TARİH

Tarih ve Zaman ....................................... ... ................... ...... 7 Felsefi Düşünce .................... ........ ................................. 117
İnsanlığın İlk Dönemleri. .......... .............. ........ ......... ........... 8 Felsefe ile Düşünme ..... ... ............................................... 120
Orta Çağ'da Dünya ...... .. ... .. ... ... .. ... ........................... .. .... 12 Felsefenin Temel Konuları ve Problemleri. ... ... ....... ........ 121
İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası. ... ...... ........................ . 14 Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri. .. ....... .... .... .. ... 124
İslam Medeniyetinin Doğuşu .. ...... .. ....... ... .... ............. ... ... 18 Bilim Felsefesinin Konusu ve Problemleri. ..................... 126
Türklerin İslamiyet'i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri .. 21 Ahlak Felsefesinin Konusu ve Problemleri ............ ........ 127
Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi .. 25 Din Felsefesinin Konusu ve Problemleri .............. .......... 130
Beylikten Devlete Osmanlı Siyaseti (1299 - 1453) .......... 28 Siyaset Felsefesinin Konusu ve Problemleri ..... ...... ....... 132
Dünya Gücü Osmanlı (1451 -1595) ............ .... .. ............ . 30 Sanat Felsefesinin Konusu ve Problemleri .. ... ............... 134
Osmanlı Kültür ve Uygarlığı .......... ........ ... ................. .. ... .. 34 MÖ 6. - MS 2. Yüzyıl Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri. ....... 134
Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti. . 38 MS 2. - MS 15. Yüzyıl Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri ...... 135
Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı ..... ... ...................... 42 MS 15. - MS 17. Yüzyıl Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri .. .. 136
Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774 - 1914) .... 46 18. - 19. Yüzyıl Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri ............ ..... 137
Devrimler Çağında Değişen Devlet ve Toplum İlişkileri ... 48 20. Yüzyıl Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri ...... ... ........... ..... 137
Sermaye ve Emek - XIX ve XX. Yüzyılda Değişen

Gündelik Hayat ......................................... ............ ........... 52

XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya ...... ...... 54
Milli Mücadele .................. ........... .... .............. ................... 59
Atatürkçülük ve Türk İnkılabı (Atatürk İlkeleri) ................. 71
İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya ........... 79

Bilgi ve İnanç ....................... .................................... ....... 141

Din ve Hayat ................................................................... 145
İslam ve İbadet ....................... ....................... ... ... ........... 147

COGRAFYA
- Kur'an'a Göre Hz. Muhammed ve Gençlik ............ .... .... 147
İslam Ahlakında Yerilen Bazı Davranışlar. ................. ... .. 149
Coğrafyaya Giriş - Doğa ve İnsan ...... ............ .................. 85
Kur'an'da Bazı Kavramlar. ..... .. .......... ........ ... ..... ... ...... .... 151
Dünya ' nın Şekli ve Hareketleri. .......... ......... ..................... 85
İslam Düşüncesinde İtikadi , Siyasi ve Fıkhi Yorumlar ... 152
Harita Bilgisi ...................... .... ............. ............. ......... .. ...... 89
İslam Düşüncesinde Tasawufi Yorumlar ... ..... ............. .. 154
İklim ............. ....... .. .... .. ... ... .. ................. .. .... ... .................... 91
Anadolu'da İslam ....... .. ..... ....... ....... .. .. .................. ........ 154
Türkiye İklimi .............................. ....... ...... .... ........... .......... 98
İslam ve Bilim ................ ................. ................. ............... 156
Yerin Şekillenmesi ................. .......... .. . ........... ....... ......... 100
Yahudilik ve İnanç Esasları ........... ... ............................... 157
Beşeri Sistemler .. ........... ............ ...... .... ..... .................... 109
Hristiyanlık ve İnanç Esasları .................... ..................... 158

Hint ve Çin Dinleri ............... .. .. ........... ...... .......... ... ......... 159
 •

_>)_>__ Ö·N SÖZ - - . -.ı::■

Sevgi li Öğren ciler.

Hayal ettiğiniz üniversiteye ve mesleğe ulaşmak için sınavda elde edeceğin iz her puanın etkisi o rtadadı r. İyi
bir puan elde etmek için pek çok ders ve konuda belli bir yetki nliğe ulaşmanız gerekmektedir. APOTEMi YAYINLARI
olarak sizlere sınava hazı rlık sürecinde yardımcı olmak ve bu süreci kolaylaşt ı rmak adına ü rettiğ i m iz TYT SOSYAL
BiLiMLER KONU ÖZETİ kitabımızı ulaştırmanı n sevincini yaşıyoruz .

TYT'nin üniversite yerleştirme puanını za etkisi % 40 ' tır. TYT içinde yer alan sosyal bilimler testinin ise TYT pua-
n ınıza etkisi % 17'dir ve bu oran fen bilimleri testi ile aynıdır. Dolayıs ı yla TYT'ye giren her aday için 1 fizik sorusu çöz-
mekle 1 tarih sorusu çözmek eşdeğerdir: Elinizdeki bu kitap sınav sistemi içinde katkısı bu kadar önemli olan sosyal
bilimler testine sizi en iyi şekilde hazırlamak için yazılmıştır.

Zamanınızın çok değerli olduğunun farkındayız . Bu durumu dikkate alarak SOSYAL BiLİMLER YAYIN KURU-
LUMUZ, sınavda karşılaşacağınız sosyal bilimler testinin tüm derslerini tek bir kitapta taramanız, sağlayacak şekilde bu
eseri hazırlamıştır. Kitabımız dört derse ait tüm konuların en gerekli kısımlarını öğrenmenizi sağlayacak biçimde dizayn
edilmiştir. Kitapta, her ders, konu içeriklerinin önemi dikkate alınarak bölümlendirilmiştir. Zorlanabileceğinizi düşündü­

ğümüz ve sınavda soru çıkması daha olası olan konular kitapta daha geniş biçimde ele alınmıştır.

Kitabı belli periyotlarla mutlaka tekrar ediniz. Bu çalışma biçimiyle kavramları ve bllgllerl unutmanın önü-
ne geçmiş olursunuz. Bu eserin TYT Sosyal Bilimler Testine sizi en iyi şekilde hazırlayacağına inancımız tamdır.

Kitabı titizlikle ve özveriyle hazırlayan yazarlarımız Habib Can (Tarih), Murat Şahin (Coğrafya), Tarık Ardıç
(Felsefe) ve Zülal Ardıç ' a (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi) bu değerli eser için şükranlarımızı sunuyoruz. Kitabın bilimsel
yönden incelenmesini yapan ve yorumlarıyla şekillenmesinde katkı sağlayan değerli hocalarımız Atilla Yılmazkuş ,

Bülent Taş ve Mehmet Polat'a katkılarından dolayı teşekkürü bir borç biliyoruz.

Apotemi Yayınları olarak sizi sınava en iyi şekilde hazırlamak için oluşturduğumuz çözümlü TYT ve AYT deneme
setlerimizi kullanmanızı tavsiye ederiz.

Bu kitapla ve tüm yayınlarımızla ilgili istek ve görüşlerinizi APOTEMi AÇIK KİTAP uygulamamızdaki yorum
kısmından ya da aşağıdaki mail adresinden bizlere iletebilirsiniz.

Siz değerli öğrencilerimize hayat boyu karşılaşacağınız tüm sınavlarda başarılar dileriz ...

APOTEMi YAYINLARI
apotemigrup@gmail.com
 •
TARiH
>>> •
iV. Tenkit

Kaynakların sahte veya gerçek mi olduğunu araştırıp belirlemek

için bu yöntem uygulanır.

arihin tanımı : Geçmişte yaşamış insan toplulukl a rının sosyal, V. Terkip (Sentez) Yapma
siyasi, ekonomik ve benzeri faaliyetlerini yer zaman göstererek,
Bütün bu yöntem ve işl emlerden sonra elde edilen bilgilerin ve
neden sonuç ilişkisi içinde belgelere dayanarak ta rafsız bir şekil­
belgelerin incelenmesi ve okunması sonucunda olay ile ilgili bir
de inceleyen bilim dalıdır.
değerlendirmenin yapılmasıdır.

Tarihin konusu, insanoğlunun meydana getirdiği faaliyetler, de-

Tarih araştırmalarında dikkat edilmesi gereken şartlar:
ğişi mler ve eserlerdir.
Tarih i olaylar günümüz değer yargıları ile değerlendirilmem e­

Tarihi Olayların Özellikleri: lidir.

Tarihi olaylar tekrar etmez. Olayın geçtiği zamanın koşulları dikkate alınmalıdır.

Deney ve gözlem yapılamaz. _J Birden fazla belgeye başvurulmalıdır.

Geçmişteki insanların faaliyetlerini araştırır. Olayın üzerinden belirli bir süre geçmelidir.

Dinamiktir. Yeni belgeler bulundukça tarihi olaylar yeniden değerlendirilir.

Bir olay kendisinden sonraki diğer bir olayın nedeni, önceki J Tarihi olayların araştırılmasında objektif (tarafsız) olunmalıdır.

bir olayın da sonucudur. Olay : Kısa süreli, başlangıcı ve bitiş süreleri belli gelişmelerdir.

Belirli bir yer ve zamanda gerçekleşir. Örnek; Malazgirt Savaşı, Yüzyıl Savaşları, Lozan Barış Antlaşma­
sı, Fransız İhtilali gibi.
Tarih Biliminin Yöntemi
Olgu : Olgularda belirli bir yer ve zaman söz konusu değildir. Ay-
Her bilimin bir yöntemi vardır. Genelde pozitif bilimler içinde fizik,
rıca genelde süreklilik gösterir ve soyuttur. Örnek; Anadolu'nun
kimya ve biyolojinin yöntemi deney ve gözlemdir. Sosyal bilim-
Türkleşmesi, Avrupa'nın sanayileşmesi, Asya'nın modernleşme­
ler ıçinde olan tarihin yöntemi ise olaylar ile ilgili bilgi, belge ve
si ve Balkanların İslamlaşması gibi.
kaynakların bulunmasıdır.

Tarihe Yardımcı Bilim Dalları

1. Tarama
J Coğrafya : Yer bilimidir. Tarih bilimine mekan konusunda yar-
Kaynak arama yöntemidir. Tarihçi ilk olarak bir olay ile ilgili araş­
dımcı olur. Ayrıca, coğrafi yapının, yeryüzü şekillerinin ve ik-
tırma yapmak için belgeler araştırır. Belgeler birinci ve ikinci el-
limin insanlar üzerindeki etkisi konusunda bilgi verir.
den kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır:

Birinci elden kaynak : Olayın geçtiği döneme ait belge ve bulun- J Arkeoloji : Kazı bilimidir. Tarih öncesi dönemler hakkında bil-

tulardır. Örnek şehidin hatıra defteri, istiklal madalyası, tarihi pa- gi toplanılmasında en fazla yardımcı olan bilim dalıdır.

ra, ferman ve beraatlar gibi. J Kronoloji : Olayları zaman sırasına göre ele alan bilim dalıdır.

i elden kaynak : Birinci elden kaynaktan alıntı yapan belge- Olayların sıralanmasında ve aralarında neden - sonuç ilişkisi

lerdir. Örnek İlber Ortaylı'nın "İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı" ki- kurulmasında yardımcı olur.
tabı ve Halil İnalcık'ın "Devlet-i Aliyye" kitabı gibi. ..J Nümizmatik . Eski paraları inceleyen bilim dalıdır.

il. Tasnif _J Epigrafya : Anıtlar ve kitabeler bilimidir. Anıtların üzerindeki

yazıları inceler.
Tarihsel verilerin zamana, mekana ve konusuna göre sınıflandı­
rılmasıdır. Bu ayrımın yapılmasında temel amaç: Tarihi olayları ve j Paleogralya: Eski yazıları inceleyen bilim dalıdır.

gelişmeleri daha kolay öğrenmektir.

Diplomatik: Devletler arası ilişkileri inceleyen bilim dalıdır.

111. Tahlil ._J Etnoloji Toplumların kültürlerini inceleyen ve araştıran bilim

İnceleme, araştırma ve çözümleme demektir. dalıdır.
.·-· <<<
Dil bilimidir. Dünya üzerindeki dilleri ve bu diller ara- Rumi Takvim : Güneş yılı esaslıdır. Osmanlı Devleti tarafından
sındaki ilişkileri araştırır. oluşturulmuştur. 1839 yılından itibaren kullanılmaya başlan­

mı ştı r.
...J Sosyoloji : Toplum bilimidir.
Miladi Takvim : Güneş yılı esaslıdır. 1926 y ılın da n itibaren kul-
..J Antropoloji Irk bilimidir
lanılmaya başlanmıştır.
_; Antroponomı Kişi adl arı bilimidir.

_J Heraldllc Arma bilimidir.

Fels f İ nsanlara doğru düşünmeyi öğ retir. Olaylara farklı

bakış açılarıyla yaklaşmayı ele alır.
12 Hayvanlı Türk Takvimi
_ı Karbon 14 Metodu: Bulunan malzemelerin hangi dönemde
oluştuğu ve hangi zaman biriminde meydana geldiği konula-
rında bilgi veren yöntemlerdendir.

TAKVİM

Zamanı yıllara, aylara, haftalara, günlere ve saatlere ayırma yön-

MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI
temine takvim denilir. İnsanoğlu zaman içinde ay ve güneş esas-
Mezopotamya Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bölgedir. Fı­
lı olmak üzere çeşitli takvimler kullanmıştır. Toplumların, takvim
rat ve Dicle nehirlerinin akış yönüne göre aşağı ve yukarı olarak
başlangıçları inançlarına ve yaşantılarına göre değişiklik gösterir.
isimlendirilmiştir.

Mezopotamya'da kurulan medeniyetler, Sümerler, Akadlar, Ba-

f'ı------------~
biller, Asurlular ve Elamlılardır.
•
SÜMERLER
Tarihte ilk Güneş yılı esaslı takvimi Mısırlılar bulmuşlardır. Da-
ha sonra bu takvimi Roma İmparatorluğu ve Bizans geliştir­ ,.J Mezopotamya'da kurulan ilk medeniyettir
miştir. Ay esaslı takvimi ise Sümerler bulmuştur. Siyasi yapıları, şeh i r devletleri şeklindedir. Her bir şehir dev-
letinin başında Ensi yada Patesi denilen krallar vardır.

Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Takvimler J Temel geçim kaynakları tarım ve ticarettir. Sulama kanalları
yaparak tarımı geliştirmişlerdir.
J On iki Hayvanlı Türk Takvimi: Güneş yılı esaslıdır. Bir yılı 365

gün 5 saat olarak hesaplamışlardır. Çok tanrılı inanca sahiplerdir. Her bir şehrin tanrısı vardır. Zig-
gurat denilen büyük tapınakları inşa etmişlerdir.
J Hicri Takvim Ay yılı esaslıdır. Takvim başlangıcı olarak 622
Hicret Olayı kullanılmıştır. Tarihte ilk hukuk devleti olarak bilinir. MÖ 2375 tarihinde Sü-
mer Lagaş Kralı Urgakina ilk şehir hukukunu oluşturmuştur.
J Celali Takvim : Güneş yılı esaslıdır. Ekonomik alanda kolay-
lık sağlamak amacıyla Büyük Selçuklu Hükümdarı Melikşah Tarihte yazıyı ilk bulan uygarlıktır. Yazının bulunması ile yazı­

tarafından yaptırılmıştır. lı tarih gelişmeye başlamış ve olaylar ile ilgili bilgiler kesinleş­
meye başlamıştır.
AKADLAR
Akadlar MÖ 2350 yılında Sümerleri yenerek Mezopotamya'da .
devletlerini kurmu ş lardır.

İlk düzenli orduyu kuran uygarlıktır.

'
İskender'in, Batıdan Asya'ya doğru yapmış olduğu seferler
sonucunda iki kültürün etkileşimi ile "Helenizm" kültürü orta-
Tarihte ilk imparatorluğu kuran uygarlık olarak bilinir. ya çıkmıştır.

BABİLLER

MÖ 2000'Ii yıll arda Arabistan tarafından gelerek Mezopotam- ROMA İMPARATORLUĞU

ya'ya yerleşmişlerdir. Başkentleri 'Babii şehridir.
Roma ilk dönemlerde kral lı kla yönetilmiştir. MÖ 6. yüzyılda
Ünlü kralları Hammurabi'dir. cumhuriyet yönetimin e geçilmiştir. Sezar döneminde ise im-
ı Hammurabi bilinen ilk anayasayı yapmışt ı r Sümer kanunla- paratorlukla yönetilmi ştir.
rınd an etkilenen Hammurabi bu kanunları daha da geliştire­ Roma, Kavimler Göçü sonucunda 395'te Doğu ve Batı Roma
rek bir devlet hukuku oluşturmu ştur. Bu yasalarda kısas usu- olarak ikiye ayrılmı ştır. Batı Roma 476 y ılı nda yıkılmıştır.

lü benimsenmiştir.
Sosyal yapısı; Patrici (Soylular), Plepler (Roma'ya sonradan
ASURLULAR gelen halk) ve kölelerden oluşmuştur.

Mutlak monarşi ile yönetilmişlerdir. Patrici ve Plep mücadelesi, yani bu iki sı nıfın mücadelesi 12

Kara ticaretinde gelişmişlerdir. Anadolu ile yaptıkları ticaret Levha Kanunlarının çıkmas ı nı sağlamıştır. 12 Levha Kanunla-

sayesinde Anadolu'ya çivi yazısını getirmişlerdir. Anadolu'da rı bugünkü Avrupa hukukunun temelini oluşturur.

ticaret kolonileri kurmuşlardır. Bu kolonilerden en önemlisi Din; ilk dönemlerde çok tanrılı bir a nlay ış varken daha sonra
Kayseri yakınlarındaki Kültepe'dir. Hristiyan dini yayılmı ş ve din olarak kabul ed il miştir.

ELAMLILAR
Merkezleri "Sus" şehridir.

Ekonomileri tarıma dayalıdır.

..J sı::ımer çivi yazısını kullanmışlardır.

PERSİMPARATORLUĞU
Anadolu'yu eyaletlere (satraplık) ayırarak yönetmişlerdir.

Satraplıklara merkezden valiler atayarak merkezi otoriteyi güç-

lendirmeye çalışmışlardır.

Anadolu'da ticareti geliştirmişlerdir. Ticaret yolları yapmışlar

ve yolların güvenliğini sağlamışlardır.

Çivi yazısını kullanmışlardır. İLK ÇAĞLARDA ANADOLU

Tarihte bilinen ilk posta ve devlet teşkilatını kuran uygarlıktır. Anadolu'nun birçok uygarlık bakımından tercih edilmesinde;

İSKENDERİMPARATORLUĞU ,.J Uygun iklimi ve verimli toprakları

.J Devletin kurucusu, il. Filip'tir. U Göç ve ticaret yolları üzerinde bulunması

il. Filip'ten sonra devletin başına İskender geçmiştir. İsken­ U Jeopolitik konumu
der, Balkanlardan Hindistan'a kadar olan bölgede büyük bir U Asya ile Avrupa'yı birbirine bağlaması gibi durumlar etkili ol-
imparatorluk kurmuştur. muştur.

İskender'in ölümü üzerine imparatorluk parçalanmıştır. Bu du- MÖ 2000'Ii yıllardan sonra Anadolu'da Hititler, Frigler, Lidyalılar,
rum üzerine Anadolu'dan Hindistan'a kadar olan bölgede Se- İyonyalılar ve Urartular gibi uygarlıklar kurulmuştur.
levkos Krallığı kurulmuştur.
 <<<
HİTİTLER URARTULAR

_J Hititler ilk başlarda feodal beyliklerden oluşmuş bir devletti. _J Van ve çevresinde kurulmuştur.

Daha sonraları bu beylikler kaldırılmış yerlerine merkezden _J Tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Tarım için su kanalları

valiler atanmıştır. Bu değişiklikle merkezi yönetim güçlendiril- ve bentler yapmışlardır.

mek istenmiştir.
_J Mezarlarını ev ve oda şeklinde yapmışlar, mezarlarının içine
-.J Hititlerin başında bulunan kral, baş komutan, baş rahip ve baş yiyecek ve eşyalar koymuşlardır. Bu durum ahiret inançlarını

yargıç yetkilerine sahipti. Bu durum kralın mutlak otoriteye sa- gösterir.

hip olduğunu gösterir.
İYO NLAR
_J Devlet yönetiminde -Tavananna" ad ı verilen kraliçeler de gö-
_J MÖ 1200'Iü yıllarda Dor baskısından kurtulmak isteyen Aka-
rev alırdı. Kraliçeler dini törenleri yönetir, kral savaşa g ittiğin­
lar tarafından İzmi r, Efes, Foça ve Milet çevresinde kurulan bir
de ise ülkeyi idare ederdi.
uygarlıktır.
_J Soylulardan oluşan " Pankuş Meclisi" devl et işlerinde kral a
_J Siyasi yapıları şehir devletleri şeklindedir.
yardımcı olurdu.
_J Şehir devletleri ilk dönemlerde krallar tarafından yönetilmiş,
_J Hititler, olayları ve gelişmele ri günü gününe kaydettikleri yıl ­
ancak daha sonra güçlenen asiller kralları ortadan kaldırarak
lıklar (anal) hazırlam ı şlardır. Bu yıllıklarda zaferleri kadar ye-
"oligarşik" yönetimler kurmuşlardır. Son dönemlerde ise de-
nilgilerine de yer vermışlerdir. Bu durum yıllıklara objektiflik
mokratik yönetim anlayışına sahip olmuşlardır.
k azandırmıştır.

.
FRİGLER

U Geçim kaynakları tarımdır.

Oligarşi:
'
Birkaç soylunun bir araya gelerek yönettikleri devlet
:_J Uğraş alanları hukuka şekil vermiştir. "Öküz öldüren ve saban
kıranın cezası ölümdür."

U Geçim kaynakları dini inançlarını da etkilemiştir. En büyük tan-

.
rıları bereket tanrısı "Kibele"dir.

U Madencilik ve dokumacılıkta ilerlemişlerdir. Özellikle "Tapa-

'
Bir devletin ekonomik, siyasal ve sosyal nedenlerden dolayı,
tes" denilen halı ve kilimleri ünlüdür. kendi sınırları dışında ele geçirip yönettiği ülkeye veya toprak-
lara "koloni" denilir.
LİDYALILAR

O Parayı bularak takas usulüne son vermişlerdir. Ayrıca bu bu-

MISIR UYGARLIĞI
luşları ticareti kolaylaştırmış ve geliştirmiştir.
O Afrika'nın kuzey doğusunda Nil Nehri'nin Akdeniz'e döküldü-
O Fenike alfabesini kullanmışlardır. Bu durum kültürel etkileşi­
ğü bölgede kurulan uygarlıktır.
me kanıt olarak gösterilebilir.
U Çevresi çöllerle çevrili olması nedeni ile farklı toplumlarla et-
O Orduları paralı askerlerden oluşmaktadır. Yani ücretli ordu sis-
kileşimi çok az olmuştur.
temini benimsemişlerdir. Bu durum kısa süre içinde yıkılma­
O Nil Nehri'nin akış yönüne göre Mısır'a aşağı ve yukarı Mısır
larına ortam hazırlamıştır.
denilmiştir.

O MÖ 3000 yılında kral Menes Mısı r'da siyasi birliği sağlayarak

! merkezi bir devlet kurmuştur.

Şehir devletleri: İlk Çağlarda kültür, inanç ve sanat bakımın­ O Mısır'da krallara "Firavun" denilmiştir. Firavunlar kendilerini
dan benzerlik göstermelerine rağmen siyasi olarak ayrı olan tanrı gibi görmüşlerdir. Bu yüzden bütün yetkileri ellerinde
küçük yönetim birimleridir. Bu yönetimlerin olduğu bölgeler- bulundurmuşlardır. Ayrıca bu Tanrı-Kral anlayışı Mısır yöneti-
de siyasi birlik yoktur. mine teokratik bir yapı kazandırmıştır.
>>>
__ı Ekonomileri ta rı ma daya lıdır. Tarımı geliştirmek için su kanal - Hu kuk alanınd a önem li hu kukçu lar yetiştirmiştir Bu hukuk-
ları yapmı şlard ır. Nil Nehri'nin yıl içinde taşma dönemlerini he- çu lardan Drakon , soy lul arı koruyan kanunlar yapmıştı r. So-
saplayarak ürü nlerinin hasat zamanını ayarlamışlardır. lon , ya pt ı ğ ı kanunlarla zenginlerin köle olmasını engellemiş­

__ı Hukuk alanında bir gelişme olmamıştır. Bu durumun tem el tir. Köylülerin borçlarını affetmi şt i r. Halkı gelirine göre s ınıfl a­

nedeni Tan rı- Kral a n l ayı şı d ır. ra ayırmıştır. K lıestene s , ç ıkardı ğı kanunlarla s ınıf farkını kal -
d ı rmaya ç alı ş mıştır. 500 '1er meclisini kurarak halkı yönetime
..J Kendilerine ait hiyeroglif (resim) yazıları vardır. "Papirüs" de-
ortak etmiştir. İl k defa bu dönemde halk yönetime katılmıştır.
nilen yazı araç ve gereçlerini kullanmışlardır.
Tarihte ilk demokratik yönetim bu dönemde uygulanmıştır.
Tarihte ilk yazı lı anlaşma olan Kadeş Anlaşm ası ' nı yapm ışlard ı r.
.J Arazileri d ağ lı k ve tarıma elveri ş li olm adığı için deniz ticareti-
_J Güneş y ılı esaslı takvimi ilk bulan u ygarlı kt ı r.
ne yö ne l m iş le rd i r. Akdeniz ve Karadeniz k ıyıları nd a koloniler
kurmu ş lardır.

.
'
Teokratik yönetim : Ülkenin tanrı adına ve din kurallarına göre
UZAK DOĞU UYGARLIKLARI

ÇİN UYGARLIĞI
yönetilmesi demektir.
.J İpek Yolu'nun merkezidir.
.J Kağıt , pusula, barut, matbaa, porselen ve mürekkebi keşfet­
FENİKELİLER mişlerdir.

..J Suriye'nin Akdeniz kıyılarına ve Lübnan'a yerleşmişlerdir.

.J Konfiçyüzm , Tao ve Budizm gibi dinlere i n anmı ş l ardır.
Gemicilik ve kolonicilikte ilerleyen Fenikeliler, Akdeniz ve Ka-
HİNT UYGARLIĞI
radeniz kıyılarında koloni bölgeleri kurmuşlardır.

22 harften oluşan ilk alfabeyi bulmuşlardır.

..J Baharat Yolu 'nun merkezidir.

Arazileri tarıma elverişli olmadığı için deniz ticaretine yönel-

..J Veda, Brahmanizm , Hinduizm , İslamiyet ve Hristiyan lık gibi
dinlere inanmışlardır.
mişlerdir.
._j Astronomi, matematik ve tıp alanında geli ş mi ş lerdir.
..-41.ı..ırr"
, ----------,
. ..J Sosyal yapıları 'Kast Sistemi 'ne göre oluşturulmuştur.

Fenike alfabesini daha sonra Yunanlılar ve Romalılar gelişti­

rerek Latin alfabesini oluşturmuşlardır.

İBRANİLER
Tek tanrıya inanan ilk topluluk olarak bilinir. Kutsal kitapları

Tevrat'tır. Dinlerinin sadece kendi ırklarına ait olduğuna inan-

dıkları için kültürlerini günümüze kadar korumu ş lardır.

EGE VE YUNAN UYGARLIKLARI

GİRİT:

..J Ege'de kurulan en eski uygarlıktır.

,,.. ......
SUDRALAR

PARYALAR
~-~

CICS_.,_._ı ....... Kalıııı&w, NKOHX P ~

MİKEN:

MÖ 2000 yıllarında Akalar tarafından kurulmuştu r.

YUNAN UYGARLIĞI
Atina, Isparta, Korint ve Tebai gibi şehir devletleri kurmuşlar­
dır. Şehirlerine "polis " adını vermiş l erdir.
... _. <<<
Justinianus ve Heraklius dönemlerinde çok geniş bir coğraf­

yaya sahip olarak en parlak dönemlerini yaşamışlardır. Sa-

saniler, Müslüman Araplar ve Türk İslam devletleri ile devam-
lı mücadele içinde olmuşlardır.

ORTA ÇAĞ DA SİYASİ YAPILAR 1453 yılında Osmanlı Devleti ( Fatih Sultan Mehmet)tarafın ­

Feodalite Kavimler Göçü sonrasında Roma İmparatorluğu ' nun dan yıkılmıştır.

395 yılın da Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılması ve 476 yılı n da Got Bu imparatorluk Hristiyanlığın Ortodoks mezhebini benimse-
saldırıları ile Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılması sonucu orta- miştir.

ya çıkan otorite boşluğu sıras ın da savunmasız kalan halkın feo-

Sasaniler
dal beylerin himayesi altına girmesi sonucu doğan rejimdir. Feo-
MS 226 yılında 1. Ardeşir tarafından kur ulm uştur. Kafkasya,
dalite rejiminde kral varlığ ını korumakla beraber, yetkileri ve gü-
cü feodal beyler arasında paylaşı l mıştır. Feodalite rejiminde eko- Mezopotamya ve İran coğrafyasına egemen olmuştur. Pers

nomi tarıma daya lı dır.

devlet geleneğini devam ettirmi ştir. Siyasi yapılarında monar-
şi sistemini benimsemişlerdir. İmparatorluğun başında Şehin­
Orta Çağ boyunca feodalite sistemi Avrupa'da egemen ol-
şah (Kralların Kralı) unvanını kullanan hükümdar yer almıştır.
m uştu r. Bu sistem; Haçlı Seferlerine katılan derebeylerin ül-
Sasaniler, krallarını kutsal kabul etmişler fakat Mısır firavunla-
kelerine geri dönememesi üzerine zayıflamaya başlamıştır.
rı gibi tanrı -kral anlayışını benimsememişlerdir.
XV. yüzyı l da barutun ateşli silahlarda kullanılmaya başlanma­

sı sonucunda feodalite sistemi yıkılarak yerini merkezi krallık­ İ pek Yolu'na egemen olmak için Kök Türklerle anlaşarak Hin-

lara bırakmıştır. distan 'da kurulan Ak Hun devletini yıkmışlardır.

_; Orta Çağ'da Avrupa'da Frank, Vizigot, Ostrogot, Sakson gibi ..J Bizans ile mücadele içinde olmuşlardır.

Germen krallıkları kurulmuş ve bu krallıklar; birbirleriyle sü- ,.J Hz. Ömer Döneıni'nde yapılan Nihavend Savaşı'nda yenile-
rekli siyasi mücadele içinde olmuşlardır. Bu durum, Avrupa'nın rek 651 yılında yıkılmışlardır.

güçlü bir devlet otoritesinden yoksun kalmasına, büyük bir Din olarak Mecusilik (Zerdüştlük) inancını kabul etmişlerdir.
karmaşaya sürüklenmesine sebep olmuştur.
Moğolla r

_j Kurucusu Cengiz Handır. 1206 yılında yapılan kurultayda-

Türk-Moğol boyları tarafından kağan seçilmiş ve Cengiz adı­
nı almıştır. Çin'i hakimiyeti altına alan Cengiz Han daha son-
ra batı yönünde Moğol istilasını başlatmıştır. Türk ve Moğol

topluluklarını bir çatı altında toplamıştır.

Yönetimde Türk veraset sistemini benimsemiştir. Ölmeden

önce dört oğlu arasında ülkeyi paylaştırmıştır. (Altın Ordu, Ça-
ğatay, İlhanlı ve Kubilay hanlıkları şeklinde) bu durum merke-
ziyetçi yap ıya önem vermediğini gösterir.

...J Cengiz Han kendi adıyla anılan Cengiz Yasalarını oluşturmuş­

Doğu Roma (Bizans) imparatorluğu tur.

J Kavimler Göçü sonrasında 395 yılında İstanbul merkezli ku-

KANUNLAR
rulan bir imparatorluktur. Farklı hanedanlar tarafından yöne-
tilmiştir. 12 Levha Kanunları

..J Orta Çağ'da; Anadolu, Balkanlar, Mısır, Suriye, Filistin ve Ku- Roma İmparatorluğu tarafından oluşturulmuştur.
zey Afrika coğrafyasına egemen olmuştur. Bu kanunlarda aile hukuku, veraset hakkı, dava hakkı, borç
Bizans İmparatoru gücünü tanrıdan alan otokrat bir lider ko- ve ceza kanununa dair hükümler yer almıştır.

numuna sahiptir.
>>>
Bu kanunlar dizisi ile iki toplum arasında daha önce hiç olma-
yan adalet ve dürüstlük mekanizması kurulmuş ve güçler Pat-
Ankarıt
HAZAR
rici(yerli halk), Pleb(göçmen halk) ve büyük toprak sahipleri
DENiZ
tarafınd an paylaşılm ı ştır. Böylece, her iki halk grubuna da seç-
me seçilme hakkı verilmiştir.

Bugün kü Avrupa hukukunun temelini oluşturmuştur.

AKDENiZ
Justinianus Kanunları

Doğu Roma İmparatoru Justinianus tarafından oluşturulmuş­ o zso krn

f------t

tur. Kral Yolu

12 Levı-ıa Kanunları geliştirilerek Bizans 'ın sosyal şartlarına,
İpek Yolu
Hristiyan ahlakına ve doğunun örf ve adetlerine uygun bir şe­
Çin'den başlayıp Doğu Türkistan, Moğolistan, Kazakistan, Öz-
kilde yeniden düzenlenmiştir.
bekistan ve Türkmenistan', geçip Hazar Denizi'ne ulaşan ve
Justinianus hazırladığı bu kanunlarda toplumun en küçük bi-
buradan Anadolu ve Akdeniz üzerinden Avrupa'ya kadar uza-
rimi olan aile kurumunu ve evlilik konusunu dinı bir temele da-
nan dünyaca ünlü bir ticaret yoludur.
yandırmıştır.

Baharat Yolu
J Bu kanunlarda suç ve ceza sisteminde suçluyu arınd ırma , iyi-
leştirme ve caydırma amacı vardır. Ayrıca bu kanunlarda ha- Hindistan'dan başlayarak, Aden ve Basra Körfezi'nden Kızıl ­

pis cezası uygulaması yoktur ve bunun yerine suç luların ma- deniz'e ve Mısır'a oradan da Avrupa'ya ulaşa n ticaret yoludur.
nastırlara kapatılması tedbirine başvurulmu şt ur.
Kürk Yolu
Cengiz Yasaları .J Karadeniz'in kuzeyinden Hazar ve Bulgar bölgelerinden baş­
J Cengiz Han Yasası, Türk ve Moğol töreleri yazılı hale getirile- layan Altay ve Sayan Dağları üzerinden İpek Yolu'nu paralel
rek düzenlenmiştir. Ceza hükümleri çok serttir. Her suça bir bir biçimde takip ederek Çin ülkesine ulaşan ticaret yoludur.

ceza konmuştur. Bu yolun ana ticaret malları sincap , sansar, tilki, samur, kun-
duz, vaşak kürkleri ile bal mumu ve mantardır.
Cengiz Yasalarından örnek hükümler:

Kaçan bir esiri veya harp tutsağını ele geçirip de sahibine URAL O.AĞLARI

iade etmeyen ölümle cezalandırılır.

Kasten yalan söyleyen, sihirbazlıkla uğraşan, casusluk ya-

pan , kavga etmekte olan iki şahıs arasına girerek onlar-
dan birine yardım edenlerin cezası ölümdür.

Ticaret yolları

İlk ve Orta Çağlarda Ticaret Yolları

Kral Yolu
Anadolu 'dan Mezopotamya'ya kadar uzanan antik yold ur. Bu Ticaret mekanla rı
yolun yapımında ve gelişiminde Persler ve Lidyalılar etkili ol- ..J Karum : Asur dilinde liman ve rıhtım anlamına gelen, asıl an-
muştur. Kral Yolu Anadolu'da Sard şehrinden başlayarak Me-
. .
lamıyla kentin yanında kurulan ticaret merkezidir.
zopotamya'da Sus şehrine kadar uzanır. Bu yol Anadolu ve
J Agora : Yunan uygarlığında, sitenin yönetim, politika, ticaret
Mezopotamya uygarlıkları arasında sosyal , kültürel ve ekono-
işlerin i n görüşüldüğü ve ayrıca halkın toplandığı alanlara ve-
mik alanda etkileşimi sağlamıştır.
rilen isimdir.

J Kervansaray : Yolcuların ve tüccarların konaklamaları için ti-

-
caret yolları üzerinde inşa edilmiş yapılardır.

. .. ....
• ıı. - · <<<
Rlbat: Türk İslam devletlerinin kara ve deniz sınırlarındaki, Yüzyıl Savaşları ( 1337-1453)
önemli noktalarda bulunan sınır karakolu nite l iğinde müstah- _J İngiltere ile Fransa arasında yapılan savaşlardır. Savaşı siya-
kem yapılardır. Bu yapı l ar s ınırlar genişledik çe iç bölgelerde si birliğini erken sağlayan Fransa kazan m ı ştır.
kalı nca tüccar ve yo lcuların konakladığı mekanlar haline ge-
tirilm iştir.
.
J Ara sta : Aynı iş kolunda faaliyet gösteren esnaflara ait dük-
ka nların bir sokak boyunca karşılıklı sıraland ığı mekanlardır.
'
1347 Kresy Savaşı'nda İngiltere ilk defa top kullanmıştır.

_J Pa n ayır : Belirli bir bölge veya bir yerde belli zamanlarda bir-
kaç gün veya daha fazla sürmek üzere ticaret ve benzeri mak-
satlarla kurulan büyük pazarlardır.

_J Liman : Deniz ticaretinde gemilerin ürün ve malları yükleme

ve boşaltma işlemin i yaptığı korunaklı kıyı bölgesidir.

_ı Kapan: Ürün ve malların bir araya getirildiği toptancı halleri- İLK TÜRK DEVLETLERİ
ne verilen addır.
Türk adının anlamı: Olgunluk çağı, türemek, töreli, devlete bağ­
_J Bedesten Kumaş, mücevher ve benzeri kıymetli şeylerin alı­ lı halk, güçlü ve kuwetli anlamlarına gelir.
nıp satıldığı kapalı çarşıdır.
Orta Asya'da ilk kültür yerleri
J Han : Ticaret yolları üzerinde küçük kervanların indiği, yolcu-
ların konakladığı, mal ve ürünlerin depolandığı, atölyelerin bu- Anav Kültürü (MÖ 4000-MÖ 1000)

lunduğu ve ticaretin yapıldığı yerlerdir. _J Orta Asya'nın en eski kültürüdür.

Bilgi notu: Ata·nesyevo Kültürü (MÖ 2500-MÖ 1700)

Artı ürün; tarımla geçinen toplumlarda bazı durum ve şartlarda i.J Türklere ait en eski kültür bölgesi olarak kabul edilmektedir.
özellikle kuraklık gibi bir sorunla karşılaşıldığında önlem amaçlı

ürünlerin depolanması demektir. Artı ürünlerin bir merkezde top- Andronova Kültürü (MÖ 1700-MÖ 1200)

lanması ve bu merkezden halka dağıtılması toplumsal tabakalaş­ ...l Tunçtan ve altından yapılmış eşyalar ilk defa bu kültür bölge-

maya ortam hazırlamıştır. sinde bu l unmuştur.

Karasuk Kültürü (MÖ 1200-MÖ 700)

Orta Çağ'da Avrupa'da Meydana Gelen Diğer Gelişmeler ...l Bu kültürün en önemli özelliği demiri işlemeyi bilmeleridir.

Tagar Kültürü (MÖ 700-MÖ 300)

Orta Çağ! cfa ~vrupa'da sosyal yapı
U Tagar kültürü, kendinden önceki Türk kültürlerinin gelişmiş
_J Orta Çağ Avrupası'nda toplum genel olarak asiller, rahipler,
bir şeklidir.
burjuvalar ve köylüler şeklinde gruplara ayrılmıştır. Köylüler
iki kısma ayrılmıştır. Serfler ve serbest köylüler, serf denilen İlk Göçler: Türkler Ana yurtlarında yıllarca yaşadıktan sonra MS
11. yüzyıla kadar Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının farklı bölgele-
köylülerin hiçbir hakkı yoktu. Serbest köylüler ise topraktan
rine göç etmişlerdir.
kazandıklarının bir kısmını senyöre vergi olarak verirlerdi. Bu
sınıflar arasında dikey hareketlilik söz konusu değildir. Göçlerin Nedenleri:
O Boylar arasındaki mücadelelerin artması (siyasi)
Magna Carta (Büyük Şart) 11215 .J Çin ve Moğol baskılarının Türk boylarını zor durumda bırak-
ması (siyasi)
..J İngiltere kralı ile soylular arasındaki bir sözleşmedir. Bu şarta
göre, kral halktan zorla vergi alamayacak, kimseyi haksız ye- CJ İklim değişikliklerinin olması (ekonomik)
re cezalandıramayacaktır. Bu sözleşmeyle ilk defa kralın yet- O Kuraklıkların artması, ova ve meraların azalması (ekonomik)
kileri kısıtlanmıştır. Bu gelişme Avrupa'da parlamenter siste-
O Salgın hayvan hastalıkların yaygınlaşması (ekonomik)
me ve ayrıca anayasal faaliyetlere ortam hazırlamıştır.
:.J Nüfusun artması (sosyoekonomik)
>>>
Türkler, Çin, Hindistan, Orta Avrupa, Balkanlar, İran. Irak, Suriye, beylikler" kurulmaya başlamıştır. Böylece feodalite sistemi Av-
Mı sır, Afrika ve Sibirya bölgelerine göç etmişlerdir. rupa'da yaygınl aşm aya başlamıştır.

Göçlerin Sonuçları _J Skolastik düşünce yaygınlaş mı ştır.

Göç ettikleri bölgelerde farklı toplulukların büyük göç dalga- .J Kilise gücünü ve etkinliğini artırmı ştır.

ların a neden olmu şlardır. _J Avrupa'da ilk Türk devleti olan Avrupa Hun Devleti kurulmuş­

Gittikleri bölgelerin siyasi ve sosyal yapısını etkilemişlerdir. tur.

Türkler kendi kültürlerini dün ya nın farklı bölgelerine yaymış­ .J Bu olay, İ l k Çağ'ın sonu ve Orta Çağ'ın başlangıcı kabul edil-
l ardır. mi şti r.

İLK TÜRK DEVLETLERİ AVRUPA HUN DEVLETİ (378- 469)

_J Balamir önderliğinde Tuna Nehri çevresine gelen Hunlar bu
BÜYÜK HUN DEVLETİ (ASYA HUN DEVLETİ) MÖ 220 - MS
bölgede devlet kurmuşlardır.
216
_J Devletin en güçlü dönemi Attila devridir.
Bilinen ilk hükümdarı Teoman'dır. Teoman'dan sonra devle-
tin başına 'Mete geçmiştir.
_J Attila, Batı ve Doğu Roma üzerine seferler yaparak bu impa-

ratorlukları vergiye bağlamı ştır.

Bu dönemde:

İlk defa Onlu sisteme göre düzenli ordu oluşturulmuştur. KÖK TÜRK DEVLETİ (552- 659)

_J Orta Asya'daki Türk boyları Hun Devleti'nin egemenliği altına .J Devletin kurucusu Bumin Kağan'dır.

alınmıştır. .J Bumin Kağan 552 yılında Avarları yenerek Ötüken'de devle-

İpek Yolu ele geçirilmiştir. Bu yol Hun devletinin ekonomisini tini kurmuştur.

ve siyasi yapısını güçlendirmiştir. i.J Bumin Kağan kardeşi istemi Yabgu ile devleti beraber yönet-

Çin Devleti vergiye bağlanmıştır. Buna rağmen Mete'nin Çin'i miştir. Bumin Kağan devletin doğu tarafını İstemi Yabgu ise

hakimiyeti altına almamasının nedeni; yerleşik kültüre ve nü- batı tarafını yönetmiştir.

fus yoğunluğuna sahip Çinliler arasında Türk kültürünün eri- U 582 yılında İstemi Yabgu'nun oğlu Tardu, doğuda devletin ba-
mesi endişesidir. Bu durum Mete'nin ileri görüşlü ve öz kül- şında olan Ta-po ile anlaşamayınca devlet doğu ve batı ola-
türüne önem veren bir lider olduğunu gösterir. rak ikiye ayrılmıştır.

,.J Mete, vatan ve millet sevgisi kavramını ortaya çıkarmıştır. .J Çin entrikaları ve baskıları sonucunda Doğu Kök Türkler 630

yılında Batı Kök Türkler 659 yılında Çin egemenliği altına gir-
KAVİMLER GÖÇÜ ( 375)
miştir.
Hunlar ve bazı Türk boyları 4. yüzyılın ortalarında Aral Gölü ve Ha-
zar Denizi arasındaki bölgeye gelerek bu bölgede yaşayan ka- KUTLUK (il. KÖK TÜRK) DEVLETİ 682-744
vimleri ( Vizigot, Ostrogot, Alanlar, Germenler, Gepitler gibi) ba- _J 682 yılında Kutluk Kağanın Çin'e karşı baş latmış olduğu ba-
tıya sürmüşlerdir. Bu durum üzerine büyük bir göç dalgası orta- ğımsızlık hareketi başarıya ulaşmıştır. Kutluk Kağan Ötüken'de
ya çıkmıştır. devletini kurmuştur.

KAVİMLER GÖÇÜNÜN SONUÇLAR! U Kutluk devletinin en güçlü olduğu dönemler Bilge Kağan ve
Kültigin dönemleridir. Bu dönemlerde Vezir Tonyukuk'un dev-
_J Batıya göç eden kavimlerin Avrupa'da farklı bölgelere yerleş­
let teşkilatındaki hizmetleri devletin otoritesinin güçlenmesini
mesi bugünkü Avrupa'nın etnik yapısının oluşmasına ortam
sağlamıştır.
hazırlamıştır.
.J Vezir Tonyukuk 725 yılında Kültigin 731 yılında Bilge Kağan
.J Barbar kavimlerin istilaları sonucunda Roma İmparatorluğu
734 yılında ölmüştür. Özellikle Bilge Kağan'ın ölümü üzerine
ikiye ayrılmıştır. Bunlardan Batı Roma İmparatorluğu 476 yı­
devlet zayıflamaya başlamış ve iç karışıklıklar çıkmıştır.
lında yıkılmıştır.
O il. Kök Türk Devleti Karluk, Uygur ve Bas miller tarafından 744
) Avrupa'da siyasi otorite zayıflayınca çeşitli bölgelerde "dere-
yılında yıkılmıştır.

• • ••• ••
... ... 11111
<<<
UYGURLAR ( 744- 840) .J Hazar halkları arasındaki davalara, ikisi Müslüman, ikisi Hris·

_j Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır.

tiyan, ikisi Musevi ve biri Şamanist olan Hakimler Kurulu bak•
mıştır.
__. Bögü Kağan, Çin İmparatoruna yard ı m için çıktığı Çin seferin-
den dönerken Mani rahiplerini de yanında getirerek bu dinin BULGARLAR
ülkesinde yayılmas ını s ağlamışt ı r. __J Kama (İtil- Volga) Bulgarları, Almış Han döneminde İslamiyet'
.J 840 yılında Kırgızların sa ldırıları sonrasınd a Uygur devleti yı- kabul et mişle rdi r.

k ıl mıştır. __J Tuna Bulgarları , Asparuh devrinde Tuna boylarında devı eı

Uygurların genel özellikleri k u r m uştur. Boris Kağ an döneminde Hristiyan dinin i kabul et
mişlerdir. Zamanla Türklük özelliklerini kaybetmişle rdir.
.J Uygurlar yerleşi k hayata geçen ilk Türk devletidir.

.J Yerl eşik hayata geçmeleriyle birlikte tarım hayatına geçerek TÜRGİŞLER

üretici bir toplum konumuna ge lmişlerdir. .J Bilinen il k hük ümdarları Baga Ta rka n' dır. Baga Tarkan Tür~
__J Mani dinine giren ilk Türk devletidir. tarihinde kendi adına para bastıran ilk hü k ümdardır. Ayrıcc

Emevilerle mücadele ederek Arapların, Orta Asya'da hakimi

_j Türk tarihinde kalı c ı mimari eserler yapan ilk Türk devletidir.
yet kurmalarını geciktirmişlerdir.
(Tapı nak l ar, saraylar ve iki katlı evler yapmışlardır.)

_j Kendilerine ait alfabeleri vardır. (Uygur Alfabesi) KARLUKLAR

__J Töre huku kunu yazılı hale getirmişlerdir. Özellikle ticaret hu- _j 751 yılında yapıları Talas Savaşı'nda Müslüman Arapların ya
kukunu yazılı hale getirerek geliştirmişlerdir. nında yer alarak Çin'in yenilmesinde etkili olmuşlardır.

.J Kağıt ve matbaayı kullanmışlardır. _j İslamiyet'i kabul eden ilk Türk boyudur.

,__J Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ
MACARLAR
KIRGIZLAR
..] Peçeneklerin baskısı sonucunda bugünkü Macaristan'a gel
w Hunlar, Kök Türkler ve Uygurların hakimiyetlerinde uzun yıl­ mişlerdir. 11. yüzyılın başlarında Hristiyan dinine girmişlerdir
lar yaşadıktan sonra 840 yılında devletlerini kurmuşlardır. Ma-
Zamanla öz kültürlerinden uzaklaşmışlardır.
nas destanını oluşturmuşlardır.

._j Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır. PEÇENEKLER

.J Oğuzların baskısı sonucunda batıya göç etmişlerdir.
AVARLAR
O 1071 Malazgirt Savaşı'nda Bizans ordusunda görev yapar
..J 552 y ılında Kök Türkler tarafından devletleri yıkılan Avarlar ba-
Peçenekliler, Selçuklu ordusu tarafına geçmişler ve savaşır
tıya göç ederek Tuna Nehri çevresinde ve Romanya toprak-
kazanılmasında etkili olmuşlardır.
larında devlet kurmuşlardır.

.J istanbul'u ilk kuşatan Türk devletidir. OĞUZLAR

_j Bölgedeki Germen ve Slavları yönetim, askerlik ve sanat alan-

,.J Türk tarihinde hem siyasi ve hem de uygarl ı k alanında er
önemli rolü oynayan Türk boyudur.
l a rınd a etkilemişlerdir.

i.J Zamanla Hristiyanlaşarak öz kültürlerini kaybetmişlerdir.

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLII<

HAZARLAR DEVLET YÖNETİMİ

w Türk devletleri içinde Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk ,__J Türk devletlerinde toplumun siyasi teşkilatlanmasının en üs
devletidir. basamağını il (devlet) oluşturmuştur.
.] Halkları arasında bulunan Hristiyan ve Müslümanlara da hoş '.] Türk devletlerinde genel olarak yönetim doğu ve batı olaraf
görülü yaklaşmışlardır. Bu dinlerin mensupları serbestçe iba- ikiye ayrılmıştır. Ülkenin doğu tarafını Büyük Han, batı tarafı
detlerini ve ayinlerini yapabilmişlerdir nı ise Küçük Han yönetmiştir.
>>>
Türk devletinin başında hakan , han , kağan ve tanhu unvan-
.
ların ı taş ı yan hükümdar bulunurdu. Türk hükümda rın a devle-
ti yönetme yetkisin in Kök Tanrı taraf ı ndan ver i l di ğine i n anılı­ '
Mete'nin tahta geçişi olan MÖ 209 tarihi şimdiki Kara Kuwet-
yordu . lerinin kuruluş yılı olarak kabul edilmiştir.

Kut inancı : Yeryü zünü yönetme yetkisinin Kök Tanrı tarafından

_J Türk askeri silah olarak; kılıç , ok , yay, mızrak , kalkan , süngü
ve rildiğin e inanılmas ıdır. Bu inanç, Türk toplumunun hükü m darı­
ve kargıyı kullanmıştır.
na bağ lılığını artırmı ştır. Ayrı ca bu inanç dünya hakimiyeti anlayı ­
_J Türklerin genel olarak k u llandığı savaş ta kt iği "Turan " taktiği ­
şının benimsenmesine etki etmiştir.
dir. Bu taktiğe Kurt kapanı da denilmektedi r
Veraset Anlayışı: Kut inancına bağlı olarak olu şan yönetim an-
layışıdır. Bu anl ayışa göre "Ülke hanedan üyelerinin ortak malı­ DİN
d ı r." Ail e içindeki her erkek çocuğun tahta çıkma hakk ı vardır. Bu
Türklerin büyük ç o ğunluğu tek tanrı ve yüksek varlık olarak
durum, taht kavgalarına neden olduğundan Türk devletlerinin kı­
kabul edilen Kök Ta nrı 'ya inanmıştır.
sa süre içinde zayıfl amas ın a ve hatta yıkı lmasına ortam hazırla­
_J Dağ , orman , deniz, ay ve güneş gibi bazı tabiat varlıkları da
mı ştır.
kutsal kabul edilmiştir.
Kurultay : (Toy, Toygun) Her türlü devlet işinin görüşüldüğü ve
_J Cenaze törenlerine ·· yuğ adı verilirdi. Din adam larına "kam"
bunlara yönelik kararların alındığı bir kurumdur. Ancak son kara-
yada " şaman · denilirdi.
rı hükümdar verirdi . Bu yönüyle Kurultay bir danışma meclisi ko-
_J Mezarlarına "kurgan" denilirdi. Mezarlarına öldürdükleri in-
numundaydı. Kurultay, hükümdar seçimi, savaş ve barış gibi du-
rumlar için de toplanırdı. san sayıs ın ca küçük heykeller dikilirdi. Bu heykellere "balbal"
denilirdi.
Hatun (Katun): Hükümdarın eşidir. Devlet işlerinde hükümdara
yardımcı olur, yabancı elçileri karşılar, Kurultay görü ş melerine ka- ...1 Türkler ayrıca Müslümanlık , Hristiyanlık , Musevilik, Budizm,
Maniheizm gibi dinleri de kabul et mi ş lerdir. Bu durum Türk-
tılırdı. Devlet teşkilatında etkin bir role sahiptir.
lerin farklı inanç ve düşüncelere açık olduklarını göstermek-
Tigin (Tekin) : Hükümdarın erkek çocuklarına verilen isimdir. Ti-
tedir.
ginler belli bir yaşa geldikleri zaman devlet teşkilatı alanında tec-
rübe kazanmaları için boy ve bodun denilen illere yönetici olarak SOSYAL HAYAT
gönderilirlerdi. ...1 Türklerde en küçük sosyal birim ailedir. Aileye 'oguş" denil-
HUKUK mi ştir. Aynı kökenden gelen ailelerin birleşmesiyle "urug" (sü-
lale) urugların birleşmesiyle boylar oluşmuştur. Boylardan bi-
..J Türk devletlerinde toplum ilişkileri ve toplum düzeni 'Töre"
denilen hukuk ile sağlanırdı.
risi di ğe r boyları egemenliği altına aldığında "budun•· yani mil-
let meydana gel miştir.
...1 Töreyi ; gelenekler. görenekler, örf ve adetler, yaşayış biçim-
leri oluşturuyordu. Töre; sözlü yazılı olmayan kurallardır. Bu U Türklerde konar- göçer anlayışı vardır. Yazın "yaylak" denilen
yaylalarda yaşanılır, k ışın "kışlak" denilen bölgelerde konak-
hukuka herkes uymak zorundadır. Bu durum hukuk üstünlü-
lama yapılırdı.
ğünü göstermektedir.

LJ Davalara "yargucı " denilen hakimler bakardı. U Türk toplumu nda sosyal sınıflar yoktur. Ayrıcalıklı bir sınıfa ve
kölelik kurumuna yer verilmemiştir. Bu durumun ortaya çık­
!.J Göçebe yaşamın etkisinden dolayı Türklerde uzun süreli ha-
masınd a toprağa dayalı bir hayat tarzının olmaması etkili ol-
pis cezaları görülmemektedir.
muştur. Ayrıca bütün otlaklar ve yaylaklar devlet malı sayıldı­
ORDU ğı için herl<es eşit olarak bu arazilerden faydalanmaya çalış­

...::ı Mete, Türk tarihinde ilk defa düzenli orduyu kurmuştur. mıştır. Bu durum Türkler arasında sosyal eşitsizliklerin de önü-
ne geçmiştir.
O Mete, orduyu Onlu sisteme göre teşkilatlandırmıştır. Bu teş­
kilatlanma 10'luk, 100'lü k, 1000'lik ve 1O binlik şeklinde birim-
lere ayrılarak gerçekleştirilmiştir.

' . .. ...
... .._. <<<
EKONOMİ ...J Müslümanlar kardeş ilan edilerek göçle birlikte ortaya ç ıkabi ­
lecek so runl arı n önüne geçi l miştir.
...J Temel geçim kaynakları h ayva n c ılı ktır. Hayvancı lı k göçebe
yaşamın doğal sonucudur.

...J Türkl er, yerleşik hayata geçmediği dönemlerde verimli arazi-

lerde az da olsa tarımla uğraşmışlardır. Ye rle ş ik hayatla birli k-
te tarımsal üretimde ilerlemi ş lerdir.

SANAT
.J Uygurlara kadar taşınabilir eserler yapmışlardır. (halı, heykel-
cik vb.) Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçilmesinin et-
kisi ı le kalıcı mimari eserler yapılmaya başlanmı ştır. ( Fresk adı
verilen duvar süslemeleri, kubbeli tapınak ve saray üslubu)

Medinetü 'I Nebi (Medine)

,--------------,
--ll!!!ı._...:•_,

Vatandaşlık Sözleşmesi; farklı dinden ve kültürden olan top-

İslamiyet'ten Önce Arap Yarımadası ' nın
lumların bir arada hoşgörü içinde yaşayabileceğini gösterir.
Genel Özellikleri
...J Araplarda kabilecilik anlayışı vardır. Bu anlayış siyasi birliğin
...J İslam site devletinin temelleri atılmıştır. İslam devletinin kurul-
kurulmasını engellemiştir.
ması ile Hz. Muhammed devlet baş kanı olmuştur. Böylece
..J Kabileler haram aylar denilen aylarda savaş yapmazlar, Mek- Hz. Peygamber, hem getirdiği dinin önderi , hem başkomu­
ke yakınlarında kurulan Ukaz panayırlarında ticaret yaparlar, tan, hem de devlet başkanı olmuştur.
eğlenceler düzenlerler ve şiir yarışmaları yaparlardı. Bu du-
rum kabileler arasında, kültürel birliği ve sosyal kaynaşmayı
B it Savaşı 1622')

sağlamıştır. ...J Mekke'den göç eden Müslümanların mallarına Mekkeli müş­

...J Çölde yaşayan ve yağmacılıkla geçinenlere "Bedevi" denilir- riklerin el koyması savaşa neden olmuştur.

di. Şehirde yaşayanlara ise "Medineli" denilirdi. ...J Bedir kuyuları çevresinde yapılan savaşı Müslümanlar kazan-
mıştır.
HZ. MUHAMMED DEVRİ
Sonuçları:
..J 571 yılında Mekke'de doğmuştur.
.J Müslümanlar siyasi bir güç olduklarını kabul ettirmişlerdir.
...J 610 yılında Hira Dağ'ında (Nur Dağı) kendisine peygamber-
...J Savaş esirleri okuma yazma öğretme karşılığında serbest bı­
lik tebliğ edilmiştir.
rakılmışlardır. Bu durum eğitim ve öğretime verilen önemi gös-
terir.
...J Mekkeli müşriklerin Müslümanlar üzerindeki baskı ve zulüm-
...J İlk İslam savaş hukuku ortaya çıkmıştır.
lerinin artması üzerine Mekke'den Medine'ye Müslümanların

göç hareketine denilir. Uhud Sava şı (625-)

Sonuçları: U Mekkeli müşrikler bu savaşın sonucunda galip gelmiş olsa da

Müslümanlara karşı kesin bir üstünlük sağlayamamışlardır.
...J Hz. Muhammed Medine'de yaşayan Yahudiler ile "Vatandaş­
lık Antlaşması " yapmıştır. Bu sözleşmeye göre Yahudiler, Müs- Hendek Savaşı t~~V)
lümanlarla beraber yaşamayı, ticaret yapmayı ve Medine'ye
...1 Mekkelilerin Müslümanlar üzerine son taarruzudur.
bir saldırı olursa hep birlikte savunma yapmayı kabul etmiş ­
J Bu savaştan sonra Müslümanlar taarruza geçmiştir.
lerdir.
 .... 11111
-~-- ■

H;: Ömer Donemı ( 634- 644)

Mekkeliler ve Müslümanlar arasında yapılan ilk antlaşmadır. Dört Halife devri içinde en fazla fetihl erin yapıl d ı ğı dönemdir.

Önemi: Bu dönemde Mısır, Suriye, Filistin , İran ve Azerbaycan ele ge-

.J Müslümanlar siyasi olarak resmen ve hukuken Mekkeliler ta- ç irilmiştir.

rafın d an tanınmıştır. Kadisiye, Celula ve Nihavend savaşları sonrasında Sasani İm­

.J Barış ortamı n ın oluşması üzerine İslamiyet geni ş alanlara ya- paratorluğu yıkılarak İran toprakları Müslümanların eline geç-
yılma imkan ı elde etm i ştir. miştir.

Hayber Kales (629) Bu dönemde:

.J Müslümanların ilk taarruzudur. _ Divan teşkil atı olu şturu lm uştu r.

....1 Şam ticaret yolu M ü slümanların eline geçmiştir.

Devlet eyaletlere ayrılmıştır.

....1 Müslüman olmayanlardan cizye vergisi alınmaya başlamıştır.

İllere valilerin yanında kadılar da gönderilmiştir. Böylece yar-
gı bağımsızlığı sağlanmak istenmiştir. Ayrıca idari ve adli teş­
Mute Sefı>r· (b •.:.;
kilatın birbirlerinden ayrılması amaçlanmıştı r.
....1 Hz. Muhammed'in Gassanilere gönderdiği elçinin öldürülme-
.J Devlet hazinesi "Beytül Mal" oluşturulmuştur.
si üzerine Zeyd Bin Harise komutasında bir İslam ordusu Bi-
zans destekli Gassaniler üzerine sevk edilmiştir. .J Askerler için ordugah merkezleri kurulmuştur.

.J Böylece Müslümanlar ile Bizans arasında ilk savaş gerçekleş- .J Hicri takvim oluşturulmuştur.

miştir.
H-z. O sma,ı Dön-emi ~44- 65'6)
Mekk"entn Fethi (630) Bu dönemde İslam orduları Horasan'a kadar ilerlemiştir. Ha-
U Müslümanlar savaş yapmadan Mekke'yi ele geçirmiştir. zar Türkleri ile savaşılmış, Azerbaycan ve Gürcistan ele geçi-
rilmiştir.
Huneyn ve Taif Seferi (630)

.J Huneyn savaşını kazanan Müslümanlar Taif'i kuşatmışlar an-

.
cak alamamışlardır.

Tebul.. Seferi (6~1)

'
Türklerle ilk savaşlar bu dönemde başlamıştır. İslam orduları
ile ilk savaşan Türk devleti Hazarlardır.
.J Bu sefer Hz. Muhammed'in son seferidir.

DÖRT HALİFE DEVRi (632- 661)

.J Kuzey Afrika'da Tunus'a kadar bütün bölgeler ele geçirilmiştir.
Halife, Hz. Peygamberden sonra İslam devletinin başına geçen
.J Suriye valisi Muaviye komutasında İslam donanması Kıbrıs'ı
dini ve siyasi liderdir.
fethetmiştir. Finike açıklarında 655 yılında yapılan Zat'üs Sa-
Hz. Muhammed'in vefatı üzerine Müslümanlar Hz. Ömer'in öne-
vari deniz savaşında Bizans bozguna uğratılmıştır. Bu savaş
risiyle Hz. Ebu Bekir'i halife seçmişlerdir.
Müslümanların kazandığı ilk deniz savaşıdır.

Kuranı Kerim çoğaltılarak önemli merkezlere gönderilmiştir.

Hz. Ali Dönemi (656- 661 )

İlk dört halife bir tür seçimle belirlendiği için bu dönem "Cum-
Hz. Osman'ın şehit edilmesi sonrasında Müslümanların önde
huriyet dönemi" olarak da isimlendirilmiştir.
gelenleri Hz. Ali'yi halife seçmişlerdir.

Hz. Ali, Hz. Osman'ın katillerinin bulunamaması ya da ceza-

Hz. Ebu Bekir Dönemi (632- 634}
landırılamaması iddialarıyla Emevi sülalesinin tepkisiyle kar-
O Dinden dönenlerle ve zekat vermeyenlerle mücadele etmiştir.
şılaşmıştır. Şam valisi Muaviye önderliğindeki Emevi sülalesi
O Bu dönemde Kuran kitap haline getirilmiştir. Böylece Kuran'ın Hz. Ali'ye biat etmeyerek 661 yılına kadar mücadelesine de-
özgün hali korunmaya çalışılmıştır.

• •• ••••
 vam etmiştir. Müslümanlar arasında Cemel ve Sıffin Savaşla­ Emevilerin Yıkılış Nedenleri:
rı olmuştur. Hakem Olayı sonucunda da sorunlar çözüleme- _J Arap milliyetçiliği yapmaları
yince İslam toplumunda siyasi ayrılıklar ortaya çıkmıştır.
Müslüman olan d i ğer topluml arı dı ş layarak onları mevali ya-

EMEVİLER (661- 750) ni köle olarak görmeleri

...J Kurucusu Muaviye'dir. _ı Şii, Harici ve Abbasilerin faaliyetleri

...J Siyasi olarak güçlü konumda olduğu Şam'ı başkent yapmış­ _J Horasan valisi Müslim'in isyanı

lardır.
ABBASİLER (750 1258)
668 ve 674 yıllarında İstanbul kuşatı lmış ancak alınamamıştır.
Hz. Muhammed'in amcasının soyundan gelen Abbasiler, Eme-
...J Muaviye m u hafız ve posta teşkilatı nı kurmuştur. vileri ortadan kaldırarak devletlerini kurmuşlardır.

...J Muaviye oğlu Yezit'i veliaht tayin ederek halifeliği saltanata _J Devletin kurucusu Ebul Abbas'tır.

dönüştürm üşt ür.

Halife Mansur döneminde başkent Bağdat yapılmıştır.
...J Halife Abdülmelik ve Velid dönemlerinde Kuzey Afrika'nın fet-
hi tamam lan mıştı r.
.
.
' '
İslam devletinin ilk başkenti Medine'dir. Hz. Ali devrinde Kü-
fe, Emeviler devrinde Şam, Abbasiler döneminde Bağdat ol··
Abdülmelik döneminde Arapça resmi dil kabul edilmiştir. Bu
durum İslam dünyasında Arapçanın ve Arap kültürünün yay- muştur. Başka bir ifadeyle egemen güç değiştikçe yönetim

gınlaşmasına neden olmuştur. merkezleri de değişm i şt i r.

-------=•__,
'
----,. .- . ._ ' , - - - - - - -- - - - - - - ,
Abbasiler fetih
lerine önem
politikasından

vermişlerdir.

Beyt'ül Hikme denilen akademiler

daha çok kültür sanat faaliyet-

kurmuşl ard ır.

Abdülmelik döneminde ilk kez Arap Eko- parası bastırıl mıştır. Abbasiler Arap milliyetçiliği anlayışına yer vermemişlerdir. Dev-
nomik olarak Bizans ve Sasani etkisinden kurtulan İslam eko- let teşkilatında farklı milletlerden Müsl ümanlara görev vermiş-
nomisi daha bağımsız hareket etmeye baş lamıştır.
lerdir.
751 Talas Savaşı sonrası gel i şen Arap Türk i lişkileri sonrasın­

,\------- - -----, da Türkler Abbasi devlet teşk il atınd a görev almışlardır. Bazı
- -~ -.:.•_,, Türkler komutanlık, valilik ve vezirlik kuru ml a rına kadar yük-
711 Kadiks Savaşı ile İspanya Tarık Bin Ziyad komutasında selmişlerdir.
ele geçirilmiştir. Bu savaştan sonra Müslümanlar Pirene d ağ­
Bizans ile mücadele içinde olan Abbasiler sınırlarını korumak
larına kadar ilerlemişlerdir. Bu ilerleyişleri 732 Puvatya( Poi-
için Güney Doğu Anadolu çevresinde "Avasım" şehirleri kur-
tiers) Savaşı ile sona ermiştir.
muşlardır. Bu şehirlere savaşçı özelliklerinden dol ayı Türkler
yerleştirilmişti r.

FRANI( 9. yüzyılın ortalarından sonra Abbasilerin merkezi otoritesi sar-

KAALUGI
HA.ZAR
OE\l l ETI
sılmaya başlamıştır.

.......
K\~ı-:a

MAGRIS
cH:M
HORASAN
-- 1258 yılında Moğollar tarafın dan

ENDÜLÜS EM EVİ DEVLETİ (756 - 1031 )

devlet yı kılmıştır.

_} Abbasilerin Emevilere son vermesi sonrasında Emevi soyun-

dan Abdurrahman tarafından 756 y ılı nd a kurulmuştur.

:...J Devletin başkenti Kurtuba'dır.

... Kurtuba'ya birçok cami, kütüphane ve medrese yapılarak bu
Emeviler Dönemi s ını rları bölge bilim ve kültür merkezi haline getirilmiştir.

•••• ••
 Emeviler döneminde saltanat sistemine g e ç ilmiştir. Bu anla-
.
'
Kurtuba'da eğitimin ileri olmasından dolayı Avrupa'nın birçok
yış daha sonraki İslam devletlerinde de uygulanmıştır.

Abbasiler devrind e "Vezirlik " makamı oluşturulmuştur. Bu dö-

bölgesinden buraya eğitim için öğrenciler gelmiştir. Burada nemde halifelerin dini kimlikleri ön plana çıkmıştır.

eğitim alan Avrupalı öğrenciler daha sonraki dönemlerde ken-

HUKUK
di ülkelerinde Rönesans ' ın doğmasına ortam hazırlamışlardır.
J İ slam hukukunun temeli Kur'an ve sünnettir.

Hz. Ömer devrinde adalet teşkilatı kurulmuştur. İllere valilerin

1031 yılında devletin zayıflaması so nrası n da farklı siyasi yapı ­
ya nınd a kadılar da gönder ilmiştir. Böylece idari ve yargı ku-
lar ortaya çık mı ştır. Bu siyasi yapılardan en önemlisi Beni Ah-
r umları birbirinden ayrılarak yargı bağımsızlığı sağlanmaya
mer Devleti'dir.
ça lı ş ılmışt ır.

SOSYAL HAYAT
Bilim sanat ve kültür alanında ilerleyen Beni Ahmer Devleti ay- İslam dini bütün Müslümanları eşit kabul etmiştir. Sınıf farkına
nı ilerlemeyi askeri alanda gösterememiştir.
karşı ç ıkmıştır. Müslümanların kardeşliğine önem vermiştir.

J Aragon ve Kastilya krallıkların ın birleş mesi sonrasında lspan- _J Hz. Muhammed ve Dört Halife Devri'nde sınıf farkı görülmez-
ya 'daki bu son İslam devleti 1492 yılında ortadan kaldırılmıştır. ken hatta bu dönemde Müslümanların kardeşliği ve eşitliği

vurgula nmışke n Emeviler devrinde bu anlayış devam ettiril-

.,~-----------, memişti r.

_J Emevilerin Arap ırkçılığı politikası toplumu ayrıştırmıştır.

Osmanlı Devleti, bu devlete il. Bayezid'ın kardeşi olan şehza­
de Cem'in Papa ' nın elinde olması nedeniyle gereken yardımı
Emevilerin aksine Abbasiler kendi hakimiyetinde yaşayan bü-
tün Müslümanlara eşit davranmış onlara hoşgörü ile yaklaş­
yapamamıştır. Ancak Türk denizcileri bölgede zulüm ve bas-
mı ştır.
kı altında olan binlerce Müslü manı ve Yahudiyi Kuzey Afrika'ya
ve Osmanlı Devleti'ne getirerek kurtar m ıştır.

TÜRKLE RİN İ S LAMİYET'İ KABULÜ

Hz. Osman döneminde Kafkaslarda Hazar Türkleri ile Müslü-
manlar arasında ilk savaşlar başlamıştır.

Emevilerin takip ettiği Arap milliyetçiliği politikasından dolayı

bu dönemde Türkler arasında İslamiyet kitleler halinde yayıl­

mamıştır.

Abbasiler döneminde ise özellikle 751 Talas Savaşı'ndan son-

raki dönemde Türklerle Araplar arasındaki savaşlar sona er-
El Hamra Sarayı
miş ve İslamiyet Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır.
İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
Talas Savaşı (751)
Çinliler ile Abbasiler arasında Orta Asya'ya hakim olma mü-
Hz. Muhammed döneminde Medine 'de İslam devleti kurul- cadelesidir.
muştur. Bu dönemde Hz. Muhammed hem devlet başkanı Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinin yardımıyla savaşı Abbasi-
hem ordu komutanı ve hem de getirmiş olduğu dinin önderi ler kazanmıştır.
idi. Ayrıca hukuk işlerinin uygu l ayıcısı ve yasa koyucu idi.
. ... 111

Sonuçları ve önemi Karahanlı lar, İpek Yolu ticareti sayesinde ekonomik yönder

Türklerin yardımı ile Abbasi ordusu Çin ordusunu yenmiştir. güçlü olmuşlar ve "Ribat" adıy la ilk kervansarayları inşa et
mişlerdir.
Bat ı Türkistan 'a yönelik Çin tehlikesi ortadan kalktı.

Türklerle Araplar arasında dostane ilişkiler kuruldu .

..J Çinli kağıt ustal a rının yardımıyla ilk defa Çin 'in dışında Semer- l<,IRGIZLAR

kant'ta kağ ıt üretilmeye başlandı.

J Orta Asya, Çinlileş mek ten kurtulmuştu r. •

R A H Jr"'"N L 1

İLK TÜRK - İSLAM DEVLETLERİ

TOLUNOĞU LLARI (868 - 905)

,A
ıı-r

- •
T•ımHaır.zası

_J Mısı r' d a kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.

..J Abbasi Devleti 'nin Mısır valisi olan Tolunoğ lu Ah met tarafın ­ GAZNELİLER (963 - 1187)

dan Mı s ır ve Suriye'de kurulmu ştur. ..J Afganista n ' ın Gazne şehrinde kurulmuştur. Kurucusu Alp Ti

_ı Mısır'a ekonomi, bayındırlı k ve mimari alanlarında altın çağı ­ gin 'dir.

nı yaşatmıştır. _J Gazneli Mahmut Dönemi'nde en gen iş sınırlara ulaşı lmı ştır.

_J Abbasiler tarafından yıkılmıştır. .J Gazeli Mahmut Dönemi'nde Hindistan'a 17 sefer düzenlene

I HŞİDİLER (AKŞİTLER) (935 - 969)
..J Abbasi Devleti'nin Mısır
dan Mısır'da kurulmuştur.
_J Fatımiler tarafından yıkılmıştır.
rek İslamiyet yayılmıştı r. (Hindistan'a İslamiyet'in yayılmasıy
la Kast Sistemi'ne büyük bir darbe vurulmuştur.)
valisi Toğaçoğlu Muhammed tarafın ­
.J Abbasi halifesini Şii Büveyhoğulları'nın baskısından kurtard ı
ğı ve İslamiyet'in koruyuculuğunu yaptığı için Abbasi halife~
tarafından Gazneli Mahmut'a Sultan unvanı verilmiştir.

,_J Mekke ve Medine'ye hakim olan ilk Türk-İslam devletidir. ..J Sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mah

--....
Tolunoğulları
,--------------.
~•_,,
ve Ahşitler'in yöneticileri ve askeri gücü Türk
olup, hakim oldukları toplum farklı etnik kökene sahip olduğu
mut'tur.

.J Gazneli Mesut Dönemi'nde Büyük Selçuklu Devleti ile

lan 1040 Dandanakan Savaş ı ile yıkılma sürecine giren Gaz
neliler, Afganistan'ın yerli halkı olan Gurlular tarafından tama
yapı

men yıkılmışlardır.
için çabuk yıkılmışlardır.

KARAHANLILAR (840 - 1212)

ı...J Uygur Devleti'nin yıkılmasından sonra Orta Asya'da Karluk ,
Yağma ve Çiği! Türkleri tarafından kurulmuştur. Kurucusu Bil-
ge Kül Kadir Han ' dır.

,..J Devletin teşkilatlandırılması daha çok İslamiyet'i kabul eden

Abdülkerim Satuk Buğra Han zamanında olmuştur.

_J Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk Devleti'dir.

.J Resmi yazışmalarda ve halk arasında Türkçeyi kullanarak ,

Türk kültürünün gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.

_J Taht kavgaları sonucu 1042 yılında Doğu ve Batı olmak üze-

re ikiye ayrılmışlardır. Bir süre Selçuklulara bağlı yaşamışlar­
dır. Doğu Karahanlılar Devleti'ni 1211 'de Karahıtaylar, Batı Ka-
rahanlılar Devleti 'ni ise 1212'de Harzem şahlar yı km ıştır.

il
>>>
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040 - 1157) .J Yıkılış döneminde (1092-1157) tahta çıkan Berkyaruk ve Mu-
hammed Tapar; iç karışıklıklar, taht kavgaları ve Haçlılar ile
Oğuzların Üçok koluna bağlı "Kınık" boyu tarafından kurul-
mücadele etmiştir.
muştur Devlete ismini veren Selçuk Bey, Oğuz Yabgu Devle-
ti' nde subaşı (ordu komutanı) görevinde bulunmuşt u r. .J Sultan Sencer döneminde devlet toparlansa da 1141 yılında

Karahitaylarla yapılan Katvan Savaşı'nın kaybedilmesi Sultan

Tuğr ve ÇağJ'ı Bey_leıı tmırıeo:ıiı· t1114G-1:003'
Sencer'in itibarını sarstığı gibi devletin otoritesini de zayıflat­
Devlet resmen kurulmadan önce Çağrı Bey 101 S'te yurt bul- m ıştır. Bu karışık lı klardan faydalanan Oğuz Türkmenleri ayak-
mak için Anadol u'ya keşif amaçlı bir sefer dü zenlemiştir. lanarak Sultan Sencer'i esir almışlardır. Sultan Sencer'in 1157
y ı lında ölümüyle Selçuklu devleti y ı kılmıştır.
Dandanakan Savaşı (1040)
Büyük Selçuklu Devleti'nln Yıkılma Nedenleri
Gaznelilerin Horasan toprak larında gittikçe güçlenen Selçuk-
l ul arı ortadan ka l dırmak istemeleri savaş ı n neden idir. J Türkmenlerin devlete küstürülmesi

.J Taht kavgal arının yaşa nması, merkeze uzak bölgelerde yeni

Sonuçları
Selçuklu devletlerinin kurulması
Yapılan savaşı orduları atlı birliklerden oluşan Selçuklular ka-
.J Karahitayların saldırıları
zanmıştır.
.J Haçlı Seferlerinin yıkıcı etkisi
Savaştan sonra Gazneliler Devleti yıkılış sürecine girerken Bü-
.J Batınilerin zararlı faaliyetleri
yük Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.
.J Atabeylerin merkezi otorite zayıflayınca bağımsızlıklarını ilan
Pasinler Savaşı (1048) etmeleri
Selçuklular, Anadolu'nun fethi için Bizans İmparatorluğu ile ...J Abbasi halifelerinin Büyük Selçuklular aleyhinde faaliyetlerde
yapılan bu ilk savaşı kazanmışlardır. bulunmalarıdır.

Alp Atslan O.önem· (it0.6AJ-.t ~

Sultan Alp Arslan Kafkaslar üzerine seferler düzenleyerek Gür-
cü ve Ermenilere Selçuklu hakimiyetini kabul ettirmiştir.

Malazgirt Savaşı (1071)

Selçukluların Anadolu'da fetih hareketlerine başlaması üzeri-
ne Bizans İmparatoru Romen Diyojen 160 bin kişilik bir or-
duyla Türkleri Anadolu'dan çıkarmak için harekete geçmiştir.

Malazgirt Savaşı'nın Sonuçları

Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı, Anadolu'da Türk tarihi

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMASIYLA KURU-
başladı. LAN DEVLETLER
Türkler Anadolu'nun değişik bölgelerine yerleşti.

Anadolu'da çeşitli Türk beylikleri kuruldu.

o Türkiye Selçukluları
Bizans'ın Türk ve İslam dünyası üzerindeki baskısı azaldı.
u Suriye Selçukluları
Türklerin akınlarını durduramayan Bizans'ın Avrupa'dan yar-
dım istemesi Haçlı Seferlerinin başlamasına yol açtı.
o Irak Selçukluları

ı.J Kirman Selçukluları

Melıkşah [ltinemi (1 Q72.l 1.2)
....J En geniş sınırlara ulaşılmıştır.
o Çaka Beyliği o Saltuklular
Bu dönemde Batıniler ortaya çıkarak zararlı faaliyetlerde bu-
...J Ahlatşahlar ...J Danişmentliler
lunmuşlar ve Vezir Nizamülmülk'ü öldürmüşlerdir. Melikşah'ın
ölümüyle Büyük Selçukluların yıkılış dönemi başlamıştır. -1 Artuklular .J Mengücekler

. - . . . .. .
 <<<
Atabeylikler masıyla birlikte Anadolu beyliklerinin kurulmasına ortam ha
z ırl a mı şt ı r.
Atabeyler, devlet ve askerlik işlerinde iyi yetişmiş, tecrübeli kim-
selerden oluşurdu. Melikler hükümdar old ukların da ise atabeyle-
ORDU
ri vezir ya da danışman yaparlardı.
..J Karahanlı ordusunun çoğu atlıydı ve Türklerden oluşuyordu
Merkezi otoritenin zayıflamasıyla bulundukl a rı bölgelerde kendi
.J Gazne ordusu karışık bir yapıya sahipti. Orduda Türk, İran
devletlerini kurmuşlardır.
Hint ve Afganlı askerler vardı. Ordu, atlı ve yayalardan oluşu
Kurulan bazı atabeylikler: Musul- Halep Atabeyliği , Fars Atabey- yordu.
liği, Şam Atabeyli ğ i , Azerbaycan Atabeyliği ve Erbil Atabeyliği
.J Büyük Selçuklu ordusu üç bölümden oluşmuştur:

İLK TÜRK - İSLAM DEVLETLE RİND E Hassa Ordusu (Gulaman-ı Saray): Hükümdarın yanınd,

bulunur ve ücret alırlardı. Milliyetlerine bakılmaksızın kü

KÜL TÜR VE MEDENİYET
çük yaşta saraya alınıp yetiştirilen askerlerden oluşurdu

DEVLET YÖNETİM İ Yardımcı kuwetler: Savaş zamanı orduya alınırlardı. Ga

..J İl k Türk - İslam devletlerinde yönetim, bazı farklılıklar dışında nimetten pay verilirdi.
birbirinin benzeridir. Devletin maaş yerine fethedilen arazileri askerlere dağıt

.J Karahanlılarda başkent ve saraya ordu denilirdi. masına ikta sistemi denirdi. Bu sistem sonucu ortaya çı

..J Karahanlılarda çifte hükümdarlık anlayışı vardı (ikili teşkilat) kan orduya da "ikta ordusu" denilmiştir.

ve hatunlar da yönetimde söz sahibiydi. İkta sisteminin yararları

U Gaznelilerde sultan; kanun koyma, yargı ve yürütme otorite- O Hazineden para harcanmadan büyük ve güçlü bir ordu kurul
si bakımından en üstün durumdaydı. muştur.

ı_J Büyük Selçuklu Devleti'nde başta sultan bul unur, her türlü ..J Göçebe Türkmenlerin yerleşik unsurlara zarar vermesi ön
devlet işi "Divan-, Saltanat"da görüşülürdü . Ayrıca bu divana lenmiştir.

bağlı aşağıdaki divanlar da vardı.

U İkta sahipleri devlet otoritesini en uzak köşelere kadar götür
--, Divan-, istifa: Devletin mali işlerini yürütmekle görevli di- müş ve asayişi sağlamışlardır.

vandır.
U Üretimde verimliliği ve sürekliliği sağlamıştır.
-+ Divan-, Arz : Ordunun her türlü ihtiyacını karşılamakla gö- ,...l Vergilerin düzenli olarak toplanmasını kolaylaştırmıştır.
revli divandır.
TOPRAK YÖNETİMİ
Divan-, İnşa : Sultanın iç ve dış yazışmalarından sorumlu
divandır. Büyük Selçuklu Devleti'nde; devlete ait ve miri arazi olarak adlan
dırılan topraklar dört bölüme ayrılmıştır;
Divan-ı İşraf Devletin mali ve idari işlerinin denetiminden

sorumlu divandır. ı_J Has Topraklar: Saray ve hükümdar ailesinin masraflarını kar
şılamak için ayrılan arazilerdir. Mülkiyeti ve geliri hükümdarı
ı_J Türk İslam devletlerinde İslam öncesi Türk devletlerinde gö-
aittir.
rülen "Ülke hanedan mensuplarının ortak malıdır. " ve "Kut"
anlayışları İslami kurallara uygun hale getirilerek geçerliliğini U Vakıf Toprakları : İlmi, sosyal ve dini kurumların giderlerini kar
korumuştur. şılamak amacıyla ayrılan arazilerdir. Bu topraklara devlet ku
ral olarak el koyamazdı.
ı_l Hükümdar öldükten sonra hanedan üyelerinin hepsi taht üze-
rinde hak iddia edebiliyorlardı. Bu yüzden merkezi otorite güç- U Mülk Toprakları : Başarılı devlet adamlarına ve ordu komutan
lü tutulamamıştır. larına ait olan topraklardır. Devlet bu arazilerden çeşitli vergi
ler alırdı. Sahipleri tarafından alınıp satılabilir, miras olarak bı
U Büyük Selçuklularda şehzadenin yetiştirilmesinden "atabey"
rakılabilirdi (özel mülkiyet).
unvanlı görevliler sorumluydu.
O İkta Toprakları : Geliri hizmet ve maaş karşılığı olarak komu
O Büyük Selçuklularda "Fethedilen toprak, fethedenin malıdır"
!anlara, askerlere ve devlet adamlarına verilen topraklardır.
anlayışı uygulanmıştır. Bu anlayış merkezi otoriteni n bozul-
>>>
SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT _,1 Muhakeme! ul Lugateyn İ k i lügatin karşılaştırması demektir.
Ali Şir Nevai tarafından yaz ıl an eserde Türkçe'nin Farsça'dan
_ Türk-İslam devletlerinde sınıf ayrımı yoktur.
üstün old uğu savunu l mu ştu r.
J Yerleşme merkezlerinde esnaflar, tüccarlar ve sanatkarlar, ay-
rı ay rı loncalar (Ahilik Teşkilatı) kurmuşlardır.
.J Siyasetname Selçuklu Veziri Nizamülmülk tarafından yazılan
eserdir. Devlet yönetimine il işkin bilgiler verir.
_J Abbasilerde fütüvvet ad ıyla kuru lan ve Türklerde ahilik adını

alan teşk il at, Türk devletlerinin ekonomik hayatında önemli BİLİM VE SANAT
rol oynamıştır. Müslüman olmayanlara ka palı olan bu teşki­
.J Türk - İslam devletlerinde ilk medrese Karahanlı lar dönemin-
lat, Türklerin ekonomik hayata katılmalarını ko l aylaştı rmı şt ı r.
de aç ılm ışt ı r.

HUKUK .J Büyük Selçuklularda; ge n işleyen devlet yöneti minde görev

alacak ki ş ile re gerek duyuldu ğu için ilk medrese Tu ğrul Bey
.J Türk-İslam devletlerinde Şer'i hukuk kurallarının yanında Türk
tarafın d an Ni şabur'da aç ılmı ştır.
örf ve gelenekleri de etkili olmuştur. Örfi hukukun başında Emir-i
Dad, Şer ' i hukukun baş ın da ise Kadı ' I Kudat bulunurdu. .J Büyük Selçuklularda Vezir Nizamülmülk tarafın da n B ağdat'ta

Nizamiye Medresesi kurulmu ştur.

..J Davalara kadılar bakardı. Büyük davalar ise Divan-ı Mezalim-
de görüşülürdü . .J Rasathanelerde gözlemler yapan Türk bilginleri, su ltan Melik-
şah zamanında Celali takvimini hazırlamışl ardır.
DİL VE EDEBİYAT

.J Karahanlılarda her alanda Türkçe hakim dildi.

..J Gaznelilerde, saray ve ordu dili Türkçe, bilim dili ve resmi dil
ise Arapça idi. Değişik milletlerden oluşan halk kendi dillerini
kullanabiliyordu.

Büyük Selçuklularda, saray ve ordu dili Türkçe, resmi dil

Farsça, bilim ve edebiyat dili ise Arapça ve Farsça idi. Halk
kendi dilini konuşmakta serbestti.

ı.J Türk-İslam devletlerinde genelde bilim ve yazı dilinin Türkçe

olmaması, Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır.

TÜRK- İSLAM EDEBİYATl'NIN İLK ÖRNEKLERİ Divriği Ulu Cami

J Kutadgu Bilig . Yusuf Has Hacib tarafından yazılan eser; ide-

al devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği üzerinde bilgi ve-
ren Türk tarihi ve edebiyatının ilk siyasetnamesidir. Mutluluk
veren bilgi anlamına gelir.

Divan-ı Lugati't Türk Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Türk- ANADOLU'NUN TÜRKLEŞMESİ
çe Lügat'tir. Türkçenin zenginliğini ortaya koymak ve Arapla- ..J Anadolu'ya ilk Türk akınla rı Avrupa Hunları, ikinci akın lar ise
ra Türkçeyi öğretmek amacı ile yazılmıştır
Sibirler tarafından gerçekleştirilmiştir. Üçüncü olarak ise Ab-
C) Divan-ı Hikmet (Kutlu Bilgiler Divanı) : İlk Türk mutasavvıfı Ah- basiler'in hizmetine giren Türkler Anadolu'ya girmiş ve Bi-
med Yesevi tarafından yazılmıştır. Dini ve ahlaki öğütlerle Türk- zans'a karşı mücadele etmişlerdi r.

leri İslam dinine özendirmek için yazılan şiirsel. anlatımlı bir Bilgi notu. Bu akınların hiç birinde Anadolu'ya yerleşme ama-
eserdir. cı güdülmemiştir.

d Atabetü'I-Hakayık(Hakikatlerin Eşiğ i ). 12. yüzyılda Edip Ah- .J Anadolu'yu yurt edinmek amacıyla keşif hareketlerini başla­
met Yükneki tarafından Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Ahlaki tan Büyük Selçuklu Devleti'nde Çağrı Bey'dir. Bu dönemden
yönü ağır basan eğitici-öğretici bir eserdir. itibaren 1071 Malazgirt Savaşı'na kadar Anadolu'ya yapılan

tüm akınlar Bizans'ı yıpratma ve yıldır maya yöneliktir.

• • •
• <<◄
Büyük Selçuklu hükümdarı Alp Arslan'ın 1071 Malazgirt Savaşı ' n­ 1. Mesut, Danişmentlilere karşı üstünlük sağlamış ve Haçlıl;
dan sonra "Fethedilen yerler fetheden komutanındır." şek lindeki la başarıyla mücadele etmiştir.
emri ile hareket eden Selçuklu komutanları Anadolu'da ilk Türk
beyliklerini kurmuşlardır.
.
...ı 1071 Malazgirt
mış
Savaşı

ve Türkiye Tarihi
ile Anadolu 'nun
başlamıştır.
kap ıları Türklere açıl-
'
Bu dönemde Avrupalılar Anadolu 'ya "Türkiye" demeye baş
lamışlardır. Bu durum siyasi üstünlüğün Türklere geçtiğinir
Anadolu 'da Kurulan İlk Türk Beylikleri
göstergesidir.
Saltuklular (1071 - 1202) : Saltuk Bey tarafından merkez Erzu-
rum olmak üzere Kars, Artvin, Bayburt 'ta k u rul m u şt u r. Anadolu 'da
1176 Miryokefalon Savaş ı ' yla Anadolu kesin olarak Türk yı
kurulan ilk Türk beyliğidir.
d u haline getirilm iştir. Bu savaştan sonra Türkler taarruza 1
Mengücekler (1080 - 1228) : Mengücek Gazi tarafınd an Erzin-
zans savunmaya geç miştir.
can, Kemah ve Divriği dolaylarında kurulmuştur.
il. Kılı ç Arslan Türk veraset anlayışına göre ülkeyi on bir oç
...J Eserler ı Divriği Ulu Cami, Di v riğ i Kale Cami , Divriği Külliyesi
a rasında paylaştırm ı ştır. (Bu durum taht kavgalarına zem
(Anadolu'nun en eski külliyesi)
hazırlamı ştır. )
_J Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası ; UNESCO 'nun Dünya m i rası -
1. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Venediklilerle ilk ticaı
na Türkiye'den dahil ettiği ilk mimari eserdir.
antlaş ması yapılmıştır.
Danişmendliler (1080 - 1178) : Da n iş mend Gazi tarafından Sivas
Türkiye Selçukluları ; Antalya, Sinop, Alanya ve Kırım ' ın Su
merkez olmak üzere Amasya, Tokat, Niksar ve Kayseri dolayların ­
dak limanlarını almışlardır.
da kurulmuştur. Anadolu 'da ilk medreseyi Niksar'da açmışlardır.
En güçlü rlevirleri olan 1. Alaeddin Keykubat döneminde, M
(Yağ ıbasan Medreseleri)
ğol tehlikesine karşı önlemler alınmıştır.
Artuklular (1102 - 1409) : Artuk Bey tarafından Mardin, Batman
Alaeddin Keykubat'ın , Harzemşahları 1230 Yassıçimen Sav
ve Hasankeyf çevresinde ku rulmuştur.
şı ' nda yenmesi Anadolu 'yu Moğol tehlikesine açık hale get
Çaka Beyliği (1081 - 1093): İzmir ve çevresinde ilk Türk deniz-
miştir.
cisi Çaka Bey ta rafı nd an k u rulm uştur. Denizcilikle uğ raşan ilk Türk
il. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde çıkan "Babailer (Bal
bey l iğ id ir.
İshak) İsyanı" güçlükle bastırılmıştır.
İlk Türk Beyliklerinin Ortak Özellikleri
Moğollar Anadolu'ya girerek , Kösedağ Savaşı'yla (1243) TL
_j Büyük Selçuklu Devleti 'ne bağlı Türk komutanlar tarafından
kiye Selçuklularını yenilgiye uğratmışlardır.
kurulmuşt ur.

U Vatan olarak gördükleri Anado lu için Bizans ve Haçlılara kar- Kösedağ Savaşı sonucunda·
şı başarı ile mücadele etmi ş l e rdir. Anadolu Moğol hakimiyetine girmiştir.

Anad olu 'n un Türkleşmesind e etkili olmu ş lar ve yer isimlerini Türkiye Selçuklu Devleti bağımsız devlet özelliğini yitirmiş!
Türkçeleştirmişlerdir. (Milliyetçi özellik) Anadolu Türk siyasi b i rliği bozularak il. Beylikler dönemi ba
...J Anadolu (Türkiye) Se l çuklul a rının egemenliği altına girmişler­ lamıştır. (Karaman, Germiyan , Aydın ve Menteşe beylikleri)
dir.

U Anadolu'daki yerel kültürleri korum uş lardır.

.' - r - - - - ----:=:-::====;
TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ 1308 yı l ında il. Mesut'un ölümü üzerine Türkiye Selçuklu Dev-

...J Selçuklu hanedanınd an Süleyman Şah tarafından İznik mer- leti yıkılmıştır.

kezli kurulmuşt u r.

.J 1. Haçlı Seferi sonrasında İznik kaybedilince başkent Konya'ya u Türkiye Selçuklu Devleti, devlet teşkilatı ve hakimiy
taşınmıştır. anlayışında Büyük Selçuklu Devleti'nden etkilenmiştir.

••• • • •
>>> 1111

HAÇLI SEFERLERİ il. Haçlı Seferi (1147-1149)

...ı 1096 yılından 1270'Ii yıllara kadar Katolik Kilisesi önderliğin­ ...1 Musul Atabeyliğinin Urfa'yı Haçl ılardan alması üzerine düzen-

de Hr i stiyanların, Müslümanlar üzerine düzenledikleri sefer- lenen il. Haçlı Seferi 'ne krallar da katıldığı halde Haçlılar ba-
lerdir. şarılı olamamışlardır.

Oinı Nedenler .J Bu seferde Anadolu'da Haç lıl a rl a, Türkiye Selçuklu Sultanı 1.

Mesut başarıyla mücadele etm i ştir. Danişmentliler ve Musul
..J Papa ve d iğe r din adamların ın H ristiyanları Müslümanlara kar-
Ata beyl iğ i de H açlı larla savaşmı ştır.
ş ı kışkırtma l arı

...ı Kudüs, Urfa, Antakya gibi Hristiyanlar için kutsal kabul edilen 111. Haçlı Seferi (1189-1192)
yerlerin M ü slümanların elinde olması ...1 Selahaddin Eyyubi 'nin Kud üs'ü 1187 Hıttin Savaş ı ' yla H aç lı ­

..J Katolik Kilisesi'nin Ortodoks Kilisesi'ni egemenlik a l tına almak lardan geri alması üzerine d üze nl e nm iştir. 111. H aç lı Seferi'n-
istemesi de Haçlılar, Anadolu 'da il. Kılı ç Arslan ve Suriye'de Selahad-
din Eyyubi'ye yenilmişlerdir.
Si.,.asi Nedenler

..J Türk akınları üzerine Bizans İmparatorluğu ' nun Avru pa'dan iV. Haçlı Seferi (1202-1204)
yardım istemesi ..J Kudüs'ü Müslümanların elinden geri almak ve 111. Ha çlı Sefe-
..J Bizans ' ın Türklerin batıya doğru ilerleyiş ini engelleme isteği ri 'nin intikamını almak için düzenlenmi ştir.

..J Avrupa 'daki derebeylerin güçlerini artırmak istemeleri ...1 Bizans'taki taht mücadelelerinden dolayı istanbul'a gelen Haç
lılar, İstanbul'u Bizans İmparatorluğu ' n dan alarak burada bir
Ekonomi k Nedenler
Latin Krallığı kurmuşlardır. (1204-1261 ) .
..J Doğu ticaret yollarının Müslümanların elinde olması
..J Bu seferin diğer seferlerden farkı : Kudüs g ibi Hristiyanlar ta-
_j Fakir olan Avrupa köylüsünün Doğu ' da toprak sahibi olmak
rafından kutsal kabul edilen yerleri almak yerine İstan bu l' dan
istemesi
Rumları kovarak İstanbul ' da Latin krall ığını kurmaları dır. Ama-
lJ Avrupalıların, Doğu'nun zenginliklerine sahip olmak istemesi cından sapan tek Haçlı Seferidir.

- ,H.._ı, Sıen,ı, (l(l,9i6'.,.ıo,,)j.

- r HliıhW'•l (l ı-e-- 1 1~
- iH~ıs.t'•i (H~t- 14)\,
- (; Hlo\1• Slıf'•• l1')0) , l-'°'4)!

Haçlı Seferlerinin Sonuçları

Din• Sonuçlar

.J Kilise ve din
1
adamlarına duyulan güven sarsılmı ştır.

.J Skolastik düşünce zayıflamıştır.

_j Katoliklerin istanbul'u alarak burada devlet kurması Ortodoks-

larla aralarındaki gerginliği artı rmıştı r.

Yapılan Önemli Seferler

Siyasi Sonuçlar
ı. Haçlı Seferi (1096-1099) ı_j Seferlere katılan feodal beylerin bazıl a rı n ın geri dönememesi
r,J Anadolu 'ya giren Haçlılarla, Türkiye Selçuklu Sultanı 1. Kılıç sonucunda feodalite rejimi zayıflam ıştır. Bu durum mutlak kral-
Arslan başarıyla mücadele etmesine rağmen, yeterli güce sa- lıkların güçlenmesine ortam hazırlamıştır.

hip olmadığı için kalabalık Haçlılar karşısında gerilla savaşı

,.J Kudüs, Antakya, Urfa, İstanbul (Bizans) gibi bölgelerde Latin
uygulayarak Anadolu'nun içlerine çekilmiştir. Anadolu Selçuk- krallıkları kurulmuş bir süre buralara Haçlıla r hakim olmu ştur.
lu Devleti başkentini İznik'ten Konya'ya taşımıştır.
Ekonomik Sonuçlar
O Haçlılar; Urfa, Antakya, Yafa gibi yerlerde Kontluklar ve Ku-
_j Akdeniz limanları önem kazanmıştır.
düs'te bir Latin Krallığı kurmuşlardır. Amacına ulaşan tek Haç-
lı Seferidir. ...ı Doğu - Batı ticareti gelişmiştir.
... 1111 ■ <<<
_J İs l a m dünyası ekonomik aç ıdan büyük zarar görmüştür. _j Kendi adına para bast ırmı ş ve hutbe okutm u ştur.

_J Gemi yapımcıl ı ğı ve ban k acılık gelişmiştir. _J Yenişeh ir, Bilecik, İnegöl ve Mudanya'yı almıştır.

J Ticaretle uğraşan burjuva s ınıfı zenginleşerek güçlenmiştir. J 1302 Koyunhisar (Bafeon) Savaşı Bizans ile yap ıl an ilk savaş­

tır.
Teknik ve Sosyal Sonuçlar
_J Pusulanın ö ğrenilmesi Avr upalıları yeni yerler ve yollar keşfet­ Orhan Gazi (1326 - 1362)
mesine (Coğrafi Keşifler) , barutun krallar taraf:ndan ö ğrenil­ _J 1326 Bursa alı n dı.
mesi ise feodal beylerin ortadan ka l dı rılmasına neden ol m uş­
_J 1329 Maltepe (Palekanon) Savaş ı ile Bizans bozguna uğratıl­
tur.
mıştır.
_J Barut. pusula, kağıt ve matbaa Avru palıl ar tarafından ö ğrenil­
_j 1331 İznik ve 1337 İzmit (Kocaeli) fethedildi.
miştir.
_J 1345 Karesi Beyliği alındı.

-+ Alınan ilk beyliktir.

-+ Ankara Savaşı ' nda n sonra tekrar kurulmamıştır.

-+ Donanm ası kullanılarak Rumeli 'ye g e çiş kolaylaştırılmıştır.

_J 1353 Çimpe Kalesi alınd ı. Rumeli'de alınan ilk toprak parça-

_J Osmanoğ ull arı O ğ uzların Kay ı boyundandır.
s ıdır.
_J Anadolu 'da ilk önce "Ahlat" sonra "Ankara - Karacadağ " en
_J 1354 Ankara ahilerden alındı.
son "S öğüt - Domaniç'e" yerleş mişlerdir.

Teşkilatlanma
Osmanlı Devleti'nin Büyümesine Ortam Hazırlayan Gelişme­

ler ı_J Divan teşkilatı kuruldu.

_J C o ğrafi konumu _J Adli teş kilat oluşturuldu.

,_J B at ı yönünde seferlere açık olm ası ..J İllere valilerin yanında kadılar da gönderildi. (İdari ve adli ku-
rum ayrılmaya başlamıştır. )
_J M oğ ol tehlikesinden uzak olması
_J Donanma oluşturuldu .
_J Yüzy ı l Savaş ları

_J Balkanlarda siyasi birl iğ in olma m as ı

Yaya ve müsellem ordusu kuruldu . (Düzenli ordu)

:_J İznik'te medrese kuruldu .

U Bizans'ta taht kavg alarının yaşa n mas ı

ı..J Anadolu'da siyasi p arçala nm ış lık

I.Murat (1362 -1389)
_J İstimale! politikas ı (hoşgörü)
Balkan Politikas ı
_J İskan siyaseti
_J 1363 Saz lıd ere Savaş ı
..J Güçlü ordusu (Kap ı k ulu askerleri)
(Bulgar + Bizans ittifakın ı Osmanlı Devleti bozguna uğ­
_J Dünya hakimiyeti ve gaza-cihat an l ayı şı
ratmıştır. Bu savaş sonucunda Edirne alınmıştır.
_J Gaziyan-ı Rum, Abdalan-ı Ru m , Bacıya n - ı Rum gibi sosyal ,
'_J 1364 Sırpsındığı Savaşı
ekonomik ve kültü rel grupların de steğ i
Haçlılarla yapılan ilk savaştır.
J Yetenekli devl et adamlarına sahip olması
.... Bu savaştan sonra Edirne başkent yapılmıştır.
..J Merkeziyetçi yapısı
..J 1371 Çirmen Savaşı: Sırplar bozguna uğratılmıştır. Make-
Osman Gazi (1281 - 1326) donya yolu Osmanlı Devleti'ne açılmıştır.

ı.J Fethedilen yer fetheden in malıdır an l ay ı ş ı nı uyg u lam ı ştı r. _J 1388 Ploşnik Bozgunu
ı..J Ele geçirilen yerleri hanedan üyeleri ve silah arkad aşları ara- .... Balkanlarda Osmanlı ordusunun ilk yenilgisidir.
sında paylaştırmıştır. (Türk veraset sistemine uymamıştır.)
>>>
_ı 1389 1.Kosova Savaşı İki hükümdarın "Dünya hakimiyeti anlayışı"

-+ Haçlılarl a ya pılan ilk büyük meydan savaşıdır. Anadolu beylerinin Timur'u kışkırtması

-+ Bu savaştan sonra Osmanlı Devleti'nin Balkanlarda etkin- _J Karakoyunlu ve Bağdat hü kümdarlarının Yıldırım'ı kışkırtması

liği artmıştır. • Timur'un Çin seferi için batı sın ı güvenlik altına almak istemesi

"'rı ,dnh ı=,rnliyetleri Sonuçları:

..J Anadolu Türk siyasi birliğini sağlama faaliyetleri doğrul­ ....: Osmanlı Devleti Fetret Devri 'ne girdi.
tusunda :
Beylikler yeniden kuruldu. (Karesi Beyliğ i hariç)
-+ Germiyan Beyliği'nden çeyiz olarak toprak alındı.
..J Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.
Hamit Beyliği'nden para ile toprak satın alındı.
..J Taht kavgaları başladı.
-+ Karaman Bey li ği ile savaşıldı.
..J Fetihler durdu.
Teşkilatlanma ..J Bizans'ın ömrü uzadı.

Veziriazamlık, kazaskerlik ve defterdarlık makamları oluştu­

Balkanlarda toprak kaybedİffnemes+nin neden~eri:
ruldu.
.J İstimalet politikası (hoşgörü)
_J Acemi Oğlanlar Ocağı kuruldu.
.J İskan politikası
Pençik sistemi başlatıldı. (Savaş esirlerinden elde edilen or-
_J Tımar sisteminin etkisi
du)

_J Yeniçeri Ocağı kuruldu. Fetret Devri (1402 -1413)

....J Tımar sistemi başlatıldı. Osmanlı Devleti'nde yönetim boşlu ğunun yaşandığı dönemdir.
_J Rumeli Beylerbeyliği kuruldu. Bu dönemde; Süleyman Çelebi, Mehmet Çelebi, Musa Çelebi ve
İsa Çelebi arasında taht mücadeleleri yaşanmıştır. Bu mücadele-
Şehzadelerin sancaklara gönderilme uygulaması başlatıldı.
yi Mehmet Çelebi kazanmıştır.
(Bu uygulama daha sonra 1. Ahmet tarafından kaldırılmıştır.)

_J Bu döneme Mehmet Çelebi son vermiştir.

"Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır." anlayışından "ülke
padişah ve oğullarının malıdır." anlayışına geçilmiştir. (Mer-
kezi otoriteyi güçlendirme amaçlanmıştır.)
1. Mehmet (1413 -1421 )
Otoriteyi tekrar sağladığından Osmanlı Devleti'nin ikinci ku-
1. Bayezid Dönemi (1389 - 1402) rucusudur.
İstanbul'u ilk kuşatan Osmanlı padişahıdır.
Şeyh Bedrettin(dini, sosyal), Mustafa Çelebi(siyasi) isyanları­
Anadolu Türk siyasi birliğini büyük oranda ilk sağlayan hü- nı bastırarak merkezi otoriteyi güçlendirdi.
kümdardır.
Anadolu Türk siyasi birliğin i tekrar sağlamaya başladı. (Saru-
,.J Anadolu Beylerbeyliğini kurmuştur. han Beyliği'ne son verildi. Aydı n Beyliği'nden İzmir, Karaman
Beyliği'nden Beyşehir alındı.)
1396 Niğbolu Savaşı

,_J Haçlılar bozguna uğratıldı.

il. Murat Dönemi (1421 -1451)
Osmanlı Devleti'nin Balkanlarda etkinliği arttı.
İstanbul'u kuşatan ikinci Osmanlı padişahıdır.
.J Bulgaristan Osmanlı'ya geçti.
Mustafa Çelebi(amcası) ve Şehzade Mustafa isyanlarını bas-
Bu zafer üzerine Abbasi halifesi Bayezid'e "Rum İlinin Sulta- tırmıştır.

nı" unvanını vermiştir.

Anadolu Türk siyasi birliğini sağlama çalışmaları devam et-
miştir. (Candaroğulları, Hamit, Menteşe , Aydın beylikl erine
1402 Ankara Savaşı
son verdi ayrıca Karaman ve Germiyan beyliklerini kendisine
Nedenleri:
bağladı)
l:ialkanlardaki Gelişmeler .J İskan Siyaseti: Anadolu 'daki konargöçer Türklerin Balkar

Balkanlarda bu dönemde Macar, Sır p , Eflak ve Bosna lı lardan olu- larda yen i alın an bölgelere ye rl eşt iril mesi

şan Haçlı ittifaklarına karşı savaşlar yapıl m ıştır. istenilen sonuçlar

_j Bu siyasetin amaçları:
elde edilemeyince zaman kazanmak için Haç lıla r adına Macarlar-
la antlaş m a ya pılm ışt ır. Balkanlarda Türk İslam kültürünü yaymak

Fetihleri kalıcı hale getirmek

1444 Edirne - Segedin Antlaşması
-+ Savunmayı kolaylaştırmak
J Osma nlı Devleti ile Macaristan arasında yap ıl mı ştı r.
• Bölgenin etnik yapısını değiştirme k
-+ Haçl ı la rl a ya pılan ilk a ntlaş madır.
-+ Yeni fetihler için lojistik destek sağlamak
-+ Osma nlı Devleti Haç lı l arla yaptığı bu antlaş ma ile ilk de-

fa toprak kaybet mi ştir.

.
'
Bu antlaşmadan sonra il. Murat tahtı il. Mehmet'e bırakmıştır.
Haçlı ittifakının kurulmas ı üzerine il. Murat tekrar tahta çıkmış­
tır.

1444 Varna Sa vaş ı

_j Haç lı lar bozguna uğ ratı l d ı.

_j Bulgaristan yeniden egemenlik altına alınmıştır.

1448 11.Kosova Savaşı

_J Os m anlı taarruza, Haçlılar savunmaya geçti.

_J Balkanlardan Türklerin atılamayacağı anlaşıldı . . ......

~
1----i

..J Balkanlar kesin olarak Türk yurdu oldu .

Padişahlar
Kısa Bilgi Notla rı
_J il Mehmet (Fatih)
_J Haçlılarla Yapılan Savaşlar
__J 11.Bayezid
- 1364 Sırpsındığı Savaş ı
_J !.Selim (Yavuz)
1389 I. Kosova Savaşı

1396 N i ğ bolu Savaşı

,.J !.Süleyman (Kanuni)

1444 Varna Savaşı _J il.Selim (Sarı)

1448 11.Kosova Savaşı _j ili.Murat

.J Bizans ile Yapılan Savaşlar

il. Mehmet Dönemi (1451 - 1481)
-+ 1302 Koyunhisar(Bafeon) Savaşı

-+ 1329 Maltepe(Palekanon) Savaşı 1453 istanbul'un Fethi

Nedenleri:
_j İstanbul'u Kuşatan Padişahlar
.J Hz. Muhammed 'in istanbul 'un fethi ile ilgili sözü
I. Bayezid
.J Bizans' ın Haçlıları kı şk ırtması
-+ il.M urat
O Bizan s ' ın Osmanlı taht kavgal arın a k arış ması
>>> .... 1111
.- ■
Osman lı Devleti'nin Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğü nü Anadolu 'daki Faaliyetler
sağlamak istemesi Cenevizlilerden "Amasra" alındı.

İpek Yolu üzerinde olması Candaroğulları'ndan "Sinop" ele geçirildi.

Sonuçları: Trabzon Rum Devleti'ne son verildi (1461) .

1058 yıllık Bizans tarihe ka rı ştı.

İstanbul baş kent yapıldı.

f 't-- --==--- - - - - - - - ,
ı....::::::!!!!!!f!BI!!~•
Ortodokslar himaye altına alındı.
Mora ve Trabzon'un alınması Bizans'ın diriltilme umudunu yok
Osmanlı Devleti Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğünü sağ ­ etmiştir.
ladı .

Bizanslı bilginler İtalya 'ya kaçtı. (Bizanslı bilginler Rönesans'a Karaman Beyli ği egemenlik altına alındı.

ortam hazırladı.) Akkoyunlularla 1473 Otlukbeli Savaşı yapıldı. Bu savaş sonu-

İpek Yolu denetimi Osmanlı Devleti'ne geçti. Bu durum Coğ­ cunda Osmanlı Devleti 'nin D oğ u Anadolu 'da etkinliği arttı.

rafi Keşiflere ortam hazırlamıştır.

Denizlerdeki Faaliyetleri
Surların yıkılabileceğinin anlaş ılması "Derebeylik" sisteminin
Ege Denizi'nde ; Gökçeada, Taşoz, Semadirek, Limni , Midilli
sona ermesine neden oldu .
ve Eğriboz adaları alındı.
I1.Mehmet'e 'Falih' unvanı verildi.
1475'te Kırım alındı. Bu fetihle Karadeniz Türk gölü oldu ve
Orta Çağ bitti, Yeni Çağ başladı.
İpek Yolu denetimi güçlendi.

Osmanlı - Venedik 1479 İstanbul Antlaşması

Venediklere imtiyaz verildi. il . Mehmet bu imtiyaz ile Hristiyan

birliğini parçalamak ve ticareti g e l iştirmek istemi ş tir.

Diğer Gelişmeler

Topkapı Sarayı yapıldı .

Sahn -ı Seman medreseleri kuruldu .

Kanunname-i Ali Osman kabul edildi.

"Ülke padişahın malıdır anlayış ı getirildi. " (M utlak monarşi)

Kardeş katli getirildi.

Altın para basıldı.

Divan başkanlığına sadrazam getirildi.

Balkanlardaki Faaliyetler Enderun okulu açıldı. Bu okulda devşirme kökenli devlet adam-
"Belgrad" hariç Sırbistan alındı. ları yetiştirilmiştir.

Mora alındı. (Yunanistan)

11. Bayezid Dönemi (1481 - 1512)
Bosna - Hersek ele geçirildi. (Müslüman olmuşlardır.)
Cem Sultan Sorunu
Eflak ve Bağdan alındı. (Romanya, Moldova)
il. Bayezid 'in nükümdarlığını kabul etmeyen Cem Sultan Bur-
Arnavutluk alındı . (Müslüman olmuşlardır.)
sa'ya gelerek para bastırmış ve kendi adın a hutbe okutmu ş­

. tur. Bu durum iki kardeş arasında taht mücadelesine neden

'
Napoli Krallığı ' ndan1480'de Otranto alındı.
olmuştur.

.... .... -
 Bu sorun: ...J Memlüklerle Safevilerin Osma nlı 'ya karşı itt ifakları

... Osmanlı iç sorunu iken dı ş sorun haline gelmiştir. (Cem ...J 1. Sel im'in Türk - İslam bi rliğini sağlama düşüncesi
Sultan'ın Meml üklere ve Rodos şöva lyelerine s ığınması) ...J Baharat Yolunu ele geçirmek
Fetihleri durd urm u ştur.
1516 Mercidabık Savaşı
O smanlı dı ş politikasını olumsuz etkilemiştir.
...J Memlükler bozguna uğratıldı.
-+ lspanya'daki Müslümanlara gerektiği kadar yardım edil-
...J Memlük hükümdarı Gansu Gavri öldürüldü.
mesini enge lle miştir.
...J Suriye, Şam ve Filistin Osmanlı ' ya geçti.
Diğer gelişmeler
1517 Ridaniye Savaşı
...J 1483'te Karaman Beyliği'ne kesin olarak son verildi.
htı tfıtı:
J Kili ve Akkerman kaleleri alındı. (Osmanlı Balkan - Kı rım kara
...1 Memlük Devleti yık ıl dı.
bağlantısı s ağlandı.)

...1 Bağdan kesin olarak ele geçirildi. ...1 Halifelik Osmanlı ' ya geçti. (Teokratik ya pı güçlendi.)

U Cem Sultanı desteklemeleri ve Dulkadir Beyliği egemenliği gi- ...J Baharat Yolu Osma nlı denetimine geçti.

bi nedenlerden dolay ı Memlüklerle savaş yapıldı. ..J Mısır, Hicaz (Mekke, Medine) ve Kudüs Osmanlı egemen

,.J Venedik ile deniz savaş l a rı yapıldı. Venedik'ten Modan, Ko- ne girdi.

ron ve Navarin limanı a lı nm ı ştır. ...J Venedik, Kıbrıs için Osmanlı Devleti'ne vergi vermeye ba

.J 1512 "Şahkulu İsyanı (Safevilerin Anadolu'da Şiilik anlayı­ dı.

şını yaymak için çıkard ı ğ ı isyandır.) güçlükle bastırıldı. Büyük oranda Türk - İslam birliği sağlandı.

1. Selim Dönemi (Yavuz) (151 2 -1520)

1514 Çaldıran Seferi --, .•,------------

:_,,
1. Selim Osmanlı hazinesini en çok dolduran padişahtır.

,...J Safevilerin Anadolu'daki Ş iilik propagandası

.
...1 O smanlı Devleti'nin
lendirmek istemesi
Doğu Anadolu'da egemenlik alanını güç-
'
Bu dönemde Anadolu'da Bozoklu Celal isyanı çıktı.( Anad
ht'ı\ltflıtl lu'da ilk çıkan Celali İsyanıdır. Bu isyan kendinden sonra An

Anadolu'da Ş i ilik tehli kesi geçici olarak önlendi. dolu'da çıkan benzer isyanlara isim babalığı yapmıştır.

...1 Doğ u Anadolu ticaret yolu Osmanlı'ya geçti.

J Doğu Anadolu Osmanl ı eg emenliğine girdi. 1. Süleyman Dönemi (Kanuni) (1520 - 1566)
.J İran'dan bilim adamı , sanatçı ve tüccarlar İstanbul'a getirildi.
İç İsyanlar
1515 Turnadag Savaşı
.J Ahmet Paş a sadrazam o lmayı beklerken Mısır'a vali atan
Dulkadir Bey l iğ i yı kıl dı. Böylece Anadolu Türk siyasi birliği ke- için, Canberdi Gazali Şam'da Memlük Devleti'ni yeniden
sin olarak sağlandı. mak için, Baba Zünnün ve Kalender Çelebi ekonomik nec
!erden dolayı isyan etmişlerdir.
Mısır Seferi
Batı Seferleri
~,~, ı
Bilgi Notu : Batı'da Kanuni Sultan Süleyman'ın en büyük ra
J 1. Bayezid Dönem i'nden beri devam eden gergin ilişkiler
Habsburg Hanedanı tarafından yönetilen Kutsal Roma Gerr
Dulkadir Beyliği sorunu İmparatorluğu ve bu imparatorluğa bağlı Avusturya krallığıydı
>>>
hanedan Macaristan ile de aile bağları kurarak imparatorluk etki ...1 1555 Amasya Antlaşması

alanını geniş l etmiştir. ..... İran ile yapı lan ilk antlaşmadır.

1521 Belgrad fethedildi. ( Osmanlı elçisinin öldürülmesi üzerine -+ Bu antlaş m a ile Bağ dat, Revan ve Doğu Anadolu Os-

bu sefer düzenlenmiştir.) B elgrat'ın a lın masıy la Osma nlı Devle- manlı' ya g eçmi ştir.

ti' ne Orta Avrupa yolu açılmıştır.

Deniz Seferleri
1526 Mohaç Meydan Savaşı ...1 1522 Rodos alındı .

...1 Bu zafer sonrasında; ...1 1533 Cezayir (Barbaros Hayrettin Paşa'nın Osmanlı hizmeti-
-+ Macaristan Osmanlı'ya bağlandı. ne girmesi üzerine savaş yapılmadan alındı.)

Osman lı Devleti ile Avusturya arasındaki ilişkiler gergin-

1538 Preveze Deniz Savaşı
leşmeye başlamıştı r.
_J Osmanlı Devleti'nin Akdeniz'de egemenlik alanını artırması
1529 !.Viyana Kuşatması ayrıca Batı'da ilerlemesi üzerine Venedik, Ceneviz, Malta, İs­

Avusturya'nın Macaristan'a saldırması üzerine bu sefer yapılmış­ panya ve Portekiz bir Haçlı donanması oluşturmuştur. Barba-

tır. Kış şartları ve Viyana surlarının sağlamlığı nedeniyle kuşatma ros Hayrettin Paşa komutasında Osmanlı donanması savaşı

başarısız olmuştur.
kazanmıştır.

Akdeniz Türk gölü oldu.

1532 1. Alman Seferi
Savaşın kazanıldığı "27 Eylül" Deniz Bayramı olarak kut-
Avusturya'nın yeniden Macaristan'a saldırması üzerine bu sefer
lanmaya başlanmıştır.
yapılmıştır. Avusturya ordusu Osmanlı ordusu karşısına çıkama­
_J 1551 Trablusgarp alındı.
mıştır. Sonrasında Avusturya antlaşma yapmak için elçisini İstan­
bul'a göndermiştir. _J 1559 Cerbe Adası alındı.

._J 1565 Malta kuşatıldıysa da alınamadı. (Turgut Reis şehit düştü.)

1533 İstanbul Antlaşması

_J Avusturya Osmanlı'ya vergi verecek Hint Seferleri

_J Avusturya arşidükü Osmanlı sadrazamına eşit olacak Nedenleri

,.] Avusturya Osmanlı'nın mutlak üstünlüğünü kabul etmiştir. Bu ...1 Portekiz'in Baharat Yolu'nu engellemesi
durum 1606 Zitvatorok Antlaşması'na kadar devam etmiştir.
...1 Bölge Müslümanlarının Osmanlı Devleti'nden yardım istemesi

1541 il. Alman Seferi

S onuçları:
Bu sefer sonucunda Macaristan üçe ayrılmıştır. (Kuzey Macaris-
•_J Portekiz Hint Okyanusu'ndan uzaklaştırılamadı.
tan Avusturya'ya, Budin Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır. Erdel
d Yemen, Aden, Eritre Sudan kıyıları ve Habeş alındı.
Beyliği özerk ancak Osmanlı Devleti'ne vergi verecektir.)
Osmanlı - Fransa İlişkileri
• 66 Zigetvar Seferi
._J Kanuni'nin son seferidir. 1535 Kapitülasyonları

..J Bu sefer sırasında Kanuni Sultan Süleyman ölmüştür. Amaçları.

Doğu Seferleri .J Coğrafi Keşiflerden olumsuz etkilenen Akdeniz ticaretini can-

landırmak
Bilgi Notu: Safevilerin Osmanlı sınırlarına saldırması ve Osman-
..J Doğudan gelen ürünleri Avrupa'ya satmak
lı Devleti'nin Doğu Anadolu'da etkinliğini artırmak istemesi üzeri-
ne bu seferler yapılmıştır. ...1 Hristiyan birliğini bozmak

[} İran(Safeviler) üzerine üç sefer yapıldı. (1534 - 1548 - 1554)

Bu savaşlardan sonra Amasya Antlaşması yapıldı.
 <<<
_J 1578 Vadi-üs Seyl Savaşı ile "Fas" himaye altına al ın dı. Bu sc
.
'
Fransa'ya ekonomik , siyası ve hukuki ayrıcalıklar verilmiştir.
vaş sonucunda Osmanl ı Devleti'nin sınırları Atlas Okyanus
kıyı l arın a ulaşmı ştır.

Bu ayrıcalıklar "iki hükümdar arasında geçerli olacaktır. " mad- _J Safeviler ile yapılan 1590 Ferh at Paşa A ntl aş m as ı ile do ğ ud

desi ile Fransa Osmanlı Devleti'ne bağımlı hale getirilmiştir. en geni ş s ınırla ra ulaşılmı ştı r.

Kanal Projeleri
Diğer Faaliyetler
Don - Volga Projesi
Süleymaniye Medreseleri açıldı.

_J 1. Süleyman "Muhibbi" mahlasıyla şiirler yazmıştır. Amaçları:

Dönemin ünlü mimarı Mimar Sinan'dır. Bazı eserleri: _J Orta Asya Türkleriyle ili şk il eri güçlendirmek

.... Çıraklık - Şehzade Camii _J Ru sya' nın güneye in mesi ni engellemek

- Kalfalık - Süleymaniye Camii _J İ pek Yolu'nu canlandı rmak

- Ustalık - Edirne Selimiye Camii _J İ ran'ı denetim altına almak

Süveyş Kanalı Projesi

_J Baharat Yolu üzerinde denetimi artırmak

_J Akdeniz ticaretini canlandırmak

_J Güney Asya Müslümanları üzerindeki sömürgeci devletleri

baskısını azaltmak

,' .-------------
---.....·/.:
Her iki projede tamamlanamamıştır. Süveyş Ka nalı Sultan Ab-
_J Divana yeni üyeler katıldı.
dülaziz Dönemi'nde 1869 yılında açılmı ştır. Böylece Hint Ok-
Kaptanı-ı Derya yanusu Akdeniz bağlantısı sağlanmıştır.
- Şeyhülislam (Protokolde sadrazama denk hale getirilmiştir.)

Yeniçeri Ağası
KÜLTÜR 'VE UYGARLIĞI
il. Selim Dönemi (Sarı) (1566 - 1574)
...
1 1

_J Endonezya'ya (Açe) yardım gönderildi.

_J Yemen kesin olarak alındı. Hakimiyet Anlayışı

_J 1570 Kıbrıs alındı. Bu fetihle Osmanlı Devleti'nin Doğu Akde- _J Eski Türk veraset sistemi uygulanmıştır. (Ülke hanedan üyE
niz hakimiyeti güçlendi. lerinin ortak malıdır anl ayışı)

_J 1571 İnebahtı Deniz Savaşı (Osmanlı donanması yenildi.) Bu _J Merkezi otoriteyi güçlü tutmak ve taht kavgalarını azaltmak içir
deniz savaşı Osmanlı donanmasının denizlerdeki ilk büyük
1. Murat, "Ülke padişah ve oğullarının malıdır." anlayışı r
yenilgisidir.
uygulamıştır.

Yok olan donanmanın kısa sürede yeni_lenmesi Osmanlı

il. Mehmet, "Ülke padişahın malıdır." anlayışını getirmi\
Devleti'nin güçlü bir devlet olduğunun göstergesidir.
tir. (Mutlak monarşi)

.J 1574 Tunus alındı. 1. Ahmet, "Ekber ve Erşed" anlayışını benimsemişt i r.

Hükümdarların kullandı ğı unvanlar:

111. Murat Dönemi (1575 - 1595)
...l Bey, gazi, hüdavendigar, padişah , sultan ve han
_j 1575 Lehistan egemenlik altına alındı.
>>> • 1ı ■

Şehzade : Hükümdar çocuklarına verilen addır. Hükümdar çocuk- Reisulkuttap Divanda katiplerden sorumlu görevliyken XVIII. yüz-
larının si yasi ve askeri alanda eğitiminden · ıaıa · denilen deneyim- yıldan itibaren dış işleri n den sorumlu hale g elmi ştir.

li görevlil er sorumludur. Yeniçeri Ağası: Vezir rütbesinde olan Yeniçeri Ağası İstanbul'un
.J I.Murat döneminde sancağa ç ıkma usulü başladı. Bu sistem- g üvenliğinden ve Yeniçeri Ocağı'dan sorumludur.
le şe h zadelerin devlet teşkilatı ala nınd a deneyim kazanması

Saray
a maç lanmı ştır.

Teşkilatı: Fatih den itibaren padi ş ahlar Topkapı Sarayın­

.,------ - ------
Divan teşkilatı il. Mahmut Dönemi'nde k aldırılmı ştır. Bu dö-
dan ülkeyi yönetmeye başlamışla rdır. Saray üç bölümden oluş­

muştur.
nemde nazırlık sistemine geçilmiştir. Devlet " Bab-ı Ali" deni-
len kurumdan yönetilmeye başlanmıştır.
Birun :

.J Dı ş saray

.J Memur ve askerlerin çalışma alanı

!
Divan üyeleri seyfiye (asker kökenli) , ilmiye (ilim adamları) ve
Enderun:
kalemiye (bürokrasi) sınıflarından oluşmaktaydı.
.J İç saray
Taşra Teşkilatı: Başkent dışındaki bütün yönetim ve bölgeler
.J Padişahın çalı ş ma alanıdır.
için bu ifade kullanılmıştır. Taşra idaresi küçükten büyüğe köy,
.J Enderun okulunun bulunduğu bölümdür.
kaza, sancak ve eyalet şeklinde teşkilatlandırılmıştır.

Harem:
Eyalet Teşkilatı
.J Padişah ve ailesinin bulunduğu bölümdür. Ayrıca saray ka-
.J Salyaneli (Yıllıklı) Eyaletler: Tımar sisteminin uygulanmadı­
dınlarının eğitim aldığı yerdir.
ğı iltizam sisteminin uygulandığı merkezden uzak eyaletler-
Divan-, Hümayun dir. (Mısır, Cezayir, Tunus gibi)

U Devlet işlerinin görüşüldüğü kurumdur. Orhan Bey dönemin- .J Salya nesiz (Yıllıksız) Eyaletler: Tımar sisteminin uygulandı­
de kurulmuştur. il. Mehmet Dönemi'ne kadar divan başkanlı­ ğı merkeze yakın eyaletlerdir.

ğını padişah yapmıştır. il. Mehmet Dönemi'nden itibaren baş­ J Özel Yönetimli Eyaletler (İmtiyazlı) : Eflak, Bağdan, Kırım ve
kanlığa sadrazam getirilmiştir. Hicaz eyaletleri

Divan üyeleri: Toprak Sistemi

Sadrazam ( Veziriazam): Padişahtan sonra en yetkili görevlidir.
Mülk Arazi
Ordunun başında 'Se rdar-ı Ekrem' unvanıyla seferlere çıkmıştır.
.J Kişiye ait arazilerdir. İkiye ayrılır.
Vezirler: Sadrazamın verdiği görevleri yerlerine getirirler. Aske-
.J Öşriye arazileri :
ri ve siyasi görevlerden sorumludurlar.
-+ Müslümanlara ait mülk arazilerdir. Bu arazilerden öşür ver-
Kazasker: Adalet ve eğitim faaliyetlerinden sorumludur. Kadı ve
gisi alınmıştır.
müderrisleri atar ayrıca divanda büyük davalara bakar.
..J Haraciye arazileri:
Defterdar: Mali işlerden sorumlu divan üyesidir.
-+ Gayrimüslimlere ait mülk arazilerdir. Haraç vergisi alın-
Nişancı : Padişaha ait fermanlara tuğra çeker, iç ve dış yazışma­
mıştır.
lardan sorumludur. Fethedilen arazileri tapu tahrir defterlerine kay-
deder ve dirlikleri dağıtır. Miri Arazi
Kaptan-, Derya : Donanmadan sorumlu divan üyesidir. .J Devlete ait arazilerdir.
Şeyhülislam : Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadı­ J Dirlik: Belirli bir hizmet karşılığında görevleri boyunca memur
ğını denetler. Kanuni Dönemi'nde protokol bakımından sadrazam ve askerlere işletmesi için verilen arazilerdir. Üç bölümden olu-
ile denk sayılmıştır. şur.

• • • • •••
 -+ Has arazi: Gelirin 100 bin akçeden fazla olduğu araziler- Sılahtarlar

dir. Pad işah ve divan üyelerine verilir. Sağ - Sol garipler (hazineyi korurlar)
-+ Zeamet: Geliri 20 - 100 bin akçe arasında olan araziler- Sağ - Sol ulufeciler (savaş sırasında padişahı korurlar)
dir. Sancak beylerine verilir.
Eyalet Ordusu:
.... Tımar: Geliri 3 - 20 bin akçe arasında olan arazilerdir. Me-
_J Tımarlı sipahiler
mur ve askerlere verilir.
...1 Akıncılar (Sınır boylarında görev yaparlar.)
...1 Paşmaklık : Padişah eşleri ve kızlarına ait arazilerdir.

...1 Yurtluk : Sınır boy ların da görev yapanlara verilen arazilerdir. ...1 Deliler
_j Azaplar
...1 Ocaklık Kale komu tan larına ve tersane giderlerine ayrılan
arazilerdir. ...1 Beşlil er

...1 Vakıf arazı : Gelirleri hayır iş lerine ayrılan top raklardır. ...1 Gönüll üler

...1 Mukataa . Geliri doğrudan hazineye giden arazilerdir. _j Yaya - Müsellemler

...1 Malikane: Üstün hizmet gösterenlere ömür boyu verilen ara- ...1 Sakalar (sucular)
zilerdir. Donanma

Ordu İlk deniz gücü, Orhan Bey Dönemi'nde Karesi Beyliği'nin egE
menlik altına alınması sonucunda oluşturulmuştur.
...1 Orhan Bey Dönemi' nde yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli
ordu k urulmu ştur. 1. Murat Dönemi'nde pençik sistemi ile sa- 1416 yılında 1. Mehmet Dönemi'nde Osmanlı ile Venedik ara
vaş esirlerinden ordu oluşt urul maya başlanmıştır. Ayrıca bu sında ilk deniz savaşı yapılmıştır.

dönemde Acemi O ğ lanlar ve Yeniçeri Ocağı kurulm uştur. Dir- Denizlerde en önemli başarı 1538 Preveze Deniz Savaşı'dı
lik sistemi sayesinde Tımarlı sipahiler yetiştirilmiştir. Eyalet as- Bu savaş sonucunda Akdeniz'de Osmanlı egem enliği güç ka
kerleri nin büyük bir bölümünü T ı marlı sipahiler oluşt urmu ş­ zanmıştır.

tur. XVII. yüzyıldan itibaren orduda ıslahat faaliyetlerinde bu-

Osmanlı Devleti'nin deniz savaşlarında ilk büyük yenilgisi 157
lunulmuştur. XVIII. yüzyıldan itibaren Batı'dan ıslahatçılar ge-
İnebahtı Deniz Savaşı'dır.
tirilerek ordunun mode rn l eşmesine çalışılmıştır.

Donanma gücü olarak sırasıyla kadırga, kalyon ve XIX. yü2

Kara Ordusu yıla doğru buharla çalışan gemiler kullanılmıştır.

Denizlerden sorumlu divan üyesi Kaptan-ı Derya'dır.

Kapıkulu

Ücretli askerlerdir. E ğitim

,...J Devşirme kökenlidirler.

Klasik Dönem Osmanlı Efıiti m i

Piyade _J Medreseler:

,_ı Acem i Oğl anlar Os manlı Devleti'nde en yaygın eğitim kurumu medreseleı

U Yeniçeriler dir. İlk medrese Orhan Bey taı-afından İznik'te kurulmuştuı

-...1 Gebeciler (silah yapan ve tamir eden askeri sınıf) Öğrencilere softa, öğretmenlere müderris denilirdi.

U Topçular __} Şehzadegan : Şehzadelerin eğitim aldığı okuldur.

_} Toparabacılar _} Enderun: Devlete üst seviyede görevli yetiştiren resm i okul

dur.
...1 Lağımcılar (tünel kazan askeri sınıf)
c.J Sibyan Mektepleri : Bu okulların temel amacı; İslam di n iniı
,.J Humbaracılar (el bombası yapan askeri sınıf)
temel kurallarını öğretmektir.
Süvari .J Esnaf kuruluşları : Lonca teşkilatı aracılığı ile halka meslek
_} Sipahiler eğitim veren kuruluşlardır.

•• • • • • •
 •
xıx. yuzyıl ve sonrası eğitim _J Yönetilenler (Teb'a, Reaya)

il. Mahmut Dönemi'nde ilköğretim zorunlu hale getirilmiştir. Bu Göçebeler

dönemde 'ibtidaiye' denilen ilkokullar, 'rüştiye' denilen ortaokul- -+ Köylüler
lar açılmıştır.
-+ Şehirler
-+ İdadiler (lise): 1873 yılında Abdülaziz Dönemi'nde açılma­
Osmanlı toplumunda dikey ve yatay hareketlilik yer alır. İskan si-
ya başlamıştır. İdadiler, il. Abdülhamit Dönemi'nde ülke
yaseti ve köyden şehirlere göç yatay hareketliliktir. Yönetilenler
genelinde yaygınlaştırılmıştır.
arasında yer alan bir medrese öğrencisi kadı olarak yönetenler
-+ İlk üniversite 1869'da Abdülaziz Dönemi'nde "Dar'ül fü- sınıfına girebiliyordu. Bu durum dikey hareketliliği gösterir.

.' ', - - - - -- - - - - - - - - ,
nun" adıyla açılmıştır.

-+ 1. ve il. Meşrutiyet Dönemlerinde Sanayi-i Nefise (Güzel

Sanatlar), Darülelhan (Konservatuvar), Darülbedayi (Ti-
yatro), Hendese-i Mülkiye (İktisat Okulu) ve polis okulu gi- Osmanlı Devleti'nde toplum "millet sistemine" göre şek illen­

bi okullar açılmıştır. miştir. Millet sisteminde ise toplum 'din' olgusuna göre Müs-
lümanlar - Gayrimüslimler şeklinde belirlenmiştir. Ancak bu
.J Encümen-i Daniş : Ders kitaplarının belirlenmesi, kitapların
anlayış Tanzimat Dönemi'nde 'Osmanlı vatandaşlığı' anlayışı­
tercüme edilmesi, eğitim müfredatı faaliyetleri ile ilgilenen ku-
na dönüşmeye başlamıştır.
rumdur.

Sanat ve mimari Ekonomi

Osmanlı Devleti; minyatür, ebru, hat sanatı, tezhip, çinicilik, cilt- Osmanlı Devleti'nde mali işlerden defterdar sorumludur. Ma-
çilik, oymacılık ve nakkaşcılık gibi sanat dallarında gelişme gös- li kurumlaşm a 1. Murat Dönemi'nde başlamıştır. İlk para Os-
termiştir. XIX. yüzyıldan sonra Batı'nın ve Avrupa'ya gönderilen man Bey Dönemi'nde basılmıştır. il. Mehmet Dönemi'nde ilk
öğrencilerin etkisi ile resim sanatı alanında gelişmeler olmuştur. altın para bastırılmıştır. 1839 yılında 1. Abdülmecit Dönemi'n-
Resim aianında Osmanlı Devleti'nde Şeker Ahmet Paşa ve Os- de 'kaime' adıyla ile kağıt para bastırılmıştır. Osmanlı Devle-
man Hamdi Bey ön plana çıkmıştır. ti, nakit para ihtiyacını karşılamak için iltizam ve malikane sis-
temlerine başvurm uştur. Bu sistemler yeterli olmayınca es-
Mimari
ham(iç borçlanma) ve dış borç alma girişimlerinde bulunmuş­
İlk dönemlerde Osmanlı mimarisinde Selçuklu ve Bizans et-
tur. İ l k dış borç 1854 Kırım Savaşı sırasında alınmıştır. Zaman-
kisi görülür. Fatih Dönemi'yle birlikte klasik Osmanlı mimari
la dış borçlarını ödeyemeyince 1881 'de Düyün-ı Umumiye
anlayışı oluşm aya başlamıştır. Bu anlayı ş Lale Devri'ne kadar
İdaresi kurulm uştur. Bu kuruluş Osmanlı ekonomisini dışa ba-
devam etmiştir. Klasik Dönemi'n en önemli mimari Sinan'dır.
ğım lı hale getirmiştir.
Önemli eserlerinden bazıları: Şehzade Camii, Süleymaniye
Camii ve Selimiye Cam iidir. !
Lale Devri'nde Avrupa etkisi ile Barok ve Rokoko tarzı eserler
Osmanlı ekonomisini Coğrafi Keşifler, kapitülasyonlar ve Sa-
verilmeye başlanmıştır. XIX. yüzyıla doğru Ampir usulü uygu-
nayi İnkılabı olumsuz etkilemiştir. Kapitülasyonlardan dolayı
lanmaya başlamıştır. Özellikle Ortaköy ve Dolmabahçe Camii
XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti Avrupa'nın açık pa-
bu usul ile yapılan eserlerdir. XX. yüzyılda Neoklasik tarzda
zarı haline gelmiştir.
eserler ön plan çıkmıştır.

O ıa lı oplumu Hayvancılık ile konargöçerler, tarım faaliyetleri ile köylüler, ticaret

ı:J Yönetenler ile lonca teşkil atı ve tüccarlar uğraşmıştır.

Seyfiye ( Asker kökenli)

Lonca Teşkilatı:

-+ İlmiye ( İlim adamları)

Müslüman esnaf ve tüccarlardan oluşan sosyal ve ekonomik özel-
-+ Kalemiye ( Bürokrasi) likler gösteren teşkilattır. Loncalar; ürünlerin fiyatlarının belirlen-
Saray mesinde ve kaliteli yapılmasında, üyelerine kredi sağlanmasında,

• • • • •• •
• <<◄
mesleki eğitim verilmesinde, esnaf ve hükümet arasında ilişkile­ Nizamiye Mahkemeleri (laik), konsolosluk ve cemc
rin düzenlenmesinde etkili olmuşlardır. (azınlıklar) mahkemeleri gibi.

Bilgi Notu: Mecelle (Mecelle-! A h ka m- ı Adliye): Ahmet Cevdet Paşa taı

tından hazırlanan Osmanlı medeni kanunudur. Mecelle ile ŞE
_J Mekkari Taifesi: Taşımacılık faaliyetlerine bakan teşkilattır.
kanunlar Batı standartlarında sistemli hale getirilmiştir.
J Menzil Teşkilatı Habe rleş me - posta işlerinden sorumlu teş­
k ilattı r.

J Derbentçiler: Yol, geçit ve köprü yapımından sorumlu görev-

lilerdir.

J Kapan Emiri : Aynı türden ürünlerin satıl d ı ğı kuru mlardan so-

rumlu kişidir. Osmanlı - İran İlişkileri (Safevi)
_J Narh: Temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlarını belirleme demektir. 1. Selim Dönemi 'nde başlayan gergin i liş kil er XVI. yüzyılın son
rına doğru tekrar başlamıştır. Bu duruma;
Vergiler
_J Safevilerin Osmanlı şehzadelerini kı ş kırtması
Şeri Vergiler
_J İpek Yolu üzerinde denetim kurması
_J Öşür: Müslümanlardan alınan 1/1 O ürün vergisidir.
_J Osmanlı Devleti aleyhine Safevilerin ittifak kurması
Haraç: Azınlıklardan alınan ürün vergisidir.
_J Şiilik propagandası yapması
_J Cizye: Azınlıklardan alınan can mal ve askerlik vergisidir.
_J Osmanlı topraklarına saldırması

Örfi Vergiler _J Osmanlı Devleti'nin doğusunu güvenlik altına almak isterr

,_J Çift bozan vergisi : Toprağını üst üste üç yıl ekmeyenden alınan si gibi nedenler ortam hazırlamıştır.

vergidir. Bu vergiyle üretimin sürekli yapılması amaçlanmıştır. :_J 111. Murat Dönemi'nde Safeviler bozguna uğratılarak Fert
_J Ağnam vergisi: Küçük baş hayvan vergisidir. Paşa Antlaşması yapılmıştır. Bu antlaşma ile Tebriz, Karabı::

Dağıstan ve Şirvan gibi yerler Osmanlı'ya geçti. Bu antlaşr

_J Avarız vergisi (Tekalif-i Örfiye) : Savaş, deprem gibi olağa-
nüstü durumlarda alınan ek vergidir. ile d oğuda en geniş sınırlara ulaşıldı.

,_J Bac-ı Pazar: Pazar yeri vergisidir. ,_J 1. Ahmet Dönemi'nde yapılan savaşlar sonrasında Nasuh F
şa Antlaşması (1612) yapıldı. Bu antlaşma ile Osmanlı Dev
..J Resmi Çift: Müslümanlardan alınan arazi vergisidir.
ti Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı yerleri Safevilere geri v,
Hukuk miştir.

Osmanlı Devleti'nde hukuk şer'i ve örfi hukuk olmak üzere iki te- _J il. Osman Dönemi'nde İran ile Serav Antlaşması (1618) iı
mele dayandırılmıştır. zalandı.

J Şer ' i Hukuk: Kur'an-ı Kerim, hadis ve sünnet anlayışlarından ;_J iV. Murat Dönemi'nde Revan ve Bağdat seferleri sonucun,
oluşturulmuştur. Şer'i hukukun kapsamına giren hukukta da- Kas r-ı Şirin Antlaşmas ı yapı l dı. Bu antlaşma ile;
valara 'kadı' denilen görevliler bakardı. Kadıların kararını be-
-+ Bağdat Osman lı'da kaldı.
ğenmeyenler bir üst mahkemeye başvurabilirdi. Büyük dava-
• Revan ve Azerbaycan İran'da kaldı.
lara kazasker önderliğinde divanda bakılırdı.
Zağros Dağları sınır kabul edildi. (Günümüz sınırlan be
..J Örfi Hukuk: Hükümdar yasaları, örf ve geleneklerden oluştu­
lendi.)
rulmuştur.

Örfi hukuk, şer'i hukuka uygun olmak zorundaydı. Osmanlı - Lehistan İlişkileri

-+ Tanzimat Dönemi'nden itibaren Avrupa hukukundan etki- _J Osmanlı Lehistan ilişkileri il. Murat Dönemi'nde başlamış
lenilmeye başlanmıştır. Batı'dan ticaret ve ceza hukuku 111. Murat Dönemi'nde bir süre Osmanlı egemenliği altına ı
alınmıştır. Özellikle bu dönemde hukuk çok çeşitl ilik gös- ren Lehistan, XVII. yüzyılın başlarında Osmanlı himayesinı
terir. bulunan Eflak, Bağdan ve Erdel'in iç işlerine karışmaya be
 ... ...
lamıştır. Ayrıca Osmanlı topraklarına saldırı düzenleyen Ka-
ı-----=-=--:-=-:=-------::=-------,
zakları desteklemiştir. il. Osman, Lehistan ' ın bu tutumları üze- :'.
--,.·./
rine 1621 'de Lehistan (Hotin) Seferine çık mı şt ı r. Yeniçerile rin Bu antlaşma ile iki devlet arasında diplomatik ilişkilerde mü-
disiplinsiz hareketlerinden dolayı istenilen sonuç alınamamı ş­ tekabiliyet esası belirleyici olmuştur. Bu durum Osmanlı Dev-
t ı r. Hotin Antlaşması ile Lehistan vergiye bağlanmıştır. leti'nin Avusturya karşısında güç kaybettiği n in göstergesidir.
...J iV. Meh met Dönemi' nde yap ıl an savaşlar sonucunda B u caş

Antlaşması yapılmı ştır. Bu a ntlaş mayla ;

- Padalya Osma n lı ' ya geçti.

!
-+ Kamaniçe kalesi alı ndı. (Bat ıd a alı nan son kale) Mütekabiliyet, karşılıklı denk olma durumu anlamına gelen
diplomatik bir terimdir.
-+ Bat ı da en geniş sınırl ara ulaş ıl dı.

Osmanlı - Venedik İlişkileri

...J Avusturya'nın Os manlı Devleti'ne bağlı Erdel 'in içişlerine ka-
rışması üzerin e iV. Mehmet Dönemi'nde savaşlar tekrar baş­
Girit Kuşatması
lamıştır. Bu savaş larda başarılı olan Osmanlı Devleti Avustur-
...J Osmanlı ticaret ve Hac gemilerine saldırılar yapılması
ya ile 1664 yılın d a Vasvar Antlaşması'nı yapmıştır. Bu antlaş­
...J Osmanlı Devleti'nin Doğu Akdeniz'de hakimiyet alanını zede-
mayla;
lemesi gibi nedenlerden do l ayı 1645'te Girit kuşatılmıştır. Ku-
_, Uyvar ve Novigrad kal eleri alındı.( Avusturya'dan alınan
şatma 1669 yılına kadar sürmüştür.
son topraklardır.)
_J Bilgi Notu: Kuşatmanın 24 yıl sürmesi Osmanlı Devleti'nin de-
niz gücünün zayıfladığını gösterir. Ayrıca bu durum askeri har- 1683 il. Viyana Kuşatması (iV. Mehmet)
camaları da artırmıştır. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından kuşatma ger-
çekleştirilmiştir.
Osmanlı - Rusya İlişkileri
._J 1681 yılında Bahçesaray Antlaşması yapıldı.Bu antlaşma ile Nedenleri:

Özi Nehri sınır kabul edilmiştir. (Rusya ile yapılan ilk antlaş­ ...J Avusturya'nın Macar halkına baskı yapması

madır.) ...J Macarların (İmreTökeli- Macar lideri) Osmanlı'dan yardım is-

temesi
Osmanlı - Avusturya İlişkileri
U Kanuni Sultan Süieyman'ın Macarlarla yaptığı Mohaç Savaşı Sonuçları:

ile Osmanlı Avusturya ilişkileri başlamıştır. Bu dönemde 1533 ...J Kuşatma başarısız oldu.
İstanbul Antlaşması ile Avusturya vergiye bağlanmıştır. Ayrı­ ...J "Kutsal İttifak" (Papa, Malta, Venedik, Lehistan, Avusturya,
ca Avusturya Arşidükü Osmanlı sadrazamına eşit kabul edil- Rusya) oluşturuldu. Osmanlı Devleti Kutsal İttifak devletleri
miştir. ile yaptığı savaşlard a başa rı sız oldu .
.J XVI. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Avusturya ilişkileri Or-
1699 Karlofça Antlaşması
ta Avrupa hakimiyet mücadelesinden dolayı savaşa dönüş­
,_J Osmanlı, Avusturya, Lehistan ve Venedik arasında yapılmıştır.
müştür. 1596 Haçova Savaşı'nda Avusturya'nın yenilmesi ile
1606 Zitvatorok Antlaşması yapılmıştır.
U Bu antlaşmayla:
-+ Sanat ve Temaşver hariç bütün Macaristan Avusturya'ya
':J Bu antlaşmayla;
geçti.
-+ Kanije, Eğri ve Estergon kaleleri Osmanlı'ya geçti.
-+ Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere verildi.
Avusturya savaş tazminatı ödedi.
-+ Padalya ve Ukrayna Lehistan'a geçti.
-+ Avusturya arşidükü padişaha eşit kabul edildi.
Önemi:
-+ Osmanlı, Avusturya üzerindeki siyasi üstünlüğünü kaybetti.
...J Osmanlı Devleti ilk defa büyük oranda toprak kaybetti. Geri-
leme dönemi başladı.
 Osmanlı dış politikası değişti. Osmanlı Devleti bu antlaşma ­ Prut Antlaşması (1711)
dan sonra kayb ettiği toprakları geri alma politikasına yöneldi. _J Azak Kalesi Osmanlı 'ya geçti. (Osmanlı Devleti 1700 İstanb
-1 Osmanlı Devleti "Konjonktüre! İttifaklar" sürecine girdi. (Deği­ Antlaşması ile kaybettiği toprağını geri aldı. ) Bu gelişme O
şen zamana, olaylara göre hareket etme) manlı Devleti'nin kaybettiği topraklarını geri alabileceğini gö
!ermektedir.
.
Osmanlı
'
Devl eti ılk defa müzakere ederek bir antlaşma yap-
...J Rusya İstan bul'da elçi bulundurma hakkını kaybetti .

Osmanlı - Venedi k, Avusturya Savaşları (1715-1718)

mıştır.
Nedenleri:

. - ---------,
_J Venediklilerin Mora'ya baskı yapması
ıw.ıı;:u--.
,
.J Mora h alkını n Os m an l ı'dan yard ı m istemesi

Bir devletin içinde bulunduğu durum ve şa rtl arı nı menfaatleri Venedikliler karşısında başarılı olan O s m a nlı Devleti Petervarad
doğrultusunda gözeterek kurduğ u dostluk ilişkil erine "konjon- Savaşı ' nd a Avusturya'ya y e nilmi ştir.

türel ittifak" denir.

Pasarofça Antlaşması (1718)

1700 İstanbul Antlaşması (Osmanlı - Rusya) -+ Belgrad Avusturya'ya geçti.

Azak Kalesi Rusya'ya verildi. Mora Osmanlı Devleti'ne geçti .

• Rusya ilk defa Karadeniz'e indi.

Önemi:
_J Rusya İstanbul'da elçi bulundurma hakkı elde etti.
...J Özellikle Kanuni Dönemi'nde alınan Belgrat'ın kaybedilme
ile Osmanlı Devleti, Orta Avrupa'daki ve Balkanlardaki oto
! tesini kaybetti. Avrupa devletlerinin güçlendiğinin farkına v,
Rusya ilk defa Osman lı Devleti'nden toprak almıştır. dı. Askeri alanda geri kaldığını anladı.

XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Siyasi Gelişmeler Osmanlı - İran Savaşları

_J Osmanlı Devleti ve Rusya, İran topraklarında karşı karşıya g

Osmanlı Devletl'nin Genel Politikası
lince Fransa'nın araya girmesiyle 1724 İstanbul Antlaşma
.J Kaybettiği toprakları geri almak
yapıldı.
_ı Elindeki toprakları korumak
_J Bu antlaşma ile İran toprakları Osmanlı ve Rusya arasınc
Denge siyaseti izlemek (Büyük devletlerin çıkarlarından fay- paylaşıldı.
dalanarak topraklarını koruma politikası)
...J Rusya ile yapılan ilk ittifak antlaşmas ıdır.
:.J Avrupa tarzı ıslahatlar yapmak
,.J 1732 Ahmet Paşa Antlaşması
1702 Edirne Olayı: il . Mustafa ' nın devlet işlerini hocası Fey-
-+ Osmanlı Devleti, Azerbaycan'da Gence ve çevresini ah
zullah Efendi'ye bırakarak Edirne'de avc ılık ile uğraş ması bu
_J 1746 Kerden Antl aş m as ı (il . Kas rı Ş irin Antlaş ması)
isyana neden olmuştur. İsyan sonrasında il. Mustafa tahttan
indirildi. 111. Ahmet padişah oldu. -+ 1639 sınırlarına tekrar dönüldü.

.. Zağros Dağları sınır kabul edildi.

1711 Prut Seferi
Uzun bir barış dönemine girildi.
Nedenleri:
J Poltova Savaşı'nda Rusya'ya yenilen İsveç kralının Osman- Osmanlı - Rusya, Avusturya Savaşları (1736 -1739)
lı'ya sığınması .J Osmanlı Devleti son defa tek başına iki devleti yenmeyi b

_J Rusya'nın yayılma politikası şarmıştır.

Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Rus- j Bu savaşın kazanılmas ın da Humbaracı ocağının katkısı c
muştur.
ya ' yı yenmiştir.

•• • • •
>>> •
Fransa'nın arabuluculuğu sonucunda 1739 Belgrad Antlaş­ Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışması kolaylaş­

ması yapıldı. mıştır. (Ortodoks halkların koruyuculuğunun Rusya·ya geç-

mesi)
Belgrat Antlaşmas '' ·39)
Rusya'nı n istediği yerde konsolosluk açma hakkı elde etme-
Pasarofça Antlaşması ile kaybedilen Belgrad geri alındı.
si Panslavizm p oliti kasına ortam hazırlamıştır.
Rusya'nın, Karadeniz'de donanma bulundurması engellendi.
_J Rusya " sıcak denizler politi kası"nda ilerleme kaydetmiştir.
(Karadeniz son kez Türk gölü oldu)
1779 Aynalı Kavak Sözleşmesi

.
Belgrad
'
Antlaşması'nda arabulucu olGluğu için 1740 yılında
Osmanlı, Kırım'da

mıştır.
Rus taraftarı Şahin Giray yönetimini tanı­

.
Fransa'ya kapitülasyonlar sürekli olarak verilmeye
(1. Mahmut) Bu durum Fransa'nın Osmanlı
likle ekonomik et kin liğinin genişlemesine ortam
başlandı.

karasularında özel-
hazırlamıştır.
1783'te Rusya
' Kırım'ı işgal etti.

1787 - 1792 O s manlı - Rus, Avusturya Savaşları

8 1 ! 4 Osmanl - Rus Savaşı

Rusya'nın s ıcak denizlere inme politikasını gerçekleşt irmek için Nedenleri:

Osmanlı topraklarına saldırması bu savaşa neden olmuştur. Sa- _J Grek Projesi (Eski Bizans'ı kurmak)
vaş sırasında 1770'de Çeşme'de Rusya Osma nlı donanmasını _J Dakya Projesi (Balkanlarda Hristiyan bir devlet kurma)
yakmıştır. Kara savaşlarında da başa rılı olamayan Osmanlı Dev- _J Rusya'nın Kırım'ı işgali
leti Küçük Kaynarca Antlaşması'nı imzalamak zorunda kalmıştır.

.
Ki.ıçuk Kaynaıca Antlaşması

Kırım bağımsız
(1774)

olacak ancak halifeye bağlı kalacak.

'
Fransız İhtilali sonrasında yayılan milliyeçilik akımından olum-

İlk defa halkı Türk ve Müslüman olan bir bölge kaybedil- suz etkilenen Avusturya savaştan çekildi.
mi ştir.
Bu savaşlarda başarısız olan Osmanlı Devleti Avusturya ile
Osmanlı Devleti'nde Halifelik ilk defa siyasi alanda etkisi- Ziştovi, Rusya ile Yaş Antlaşması'nı imzalamı ştır.
ni göstermiştir.
1791 Zişt ov i Antlaşm as ı
Osmanlı Kırım ile kültürel bağ larını devam ettirmek iste-
miştir. .J Avusturya ile yapıları son antlaşmadır.

Rusya Karadeniz'de donanma bulundurabilecek. 1792 Yaş Antlaşması (Osmanlı - Rusya)

Karadeniz Türk gölü olmaktan çıkmıştır. Kırım resmen ve hukuken Rusya'ya verilmiştir.
Rusya istediği yerde konsol osluk açabilecek.
1798 Fransa'nın Mısır ı İşgali
Osmanlı ' nın iç işlerin e ka rı ş ılması kolaylaşmıştır.
Napolyon, İngiltere'nin Hint sömürge yollarını engellemek için
Ortodoskların himayesi Rusya'ya geçecek. bu işgali yapmıştır.

Osman lı' nın egemenlik anlayışı zedelenmiştir.

İngiltere ve Rusya, Osmanlı'nın yanında yer aldı.
Rusya'ya kapitülasyon verilecek. Ebu Kır ve El Ariş Antlaşmaları ile Mısır tekrar Osm a nlı'ya

Osmanlı savaş tazminatı ödeyecek. geçti.

Önemi·
Rusya Karadeniz'de hakimiyet alanını genişletme imkanı bul-
muştur. Osmanlı Devleti 'denge siyaseti' izleyerek Mısı r'ı tekrar elde
Bu antlaşma ile İstanbul dahil bütün Karadeniz sahilleri Rus etmeyi başarmıştır.

donanmasının tehdidi altına girmiştir.