4.

Metody przybliżone dla równań i układów równań nieliniowych

Rozważamy funkcję ∶ , → ℝ. Oznaczmy przez miejsce zerowe (dokładne) funkcji

w przedziale , (o ile takie istnieje).

Przykład 1.

Zlokalizować miejsca zerowe funkcji

7
10 3
3 2
w przedziałach o długości 1.

Rozwiązanie:

1. Metoda:
Równanie 10 3 0 zapiszemy równoważnie 10 3.
Oznaczamy
7
, ℎ 10 3.
3 2
Zlokalizujemy przedział o długości 1, w którym funkcje i ℎ się przecinają. W tym celu
posłużymy się wykresami tych funkcji.

Z wykresu odczytujemy, że jedyny punkt przecięcia się wykresów funkcji i ℎ (a tym samym
miejsce zerowe funkcji ) jest zlokalizowany w przedziale 1,0 .

2. Metoda:
Wyznaczamy ekstrema funkcji . W tym celu obliczamy pierwszą pochodną
7 10
I przyrównujemy ją do zera:
0⟺ 7 10 ⟺ 2 5 0⟺ 2∨ 5

Wykres pochodnej to parabola z ramionami skierowanymi do góry.

1
 • W otoczeniu punktu 2 pochodna zmienia znak z dodatniego na ujemy. Zatem
funkcja osiąga w punkcie 2 maksimum lokalne.
• W otoczeniu punktu 5 pochodna zmienia znak z ujemnego na dodatni. Zatem
funkcja osiąga w punkcie 5 minimum lokalne.
8 7 2
"#$ 2 ⋅4 20 3 11
3 2 3
125 7 1
"() 5 ⋅ 25 50 3 7
3 2 6
Ponadto

lim ∞
→./

lim ∞
→/

To oznacza, że funkcja jest monotoniczna w przedziałach ∞, 2 , 2,5 oraz 5, ∞ .

Ponadto > 0 dla ≥ 2.

Ponieważ lim ∞, 2 > 0 oraz funkcja jest w przedziale ∞, 2 rosnąca,

→./
to istnieje w tym przedziale dokładnie jedno miejsce zerowe funkcji .

Obliczamy (pierwsze punkty do obliczeń wybieramy losowo z przedziału ∞, 2 ):

0 3>0
64 7 1
4 16 40 3 114 < 0
3 2 3
Kiedy już mamy przedział, w którym funkcja na krańcach ma różne znaki, to kolejny punkt
wybieramy w środku tego przedziału (jest to metoda bisekcji):
8 7 2
2 4 20 3 33 < 0
3 2 3
1 7 5
1 10 3 10 < 0
3 2 6
Zatem ∈ 1,0 .

Przykład 2.

Za pomocą metody bisekcji znaleźć trzy pierwsze przybliżenia miejsca zerowego funkcji

7
10 3
3 2
w przedziale 1,0 . Oszacować błąd tego przybliżenia. Ile kroków metody bisekcji należy wykonać,
by mieć pewność, że błąd jest nie większy niż 0,01?

Rozwiązanie:

2
 6 6
1 5 , 6 0
7 8

1 0 1
5
2 2 2
1 7 1 21 120 72 70 35
5 5 3 <0
24 8 24 24 12
1
0 1
2
6
2 4
53
6 >0
192
1 1
: 4; 3
2
2 8
645
<0
512
3 1
8 : 2; 7
2 16
Błąd trzeciego przybliżenia obliczamy zgodnie ze wzorem

1 =A6
| = |≤? @ ⋅
2
7 1 8 1
B B≤? @ ⋅1
16 2 16
Zatem

Ustalmy C 10. . Wtedy

1 =A6
? @ ⋅ <C
2
1 =A6 1
? @ ⋅ 1 < 10. F ⋅ log < log 50
2 2

1 = 2 F< log 50
? @ <
2 100
F > log 50
=
1 1
log ? @ < log F > 5,6439
2 50
FGH= ⌈5,6439⌉ 6

3
Przykład 3.

Metodą stycznych znaleźć dwa pierwsze przybliżenia rozwiązania równania w przedziale 0,1
i szacować błąd drugiego przybliżenia:

6 6 2 0.
Rozwiązanie:

Na początku sprawdzamy założenia o zbieżności metody stycznych:

6 6 2
1. 1 11, 0 2.
Stąd 1 ⋅ 0 < 0, zatem ∈ 0,1 .
2. 3 12 6
Δ 144 72 72
12 √72 12 √72
6 M 3,4142, M 0,5858
6 6

> 0 NO ∈ 0,1

3. 6 12
0⟺ 2
Funkcja ′′ jest rosnąca. Zatem
′ > 0 NO ∈ 0,1
Metoda stycznych jest zbieżna.

Obliczamy punkt startowy metody: 1 ⋅ > 0 dla każdego ∈ 0,1 . Zatem 5 1.

Obliczamy kolejne iteracje metody stycznych:

1 11, 1 21
11 10
6 1 M 0,4762
21 21
0,4762 2,32578, 0,4762 12,3947
2,32578
M 0,4762 0,2886
12,3947

4
Do oszacowania błędu przybliżenia potrzebne nam będą oszacowania wartości bezwzględnej
pochodnej funkcji w przedziale ,

Q6 min | | 6
∈ S,T

U6 max | | 21
∈ S,T

Stąd
21
|0,8124 |≤ 0,2886 0,4762 0,0619
12

Przykład 4.

Metodą siecznych znaleźć dwa pierwsze przybliżenia rozwiązania równania w przedziale 1,0 i
oszacować błąd drugiego przybliżenia:

3 6 2 0.
Rozwiązanie:

Na początku sprawdzamy założenia o zbieżności metody siecznych:

3 6 2
1. 1 8, 0 2.
Stąd 1 ⋅ 0 < 0, zatem ∈ 1,0 .
2. 3 6 6
Δ 36 72 36
> 0 NO ∈ 1,0
Wierzchołek paraboli:
6
X 1
6
′ jest malejąca w przedziale 1,0 .
3. 6 6
0⟺ 1
Funkcja ′′ jest rosnąca. Zatem
< 0 NO ∈ 1,0
Metoda siecznych jest zbieżna.

Obliczamy nieruchomy koniec metody: 1 ⋅ > 0 dla każdego ∈ 1,0 . Stąd nieruchomy
koniec to 1. Zatem 5 0.

Obliczamy kolejne iteracje metody siecznych:

5 2
0 1 1
6 0 2⋅ ∈ 1,0
2 8 5
84
6
125

5
 1
1 84 1 71
⋅ 5 M 0,262 ∈ 1,0
5 125 84 8 271
125
Do oszacowania błędu przybliżenia potrzebne nam będą oszacowania wartości bezwzględnej
pochodnej funkcji w przedziale ,

Q6 min | | 0 6
∈ S,T

U6 max | | 1 15
∈ S,T

W metodzie siecznych mamy dwa wzory na oszacowanie błędu przybliżenia.

Najpierw stosujemy pierwszy wzór. W tym celu potrzebujemy obliczyć M 0,2041. Wtedy
0,2041
| |≤ M 0,034
6
Teraz wykorzystamy drugi wzór
15 6 71 1
| |≤ B ? @B M 0,093
6 271 5