém ching trong Chuong trinh tiém ching mé rong Vacein Déitugng su dung _| Lich tiém/uéng ‘Vaccin viém gan B | Tré so sinh Liéu so sinh: tiém trong vong 24 gid sau sinh don gid Vaccin phdi hop | Tré em dudi 1 tudi | Lan 1: khi tré di 2 thang 6 chia thanh Lan 2: it nhat 1 thang sau ln 1 phan viém gan B Lan 3: ft nhat 1 thang sau lan 2 ‘Vaccin lao. ‘Tré em dudi 1 tudi__| Tiém 1 lan cho tré trong vong 1 thang sau sinh Vaccin phdi hop | Tré emdudi 1 tudi | Lan 1: khi tré du 2 thang tudi cé chia thanh Lan 2: it nhat 1 thang sau lan 1 phan bach hau Lan 3: it nhdt 1 thang sau fan 2 Tré em dudi 2 tudi__| Tiém nhac lai khi tré du 18 thang Vaccin phéi hop | Tré emdudi 1 tudi | Lan 1: khi tré di 2 thang 6 chirathanh Lan 2: Itnhat 1 thang sau fn 1 phan ho ga Lan 3: Itnhat 4 thang sau lan 2 Tré em dudi 2 tudi__| Tiém nhac lai khi tré du 18 thang 23 Vace! 6 phan in phdi_ hop | Tré em dudi 1 tudi chia thanh vudn van Tré em dudi 2 tudi Lan 4: kh tré di 2 thang Lan 2: it mht 1 théing sau lan 4 Lan 3: It nhdt 4 thang sau lan 2 Tiém nhac lai khi tré da, 18 thang Vaccin uén van | Phy ni c6 thai don gia 1. B6i voi ngudi chua tiém hoac khéng 16 tién sv | tim vaccin hoac chwa diém di 3 mai c6 chira thanh phan co ban’ = LAn 1: tim sém khi 6 thai lan du ~ Lan 2: itnhat 1 thang sau fan 4 = LAn 3: It nhét 6 thang sau Ian 2 hoc ky 6 thai sau = Ln 4: ft nht 1 nm sau lan 3 hoc ky ¢6 thai an sau = Lan 5: it nhat 4 nim sau lan 4 hodc ky c6 thal lan sau 2. Bbi v6i ngudi 44 tiém di 3 mii vaccin cé chu | thanh phn uén van lidu co ban: = Lan 1: tiém sm khi c6 thai an dau = Lan 2: It nhat 1 thang sau lan 1 = Lan 3: it nhat 1 nam sau lan 2 3. B6i V6i Nguoi da tiém da 3 mai vaccin 66 chia thanh phan co ban va 1 liéu nhac lai: = Lan 4: tiém s6m khi c6 thai lan du ~Lan 2: itnhat 1 nm sau lin 4 Vacci | ubng in bai lit | Tré em dudi 1 tui da gia LAn 4: khi tré dd 2 thang tuéi Lan 2: itnhdt 1 thang sau [an 4 Lan 3: it nhdt 1 thang sau lan 2 Vaccin bai ligt | Tré em dudi 1 tudi Tiém khi tré 40 5 thang tudi tiem da gid Vaccin don gid | Tr8 em dudi 1 tudi_ | LAn 1: khi tr8 ad 2 thang tui ho&e vaccin phéi Lan 2: it nhat 1 thang sau lan 1 hop Lan 3: itinht 1 thang sau lan 2 ‘Vaccin s6i don gié_| Tré em dudi 1 tudi Tiém khi tré du 9 thang tudi cy | phan Vaccin phéi_hgp | Tré em dudi 2 tudi chia thanh s6i Tiém khi tré dd 18 thang tudi Vaccin viém nao | Tré em tu 1 dén 5 LAn 4: khi tr8 di: 1 tudi Nhat Ban B tudi Lan 2: 1-2 tuan sau lan 1 Lan 3: 4 nam sau lan 2 Vaccin phéi_ hop | Tré em du6i 2 tudi_ | Tiém khi tré dui 18 thang tudi 6 chira thanh phan Rubella * Lich tiém ching mo r6ng cho tré em tai Viét Nam_ STT | Tudi cia tré Vaccin sir dung 1 | Sosinh Tiém vaccin viém gan B (VGB) mii 0 trong 24 gid sau sinh Tiém vaccin BCG phong bénh lao 2 | 2thang Tiém vaccin bach hau- ho ga- uén van- viém gan B- Hib mii 1 Uédng vaccin bai ligt ligu 1 (OPV1) 24 3° | 3 thang Tiém vaccin bach hdu-ho ga- udn van-viém gan B- Hib mai 2 ___| Vong vacein bai tit idu 2 (OPV2) _— 4 | 4 thang Tiém vaccin bach hdu-ho ga-uén van-viem gan B- Hib mai 3 Uéng vaccin bai ligt iu 3(OPV3) —__ 5__| Sthang Tiém vaccin bai ligt (IPV) — 9 thang Tiem vaccin s6i mai 1 | 7 | 42 thang Tiém vaocin viém nao Nhat Ban: mbi 1 khi tré 2 12 thang tudi; mdi 2 sau | moi 1 ti 1-2 tun; mdi 3 sau mai 2 it nhat 1:ndm. 8 | 18 thang Tiém vaccin bach hau- ho ga- uén van mai 4 | | Tiém vaccin sdi-Rubella _ } Déi véi nhimg tré khéng tiém phong dung chwong trinh va lira tudi * Oi voi viém gan B tiém ngay liéu 1 khi tré t6i tiém phong néu khong chong chi dinh, liéu 2 cach 1 thang sau 6, ligu thir 3 cach ligu thir 2 tir 4 - 12 thang. * Déi voi bach hau, udn van, ho gi — Tré duéi 6 thang: mii 1 - mai 3 tiém 3 mili lién tiép céch nhau | - 2 théng; mii 4 lac 15 dén 18 thang; mii 5 nhac lai lic 4 - 6 tudi. ~ Tré 7 - 59 thang: tiém 3 mii lién tigp cach nhau 2 thing Mii 4: 6 - 12 thang sau. Mii 5: 4 -6 tudi néu mii tiém trude 4 tudi Hign nay, do héi nh§p nén ngoai vaccin cua chuong trinh tiém ching mé rng, do tién bd vé chi dao vaccin, nguai ta da két hgp nhiéu loai vaccin trong | lan tiém de giam 6 lan tiém cho tré nhung van dim bao dap tmg mién dich. Mét sé loai vacein phéi hyp khac Phong 6 bénh (trong | mai): bach hau, ho ga, uén van, bai ligt, viém gan B, bénh do Hib, mai 1 tiém dudi 6 thang. Mai 2: nhac lai lic 12 - 18 thang. Phéng 3 bénh (trong 1 mii): séi - quai bi - rubella va Ho ga - bach hau - uén van. * Lich tiém ching mét s6 vaccin ngoai chuong trinh tiém ching mé rng: Bang 1.3. Lich tiém chiing cc loai vaccin STT | Logi vaccin phong bénh Lich tiam 1 ‘dng phong tiéu chay do | 6 tuan: Udng lidu 1 Rota virus (Rotarix) Uéng lidu 2 sau it nat 1 thang. Nén hoan thanh 2 lidu truée 6 thang tudi 2 | Vacein phé edu Synfiorx | - 6 tudn-6 thang: 3 li8u co ban cach it nhdt 1 thang +1 ligu nhac it nhat 6 thang sau mai co ban cudi cung, - 7-11 thang: 2 ligu co ban, céch nhau it nhdt 1 thang + liéu nhc vao nam thir hai, it nhAt 2 thang sau lidu co ban cudi cing. -12 thang-5 tudi: 2 liéu, cdch nhau it nhat 2 thang, Vaccin phé cdu pneumo23 | 24 thang: Tiém mai 1 MGi nhac Iai sau mii 1 it nhat 5 nam 25 3 | Thay dau 7 Tiém mot mui duy nht (12 thang - 12 tudi). Néu trén 12 tudi: 2 mili céch nhau 4 - 6 tuan. 4 | Viem mang nao do nao mo cau VA: Mengoc BC 6 thang- 45 tudi: mii 1. Mai 2 edch mi 1 it nhdt2 thang _| ‘Meningo AC Ti 24 théng tu6i, MGi 2 c&ch moi 1 it nhdt 5 nam. 5 _| Thuong han Tiém 1 moi. Cir 3 nam nhdc lal 1 lan 6 ‘Cum: Vaccin duge tiém méi | 36 thang tudi - ngudi Ion: 01 liéu = 0,5 mi/mdi nam. nam 1 ln 06 thang - 36 thang tu6i: 01 liu = 0,25mi/méi nam. (Tr8 du6i 36 thang: chua méc cim hose chur tiém chiing phai tiém liu the 2 sau 4 tuan) 7 | Viem gan A 4-16 tubi: ém mai 4 Mai 2: sau 6 thang e | Ta Tir 2 tubi: udng 2 li6u, each nhau 14 ngay. Ubng nhac lai lidu nhurtrén trac mdi mua dich ta. TAI LIEU THAM KHAO 1. Pham Nhét An (2016). Vaccin va tiém ching. Nhimg van dé co ban va cap nhat Nha xuat ban Y hoe. 2. BG ¥ té (2017). Thong tr “Ban hanh danh myc bénh truyén nhiém, pham vi va i twgng phai sir dung vaccin, sinh phdm y té bat budc”. 3. BOY té (2019). Quyét dinh vé vige ban hinh Huéng din kham sang loc truée tiém ching d6i véi tré em. 4, Timo Vesikari and Pierre Van Damme (2017). Pedietric Vaccines and Vaccinations. A European Textbook. WHO recommendations for routine immunization (2018). 6. ACIP vaccine recommendations and guidelines. Centers for Disease Control and Prevention. 7. WHO. Moddule 2 "Types of vaccine and adverse reations". 8. The Jordan report “Accelerated development of vaccines 2012”, National 26 Institute of Allergy and Infectious Diseases. TANG TRUONG THE CHAT O TRE EM (Physical growth) MUC TIEU HOC TAP 1. Trinh bay duoc khai nigm tang trudng, phat trién va néu 9 nghia ctia vige nghién cana ting trucdng 6 tré em. 2. M6 ta dtege ste tang tnedng thé chat ciia tré em qua céc lita tudi, tie so sinh cho dén tuoi ineéng thanh, ch ste dung biéu dé tang truéng dé danh gid tinh trang dinh dudmg va phat trién thé chat ctia tré em, 4. Trinh bay duge cic yéu 16 chinh quyét dink ste ting tredng ciia tré em qua cdc giai doan phat trién. Tang truéng (growth) 1 thugt ngit chi su gia ting vé sé Iuong va kich thuée cla té bao, din dén sy thay déi kich thuéc cia timg b6 phin va cita co thé. Néi cach khéc, tang truéng li mot hign tong gin lién véi sy ting chiéu dai/eao va trong lugng co Phat trién (development) la mét khdi nigm vé sinh ly, chi sy va bé phan cia co thé ciing véi sy hoan thign dan chire nang. gt hod cia cde mo 1.2. Y nghia ciia sy ting truéng Tré em 1a mét co thé dang Ién va phat trién. Qué trinh tang truéng dién ra lién tuc tir khi trimg durge thy thai cho dén khi co thé trudng thanh. Vi vay, ting trudng 1a mot dic diém sinh hoc co ban cua tré em. Nghién ciru tang truéng 1a m6t nganh khoa hoc co ban ciia nhi khoa, duge goi la ting truéng hoc (auxology). (Qué trinh tang trréng chju anh hudng cia nhiéu yéu t6. Tac dong cita méi yéu t6 thay d6i ty theo giai doan cia sy ting tring, Tang trong n6i chung a tém guong phan chiéu tinh trang kinh 1 - xd hoi va ngugc lai su tng trdng ctia tré em ciing tac dong dén sur phat trién kinh té - xa héi, tinh trang site khoé ca mét quéc gia, mot dan t6c. 1.3. Cae phuong php nghién ciru vé tng trong C6 2 phuong phap nghién ciru vé tang truéng: ~ Nghién ciru doc (longitudinal study) la nghién cira mét nhém ddi tuong trong mot khodng thoi gian nbat dinh, nhim danh gi toc d6 tang trumg cia céc dai long nhan trac theo thei gian. - Nghign eiru cét ngang (cross - sectional) li nghién eiru cdc d6i twong khéc nhau trong cing mét thoi gian, nhim tim ra gid tri trung binh cia cae thong s6 nhan tric 6 mét cOng déng. 27 Ngoai ra, 06 thé két hop ca hai logi nghién ctu trén. Cu thé, dé nghién cttu chi Ling trudng cia tré em dui 5 tudi, TO chire ¥ té thé gidi (WHO) da tién hanh nghién ciru doc tré em tir 0 - 2 tudi, déng thei nghién ciru cat ngang tré em tir 2 - 5 tuoi 1.4. Cac titu chi danh gid qua trinh ting truéng Dé danh gia sy ting trurdng ciia tré em co the dya vao: __~ Cie chi sé nhan trie: can nang, chiéu dai/cao, chu vi cdc ving, ty Ié giita cae phan co thé. — Tuéi xuong: thoi gian xuat hign cdc diém cét héa. Cac dau higu truéng thanh vé tinh duc. ~ $6 ligu vé thanh phan cau tao co thé (body composition): ty 1é nuée va ty 1¢ mo trong co thé. 1.5. Xir ly thong ké cac s6 ligu nhan tric Phan lén gia tri clia cdc chi s6 nhan tric tuan theo quy luat phan bé chuan, nghia la gid tri trung binh (mean) tuong ty nhur gid trj trung vi (median, bach phan vj 50). Theo huéng dan cia WHO, gid trj ciia cdc chi s6 nay duge biéu thj bang bach phan vi (percentile) va Z-score 2. CHUAN TANG TRUONG VE CHIEU CAO VA CAN NANG 2.1. Tang trudng cita tré em <5 tudi Nam 2006, WHO da céng bé chun ting truéng vé chiéu dai/eao, edn nang/tudi cua tré em tir lac sinh cho dén tron 5 tudi. $6 ligu nay durge thu thap tir cde nghién ciru da trung tam cia WHO (Multicentre growth reference study - MGRS) duge tién hinh tir 1997 - 2003 tai 6 nuéc MY, Braxin, Nauy, Ghana, Oman va An D6. Qua nghién ciru nay, chuyén gia cla WHO a két ludn ring tré so sinh di thang & d cdc nuée, khong phan biét ching tc va dia du, néu duge nuéi bang sita me, duge bo sung thite in day di, duge chim séc trong méi tradmg ti wu, déu dat mic d9 tin; truéng nhu nhau. Vi vay, chuan ting truéng méi cia WHO - 2006 durgc xem la biéu dd tang trudng ca tré em trong thé ky XXI. Chuan ting truong nay duge tinh theo bach phan vi (percentile) va Z-score; mdi diém twong (mg vi | d6 léch chuan. WHO 4é nghi ldy diém nguéng < 2 d@ Iéch chuan (<-2SD) so voi quan thé tham khio dé danh gia tinh trang dinh dung. Tré binh thuimg khi céc chi s6 cn ning/tudi, chiéu cao/tudi, can nang/chiéu cao cé gid tr} Z-score trong khoang tir - 2 dén + 2. Thiéu dinh dung duge ghi nhdn khi céc chi sé trén c6 gia tr} Z-score < -2: Can nang/tudi Z-Score <-2 : Suy dinh dung thé nhe can “an nang/tudi Z-Score <-3 Suy dinh dung thé nhe cn nang Chiu cao/tuéi Z-Score <-2: Suy dinh dung thap cdi Chiéu cao/tudi Z-Score <-3: Suy dinh dung thé thép cdi nang 28 Cn nang/chiéu cao Z-Score < Suy dinh dudng thé gay com Can nang/chigu cao Z Suy dinh dudng thé gay com nang Cn nang/tudi Z-Score >2: Thira cn Can nang/tudi Z-Score >3: Béo phi 2.2. Tang trudng cita tré em trén 5 tudi Nam 2007, WHO da céng bé chuan tang trudng vé chiéu dai/cao, cin nang, chi so Khéi co thé (BMI) ctia tré em tir 5 tudi cho dén 19 tudi, Ding chi sé khéi co thé BMI (BMI duge tinh theo gidi va tuéi ciia tré do dac diém lira tudi nay 1a co thé dang phat trién va chiéu cao chura dn dinh). BMI = can nang (kg)/chiéu cao” (m) Chi s6 BMI (Z-score) > 1: Thita ean Chi s6 BMI (Z-score) > 2: Béo phi WHO Gi cron fardrde Hinh 1.1. Can nang theo tudi cla tré gai tir 0-5 tudi (Z-Score) 29 tir 0-5 tudi (Z-Score) 0 On owt Standards Hinh 1.3. Can nangjchiéu dai theo tudi cia tré gai tir 0-2 tudi (Z-Score) 30 Hinh 1.4. Can nangjchiéu cao theo tudi cla tré gai tiv 2-5 tudi (Z-Score) Ores (Z-Score) 19 tudi ( Hinh 1.5. Chi sé BMI theo tudi cila tré gai tir 5- 31 WH Gol nth Sed Hinh 1.6. Can nang theo tudi cua tré trai tir 0-5 tudi (Z-Score) WHO did Groh andre Hinh 1.7. Chidu dai/cao theo tudi cua tré trai tir 0-5 tudi (2-Score) 32 een) (WHO Olé eowtn starr Hinh 1.8. Can nang/chiéu dai theo tudi cla tré trai tir 0-2 tudi (Z-Score) Hinh 1.9. Can nng/chiéu cao theo tudi ciia tré trai tir 2-5 tudi (Z-Score) 33 Hinh 1.10, Chi sé BMI theo tudi cila tré trai tr 5-19 tudi (2-Score) Wer Heath Orgerzation ‘WMO Chad Gown Stands Hinh 1.14. Chi sé vong canh tay theo tudi ciia tré gai tu 3 thang dén 5 tudi (Z-Score) 34 Hinh 1.12. Chi sé véng canh tay theo tudi cla tré trai tur 3 thang dén 5 tudi (Z-Score) Wort Heath Srganizaton ‘WHO Chi Grow Standucs Hinh 1.13. Chi sé vong dau theo tudi cua tré gai tir 0-5 tudi (Z-Score) 35 ‘WHO Chis Growth Standarss Hinh 1.14, Chi sé vong dau theo tudi cila tré trai tir 0-5 tudi (Z-Score) 3. TANG TRU'ONG VONG DAU, VONG NGUC VA VONG CANH TAY 3.1. Vong dau Vong dau phan anh kich thuée cia nao va can duge do thudng quy trong 2 - 3 nam dau doi, vi day 1a thoi gian nao b6 ting nhanh vé kich thude. Khi méi dé, kich thude nao ciia tré so sinh dui thang khong 25% kich thude ciia ngudi In, voi vong dau trung binh Li 3Sem. Trong nam dau, vong dau tang trung binh lem/thang (2cm/thing trong 3 thing dau, sau 46 cham hon). Cudi nam thi nhat, kich thuée nao tré dat 75% kich thude ciia nguéi ln, véi vong dau 45 - 47cm. Trong 2 nam tiép theo vong dau ting 3,5em; kich thudc nao dat 80% kich thudc cha ngudi lén lic 3 tudi va 90% lite 7 tudi Dén 15 tudi, vong dau khoding 52cm. 3.2. Vong ngye Lae méi dé, vong ngye nhé hon vong dau, cé tri s6 trung binh la 30cm. Ciing nh vong dau, vong nguc ting nhanh trong nhimg thing dau, nhimg mite ting cham hon vong dau va dudi kip ving dau lic 2 - 3 tudi, sau d6 vong ngye In hon ving dau. 3.3. Vong cfnh tay Lue | thang tudi, chu vi vong git cénh tay cia tré xép xi Lem, dén 1 nm dat 13,Som va dén 5 tudi duge 151em, Nhu vay, doi véi tré tir 1 - 5 tudi, vong eanh tay < 12,5em la bi suy dinh dudng. 36 4, TOC BO TANG TRUONG VE CHIEU CAO VA CAN NANG Tang trrng 1A mot qua trinh liga tue tir khi thy thai cho dén tudi truéng thanh, tuy nhién tc dO tang trong kha nhau tity theo giai doan, Theo K.Hussain va M.Preece (2006), qua trinh ting trudng c6 4 giai doan (phase) téch bigt, nhung léng ghép voi nhau * Giai doan thir nhat (giai doan trong tir cung): chiu nhiéu anh hudng cia di truyén, dinh dudng nding ca rau thai, Day 1a giai doan tang truéng nhanh ni * Giai doan thir hai (giai doan nhii nhi): trong 2 - 3 nam dau sau sinh, tiép tue giai doan trong tir cung vi su tang trudng kha nhanh. Giai doan nay sy ting truéng chu yeu phy thuge vao yéu t6 dinh dudmg va chim s6c. Vé chiéu dai/cao: trong nam dau, chiéu dai ting thém mt nita chiéu dai lic méi sinh (khoang 25cm), dic biét trong 6 thang dau sau sinh, chiéu dai tang 2,Semvthing; 6 thang tigp theo ting trung binh 1,3cm/théng. Chiéu cao gap d6i chiéu dai lic méi sinh khi tré 4 - 5 tudi (khong 100cm). Vé can nang: cing ting nhanh trong nim dau; can ning ting gap 2 lan can nang Tue méi sinh khi tré duge 4 - $ thing, ting gap 3 lan khi tron 1 tuoi va gan 4 lin lie 2 tudi. Tir 2 - 5 tudi, cén nding ting binh quan 2 kg/ndm, va chiéu cao ting 6em/nam. * Giai doan thir ba (giai doan nhi ding): sy ting truéng phy thude vao hormon tang truéng. Trong giai doan nay, t6c 46 tang truéng vé chiéu cao va can ning chm hon, trung binh chiéu cao ting Sem/ndm va cén nang ting 1,5-2 kg/ndm. * Giai doan thir tu (giai doan day thi): sy ting truéng chiéu cao va can ning trong giai doan nay Iai ting nhanh tao nén “ting vot day thi” (pubertal growth spurt). 200 a 8 Bs 3 8 60 TY Ie % so v6i luc phat trién tan cing 40| 20 123456789 10 11 12 13 1415 16 17 18 19 20 Tubi Hinh 1.15. Sy tang truéng tuong déi cdc b6 phan va hé thong trong qua trinh tang trung co thé 37 G we trai, bude nhay vot tng trrdng xy ra trong khodng 12 - 17 tudi, dinh tang trudng la 13 - 15 tudi vai tbe dO tang chigu cao 66 thé > 10crm/nam O tré gai, bude nhay vot ting trudng, truéng la 11 - 13,5 tudi veri te dé tang chi dy ra trong khoang 9,5 - 14,5 tuoi, dinh tang. ao Sem/nim, Sau khi dy thi hoan toan (tre gai xu! hign kinh nguyét, tré trai xudt tinh lan dau) thi tée d9 tang trudng chim lai va két thi ting trudng khi dat tudi trudng thanh: 5. TY LE GIU'A CAC PHAN CUA CO’ THE 5.1. Ty Ié chiéu cao dau/chiéu cao dig Sé giam dan theo tudi (Hinh 1.16 va bang 1.4). Bang 1.4. Ty Ié chiéu cao dau/chiéu cao dizng [Tudi Cao daul/Cao dig _| Tudi Cao dau/Cao ding | Thai 2 thang 112 6 tudi 116 So sinh 114 12 tuoi 47 [Tr 2 tudi 115 Nguai on 418 | Phoi8tuan ThaiSthang Sosinh — 2 tubi tub —12tudiNgudi trading thanh Hinh 1.16. Thay dai ty 1 dau/chiéu cao dizng tir phéi thai dén tudi trudng thanh 5.2. Chiéu cao ciia than Chigu cao cia than tré em tuong déi dai so véi chiéu cao dimg. Than tré so sinh mi dé gan bing 45% chiéu dai co thé, dén tudi day thi chi cin khoang 38%. Ty 1é chiéu cao ngdi/chiéu cao dimg cing gidm dan theo tudi. 5.3. Ty Ié chiéu dai cia chi dui so véi chigu cao ding Chiéu cao dieng~Chiéu cao ngdi — ¥ 100) cho thay chi sé nay tang dan theo tudi (1 tudi: 59,5%; 2 tudi: 63%; 3 tudi: 70%; 4 tudi: 74,5%; 5 tud 76,69 79%). Chi s6 nay thé hign chiéu dai cia chi dudi va chigu cao ding, n Jén ring theo lira tui chiéu dai chi dudi ngay c’ing ed xu hudng dai hon than, Nghién citu cde chi sé Skelie ( 38 Tom lai, theo qua trinh ting trrdng, ty I¢ ede phan co thé tré em thay ddi theo khuynh huéng dau nho, than gain va chi dai ra. 5.4. Cate chi s6 khiic Chi so Pignet: Chigu cao ding - (cn nang + vong ngyc trung binh) va chi 6 khdi co thé (BMI = cin ning/chiéu cao dig binh phurong) cua tré em cing thay déi theo tudi va c6 xu huéng ting dai 6. CAC YEU TO ANH HU'ONG DEN SU’ TANG TRUONG. Qué trinh ting truéng chiu anh hudng tuong tac ctia hai yéu t6 co ban 1a di truyén va méi trudng, Cn insulin @ Horrnon ey tuyén giap Hormon tang tng © om sinh duc 2 4 6 8 10 12 14 16 16 20 Tui Hinh 1.17. Cac hormon tac dng tang truéng trong thoi ky tré em va Iwa tudi chiu anh huéng nhiéu nhat 6.1. Di truyén ~ Gidi, chiing te — Cac yéu t6 gen — Céc bat thuéng bam sinh 6.2. Méi truong = Tnuée sinh - Bime — Didu kign kinh té x8 hi — Khi héu, mia — Hoat dong thé chat — Dinh dung 1a yéu t6 quan trong nhat — Cae stress tim ly 39 6.3. NOi tiét Hormon cic tuyén giap, tuy, thugng than, sinh duc, tuyén yén 6.4. Bgnh tat Cae bénh vé chuyén hod, thin, thin kinh, ndi tiét, ho hap, tim mach, tiéu hod.. déu anh hung dén sy tang trong, 6.5. Xu hwéng thé tyc (secular trend) Chigu cao trung binh cia nguéi truéng thanh trén thé gidi cO xu hung tang len trong hon mgt thé ky qua. O cae nude phat trién nhu khu vc Bac Au, chiéu cao cudi cing ciia ngudi truéng thinh cé vé di dat mire binh nguyén nhung @ céc nude dang phat trién nhw Vigt Nam xu huéng van ting. Chiéu dai trung binh lic sinh kh6ng thay di trong thoi gian gan day & cde nude cong nghigp cho thay xu huéng thé tye vé chigu cao ngudi truéng thinh bat nguén chi yéu trong 2 nam dau sau sinh. Xu huéng thé cung cap nhing hiéu tuc trong ting truéng 1a mot chi diém cho site khée cng dong va ét Ve tuong téc gitta moi truémg va sy tng truong. Xu hung nay chiu anh huéng boi tinh trang kinh té - x@ hi, nhiém tring, dink duéng. Trong khi 16 di truyén (genetic factors) khong thé gidi thich duge su thay doi nhanh chong vé chiéu cao trung binh cia cae quiin thé theo thdi gian, thi cfc yéu t6 ngoai di truyén (epigenetic factors) duge cha y nhiéu trong méi lién quan gidta ting trong va méi truéng. TAI LIEU THAM KHAO. 1. Nha xudt ban Y hoc (2013). Tang trudng thé chat ¢ tré em. Bai giang Nhi khoa, tap 1, 13-26. 2. David A. Levine (2018). Normal Growth. Nelson Essentials of Pediatrics, eighth edition, Elsevier, Philadelphia, 87-94. 3. Grummer-Strawn LM, Reinold C, Krebs NF, Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2010). Use of World Health Organization and CDC growth chart for children aged 0-59 months in the United States. MMWR Recomm Rep, 10; 59 (9), 1-15. 4. WHO Multicentre Growth Reference Study Group (2006). WHO child growth standards based on lengh/height, weight and age. Acta Pediatrica, (Suppl 450), 76-85. 5. World Health Organization (2006). Training course on child growth assessment WHO, Geneva. 40 CHAM SOC SU'C KHOE BAN DAU MUC TIEU HOC TAP 1. Trinh bay doe khuyén eto - dink nghia - noi dung ctia chim sée stee khoe ban dat. 2. Trinh bay duoc tinh hinh bénh tat va tie vong tré em Viet Nam. 3. Trinh bay dueoe 7 bién phap wu tién trong ndi dung co ban ctia chién lege cham sde site khée ban déu tré em Vigt Nam (G.O.B.LF-F.F) 4. Trinh bay duge muc tiéu cia stic khoe tré em 2011 - 2020, tam nhin dén 2030. Liét ké duoc cétc chucong trinh quoc gia vé cham séc stéc khde tré em. Tir nhiing nam cita thap ky 70, Té chite Y té thé gidi (WHO) da nhan thay: khi 6 cée nude phat trién, noi ma kién thire khoa hoc, diéu kign s6ng da dat t6i di con nguosi da khong ché durge bénh tt thi trén tod edu van edn nhigu noi, nhiéu nude c6 ngudi bj chét, bj tat nguyén vi thigu nhimg chim soc y té co bin, Ty Ié tir vong tré em dudi $ tudi @ nhiing noi ¢6 thu nhap tir hap dén trung binh, cao gap 10 lin 6 ede nude phat trién, Nam 1998, van con 50 nude trén thé gigi c6 ty Ig tir Vong tré em la hom 100 trén 1000 tré em sinh ra s6ng. Cho dén nim 2017, 50% sO ca tir vong trén toan cau la 6 chau Phi, ving can Sahara va 30% 6 Nam A. rong 6 Viét Nam, do ty 1¢ sinh gidm dang ké, tir 3,85 (nm 1990) giam xuéng 2,25 (nam 2000) va gidm con 1,98 vao nim 2019. Do 46, quan thé dan so tré em Viét Nam duéi 18 tudi, dic bigt 1d tré dudi 5 tudi gidm nhanh trong vai thap ky qua. Mie dit vay, theo digu tra dan s6 nim 2019, co cdu dan sé nuéc ta van li mé hinh din sé tré véi ty 18 tré duéi 18 tudi chiém 28,9% va s6 tré dui 5 tudi la 7.819.326 chiém 8,1%. Su bit céng vé cham sée site khde ngoai Iy do kinh t& ra, cin li h@u qua cia su khong céng bang va hop ly vé chim séc y té 6 nhigu nude trén thé gigi. Nam 1978, tai H@i nghi Alma - Ata, WHO da dua ra chién luge chim séc site khoe ban dau (CLCSSKBD) nhim myc tiéu sire khée cho moi ngudi vao nam 2000. Thang 9 nim 2000, Chit tich céc nude ky cam két dat muc tiéu phat trién thién nién ky nhim khang inh vi tri uu tién hang dau cho cdc can thiép nang cao site khoé tré em trong hoat dong nang cao stic khée nhan dan va giam 2/3 tir vong tré em vio nim 2015. Sau mt thoi in, thé gidi da dat dugc tién b6 vugt bac vé chiim sée site khée toan cu, dat dé ra gidm 2/3 ty 16 tir vong tré em duéi 5 tudi. Mét sd yéu t6 va xu huong khién thé gidi nam 2018 thay déi khdc biét so véi nam 1978, d6 la thay déi trong phan bé dan cu, site khoe ngay cdng phuc tap, hiéu biét vé sire khde ting Ién, ting cuong an toan thy pham va téc dong ciia méi trung anh hudng xdu dén sire khée. 4. DINH NGHIA VA KHAI NIEM VE CHAM SOC SUC KHOE BAN DAU 1.1, Dinh nghia stre khée thee WHO Ngay tt khithanh lap, WHO da dua ra dinh nghia “Site khée Ia trang thai hodn toan thoai mai vé thé chat, tm than va x4 hi, chir khéng don thuan ki khéng co bénh tat”. 41 Tuyén ngdn Alma ~ Ata cOn nhin manh: sire hoe 1 mot quyén con ngudi co ban va vige dat myc mot mye tigu toan cu quan trong nhat, doi hoi sy tham gia ctia tod ngainh chir khong phai ciia riéng nginh Y 1.2. Khai nigm vé cham sée sire khée ban dau Theo diéu VI cia bin Tuyén ngén Alma - Ata: “chim s6c site khée ban dau (CSSKBD) la nhimg chiim séc site khoe thiét yéu dya trén nhimg phuong phap va ky hoe thye tién, e6 can ctr khoa hge va chap nhan duge vé mat xa hoi, duge dura dén moi ngudi va gia dinh trong céng déng m9t cach rng rai thong qua sy tham gia day di voi mot chi phi ma cng dong va quéc gia cé6 thé chi tra duge 6 moi giai doan phat trién cia ho trong tinh than ty lye va tu quyét”. Tir khai niém CSSKBD trén cho th 1. CSSKBD la nhim gp phan thy hign céng ly va céng bang xa hdi bang cach gidm di su chénh Iéch gitta ngudi cé thé tigp cn véi cdp chim séc y té thich hop va ngudi khéng thé, __ 2. CSSKBD 1a chim séc site khée thiét yéu, nghia la nhim gidi quyét nhimg van dé site khoé cé tinh phé bién va quan trong cla cong dong. 3. CSSKBD phai dya trén ky thuat thich hgp c6 ca sé khoa hoc. 4. Phai c6 su tham gia cua méi cd nhan, céng déng. 1.3. Noi dung ciia chim séc site khée ban dau Theo tinh than cia bin Tuyén ngén Alma - Ata: CSSKBD phai chii trong nhiing ii yu cia cOng ding, céich gidi quyét sé khdc nhau tuy theo timg qudc gia vi nhimg van dé durdi day: 1. Gido due site khée 2. Cung cp thye pham va dinh dudng hop ly 3. Cung cdp day di nude sach va thanh khiét mi truéng 4, Mé r6ng tiém ching phéng bénh nhiém khuan quan trong 5. Cham séc ba me va tré em, bao gém ké hoach héa gia dinh 6 7. 8 . Phong ngira va kiém soat nhimg bénh dich dja phuong . Didu tri hop ly nhimg bénh va chan thuong théng thudng . Day manh sire khée tam thin va thuéc thiét yéu 2. TINH HINH BENH TAT, TU’ VONG TRE EM TREN THE GIGI VA TRONG NUOC. 2.1. Tinh hinh tir vong tré em 21.1. Tinh hinh tr vong tré em trén thé gidi ir vong tré em trén gidi thay di rd rét gitta cdc nude phat trién va dang phat trign, 6 cée nude cong nghiép phat trién, ty 1é tir vong tré em dudi | tudi LA 70%. Trong khi d, & cae nude dang phat trién, ty Ié nay la 67%o va cde nude kém phat trién 1a 109%o (WHO 1997). Ty lé tir vong tré em thay di theo nhiéu ving dia dur trén thé gidi. Ngay ca trong mét khu vyc, ty I¢ nay cfing thay d6i tuy theo timg nude. Voi sy phat trién cua y té, ty 18 tir vong @ tré em cO xu huéng gidm 6 rét (Hinh 1.8, hinh 1.19 va hinh 1.20). 42 Tir vong! 1000 tré séng Ty Ié tir vong duéi 5 tudi/1000 {18 so sinh séng SESE PP AE SESE SIMS gS og 08 eee TY Ie ti vong tré so’ sinh Ty le ti vong tré dud 5 tudi Hinh 1.18. Biéu dé ty 16 tir vong toan cau & tré em tiv 1990 - 2018 (Nguén: United Nations Inter-agency Group for Child Mortality Estimation 2019) 250.00 200.00 150.00 100.00 50.00 Nam 1990 Nam 1995 Nam 2000 Chau Phiha Saharan dng va Nam Phi nam Chau My Latin va ving Caribe chau Au va Trung A —tiy Au Nam 2018 Nam 2005 Nam 2010 Nam 2015 —Tay va Trung Phi Trung Dang va Bic Phi —Déng A va Thai Binh Duong sic my Dong Au va Trung A thé gic Hinh 4.19. Ty ti vong tré dui 5 tudi theo khu vyc tly 1990 - 2018 (S6 ligu cia Unicef 2019) 180,00 © 160.00 8 140.00 2 12000 §= 10000 25 fe o8 80.00 g 2 60.00 e 40.00 20.00 —-— 0.00 Nam 1990 Nam 1995 Nam 2000 Nam 2005 Nam 2010 Nam 2015 Nam 2018 O—Vigt Nam —@=L30 —eCampuchia —e—Thdi Lan —@=Indonexia Hinh 1.20. TY Ié tir vong tré em dudi 5 tudi & mot sé nude Béng Nam A tir 1990 - 2018, ($6 ligu Unicef 2019) Nguyén nhan khac 29% Viém phdi 20% Tiéu chay 12% Tis vong do thigu dinh dong 54% Sét rét 8% ‘S8i 5% Chu sinh 22% HIV/AIDS 4% Hinh 1.21. Nguyén nhan tir vong cia tré em cdc nude trén thé gi6i (2000) (Nguon: For cause-specific mortality: FIP/WHO) tre em dudi 5 tudi tur vong 6 cae nude dang ~_ Hang nim e6 khoang hon 12 trig phat trién trong dé chét giai doan so sinh 1a 4 trigu, tir I-11 thang 14 4.110.000 va tir 1-5 tu0i a 4.110.000. Nhu vay 2/3 s6 tir vong tré em duréi 5 tudi xay ra trong nam dau. Nhiing nim gan day, nguyén nhin hang diu gay tir vong tre em dudi 5 tudi (nam 2017) la bién chimg cua sinh non, nhiém tring dudmg ho hap, bién ching trong khi sinh, dj tat bam sinh va tigu chay. Tir vong so sinh 1én dén 47% trong tr vong & nh6m tré dudi 5 tdi trong nam 2017 = Thé gidéi di dat duge nhidu tién bG vugt bac vé ty 1¢ sng s6t cia tré em trong i thap ky qua, hang trigu tré em c6 eo hOi séng tot hon so véi nhiing nim 1990. Hon nifa, tién 46 gidm ty 18 tir vong 6 tré em da duge day nhanh trong giai doan 2000 - 2018 so voi nhimg nim 1990, véi ty Ié tir vong 6 tré dudi 5 tudi trén toan cau giém hang nam ting tir 2% giai doan 1990 - 2000 lén 3,8% giai doan 2000 - 2010. ~ Vigt Nam xép theo téng sin phim quéc ndi hay GDP (Gross Domestic Product) thi thude vao 10 née c6 thu nh§p thip nhat theo dau ngudi (200 US/ndm) nhung chi s6 sire khée néi chung va cia tré em ndi riéng thude logi trung binh trén thé gidi (70/129 nuréc). Sau 10 nim, ty suat chét tre em dudi 5 tudi da giam tir 82,1%0 xudng cdn 55,4%o (Bang 1.5) va nam 2019, ty suat nay Li 21%. Bang 1.5. Ty Ié tir vong tré em Viet Nam dudi 1 tudi Tré dui 5 tudi giai doan 1979 - 1993 r . 5 FP acirene Ty suat chét Ty suat chét Ty suat chet eal soar) tr <1 tudi (%) tré 1-5 tudi (he) tr8 <5 tudi (%:) 1979 - 1983 54,8 28,8 82,1 1984 - 1988 46,0 24,9 687 1989 - 1993 44,2 10,8 55,4 Gidm ti 1979 - 1983 19,3 62,5 32,5 dén 1989 - 1993 a 32.9] 32.8 30 28.5 275 5 2 20 18 178 18 10} | e=Titvong < 1 tuéi] 5 | TB eTevong < 5 tudi} o 2002 2003 2004 2005 Hinh 1.22. Dién bién ty Ié tt vong tré em Viét Nam giai doan 2002-2005 (Nién giam théng ké - BO Y té) 45 Theo théng ké tia BO Y 16, ty 16 tt vong tré em giam con mot niza so véi thap ky trude. TY 1G tr vong tré em dui 1 tdi va dudi S tudi da gidm tir 35%o va 42% nam 2001 xudng 17,8%0 vi 27%o nim 2005, TY Ié nay 6 mite tong duong véi c4c nude trong khu vue cé thu nhap binh quan cao gap 3-4 lan nude ta, Tuy nhién c6 sur khac bigt rd rét vé ty 16 tir vong tré em tity thuge vao phan ving kinh té xa hi va dia ly. Su khac biét qua lin vé strc khée tré em gitta cde ving dia ly va kinh té xa hGi con la mét thich thire lon trong céng téc chim sée site khée tré em & nude ta, Tir vong tré em dudi 5 tudi & cae ving néti phia Bac 1a 82,1%0 trong khi dbo khu vue dng bing sng Héng chi li 43,7%; ving déng Nam b6 li 47,7% (Bang 1.6). Bang 1.6. TY 16 tw vong tré em Viét Nam dui 5 tudi xép theo 7 ving kinh té Twvong tre Tir vong tré Tir vong tre <1 tudi 1-5 tudi

You might also like