Somari

BIEN ......................................................................................................................................................................................................................................................... 2
CERTAIN ................................................................................................................................................................................................................................................... 3
EN / NE ..................................................................................................................................................................................................................................................... 4
FAÇON ...................................................................................................................................................................................................................................................... 5
IL Y A (1) ................................................................................................................................................................................................................................................... 6
IL Y A (2) ................................................................................................................................................................................................................................................... 7
MÊME ...................................................................................................................................................................................................................................................... 8
ON ............................................................................................................................................................................................................................................................ 9
PER / ENTÀ ............................................................................................................................................................................................................................................. 10
PRESENTATIUS ....................................................................................................................................................................................................................................... 11
 BIEN

Que hasó de grans deutes e lo ben de casa que s'arredusí.

Lo substantiu qu'ei rendut en occitan per lo mot " ben " qui pòt designar çò
" Que hè lo mau e lo ben. " (Cénac‐Moncaut)
de possedit (patrimòni), com la qualitat (l'oposat deu mau).
" La vòsta proposicion de crompar lo noste ben..."(Seattle / Lapassada)

" Ben " que pòt tanben estar advèrbi e que serveish lavetz tà hargar mantuns Qui ben qui mau, lo taishon alebat qu'arreganhè la tuta.
mots composats e expressions... ⎯ E'n vòs ? ⎯ Òc‐ben !

...mes lavetz que's mescla drin dens la consciéncia linguistica populara dab lo Non i ei pas arribat, ben ( o " be " ?) se'n manca.
" be " enonciatiu (e seré lo medish ?), shens mentàver la semblança " Mes be'm (o " ben' m " ?) deisharatz partir anueit ? " (Bouzet)
conotativa dab lo " vè " o " vèn " de l'imperatiu de " anar ". " Be't soviens de tot çò qui t'èi dit ? " (Bouzet)

" Que caleré aver lo cervèth plan boçat.. " (Tasis / Narioo)
Lo mot " plan ", eth, ne pòt pas estar que sonque advèrbi. Que's pòt trobar
" Que'ns saluda dab amistat e plan‐volença. " (Seattle / Lapassada)
en plaça de tot emplec adverbiau de " ben " .
" Qu'èm d'un endret plan desseparat, plan diferent. " (Dardy)

A còps, que's pòt juntar dab " ben " (o autes advèrbis) tà balhar expressions ⎯ E'n vòs ? ⎯ Òc‐ben‐plan !
adverbiaus pro tipicas. ⎯ " Que n'i avè plan‐e‐ben. "(Palay)
Autaplan qu'at a tot desmembrat.
 CERTAIN

L'equivalent morfologic deu francés " certain, certaine " qu'ei " certan, "...ressegar certans fusts qui sostienen tot l'ostau..." (Arch.64, cit.per Lespy)
certana ", qui pòt estar adjectiu qualificatiu (qu'a lavetz lo sens de " segur ", "...a establit verai e certan senhor…" (ibidem)
" assegurat "), o mei sovent indefenit (pronom o adjectiu). " Dínquia bitara que'm soi retengut de certanas causas." (Bouzet)

Los qualificatius emplegats correntament en occitan tà díser " sur ", " Plan segur, l'equipa del vin contrarotlèt que rebulhigue plan." (Baccou)
" certain " que son " segur " (a còps " segura ") o " solide " (lenga parlada). " Mistrigrí, de segur, qu'ei un nom de gat de bona familha." (Bec)
Que pòden tanben estar advèrbis. "...e enqüèra n'èram jamei segurs de que vienerén." (Camelat)

Mes l'adjectiu qualificatiu mei naturau qu'ei " cèrt, cèrta ". L'expression " de " Quand ac sabó de cèrt,…" (Lespy)
cèrt " qu'ei emplegada adverbiaument e com atribut. " Au cèrt dia de la hèsta de la Sta Maria de seteme." (Raymond)

La valor d'adjectiu o de pronom indefenit n'ei pas sovent renduda per " Al cap d'un temps,..." (Piat)
" certan " e la lenga que'u prefera torns com : " un, uns "... " Que i a pausas d'uas vrespadas,..." (Pagalhós)

...o tanben com las perifrasas " que n'i a qui", " de que n'i a qui ", hòrt " Segon çò que pretenden de que n'i a..." (Gonzalez)
frequentas dens lo parlar modèrne. " Sèi de plan que n'i a qui disen..." (Belly)

Que's tròban enqüèra los mots " uns‐quants, uas‐quantas ", e " daubuns, " Desempuish uns‐quants dias lo renard e lo gat ..." (Lalana)
daubuas ", derivats de l'article " un, ua ", tàd exprimir la medisha nuància. " En daubuas maisons que hèn la sopa hens metalòts de fonta." (Palay)

Tà fenir, lo francés " certes !", " c'est certain " que coneish la soa " Ved l'estela maitinèra : cèrtas qu'ei tant bèra !" (Canta populara)
equivaléncia en occitan damb " cèrtas, certa ", o a còps damb " ça‐que‐la ". " Ça‐que‐la be i arribaram !" (Palay)
 EN / NE

" Que'us partajava lo pan en los díser de non pas tornar." (Cenac‐Moncaut)
La preposicion francesa " en " que s'escriu tanben " en " en occitan. Lo " en "
" Puish doncas plasut vos a ritmes en vers gascons compausar." (Garròs)
occitan que pòt tanben, plan mei sovent qu'en francés, estar l'equivalent de
" Que's bota a virolejar com en un saunei." (Dauger)
la preposicion " dans ".
" Lo veïcule que virè a man esquèrra en segotint la proba." (Gonzalez)

" Vos ne vau condar ua." (M. Belly)

Lo pronom francés " en ", qui ei l'equivalent de " de + nom ", que s'arrevira
" Parlam ne donc, au doble haut!". (Al Cartero)
en occitan non pas per " en ", mes per " ne ".
"…entà que'u ne hasossi un estudi scientific." (Gonzalez)

" Shens nse'n rénder compte que ns'èram hicats a caminar amassa."
Las dificultats que començan quan aqueth " ne " e's deu elidar : que vad
(Gonzalez)
lavetz un simple " n ", escriut " 'n " o " n' ", e que's pòt préner per ua
" Los esvagats qui uei‐lo‐dia e se'n van de Lordas..." (Camelat)
negacion quan s'i manca d'atencion.
" N'i a qui afirman qu'at èi tot saunejat." (Belly)

" Quan balhas un nom a ua causa, te n'espaurishes pas tant." (P.Bèc)

La regla de l'elision que vòu que lo pronom arredusit au " n " qu'aime mei
"…s'assajava mai de me n'avançar,…" (d'Arbaud)
s'emparar sus çò de darrèr d'eth se pòt, qu'ei a díser se i a ua vocala.
" Partí shens díser on se n'anava." (Blader)

" A Morlans, que t'invitan quan te'n vas." (Nadau)

Mes quan n'ei pas seguit d'ua vocala, que s'empara sus la vocala qui'u
" Se m'a mancat, e se'n pòt de mei ?" (Moulia)
precedeish quan n'i a ua.
" Que me'n tornavi deu Prado..." (C. Dendaletche)
 FAÇON

Lo francés " façon ", " manière ", que's pòt rénder en occitan per los " Quan se vedó finholat d’aquera faiçon, l’ivronha…" (Lalana)
mots " faiçon ", " manièra ", " sòrta "; mes los dus purmèrs que son drin " Tè, de tota manièra, que vei…" (Narioo)
francizats (" f‐ ", "‐ièra ") e lo darrèr que vòu sustot díser " chance ". "…una sòrta de risòt sus las bochas." (Ganhaire)

Que s'i tròba enqüèra los mots " biais " (pro literària) e " mòda " (hèra "…qui tostemps se renavèra. Jamès deu medish biais." (Bec)
emplegat dens la lenga populara). " N'aimi pas aqueras mòdas". (Palay)

" Les manières " que s'arrevira de mantuns biais (Las manhas, las
" Qu'a de lèds dehòras" (Palay)
manganas, las menadas, etc.) mes lo mei bon qu'ei bahida " los
" Que'n hès, menadas !" (I.D.)
dehòras ".

" D'une façon " seguit d'un adjectiu, que's rend, com en francés, per los "…arron aver pegament jogat çò qu'an (…) au Casino,..." (Dauger)
advèrbis en "‐ment ", mes tanben en occitan per l'adjectiu tot sol. " E los ahars que l’anavan beròi." (Al cartero)

" La façon de " + infinitiu que's pòt exprimir a còps per lo participi passat " Qu'ac èi vist a l'espiada" (Palay)
feminin, mes mei que mei per l'infinitiu substantivat. " Qu'a un beròi har !" (I.D.)

Enfin, las expressions "de toutes façon" o "quoiqu'il en soit" que's pòden " De tringlas o de tranglas, qu'ac cau har." (I.D.)
tradusir per " en tot cap ", " qué qui'n sia ", " per l'un o per l'aute ", etc. " Qué que ne sia, no'u podèvi decentament espiar mes." (Bec)
 IL Y A (1)

L'équivalent mei naturau deu Françés " il y a " qu'ei lo vèrb " estar " Entra : que i ei lo pair.
generaument emplegat dab l'advèrbi " i ",... " Que i son las joenas filhas " (canta populara).

... mes que s'i tròba tanben lo vèrb " trobar ", eth tanben emplegat dab Que s'i tròba monde deus braves.
" i ",... " Que s'i tròba monde qui's passan còp‐sec, sobtament." (Dauger)

" Que ni 'a ua bruma com aus Champs Elysèes de París." (Dauger)
... lo vèrb " aver " (com en Francés), dab l'advèrbi " i ", o a còps shens...
" Ací que i a un lop ! " (Expr. Pop.)

" Aquiu " tot sol que pòt servir de presentatiu. " Aquiu caps de tots, e pelhòts de tota mòda." (Dauger)

Lo vèrb " aver " que's torna trobar enqüèra dens l'équivalent deu Que n'i a qui comprenen de tira
Francés " il y en a qui ", (= "certains "),... " Qu'ei acabat ", ce disen de que n'i a.

... tanben rendut per mantuas perifrasas (que se n'i ved qui..., que se Que se n'i ved de tots.
n'i tròba qui..., etc). Que se n'i tròba qui aiman mei partir.

Que vòu tostemps çò de miélher.

L'expression " ce qu'il y a de..." (+ adj.) que's pòt rénder per " çò de ".
Çò de mei dròlle qu’èra lo pam de nas qui tirava…
 IL Y A (2)

L'equivalent deu francès " il y a " (temporau) que's pòt rénder per lo " Qu'a vint e cinc ans n'èi pas avut aqueth plaser. " (Dauger)
torn similar en occitan... " Que partí que i a hèra, qu’ei atau, qu’ei lo ha. "Pagalhós)

...mes lo biais mei " gascon " de s'exprimir qu'ei l'emplec de "a" (vèrb " Bèth temps a t’i aurén desirat !" (Maria‐blanca)
aver), rejectat en fin d'expression. " Quinze dias a, qu’aví vist au men bèu‐frair." (Cazebonne.)

" Il y a quelques temps " se pòt arrevirar per las expressions " que i a
Que tornè a casa que i a pro.
pro ", " que i a pro de temps ", " il y a longtemps " per " que i a
Que i a pro de temps qui ei cadut malaut.
hèra " (cf. exemple n°2).

Dens la lenga castigada, lo mot " ençà " que pòt estar emplegat Despuish dus ans ençà, non n'i a pas mei.
tanben tàd exprimir aquesta nuància. " Despuish ençà, bergereta,..." (canta populara).

" Anueit hè nau ans non s'i èram pas vist " (Canta tradicionau).
Que's pòt enqüèra emplegar lo vèrb " har ", a còps utilisat com lo
Que'u venóm tres ans hè.
vèrb "estar" ací dessús (rejectat en fin de l’expression temporau).
Be'u vedós doman harà ueit dias !?

" Il y a trois jours " que's traduseish per ua formula tancada : " abans
delà ier". (Cf. ier, doman, delà ier, doman passat, après doman Que me n'a parlat abans delà ier.
passat, etc.)
 MÊME
Lo mot francés " même " que s’arrevira en occitan per l’indefenit " Qu’èra lo medish brabant de que i avè vint ans. " (Peyroutet)
" medish ", " medisha " (" madeish ", " meteish ", etc., aulhors) quan " Los Gaves gramejant qu’averàn medish brut. " (Mascaraux)
exprimeish l’identitat. Que's pòt trobar tanben " lo parièr ", " la " Qu'èra lo medish vent, lo medish poi, vertat ? " (Joantausy)
parièra " en tant que pronom. " E la nueit (…) qu'èra plan la parièra. " (Joantausy)

Qu’ei tanben " medish " qui serveish tà hargar l’equivalent de las " Que’s hicavam a cantar, los arraucs eths medish… " (Lapassade)
expression francesas " moi‐même, lui‐même, etc." " Andreu Labaisha que m’ac avè dit eth medish. " (Gonzalez)

Las expressions deu tipe " le jour même, le soir même ", etc., que’s " Dinc au quite lieit de la vielha dauna... " (Bec)
traduseishen en occitan gràcias aus mots " quite ", " quitament ". " Lo capitani Huc d’Auloron, lo quite frair de Tristan Derême." (Lapassade)

" Ua causa, un animau, o quitament ua creatura umana." (Bec)

" Quitament " que pòt enqüèra arrevirar lo francés " et même…", mes
" Qu’an hèit e que mei très crampas au solèr." (Narioo)
qu’ei mei sovent " mei ", " e mei..." o " e que mei..." qui se n’encargan.
" …se vau pas autant, e mei mei, que lo blat…" (Bladè)

" Quan seré ric, no’u volerí pas entà òmi... " (Narioo)
" Même si..., alors même que..., quand bien même..." que’s pòden
" ...e tant quan e seré vertat... " (Narioo)
rénder per lo condicionau introdusit per " quan ... " o " tant quan... " .
" E tant quan e seré ! " (Palay)

Lo torn hèra emplegat (politessa) dens la lenga parlada " de même!" que " En lenga nosta, que se’n torna tau medish. " (Narioo)
s’arrevira per " atau medish !" et" revenir au même " per " se’n tornar " ⎯ Bon apetit !
tau medish ". ⎯ Atau madeish ! " (Entenut a Luz)
 ON

L 'Occitan " òm " existeish, mei que mei dens los reprovèrs, las formulas " Òm n'ei pas per arren la mula deu Papa." (Menjòt)
tancadas o la literatura. Que pòt estar plurau. " Òm n'ei pas jamei vertaderament se‐medish." (Bec)

" On " que's pòt arrevirar per la 3au persona deu plurau. A còps, aqueth ".Un gatarràs(...) qui avèvan crestat..." (Bec).
torn que's basteish dab lo subjècte " lo monde ", o " la gent " (fr." les " Que s'estavan a las maisons on las neurivan e lotjavan."(Palai)
gens "),... " E qué van díser lo monde?" (Expression frequenta)

...per la 1èra deu plurau, qui guarda son utilizacion originau en lenga Que'ns devem rénder compte que la vita ei braca
nosta,... " Que sabem çò qui vòu díser." (Palai)

Que podetz anar luenh quan avetz sòus.

...per la 2au deu plurau,...
Tà anar tà Lordas, que devetz virar a Somolon.

Quan cèrcas, que tròbas.

...per la 2au deu singular,...
" Quan balhas un nom a ua causa te n'espaurishes pas tant." (Bec)

...o per la 3au persona deu singular, dab lo pronom " se ", o " se " + " i " (s'i) " La cuelhuda ne's hè pas que decap a la fin d'octobre." (Palai)
(torn reflexiu). " Acerà, (…) un petit pont on s'i dançava." (Menjòt)
 PER / ENTÀ

Aquestes dus mots qu'an valors semanticas qui's pòden lo mei sovent " Canti per ma mia qui ei au luenh de jo." (Canta populara)
arrevirar dab " pour " en francés, mes qui totun non son pas identicas. " Qu'a ideas, e ua bona e sabrosa lenga tà las har vàler." (Camelat)

" Per " que serveish tàd exprimir lo mogen, l'escambi, l'atribucion, la " Per vingt sòus, que'u dau." (Palay)
causa, l'intermediari. Qu’ei pro sovent, tanben, l'equivalent deu francés " Per la pòrta enterubèrta que's vedèn los sacs de hroment."(Al cartero)
" par ". Raperem tanben la soa contraccion en " peu " dab " lo ". " Que'n sabem l'existéncia per uns estudis." (J.F. Tisner)

" Per las montanhas que'vs podetz passejar." (T.de Bordeu)

" Per " que pòt exprimir ua aproximacion de lòc o de temps ; qu'ei lavetz
" Castèths qui s'aporan (…) peu miei de las eslors."(Dauger)
ua traca de locatiu (o de temporau) volontariament imprecís, a còps
" Còps de lenga, ueratz, que se n'i balha per pertot." (Al Cartero)
equivalent en francés d'expressions com " à travers " .
" Que vedoi, peu hons de la parquia, (…) un vielh" (Menjòt)

Que pòt enqüèra estar emplegat dab l'infinitiu o lo subjonctiu entà marcar " Per estar de Paris, que sembla deu pais." (Canta populara.)
la concession o l'oposicion (dab lo sens de " a maugrat ...") " Per gran que sia, lo son hrair que'u passa.". (Guilhemjoan)

Com lo francés at hè a bèths còps, " per " que's pòt bastir dab l'infinitiu Que's morí per tròp aver aimat la vita.
entàd exprimir l'encausa. Per ne voler tròp, n'avó pas arren.

" Tà " o " entà " que traduseish lo mei sovent ua idea de but. Que serveish " Que partín tots dus entà anar véder on finiva lo monde." (Dardy)
tanben tà introdusir lo lòc on se va (qu'ei a díser lo but d'un " En seguint la mair tà Varètges..." (Camelat)
desplaçament). " La biaça sus lo còth, partivan tà Bordèu." (Joantausy)
 PRESENTATIUS

Los presentatius, a prumèra vista, qu'an lo medish comportament com Qu'ei lo vent qui a copat aquesta branca
en francés. (Ex. : " c'est...qui " /qu'ei...qui) Qu'ei lo vesin qui m'at a dit.

Mes a la diferéncia deu francés, l'expression aquesta que's conjuga en Non soi pas jo qui èi copat la botelha.
occitan. Qu'ès tu qui l'as volut, n'èm pas nosauts !

De notar totun que devant ua prepausicion, " qu'ei " que torna estar " Qu'ei a tu qui poderén demandar si va." (Baradat)
emplegat a totas las personas, quan seré au plurau. Qu'ei d'eths qui avem besonh tàd aqueth tribalh.

Ua antepausicion, sonque, que pòt servir de presentatiu, e qu'ei aquò lo " Pr'amor d'aquò que's trufa drin de nosautes." (Gonzalès)
torn mei espandit dens la lenga de tot dia : que s'i plaça davant lo " Atau que's pensavan las quate gojatinas" (Etcheverry)
complement deu vèrb, e mei uas proposicions subordinadas " Lo mesprètz que meritavan, qu'ei tot !" (")
conjonctivas. " Nat arrueit non hasón pas, e totun hèra d'istuèras." (Hustaish)

L'equivalent de " voici, voilà " que's pòt trobar en occitan dab las fòrmas Ved com la maishanta sason e's passa.
" Ved ", " Ved ací ", " Ved aquiu ", " Ved com ". Ved aquiu lo mei beròi de l'istòri.

" Aquíu las que me brembi." (Bladèr)

..mes qu'ei, lo mei sovent, exprimit per " ací/aquiu qu'ei " o " ací/aquiu
" La qui's bota a'm díser vèrs de Jansemin"(Dauger).
que l'as ", o enqüèra per " La qui..."
" Quate cent. Aquiu que las as." (Lux)

... o per los simples imperatius " tè !", " tietz !", lo purmè estant passat Tè ! Lo vesin...
en francés locau. Tè los sòus !