ఆర్థికాభివృద్ధి

భారత ఆర ద - మధధ్యయుగ భారత ఆర
ర కాభివవృద ర , సస్వాతతంతధ్యత పూరస్వాపు భారత ఆర

ర క వధ్యవస ర ,
ర క వధ్యవస
సస్వాతంతతంతధ్యతనతంతరతం దేశతంలో అభివవృద ప ణాళికల - ఆర
ద ప ర క, పారశ ప - రాష
ప మిక విధానాల, కతంద ష త
ప భుతస్వాల సరళీకరణ, పప తవేటీకరణ, ప
ప ప పతంచీకరణ, కారర్మిక విధానాల, భారతదేశతంలో వధ్యవసయతం, హరత
విప ప ధానధ్యతం , జనాభా, పా
ప వతం పా ప తంతల వారీగా ఆర
ర క వధ్యతధ్యసల.
సస్వాతంతతంతధ్యతనతంతరతం దేశతంలో అభివవృద

ద
ప
ప ణాళికల
పతంచవర
ర ప
పతంచవర
ర ప
సస్వాతతంతధ్యతనికి పూరస్వామే (బ
ప టిషవార పాలనా కాలతంలో) భారతదేశతంలో ప
ప ణాళికల కోసతం
మోక్షగతండతం విశస్వాశస్వారయధ్య, జవహరలాల్ నెహ
ప (జాతీయ ప
ప ణాళికా కమిటీ), సర అదషర దళాల్
ప మికవేతతల (బాతంబే పపాన), శ
నాయకతస్వాతంలో బతంబాయికి చతందన పారశ ప మన నారాయణ్ అగరాస్వాల్
(గాతంధీ పపాన), ఎతం.ఎన.రాయ్ (ప
ప జా ప
ప ణాళిక) లాతంటి మేధావుల ప
ప ణాళికల కోసతం కవృషిచేశర. కానీ
ఇవేవీ అమలలోకి రాలేద.
ప భుతస్వాతం 1950 మారర్చిలో ప
సస్వాతతంతధ్యతనతంతరతం భారత ప ప ణాళిక సతంఘానిన్ని ఏరార్పాటు చేసతంద.
(ఇటీవల దీని స ప ణాళిక సతంఘతం దస్వారా ఇపర్పాటి వరకు 11 పతంచవర
ప తంద.) ప
ర నతంలో నీతి ఆయోగ్ ఏరార్పాట ర
ప ప సతతతం 12 వ పతంచవర
ప ణాళికల పూరతయధ్యయి. ప ర ప
ప ణాళిక అమలో
ప ఉతంద. ఆరో ప
ప ణాళిక కాలతం నతంచ
దేశ ఆర
ర కాభివవృద
ద గమనతంలో అనేక కీలక మారర్పాల చోటుచేసకునాన్నియి. వీటిని
పరశలిద
ద తం.
ఆరో ప
ప ణాళిక
(1980 ఏప
ప ల్ 1 - 1985 మారర్చి 31)
1980 లో అధికారతంలోకి వచర్చిన కాతంగ

ప స్ పారీ
ష అతంతకు మతంద జనత పారీ
ష పప వేశపటి
ష న నిరతంతర
ప ణాళిక (1978)న నిలిపవేస ఆరో పతంచవర
ప ర ప
ప ణాళికన ప
ప వేశపటి
ష తంద. ఉపాధి కలర్పాన దస్వారా
నిరదధ్యగ నిరర్మిలన, పేదరకతం, అసమానతల తగ
గ తంచడతం, సస్వావలతంబన దశగా క
ప మతంగా ప
ప గతి
సధితంచడతం, అవస
ర పన సౌకరాధ్యల కలిర్పాతంచడతం ఈ ప
ప ణాళిక మఖధ్య లకధ్యల. ఈ ప
ప ణాళికన
'నిరదధ్యగ నిరర్మిలన ప ర సత ర.
ప ణాళిక'గా అభివర
ప ప న పేరర్కొనన్ని లకధ్యల సధన కోసతం ఈ ప
ప ణాళికలో ప
ప భుతస్వా రతంగానికి ర.1,09,260 కోటు
ప
కటాయితంచార. ఇతందలో శకితకి అతధ్యధికతంగా 28 శతతం నిధుల, వధ్యవసయతం, నీటి పారదల
రతంగాలకు 24 శతతం నిధుల కటాయితంచార.
సధితంచన ప
ప గతి:
6వప
ప ణాళిక కాలతంలో సలసర 5.2 శతతం వవృద ష కుతంటే 5.7
ద రేటు సధితంచాలని లక్షధ్యతంగా పటు
శతతం వవృద
ద రేటున సధితంచడతం జరగతంద. ప ర పేరర్కొనన్ని 'హతందూ వవృద
ప ఫెసర రాజకవృష ద రేటు' (5
శతతం)న అధిగమితంచ తొలిసరగా వవృద ప తంద. ఇదే కాలతంలో తలసర ఆదయతంలో 3.2 శతతం
ద నమోద
ద రేటు, వధ్యవసయ రతంగతంలో 4 శతతం వవృద
వవృద ద రేటు నమోదయధ్యయి. ఈ ప
ప ణాళికా కాలతంలో అదనతంగా
11 మిలియన హెకా
ష రలకు నీటిపారదల సౌకరాధ్యల కలిర్పాతంచార. ఆహారధానాధ్యల ఉతర్పాతితలో 154
మిలియన టనన్నిల లకధ్యనిన్ని సధితంచగలిగాతం.
నిరదధ్యగ, పేదరక నిరర్మిలన కోసతం ఈ ప
ప తధ్యకతంగా సమగ
ప గా
ప మీణాభివవృద
ద పథకతం
(IRDP - 1980 దేశవాధ్యపతతంగా), గా ప త పథకతం (RLEGP -
ప మీణ, భూమిలేని వారకి ఉపాధి భద
1983), జాతీయ గా
ప మీణ ఉపాధి పథకతం (NREP - 1980), గా
ప మీణ పా
ప తంతలలో మహళల,
ద పథకతం (DWACRA) మొదల
శిశువుల అభివవృద ప న కారధ్యక
ప మాల చేపటా
ష ర.
వవృద
ద రేటు ఎకుర్కొవగా ఉనన్నిపర్పాటికీ, ఆరో ప
ప ణాళిక కాలతంలో ద
ప వధ్యలల్బణతం, నిరదధ్యగత, ఆదయ
అసమానతల, తదతర సమసధ్యల మాత
ప తం అలాగే ఉనాన్నియి.
ఏడో పతంచవర
ర ప
ప ణాళిక
(1985 ఏప
ప ల్ 1 - 1990 మారర్చి 31)
ఆరో పతంచవర
ర ప
ప ణాళికలో ఆర
ర అనకునన్ని విధతంగా వవృద
ద ని సధితంచడతంతో ఏడో పతంచవర
ర ప
ప ణాళిక
ఆశజనకమ
ప న ఆర
ర క వాతవరణతంలో పా
ప రతంభమ
ప తంద. ఈ పతంచవర ప ణాళికన 1985 నతంచ 2000 సతంవతత్సరతం
ర ప
వరకు, అతంటే 15 సతంవతత్సరాల కాలానిన్ని పరగణనలోకి తీసకుతంటూ దీర
ర దవృషి
ష తో తయర చేయడతం జరగతంద.
ఆర ద , ఆధునికీకరణ, సస్వావలతంబన, సతంఘిక నాధ్యయతం లాతంటి మఖధ్య ఉదే
ర క వవృద ద శల నేపథధ్యతంలో ఏడో పతంచవర
ర
ప
ప ణాళిక పా ప తంద. ఆహార ధానాధ్యల ఉతర్పాతిత, ఉదధ్యగ అవకాశల కలర్పాన, ఉతర్పాదకతన పతంచడతం, తదతర
ప రతంభమ
లకధ్యలకు ఈ ప
ప ణాళిక అధిక పా
ప ధానధ్యతం ఇచర్చితంద.
ఏడో ప
ప ణాళికలో ప ప . మొతతతం ప
ప భుతస్వా రతంగతంలో చేయదలర్చికునన్ని వధ్యయతం ర.2,18,730 కోటు ప ణాళిక
వధ్యయతంలో అతధ్యధికతంగా ఇతంధన (శకిత) రతంగానికి 28 శతతం నిధుల కటాయితంచార. అతందక దీనిన్ని 'శకిత ప
ప ణాళిక'గా
పలసత ర.
సధితంచన ప
ప గతి:
ఈప
ప ణాళికలో నిరే ద రేటు (5 శతతం) కతంటే అధిక వవృద
ద శితంచన వవృద ద (6 శతతం) సధితంచాతం. ఈ కాలతంలో తలసర
ద రేటు 3.6 శతతంగా నమోద
ఆదయవవృద ప తంద.
ప మీణ నిరదధ్యగత, పేదరక నిరర్మిలన కోసతం NREP, RLEGP లన కలిప జవహర రోజగార యోజన
గా
(JRY - 1989) పథకానిన్ని, పట
ష ణ పేదరక నిరర్మిలన కోసతం నెహ
ప రోజగార యోజన (NRY - 1989) లాతంటి
పథకాలన ఈ ప
ప ణాళిక కాలతంలో ప
ప వేశపటా
ష ర.
వార ప ణాళికల (1990-92):
ర కప
ఆర
ర క సతంక్షోభతం, రాజకీయ అస
ర రత, విదేశ మారక నిలస్వాల కొరత, ధరల పరగదల, తదతర సమసధ్యల వల
ప
1990 - 92 మధధ్యకాలతంలో వార
ర కప
ప ణాళికలన అమల చేశర. ఈ కాలతంలో భారతదేశతంలో నూతన ఆర
ర క
సతంసర్కొరణల ప
ష ర.
ఎనిమిద ప
ప ణాళిక
(1992 ఏప
ప ల్ 1 - 1997 మారర్చి 31)
ఎనిమిద పతంచవర ప ణాళిక 1990 ఏప

ర ప ప ల్ 1 నతంచ పా
ప రతంభతం కావాలిత్స ఉనన్నిపర్పాటికీ, కతంద
ప తంలో రాజకీయ
ప రతంభతం కాలేద. 1992 ఏప
అనిశిర్చితి కారణతంగా పా ప ల్ 1 నతంచ పా ప తంద. 'మానవ వనరల అభివవృద
ప రతంభమ ద 'లో
భాగతంగా శతబ
ద అతంతనికి సతంపూర
ర ఉదధ్యగత సధితంచడతం, జనాభా పరగదలన అరకట
ష డతం, సరస్వాతి
ప క పా
ప థమిక
విదధ్య, తగనీర, అతందరకీ ఆరోగధ్యతం అనే లకధ్యలతో ఎనిమిద ప
ప ణాళిక పా
ప రతంభమ
ప తంద. మఖధ్యతంశల...
ప ణాళికన ప.వి.నరసతంహారావు, మనర్మిహన సతంగ్ నమూనా (ఎల్పీజ) ఆధారతంగా రపతందతంచార.
ఈప
నూతన ఆర
ర క సతంసర్కొరణల అమల తరాస్వాత పా
ప రతంభితంచన మొదటి ప
ప ణాళిక ఇద.
ఈప
ప ణాళిక నతంచ భారత్ సూచనాతర్మిక ప
ప ణాళిక విధానానిన్ని అమల పరచతంద. దీనిలో ప
ప భుతస్వారతంగ పా
ప ధానధ్యతం
గ ప పతవేటు రతంగానికి పా
తగ ప మఖధ్యతం పరగతంద.
ఈప
ప ణాళిక కాలతంలో బడ
డ ట్ లోటున, విదేశ రణానిన్ని సవరతంచే లక్షధ్యతంతో భారత ఆర
ర క
వధ్యవస
ర నక
ప మతంగా ఓపన మారర్కొట్ ఆర
ర గా మారర్చిడానికి ప
ప యతన్నితం జరగతంద.
ఈప
ప ణాళికలో మొతతతం ప
ప ణాళిక వధ్యయతంలో ప
ప భుతస్వా రతంగానికి ర.4,85,460 కోటు
ప కటాయితంచార.
అతధ్యధికతంగా ఇతంధన రతంగానికి 27 శతతం నిధుల కటాయితంచార.
ప
ప ణాళిక ప
ప గతి:
ఈప ద రేటు లక్షధ్యతం 5.6 శతతం, సధితంచతంద 6.8 శతతం. ఈ ప
ప ణాళికలో వవృద ప ణాళిక కాలతంలో తలసర ఆదయ
ద రేటు 4.6 శతతం, వధ్యవసయతం, దని అనబతంధ రతంగాలలో 3.9 శతతం, పారశ
వవృద ప మిక రతంగతంలో 8 శతతం
(నిరే
ద శితంచతంద 7.6 శతతం), సేవారతంగతంలో 7.9 శతతం (నిరే
ద శితంచతంద 6.1 శతతం) వవృద
ద రేటు నమోదయధ్యయి.
ప ప రోజగార యోజన (PMRY - 1993), జాతీయ సమాజిక సహాయ పథకతం (NSAP -
ప ధానమతంతి
1995), గతంగా కళాధ్యణ్ యోజన (GKY) లాతంటి పథకాల ఈ ప
ప ణాళికలో పా
ప రతంభమయధ్యయి. ఈ ప
ప ణాళిక
కాలతంలో ధనిక, పేద అతంతరాల పరగాయనే అభిపా
ప యతం ఉతంద.
తొమిర్మిద ప
ప ణాళిక
(1997 ఏప
ప ల్ 1 - 2002 మారర్చి 31)
ద , గా
సతంఘిక నాధ్యయతం, సమానతస్వాతంతో కూడిన వవృద ద ప ప తొమిర్మిద ప
ప మీణాభివవృద ప ణాళిక ఎకుర్కొవగా దవృషి
ష
ప ప
సరతంచతంద. వీటిని సధితంచడానికి నాలగ అతంశలప ష సరతంచాలని పేరర్కొనాన్నిర. అవి: 1. జవన
ప తధ్యకతంగా దవృషి
నాణధ్యత 2. ఉపాధి అవకాశల మరగపరచడతం 3. పా గ తంచడతం 4. సస్వాయతం ఆధారతతం.
ప తంతీయ అసమానతల తగ
ప ప న పేరర్కొనన్ని లకధ్యల సధనకోసతం ఈ ప
ప ణాళిక కాలతంలో ప
ప భుతస్వా రతంగతంలో ర.8,59,200 కోటు
ప ఖరర్చి
ర యితంచార. ఇతందలో అతధ్యధికతంగా రవాణా, సమాచార రతంగానికి 25 శతతం నిధుల కటాయితంచార.

చేయలని నిర
ప
ప ణాళిక ఫలితల:
ఈప
ప ణాళికలో నిరే ద రేటు లక్షధ్యతం 6.5 శతతం అయిత, 5.4 శతతం వవృద
ద శిత వవృద ద ని మాత
ప మే సధితంచడతం జరగతంద.
ద రేటు 3.4 శతతం, వధ్యవసయరతంగతంలో వవృద

ఈ కాలతంలో తలసర ఆదయ వవృద ద రేటు 2.1 శతతం, పరశ
ప మల
రతంగతంలో 4.5 శతతం, సేవల రతంగతంలో 7.8 శతతం మాత
ప మే వవృద ప తంద.
ద రేటు నమోద
ద శితంచన 234 మిలియన టనన్నిల ఆహారధానాధ్యల కతంటే తకుర్కొవగా 209

వధ్యవసయరతంగతంలో లక్షధ్యతంగా నిరే
మిలియన టనన్నిల ఆహారధానాధ్యలన మాత

ప మే ఉతర్పాతిత చేయగలిగాతం. మొతతతం మీద తొమిర్మిద ప
ప ణాళిక మఖధ్య
లకధ్యలన సధితంచడతంలో విఫలమ
ప నటు
ప చపర్పావచర్చి.
ర జయతంతీ షహరీ రోజగార యోజన (SJSRY - 1997), జవహర గా

సస్వార ద యోజన (JGSY -
ప మ సమవృద
1999), సస్వార ప మ్ సస్వారోజగార యోజన (SGSY - 1999), ప
ర జయతంతీ గా ప ధాన మతంతి
ప గా
ప మ్ సడక్ యోజన
(PMGSY - 2000) లాతంటి పథకాల ఈ ప
ప ణాళిక కాలతంలో పా
ప రతంభమయధ్యయి.
పద పతంచవర
ర ప
ప ణాళిక
(2002 ఏప
ప ల్ 1 - 2007 మారర్చి 31)
జాతీయ అభివవృద ప ణాళికన డిసతంబర 2002 లో ఆమోదతంచతంద. 8 శతతం వార
ద మతండలి ఈ ప ర క వవృద
ద రేటున
ర యితంచతంద. 'సమానతస్వాతం, సతంఘిక నాధ్యయతం, నాణధ్యమ

సధితంచాలని నిర ప న మానవ వనరలన పతంపతందతంచడతం' ఈ
ప
ప ణాళిక ప
ప ధాన ఉదే
ద శతం.
మఖధ్య లకధ్యల...
ప లో 50 మిలియన
అయిదేళ ప మతందకి ఉదధ్యగాల కలిర్పాతంచడతం.
పేదరకతం నిషర్పాతితని 2007 నాటికి 5 శతతం పాయితంటు
ప , 2012 నాటికి 15 శతతం పాయితంటు
ప తగ
గ తంచడతం.
2007 నాటికి అక్షరాసధ్యతన 75 శతనికి పతంచాలి.

రాబోయే పదేళ
ప లో తలసర ఆదయతం రటి
ష తంపు చేయలి.
ప
ప ణాళికాతంతతం నాటికి అతందరకీ సరస్వాతి ప థమిక విదధ్యవాధ్యపత.
ప క పా
శిశు మరణాల రేటున (వెయిధ్యకి) 2007 నాటికి 45 కి, 2012 నాటికి 28 కి తగ
గ తంచాలి.
ప సూతి మరణాల రేటున (వెయిధ్యకి) 2007 నాటికి 2 కి, 2012 నాటికి 1 కి తగ

ప గ తంచాలి.
ర నిన్ని 2007 నాటికి 25 శతనికి, 2012 నాటికి 33 శతనికి పతంచాలి.

అడవుల విసతరా
2012 నాటికి గా
ప మాలనిన్నితంటికీ రక్షిత మతంచనీర అతందతంచాలి.
2007 నాటికి కాలషధ్యనికి గర
ప నప
ప ధాన నదలనిన్నితంటినీ శుభ
ప తం చేయలి.
వనరల కటాయితంపు:
ఈప
ప ణాళికలో ప ప కటాయితంచార. ఇతందలో అతధ్యధికతంగా 28 శతతం
ప భుతస్వారతంగానికి ర.15,25,639 కోటు
నిధుల సమాజిక సేవల, శస
స సతంకతిక విజా ప ఖరర్చి చేయలని లక్షధ్యతంగా పటు
జ నతంప ష కునాన్నిర.
పద ప
ప ణాళిక ఫలితల...
పద పతంచవర
ర ప
ప ణాళిక లక్షధ్యతంగా నిరే ర ల దేశయోతర్పాతితలో 8 శతతం వవృద
ద శితంచన సూ ద రేటున సధితంచలేకపోయతం.
ప ణాళికలో సధితంచన 5.4 శతతం కతంటే ఎకుర్కొవగా (7.6 శతతం) వవృద

అయిత తొమిర్మిద ప ద రేటున సధితంచ ఆర
ర క
వధ్యవస ద పథతం ప వె పు మళి

ర న అభివవృద ప తంచడానికి పద ప ద రేటు 6.1
ప ణాళిక దహదతం చేసతంద. తలసర ఆదయ వవృద
ద రేటు 2.1 శతతం, పారశ

ప తంద. ఈ కాలతంలో వధ్యవసయ రతంగ వవృద
శతతంగా నమోద ద రేటు 8.7 శతతం,
ప మికరతంగ వవృద
ద రేటు 9.3 శతతంగా నమోద

సేవారతంగతంలో వవృద ర ల దేశయ ఉతర్పాతితలో పదపు రేటు 30.8 శతతం, పటు
ప తంద. సూ ష బడి
రేటు 32 శతతంగా నమోదయధ్యయి.

గా
ప మీణ పా
ప తంతలలోని ఆర రతంగాలలో అవస
ర పన సౌకరాధ్యల అభివవృద
ద కోసతం ఈ ప
ప ణాళిక కాలతంలో భారత్ నిరార్మిణ్
పథకానిన్ని (2005) పా
ప రతంభితంచార.
పదపు, పటు
ష బడుల పతంపతందతంచడతం, వవృద
ద రేటు సధనలో సతంతవృపతకర ఫలితల సధితంచాతం. పేదరకతం,
నిరదధ్యగతం, పా
ప తంతీయ అసమానతల తగ
గ తంపు, వధ్యవసయరతంగతంలో వవృద ప న అతంశలో
ద రేటు సధితంచడతం మొదల ప ఈ
ప
ప ణాళిక కాలతంలో విఫలమయధ్యతం.
ప ద కొతండు, ప నెన్నితండు పతంచ వ ర ప ణాళిక ల :
ర ప
పదకొతండో పతంచవర ప ణాళిక (2007 - 12)

ర ప
గత అయిద దశబా
ద లప
ప ణాళికా కాలతంలో సూ
ర ల ఆర
ర క అతంశలో
ప సతంతవృపతకరమ
ప నప
ప గతి సధితంచనా, సతంసర్కొరణల
కాలతంలో పేదరక నిరర్మిలన, ఉపాధి కలర్పాన, గా
ప మీణ-పట
ష ణ వధ్యతధ్యసల, ఆదయ అసమానతల, పా
ప తంతీయ
అసమానతల మాత
ప తం తగ ద రేటు సస్వాలర్పాతంగా ఉతండటతంతో ప ర తుల ఆతర్మిహతధ్యల
గ లేద. వధ్యవసయ రతంగతంలో వవృద
పరగతునాన్నియి. ఈ అతంశలన దవృషి

ష లో ఉతంచకునే పదకొతండు, పనెన్నితండో ప
ప ణాళికలో
ప సమిర్మిళిత సస
ర ర వవృద
ద
లకధ్యనికి పా
ప ధానధ్యతం ఇచార్చిర.
పదకొతండో పతంచవర ప ణాళిక 2007 డిసతంబరలో జాతీయ అభివవృద

ర ప ద మతండలి ఆమోదతం పతందతంద. వధ్యవసయతం,
విదధ్య, ఆరోగధ్యతం, అవస

ర పన సౌకరాధ్యల లాతంటి కీలక రతంగాలో
ప పటు
ష బడుల పతంచాలని ఈ ప
ప ణాళికలో భావితంచార.
'సతస్వార, సమిర్మిళిత వవృద
ద కి' (Faster and Inclusive Growth) ఈ ప
ప ణాళికలో పా
రతంగాల వారీ లకధ్యల: పదకొతండో ప
ప ణాళికలో వార ద రేటు లక్షధ్యతం 9 శతతం. ప
ర క వవృద ప ణాళిక చవర సతంవతత్సరతం నాటికి
10 శతతం వవృద
ద రేటు సధితంచాలి. అయిత 2008-09, 2009-10 లో అతంతరా
డ తీయతంగా ఏరర్పాడిన ఆర
ర క
తిరోగమన పరస
ర తుల వల ద రేటున 8.1 శతనికి సవరతంచార.
ప వవృద
వధ్యవసయరతంగతంలో 4 శతతం, పారశ

ప మికరతంగతంలో 10 నతంచ 11 శతతం, సేవారతంగతంలో 9 నతంచ 11 శతతం
వవృద
ద రేటు సధితంచాలని లక్షధ్యతంగా నిరే
ద శితంచార.
ప ణాళిక - వనరల కటాయితంపు

ప
ప
ప ణాళికా వనరలో
ప భాగతంగా ఈ ప
ప ణాళిక మొతతతం ప ప . ఇతందలో కతంద
ప భుతస్వారతంగ కటాయితంపుల ర.36,44,718 కోటు ప తం
ప (59.2 శతతం). రాష

వాటా ర.21,56,571 కోటు ష తల, కతంద
ప పాలిత పా ప . వివిధ
ప తంతల వాటా ర.14,88,147 కోటు
ప సతంఘిక సేవలకు (30 శతతం) అధిక పా

రతంగాల మధధ్య వనరల కటాయితంపులో ప ధానధ్యతం లభితంచతంద. తరాస్వాతి స
ర నాలో
ప శకిత
(23.4%), రవాణా, సమాచారతం (18.3%) నిలిచాయి. సతంఘిక సేవలో ప అధిక మొతతతం వెచర్చితంచడతం వల
ప భాగతంగా విదధ్యప ప ఈ
ప ణాళికన 'విదధ్య ప
ప ర సత ర.
ప ణాళిక'గా అభివర
జాతీయస
ర యి లకధ్యల
ప ణాళికలో 6 రతంగాలకు సతంబతంధితంచన 27 నిరే
పదకొతండో ప ప మాణాలన (Monitorable targets) లక్షధ్యతంగా
ద శిత ప
పేరర్కొనాన్నిర. అవి:
I. ఆదయతం - పేదరకతం (6 అతంశల)
ర ల దేశయోతర్పాతితలో (GDP) వవృద

సూ ద రేటు 9 శతతం సధితంచడతం.
ద రేటు జడీపీలో 4 శతతం సధితంచడతం.

వధ్యవసయ రతంగతంలో వవృద
58 మిలియన
ప మతందకి కొతతగా ఉపాధి కలిర్పాతంచడతం.
ప నిరదధ్యగతం 5 శతతం కతంటే తకుర్కొవగా ఉతండేలా చేయడతం.

విదధ్యవతంతులో
ప మికుల నిజవేతనాల 20 శతతం పరగేలా చూడటతం.
ప నె పుణధ్యతంలేని శ
ప ణాళిక కాలానికి పేదరకతం 10 శతతం పాయితంటు

ప ప తగే
గ లా కవృషి చేయడతం.
II. విదధ్య (5 అతంశల)

పా ప పౌట్ రేటున 52.2 శతతం నతంచ 20 శతనికి తగ
ప థమిక విదధ్యన అభధ్యసతంచే వారలో డా గ తంచాలి.
పా
ప థమిక స
ర యిలో విదధ్య ప
ప మాణాల పతంచాలి.
ప కు ప ప బడిన వారలో అక్షరాసధ్యత రేటున 85 శతనికి పతంచాలి.
ఏడేళ
సస, పురషుల మధధ్య అక్షరాసధ్యత వధ్యతధ్యసనిన్ని 10 శతనికి తగ
ప సతతతం ఉనన్ని 10 నతంచ 15 శతనికి పతంచాలి.
ఉనన్నిత విదధ్యన అభధ్యసతంచేవార శతనిన్ని ప
III. ఆరోగధ్యతం (5 అతంశల)
2012 నాటికి శిశు మరణాల రేటున 28 కి (1000), ప
ప సూతి మరణాల రేటున 1 కి తగ
2012 నాటికి మొతతతం సతంతన సఫలధ్యత రేటున 2.1 శతనికి తగ
2009 నాటికి అతందరకీ పరశుభ
ప మ
ప న తగనీర అతందతంచాలి.
పౌషి
ష కాహార లోపతంతో బాధపడుతునన్ని పల
ప ల సతంఖధ్యన ప
ప సతత స
ర యి నతంచ సగానికి తగ
రకతహీనతతో బాధపడుతునన్ని ససల, బాలికల ప
ప సతత శతనిన్ని సగానికి తగ
IV. మహళల, పల
ప ల (3 అతంశల)
సస, పురష నిషర్పాతితని ప
ప ణాళికాతంతనికి 935 కి (1000), 2016-17 నాటికి 950 కి పతంచాలి.
ప
ప భుతస్వా పథకాల లబ
ద దరలో ప ల కనీసతం 33 శతతం ఉతండేలా చూడాలి.
ప ససల, పల
ఎలాతంటి నిరల్బతంధతం లేకుతండా పల
ప లతందర సరక్షితమ
ప న బాలాధ్యనిన్ని అనభవితంచగలగాలి.
V. మౌలిక సౌకరాధ్యల (4 అతంశల)
2009 నాటికి అనిన్ని గా

ప మీణ పేద కుటుతంబాలకు విదధ్యత్ సౌకరధ్యతం కలిర్పాతంచాలి.
2009 నాటికి 1000 మతంద, ఆప ర లాలకు, 500 జనాభా కలిగన గరజన, కొతండ పా
ప న జనాభా ఉనన్ని నివాస స ప తంతలకు
అనిన్ని కాలాలో
ప పనికి వచేర్చిలా రోడు
ప నిరర్మితంచాలి.
2007 నాటికి అనిన్ని గా

ప మాలకు టలిఫోన సౌకరధ్యతం, 2012 నాటికి బా
ప డబాధ్యతండ సౌకరాధ్యనిన్ని కలిర్పాతంచాలి.
2012 నాటికి అతందరకీ ఇళ ర లాల, 2016-17 నాటికి పేదలతందరకీ గవృహ నిరార్మిణతం.

ప స
VI. పరాధ్యవరణతం (4 అతంశల)
అదనతంగా 5 శతతం అడవుల, చట

ప న పతంచడతం.
2012 నాటికి అనిన్ని పట

ష ణాలో
ప పప పతంచ ఆరోగధ్య సతంస
ర నిరే
ద శితంచన రీతిలో వాయుకాలషధ్యరహత పరస
ర తులన కలిర్పాతంచడతం.
2012 నాటికి అనిన్ని నదీజలాలో

ప కాలషధ్యతం తొలగతంపు.
2016-17 నాటికి ఇతంధన సమరా

ర ధ్యనిన్ని 20 శతనికి పతంచాలి.
ద (సమీక్ష)
వివిధ రతంగాల అభివవృద
11 వ ప
ప భుతస్వా రతంగానికి కటాయితంచన మొతతతం ర.36,44,718 కోటు
ప కాగా, ప
ప ణాళికాతంతనికి వాసతవతంగా
ఖరర్చి చేసతంద ర.33,70,179 కోటు

ప మాత
ప మే.
ఈప ద రేటు లక్షధ్యతం 9 శతతం కాగా, వాసతవతంగా సధితంచతంద 7.9 శతతం మాత

ప ణాళికలో జడీపీ వవృద ప మే. అయిత ఇద పద ప
సధితంచన 7.8 శతతం కతంటే సస్వాలర్పాతంగా ఎకుర్కొవ.
ఈప
ప ణాళికలో వార
ర క వవృద ప న గమనిసేత, 2007-08 సతంవతత్సరాలో
ద రేట ప 9.3 శతతం, 2008-09 లో 6.7 శతతం, 2009-
10 లో 8.4 శతతం, 2010-11 లో 8.4 శతతం, 2011-12 లో 6.5 శతతం నమోద
ప తంద.
వధ్యవసయ రతంగతంలో నిరే ద రేటు 4 శతతం. అయిత 3.3 శతతం వవృద

ద శితంచన వవృద ద రేటు మాత
ప మే సధధ్యమ
ప తంద. అయిత ఇద పద
ప ణాళికలో సధితంచన 2.1 శతతం కతంటే ఎకుర్కొవ.

ప
ద రేటున పరశలిసేత, రవాణా, సమాచార, నిలస్వా రతంగాలో

రతంగాలవారీగా వవృద ప అతధ్యధికతంగా 12.7 శతతం వవృద
ద ; ప ఫె నానిత్సతంగ్,
బీమా, రయల్ ఎసే ప 10.7 శతతం వవృద

ష ట్ రతంగాలో ద ; సమాజిక, వధ్యకితగత సేవలో
ప 8.4 శతతం వవృద ప తంద.
ద నమోద
ఈప ష బడి రేటు జడీపీలో 37.6 శతతం కాగా, పదపు

ప ణాళికలో పటు
రేటు 32.9 శతతం.
ప ణాళిక (2012-17)
పనెన్నితండో ప
పనెన్నితండో ప
ప ణాళిక తుద మసయిదన డాకషర మనర్మిహనసతంగ్
ద మతండలి 2012 డిసతంబరలో

సరథధ్యతంలోని జాతీయ అభివవృద
ఆమోదతంచతంద. 2012 ఏప
ప ల్ 1 నతంచ 2017 మారర్చి 31 కాలానికి ఈ ప
ప ణాళికన రపతందతంచార. పనెన్నితండో పతంచవర
ర ప
ప ణాళిక
ప రతంభానికి మతంద 200809 లో ప

పా ప పతంచవాధ్యపత సతంక్షోభతం కారణతంగా సూ
ర ల ఆర
ర క వాతవరణతం అనిశిర్చితతంగా ఉతంద. అయిత,
అధికతంగా ఉనన్ని పటు

ష బడి రేటు, ప
ప యివేట్ రతంగ పదపు లాతంటివి పనెన్నితండో పతంచవర
ర ప
ప ణాళికలో అధిక వవృద
ద రేటున సధితంచడానికి
అనకూల అతంశలగా చపర్పాచర్చి.
ప ణాళిక మఖధ్య లక్షధ్యతం 'సతస్వార, కొనసగతంచగలిగే, అధిక సమిర్మిళిత వవృద

పనెన్నితండో ప ద ' (Faster, sustainable and
more inclusive growth). వవృద

ద ని సమిర్మిళితతం చేయడతంలో కితంద పేరర్కొనన్ని అతంశల మఖధ్య సధనాలగా చపర్పాచర్చి.
ప న పనితీరన సధితంచడతం.
వధ్యవసయరతంగతంలో మరగ
పారశ
ప మికరతంగతంలో ఉదధ్యగ అవకాశల కలర్పానన వేగవతంతతం చేయడతం.
ప న వధ్యవస
విసతవృతతంగా విసతరతంచేలా సర ర పన సౌకరాధ్యల కలర్పాన.
ఆరోగధ్యతం, విదధ్య, ప నె పుణాధ్యల అభివవృద

ద కి ఎకుర్కొవ ప
ప యతన్నితం చేయడతం.
పేదవార కోసతం ఉదే

ద శితంచన పథకాల ప
ప భావానిన్ని మరగపరచడతం.
సమాజికతంగా వెనకబడిన వరా

గ లకు ప
ప తధ్యక పథకాల రపకలర్పాన.
వెనకబడిన పా
ప తంతల కోసతం ప
ప తధ్యక ప
ప ణాళికల రపతందతంచడతం.
రతంగాలవారీ వవృద
ద రేటు లకధ్యల
వధ్యవసయరతంగతం: 4 శతతం
ప మికరతంగతం: 8.1 శతతం

పారశ
సేవారతంగతం: 9.1 శతతం
స
ర ర ధరల వద ష బడి రేటు: 39.3 శతతం
ద జడీపీలో పటు
ప ద జడీపీలోపదపు రేటు: 34.2 శతతం

ప సతత ధరల వద
మొతతతం ప
ప భుతస్వారతంగ పటు
ష బడి: ఈ ప
ప ణాళికలో మొతతతం ప
ప భుతస్వారతంగ పటు ప . ఇతందలో అతధ్యధికతంగా
ష బడి ర.80,50,123 కోటు
సతంఘిక సేవలకు 34.7 శతతం, శకితరతంగానికి 18.8 శతతం, రవాణారతంగానికి 15.7 శతతం కటాయితంచార.
లకధ్యల
ఈప
ప ణాళికలో ఆర ద , పేదరకతం - ఉదధ్యగత, విదధ్య, ఆరోగధ్యతం, అవస
ర కవవృద ర పన సదపాయల, పరాధ్యవరణతం - సస
ర రత,
సేవల అనే 7 రతంగాలకు సతంబతంధితంచ సధితంచాలిత్సన 25 లకధ్యలన నిరే

ద శితంచార. అవి:
I. ఆర ద (4 అతంశల)
ర కవవృద
ద రేటు 8 శతతం
వాసతవ జడీపీ వవృద
వధ్యవసయ వవృద
తయరీరతంగ వవృద
11 వ ప ద రేటు కతంటే 12 వ ప
ప ణాళికలో సధితంచన వవృద ప ణాళికలో ఎకుర్కొవ వవృద
ద ని సధితంచాలి.
II. పేదరకతం, ఉదధ్యగత (2 అతంశల)
తలల లకిర్కొతంపు నిషర్పాతిత ఆధారతంగా పేదరకతం శతనిన్ని 10 పాయితంటు

ప తగ
వధ్యవసయేతర రతంగతంలో కొతతగా 50 మిలియన

ప మతందకి ఉపాధి అవకాశల కలిర్పాతంచాలి. మరో 50 మిలియన
ప మతందకి
ప నె పుణాధ్యనిన్ని మరగపరచాలి.
III. విదధ్య (3 అతంశల)

ప ణాళికాతంతనికి Mean year of Schooling (7 సతంవతత్సరాలప
ప ప న ఉనన్నివారలో) మరగపరచాలి.
ఉనన్నిత విదధ్యలో అదనతంగా 2 మిలియన
ప సటు
ప పతంచాలి.
ప
ప ణాళికాతంతనికి పాఠశలలో లితంగ వధ్యతధ్యసనిన్ని, సతంఘిక వధ్యతధ్యసనిన్ని నిరర్మిలితంచాలి.
IV. ఆరోగధ్యతం (3 అతంశల)
శిశు మరణాల రేటున 25 కి, ప
ప సూతి మరణాల రేటున 1 శతనికి తగ
ప ణాళికాతంతనికి మొతతతం పునరతర్పాతిత రేటున 2.1 కి తగ
ప గ తంచాలి.
ష కాహార లోపతంతో బాధపడుతునన్ని 0-3 సతంవతత్సరాల మధధ్య ఉనన్ని పల
పౌషి ప ల సతంఖధ్యన ప
ప సతత స
ర యి నతంచ
సగానికి తగ
V. అవస
ర పన సదపాయల (8 అతంశల)
ప
ప ణాళికాతంతనికి మౌలిక సదపాయలో ష బడులన జడీపీలో 9 శతనికి పతంచాలి.
ప పటు
ర ల నీటి పారదల భూమిని 90 మిలియన హెకా
సూ ష పర నతంచ 103 మిలియన హెకా
ష పరకు పతంచాలి.
ప
ప ణాళికాతంతనికి అనిన్ని గా
ప మాలకు విదధ్యత్ సౌకరధ్యతం కలిర్పాతంచాలి.
ప
ప ణాళిక పూరతయేధ్య నాటికి అనిన్ని గా ప తో (All weather roads) అనసతంధానితంచాలి.
ప మాలన పకార్కొ రోడ
ష త రహదరలన కనీసతం రతండు ప ల పన రహదరలగా మారార్చిలి.
జాతీయ, రాష
ప
ప ణాళికాతంతనికి తూరర్పా, పడమర ప
ప యివేట్ కారడారలన పూరతచేయలి.
గా ప తన 70 శతనికి పతంచాలి.
ప మీణ టలీ సతంద
ప ణాళికాతంతనికి 50 శతతం గా
ప ప మాల 'నిరర్మిల్ గా
ప మ' హోదన పతందలి.
VI.పరాధ్యవరణతం, సస
ర రత (3 అతంశల)
ప ణాళికా కాలతంలో ఏటా 1 మిలియన మొకర్కొలన నాటాలి.
ప
ర ధ్యనిన్ని అదనతంగా 30 వేల మగావాట
పునరావవృత విదధ్యత్ సమరా ప కు పతంచాలి.
2020 నాటికి ప
ప సతతతం ఉనన్ని వాతవరణ కలషితలన 2005 స
ర యితో పోలిర్చినప్పుడు 20-25 శతనికి
మధధ్య తగ
VII.సేవల అతందబాటు (2 అతంశల)
ప ణాళిక చవర నాటికి దేశతంలోని 90 శతతం కుటుతంబాలకు బాధ్యతంకితంగ్ సేవల అతందతంచాలి.
ప
ప
ప ణాళిక చవర నాటికి ఆధార కార
ర ల, బాధ్యతంకు ఖతల దస్వారా సబత్సడీల, ఇతర సతంక్షేమ కారధ్యక
ప మాల
చలి
ప తంపుల అతందతంచాలి.
ర క , పారశ
ఆర ప మిక విధానాల
పారశ
ప మిక రతంగ విధానాల
పారశ
ప మిక రతంగ విధానాల
¤ పారశ
ప మిక రతంగ అభివవృద
ద కి ప
ప భుతస్వాతం అనసరతంచే వధ్యహతం లేద పద
ద తినే పారశ
ప మిక విధానతం అతంటార.
¤ సస్వాతతంతధ్యతనతంతరతం ప
ప భుతస్వాతం పారశ
ప మిక అభివవృద
ద కి ప
ప తధ్యక విధానాలన ప
ప కటితంచతంద.
¤ పారశ
ప మిక తీరార్మినాలన అమల చేయడానికి ప
ప ధాన కారణతం బ
ప టిష పాలనలో కుటీర పరశ
ప మల నాశనమవడతం,
భారీ పరశ
ప మల అభివవృద
ద చతందకపోవడతం.
భారత్ పారశ
ప మిక తీరార్మినాల
¤ 1944 లో ప
ప ణాళిక అభివవృద
ద విభాగానిన్ని ఏరార్పాటు చేశర.
ప మిక తీరార్మినాల 1945, 1948, 1956, 1973, 1977, 1986, 1991 పలో
¤ దేశతంలో పారశ
ప
ప కటితంచార.
సస్వాతతంతధ్యతనికి పూరస్వాతం
1945 ఏప
ప ల్ 21 న పారశ
ప మిక విధాన ప
ప కటన చేశర. ఇద పారశ
ప మిక రతంగతంలో ప
ప భుతస్వా జోకాధ్యనిన్ని,
ప మిక ప ల సనిత్సతంగ్ విధానానిన్ని ప

పారశ ప వేశపటి
ష తంద.
సస్వాతతంతధ్యతతం తరాస్వాత
¤ సస్వాతతంత ప మిక తీరార్మినానిన్ని 1948 ఏప

ప తం తరాస్వాత మొదటి పారశ ప ల్ 6 న ప
ప కటితంచార. (అపర్పాటి పరశ
ప మల శఖ
మతంతి
ప శధ్యతంప డ )
ప సద్ మఖరీ
1. పారశ
ప మిక తీరార్మినతం - 1948 :
¤ ఇద మిశ
ప మ ఆర
ర కు పునాద వేసతంద.
¤ ప పతవేటు, ప
ప భుతస్వా రతంగాల పరసర్పారతం సహకారానికి పా
లకధ్యల:
¤ జవనస
ర యి పతంపు
¤ సమాన అవకాశల కలర్పాన
¤ సమనాధ్యయతం
¤ ఆదయ వధ్యతధ్యసల నిరర్మిలన
ప మలన 4 వరా
ప ప లకధ్యల సధనకు ఈ తీరార్మినతం పరశ గ లగా విభజితంచతంద.
ఎ. ప ప మల - అణుశకిత, ప ర లేస్వాల, ఆయుధాల

ప భుతస్వా ఏకసస్వామధ్య పరశ
బ. ప ప మల - చకర్కొర, సమతంట్, భారీయతంత
ప భుతస్వాతం అజమాయిషీ చేసే పరశ ప ల, పరకరాల, ఎరవుల.
ప మ రతంగతం - ఇనమ - ఉకుర్కొ, టలిఫోన, బగ
స. మిశ గ , నౌకా, విమానాల.
ప మల - ప ప వరీ
డి. ఇతర పరశ గ కరణలో లేనివి ప పతవేట్ రతంగతంలో ఉతంటాయి.
2. పారశ
ప మిక తీరార్మినతం - 1956
¤ రతండో పతంచవర ప ణాళిక 1956 లో పారశ
ర ప ప మిక రతంగానికి అధిక పా
¤ ఈ అతంశల ఆధారతంగా 1956 ఏప
ప ల్ 30 న మరో తీరార్మినానిన్ని ప
లకధ్యల:
¤ భారీ పరశ
ప మల దస్వారా పారశ
ప మిక వవృద
ద సధితంచడతం.
¤ సమధ్యవాద రీతి సమాజ స
ర పన.
¤ప
ప భుతస్వా, ప పతవేట్ రతంగాల సహకారతం.
¤ ఆదయతం కతందీ
ప కవృతతం కావడానిన్ని నిరోధితంచడతం.
ప ప విధతంగా 1956 తీరార్మినతం భారత్లో సమధ్యవాద తరహా సమాజ స
ర పనకు ప
ప భుతస్వానికి పా
ప ధానధ్యతం ఇసూత మిశ
ప మ
ఆర
ర క విధానానికి మరగల దద
ద తంద.
మఖధ్యతంశల:
ప మలన 3 వరా
ఈ తీరార్మినతం పరశ గ లగా విభజితంచతంద.
జాబత - ఎ: దీనిలో 17 పరశ
ప మల ఉనాన్నియి. ఇవి ప
ప భుతస్వా ఏకసస్వామధ్య పరశ
ప మల.
ఉద: ఆయుధాల, అణుశకిత, ఇనమ - ఉకుర్కొ, ప ర ల, గనల.
జాబత - బ: దీనిలో 12 పరశ
ప మల ఉనాన్నియి.
ఇవి క ప భుతస్వా యజమానధ్యతం కితందకి వసత యి. జాబత ఎలో చేరర్చిని నానఫెర
ప మతంగా ప ప స్ లోహాల, అతధ్యవసర మతందల,
ప , నీటి రవాణా.
ఎరవుల, రోడు
జాబత - స: ఎ, బ జాబతలో
ప లేనివి. వీటిని ప పతవేట్ రతంగానికి వదలేశర.
పా
ప ధానధ్యతం:
¤ దీనికి విసతవృత పా
ప తిపదక ఉతంద.
¤ 'జాతీయీకరణ' ప
ప సత వన లేద.
ప భుతస్వా - ప పతవేట్ రతంగాల మధధ్య సహకారతం.

¤ప
¤ కుటీర పరశ
ప మలకు పో
ప తత్సహతం.
ప 1956 తీరార్మినానిన్ని 'ఆర

ప ప అతంశలనీన్ని ఉతండటతం వల ర క రాజాధ్యతంగతం' అతంటార.
¤ 1956 పారశ ప ధానతంగా 1970, 1973, 1975 లలో ప ల సనిత్సతంగ్

ప మిక తీరార్మినానికి సవరణల చేశర. ప
విధానానికి సతంబతంధితంచ చేసన సవరణల పా
ప ధానధ్యతం సతంతరతంచకునాన్నియి.
ప మిక ప ల సనిత్సతంగ్ విధానతం:

పారశ
¤ 1951 అకో ప మల (అభివవృద

ష బరలో పరశ ద ,క
ప మబదీ
ద కరణ) చటా
ష నిన్ని చేశర.
1970 పారశ
ప మిక విధానానికి చేసన సవరణల: ప ల సనిత్సతంగ్ విధాన లోపాలన పరశలితంచన హజారే కమిటీప
ప
1967 లో దత్ కమిటీని ఏరార్పాటు చేశర.
¤ దత్ కమిటీ సఫారసల మేరకు 1970 లో నూతన ప ల సనిత్సతంగ్ విధానానిన్ని ప

¤ 1970 తీరార్మినతం 'సతంయుకత రతంగతం' (Joint Sector) అనే భావనన ప

ష తంద.
¤ సతంయుకత రతంగతం ప
ప కారతం ఐడీబీఐ, ఐఎఫసఐ లాతంటి వితత సతంస
ర ల చలి
ప తంచన రణాలన ఈకిస్వాటీగా మారర్చికోవడతం.

పారశ
¤ 1977 లో జనత ప
ప భుతస్వాతం ఏరర్పాడిన తరాస్వాత 1977 డిసతంబర 3 న నూతన పారశ
ప మిక తీరార్మినానిన్ని
ప
¤ ఇద చనన్ని పరశ
ప మలకు అధిక పా
¤ ఈ విధానతం దస్వారా జిలా

ప పరశ ప ల (డీఐసల) ఏరార్పాటయధ్యయి.
ప మల కతంద

పారశ
జనత ప
ప భుతస్వాతం తరాస్వాత అధికారతంలోకి వచర్చిన కాతంగ ప భుతస్వాతం 1980 లో మరో తీరార్మినానిన్ని చేసతంద.
ప స్ ప
¤ప
ప భుతస్వా సమర
ర త పతంపు.
¤ 'ఆర
ర క ఫెడరలిజతం' భావన దస్వారా వెనకబడిన జిలా
ప పలో పరశ ద .
¤ అనబతంధ పరశ ప తంగ్, మారర్కొటితంగ్కు దహదతం చేసేలా 'నూధ్యకి

ప మల, వాటి ఉతర్పాతుతల అసతంబ ప యస్' సతంస
ర లన
ఏరార్పాటు చేస చనన్ని సతంస

ర ల సతంకతిక స
ర యిని పతంచడతం.
¤ 'పారశ
ప మిక రగర్మిత'న హెచర్చిరతంచే విధానతం ప
ప వేశపట
ష డతం.
¤ మొదటిసరగా 'పరాధ్యవరణ సమతులధ్యతం' గరతంచ ప

ప సత వితంచడతం.
1980 లలో ఆర
ర క సరళీకరణ చరధ్యల
1980 లో పారశ
ద కి కొనిన్ని నిబతంధనలన సరళతరతం చేశర. అవి:
ప మల ప ల సనత్స పతందడానికి ఎతంఆరటీపీ, ఫెరా (FERA) పరధిలో లేని సతంస

¤ పరశ ర ల పటు
ష బడుల పరమితిని పతంచార.
¤ 28 రకాల పరశ
ప మల, 82 రకాల మతందలకు ప ల సనిత్సతంగ్ నతంచ మినహాయితంచార.
¤ ఎతంఆరటీపీ, ఫెరా నిబతంధనలన సరళతం చేశర.
¤ 1984 లో ప ల సనత్సల విసతవృత ఏకీకరణ పథకానిన్ని ప

ష ర.

నూతన పారశ
¤ 1991 కి మతంద భారత ఆర ర లో ప పతవేట్ పాత

ర క వధ్యవస ప పరమితతంగా ఉతండేద.
¤ విదేశ మూలధనతం, సతంకతిక పరజా

జ నతంలో ప పతవేట్ పాత
ప దస్వారా జరగన అభివవృద
ద ని ప
ప భుతస్వాతం గరతతంచతంద.
¤ ఆర ర లో సరళీకరణ, ప పతవేటీకరణ, ప
ర క వధ్యవస ప పతంచీకరణ లాతంటి అతంశల ఆధారతంగా ఆర
ర క సతంసర్కొరణలో
ప భాగతంగా
1991 లో ఈ తీరార్మినతం చేశర.
¤ ఈ నూతన పారశ
ప మిక విధానానిన్ని అపర్పాటి ప
ప ధాని ప.వి.నరసతంహారావు, ఆర ప మనర్మిహన సతంగ్ 1991
ర క మతంతి
ప 24 న ప
జుల ప వేశపటా
ష ర.
ర క సతంసర్కొరణల లేద రావు - మనర్మిహన నమూనా లేద ఎల్పీజ నమూనా అతంటార.

¤ వీటిని నూతన ఆర
1991 పారశ
ప మిక తీరార్మినతం - ఆశయల
¤ దేశ పారశ
ప మిక రతంగానిన్ని అధికార ఉకుర్కొ సతంకళ
ప నతంచ రక్షితంచడతం.
¤ సరళీకరణ, ప
ప పతంచీకరణ విధానాల అమల.
¤ విదేశ పటు
ష బడులకు ఉనన్ని అవరోధాల తొలగతంపు.
ష బడిదరలకు ఎతంఆరటీపీ నతంచ విమకిత.

¤ పటు
¤ ఖయిలాపడిన పరశ
ప మల తగ
గ తంపు/ విక
ప యతం.
లకధ్యల:
¤ నిబతంధనలన సరళతం/ సలభతం చేయడతం (సరళీకరణ)
¤ప ప ధానానిన్ని పతంచడతం (ప
ప భుతస్వారతంగతంలో ప పతవేట్ పా ప తవేటీకరణ)
¤ మన దేశ ఆర
ర నప
ప పతంచ దేశల ఆర ర లకు అనసతంధానతం చేయడతం (ప
ర క వధ్యవస ప పతంచీకరణ).
¤ అతంతరా
డ తీయ పోటీ తటు
ష కునేలా ఆర
ర సమర
ర ధ్యతం పతంచడతం.
¤ ఆర
ర క అసమానతల తొలగతంపు.
¤ పారశ
ప మిక రతంగ ఉతర్పాదక రేటు, ఆర
ద రేటున పతంచడతం.
ప
ప భుతస్వాతం కితంద అతంశలో
ప సతంసర్కొరణలన తీసకొచర్చితంద.
1. పారశ
ప మిక ప ల సనిత్సతంగ్ విధానతం
¤ పారశ ద ,క
ప మిక అభివవృద ప మబదీ ష తం 1951 ప
ద కరణ చట ప కారతం రక్షణ, వధ్యహాతర్మిక, రసయనాల లాతంటి 18
ద . ఈ సతంఖధ్యన 1997 లో 8 పరశ

ప మలకు తపర్పా మిగలినవాటికి ప ల సనత్సల రద
పరశ ప మలకు, 2006 లో 5
పరశ
ప మలకు తగ
గ తంచార.
అవి:
1) ఆలర్కొహల్ 2) పగాకు 3) రక్షణ
4) హానికర రసయనాల 5) పారశ

ప మిక పేలడు పదరా
ర ల
ప ప 5 పరశ ప భుతస్వా అనమతి లేకుతండా 10 లక్షల జనాభా ఉనన్ని పా

ప మల మినహా మిగలినవాటికి ప ప తంతలో
ప తపర్పా
ప నా స
ఎకర్కొడ ర పతంచే అవకాశనిన్ని కలిర్పాతంచార.
2. విదేశ పటు
ష బడుల విధానతం
అధిక పా
ప ధానధ్యత ఉనన్ని పరశ
ప మల అభివవృద ష బడులన ఆహాస్వానితంచార. మఖధ్యతంగా రక్షణలో 26%,
ద కి విదేశ పటు
బాధ్యతంకితంగ్ 74%, ఇనూత్సరనత్స 26%, ప

ప తంట్ మీడియ 26%, టలికాతం రతంగాలో
ప 74% విదేశ పటు
ష బడులన
ప భుతస్వాతం అనమతిసత తంద.

ప
3. విదేశ సతంకతిక విధానతం

¤ కొనిన్ని నిర
ద ష
ష నియమాలతో దేశతంలో సతంకతిక పరజా
జ నానిన్ని పా
ప ధానధ్యత రతంగాలో
ప కి అనమతి ఇచర్చితంద.
¤ సతంకతిక పరజా
జ నతం దగమతి కోటి రపాయలకు మితంచకూడద.
4. ప
ప భుతస్వారతంగ విధానతం
¤ప
ప ధానాధ్యనిన్ని క
ప మతంగా తగ
¤ ఖయిలాపడిన ప ర లన BIFR (పరశ
ప భుతస్వా రతంగ సతంస ప మల ఆర ర )కు నివేదతంచడతం.
ర క పునరన్నిరార్మిణ బోర
¤ప
ప భుతస్వారతంగ సతంస
ర బోర
ర పలో వవృతిత నిపుణులన నియమితంచడతం.
¤ ఖయిలాపడిన పరశ
ప మలో
ప ని కారర్మికుల భద ద రణ నిధి (NRF)ని 1992 లో ఏరార్పాటు చేశర.
ప తకు జాతీయ పునరద
2000 లో రద
ద చేశర.
5. ప
ప భుతస్వా పా
ప ధానాధ్యనిన్ని తగ
గ తంచడతం
¤ 1956 పారశ ప భుతస్వా రతంగానికి 17 పరశ
ప మిక తీరార్మినతంలో ప ప మలన కటాయితంచగా 1991 తీరార్మినతంలో 8
పరశ
ప మలన కటాయితంచార.
¤ప ప సతతతం 3 రతంగాల మాత
ప భుతస్వా ఆధీనతంలో ప ప మే ఉనాన్నియి. అవి.
1) అణుశకిత 2) ప ర లేస్వాల 3) రక్షణ, ఆయుధాల తయరీ
6. MRTP (Monopolies & Restrictive Trade Practise)కి సవరణల
¤ MRTP - 1969 చట
ష తం పారశ
ప మిక సతంస
ర ల ఏకసస్వామధ్య అధికారానిన్ని నియతంతి
ప తంచతంద.
¤ MRTP చట
ష తం దత్ కమిటీ సఫారత్సల వల
ప ఏరర్పాడితంద.
¤ ర.100 కోటు
ప దటిన సతంస
ర ల విసతరణ, విలీనతం, స
ర ల మారర్పాడి లాతంటి అతంశలకు సతంబతంధితంచ నిబతంధనలన
తొలగతంచతంద.
¤ 2002 లో రాఘవన కమిటీ సఫారత్సల మేరకు MRTP ని రద
ద చేస దని స
ర నతంలో పోటీ చటా
ష నిన్ని
(Competition Act) ప
ప కటితంచ ప పతవేట్ రతంగ వవృద
ద కి పా
¤ MRTP కమిషన (1970) స
ర నతంలో కాతంపటీషన కమిషన ఆఫ ఇతండియ 2002 లో ఏరార్పాట
ప తంద.
7. ప ల సనత్సల విసతవృత ఏకీకరణ (Broad Bonding)
¤ ప ల సనత్సల విసతవృత ఏకీకరణన 1956 లో ప
ష ర. దీని ప
ప కారతం కొతత యతంత
ప లకు ప
ప భుతస్వా అనమతి అవసరతం
లేద.
గ ర పోలికల ఉనన్ని ఉతర్పాతుతలకు వేరేస్వార ప ల సనత్సల తీసకోవాలిత్సన అవసరతం లేకుతండా ఒక ప ల సనత్స తీసకోవచర్చి.
¤ దగ
8. విసతవృత పరశ
ప మల నిరస్వాచనతం
¤ పరశ
ప మల నిరస్వాచన పరధిని పతంచ వాధ్యపార సతంస
ర లన, సేవలన దీని కితందకి తీసకువచార్చిర.
9. చనన్ని, సూక్షర్మి గా
ప మీణ పరశ
ప మలకు ప
ప తధ్యక పాధ్యకజ
ప మల కోసతం 1991 ఆగస

¤ ఈ పరశ ష లో ప
ప తధ్యక విధానానిన్ని ప
¤ సూక్షర్మి పరశ ష బడిని 2 నతంచ 5 లక్షల రపాయలకు పతంచార.

ప మల పటు
10. లఘు పరశ
ప మలో
ప పటు
ష బడి
నూతన ఆర
ర క తీరార్మినతం ప
ప కారతం లఘు పరశ ప 10 లక్షల రపాయల పరమితిని విధితంచార.
ప మలో
11. పారశ
ప మిక స
ర ల నిర ప ఆతంక్షల రద
ర యతంప ద
¤ 10 లక్షల జనాభా మితంచని పా ప ప ల సనత్స అవసరతం లేని ఎలాతంటి పరశ

ప తంతలో ప మ అయినా ప
ప భుతస్వా అనమతి లేకుతండా
స
ర పతంచవచర్చి.
¤ 10 లక్షల జనాభా మితంచన పా ప 25 కి.మీ. దూరతంలో కాలషధ్య రహత పరశ

ప తంతలో ప మలన స
ర పతంచకోవచర్చి.
¤ ప ప చరధ్యల దస్వారా ప
ప భుతస్వా సతంస ర తన పతంచతూ... ప పతవేట్, విదేశ పటు
ర ల సమర ష బడులన ఆహాస్వానిసూత సస
ర ర,
సతస్వార పారశ
ద కి బాటల వేశర.
ప మిక రతంగతం - ప
భారత పారశ ప ధాన పరశ
ప మల
¤ భారతదేశతంలో ప
ప ధాన, భారీ పరశ
ప మలన సస్వాతతంతధ్యతనికి పూరస్వామే స
ర పతంచార. వాటిలో మఖధ్యమ
ప నవి
పరశ
ప మ స
ర పన స
ర లతం
పేపర 1812 సేరతంపూర (పశిర్చిమ బతంగాల్)
పతిత 1818 కలకతత
జనపనార 1855 ప (పశిర్చిమ బతంగాల్)
రష
చకర్కొర 1903 బీహార
సమతంట్ 1904 మద
ప స్
ఇనమ - ఉకుర్కొ 1907 జతంషెడపూర (బీహార)
ఆధునిక వస
స పరశ
ప మ 1854 బతంబాయి
1. ఇనమ - ఉకుర్కొ పరశ

ప మ
ప మన 1870 లో కులి
¤ భారత్లో మొదటి దకర్కొ ఇనమన ఉతర్పాతిత చేసే పరశ ష (పశిర్చిమ బతంగాల్) వద
ద ఏరార్పాటు
చేశర.
¤ భారీ తరహాలో పా
ప రతంభమ ర - TISCO (1907 - జతంషెడపూర, బీహార)
ప న మొదటి సతంస
¤ దేశతంలో ప ర పతంచన తొలి కరార్మిగారతం - VISCO - విశస్వాశస్వారయధ్య ఐరన అతండ స

ప భుతస్వా ఆధస్వారధ్యతంలో స ష ల్ కతంపనీ
[(VISCO - 1923 - భద
ప వతి, కరా
ర టక)]
¤ 2 వప
ప ణాళిక భారీ పరశ
ప మలకు పా
ప
ప ణాళిక ఇనమ - ఉకుర్కొ కరార్మిగారతం సహకరతంచన దేశతం
2 రరర్కొలా (ఒరసత్స) పశిర్చిమ జరర్మినీ
భిలాయ్ (చతీతస్గఢ) రషధ్య
గ పూర (పశిర్చిమ బతంగాల్)

దరా ఇతంగ
ప తండ
3 బకారో (జార
ర తండ) రషధ్య
(ప
ప భుతస్వారతంగతంలో పద
ద ద)
4 విశఖ (ఆతంధ
ప ప
ప దేశ) రషధ్య
సేలతం (తమిళనాడు) రషధ్య
విజయనగర (కరా
ర టక) రషధ్య
¤ 2005 లో జాతీయ ఉకుర్కొ విధానానిన్ని ప
ప భుతస్వాతం ఉకుర్కొ కరార్మిగారాల నిరస్వాహణకు 1974 లో Steel Authority of India (SAIL)న

¤ప
స
ర పతంచతంద.
¤ హతందస ష ల్ లిమిటడ (1954), బకారో స

ర నస ష ల్ (1964) విలీనతం దస్వారా సయిల్ ఏరార్పాట
ప తంద.
2. వస
స పరశ
ప మ
ప మ - చేనేత పరశ
¤ భారత్లో అతి పురాతన పరశ ప మ.
¤ వధ్యవసయతం తరాస్వాత అధిక ఉపాధిని అతందతంచే పరశపమ.
¤ 1818 లో పోర ష ర (పశిర్చిమ బతంగాల్)లో స

ష పగాస ర పతంచన తొలి పరశ
ప మ మూత పడితంద.
ప మన 1854 లో బతంబాయి వద
¤ రతండో పరశ ద స
ర పతంచార. ఇద ఆధునికమ
ప తంద.
వస
స పరశ
ప మల ఎకుర్కొవగా ఉనన్ని రాష
ష తల: మహారాష
ష త, గజరాత్, తమిళనాడు.
¤ నేషనల్ టక్త్సపట ల్ కారర్పారేషనన 1968 లో స

ర పతంచార.
¤ వస ప నియమితంచన కమిటీ - సతధ్యతం కమిటీ.

స రతంగతం/ చేనేతప
ప 2000 సతంవతత్సరతంలో జాతీయ చేనేత విధానానిన్ని ప
¤ సతధ్యతం కమిటీ సఫారత్సలప ప కటితంచార.
¤ దేశతంలో టక్త్సపట ల్ ఆధునికీకరణకు 1986 లో ఒక నిధిని ఏరార్పాటు చేశర. ర.750 కోట

ప తో ఐడీబీఐ
ఆధస్వారధ్యతంలో దీనిన్ని ఏరార్పాటు చేశర.
¤ మొదటి అపరల్ పారర్కొన తిరవురలో ఏరార్పాటు చేశర.

3. జనపనార పరశ
ప మ
ప న 1855 లో రష
¤ దేశతంలో మొదటి జనపనార మిల ప (పశిర్చిమ బతంగాల్) వద
ద స
¤ భారత్ జనమ ఉతర్పాతితలో మొదటి స
ర నతం, ఎగమతులో
ప రతండో స
ర నతంలో ఉతంద. జనపనార పరశ
ప మ పశిర్చిమ
బతంగాల్లో ఎకుర్కొవగా కతందీ
ప కవృతమ
ప ఉతంద.
¤ ఎకుర్కొవగా ఖయిలా పడిన పరశ ష 1987 లో జూట్ పాధ్యకితంగ్ మటీరయల్ చటా
ప మ కాబటి ష నిన్ని చేశర.
¤ దేశతంలో తొలి జాతీయ జనమ విధానానిన్ని 2005 నతంచ అమల చేసతనాన్నిర.
4. పతంచదర పరశ
ప మ
ప మన 1903 లో బీహారలో స
¤ దేశతంలో మొదటి పతంచదర పరశ ర పతంచార.
¤ పతంచదర పరశ
ప మలనీన్ని ఎకుర్కొవగా సహకార రతంగతంలో ఉనాన్నియి.
¤ అతధ్యధిక పరశ
ప మల ఉతతరప
ప దేశ, మహారాష
ష త, తమిళనాడు, కరా
ర టక, ఆతంధ
ప ప
ప దేశ రాష
ష తలో
ప ఉనాన్నియి.
¤ వస
స పరశ
ప మ తరాస్వాత రతండో అతి పద
ద పరశ
ప మ.
¤ చకర్కొర వినియోగతంలో భారత్ మొదటి స
ర నతంలోనూ, ఉతర్పాతితలో రతండో స
ర నతంలోనూ ఉతంద.
ప ఏరార్పాటు చేసన కమిటీ - మహాజన కమిటీ.
¤ చకర్కొర రతంగతంప
¤ చకర్కొర రతంగతంలో దస్వాతందస్వా ధరల విధానతం 1979 నతంచ అమల.
ద నిధిని 1982 లో ఏరార్పాటు చేశర.
¤ చకర్కొర అభివవృద
ష టూధ్యట్ ఆఫ షుగరన కానర్పార (ఉతతరప

¤ ఇతండియన ఇనస ప దేశ)లో ఏరార్పాటు చేశర.
¤ 1998 లో చకర్కొర పరశ
ప మకు ప ల సనిత్సతంగ్ విధానానిన్ని తొలగతంచార (డీల
ప సనిత్సతంగ్).
¤ 2013, ఏప
ప ల్ 4 నతంచ చకర్కొర లవీ విధానానిన్ని తొలగతంచార.
ప మిక రతంగతం - వెనకబాటుతనతం

పారశ
భారత్లో సహజ మానవ వనరల పుషర్కొలతంగా ఉనన్నిపర్పాటికీ అనేక కారణాల వల

ప పారశ
ప మిక రతంగతం తకుర్కొవ
ప
ప గతిని సధితంచతంద. దీనికి ప
ప ధాన కారణాల
1. ఉతర్పాదక సమరా
ర ధ్యనిన్ని వినియోగతంచకోకపోవడతం
2. నష
ష పలో ఉనన్ని ప
ర ల
3. తకుర్కొవ మౌలిక సదపాయల లభధ్యత
4. పా
ప తంతీయ అసమానతల
5. తకుర్కొవ సతంకతిక పరజా

జ నతం
ర క గణన - 2005
ఆర
ర క గణన (ఎకనామిక్ సనత్సస్)న పరశ
ఆర ప మల సతంఖధ్యన, ఉదధ్యగత, సతంస
ర ల వవృద
ద రేటున లకిర్కొతంచడానికి
నిరస్వాహసత ర.
ష క (National Bussiness Register) న తయరచేసత ర.
¤ దీని ఆధారతంగా జాతీయ వాధ్యపార పటి
ర క గణనన 1977 లో చేపటా

¤ మొదటి ఆర ష ర.
¤ తరాస్వాత వరసగా 1980, 1990, 1998, 2005 లలో తయర చేశర.
¤ 6 వ గణనన 2011 లో పా
2005 గణన మఖధ్యతంశల:
1. ఉపాధి కలర్పానలో మొదటి స

ర నతం - 1) మహారాష
ష త
2) తమిళనాడు
3) పశిర్చిమ బతంగాల్
4) ఉతతరప
ప దేశ
2. సతంస ద రేటు -
ర ల వవృద 1. మిజోరాతం
2. కరళ
3. తి
ప పుర
నష ర ల (Sick Industries)
ష దయక సతంస
¤ నష
ష దయక సతంస
ర లనే ఖయిలాపడిన సతంస
ర ల అతంటార.
¤ కతంపనీ సవరణల చట ప కారతం రణదత అడిగన 9 నెలలో

ష తం ప ప పు రణతం చలి
ప తంచలేని సతంస
ర న ఖయిలాపడిన
సతంస
ర గా చపర్పావచర్చి.
¤ సే ప కారతం 'ఒక సతంస

ష ట్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ ప ష తంచడతంలో ప వె ఫలధ్యతం చతంద, తన ఉనికి
ర నిరతంతరాయతంగా మిగల సవృషి
కోసతం బహర ప ఆధారపడిత అద ఖయిలాపడిన పరశ

గ త నిధులప ప మ'.
¤ ఒక సతంస
ర లేద పరశ
ప మలోని నష
ష ల దని నికర ఆసతల విలవ దటిత అద నష ర .
ష దయక/ ఖయిలాపడిన సతంస
పరశ
ప మల ఖయిలా పడటానికి కారణాల
¤ పరశ
ప మల ఖయిలాకు ప
ప ధానతంగా అతంతర
గ త, బహర
గ త కారణాల ఉతంటాయి.
అతంతర
గ త కారకాల:
1. అసమర
ర యజమానధ్య నిరస్వాహణ
2. నిర
ర య విధానతంలో లోపాల
3. ఆర
ర క/ వితత సమసధ్యల
4. ఆధునికీకరణ లేకపోవడతం
5. కారర్మిక సతంబతంధ సమసధ్యల
6. సతంకతిక పరజా
జ న అలర్పా వినియోగతం
7. ప
ప ణాళిక ప వె ఫలాధ్యల
బహర
గ త కారకాల
1. అవస
ర పన సౌకరాధ్యల కొరత
2. డిమాతండ లేమి
3. విదధ్యత్ లభధ్యత కొరత
4. పరపతి సౌకరాధ్యల కొరత
5. ప
ప భుతస్వా విధానతం
6. విదేశ, భారీ సతంస

ర ల పోటీ
7. ఉతర్పాతిత కారకాల లభధ్యతలో కొరత
ఖయిలా - ప
ప భావాల
1. సహజ, మానవ వనరల వవృథ
2. ఉతర్పాతిత దబల్బతినడతం
3. పారశ
ప మిక అశతంతి
4. రణ సతంస
ర లకు నష
ష ల
5. పటు
ష బడిదరలకు నష
ష ల
6. ప
ప భుతస్వా రాబడుల తగ
గ డతం
ఖయిల సమసధ్యల - నివారణ
1. ఖయిలాపడిన పరశ
ప మల వితత సహాయనికి 1971 లో IRCI (Industrial Reconstruction
Corporation of India) న ఏరార్పాటు చేశర.
¤ IRCI 1985 లో IRBI (Industrial Reconstruction Bank of India) గా మారర్పా చతందతంద.
¤ 1997 లో IRBI ని IIBI (Industrial Investment Bank of India) గా మారార్చిర.
2. ఖయిలా పరశ ష తం (SICA - Sick Industries Companies Act)

ప మల కతంపనీల చట
¤ SICA న 1985 లో తివారీ కమిటీ సఫారత్సప

ప ఏరార్పాటు చేశర. దీనిలో భాగతంగా 1987 లో BIFR (Board
for Industrial and Financial Reconstruction)న ఏరార్పాటు చేశర.
3. ఉదధ్యగలన తగ
గ తంచేతందకు ఉదే ప రర్మితంట్ సర్కొమ్ (VRS)న 1998 లో ప
ద శితంచన వాలతంటరీ రట ప వేశపటా
ష ర. దీనిన్ని
'గోల
ర న షేక్హాధ్యతండ' అతంటార.
4. పరశ
ప మల ప వె దొలిగేతందకు 1999 లో ఎగ
ష ట్ పాలసని పా
5. ఖయిలాపడిన పరశ
ప మల ఉదధ్యగల శిక్షణ, పునరావాసనికి 1992 లో జాతీయ పునరద
ద రణ నిధి (నేషనల్
ప రతంభితంచార. దీనిన్ని 2000 లో రద

రనధ్యవల్ ఫతండ)న పా ద చేశర.
6. ఇరాడీ పాధ్యనెల్ సఫారత్సల మేరకు SICA స
ర నతంలో 2002 లో కతంపనీ చటా
ష నిన్ని పా
7. BIFR స
ర నతంలో జాతీయ కతంపనీ లా పటతబధ్యనల్ (NCLT)న ఏరార్పాటు చేశర.
పారశ
ప మిక రతంగతం:
పారశ
ప మిక రతంగతం
1. జడీపీలో పారశ
ప మిక రతంగతం - వాటాల
1950 - 51 - 16.6%
1990 - 91 - 27.7%
2012 - 13 - 27.3%
2013 - 14 - 26.2%
2. పారశ
ప మిక రతంగతంలోని ఉపరతంగాల: గనల-తవస్వాకాల, తయరీ, నిరార్మిణతం, విదధ్యత్, గాధ్యస్, నీటి సరఫరా.
3. వసత ఆధారతంగా వవృద
ద రేటు
ప - (2012 - 13)
బేసక్ వసతవుల - 2.5% (పా
ప థమిక)
కాధ్యపటల్ వసతవుల - (-6.0%) (మూలధన)
మధధ్యతంతర వసతవుల - 1.6%
వినియోగ వసతవుల - 2.4%
4. ప
ప ధాన రతంగాల ఉతర్పాతుతల - (2012 - 13)
విదధ్యత్ ఉతర్పాతిత - 912.1 బలియన KWH
బగ
గ - 583 మిలియన టనన్నిల
కూ
క డ పట
ప లియతం - 38.0 మిలియన టనన్నిల
స
ష ల్ - 77.6 మిలియన టనన్నిల
సమతంట్ - 252.5 మిలియన టనన్నిల
టక్త్సపట ల్త్స (కా
ప త్) - 60,453 మిలియన సేర్కొస్వార మీటర
ప
చకర్కొర - 248 లక్షల టనన్నిల
5. ప ప మల - అణుశకిత, అణు ఖనిజాల, ప ర ల రవాణా.
ప భుతస్వా ఆధీనతంలోని పరశ
6. అనమతి (ల
ప సనత్స) తీసకోవాలిత్సన రతంగాల (5) - ఆలర్కొహాల్, సగరటు
ప , హానికర రసయనాల, రక్షణ
పరకరాల, పారశ ర ల.
ప మిక పేలడు పదరా
7. పారశ
ప మిక రతంగతం - వధ్యయల
ప
ప ణాళిక పారశ
ప మిక రతంగతం మొతతతం వధ్యయతంలో
ప ప వధ్యయతం(ర. కోట
ప లో) %
1. 55 2.8
2. 938 20.1
3. 1,726 20.1
4. 2,864 18.2
5. 8,989 22.8
6. 15,002 13.7
7. 25,971 11.9
8. 40,623 8.4
9. 40,408 5.0
10. 64,655 4.0
11. 1,85,653 5.1
12. 3,77,302 4.9
(కటాయితంపుల)
8. పారశ
ప మిక రతంగతం - వవృద
ద రేటు
ప
ప
ప ణాళిక - వవృద
ద రేటు
8 - 7.4%
9 - 5.0%
10 - 8.2%
11 - 6.9%
12 - 10% (లక్షధ్యతం)
9. భారత్ ఉతర్పాతుతల - ప
ప పతంచతంలోస
ర నతం
దకర్కొ ఇనమ ఉతర్పాతితలో - 4వ
జనమ ఉతర్పాతితలో - 1వ
జనమ ఎగమతిలో - 2వ
చకర్కొర ఉతర్పాతితలో - 1వ
చకర్కొర వినియోగతం - 1వ
10. సూక్షర్మి, చనన్ని, మధధ్యతరహా పరశ
ప మల (MSMEs) (2011 - 12)
MSMEs సతంఖధ్య - 447.7 లక్షల
స
ర ర మూలధనతం - ర.11,76,939
కోటు
ప
ఉతర్పాతిత - ర.18,34,332
కోటు
ప
ఉదధ్యగత - 1,012.6 లక్షల
ప
ప భుతస్వా రతంగతం
¤ 1951 లో 5 ప ర ల (పీఎస్యూల) ఉతండేవి. అపర్పాటి మూలధనతం ర.29 కోటు
ప భుతస్వా రతంగ సతంస ప
¤ 2011 లో వాటి సతంఖధ్య - 248. ఆ ఏడాద ర.9,49,499 కోటు
ప మూలధనతం.
ఈ 248 ప ర పలో 240 మాత
ప భుతస్వా రతంగ సతంస ప మే నిరస్వాహణలో ఉనాన్నియి.
ప పతవేట్ రతంగతం (2012 - 13)
1. రలయనత్స ఇతండస
ష తస్
2. టాటా కనత్సల
ష నీత్స సరీస్వాసస్ (టీసఎస్)
3. ఐటీస (ఇతంపీరయల్ టొబాకో కతంపనీ)

పారశ
ప మిక ఖయిలా - 2013
పరశ
ప మల సతంఖధ్య - 2,49,903
ఈ పరశ
ప మలకు బాధ్యతంకుల ఇచర్చిన పరపతి - ర.12,800 కోటు
ప
ప ర ల (పీఎస్యూల)
ప భుతస్వా రతంగ సతంస - 2013 ప
ప కారతం
మొతతతం - 277
నిరస్వాహణలో ఉనన్నివి - 229
నిరార్మిణతంలో ఉనన్నివి - 48
మొతతతం పటు
ష బడుల - ర.8,50,599 కోటు
ప
లాభాలో
ప ఉనన్ని పీఎస్యూల - 149 (ర.1,43,559
ప )
కోటు
నష
ష పలో ఉనన్ని పీఎస్యూల - 79 (ర.28,260
ప )
కోటు
లాభాలో
ప ఉనన్ని పీఎస్యూల
1. ONGC
2. NTPC
3. FCI
4. CIL
5. BHEl
నష
ష పలో ఉనన్ని పీఎస్యూల
1. BSNL
2. MTNL
3. AIL
4. CPCL (చనన్నియ్ పట
ప కారర్పా లిమిటడ)
5. HPFM (హతందస
ర న ఫొటఫిల్ర్మి మానధ్యఫాకర్చిరతంగ్)
1. ప
ప ణాళికా అభివవృద
ద విభాగానిన్ని ఎప్పుడు ఏరార్పాటు చేశర?
జ: 1944
2. భారత్లో పారశ ప కటనన చేయని సతంవతత్సరతం ..........

ప మిక విధాన ప
1) 1945 2) 1956 3) 1991 4) 1960
జ: 4(1960)
3. మిశ
ప మ ఆర
ర క వధ్యవస ప మిక తీరార్మినతం ..........
ర కు పునాద వేసన పారశ
జ: 1948
4. 1948 పారశ ప ధాన లక్షధ్యతం కానిద ..........

ప మిక తీరార్మినతం ప
1) జవన ప
ప మాణ స
ర యి పతంపు 2) సమాన అవకాశల కలర్పాన
3) సమ నాధ్యయతం 4) ఆదయ అసమానతల పతంపు
జ: 4(ఆదయ అసమానతల పతంపు)
5. పారశ
ప మిక రతంగానికి అధిక పా
ప ధానధ్యతం ఇచర్చిన ప
ప ణాళిక ఏద?
జ: 2 వ
6. సమధ్యవాదరీతి సమాజ స
ర పనకు పా ప మిక తీరార్మినతం చేసన సతంవతత్సరతం ..........
ప ధానధ్యతం ఉనన్ని పారశ
జ: 1956
7. 1956 పారశ
ప మిక తీరార్మినతంలోని జాబత A లోని పరశ
ప మల సతంఖధ్య ..........
జ: 17
8. సతంయుకత రతంగతం భావనన ప ష న తీరార్మినతం ..........

ప వేశ పటి
జ: 1970 తీరార్మినతం
9. జనత ప ప ధానధ్యతం ఇచర్చిన రతంగతం ..........

ప భుతస్వాతం పా
1) భారీ పరశ
ప మల 2) చనన్ని పరశ
ప మల 3) బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతం 4) ఏదీకాద
జ: 2(చనన్ని పరశ
ప మల)
10. 1980 పారశ
ప మిక తీరార్మినతం మఖధ్యతంశతం ..........
ఎ) ఆర
ర క ఫెడరలిజతం బ) నూధ్యకి
ప యస్ సతంస
ర ల
స) పారశ
ప మిక రగర్మిత హెచర్చిరతంచే విధానతం డి) పరాధ్యవరణ సమతౌలధ్య భావన
జ: ఎ, బ, స, డి
11. 1991 పారశ

ప మిక తీరార్మినానిన్ని ఎప్పుడు ప
ష ర?
ప 24
జ: జుల
D:\Industrial-Sector.pdf
పారశ ప :
ప భుతస్వా పాత
పారశ ప భుతస్వా పాత
ప
* ఆర
ద లో పరశ ప వహసత యి.
ప మల అతిమఖధ్యపాత
* పరశ
ప మల స
ర పన, వవృద
ద ని పారశ
ప మికీకరణ అతంటార.
* 1929 - 30 లో అమరకా స
ష క్మారర్కొట
ప పతనతం వల
ప వచర్చిన ఆర
ర క మాతందధ్యతం నివారణకు ప
ప భుతస్వాతం పటు
ష బడుల
పటా
ష లని జ.ఎమ్.కీనత్స సూచతంచాడు. తన సరస్వాతి ద తంతతం (General Theory) అనేక దేశల ఆర
ప క సద ర క
విధానాలన ప
ప భావితతం చేయడతంతో ప
ప ధానధ్యతం పరగతంద.
ప భుతస్వా రతంగతం - నిరస్వాచనతం

ప
* ఏ సతంస
ర మూలధనతంలోనె ప భుతస్వానికి 51% లేద అతంత కతంటే ఎకుర్కొవ వాటా ఉతంటే దనిన్ని ప
ప నా ప ప భుతస్వారతంగ సతంస
ర గా
భావిసత ర.
* పారశ
ప మిక, వధ్యవసయ, వితత, వాణిజధ్య సతంస
ర పలో ప
ప భుతస్వా యజమానధ్య నిరస్వాహణన ప
ప భుతస్వారతంగతం అతంటార.
ప భుతస్వా రతంగతం - పా
ప ప ధానధ్యతం
1. పారశ
ప మిక పునాద
2. వనరల సమీకరణ
3. అవస
ర పన
4. ఆర
ర కస
ర మత కతందీ
ప కరణ నివారణ
5. ప
ప ణాళికలకు తోడార్పాటు
6. సతంతులిత పా
ప తంతీయ వవృద
ద
7. ప
ప జోపయోగ వసూత తర్పాతిత
8. సమధ్యవాదరీతి సమాజ స
ర పన
9. ఉపాధి, పేదరకతం నిరర్మిలన
10. రక్షణ అవసరాల
ప ర ల - వరీ
ప భుతస్వారతంగ సతంస గ కరణ
1. శఖపరమ ర ల (Departmental undertakings)

ప న సతంస
* ఇవి ప
ప భుతస్వా శఖల ఆధీనతంలో ఉతంటాయి.
ఉద: తతంతితపాలా, ప ర లేస్వా
2. ప ప (Public Corporations)
ప భుతస్వా కారర్పారేషన
* ఇవి ప
ప తధ్యక చట ప నవి. వీటికి సస్వాయతంప
ష తం దస్వారా ఏరార్పాట ప తిప
ప తిత ఉతంటుతంద.
ఉద: ఎల్ఐస, ఎస
ష స, ఐవస, ఎఫసఐ
3. ప
ప భుతస్వా సతంస
ర ల
* కతంపనీల చట
ష తం దస్వారా ఏరార్పాటు అయధ్యయి.
ఉద: హెచ్ఎమ్టీ,
హతందస ర , బీఈఎల్
ర న షిపయర
ప
ప భుతస్వా రతంగ సతంస
ర లప
ప గతి
1951 లో 29 కోట
ప
ష బడులతో 5
రపాయల పటు
సతంస ప సతతతం 2010 నాటికి 5,79,320 కోట

ర ల ఏరార్పాటు అయధ్యయి. ప ష బడులతో 249
ప రపాయల పటు
సతంస
ర ల ఉనాన్నియి.
ప భుతస్వా రతంగతం - సమసధ్యల

ప
1. అధిక నష
ష ల
2. రాజకీయ జోకధ్యతం
3. సర
ప న ధరల ఉతండకపోవడతం
4. ఉతర్పాదక శకితని వినియోగతంచకపోవడతం
5. స
ర ల నిర
ర యతంలో ప
ప భుతస్వా జోకధ్యతం
6. పా
ప జకు
ష నిరార్మిణతంలో అతిజాపధ్యతం
7. ఎకుర్కొవ సబల్బతంద
8. అధిక పటు
ష బడుల
పారశ ద - చరధ్యల
1. అర
డ నసేన గపాత కమిటీ సఫారత్సల మేరకు ఎమ్ఓయూ (MOU: Memorandum of
Understanding)ల ప
ష ర.
2. నవరతన్ని
* వీటిని 1997 లో ప
ప వేశపటా ప సతతతం 14 సతంస
ష ర, ప ర ల వరకు ఉనాన్నియి.
* ఈ హోద వల
ప 1000 కోట
ప రపాయల వరకు ప
ప భుతస్వా అనమతి లేకుతండా పటు
ష బడి పట
ష వచర్చి. నిరస్వాహణ, వితత
సస్వాయతం ప
ప తిపతిత ఉతంటుతంద.
* వరసగా 3 సతంవతత్సరాల నతంచ లాభాల పతందతూ, ఒక సతంవతత్సరతం 1000 కోటు
ప లాభతం పతందలి. అలాతంటి
సతంస ప మే నవరతన్ని హోద కలిర్పాసత ర.
ర లకు మాత
3. మహారతన్ని (2009)
* నవరతన్ని హోద కలిగ, మూడేళ

ప లాభాల పతందతూ నికర లాభతం 5000 కోట
ప రపాయల ఉతండాలి.
* నికర ఆసతల ర.10 వేల కోటు
ప (గతతంలో 15 వేల) ఉతండి సతంవతత్సరతం టరోన్నివర ర.20,000 కోటు
ప
(ర.25,000 కోటు
ప ) ఉతండాలి.
* ఈ హోద పతందన సతంస
ర ల 5 వేల కోట
ప రపాయల వరకు సస్వాయతంగా పటు
ష బడుల పట
ష వచర్చి.
*ప
ప సతతతం ఇవి 7 ఉనాన్నియి. BHEL, GAIL, IOCL, CIL, ONGC, NTPC, SAIL ల హోద
పతందయి.
4. మినీరతన్ని హోద (1997)

* 3 సతంవతత్సరాల లాభాల పతందతూ 30 కోట
ప రపాయల లాభాల
దటిత మినీరతన్ని - I, 30 కోట
ప రపాయల కతంటే తకుర్కొవ ఉతంటే మినీరతన్ని
- II హోద ఉతంటుతంద.
* అధిక లాభాల పతందే ప ర ల - ONGC, NTPC, IOCL (2010 - 11)
* అధిక నష
ష ల పతందే ప ర ల - Air India, MTNL, BSNL (2010 - 11)
* మేనేజితంగ్ ఏజనీత్స పద
ద తిని 1970 లో రద
ద చేశర.
పారశ
ప మిక వితత సతంస
ర ల
స స
ర పన ఇతర అతంశల
తం
స
ర
IF 1948 Industrial Financial Corporation
C ప
జుల of India.
I * మధధ్య, దీర
ర రణాల అతందసతతంద.
* భారత్ ఏరార్పాటు చేసన మొదటి వితత సతంస
ర .
* 1993 నతంచ IFCI Ltd గా మారతంద.
స స
ర పన ఇతర అతంశల
తం
స
ర
I 1964 Industrial Devolpment Bank of
D ప 1
జుల India
B * 1976 లో సస్వాయతం ప
ప తిపతిత
I * పారశ
ప మిక వితతతంలో శిఖరాగ ర (Apex Bank)
ప సతంస
* 2004 లో IDBI Ltd గా మారతంద.
ICIC 1955 జనవర Industrial Credit & Investment Corporation of India
I * సస్వాదేశ, విదేశ కరనీత్స రపతంలో రణాల ఇసతతంద.
* 2002 లో ICICI Ltd గా మారతంద.
* భారత్లో తొలి యూనివరత్సల్ బాధ్యతంకు.
SID 1990, ఏప
ప ల్ 2 Small Industries Development Bank of India
BI *ప ప తం - లకోన్ని
ప ధాన కతంద
(లకోన్ని)
* చనన్ని పరశ
ప మలకు రణసదపాయనిన్ని కలిర్పాసతతంద.
* IDBI సడీల్బలో ప
ప ధాన వాటాదర.
* చనన్ని పరశ
ప మలకు రణాల అతందతంచే సతంస
ర లకు పునరస్వాతతతం అతందసతతంద.
IIBIL 1997 Industrial Investment Bank of India Ltd.
(కోల్కత) * 1971 లో సర పతంచన Industrial Reconstruction
Corporation of India న 1985 లో IRBI గా మారార్చిర.
* IRBI ని 1997 లో IIBIL గా పునరన్నిరర్మితంచార.
SFC 1953 (పతంజాబ) State Finance Corporation
* చనన్ని మధధ్యతరహా పరశ
ద కోసతం ఏరర్పాడితంద.
* భారత్లో మొతతతం 18 SFC ల ఉనాన్నియి.
* భారత్ SFC చటా
ష లన 1951 లో ఆమోదతంచతంద.
LIC 1956 Life Insurance Corporation
(మతంబయి) * LIC ని మొదట
ప Oriental Life Insurance అనేవార.
* 1912 - ఇనూత్సరనత్స కతంపనీ చట
ష తం
* 1938 - నాటి సమగ
ప చట
ష తం
* బీమా సదపాయల కలర్పానకు ఉదే
ద శితంచతంద
* బీమారతంగతంప
ప కమిటీ - మలో
ల తప
* బీమా నియతంత ర - IRDA (1999)
ప ణ సతంస
* LIC లో FDI ల పరమితి - 26%
GIC (నూధ్యదలీ
ప ) General Insurance Company
* GIC ని 1972 జాతీయ చట ప కారతం 1973 జనవర 1 న జాతీయతం
ష తం ప
చేశర.
* దేశ తొలి సధారణ బీమా సతంస
ర - పటతటాన (1950 - కలకతత )
* నాలగ ప
ప ధాన GIC ల
1) నేషనల్ ఇనూత్సరనత్స కతంపనీ లిమిటడ - కలకతత
2) నూధ్య ఇతండియ అసూధ్యరనత్స కతంపనీ లిమిటడ - మతంబయి
3) ఓరయతంటల్ ఇనూత్సరనత్స కతంపనీ లిమిటడ - నూధ్యఢిలీ
ప
4) యునె
ప టడ ఇతండియ కతంపనీ లిమిటడ - చనన్నియ్
నాలగ కతంపనీల నూధ్యఢిలీ ప తంగా GIPSA గా ఏరర్పాడా
ప కతంద ర యి.
(General Insurance Public Sector Association of
India)
* 2000 నవతంబర నతంచ GIC ని 'ఇతండియన రీ ఇనూత్సరర'గా
ఆమోదతంచార. ఇద 2003 నతంచ పా
ప రతంభమ
ప తంద.
UTI 1964 జుల
ప 1 Unit Trust of India
* UTI ని 'షరాఫ కమిటీ' సఫారత్సతో 1963 నవతంబర 26 న పార
ప మతంట్
చట
ష తం ప
ప కారతం ఏరార్పాటు చేశర.
* అలార్పాదయ వరా
గ ల పదపున భారీపరశ
ప మలో
ప పటు
ష డతం దస్వారా వారకి
లాభాల అతందసతతంద.
*ప
ప ధాన సర్కొమల - రాజధ్యలక్షిర్మి, ఇతండియ ఫతండ, ఇతండియ గో
ప త్ ఫతండ.
* UTI ని UTI - 1,UTI - 2 గా 2003 లో విభజితంచార.
EXI 1982 Exports & Imports Bank
M
SID 1960 * రాష
ష తల పారశ
ద కి ఏరార్పాటు.
C
మొదటగా ఆతంధ ప దేశ, బీహారలలో 1960 లో ఏరార్పాటు చేశర.
ప ప
* IFCI 1975 మారర్చిలో రస్ర్కొ కాధ్యపటల్ (RC) న పా
ప రతంభితంచతంద.
* రస్ర్కొ కాధ్యపటల్న 1988 జనవరలో Risk Capital & Technology Corporation Ltd గా
(RCTC) మారార్చిర.
* RCTC ని 1998 లో IFCI వెతంచర కాపటల్ ఫతండగా పేర మారార్చిర.
* 1989 లో Tech Devolpment & Information Company of India (1989 -
TDICI)న పా
ప రతంభితంచార. సహసతంతో పా
ప రతంభితంచే సతంకతిక పా
ప జకు
ష లకు ఇద వితత సహాయనిన్ని అతందసతతంద.
ప సతతతం ICICI వెతంచర ఫతండత్స అతంటునాన్నిర.

దీనిన్ని ప
* RBI అనబతంధ సతంస

ర నేషనల్ హౌసతంగ్ బాధ్యతంక్ (NHB)న 1988
ప లో పా
జుల ప రతంభితంచార. ఇద గవృహనిరార్మిణ రతంగతంలో శిఖరాగ ర ,
ప సతంస
ర .
పునరస్వాతత సతంస
ప - రాష
కతంద ప భుతస్వాల సరళీకరణ , పప తవేటీకరణ ,
ష తప
ప పతంచీకరణ , కారర్మిక విధానాల

ప
రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (ఆర బీఐ)/ కతంద
ప బాధ్యతంకు
రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (ఆర బీఐ)/ కతంద
* ఆధునిక కాలతంలో సరస్వాభౌమ దేశలో
ప కతంద
ప బాధ్యతంకు మఖధ్య ద ర .
ప వధ్య సతంస
* దేశ ఆర
ర క విధానాల, ద
ప వధ్య విధానాల అమలలో ఇద కీలక పాత
ప వహసత తంద.
* విల్ రోజరత్స అనే ప
ప మఖుడు అగన్ని, చక
ప తం లాతంటి నవకలర్పానల మాదరగా కతంద
ప బాధ్యతంకున మూడో నవకలర్పానగా
అభివర
ర తంచాడు.
*ప ప బాధ్యతంకు - రక్త్స బాధ్యతంక్.

ప పతంచతంలో మొదటి కతంద
1656 లో సస్వాడనలో దీనిన్ని ఏరార్పాటు చేశర.
ప తండ - 1694 (విధుల నిరస్వాహతంచన మొదటి కతంద

బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతంగ ప బాధ్యతంకు)
ప నత్స - 1800
బాధ్యతంక్ ఆఫ ఫా
బాధ్యతంక్ ఆఫ జపాన - 1882
ప ల్ బాధ్యతంక్ - 1893
ఇటలీ సతంట
ఫెడరల్ రజరస్వా బాధ్యతంక్ - 1913
ప ల్ బాధ్యతంక్ - 1934
కనడా సతంట
రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ - 1935

కతంద
ప బాధ్యతంకు నిరస్వాచనాల
1. 'కతంద
ప బాధ్యతంకు ప
ప ధాన విధి స
ర రతస్వాతం చేయడతం, అతంటే ద
ప వధ్య ప ప తంచడతం' - కిచ్ అతండ ఎల్కిన
ప వాహానిన్ని నియతంతి
2. 'ద
ప వధ్య పరమాణతం పరగదల/ తగ
గ దలన నియతంత ప బాధ్యతంకు విధి' - కతంట్
ప ణ చేయడతం కతంద
3. 'ద ప బాధ్యతంకు మఖధ్య లావాదేవి' - ఆర.ఎస్.సేయరత్స
ప వధ్య విధాన అమల కతంద
4. 'వాణిజధ్య బాధ్యతంకులకు అతంతిమ రణాలిచేర్చి సతంస
ర ' - హతి
ప
భారత్ - కతంద
* భారత్లో కతంద
ప బాధ్యతంకున రజరస్వా బాధ్యతంకు అతంటార.
* 1921 లో మూడు ప
ప సడనీత్స బాధ్యతంకులన కలిప ఇతంపీరయల్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియగా మారార్చిర. ఇద కతంద
ప
బాధ్యతంకు విధులన నిరస్వారతతంచేద.
* 1926 లో కరనీత్స, వితతతంప ప ఏరర్పాడిన రాయల్ కమిషన/ హెల

ష న యతంగ్ కమిషన కతంద
ప బాధ్యతంకు ఏరార్పాటుకు సలహా
ఇచార్చియి.
* సతంట ప స్వా రీ కమిటీ(1931) సూచనల మేరకు కతంద

ప ల్ బాధ్యతంకితంగ్ ఎతంక ప బాధ్యతంకు ఏరార్పాటు బల
ప ఆమోదతం పతందతంద.
* 1934 లో భారత్ రజరస్వా బాధ్యతంకు చటా
* ఆరబీఐని 1935 ఏప
ప ల్ 1 న ర.5 కోట
ప మూలధనతంతో ఏరార్పాటు చేశర. దీనిన్ని 1949 జనవర 1 న జాతీయతం
చేశర.
* ఆరబీఐ ప
ప ధాన కారాధ్యలయతం మతంబయిలో ఉతంద. (1937 కలకతత నతంచ మతంబయికి మారార్చిర)
* ఆరబీఐకి గవరన్నిర, నలగర ఉప గవరన్నిర
ప , 20 మతంద ప డ రక
ష పరతో కూడిన బోర
ర ఉతంటుతంద.
* ఆరబీఐ పా
ప తంతీయ కతంద
ప ల ప హె దరాబాద్, కోల్కత, బతంగళూర, చనన్నియ్, నాగపూర, పాటాన్ని నగరాలో
ప
ఉనాన్నియి.
* ఆరబీఐ ద
ప వధ్య విధానానిన్ని అమల చేసతతంద. భారత బాధ్యతంకితంగ్ క
ప మబదీ ష తం - 1949 ప
ద కరణ చట ప కారతం భారత్
ర ప ప ఆరబీఐకి సతంపూర
బాధ్యతంకితంగ్ వధ్యవస ర అధికారానిన్ని కలిర్పాతంచార.
* ఆరబీఐని భారత ద
ప వధ్య మారర్కొట్లో శిఖరాగ
ప సతంస
ర గా పేరర్కొతంటార.
* ఆరబీఐ మొదటి గవరన్నిర సర.అస్బోరన్నిసర్మిత్ (1935 - 1937)
* ఆరబీఐ భారతీయ మొదటి గవరన్నిర స.డి.దేశమఖ్ (1943 - 49)
ప సతత గవరన్నిర - రఘురాతం రాజన
* ఆరబీఐ ప ప క - నూధ్యస్ లటర (1974).
ప చరతంచే పక్షపతి
రజరస్వా బాధ్యతంక్ విధుల
* కరనీత్స మద
ప ణ, జారీ
*ప
ప భుతస్వా బాధ్యతంకు
* బాధ్యతంకులకు బాధ్యతంకు
* అతంతిమ రణ దత
* పకియరతంగ్ హౌజుల నిరస్వాహణ
* పరపతి నియతంత
ప ణ
* విదేశ నిధుల సతంరక్షణ
* పరధ్యవేక్షణ విధుల
* అభివవృద
ద విధుల
* మారక రేటు స
ర రతస్వాతం
కరనీత్స మద
ప ణ, జారీ
* ఆరబీఐ చట
ష తం - 1934 ప
ప కారతం కరనీత్స, మద
ప ణ, జారీలో ఏకసస్వామధ్య అధికారతం ఉతంద.
* ర.2 కరనీత్స నతంచ ర.1000 వరకు ఆరబీఐ మద ప ఆరబీఐ గవరన్నిర సతంతకతం
ప తంచ పతంపణీ చేసతతంద. వాటిప
చేసత ర.
* ఒక రపాయి నటు, అనిన్ని నాణేలన ఆర

ర క శఖ మద ప ఆర
ప సతతంద. రపాయి నటుప ర క శఖ కారధ్యదరర్శి సతంతకతం
ఉతంటుతంద.
* ఆరబీఐ జారీ చేసే ద

ప వధ్యతం చట
ష బద ప వధ్యతం (Legal Tender Money).
ద టతండర ద
* కరనీత్స జారీకి 1956 వరకు అమల

ప న అనపాత నిలస్వాల జారీ పద ద చేస 1957 నతంచ కనిష
ద తిని రద ష నిలస్వాల పద
ద తి
(Minimum Reserve System) ని పా

* కనిష ద తిలో భాగతంగా 1957 లో ర.200 కోట
ష నిలస్వాల పద ప కు తగ
గ తంచార. అతంటే కరనీత్స జారీ సమయతంలో కనిష
ష
నిలస్వాలో ర.115 కోటు

ప బతంగారతం, ర.85 కోటు
ప విదేశ మారకతం/ సకూధ్యరటీల ఉతండాలి.
భారత్లో నాణేల మద
ప ణ జరగే స
ర లాల: మతంబయి, కోల్కత, ప హె దరాబాద్, నయిడా.
కరనీత్స మద
ప ణ కతంద
ప ల
1. ఇతండియన సకూధ్యరటీ ప
ప స్ - నాసక్
2. సకూధ్యరటీ ప
ప స్ - ప హె దరాబాద్
3. బాధ్యతంక్ నట్త్స ప
ప స్ - దేవాస్ (ఉతతరప
ప దేశ)
4. సకూధ్యరటీ పేపర - ఔషతంగాబాద్
5. నూతనతంగా నిరార్మిణతంలో ఉనన్నివి - మ

ప సూర (కరా
ర టక), సలోల్బని (పశిర్చిమ బతంగాల్)
* భారత్లో కరనీత్స మద ద తిలో జరగతుతంద. ఈ రపాయి (10 × 10 = 100 ప ప సల =

ప ణ దశతంశమాన పద
1 రపాయి) భారత పా ప వధ్యతం. 1962 లో మొదటి రపాయిని మద
ప మాణిక ద ప తంచార.
* 1835 నతంచ భారత పా
ప మాణిక ద
ప వధ్యతంగా రపాయి అమలో
ప కి వచర్చితంద.
ప
ప భుతస్వా బాధ్యతంకు
* కతంద
ప , రాష ప భుతస్వాలకు (జమూర్మి, కాశర్మిర మినహా) ప
ష తప ప భుతస్వా బాధ్యతంకుగా, ఏజతంట్గా పనిచేసతతంద.
సలహాదరగా ఉతంటుతంద.
* కతంద
ప , రాష
ష తలకు ఓవర డా
ప ఫష సౌకరధ్యతం అతందసతతంద.
* కతంద
ప , రాష
ష తలకు ఇచేర్చి సస్వాలర్పాకాల రణాల 90 రోజుల పరమితితో మతంజూర చేసతతంద. వీటిని 'వేస్ అతండ మీనత్స'
(Ways & Means) అడాస్వానత్సల అతంటార.
బాధ్యతంకుల బాధ్యతంకు, అతంతిమ రణదత
* దేశతంలోని అనిన్ని బాధ్యతంకులన నియతంతి

ప తంచే అధికారతం ఆరబీఐకి ఉతంద.
* బాధ్యతంకితంగ్ క
ప మబదీ ష తం - 1949 కి 1962 లో చేసన సవరణ ప
ద కరణ చట ప కారతం నగద నిలస్వాల నిషర్పాతిత (CRR) 3 -
15% ఉతండాలి. ఈ విధతంగా బాధ్యతంకుల వధ్యవహారాలన క
ప మబద
ద తం చేసతతంద. ఈ విధతంగా బాధ్యతంకులకు బాధ్యతంకుగా
వధ్యవహరసతతంద. బాధ్యతంకుల బల
ప లన రీ డిసౌర్కొతంట్ చేసతతంద. బాధ్యతంకితంగ్ సతంక్షోభ స
ర తిలో వాణిజధ్య బాధ్యతంకులకు ఆరబీఐ
రణాలిచర్చి ఆదకుతంటుతంద. కాబటి

ష ఆరబీఐని అతంతిమ రణదత అతంటార.
పరపతి నియతంత
ప ణ:
* ఆరబీఐకి దేశతంలో ద ప నియతంత
ప వధ్యతంప ప ణాధికారతం ఉతంటుతంద.
*ద
ప వధ్యలల్బణతం, ప
ప తి ద
ప వధ్యలల్బణ స
ర తులన నివారతంచ ఆర
ర కస
ర రతస్వాతం చేకూరర్చిడానికి పరపతి నియతంత
ప ణ చేసతతంద.
ద
ప వధ్యతం హెచర్చి తగ
గ లన నివారసతతంద.
* 1956 నతంచ ఎతంపక చేసన పరపతి నియతంత

ప ణలన ఎకుర్కొవగా వినియోగసతతంద.
పకి యరతంగ్ హౌజులన నిరస్వాహతంచడతం
* ఆరబీఐ పకియరతంగ్ హౌజుల దస్వారా అనిన్ని వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల తమ రాబడుల/ చలి
ప తంపుల సమసధ్యలన
పరషర్కొరతంచకుతంటాయి.
* భారత్లో మతంబయి, కోల్కత, బతంగళూర, ప హె దరాబాద్, కానూర్పార, నాగ్పూర, దలీ

ప నగరాలో
ప పకియరతంగ్
హౌజుల ఉనాన్నియి.
* ఇవి లేని చోట ఆరబీఐ తరఫున ఎస్బీఐ పకియరతంగ్ హౌజగా పనిచేసతతంద.
విదేశ నిలస్వాల రక్షణ:
* దేశతంలో కరనీత్స స
ర రతస్వా సధనకు ఆరబీఐ విదేశ నిలస్వాల సతంరక్షణ బాధధ్యతన చేపడుతుతంద.
పరధ్యవేక్షణ విధుల
* బాధ్యతంకుల స
ర పన, ప ల సనత్సల మతంజూరీ, శఖల విసతరణ, ప ల సనత్సల రద ప ఆరబీఐకి ఆధికారతం
ద లాతంటి అతంశలప
ఉతంటుతంద.
* బాధ్యతంకుల పరధ్యవేక్షణ ఆరబీఐ బాధధ్యత.

అభివవృద
ద విధుల
* దేశతంలో వివిధ రతంగాల అభివవృద

ద కి ఆరబీఐ ప
ప తధ్యక్షతంగా, పరోక్షతంగా కవృషి చేసతతంద.
* 1935 లో వధ్యవసయ పరపతికి వధ్యవసయ పరపతి విభాగానిన్ని (1951 నతంచ పా
ప ధానధ్యతం) ఏరార్పాటు చేసతంద.
* వధ్యవసయరతంగ వవృద
ద కోసతం 1982 లో నాబార
ర న ఏరార్పాటు చేశర.
* పారశ
ప మిక పరపతికి 1964 లో ఐడీబీఐని ఏరార్పాటు చేశర.
డిపాజిట్ బీమా కారర్పారేషన - 1962
యూటీఐ - 1964
గవృహరణాల కోసతం - నేషనల్ హౌసతంగ్ బాధ్యతంకు - 1988
ప మిక పునరన్నిరార్మిణానికి - ఐఆరసఐ - 1972

పారశ
ర - 1995 జూన 14 న ఏరార్పాటు

అతంబడత్సమన వధ్యవస
ఆర బీఐ లకధ్యల
1. ద
ప వధ్య స
2. పరపతి నియతంత
ప ణ
3. పరపతి విధానతం రపకలర్పాన, అమల

ఆర బీఐ ద
ప వధ్యవిధానతం
* ఆర
ర క వధ్యవస ప వధ్యతం (నాణేల, నటు
ర లోని కొనిన్ని ఆదరర్శి లకధ్యల సధనకు ద ప , M1, M3) దస్వారా ఆరబీఐ చేపటే
ష
విధానమే ద
ప వధ్య విధానతం.
*ద
ప వధ్య సప
ప య్ హెచర్చితగ
గ ల నియతంత
ప ణ విధానానిన్ని ద
ప వధ్య విధానతం అతంటార.
* ఆరబీఐ 3 నెలలకు ఒకసర లేద అవసరమ
ప న సతందరరతంలో పరపతి విధానతం/ ద
ప వధ్య విధానానిన్ని సమీక్షిసతతంద.
* ఆర
ర లో ద
ప య్ నియతంత
ప ణకు ఆరబీఐ చేసే విధానానిన్ని పరపతి నియతంత
ప ణ సధనాల/ ద
ప వధ్య
నియతంత
ప ణ సధనాల అతంటార.
ప వధ్య విధానతం - లకధ్యల

ద
1. ధరల స
ర యి నియతంత
ప ణ
2. వాధ్యపార చకా ప ణ (ద
ప ల నియతంత ప వధ్యవిధానతం మఖధ్య ఉదే
ద శతం)
3. సతంపూర
ర ఉదధ్యగత సధన
4. మారక రేట
ప స
5. చలి
ప తంపుల శషతం సమతులధ్యత
6. ఆర
ద సధన
ప వధ్య విధానతం అమల - దశల

ద
* ఆరబీఐ అనసరసతనన్ని ద
ప వధ్య/ పరపతి విధానతంలో 3 విభినన్ని దశలనాన్నియి.
కాలతం విధానతం/దశ
1 1952 - 72 నియతంతి
ప త విసతరణ దశ
.
2 1972 - 91 కుదతంపు దశ
.
3 1991 నతంచ విసతరణ దశ
.
* ఆరబీఐ ఆధీనతంలో పరపతి నియతంత
ప ణ 2 రకాలగా ఉతంటుతంద. వీటినే ద
ప వధ్య విధాన సధనాల అని కూడా అతంటార.
1) పరమాణాతర్మిక పరపతి నియతంత
ప ణ
2) గణాతర్మిక/ ఎతంపక చేసన పరపతి నియతంత

ప ణ
I. పరమాణాతర్మిక పరపతి నియతంత
ప ణ
* దీనేన్ని సతంప
ప దయ పద
ద తి అతంటార.
* ఇద ఆర
ర లోని ద
ప వధ్య పరమాణాలన నేరగా పతంచతుతంద/ తగ
గ సతతంద.
ఈ విధానతంలో కితంద అతంశల ఉతంటాయి.
(ఎ) బాధ్యతంకు రేటు/ రీడిసౌర్కొతంట్ రేటు (BR)
* ఆరబీఐ వద ర రేటునే బాధ్యతంకు రేటు (BR) అతంటార.

ప విధితంచే వడీ
ద వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల తీసకునే రణాలప
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల డిసౌర్కొతంట్ చేసన బల

ప లన ఆరబీఐ రీడిసౌర్కొతంట్ చేసే రేటు.
* బాధ్యతంక్ రేటున ద
ప వధ్యలల్బణ, ప
ప తి ద
ప వధ్యలల్బణ కాలాలో
ప మారసతతంద.
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో బాధ్యతంకు రేటున పతంచతుతంద. తదస్వారా వడీ
ర రేటు
ప పరగతయి. ఇద పరపతి/ రణాల
తగ
గ దలకు దరతీస, ద ప య్, ఆదయల, కొనగోల శకిత, డిమాతండు
ప వధ్య సప ప తగ
గ ధరల తగ
గ తయి.
*ప
ప తిద గ సతతంద. తదస్వారా (ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో బాధ్యతంకు రేటున తగ ప వధ్యలల్బణతం - ధరల) ప ప అతంశలనీన్ని
మారతయి. దీనివల
ప వడీ
ర రేటు
ప తగ
గ రణ లభధ్యత, ఆదయల, ద ప య్, కొనగోల శకిత, డిమాతండ పరగ
ధరల పరగతయి. (ప ప వధ్యలల్బణతం - ధరల)
ప తి ద
(బ) చట ద నిలస్వాల నిషర్పాతిత (Statutory Liquidity Ratio - SLR)
ష బద
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల తమ డిపాజిట
ప లో కొతంత మొతత నిన్ని నగద, బతంగారతం, సకూధ్యరటీల రపతంలో తమ వద
ద
ఉతంచకునే మొతత నిన్ని SLR అతంటార.
* SLR న 1962 లో పా
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో SLR న ఆరబీఐ పతంచతుతంద.
*ప ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో SLR న తగ
ప తిద గ సతతంద.
(స) నగద నిలస్వాల నిషర్పాతిత (Cash Reserve Ratio - CRR)
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల తమ డిపాజిట ద ఉతంచాలిత్సన నిషర్పాతితని CRR అతంటార.
ప లో ఆరబీఐ వద
* 1956 లో CRR న పా
* ఆరబీఐ ఈ CRR న మారర్చిడతం దస్వారా పరపతి పరమాణానిన్ని మారసతతంద.
* CRR పరపతి పరమాణతం
* CRR పరపతి పరమాణతం

CRR, పరపతి పరమాణతం మధధ్య విలోమ సతంబతంధతం ఉతంటుతంద.
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో CRR న పతంచ పరపతిని తగ
గ తంచడతం దస్వారా ధరల తగ
గ తయి.
*ప ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో CRR న తగ
ప తిద గ తంచ పరపతిని పతంచ తదస్వారా ధరల పరగేలా ఆరబీఐ చరధ్యల
తీసకుతంటుతంద.
* ఆరబీఐ సవరణ చట
ష తం - 1962 ప
ప కారతం 3 - 15% వరకు CRR న మారేర్చి అధికారతం ఆరబీఐ పతందతంద.
(డి) రపో రేటు
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల ఆరబీఐ వద

ద సస్వాలర్పా కాలానికి (1 - 15 రోజుల) తీసకునే రణాలప
ప ఆరబీఐ విధితంచే వడీ
ర
రేటున రపో రేటు అతంటార.

* Re Purchasing Option rate (Repo Rate)
* రపో రేటున 1992 డిసతంబర 10 న ప
ష ర.
* సస్వాలర్పాకాల రణాలప ర రేటు - రపో రేటు

ప ఆరబీఐ విధితంచే వడీ
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో ఆరబీఐ రపో రేటున పతంచతుతంద. ప
ప తిద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో రపోన తగ
(ఇ) రవరత్స రపో రేటు
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల తమ నిలస్వాలన ఆరబీఐ వద

ద డిపాజిట్ చేసనతందకు ఆరబీఐ వాటికి చలి
ప తంచే వడీ
ర రేటునే రవరత్స
రపో అతంటార.
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల నతంచ ఆరబీఐ తీసకునే రణాలప

ప చలి
ప తంచే వడీ
ర రేటు.
* దీనిన్ని 1996 నవతంబర నతంచ ప

ష ర.
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో ఆరబీఐ రవరత్స రపోన పతంచతుతంద. దతంతో బాధ్యతంకుల నతంచ నగద ఆరబీఐకి చేరతుతంద.
దీనివల
ప వధ్యవస
ర లో ద
ప య్ తగ
గ ధరల తగ
గ తయి.
*ప
ప తిద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో ఆరబీఐ రవరత్స రపోన తగ
(ఎఫ) బహరతంగ మారర్కొట్ వధ్యవహారాల (Open Market Operations)

ప భుతస్వా సకూధ్యరటీలన బహరతంగ మారర్కొట
ప అమర్మికాల, కొనగోల చేసే ప
ప కిపయలన బహరతంగ
మారర్కొట్ వధ్యవహారాల అతంటార.
* ఇవి ఆరబీఐకి, ప
ప జలకు, సతంస
ర లకు, బాధ్యతంకులకు మధధ్య జరగతయి.
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో ఆరబీఐ ప
ప భుతస్వా సకూధ్యరటీలన అమర్మితుతంద. ఇలా బాధ్యతంకుల, సతంస
ర ల నతంచ వచర్చిన ద
ప వధ్యతం
ఆరబీఐకి చేరతుతంద. ఇద పరపతి సవృషి
ష ని తగ
గ తంచ ధరల తగ
గ దలకు కారణమవుతుతంద.
*ప
ప తిద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో ఆరబీఐ ప
ప భుతస్వా సకూధ్యరటీలన కొనగోల చేసతతంద.
* బహరతంగ మారర్కొట్ చరధ్యల సమర
ర వతంతతంగా పరపతిలో మారర్పాలన తీసకువసత యి.
II. గణాతర్మిక/ ఎతంపక చేసన పరపతి నియతంత
ప ణ సధనాల
* ఎతంపక చేసన రతంగాలకు ద
ప వధ్య ప
ప వాహతం జరగేలా చేసే సధనాలివి. అభివవృద
ద దవృష
ష ధ్య అవసరమ
ప న రతంగాలకు
పరపతిని అతందతంచేలా, హానికర రతంగాలకు పరపతిని తగ
గ తంచేలా ఉపయోగతంచే సధనాలన గణాతర్మిక సధనాల
అతంటార.
(ఎ) మార
డ పన నిర
ర యతం
* బాధ్యతంకుల రణాల ఇచేర్చిటప్పుడు హామీగా ఉతంచకునన్ని వసతవు/ ఆసతల విలవకు; బాధ్యతంకు ఇచేర్చి రణానికి మధధ్య
ఉనన్ని తడాన మార
డ న అతంటార.
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో మార
డ పనన పతంచ, ప
ప తిద
ప వధ్యలల్బణతంలో తగ
(బ) పరపతి రేషనితంగ్
* కతంద
ప బాధ్యతంకు వివిధ రతంగాలకు రణాల పరమాణతం, వేరేస్వార వసూత తర్పాతితకి ఎతంతమేర రణాల ఇవాస్వాలో
నిర
ర యితంచడతం అతంటే ఏయే రతంగాలకు, ఏయే వసతవులకు పరపతిని ఇవాస్వాలో ఆదేశితంచే విధానతం.
* 1965 నవతంబరలో కపడిట్ ఆథర ప రతంభితంచ 1988 లో రద
ప జేషన సర్కొమన పా ద చేసతంద.
* వేరేస్వార వరా
గ లకు వేరేస్వార వడీ ర రేటు విధానానిన్ని 1995 నవతంబర 1 న
ర ల విధితంచే విచక్షణాతర్మిక వడీ
పా
(స) వినియోగ పరపతి క
ప మబదీ
ద కరణ
* వివిధ వసత కొనగోలకు వినియోగ పరపతిని డౌన పేమతంట్ (మతందగా చలి
ప తంచాలిత్సన మొతతతం), వాయిద సతంఖధ్యలో
మారర్పా దస్వారా పరపతిని క
ప మబద
ద తం చేసతతంద.
*ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో డౌన పేమతంట్న పతంచ, వాయిదల సతంఖధ్యన తగ
గ సతతంద. ప
ప తిద
ప వధ్యలల్బణతంలో దీనికి
వధ్యతిరేకతంగా వధ్యవహరసతతంద.
(డి) ప నె తిక ఉదల్బధ
* అతంచనా వాధ్యపారాల, పబాక్ మారర్కొటరత్సకు, ఆర
ర క రతంగానికి హాని కలిగతంచే రతంగాలకు రణాల ఇవస్వావద
ద ని
వాణిజధ్య బాధ్యతంకులకు ఆరబీఐ ఇచేర్చి సలహా.
(ఇ) ప
ప తధ్యక్ష చరధ్యల
* ఆరబీఐ ఆదేశలన గౌరవితంచని సతందరరతంలో వాణిజధ్య బాధ్యతంకులప
ప నేరగా తీసకునే చరధ్యలన ప
ప తధ్యక్ష చరధ్యల
అతంటార.
ఉద: బాధ్యతంకులకు రణాల నిరాకరణ, పనాలీ
ష ల విధితంచడతం, బా
ప తంచల పతంపున నిరాకరతంచడతం, బాధ్యతంకుల విలీనతం,
రీడిసౌర్కొతంట్ రేటు నిరాకరణ, చవరగా బాధ్యతంకు ప ల సనత్స రద ప నవి.
ద చేయడతం మొదల
* 1982 లో భారత ద
ప వధ్య వధ్యవస
ర సమీక్షకు సఖమయ్ చక
ప వరత కమిటీని నియమితంచార.
* బాధ్యతంకుల పనితీర పరధ్యవేక్షణకు - పదర్మినాభతం కమిటీ (1995 - 96)
*ప ర కరణ - వరర్మి కమిటీ

ప భుతస్వా బలహీన బాధ్యతంకుల పునరవధ్యవస
* బాధ్యతంకుల, వితత సతంస
ర ల సమనస్వాయతం - ఖన వరర్కొతంగ్ గ
క ప (1998)
* డబట్ రకవరీ టి
ప బధ్యనల్ ఏరార్పాటు - కలకతత
* అధిక సమర ర రేటు - ప పతమరీ లతండితంగ్ రేటు
ప విధితంచే వడీ
ర ధ్యతం ఉతండే ఖతదరలప
ప వధ్యలల్బణతం - ప
ద ప తిద
ప వధ్యలల్బణ కాలతంలో పరపతి నియతంత
ప ణ
చరధ్యల (ఆరబీఐ) 2014 జూన 3 ద
ప వధ్య/
ప వధ్యలల్బణతం (P )
ద ప ప వధ్యలల్బణతం (P )
ప తిద
పరమాణాతర్మిక పరపతి సమీక్షలో రేటు
ప
1. BR పతంచతుతంద తగ
గ సతతంద 9%
2. CRR (1956) పతంచతుతంద తగ
3. SLR (1962) పతంచతుతంద తగ
గ సతతంద 22.5%
4. రపో (1992) పతంచతుతంద తగ
5. రవరత్స రపో (1996) పతంచతుతంద తగ
6. OMO అమర్మితుతంద కొనగోల
గణాతర్మిక
7. మార
డ పన పతంచతుతంద తగ
గ సతతంద
8. డౌన పేమతంట్ పతంచతుతంద తగ
గ సతతంద
9. వాయిదల సతంఖధ్య తగ
గ సతతంద పతంచతుతంద
1. భారత్లో కతంద
ప బాధ్యతంకుగా పనిచేసేద
జ: RBI
2. రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ చటా
ష నిన్ని ఎప్పుడు చేశర?
జ: 1934
3. ఆరబీఐ ఎప్పుడు ఏరార్పాట
ప తంద?
జ: 1935
4. రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియన ఎప్పుడు జాతీయతం చేశర?
జ: 1949
5. భారత ద
ప వధ్య మారర్కొట్లో శిఖరాగ
ప సతంస
ర
జ: RBI
6. ఆరబీఐ ప
ప సతత గవరన్నిర
జ: రఘురాతం రాజన
7. కరనీత్స మద
ప ణలో గతత ధికారతం ఉనన్ని బాధ్యతంకు
జ: RBI
8. కితందవాటిలో ఆరబీఐ విధి ఏద?
1) ప
ప భుతస్వానికి బాధ్యతంకుగా పనిచేయడతం 2) బాధ్యతంకులకు అతంతిమ రణదతగా వధ్యవహరతంచడతం
3) విదేశ నిలస్వాలన పరరక్షితంచడతం 4) ప ప వనీన్ని
జ: 4(ప
ప వనీన్ని)
9. నాబార
ర (NABARD) న ఎప్పుడు ఏరార్పాటు చేశర?
జ: 1982
10. IDBI ని ఏరార్పాటు చేసన సతంవతత్సరతం
జ: 1964
11. ద
ప వధ్య విధానానిన్ని అమల చేసే సతంస
ర
జ: రజరస్వా బాధ్యతంక్
12. రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ లకధ్యల ఏవి?
1) ద
ప వధ్య స
ర రతస్వాతం 2) పరపతి నియతంత
ప ణ 3) పరపతి విధాన రపకలర్పాన 4) ప ప వనీన్ని
జ: 4(ప
13. ద
ప వధ్య విధాన సధనతంలో భాగతం కానిద?
1) బాధ్యతంక్ రేటు 2) రపో రేటు 3) రవరత్స రపో రేటు 4) షేర
ప
జ: 4(షేర
ప )
14. ఆరబీఐ పరమాణాతర్మిక సధనతం కానిద
1) రపో 2) రవరత్స రపో 3) మార
డ పన 4) బాధ్యతంక్ రేటు
జ: 3(మార
డ పన)
15. నగద నిలస్వాల నిషర్పాతిత (CRR)ని ఏ సతంవతత్సరతంలో పా
ప రతంభితంచార?
జ: 1956
16. చట ద నిలస్వాల నిషర్పాతిత (SLR) ఎప్పుడు పా
ష బద ప రతంభమ
ప తంద?
జ: 1962
ప వధ్యమారర్కొట్ – సధనాల:
ద
ప వధ్యమారర్కొట్ - సధనాల
ద
* సస్వాలర్పాకాల వితత నిన్ని సమకూరేర్చి మారర్కొట్న ద

ప వధ్యమారర్కొట్ (Money Market) అతంటార.
*ద
ప వధ్యమారర్కొట్ ప
ప తధ్యక్ష ద
ప వధ్యతంగా వధ్యవహరతంచద. సమీప ద
ప వధ్యతంగా పేరర్కొనే వివిధ పత
ప ల లేద సకూధ్యరటీల
ఆధారతంగా రణాలన మతంజూర చేసతతంద.
* సస్వాలర్పాకాల పరమితి ఉతండే వరతకపు బల
ప ల, ట ప ,ప
ప జరీ బాతండు ప భుతస్వా సకూధ్యరటీల, పా
ప మిసరీ నట్ల, బాధ్యతంకుల
అతంగీకారాల... వీటనిన్నితంటిని సమీప ద
ప వధ్యతం అతంటార.
* ఈ పత
ప ల కొనగోల, అమర్మికాల జరపే వధ్యవస
ర నే ద
ప వధ్యమారర్కొట్ అతంటార.
* వీటి కాలవధ్యవధి ఒక రోజు నతంచ ఒక సతంవతత్సరతం ఉతంటుతంద.
*ద
ప వధ్య మారర్కొట్న సస్వాలర్పాకాల పరపతి మారర్కొట్ అతంటార.
1. అసతంఘటిత ద
ప వధ్యమారర్కొట్
a) రణాల లేద వితత కతంపనీల
b) చట్ఫతండ కతంపనీల
c) నిధి (సతంఘ సభుధ్యలకు మాత
ప మే)
d) దేశయ బాధ్యతంకుల
గజరాతీ షరీఫల - మతంబయి, కోల్కత
చటి ప / మారాస్వాడీల - మతంబయి
ష యర
షికారపుర షరాపల - ఈశనధ్య రాష
ష తల
e) వడీ
ర వాధ్యపారల
2. సతంఘటిత మారర్కొట్
* భారత ద
ప వధ్యమారర్కొట్ ప
ప ధానతంగా మతంబయి ఆధారతంగా ఉతంద.
* భారత ద
ప వధ్య మారర్కొట్ప ప ఆరబీఐకి ఆధిపతధ్యతం ఉతంటుతంద.
ఉప మారర్కొట్ ల
1. తక్షణ/ పలపు ద
ప వధ్యమారర్కొట్ (Call Money)
* వివిధ బాధ్యతంకుల మధధ్య నిధుల బదలీ దీని లక్షధ్యతం.
* మిగల నిధుల ఉనన్ని బాధ్యతంకుల, కొరత ఉనన్ని బాధ్యతంకులకు నిధుల సమకూరర్చిడమే 'కాల్మనీ'.
* కాబటి
ష దీనిన్ని 'అతంతర బాధ్యతంకుల తక్షణ ద
ప వధ్యమారర్కొట్' అతంటార.
* తక్షణ రణతం కాలపరమితి - ఒక రోజు.
* అలర్పా వధ్యవధి రణ కాలపరమితి - 14 రోజుల.
* బాధ్యతంకితంగ్, బాధ్యతంకితంగేతర సతంస
ర లనీన్ని దీనిలో పాల
గ తంటాయి.
* 1970 లో ఎల్ఐస, యూటీఐ రణదతలగా ఉతండేవి.
* 1987 నతంచ వాఘేలా వరర్కొతంగ్ గ
క ప నివేదక ప
ప కారతం ఎనబీఎఫసల కూడా రణదతలగా మారాయి.
*ద
ప వధ్య మారర్కొట్ వధ్యవహారాల పరధ్యవేక్షణకు 'డిసౌర్కొతంట్ ప ఫె నానత్స హౌస్ ఆఫ ఇతండియ (డీఎఫహెచ్ఐ)' ఏరర్పాడితంద.
* 1990 మారర్చిలో IDBI, GIC, NABARD లకు రణదతలగా అనమతి లభితంచతంద.
* 1994 లో RBI సకూధ్యరటీస్ టే
ప డితంగ్ కారర్పారేషన ఆఫ ఇతండియ (STCI)న ఏరార్పాటు చేసతంద.
* 'STCI' ప
ప భుతస్వా సకూధ్యరటీల దస్వాతీయ మారర్కొట్ అభివవృద
ద కి కవృషి చేసతతంద.
ప వధ్యరేటు (Call Money Rates)
తక్షణ ద
* తక్షణ/అలర్పా వధ్యవధి ద ప చలి
ప వధ్యమారర్కొట్లో రణాలప ప తంచే వడీ
ర రేటు.
* దీనిలో ఆరబీఐ జోకధ్యతం ఉతండద. కానీ DFHI, STCI దస్వారా జోకధ్యతం చేసకుతంటుతంద.
2. ట
ప జరీ బల
ప ల మారర్కొట్
*ద
ప వధ్య మారర్కొట్లో ప
ప ధానమ
ప తంద.
* దీనిలో సస్వాలర్పా కాలవధ్యవధి బల
ప లక
ప యవిక
ప యల జరగతయి.
* బల
ప ల మారర్కొట్ 2 రకాల.
1) ట
2) వాణిజధ్య బల
ప ల మారర్కొట్ (Commercial Papers Market)
3. వాణిజధ్య బల
ప ల మారర్కొట్ (CBM)
* వాధ్యపార నిమితతతం ఒక వాధ్యపార సతంస
ర , మరో వాధ్యపార సతంస
ర పేరట విడుదల చేసే బల
ప న వాణిజధ్య బల
ప అతంటార.
* దీని కాల వధ్యవధి - 3 నెలల
ప ల - 'భవిషధ్యతుతలో ఒక నిరీ
వాణిజధ్య బల ర త తదీన కొనగోల చేసన వసతవులకు ధర చలి
ప సత నని' అతంగీకరసూత రాసన
పత
ప ల.
వాణిజధ్య బల
ప ల రకాల
1. డిమాతండ బల
ప ల
2. కాలపరమితి బల
ప ల
3. వాధ్యపార బల
ప ల
4. ద
ప వధ్య/వితత/సర
ద బాటు బల
ప ల
5. దేశయ బల
ప ల
6. విదేశ బల
ప ల
* 1952 లో ఆరబీఐ బల
ప మారర్కొట్ పథకానిన్ని ప ష తంద. (90 రోజులవి డిసౌర్కొతంట్/నగద)
* 1970 లో కొతత బల
ప మారర్కొట్ పథకానిన్ని ప ష ర (90 రోజులకు మితంచనివి డిసౌర్కొతంట్)
డిపాజిటరీ సర
ష ఫికటు
ప
* 1989 జూనలో ప
ష ర.
* వాఘేల్ వరర్కొతంగ్ గ
క ప సఫారత్స చేసతంద.
* వధ్యకుతల, కతంపనీల, సతంస
ర ల తమ వద ప ప ప బాధ్యతంకుల జారీచేసే సర
ద ఉతంచన డిపాజిట ష ఫికటే
ప డిపాజిటరీ సర ప .
ష ఫికటు
* దీని కాలపరమితి 3 నేలల - ఒక సతంవతత్సరతం. అయిత 1998 లో ఈ కాలపరమితిని 15 రోజుల - ఒక
సతంవతత్సరతం చేశర.
* 1992 ఏప
ప ల్లో ద
ప వధ్యమారర్కొట్ మూధ్యచవల్ఫతండ పథకానిన్ని ఆరబీఐ ప
ష తంద.
ట
*ట
ప లతో వధ్యవహారాల చేసే ద
ప వధ్యమారర్కొట్ న ట
ప ల మారేర్కొట్ అతంటార.
* భారత ప
ప భుతస్వాతం తతర్కొలిక ద
ప వధ్యనిధుల అవసరతం తీరర్చికోవడానికి, సస్వాలర్పాకాల రణాల పతందడానికి
ఉపయోగతంచే సధానాలనే కోశ/ట
ప ల అతంటార.
ట ప ల 2 రకాల.
1) సధారణ ట
ప ల
2) తతర్కొలిక ట
ప ల
సధారణ ట
ప ల
* వీటికి 91 రోజుల కాల పరమితి ఉతంటుతంద.
* వీటిని కతంద
ప తం ఆరబీఐకి అమర్మితుతంద.
* ఆరబీఐకి అమేర్మి బాధధ్యత ఉతంటుతంద.
* ఆరబీఐ 90% డిసౌర్కొతంట్ చేస నిధుల సమకూరసతతంద.
తతర్కొలిక ట
ప ల
*ప ప తం ఆరబీఐకి పతంపుతుతంద. (బడ
ప తధ్యక అవసరాల కోసతం కతంద డ ట్ లోటు భరీత)
* ఈ బల
ప లన విక
ప యితంచర.
* 1997 ఏప
ప ల్ నతంచ వీటిని రద
ద చేశర.
ట
ప రేటు
* ఆరబీఐ అమేర్మి బల
ప ల రేట్ ట
ప రేటు.
* ఆరబీఐ 91 రోజుల ట ప రేటున 1974 లో 4.6% గా నిర
ప జరీ బల ర యితంచతంద.
* 182 రోజుల ట ప లన - 1986 నవతంబరలో, 364 రోజుల ట
ప జరీ బల ప లన - 1992 ఏప
ప జరీ బల ప ల్లో, 14
రోజుల ట ప లన - 1997 జూన 6 న ఆరబీఐ ప
ప జరీ బల ప వేశపటి
ష తంద.
* రేపోరేటున 1992 డిసతంబరలో కతంద
ప తం ప
ష తంద.
* రవరత్స రపో రేటున 1996 నవతంబరలో ఆరబీఐ ప
ష తంద.
ద ద బాటు సౌకరధ్యతం (Liquidity Adjustment Facility - LAF)
ప వధ్యతస్వా సర
* దీనిన్ని 1990 లో ప ష ర. 2002 జూన నతంచ పూరతస
ప వేశపటా ర యి సధనతంగా మారతంద.
* రపో, రవరత్స రపోరేటుల ఆధారతంగా ద
ప వధ్యతం, వడీ
ర రేట
ప నస
ర రీకరతంచడానేన్ని ద
ప వధ్యతస్వా సర
ద బాటు సౌకరధ్యతం అతంటార.
* 2004 ఏప
ప ల్లో మారర్కొట్ స
ర రీకరణ విధానతం ప
ప వేశపట
ష డతం వల
ప అపర్పాటినతంచ ద
ప వధ్యతస్వా సర ప ఒతితడి
ద బాటు సౌకరధ్యతంప
తగ
గ తంద.
మూలధన మారర్కొట్ (Security and Exchange Board of India - SEBI)
* దీర
ర కాల వితత నిన్ని సమకూరేర్చి మారర్కొట్న మూలధన మారర్కొట్ అతంటార.
* ఈ మారర్కొట
ప మధధ్య, దీర
ర కాలిక రణాల మతంజూర, సస్వాకరణ జరగతయి.
*ద ప ల - సకూధ్యరటీల
ప వధ్యతం మీద/ వితత సతంబతంధ ఆసతలప ప ఉనన్ని హకుర్కొ తెలిపే పత
1. దీర
ర కాల సకూధ్యరటీల కొనగోల, అమర్మికాల చేసే మారర్కొట్, స
ష క్ మారర్కొట్/సకూధ్యరటీ మారర్కొట్.
*ప
ప భుతస్వా సకూధ్యరటీల/గల్
ష ఎడ
డ డ మారర్కొట్
*ప
ప భుతస్వా హామీ పతందన సకూధ్యరటీల అమర్మికాల, కొనగోల చేసే మారర్కొట్.
* గల్ డ డ అతంటే 'మతంచ నాణధ్యత ఉతంద' అని అర
ష ఎడ ర తం.
* వీటిని కతంద
ప , రాష
ష త, స
ర నిక ప
ప భుతస్వాల, ప
ప భుతస్వా రతంగ సతంస ప భుతస్వా బాధ్యతంకుల జారీ చేసత యి.
ర ల, ప
* వీటి ధరలన ఆరబీఐ నియతంతి
ప సతతంద.
* వీటికి అధిక ద
ప వధ్యతస్వాతం ఉతంటుతంద.
2. పారశ
ప మిక సకూధ్యరటీల మారర్కొట్ /ప
ప తవేట్ మారర్కొట్
* దీనిన్ని కొతతజారీల మారర్కొట్, పాతజారీల మారర్కొట్గా విభజిసత ర.
ఎ) కొతత జారీల మారర్కొట్/ పా
ప థమిక మారర్కొట్
ఇవి ఈకిస్వాటీ వాటాల, డిబతంచర
ప రపతంలో ఉతంటాయి.
ర ల కొతతవి/పాతవి కావచర్చి.
వీటి దస్వారా నిధుల సమకూరర్చికునే సతంస
బ) పాత జారీల మారర్కొట్/దస్వాతీయ మారర్కొట్
ఇద అపర్పాటిక అమలలో ఉనన్ని సకూధ్యరటీల లేద పాతజారీల క
ప యవిక
ప యల నిరస్వాహతంచే మారర్కొట్.
ఇద 1) సతంఘటిత స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజ.
2) ఓవర ద కతంటర మారర్కొట్ (స
ష క్ ఎకత్సర్చితంచ్ జాబతలో లేని సకూధ్యరటీలో
ప లావాదేవీల నిరస్వాహసతతంద.
3. అభివవృద
ద సతంస
ర ల
* వీటిలో IDBI, ICICI, UTI,.etc ప

ప ధానమ
ప నవి.
4. విత త మధధ్యవర త
త స్వా సతంస
ర ల
1) మరర్చితంట్ బాధ్యతంకుల
* కారర్పారేట్, ఇతర సకూధ్యరటీలన మారర్కొట్ చేయడమే మరర్చితంట్ బాధ్యతంకితంగ్.
* భారత్లో మొదటగా మారర్చితంట్ బాధ్యతంకితంగ్న - గ ప స్ బాధ్యతంక్ 1967 లో ప

ప తండే ప వేశపటి
ష తంద.
* ఇవి SEBI పరధ్యవేక్షణలో పనిచేసత యి.
* ఇవి అనేక సేవల అతందసత యి. ప ప క్ ఇషధ్యల నిరస్వాహసత యి.

ప ధానతంగా ఈకిస్వాటీకి సతంబతంధితంచన పబ
* పా
ప జకు ష ఫోలియో లాతంటి సేవల అతందసత యి.
ష ల తయరీ, సలహాల, నివేదకల, పోర
2) లీజితంగ్, ప హె రపరేర్చిజ సతంస

ర ల (అద
ద కొనగోల)
అద
ద ల, అద
ద ల నిరస్వాహణలకు సతంబతంధితంచ ఒపర్పాతందల కుదరేర్చి సతంస
ర ల.
3) మూధ్యచ్వల్ ఫతండత్స
* ఇవి ప
ప జల నతంచ సేకరతంచన పదపున స
ష క్ మారర్కొట
ప పటు
ష బడి పడతయి.
* ఇవి SEBI ఆధస్వారధ్యతంలో పనిచేసత యి. (1993 నిబతంధనల ప

ప కారతం)
4) వెతంచర కాధ్యపటల్ నిధుల
* నూతన/కొతత ఆలోచనలన వాధ్యపారతంగా మారర్చిడానికి సమకూరేర్చి మూలధనానేన్ని వెతంచర కాధ్యపటల్ నిధుల
అతంటార.
* వెతంచర కాధ్యపటల్00000000000 సతంస

ర ల
పా
ప రతంభితంచన సతంస
ర - వెతంచర కాధ్యపటల్ సతంస
ర
Technology Development & Invest Corporation of India

1) ICICI -
(TDICI - 1986)
2) IFCI - Risk Capital and Technology Finance Corporation (1985)
Technology Development & Information Company of
3) UTI -
India (1989)
4) Grindlays
- India Investment Fund
Bank
ష క్ ఎకత్సర్చితంజల / స
స ష క్ మారర్కొట్
* వధ్యవస
ర కవృత మారర్కొట్లో స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజల ప
ప ధాన భాగతం.
* పారశ
ప మిక వాధ్యపార సతంస ప ,ప
ర ల వాటాల, డిబతంచర ప భుతస్వా సకూధ్యరటీల, క
ప యవిక
ప యల జరగే మారర్కొట్నే
స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజ అతంటార.
* దీనిన్ని దేశ ఆర
ర క వాతవరణానికి 'భారమితి'గా భావిసత ర.
*ప ష క్ ఎకత్సర్చితంజ - లతండన స
ప పతంచతంలో మొదటి స ష క్ ఎకత్సర్చితంజ
* భారత్లో మొదటి స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజ - బతంబాయి (1875) - 1957 లో దీనికి గరతతంపు లభితంచతంద.
* కలకతత 1918 లో, అహర్మిదబాద్ 1894 లో స

* నేషనల్ స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజ - మతంబయి (1992) - జాతీయస
ర యిలో గరతతంపు ఉతంద.
*స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజలలో అతంచనా వాధ్యపారతం (Speculations) జరగతుతంద.
* అతంచనా వాధ్యపారతం చేసేవారని సర్పాకుధ్యలేటరత్స అతంటార - వీర 4 రకాల
1) బల్త్స (Bulls)
* వీర ఆశవాదల, ధరల పరగతయని ఊహసత ర. షేర
ప కొని తరాస్వాత అమర్మితర.
2) బేరత్స (Bears)
* వీర నిరాశవాదల, ధరల తగ
గ తయని భావిసత ర. షేర
ప అమర్మితర.
భారత్ స
ష క్ మారర్కొట్ సూచీల
1) సనెత్సక్త్స - సనిత్సటివ్ ఇతండక్త్స
* ఇద BSE కు చతందతంద.
* దీనికి 30 సతంస
* దీని ఆధార సతంవతత్సరతం 1978 - 79.
2) నిఫ
ష ఫిఫ
ష
* NSE కి చతందతంద.
* 50 సతంస
ర ల ఉనాన్నియి
3) నేషనల్ ఇతండక్త్స
* BSE సూచీ
* 100 సతంస
ర ల నమోదయధ్యయి
* ఆధార సతంవతత్సరతం - 1983 - 84
4) బాధ్యతంకక్త్స (Bankex)
* 12 బాధ్యతంకుల వాటాల
* 2003 జూన నతంచ పా
ప రతంభతం
* ఆధార సతంవతత్సరతం: 2002 జనవర
SEBI - (Security & Exchange Board of India)
* దీనిన్ని 1988 ఏప
ప ల్ 12 న స
* 1992 జనవర 1 న చట
ష బద
ద తం చేశర.
*దీని ప
ప ధాన కారాధ్యలయతం మతంబయిలో ఉతంద.
* దేశ మూలధన మారర్కొట్, స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజల నిరస్వాహణ దీని ప
ప ధాన బాధధ్యత.
* ఇనప స డర టే
ప డితంగ్ నివారణ (1992), మూధ్యచ్వల్ ఫతండల, విదేశ పటు
ష బడి సతంస
ర ల నియతంత
ప ణ, క
ప మబద
ద తం
చేసతతంద.
ప
ప పతంచ స
ష క్ మారర్కొట్ సూచీల
మతంబయి డొలక్త్స
సనెత్సక్త్స
నిఫి
ష ఫిఫ
ష
నూధ్యయరర్కొ డోజోనత్స
టకోధ్య నికిర్కొ
జరర్మినీ (ఫా ష )
ప తంక్ఫర మిడడాక్త్స
హాతంకాతంగ్ హతంగ్సతంగ్
సతంగపూర సమక్త్స
ష తయిట్ ప ట మ్త్స
స
1. సస్వాలర్పాకాల మూలధనానిన్ని సమకూరేర్చి మారర్కొట్-

జ: ద
ప వధ్య మారర్కొట్
2. దీర
ర కాల వితతతం అతందతంచే మారర్కొట్ -
జ: మూలధన మారర్కొట్
3. డిపాజిటరీ సర
ష ఫికట్ల ప
ష న సతంవతత్సరతం-
జ: 1989
4. SEBI ని ఎప్పుడు స
ర పతంచార?
జ: 1988
5. SEBI ని చట ద తం చేసన సతంవతత్సరతం -
ష బద
జ: 1992
6. దేశతంలో మూలధన మారర్కొట్న నిరస్వాహతంచేద-
జ: SEBI
7. భారత్లో మొదటి స
ష క్ ఎకత్సర్చితంజ ఏరార్పాటు చేసన పా
ప తంతతం-
జ: బతంబాయి
ప భుతస్వా విత తంత :

ప
ప
ప భుతస్వా ఆర ప న ఆదయల, వధ్యయల, వాటి మధధ్య సర
ర క కారధ్యకలాపాల ప , పనన్నిల, పనన్నిల విధానాల
ద బాటు
దస్వారా ఆర
ర కవధ్యవస
ర లో, సమాజతంప ప యోజనాలన వివరతంచేద 'ప
ప కలిగే ప ప భుతస్వా వితతతం'. దీనేన్ని 'ప
ప భుతస్వా అర
ర శస
స తం' అని
కూడా అతంటార.
నిరస్వాచనాల
1. ''ప
ప భుతస్వా, ఆదయ, వధ్యయల మధధ్య సర ప వివరతంచేద" - డాల
ద బాటు ష న
2. ''ప ప , వినియోగతం తెలిపేద" - బాస

ప భుతస్వా వనరల సప ష బల్
3. ప
ప జల కోరకల తీరర్చిడానికి ప ద తుల పరశలన - హక్త్స
ప భుతస్వా వనరల సమీకరణ పద
4. ప ప ల అధధ్యయనతం - ఫితండే షిరా
ప భుతస్వా రాబడి, ఖరర్చిల సూత ప స్
ప భుతస్వా వితతశససతం - పరధి

ప
ప
ప భుతస్వా వితతశససతం ప ప న వాటిని అధధ్యయనతం
ప భుతస్వాలకు చతందన ఆదయ వధ్యయల, రణాల, కోశ విధానతం మొదల
చేసతతంద.
పరధి:
1. ప
ప భుతస్వా రాబడి మారా
గ ల
2. ప
ప భుతస్వా వధ్యయ విధానతం
3. ప
ప భుతస్వా రణ విధానతం
4. కోశ విధానతం
5. వితతపాలన (బడ
డ ట్, తయరీ, అమల)
6. కతంద
ప , రాష
ష త ఆర
ర క సతంబతంధాల
పా
¤ప
ప భుతస్వా పనితీర అధధ్యయనతం.
¤ప
ప భుతస్వా ఆర
ర క నిరస్వాహణ, ప
ప భావాలన అధధ్యయనతం చేసతతంద.
¤ప
ప సతత కాలతంలో ప
ప భుతస్వా పాత
ప అధధ్యయనతం.
ఆర
ర లో ప
ప భుతస్వాపాత
ప
¤ సతంప
ప దయ ఆర
ర క వేతతల ఆర
ర లో ప
ప భుతస్వాతం నామమాత
ప తంగా జోకధ్యతం చేసకోవాలనాన్నిర.
¤ 1929 - 30 ఆర
ర క మాతందధ్యతం ప
ప భుతస్వా జోకధ్యతం తపర్పానిసర అని తెలిపతంద.
¤ భారత్లో 1948 పారశ
ప మిక తీరార్మినతం, ప
ప ణాళికల అమల ప
ప భుతస్వా రతంగానికి కీలక బాధధ్యతల అపర్పాగతంచతంద.
¤ 1991 లో పా
ప రతంభితంచన ఆర
ర క సతంసర్కొరణల ప
ప భుతస్వా పా గ తంచ ప పతవేట్కు పా
ప ధానాధ్యనిన్ని తగ ప ధానాధ్యనిన్ని పతంచాయి.
భారత ఆర
ర లో ప
ప భుతస్వాతం పాత
ప
¤ప
ప ణాళికల అమల, ఉదధ్యమితస్వా పాత
ప
¤ ఆదయ అసమానతల నిరర్మిలన
¤ సమధ్యవాదరీతి సమాజ స
ర పన
¤ పారశ
ప మిక, వధ్యవసయ వవృద
ద
¤ అవస
ర పన సౌకరాధ్యల కలర్పాన, సతంతులిత పా
ప తంతీయ వవృద
ద
¤ మూలధన కలర్పాన
¤ప
ప జోపయోగ సమాజిక, ఆర
ర క సేవల
¤ పేదరక, నిరదధ్యగ నిరర్మిలన, అభివవృద
ద పథకాల
ప
ప భుతస్వా వసతవుల/ సమాజిక వసతవుల:
¤ ఒక వధ్యకిత వినియోగతంచనా కూడా ఇతరలకు ఆ వసత లభధ్యత తగ

గ ద. అలాతంటివి సమాజిక వసతవుల.
ప , పారర్కొల.
ఉద: రక్షణ, నాధ్యయతం, రోడు
¤ ఈప
ప భుతస్వా వసతవుల విషయతంలో పనన్ని చలి
ప తంచని వారని బహషర్కొరతంచలేతం,
వీటిని విభజితంచలేతం.
ప పతవేట్ వసతవుల
వధ్యకితగత వసతవులన ప పతవేట్ వసతవుల అతంటార.
మరట్ వసతవుల
వినియోగానిన్ని పో
ప తత్సహతంచే వసతవుల మరట్ వసతవుల. ప
ప భుతస్వా సేవల ప
ప ధాన లక్షధ్యతం గరష
ష ప
ప యోజనానిన్ని
కలిర్పాతంచడమే. అవి కలిర్పాతంచేవి మరట్ వసతవుల.
గరష
ష సతంఘిక ప
ప యోజన సద
ద తంతతం
¤ వివిధ వితత కారధ్యక

ప మాల నిరస్వాహణలో ప
ప భుతస్వా ప
ప ధాన లక్షధ్యతం ఏ అతంశతం ఉతండాలి అనే ప
ప శన్నికు సమాధానతంగా డాల
ష న
సతంఘిక గరష
ష ప
ప యోజన సద
ద తంతనిన్ని తెలిపాడు.
¤ ఈ సద
ద తంతతం ప
ప కారతం ప
ప భుతస్వా వధ్యయల వల
ప సమాజ సతంక్షేమతం గరష
ష మ
ప తఆప
ప భుతస్వా వధ్యయ విధానతం అతుధ్యతతమతం
అవుతుతంద. దీనేన్ని 'డాల
ష న గరష
ష సతంఘిక ప
ప యోజన సూత
ప తం' అతంటార.
ద తంతనేన్ని పగ - గరష
¤ ఈ సద ష సమషి
ష సతంక్షేమ సద
ద తంతతంగా పేరర్కొనాన్నిర.
2. కోశ విధానతం
¤ప
ప పతంచ దేశల ఆర
ర కాభివవృద ప వధ్య, కోశ విధానాలన అమల చేసత యి.
ద సధనకు ద
¤ కతంద
ప బాధ్యతంకు అమల చేసే ద
ప వధ్య విధానతం దేశతంలోని ద ప , చలామణి, పరపతి, నియతంత
ప వధ్య సప ప ణలకు సతంబతంధితంచతంద.
¤ప
ప భుతస్వాల అమల చేసే కోశ విధానతంలో రాబడుల, వధ్యయల, రణాల, లోటు బడ ప నవి ఉతంటాయి.
డ ట్ మొదల
¤ 1929 - 30 ఆరరక మాతందధ్యతం నివారణకు దపవధ్యవిధానతం ఒకర్కొటే సరపోదని, కోశ విధానానికి పా

ప ధానధ్యతం ఇచర్చి
ప
ప భుతస్వా వధ్యయల పతంచడతం దస్వారా మాత
ప మే ఆర
ర క మాతందధ్యనిన్ని నివారతంచవచర్చిని కీనత్స తెలిపార.
డ , అనవిన ప
¤ అలన జార ప కారతం - 'ఆదయతం, ఉతర్పాతిత, ఉదధ్యగతలప
ప ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం, పనన్నిల విధానాల సూ
ర ల
ప
ప భావాలకు చతందతందే' కోశ విధానతం.
¤ప
ప భుతస్వాతం తన ఆదయల, వధ్యయల, రణాల, బదలీ చలి ప న విధానాల నిరస్వాహణనే కోశ
ప తంపుల, మొదల
విధానతం అతంటార. దీనిలో లోటు బడ
డ ట్ కూడా ఒక భాగతంగా ఉతంటుతంద.
కోశ విధానతం - లకధ్యల
1. ఆర
ద సధన
2. ఆదయ సమమః పతంపణి
3. ఆర
ర క, ధర స
4. ద
ప వధ్యలల్బణ నివారణ
5. ఉపాధి పతంపు
6. ఆదయ అసమానతల తగ
గ తంపు
7. ప
ప భుతస్వా, ప పతవేట్ రతంగాల మధధ్య సతంతులనతం
8. ఏకసస్వామాధ్యల నిరోధతం
9. మూలధన కలర్పాన
10. పదపు, పటు
ష బడుల పతంపు
ఆర ద లో కోశ విధానతం - పాత
ర కాభివవృద ప
1. పనన్ని, పనేన్నితర రాబడుల పతంపు
2. అధిక మూలధన కలర్పాన
3. నల
ప ధన ప
ప భావతం తగ
గ తంపు
4. జాతీయదయతం పతంపు
5. ప
ప జాజవన స
6. ఉదధ్యగత స
7. వాధ్యపార చకా
ప లస
ర రీకరణ
8. సమాజ అభివవృద
ద , పా
ప జకు
ష ల వవృద
ద
9. ఆర
ర కస
ర రతస్వా సధన.
10. లోటు బడ
డ ట్ దస్వారా వనరల సమీకరణ
కోశ విధాన సధనాల
కోశ విధానతం దస్వారా ఆర
ర లోని వాధ్యపార చకా
ప ల ఒడుదొడుకుల నియతంతి
ప తంచ, క
ప మబదీ
ద కరతంచ తదస్వారా
ధరల, ఉదధ్యగత స
ర యిని స
ర రీకరతంచ ఆర
ద ని సధితంచాలి. దనికోసతం కితందవాటిని సధనాలగా
ఉపయోగసత ర. భారత్లో దీర
ర కాల కోశ విధానతం 1985 (7 వ ప
ప ణాళిక)లో ప
1. పనన్నిల విధానతం (రాబడుల/ ఆదయల)
2. వధ్యయ విధానతం - వధ్యయతం చేసే విధానాల
3. ప
ప భుతస్వా రణతం - రణాల తీసకోవడతం (సస్వాదేశ + విదేశ)
డ ట్
¤ లోటు బడ
డ ట్ అనేద వధ్యయతం, రాబడుల తడా.
¤ బడ
డ ట్లోని మొతతతం వధ్యయతం, మొతతతం రాబడి కతంటే ఎకుర్కొవగా ఉతండటమే లోటు బడ
డ ట్.
¤ బడ
డ ట్ లోటు, రణాల మొతత నికి లోటు బడ
డ ట్ సమానతంగా ఉతంటుతంద.
¤ప
ప భుతస్వాతం లోటు ఉనన్ని మేరకు నూతన కరనీత్స మద
ప సతతంద.
కోశ విధాన సధనాల - అమల తీర

కోశ విధాన సధనతం ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతం ప
ప తి ద
ప వధ్యలల్బణ కాలతం
1. ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిల (పనన్ని విధానతం) పతంచతర తగ
గ సత ర
2. ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం తగ
గ సత ర పతంచతర
3. ప
ప భుతస్వా రణతం సస్వాకరసతతంద చలి
ప సతతంద
4. బడ
డ ట్ రకతం/స
ర తి మిగల బడ
డ ట్ లోటు బడ
డ ట్
3. ప
ప భుతస్వా రాబడుల (Public Revenue)
¤ప
ప భుతస్వాతం ఒక నిరీ
ర త కాలతంలో వివిధ మారా
గ ల దస్వారా పతందే ఆదయల/ రాబడిని ప
ప భుతస్వా రాబడుల అతంటారని
డాల
ష న తెలిపాడు.
¤ప
ప భుతస్వాతం పనన్ని విధితంచడతం దస్వారా పతందే రాబడినే ప
ప భుతస్వా రాబడి అతంటార.
ప భుతస్వా రాబడి - ఆధారాల

ప
1. పనన్ని రాబడి: దీనిలో ప

ప తధ్యక్ష, పరోక్ష పనన్నిల ఉతంటాయి.
2. పనేన్నితర రాబడి: దీనిలో కితంద అతంశల ఉతంటాయి.
ఎ) ఫజుల:
¤ప
ప భుతస్వా సేవల దస్వారా ప
ప యోజనతం పతందనవార మాత
ప మే చలి
ప తంచేద.
¤ సేవా వధ్యయతం, పతందన ప ప కో నియమతం (నీకిద - నాకద)
ప యోజనతం సమానతంగా ఉతంటుతంద. అతంటే కిస్వాడ పో
వరతసతతంద.
బ) జరమానాల, పనాలీ
ష ల: ఒపర్పాతందల ఉల
ప తంఘితంచనప్పుడు విధితంచేవి.
స) అభివవృద
ద పనన్ని: అభివవృద
ద పథకాల దస్వారా ప
ప యోజనతం పతందనవార చలి
ప తంచేద. ఉద: టల్ పనన్ని.
డి) గా ప :ప
ప తంటు ప భుతస్వాల మధధ్య ఆర
ర క సహాయల.
i) సధారణ గా ప : ఈ గా
ప తంటు ప తంట
ప నప
ప భుతస్వాతం తన ఇష
ష నసరతంగా వినియోగతంచకోవచర్చి.
ii) ప
ప తధ్యక గా ప : ఏద
ప తంటు ప నా ప
ప తధ్యక అవసరానికి మాత
ప మే ప
ప భుతస్వాతం వినియోగసతతంద.
ప .
ఉద: విదధ్య, ప వె దధ్యతం, విదధ్యత్, రోడు
ఇ) ప
ప తధ్యక విధితంపుల: ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం/ పా
ప జక్
ష నిరార్మిణతం వల ప ఒకసర విధితంచే పనన్ని.
ప లాభతం పతందనవారప
ఎఫ) ప
ర ల లాభాల.
ష ట్త్స - వారసలలేని వార ఆసతల సస్వాధీనతం చేసకోవడతం.

జి) ఎసే
పనన్నిల వధ్యవస
ర
పనన్ని అర
ర తం: ప ప యోజనాలకు సతంబతంధతం లేకుతండా వధ్యకుతల, సతంస
ప భుతస్వాతం చేసే వధ్యయల కోసతం, తమ ప ర ల చేసే
నిరల్బతంధ చలి
ప తంపులే పనన్నిల.
పనన్ని లక్షణాల:
¤ పనన్నిల నిరల్బతంధ చలి
ప తంపుల.
¤ పనన్ని చలి ప తధ్యక్ష లాభతం (No quid proquo) ఉతండద.
ప తంపుతో ప
ప యోజనతం కోసతం విధిసత ర.
¤ సమాజ ప
¤ పనన్ని చలి
ప తంపులో తధ్యగతం ఉతంటుతంద.
పనన్ని నియమాల:
¤ప
ప భుతస్వా రాబడిలో పనన్నిల మఖధ్యమ
ప నవి. పనన్నిల విధితంచడానికి కొనిన్ని
నియమాల పాటితంచాలి. ఆడతం సర్మిత్ 1776 లో తెలిపన పనన్ని నియమాల నేటికి
ఆచరణ యోగధ్యతంగా ఉనాన్నియి.
నియమతం తెలిపే అతంశతం
1. సమానతస్వా నియమతం - వధ్యకిత ఆదయతం బటి
ష పనన్ని విధితంచాలి.
2. నిశర్చియత నియమతం - ఎతంత పనన్ని చలి
ప తంచాలో వధ్యకుతలకు తెలియలి.
- ఎతంత రాబడి వసతతంద ప
ప భుతస్వాలకు తెలియలి.
3. సౌకరధ్య నియమతం - పనన్నిల చలి
ప తంచడానికి అనకూల సమయతం, వాయిదలో
ప
పనన్నిల వసూల చేయలి.
4. మిత వధ్యయ నియమతం - పనన్ని వసూలకు అయేధ్య వధ్యయతం తకుర్కొవగా ఉతండాలి.
ప ప నాలగ నియమాల ఆడమ్ సర్మిత్ తెలిపాడు. ఇవేకాకుతండా కొతత ఆర
ర కవేతతల తెలిపన మరకొనిన్ని
నియమాల...
5. ఉతర్పాదక నియమతం - పనన్ని రాబడి, వధ్యయలకు సమానతంగా ఉతండాలి.
6. వాధ్యకోచ నియమతం - పనన్ని దస్వారా వచేర్చి ఆదయలో
ప వాధ్యకోచతం ఉతండాలి.
7. భినన్నిత నియమతం - ప
ప జలతందర ఏద ఒక పనన్ని చలి
ప తంచాలి.
8. ఆమోదయోగధ్యత నియమతం - ప
ప జలతందర పనన్నిలన అతంగీకరతంచాలి.
9. ఆచరణ సధధ్య నియమతం - అమల చేయడానికి వీలయేధ్య పనన్నిల విధితంచాలి.
పనన్నిల - వరీ
గ కరణ
¤ పనన్నిల భారతం, రేటు, కాలతం బటి గ కరసత ర.

ష అనేక రకాలగా పనన్నిలన వరీ
1. ప
ప తధ్యక్ష పనన్ని:
¤ పనన్నిల ఎవరప
ప విధిసేత అద వారే చలి
ప తంచే పనన్నిన ప
ప తధ్యక్ష పనన్ని అతంటార.
ప తొలి, అతంతిమ భారానిన్ని ఒకర్కొరే భరసత ర.

¤ ఈ పనన్నిలో
¤ పనన్ని విధితంచడతం వల
ప దనిన్ని మొదటగా చలి
ప తంచన వధ్యకిత కోలోర్పాయిన ద
ప వధ్య భారానిన్ని తొలి/ఆరతంభ భారతం అతంటార.
¤ పనన్ని చవరగా ఎవర చలి

ప సత రో దనిన్ని అతంతిమ భారతం అతంటార.
¤ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిలో
ప పనన్ని భారతం మరకరకి బదలీ చేయలేతం.
¤ప ప , రాష
ప తధ్యక్ష పనన్నిలన కతంద ష తల రతండూ విధిసత యి.
ఉద: కతంద
ప తం విధితంచే పనన్నిల
¤ ఆదయపు పనన్ని
¤ సతంపద పనన్ని
¤ కారర్పారేట్ పనన్ని
¤ వధ్యయతం పనన్ని
¤ వడీ
ర పనన్ని
¤ బహుమతి పనన్ని
¤ ఎసే ప విధిసత ర. దీనేన్ని మరణసతంకతం అతంటార)

ష ట్ డూధ్యటీ పనన్ని(వారసలప
¤ప
ప తంజ బనిఫిట్ పనన్ని(సతంస ప విధితంచేద)
ర ఉదధ్యగల సౌకరాధ్యలప
రాష
ష తతం విధితంచే పనన్నిల
¤ వవృతిత పనన్ని
¤ ఆసత పనన్ని
¤స
ష తంప డూధ్యటీ పనన్ని
2. పరోక్ష పనన్నిల
¤ పనన్ని తొలిభారతం, అతంతిమ భారతం వేరేస్వార వధ్యకుతలప ప ఉతండే పనన్నిలన పరోక్ష పనన్నిల అతంటార.
¤ పనన్ని భారతం ఇతరలకు బదలీ చేసే అవకాశతం ఉనన్ని పనన్నిలివి.
కతంద
¤ ఎక
ప త్స జ సతంకతం
¤ కతంద
ప సేవల పనన్ని
¤ ఎగమతుల, దగమతులప
ప విధితంచే కస
ష మ్త్స సతంకాల
¤ ప ర ల, వాయు, సమద ప పనన్ని - టరర్మినల్ టాక్త్స.
ప కతంద
ప రవాణాప
రాష
ష తతం విధితంచే పనన్నిల
¤ రాష
ష త అమర్మికతం పనన్ని
¤ ఎక
ప త్స జ డూధ్యటీ
¤ మోటార వాహనాలప
ప పనన్ని
¤ వినదపు పనన్ని
ష తయ్ (మనిత్సపాలిటీలోకి ప
¤ ఆకా ప వేసే పనన్ని - Entry Tax )
ప వేశితంచే వసతవులప
¤ విదధ్యత్ పతంపణీ, ఉతర్పాతిత చేసే సతంస ప వేసే విదధ్యచచ్ఛకిత పనన్నిల.
ర లప
ర , అతంతర జల రవాణాప
¤ రోడు ష త పనన్ని - ప
ప రాష ప వేశ పనన్ని (entry tax)
ప తిపదక (Base) రేటు - పనన్ని రకాల

పనన్ని పా
ప తిపదక (Tax base)

¤ పనన్ని పా
¤ ఎతంత మొతతతం/విలవ/ దేనిప

ప అనే అతంశల ఆధారతంగా పనన్ని విధిసత రో దనిన్ని పనన్ని పా
ప తిపదక అతంటార.
పనన్ని రేటు: ఎతంత శతతం పనన్ని విధిసతనాన్నిరో ఇద తెలపుతుతంద.
పనన్ని/ద
ప వధ్యభారతం: ఎతంత మొతతతం పనన్ని చలి ప తంచాలిత్సన పనన్ని మొతతతం.
ప తంచాలి/చలి
పనన్ని పరధి (level 0f comprehence) : ఒక పనన్ని చలి
ప తంచే వధ్యకుతల సతంఖధ్యన ఇద
తెలపుతుతంద.
¤ పనన్ని రేటు, పరధికి మధధ్య విలోమ సతంబతంధతం ఉతంటుతంద. పనన్ని రేటు పరగత పరధి తగ
గ తుతంద. పనన్నిరేటు
తగ
గ త పరధి పరగతుతంద.
లాపర రేఖ: పనన్ని రేటుకు, పనన్ని రాబడికి మధధ్య సతంబతంధానిన్ని తెలపుతుతంద. పనన్ని రేటు పరగత ప
ప భుతస్వా రాబడి
పా
ప రతంభతంలో పరగనా క
ప మతంగా తగ
గ తుతందని తెలిపే రేఖ.
ప తిపదక, పనన్ని రేటు ఆధారతంగా పనన్నిల 4 రకాలగా ఉతంటాయి.
పనన్ని రకతం పనన్ని రేటు
ప
పురోగామి పరగతుతంద
తిరోగామి తగ
గ తుతంద
అనపాత స
ర రతంగా ఉతంటుతంద
డిగ
ప సవ్ పరగ స
ర రతంగా ఉతంటుతంద
1. పురోగామి పనన్ని: (Progressive)
ప తిపదకన ఆదయతం పరగత పనన్ని రేటు కూడా పరగతుతంద. దీనిన్ని పురోగామి పనన్ని అతంటార.
¤ ఆదయనికి, పనన్ని రేటుకు అనలోమ సతంబతంధతం ఉతంటుతంద.
¤ పనన్ని చలి ర ధ్య నియమతం ఆధారతంగా పనన్ని విధిసత ర.
ప తంపు సమర
సమాజిక నాధ్యయతం సధితంచడానికి, ఆదయ అసమానతల తగ
గ తంచడానికి ఉపయోగపడుతుతంద.
¤ దేశతంలో ఆదయ పనన్ని 'పురోగామి పనన్ని'.
¤ ఆడతంసర్మిత్ సమత నియమానిన్ని ఈ పనన్ని సతంతవృపత పరసతతంద.
2. తిరోగామి పనన్ని (Regressive Tax)
¤ ఆదయతం పరగతునన్ని కొదీ గ త అద 'తిరోగామి పనన్ని'.

ద పనన్ని రేటు తగ
¤ ఆదయతం, పనన్ని రేటు మధధ్య విలోమ సతంబతంధతం ఉతంటుతంద.
¤ ఈ పనన్నిల భారతం ధనవతంతులప

ప ఎకుర్కొవ, పేదవారప
ప తకుర్కొవగా ఉతంటుతంద.
¤ మనదేశతంలో ఈ రకమ
ప న పనన్నిల లేవు.
3. అనపాత పనన్ని (Proportional Tax)
¤ ఆదయతంలో ఎతంత పరగదల ఉనాన్ని పనన్నిరేటు స

ర రతంగా ఉతంటే దనిన్ని అనపాత పనన్ని అతంటార.
¤ దేశతంలో ఎకుర్కొవ పరోక్ష పనన్నిలనీన్ని అనపాత పనన్నిలే.
ప త్స జ పనన్ని.
ఉద: అమర్మికపు పనన్ని, సేవా పనన్ని, ఎక
4. డిగ
ప సవ్ పనన్ని
¤ ఆదయతం పరగతునన్ని కొదీ
ద పనన్నిరేటు పరగ, ఒక దశ తరాస్వాత స
ర రతంగా ఉతండే పనన్ని.
¤ ప ప అనిన్ని పనన్నిల రకాల కితంద విధతంగా ఉతంటాయి.
ఆదయతంలో పనన్నిరేటు (%)
పరగదల పురోగామి తిరోగామి అనపాత డిగ
ప సవ్
0 - 1 లక్ష 10 10 10 10
1 - 2 లక్షల 11 9 10 11
2 - 5 లక్షల 12 8 10 12
5 - 10 లక్షల 13 7 10 12
పనన్ని విధితంపు కాలతం
1. తతర్కొలిక పనన్ని - కొద
ద రోజుల మాత
ప మే విధితంచేద.
ఉద: సరఛారీ
డ ల
2. శశస్వాత పనన్ని - శశస్వాతకాలానికి పనన్ని విధితంచడతం.
ఉద: అమర్మికతం పనన్ని
పనన్ని విధితంపు ఆధారతంగా పనన్నిల విభజన
1. నిర ష పనన్ని (Specific)
ద ష
వసత సతంఖధ్య, బరవు, కొలతల ఆధారతంగా పనన్ని విధితంచడతం
ఉద: వినద పనన్ని
2. అడస్వాలోరతం/మూలాధ్యనగత/విలవ ఆధారత పనన్ని.
వసత విలవ ఆధారతంగా విధితంచే పనన్నిల.
ఉద: అమర్మికతం పనన్ని, కస
ష మ్త్స, సతంకాల
పనన్ని విధితంపు స
ర నతం బటి
ష పనన్ని రకాల
1. ఉతర్పాతిత ఒక దశలో విధిసేత అద ఏకస
ర న పనన్ని (Single taxation).
2. ఉతర్పాతిత వేరేస్వార దశలో
ప విధిసేత అద బహుళ బతంద పనన్ని (Multi Point tax)
ఉద: వాధ్యట్
ప
ప భుతస్వా వధ్యయల
దేశ ప
ప జల రక్షణకు, వార సమాజిక, ఆర ప , రాష
ర క సతంక్షేమతం పతంచడానికి కతంద ష తప
ప భుతస్వాల చేసే ఖరర్చిలన
ప
ప భుతస్వా వధ్యయల అతంటార.
వధ్యయ వరీ
గ కరణ
1. ఉతర్పాదక వధ్యయతం - ఆర
ర ఉతర్పాదక శకితని పతంచే వధ్యయతం
- ఉద: సమాజిక అవస
ర పనల కలర్పాన
2. అనతర్పాదక వధ్యయతం - పాలనా, రక్షణ, శతంతి భద ప చేసే వధ్యయతం
ప తలప
- ప చేసే వధ్యయతం
ఉతర్పాతిత పతంచని రతంగాలప
3. బదలీ చలి
ప తంపుల వధ్యయతం - తిరగ ఏ విధమ ప చేసేద.
ప న రాబడుల రాని వాటిప
- ర పన, వడీ
ఉద: పన ర చలి
ప తంపుల, నిరదధ్యగ భవృతి
4. బదలీ చలి
ప తంపు కాని వధ్యయల - వసత సేవల వాడకతం కోసతం చేసే వధ్యయతం. ఇవి పటు
ష బడుల,
వినియోగానికి ఉపయోగపడతయి.
- ఉద: రక్షణ, విదధ్య (వీటిని నిజవధ్యయల అతంటార)
5. రవెనూధ్య వధ్యయతం - ఆసతల సవృషి
ష తంచని వధ్యయతం.
- ఉద: పాలన, రక్షణ, రాష
ష తలకు సహాయల.
6. మూలధన వధ్యయతం - భూమల, యతంత
ప ల, పరకరాల సమకూరర్చికోవడానికి చేసే
వధ్యయతం.
7. ప
ప ణాళిక వధ్యయతం - ప
ప ణాళికలో తెలిపన ప ద , పటు
ప సతత అభివవృద ష బడి వధ్యయల.
- ఉద: వధ్యవసయతం, పరశ
ప మల, రవాణా, సతంఘిక సేవల,
ప స నత్స అతండ టకాన్నిలజ.
8. ప
ప ణాళికతర వధ్యయతం - ప
ప ణాళికలో చూపని వధ్యయల.
- ర పన, జతల, వడీ
ఉద: రక్షణ, సబత్సడీ, పన ర చలి
ప తంపుల
ద వధ్యయతం - ప
ప ణాళికలో చూపన వధ్యయల
10. అభివవృదే
ద తర వధ్యయతం - రక్షణ, వడీ ప చేసే వధ్యయల
ర ల, పాలనప
వధ్యయ నియమాల
¤ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం నిరతంతరతం పరగతునన్నితందవల
ప గరష
ష ప
ప యోజనతం పతందడానికి వధ్యయతం చేసేటప్పుడు ప
ప భుతస్వాతం
పాటితంచే నియమాలన వధ్యయ నియమాల అతంటార.
¤ప ప స్ 4 రకాలగా వరీ
ప భుతస్వా వధ్యయ నియమాలన ఫితండే షిరా గ కరతంచాడు.
1. ప
ప యోజన నియమతం - ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం వల
ప సమాజతం గరష
ష ప
ప యోజనతం పతందలని తెలిపే
నియమతం.
2. మితవధ్యయ నియమతం - వధ్యయతంలో దబారా చేయవద
ద ని తెలిపే నియమతం.
3. మతంజూర నియమతం - ప
ప భుతస్వా అధికారల అనమతి/ మతంజూర పతందన తరాస్వాత వధ్యయతం
చేయలని తెలిపే నియమతం.
4. మిగల వధ్యయ నియమతం - ఆదయల కతంటే వధ్యయల తకుర్కొవగా చేయలని, మిగల బడ
డ ట్
ఉతండాలని తెలిపే నియమతం.
వధ్యయ పరగదల - కారణాల

¤ ఆధునిక ప
ప భుతస్వాల తమ ప
ప జల సతంక్షేమతం కోసతం వధ్యయనిన్ని పతంచతయి. అతంతకాకుతండా ప
ప భుతస్వా వధ్యయ
పరగదలకు ఇతర అనేక కారణాలనాన్నియి. అవి:
1. సతంక్షేమ రాజధ్య భావన
2. జనాభా పరగదల
3. అవస
ర పన కలర్పాన
4. ద
ప వధ్యలల్బణతం
5. దేశ రక్షణ
6. పట
ష ణీకరణ
7. వధ్యవసయ, పారశ
ద
8. ప
ప ణాళికల అమల, ఆర
ద
9. వివిధ అభివవృద
ద పథకాల అమల
10. శస
స - సతంకతిక రతంగాల వవృద
ద
వధ్యయ ప
ప భావాల
¤ప
ప ఆర
ర లోని వివిధ అతంశలో
ప జరగే మారర్పాన వధ్యయ ప
ప భావాల అతంటార.
¤ డాల
ష నప
ప కారతం కితంద ప
ప భావాల ఉతంటాయి.
1. ప
ప నిరపయోగ వనరల వాడకతంతో ఉతర్పాతిత పరగతుతంద.
2. పనిచేస పదపు చేయగల, పటు
ష గలిగే శకిత పరగతుతంద.
3. ఆదయ సతంపద పతంపణీ సక

ప మతంగా జరగత పేదరకానిన్ని నిరర్మిలితంచవచర్చి.
ప ప అతంశలో
ప కొనిన్ని సతందరారలో
ప వధ్యతిరేక ప
ప భావాల కూడా ప
ప అవుతయి.
ప
ప భుతస్వా రణతం
¤ప
ప భుతస్వాతం తన ఆర
ర క కారధ్యకలాపాల నిరస్వాహణకు సరపడా ఆదయల లేనప్పుడు ప
ప జల, సతంస
ర ల, వాణిజధ్య
బాధ్యతంకుల, కతంద
ప బాధ్యతంకుల, అతంతరా
డ తీయ ఆర
ర క సతంస
ర ల నతంచ పతందే రణాలన ప
ప భుతస్వా రణతం అతంటార.
ప
ప భుతస్వా రణ వరీ
గ కరణ
1) సస్వాచచ్ఛతంద రణతం - ప
ప జల నతంచ సస్వాచచ్ఛతందతంగా సేకరతంచేద.
నిరల్బతంధ రణతం - నిరల్బతంధతంగా రణతం సేకరతంచడతం (1978 లో భారత్ నిరల్బతంధ
రణతం సేకరతంచతంద)
3) ఉతర్పాదక రణతం - ఆదయల వచేర్చి కారధ్యక
ప మాలకు వినియోగతంచేద
అనతర్పాదక రణతం ప వధ్యయతం చేయడతం
- ఆదయల రాని వాటిప
5) నిదీకవృత రణతం - దీర
ర కాలతంలో రణాల చలి
ప తంచడతం
నిదీకవృతతం కాని రణాల - సస్వాలర్పాకాలతంలో రణాల తిరగ చలి
ప తంచడతం
6) సస్వాదేశ రణతం - దేశతంలోని వధ్యకుతల, సతంస
ర ల, బాధ్యతంకుల నతంచ తీసకునేవి.
విదేశ రణతం - విదేశ/అతంతరా
డ తీయ ద
ప వధ్యసతంస
ర ల నతంచ తీసకునన్ని రణాల.
రణ ఆధారాల
1. సస్వాదేశ రణతం - సస్వాదేశ వధ్యకుతల, సతంస

ర ల, బాధ్యతంకుల నతంచ సేకరతంచే రణాల
ఇవి: 1) బాతండ
ప అమర్మికతం: బాధ్యతంకుల, బీమా కతంపనీల, UTI దస్వారా జరగేవి.
2) కతంద
ప బాధ్యతంకు (ఆరబీఐ)
2. విదేశ రణతం - ఐఎమ్ఎఫ, ఐబీఆరడీ (ప ప న అతంతరా
ప పతంచ బాధ్యతంకు), ఏడీబీ, ఐఎఫస, జేడీబీ మొదల డ తీయ ద
ప వధ్య
సతంస
ర ల నతంచ రణతం సేకరతంచడతం.
ప భుతస్వా రణతం పరగదల - కారణాల

ప
ప
ప భుతస్వా కారధ్యక
ప మాల పరగడతంతో ఆదయల సరపోకపోవడతంతో ప
ప భుతస్వాతం సస్వాదేశ, విదేశ రణాల
తీసకువసతతంద. రణ పరగదలకు కితంద కారణాల మఖధ్యమ
ప నవి.
1. ఆర
ద కి వనరల సేకరణ
2. ఆర
ర కమాతందధ్యతం నివారణ
3. ద
ప వధ్యలల్బణతం నివారణ
డ ట్ పూరతంచడతం
5. సతంఘిక వధ్యవస
ర , మూలధన కలర్పాన
6. రణాల చలి
ప తంపుల
7. యుద
ద ల - అతధ్యవసర స
ర తి
8. ప
ప భుతస్వా రతంగ సతంస
ర ల నిరస్వాహణ
ద
ప వధ్యలల్బణతం:
ప వధ్యలల్బణతం (Inflation)
ద
* సధారణతంగా ధరల పరగదలనే ద
ప వధ్యలల్బణతం అతంటార.
* వసతసేవలకు ఉనన్ని అధిక డిమాతండ వల
ప ద
ప వధ్య నిలస్వాల తగ
గ ధరల పరగే స
ర తిని ద
ప వధ్యలల్బణతంగా పేరర్కొనవచర్చి.
* చాలా తకుర్కొవ వసతసేవలన, చాలా ఎకుర్కొవ ద
ప వధ్యతం డిమాతండ చేయడతం కూడా ద
ప వధ్యలల్బణమే.
* వసతసేవల ఉతర్పాతిత కతంటే వసత సేవల డిమాతండ ఎకుర్కొవె
ప ధరల పరగే స ప వధ్యలల్బణతం అనొచర్చి.
* వసతసేవల ఉతర్పాతిత రేటు కతంటే ధరల పరగదల రేటు ఎకుర్కొవగా ఉతండే స

ప వధ్యలల్బణతంగా చపర్పాచర్చి.
ప వధ్యలల్బణతం - నిరస్వాచనాల
ద
* 'అధిక కరనీత్స నటు ప వధ్యలల్బణతం' - హట

ప జారీ చేయడమే ద ప
* 'తకుర్కొవ వసతరాశిని ఎకుర్కొవ ద
ప వధ్యతం తరమడతం' - డాల
ష న
* 'ద గ దల' – క
ప వధ్యతం విలవ తగ ప థర
ప వధ్యలల్బణతం - రకాల
ద
విభజన పా
ప తిపదక ప వధ్యలల్బణతం - రకతం
ద వివరణ
ధరల పరగదల శతతం 1. పాకుతునన్ని ద
ప వధ్యలల్బణతం సతంవతత్సరతంలో ధరల పరగదల శతతం 2 - 3%
(Creeping inflation) లోపు
2. నడుసతనన్ని ద
ప వధ్యలల్బణతం 4 - 5% ధరల పరగడతం
3. పరగతత ద
ప వధ్యలల్బణతం 10% వరకు ఉతండటతం
4. దూకుతునన్ని/ఉరకల వేసే 100% దటిత అద దూక ద
ప వధ్యలల్బణతం. దీనినే
ప వధ్యలల్బణతం (Galloping
ద ప హె పర ఇనపఫషన అతంటార.
Inflation)
ధరల నియతంత
ప ణ 1. బహరతంగ దప వధ్యలల్బణతం ప
ప భుతస్వాతం చరధ్యల తీసకోనతందవల
ప ధరల పరగే స
ర తి
(Open inflation)
2. అణచవేయబడిన ప ప న చరధ్యల
ప భుతస్వాతం రేషనితంగ్, సబత్సడీల మొదల
ద
ప వధ్యలల్బణతం తీసకోవడతం దస్వారా ధరల అణిచవేసే స
ర తి.
(Supressed inflation)
ద
ప వధ్యలల్బణతం ఏరర్పాడే కారణతం 1. డిమాతండ పే
ప రత ద
ప వధ్యలల్బణతం మొతతతం సప
ప యి కతంటే మొతతతం డిమాతండ ఎకుర్కొవ
(Demand Pull
inflation)
2. వధ్యయ పే
ప రత ద
ప వధ్యలల్బణతం ఉతర్పాతిత కారకాల ధరల/ వధ్యయల పరగడతం
3. మిశ
ప మద
ప వధ్యలల్బణతం డిమాతండ + వధ్యయ పే
ప రత ద
ప వధ్యలల్బణాల కలయిక
ద
ప వధ్యలల్బణ సతంబతంధిత మఖధ్య భావనల
*ద
ప వధ్యలల్బణతం: నిరతంతర ధరల పరగదల (ఇనపఫషన)
*ప
ప తి ద గ దల (డిపే
ప వధ్యలల్బణతం: నిరతంతర ధరల తగ ప షన)
* డిస్ ఇనపఫషన: ప
ప భుతస్వాతం ఉదే
ద శపూరస్వాకతంగా ధరల తగ
* రఫ
ప షన: ప
ప భుతస్వాతం ఉదే
ద శపూరస్వాకతంగా ధరల పతంచడతం
* మారర్కొప ఇనపఫషన: ఉతర్పాతితదరల లాభాల పతంచకోవడతం కోసతం ధరల పతంచన స

ర తి.
* నిరార్మిణాతర్మిక ద
ప వధ్యలల్బణతం: ఆర
ర నిరార్మిణాతర్మిక మారర్పాల వల
ప ఉతర్పాతితలో పరగదల లేక ఏరర్పాడే
ద
ప వధ్యలల్బణతం.
* పాక్షిక ద
ప వధ్యలల్బణతం: సతంపూర
ర ఉదధ్యగతస
ర తికి మతంద ఉతర్పాతిత కారకాల కొరత వల
ప ధరల పరగే స
ర తి.
* వాసతవిక ద
ప వధ్యలల్బణతం: సతంపూర ర యి తరాస్వాత మొతతతం/ సమషి
ర ఉదధ్యగత స ష డిమాతండ పరగదల వల
ప ధరల పరగే
స
ర తి.
స
ష గ్ పఫ షన
* దీనేన్ని సతతంభన ద
ప వధ్యలల్బణతం అతంటార. దీనిన్ని శమధ్యల్సన తెలిపాడు.
*స
ష గ్నేషన + ఇనపఫషన = స
ష గ్పఫషన
* ఈస
ర తిలో ఉతర్పాతిత స
ర రతంగా ఉతండి ధరల, నిరదధ్యగతం పరగతయి.
* ఇద ద
ప వధ్యలల్బణతం, నిరదధ్యగ స
ర తుల కలయిక.
* దీనేన్ని ఇనపఫషనరీ రససన (Inflationary Recession) అతంటార.
ప వధ్యలల్బణ విరామతం (Inflationary Gap)

ద
* ఈ విధానానిన్ని జ.ఎమ్.కీనత్స 'హౌ టు పే ఫర ద వార' అనే గ
ప తంథతంలో తెలిపాడు.
* సతంపూర
ర ఉదధ్యగత స
ర తి గల జాతీయదయతం కతంటే పటు
ష బడుల, వినియోగతం ఎకుర్కొవగా ఉనన్ని స
ర తి లేద
సతంపూరో
ర దధ్యగత వద
ద సమషి
ష సప
ప యి కతంటే సమషి
ష డిమాతండ ఎకుర్కొవగా ఉనన్ని స
ప వధ్యలల్బణ విరామతం అని
పేరర్కొనవచర్చి.
* దీనిన్ని పదపుల, పనన్నిల, ఉతర్పాతుతల పతంపు దస్వారా, ప
గ తంచడతం దస్వారా తొలగతంచవచర్చి.
ప
ప తి ద
ప వధ్యలల్బణ విరామతం
* సతంపూర
ర ఉదధ్యగత వద
ద ఉతండాలిత్సన దని కతంటే తకుర్కొవగా సమ డిమాతండ ఉతండటానిన్ని ప
ప తి ద
ప వధ్యలల్బణ విరామతం
అతంటార.
ధరల మారర్కొట్ ప
పరగడతం ఇనపఫషన రఫ
ప షన
తగ
గ డతం డిఫ
ప షన డిస్ఇనపఫషన
ప వధ్యలల్బణతం - కారణాల
ద
సధారణతంగా ఆర
ర లో ద
ప వధ్యలల్బణానికి ప
ప ధాన కారణతం డిమాతండ, సప
ప యిలలో తడాల. మఖధ్యతంగా
డిమాతండ ఎకుర్కొవగా, సప ప ధరల పరగదల (ద
ప యి తకుర్కొవగా ఉతండటతం వల ప వధ్యలల్బణతం) ఏరర్పాడుతుతంద.
డిమాతండ పతంచే అతంశల సప

ప యిని తగ
గ తంచే అతంశల
జనాభా పరగడతం వరదల
ఆదయతం పరగడతం కరవుల
వినియోగతం పరగడతం భూకతంపాల
ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం పరగడతం ఉతర్పాతిత కారకాల కొరత
ప
ప భుతస్వా లోటు బడ
డ ట్ ప
ప జల మతందసత కొనగోల
ప
ప భుతస్వాల రణాల తిరగ చలి
ప తంచడతం వాధ్యపారల దచడతం
ఎగమతుల పరగడతం ప
ప భుతస్వాతం పనన్నిల పరగడతం
ద
ప వధ్యతం సప
ప యి పరగడతం వధ్యవసయ వవృద
ద తగ
గ డతం
నల
ప ధనతం పరగడతం పారశ
ద తగ
గ డతం
బాధ్యతంకుల పరపతి పరగడతం అతంతరా
డ తీయ మారర్పాల
బాధ్యతంకుల సలభ ద
ప వధ్య విధానతం
ప వధ్యలల్బణతం - ప
ద ప భావాల
* ధరల పరగదల (ద
ప వధ్యలల్బణతం) ఉతర్పాతిత, పతంపణీలప
ప ప
ప భావతం చూపుతుతంద.
* సర్పాలర్పాతంగా ధరల పరగత ఉతర్పాతిత పరగ ఆర
ద జరగతుతంద.
*ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం పరగతుతంద.
* వినియోగతం - తగ
గ తుతంద.
* విదేశి చలి
ప తంపుల శషతంలో లోటు ఏరర్పాడుతుతంద. Exports , Imports BOP
*ద
ప వధ్యలల్బణతం వల గ ల (ఆదయ అసమానతల పరగతయి)
ప లాభతం పతందే వరా
రణ గ
ప హీతల
ఉతర్పాతితదరల
వాధ్యపారసతల
పబాక్ మారర్కొటరత్స
ధనిక వర
గ తం
వాటాదరల
భూసస్వామల
*ద
ప వధ్యలల్బణతం వల
ప నష
ష పోయే వరా
గ ల
రణదతల
వినియోగదరల
కూలీల
శ
ప మికుల
స గ ల (పన
ర ర ఆదయ వరా ప , వేతనాల పతందే ఉదధ్యగల, స
ర నర ర రవడీ ప )
ర పతందే డిపాజిటర
పేదవార
ప వధ్యలల్బణతం - నివారణ చరధ్యల

ద
*ద ప భుతస్వాతం, ఆరబీఐ సతంయుకతతంగా కవృషి చేసత యి.

ప వధ్యలల్బణతం నివారణకు ప
ప
ప భుతస్వా చరధ్యల ఆరబీఐ చరధ్యల (ద
ప వధ్య విధానతం)
కోశ విధాన చరధ్యల ఆరబీఐ - పరమాణాతర్మిక చరధ్యల
1. ప
గ తంచడతం 1. బాధ్యతంకు రేటు పతంచడతం.
2. ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిల పతంచడతం 2. చట ద నిలస్వాల నిషర్పాతిత పరగడతం (ఎస్ఎల్ఆర)
ష బద
3. మిగల బడ
డ ట్ తయరీ 3. నగద నిలస్వాల నిషర్పాతిత పరగడతం (సఆరఆర)
4. ప
ప జల నతంచ రణాల సేకరణ 4. బహరతంగ మారర్కొట్లో G - sec లన అమర్మిడతం.
ఇతర అతంశల 5. రేపో రేటు పతంచతుతంద.
5. టకు వాధ్యపారతం 6. రవరత్స రేపో పతంచతుతంద.
6. ధరల గరష
ష పరమితి విధితంపు ఆరబీఐ గణాతర్మిక చరధ్యల
7. ప
ప జా పతంపణీ వధ్యవస
ర అమల 7. మార
డ నల పతంచడతం
8. కొరత వసతవుల ఎగమతుల నిషేధతం 8. వినియోగ పరపతికి గరష
ష పరమితి
9. దగమతులకు అనమతి 9. డౌన పేమతంట్ పతంచడతం
10. వేతనాల క
ప మబదీ
ద కరణ 10. వాయిదల సతంఖధ్యన తగ
11. వధ్యవసయ, పారశ
ప మిక రతంగ
ఉతర్పాతుతల పతంపు
12. ఎగమతుల నిషేధతం
ఫిలిపత్స వక
ప రేఖ:
* నిరదధ్యగత రేటుకు, ద
ప వధ్య వేతనాలో
ప పరగదల రేటుకు మధధ్య సతంబతంధానిన్ని తెలిపే రేఖ ఇద.
*ద
ప వధ్యలల్బణతం - నిరదధ్యగతకు మధధ్య సతంబతంధానిన్ని తెలపుతుతంద.
* నిరదధ్యగత రేటు, ద
ప వధ్య వేతనాల పరగదల రేటుకు మధధ్య విలోమ సతంబతంధతం ఉతంటుతందని ఫిలిపత్స తెలిపార.
* దీర
ర కాలతంలో నిరదధ్యగతం, వేతనాల మారర్పా రేటు మధధ్య విలోమ సతంబతంధతం ఉతండదని ఫ
ప డమన తెలిపార.
* కాబటి
ష ఫిలిపత్స రేఖ "Y" అకనికి సమాతంతరతంగా ఉతంటుతందని చపార్పార.
* ఫిలిపత్స రేఖన టాబన అభివవృద

ద చేశర.
ప వధ్యలల్బణతం - సూచకల
ద
* భారతదేశతంలో ద
ప వధ్యలల్బణానిన్ని రతండు సూచీల ఆధారతంగా లకిర్కొసత ర.
1) హోల్సేల్ ధరల సూచీ (Wholesale Price Index - WPI)
2) వినియోగ ధరల సూచీ (Consumer Price Index - CPI)
* WPI - దీనేన్ని ఉతర్పాతితదరల ధరల సూచక అతంటార.
* దీనిన్ని మొదటగా 1942 లో లకిర్కొతంచార.
* డబ
ప ధ్యపీఐ నిరార్మిణానికి కితంద ఆధార సతంవతత్సరాల తీసకునాన్నిర.
1) 1952 - 53
2) 1961 - 62
3) 1970 - 71
4) 1981 - 82
5) 1993 - 94
6) 2004 - 05
డబ
ప ధ్యపీఐ నిరార్మిణానికి తీసకునే అతంశల
భారతస్వాతం(%) వసతవుల
(Weightag
e)
1. తయరీ వసతవుల 64.97 555
2. పా
ప థమిక వసతవుల 20.12 102
3. ఇతంధనతం, శకిత, లధ్యబ
ప కతంట్ 14.91 19
మొతతతం 676
తయరీ వసతవు ల
* మొతతతం 13 వసతవుల ఉతంటాయి. దీనిలో అతధ్యధిక పా
రసయనాల, వాటి ఉతర్పాతుతలకు ఉతండగా, అలర్పా పా
ప ధానధ్యతం కలప
ఉతర్పాతుతలకు ఉతంటుతంద.
* పా
ప థమిక వసతవుపలో ఆహార, ఆహారేతర వసతవుల, ఖనిజాల
ఉతంటాయి.
* ఇతంధనతం, శకిత, లబ
ప కతంట్లలో బగ
గ గనల, ఖనిజ నూనెల,
విదధ్యత్ అతంశల ఉతంటాయి.
* సేవల అతంశనికి సతంబతంధితంచ విదధ్య, ఆరోగధ్యతం, ప వె దధ్యతం, రవాణా
అతంశల డబ
ప ధ్యపీఐ సూచక పరగణనలోకి తీసకోద. కాబటి
ష సూచక
సతంపూర
ర తంగా/ వాసతవికతకు దగ
గ రగా ఉతండద.
వినియోగదరల సూచీ (Consumer Price Index -
CPI):
* దేశతంలోని వివిధ వరా
గ లప
ప జల స
ర తిగతులన అధధ్యయనతం
చేయడానికి దీనిన్ని తయర చేసత ర.
* వినియోగదరల సూచీ (సపీఐ)ని 4 వరా
గ లకు గణిసత ర.
1. సపీఐ - పారశ
ప మిక శ
ప మికుల
* 260 అతంశలతో 2001 ఆధార సతంవతత్సరతంతో గణిసత ర. దీనిన్ని
ప భుతస్వా ఉదధ్యగలకు డీఏ (కరవు భతధ్యతం) ప
ఆధారతంగా ప ప కటిసత ర.
2. సపీఐ - అరల్బన నాన - మానధ్యవల్ ఎతంపా
ప యిస్
* దీని కోసతం 1984 - 85 ఆధార సతంవతత్సరతంతో నెలవారీగా
లకిర్కొసత ర.
3. సపీఐ - వధ్యవసయ శ
ప మికుల
* వధ్యవసయ శ
ప మికుల వేతనాల సవరణల, 1986 - 87
సతంవతత్సరతం ఆధారతంగా నెలవారీగా 600 గా
ప మాల నతంచ లకిర్కొసత ర.
4. సపీఐ - గా
ప మీణ శ
ప మికుల
* దీనిన్ని నెలవారీగా 1986 - 87 ఆధార సతంవతత్సరతంతో
లకిర్కొసత ర.
కొత త సపీఐ
* ప ప వనీన్ని ఏద ఒక వరా
గ నికి సతంబతంధితంచనవి, కానీ ఆర
ర
అతంతటికీ వరతతంచేలా ఆరబీఐ సూచనల మేరకు సఎస్వ, సపీఐ
గా ష ణాల, దేశతం మొతత నికి తయర చేసత ర. దీని
ప మాల, పట
ఆధార సతంవతత్సరతం - 2010.
వార ప వధ్యలల్బణతం (అనిన్ని వసతవుల) (%)
ర కద
2008 - 09 8.4
2009 - 10 10.2
2010 - 11 7.9
2011 - 12 8.9
ఎతంపక చేసన వసతవుపలో ధరల పరగదల (2011 - 12)

ఆహారధానాధ్యల 4.8%
పప్పుధానాధ్యల 2.5%
పాల 10.5%
పాల ఉతర్పాతుతల 12.9%
ప , కూరగాయల
పళ 6.5%
బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతం:
బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతం
వధ్యకుతల, సతంస
ర ల, ప
ప భుతస్వాతం తమ ఆర
ర క కారధ్యకలాపాల నిరస్వాహణకు కోరకునే ద
ప వధ్య వనరల లేద నిధులనే
వితతతం (Finance) అతంటార.
* భారత వితత వధ్యవస
ర నద
ప వధ్య మారర్కొట్, మూలధన మారర్కొట్గా విభజితంచార.
*ద
ప వధ్య మారర్కొట్ సస్వాలర్పాకాలిక వితత నిన్ని సమకూరసతతంద.
* మూలధన మారర్కొట్ దీర
ర కాలిక వితత నిధులన అతందసతతంద.
* సతంఘటిత ద
ప వధ్య మారర్కొట్లోని ప
ప ధాన భాగమే వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల.
* 'బాధ్యతంకు' అనే పదతం బాతంకో (banko), బాతంకిస్వా (banque) అనే జరర్మిన పదల నతంచ ఆవిరరవితంచతంద. ఈ
పదలకు అర ప (Bench).
ర తం బల
*ప ప చీన బాధ్యతంకు - బాధ్యతంక్ ఆఫ వెనిస్ (ఇటలీ - 1157)
ప పతంచతంలో అతి పా
* బాధ్యతంకుల వధ్యవస
ర కు వరతక వాధ్యపారల, వడీ
ర వాధ్యపారల, సస్వార
ర కారల మూలమని క
ప థర అభిపా
ప యపడా
ర డు.
* భారత బాధ్యతంకితంగ్ క
ప మబదీ ష తం - 1949 లోని సక్షన 5 ప
ద కరణ చట ప కారతం ప
ప జల నతంచ షరతులతో డిపాజిటు
ప
సస్వాకరసూత , ఆ సొమర్మిన రణాల ఇవస్వాడానికి లేద పటు
ష బడులకు
ఉపయోగతంచడమే బాధ్యతంకితంగ్ వాధ్యపారతం.
* భారత సతంఘటిత బాధ్యతంకితంగ్ వధ్యవస
ర న
1) ఆరబీఐ
2) వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల
3) సహకార బాధ్యతంకుల గా విభజిసత ర.
* 1934 ఆరబీఐ చట
ష తం ప
ప కారతం బాధ్యతంకులన షెడూధ్యల్
ర బాధ్యతంకుల, నాన షెడూధ్యల్ గ కరసత ర.
ర బాధ్యతంకులగా వరీ
1. షెడూధ్యల్
ర బాధ్యతంకుల: ఆరబీఐ - 1934 లోని రతండో షెడూధ్యల్ ప న బాధ్యతంకుల.
ర లో నమోద
ఉద: వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల, సహకార బాధ్యతంకుల.
2. నాన షెడూధ్యల్
ర బాధ్యతంకుల: రతండో షెడూధ్యల్
ర లో నమోద కాని బాధ్యతంకుల.
భారత్ - బాధ్యతంకుల
* భారత్లో మొదట నెలకొలిర్పాన బాధ్యతంకు - బాధ్యతంక్ ఆఫ హతందస
ర న. దీనిన్ని 1770 లో అలగా
డ తండర అతండ కతంపనీ
ర పతంచతంద. 1782 లో మూసేశర.
స
* భారత బాధ్యతంకితంగ్ వధ్యవస ప సడనీత్స బాధ్యతంకు అయిన బాధ్యతంక్ ఆఫ బతంగాల్ 1806 లో
ర కు పునాదగా నిలిచన మొదటి ప
ప తంద.
ఏరార్పాట
* బాధ్యతంక్ ఆఫ బాతంబేన 1840 లో ఏరార్పాటు చేశర.
* బాధ్యతంక్ ఆఫ మద
ప సన 1843 లో ఏరార్పాటు చేశర.
* 1921 లో ఈ మూడు బాధ్యతంకులన కలిప ఇతంపీరయల్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియగా స
* ఇద 1935 లో ఆరబీఐకు పూరస్వాతం కతంద

ప బాధ్యతంకుగా పనిచేసతంద.
* పూరత భారత యజమానధ్యతంలో నెలకొలిర్పాన మొదటి బాధ్యతంకు - ఔధ్ కమర
ర యల్ బాధ్యతంక్. దీనిన్ని 1881 లో ఆగా
ప లో
స
ర పతంచార. ఇద దేశతంలో అతి పా
ప చీన బాధ్యతంకు.
* 1894 లో చతండీగఢలో స
ర పతంచన పతంజాబ నేషనల్ బాధ్యతంకు రతండో అతి పా
ప చీన బాధ్యతంకు. ఇద పూరతగా భారతీయ
బాధ్యతంకు.
* 1901 లో పీపుల్త్స బాధ్యతంకున స

సే
ష ట్ బాధ్యతంకుల
* గా
ప మీణ పరపతి సరేస్వా సతంఘతం అధధ్యక్షుడు గోరాస్వాలా సఫారత్సల మేరకు.... 1955 జుల
ప 1 న ఇతంపీరయల్
ష ట్ బాధ్యతంకు (ఎస్బీఐ)గా మారతంద. ఇద ప

బాధ్యతంకున జాతీయతం చేసన తరాస్వాత అద భారతీయ సే ప భుతస్వా
యజమానధ్యతంలో మొదటి బాధ్యతంకు.
* ఎస్బీఐ ప
ప సతతతం భారత్లో అతిపద
ద వాణిజధ్య బాధ్యతంకు. అతంతకాద ఇద అతధ్యధిక శఖలనన్ని బాధ్యతంకు.
సే
ష ట్ బాధ్యతంక్ గ
క ప
* 1959 లో ఎస్బీఐ (అనబతంధ బాధ్యతంకుల) చటా

* ఈ చట
ష తం కితంద 7 పా
ప తంతీయ బాధ్యతంకులన జాతీయతం చేశర. వీటిని ఎస్బీఐ అనబతంధ బాధ్యతంకులగా జతపరచార.
1) సే
ష ట్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ప హె దరాబాద్ 2) బకనీర అతండ ప జ పూర 3) ఇతండోర
4) మ
ప సూర 5) పాటియలా 4) సౌరాష
ష త
7) టా
ప వెనకోర
ప ప బాధ్యతంకులనిన్నితంటినీ
సే
ష ట్ బాధ్యతంకు గ
క పగా
పలసత ర.
*ప క పలో 5 బాధ్యతంకుల ఉనాన్నియి.

ప సతతతం ఎస్బీఐ గ
* సౌరాష
ష త సే
ష ట్ బాధ్యతంకు, సే
ష ట్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండోర ఎస్బీఐలో విలీనమయధ్యయి.
బాధ్యతంకుల జాతీయీకరణ
* భారత్లో బాధ్యతంకులప ప ణ 1967 లో పా
ప సమాజిక నియతంత ప రతంభమ
ప తంద.
* దేశతంలో సతంఘిక, ఆర
ర క లకధ్యల సధనకు బాధ్యతంకుల జాతీయికరణన చేపటా
ష ర.
* మొదటగా 1969 జుల
ప 19 న ర.50 కోటు ప ఉనన్ని 14 బాధ్యతంకులన జాతీయతం
ప అతంతకతంటే ఎకుర్కొవ డిపాజిటు
చేశర.
అవి:
1. సతంట
ప ల్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ
2. బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ
3. బాధ్యతంక్ ఆఫ మహారాష
ష త
4. బాధ్యతంక్ ఆఫ బరోడా
5. యునె
ప టడ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ
6. యూనియన బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ
7. ఇతండియన ఓవరసస్ బాధ్యతంక్
8. పతంజాబ నేషనల్ బాధ్యతంక్
9. సతండికట్ బాధ్యతంక్
10. దేనా బాధ్యతంక్
11. అలహాబాద్ బాధ్యతంక్
12. ఇతండియన బాధ్యతంక్
13. కనరా బాధ్యతంక్
14. యునె
ప టడ కమర
ర యల్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ
* 1980 ఏప
ప ల్ 15 న రతండోసర బాధ్యతంకులన జాతీయతం చేశర. ర.200 కోటు
ప , అతంతకతంటే ఎకుర్కొవ రజరస్వా
ప ఉనన్ని 6 బాధ్యతంకులన జాతీయతం చేశర.
డిపాజిటు
1. ఆతంధా
ప బాధ్యతంక్ 2. విజయ బాధ్యతంక్
3. కారర్పారేషన బాధ్యతంక్ 4. నూధ్య బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ
5. పతంజాబ నేషనల్ బాధ్యతంక్ 6. ఓరయతంటల్ బాధ్యతంక్ ఆఫ కామరత్స

* 1993 సప
ష తంబర 4 న నూధ్య బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియన పతంజాబ నేషనల్ బాధ్యతంకులో విలీనతం చేశర. దీతంతో
జాతీయతం చేసన మొతతతం బాధ్యతంకుల సతంఖధ్య 20 నతంచ 19 కి తగ
గ తంద.
1969 లో నారమన కమిటీ సఫారసలతో లీడ బాధ్యతంక్ పథకతం పా
ప రతంభమ
ప తంద.
* 1962 లో జాతీయ పరపతి మతండలి గాడి ప తంతీయ దవృకర్పాథతం (Area
ప తంద. ఇద పా
గ ల్ అధధ్యక్షతన ఏరార్పాట
Approach) అవసరానిన్ని తెలియజేసతంద. ఇదే తరాస్వాత లీడ బాధ్యతంక్ పథకానికి దరతీసతంద.
* పా
ప ధానధ్యత రతంగాల భావన 1980 లో పా
ప రతంభమ
ప తంద.
* వధ్యతధ్యస వడీ ప పథకానిన్ని 1972 ఏప
ర రేట ప ల్లో పా
* బాధ్యతంకితంగ్ సతంసర్కొరణల కోసతం 1991, 1998 లో నరసతంహతం కమిటీని ఏరార్పాటు చేశర.
* అతధ్యధిక విదేశ శఖల ఉనన్ని బాధ్యతంక్ - బాధ్యతంక్ ఆఫ బరోడా.
* భారత్లో ప
ప భుతస్వారతంగ బాధ్యతంకులో
ప ఎస్బీఐ, పతంజాబ నేషనల్ బాధ్యతంక్, కనరా బాధ్యతంకుల పద
ద వి.
బాధ్యతంకితంగ్ - రకాల
1. యూనిట్ బాధ్యతంకితంగ్:
ఒక బాధ్యతంకు దస్వారా కారధ్యకలాపాల నిరస్వాహణ. ఇద అమరకాలో పా
ప రతంభమ
ప తంద.
2. బా
ప తంచ్ బాధ్యతంకితంగ్:
వేరేస్వార ప
ప దేశలో
ప శఖల దస్వారా నిరస్వాహణ. దీనిన్ని ఇతంగ
ప తండలో పా
3. మిశ
ప మ బాధ్యతంకితంగ్:
సస్వాలర్పా, దీర ర . జరర్మినీ, బలి
ర కాలిక రణాల ఇచేర్చి బాధ్యతంకితంగ్ వధ్యవస డ యతం, నెదరా
ప తండ, హతంగేరీలలో పా
4. సమూహక బాధ్యతంకితంగ్:
ఒక హోలి
ర తంగ్ కతంపనీ అధికారతం కితంద రతండు కతంటే ఎకుర్కొవ బాధ్యతంకులన తీసకువచేర్చి విధానతం. ఇద అమరకాలో
అమలవుతోతంద.
వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల విధుల
వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల విధులన 2 రకాలగా వరీ
గ కరసత ర.
1) పా
ప థమిక విధుల
2) అనషతంగక విధుల
I. బాధ్యతంకుల పా
ప థమిక విధుల
ప సస్వాకరతంచడతం. ఇవి 2 రకాల

డిపాజిటు
1. డిమాతండ డిపాజిటు
ప :
ఖతదరల అడిగన వెతంటనే తిరగ బాధ్యతంకుల చలి
ప తంచేవి. ఇవి రతండు రకాల.
ప :ప
ఎ) పదపు/ సేవితంగ్ డిపాజిటు ప తత్సహసత యి. దీనికి సస్వాలర్పా వడీ
ప జల మిగలన/ పదపున పో ర ఉతంటుతంద.
ప : మతందసత సమాచారతం లేకుతండా ఖతదరల అడిగన వెతంటనే ద

బ) కరతంటు డిపాజిటు ప వాధ్యనిన్ని బాధ్యతంకుల తిరగ
ఇసత యి.
* ఇవి వాధ్యపారల, కతంపనీల, పటు ప . దీనిప

ష బడిదరల రోజువారీ అవసరాలకు ఉపయోగతంచే డిపాజిటు ప బాధ్యతంకుల
వడీ
ర ని ఇవస్వావు.
2. కాలపరమితి డిపాజిటు
ప (Time Deposits)
ప : ఒక స
ఎ) ఫిక్త్సడ డిపాజిటు ర ర కాలానికి ఏకమొతతతంలో డిపాజిట్ చేయడతం.
* దీనిలో 1, 2, 5, 10 సతంవతత్సరాలకు ఒకసర నిరీ

ర త మొతత నిన్ని డిపాజిట్ చేసత ర.
* కాల పరమితి పరగత వడీ

ర పరగతుతంద.
* భారత్లోని ఎకుర్కొవ డిపాజిటు

ప ఈ రకమ
ప నవే.
బ) రకరతంగ్ డిపాజిటు
ప
* ఈ పద ప , నిరీ
ద తిలో అతంగీకరతంచన వాయిదలో ర త కాలానికి పదపు చేసత ర (ప
ప తి
నెలా కొద
ద మొతతతం పదపు చేయడతం).
* వడీ
ర ఎకుర్కొవగా ఉతంటుతంద.
రణాల మతంజూర
వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల వేరేస్వార రపాలో ప న తిరగ రణాలగా మతంజూర చేసత యి.

ప సేకరతంచన డిపాజిట
ఎ. నగద పరపతి (Cash Credit): ఖతదరలకు హామీప
ప రణాల ఇవస్వాడతం.
బ. ఓవరడా
ప ఫష : ఖతదరడికి తన ఖత నిలస్వా కతంటే ఎకుర్కొవగా రణతం అతందతంచడతం.
స. బల
ప ల డిసౌర్కొతంట్: కాల పరమితికి మతందగానే ఖతదర
ప వద
ద ఉనన్ని బల ప వడీ
ప లప ర ని మినహాయితంచకుని మిగలిన
మొతతతం చలి
ప తంచడానిన్ని బల ప ల గడువు 90 రోజుల ఉతంటుతంద.
ప ల డిసౌర్కొతంట్ అతంటార. ఈ బల
డి. కోరన వెతంటనే వసూల చేసే రణాల:
బాధ్యతంకుల తగన హామీ దస్వారా స

ష క్ ఎకత్సచ్ఛతంజ బో ప కు, ఇతర బాధ్యతంకులకు 15 రోజులకు మితంచని అతి సస్వాలర్పాకాల
ప కర
రణాలన ఇసత యి.
3. పరపతి సవృషి
ష
వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల డిపాజిట

ప దస్వారా డిపాజిటు
ప సవృషి
ష తంచ తదస్వారా పతంచే పరపతిని పరపతి సవృషి
ష అతంటార.
* పరపతి సవృషి
ష పప ధానతంగా ఉతర్పానన్ని డిపాజిట
ప దస్వారా జరగతుతంద.
4. చకుర్కొల పద
ద తి
* ఖతదరల తమ డిపాజిట
ప లోని మొతత నిన్ని వాపస (తిరగ) తీసకోవడానికి అవసరమయేధ్య చకుర్కొల పద
ద తిని
బాధ్యతంకుల ప
ష యి.
బేరర చకుర్కొ: ఈ చకుర్కొ దస్వారా తక్షణమే డబల్బ పతందవచర్చి.
కా
ప స్
ర చక్: ఈ చకుర్కొ దస్వారా చకుర్కొదర పేర మీద/ ఖతలో జమ చేయవచర్చి.
II. అనషతంగక విధుల
ఎ) పా
ప తినిధధ్య సేవల: ఖతదరలకు ఏజతంటు
ప గా బాధ్యతంకుల చేసే విధుల.
ఉద: అద
ద ల, రణాల, వడీ
ర ల, బీమా పీ ప , బతంగారతం రాబడుల/ చలి
ప మియతం, లాభాల, షేర ప తంపుల.
బ) ఉపయోగ సేవల: బాధ్యతంకు ఖతదరలకు అతందతంచే సౌకరాధ్యల.
ఉద: డీడీ, చకుర్కొల, నెట్ బాధ్యతంకితంగ్, ఫోన బాధ్యతంకితంగ్, ఏటీఎతం, డబట్ కార
ర ల జారీ.
బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతం - ఇతర అతంశల (బా
ప తంచ్ ల - శఖల)
* 2012 జూన 30 నాటికి
మొతతతం శఖల - 97,111
ప మీణ శఖల - 35,850
గా
ప మీణ శఖల శతతం - 36.9 %
గా
బాధ్యతంక్ ఆఫస్ సౌకరధ్యతం కలర్పాన: 12,600 మతందకి ఒకటి
* మొదటి కపడిట్ కార
ర జారీ చేసతంద - ప డ నరత్స కార
ర (1950
అమరకా)
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల లాభార
డ న కోసతం వాటి డిపాజిట
ప న పటు
ష బడి
చేసే సమయతంలో 3 నియమాలన పాటిసత యి.
అవి: 1) ద
ప వధ్యతస్వాతం
2) లాభాల
3) భద
ప త
వీటి ఆధారతంగా పటు
ష బడి పడతయి.
* బాధ్యతంకుల తమ డిపాజిట
ప న వేరేస్వార రపాలో
ప పటు
ష బడి పటి
ష డానిన్ని పోర
ష ఫోలియో విధానతం అతంటార.
* ప పతవేట్ బాధ్యతంకులకు అనమతి, నాధ్యరో బాధ్యతంకితంగ్ (narrow) భావనల నరసతంహతం కమిటీ సఫారత్సల మేరకు
దేశతంలో పా
* నాధ్యరో బాధ్యతంకితంగ్ అనేద నిరర
ద క ఆసతల (NPA) 20% ఉతండే బాధ్యతంకితంగ్ వధ్యవస
ర . నష
ష భయతం లేని సస్వాలర్పాకాలిక
ఆసతలప ప మాత
ప మే పటు
ష బడుల చేయడతం.
వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల - ఆస ,త అప్పుల
వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల ఆసత, అప్పుల పటి
ష కన నిరస్వాహసత యి. దీనిలో ఎడమవె
ప పు అప్పుల, కుడివె
ప పు ఆసతల
ఉతంటాయి.
I. అప్పుల ప వె పు
1. మూలధనతం (అధీకవృత, జారీ, చతంద, చలి
ప తంచమని కోరన, చలి
ప తంచన మూలధనతం)
2. రజరస్వా ఫతండ
3. డిపాజిటు
ప
4. ఖతదరడి తరఫున అతంగీకరతంచన బల
ప ల
5. ఇతర బాధ్యతంకుల నతంచ తీసకునన్ని రణాల
II. ఆసతల ప వె పు
ఆసతల ద
ప వధ్యతస్వా క
ప మతంలో కితంద విధతంగా ఉతంటాయి.
1. నగద నిలస్వాల (తమ వద
ద , ఆరబీఐ, ఇతర బాధ్యతంకుల వద
ద ఉనన్నివి)
2. కాల్ మనీ (పలపు ద

ప వధ్యతం)
3. డిసౌర్కొతంట్ చేసన బల
ప ల
4. పటు
ష బడుల
5. రణాల, అడాస్వానత్సల
6. భవనాల, యతంత
ప ల, ఫరన్నిచర, బతంగార ఆభరణాల లాతంటి స
ర రాసతల
వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల - పరపతి సవృషి

ష విధానతం (Credit Creation)
దేశతంలో ద
ప యి అనేద కతంద
ప బాధ్యతంకు/ ప ప , నాణేలతో పాటు వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల
ప భుతస్వా ఆమోదత నటు
డిపాజిట
ప దస్వారా సవృషి
ష తంచే పరపతి ద
ప వధ్యతం.
* బాధ్యతంకుల తమ డిపాజిట
ప కు కొనిన్ని రట
ప ద
ప వాధ్యనిన్ని సవృషి ష .
ష తంచడమే పరపతి సవృషి
* పరపతికి మూలతం డిపాజిటు

ప . డిపాజిటు
ప పరపతిని, పరపతి డిపాజిట ష సత యి.
ప న సవృషి
* బాధ్యతంకుల సవృషి ద ఉనన్ని నగద నిలస్వాల నిషర్పాతితప ప ఆధారపడుతుతంద.
ష తంచే పరపతి బాధ్యతంకుల వద
* వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల తమ వద
ద నగదకు ఎనిన్ని రటు
ప పరపతి సవృషి ప
ష తంచగలవు అనేద పరపతి గణకతం విలవప
ఆధారపడి ఉతంటుతంద. దీనేన్ని డిపాజిట్ గణకతం అతంటార. పరపతి గణకానిన్ని నగద నిలస్వాల నిషర్పాతిత (CRR)
నిర
ర యిసతతంద.
* నగద నిలస్వాల మారర్పాన బటి

ష పరపతి సవృషి
ష ఆధారపడుతుతంద.
* పరపతి గణకానికి, CRR కు రణాతర్మిక/ విలోమ సతంబతంధతం ఉతంటుతంద.
* పరపతి గణకతం విలవ 5 ఉతంటే పరపతి 5 రటు
ప పరగతుతందని అర
ర తం.
ష - పరమితుల
పరపతి సవృషి
1. నగద నిలస్వాల నిషర్పాతిత పరగదల
2. ద
ప వధ్యతస్వా అభిరచ ఎకుర్కొవగా ఉతండటతం
3. ఆరబీఐ కఠిన ద
ప వధ్య విధానతం అవలతంభితంచడతం
4. కతంద
ప బాధ్యతంకు తకుర్కొవ ద
ప వధ్యతం చలామణిలో ఉతంచడతం
5. ఆర
ర క మాతందధ్యతం స
ర తి ఉతండటతం
బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతం
* 1969 జుల
ప 19 న 14 బాధ్యతంకుల జాతీయతం చేశర.
* 1980 ఏప
ప ల్ 15 న 6 బాధ్యతంకులన జాతీయతం చేశర.
2013 మారర్చి నాటికి బాధ్యతంకుల స
ర తి
*ప
ప భుతస్వా రతంగ బాధ్యతంకుల - 26
* ప పతవేట్ బాధ్యతంకుల - 21
* విదేశ బాధ్యతంకుల - 43
* మొతతతం బా
ప తంచల - 1,09,811
ప మాల - 35.9%
దనిలో గా
* బాధ్యతంకు డిపాజిటు
ప మొతతతం - ర.71,967 బలియన
ప (2013)
* అతధ్యధికతంగా డిపాజిటు
ప సేకరతంచన రాష
ష తల
1) మహారాష
ష త 2) గజరాత్ 3) దలీ
ప 4) తమిళనాడు
* బాధ్యతంకుల ఇచర్చిన రణాల మొతతతం (2013) - ర. 58,797 బలియన

ప .
* పా ప జ చేసతంద - 2007 ఏప
ప ధానధ్యత రతంగాలన రవె ప ల్ 30
దని ప
ప కారతం ప
ప సతతతం ఉనన్ని రతంగాల
1) వధ్యవసయతం 2) సూక్షర్మి రణాల 3) చనన్ని పరశ
ప మల
4) విదధ్య రణాల 5) రట
ప ల్ వాధ్యపారతం 6) గవృహ రణాల
ప ప రతంగాలకు 40% రణాల అతందతంచాలి.
1. భారత బాధ్యతంకుల క
ప మబదీ
ద కరణ చటా
ష నిన్ని ఎప్పుడు చేశర?
జ: 1949
2. భారత్లో నెలకొలిర్పాన మొదటి బాధ్యతంక్
జ: బాధ్యతంక్ ఆఫ హతందస
ర న
3. భారత్లో అతిపద
ద వాణిజధ్య బాధ్యతంక్
జ: SBI
4. 14 బాధ్యతంకులన జాతీయతం చేసన సతంవతత్సరతం
జ: 1969
5. 'లీడ బాధ్యతంక్' పథకానిన్ని ఎప్పుడు పా
జ: 1969
6. పా
ప ధానధ్యత రతంగాల భావనన ఎప్పుడు పా
జ: 1980
7. బాధ్యతంకితంగ్ సతంసర్కొరణల కోసతం ఏరార్పాట
ప న కమిటీ
జ: నరసతంహతం కమిటీ
8. భారత్లో బాధ్యతంకులప
ప సమాజిక నియతంత
ప ణ ఎప్పుడు పా
ప రతంభమ
ప తంద?
జ: 1967
9. పూరత భారతీయుల బాధ్యతంకుగా ఏరర్పాడితంద
జ: PNB (పతంజాబ నేషనల్ బాధ్యతంక్)
10. RBI ని ఎప్పుడు ఏరార్పాటు చేశర?
జ: 1935
11. భారత్లో మొదట నెలకొలిర్పాన బాధ్యతంక్
జ: బాధ్యతంక్ ఆఫ హతందస
ర న
12. బాధ్యతంక్ ఆఫ బతంగాల్ ఎప్పుడు ఏరార్పాట
ప తంద?
జ: 1806
13. ఇతంపీరయల్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియన ఎప్పుడు ఏరార్పాటు చేశర?
జ: 1921
14. పూరత భారత యజమానధ్యతంతో నెలకొలిర్పాన బాధ్యతంకు - ఔధ్ కమర
ర యల్ బాధ్యతంక్. దీనిన్ని ఎప్పుడు ఏరార్పాటు
చేశర?
జ: 1881
15. బాధ్యతంకుల పా
ప థమిక విధుల ఏవి?
ఎ) డిపాజిట
ప సస్వాకరణ బ) రణాల ఇవస్వాడతం స) పరపతి సవృషి
ష డి) చకుర్కొల మారర్పాడి
1) ఎ, బ 2) బ, స 3) బ, స, డి 4) ఎ, బ, స, డి
జ: 4(ఎ, బ, స, డి)
16. ఖతదరడికి తన ఖత నిలస్వా కతంటే అధిక రణాల అతందతంచే విధానతం
జ: ఓవర డా
ప ఫష
17. పరపతి సవృషి
ష కి ఆధారపడే డిపాజిట్ల
జ: ఉతర్పానన్ని డిపాజిట్ల
18. మొదటి కపడిట్ కార
ర న జారీచేసన బాధ్యతంక్
జ: ప డ నరత్స (USA)
19. 'నాధ్యరో బాధ్యతంకితంగ్'న సఫారత్స చేసన కమిటీ అధధ్యక్షుడు
జ: నరసతంహతం
20. ఖతదరడు బాధ్యతంకులో నగద డిపాజిట్ చేసనప్పుడు ఏరర్పాడేద
జ: పా
ప థమిక డిపాజిట్
ప త – చరధ్యల:
ఆహార భద
ప త - చరధ్యల
ఆహార భద
*ప
ప జలతందరకీ అనిన్ని కాలాలో
ప భౌతికతంగా, ఆర
ర కతంగా తపర్పానిసరగా అతందబాటులో ఉతండేలా చేయడమే ఆహార భద
ప త.
(FAO - 1983 లో ఏరార్పాటు చేశర.)
* ఆరోగధ్యతం, చరక ప త(WDR - 1986)

ప న జవితనికి అతందబాటులో ఉతండే ఆహార పరమాణమే ఆహార భద
* ప ప విధతంగా ఉనన్ని ఆహార కొనగోలన ఆర

ర కస ప త (World Food Conference
ర మత ఉతండటమే ఆహార భద
- 1996)
* ఆహార భద
ప త భావనలోని అతంశల
1) పోషక విలవల ఆహారతం
2) సరపోయేతంత పరమాణతం
3) దీర
ర కాలతం వరకు అతందబాటులో ఉతండటతం
4) ఆహారతం కొనగోల శకిత ఉతండటతం

ఆహార భద
ప త కలర్పానకు ప
ప భుతస్వా చరధ్యల
* ఆహార ధానాధ్యలన ప ర దస్వారా సరఫరా చేసత ర. ఇద 1985 నాటికి గరజన పా
ప జా పతంపణీ వధ్యవస ప తంతలకు
విసతరతంచతంద. (1957 లో ప
ర న పా
ప రతంభితంచార)
* 1992 జనవర నతంచ పునరన్నిరర్మిత ప
ర న
(Revamped PDS) ప
ప భుతస్వాతం ప
ష తంద.
* 1996 డిసతంబరలో లక్షిత ప ర న (Targeted PDS)
ప
ష ర. దీనిలో భాగతంగా దస్వాతందస్వా ధరల విధానతం ప
ష ర.
పోషకతస్వా విధానతం
1. అపత ప షన పథకతం - 1963
ప డ నూధ్యటి
2. ప ప మతం - 1970
ప తధ్యక పోషకతస్వా కారధ్యక
3. సమీకవృత పల ద పథకతం - 1975
ప ల అభివవృద
4. జాతీయ పోషకతస్వా విధానతం - 1993
5. జాతీయ పోషకతస్వా మిషన - 2001 ఆగస్
ష 15
అతంతరా
డ తీయ ద
ప వధ్యనిధి:
అతంతరా
డ తీయ ద
ప వధ్యనిధి
(International Monetary Fund)
¤ ఆర
ర కమాతందధ్యతం, రతండో ప
ప పతంచ యుదద తం అనతంతరతం చనాన్నిభినన్నిమ
ప నప
ప పతంచ దేశల అభివవృద
ద కోసతం; వాధ్యపారతం,
ప వధ్య సమసధ్యల నివారణకు 1944 లో బ

ద ప టనవుడలో ఒక సమావేశతం జరగతంద. ఈ సమావేశతంలో భాగతంగా
అతంతరా ప వధ్యనిధి (IMF), ప
డ తీయ ద ప పతంచ బాధ్యతంకు(IBRD) లన 1945 లో ఏరార్పాటు చేశర.
¤ ఈ రతండితంటిని బ
ప టనవుడ కవలల అతంటార.
¤ ఐఎమ్ఎఫన 1945 డిసతంబర 27 న వాషితంగ
ష న (అమరకా)లో పా
¤ ఇద 1947 మారర్చి 1 నతంచ పనిచేయడతం పా
¤ దీనిలోని మొతతతం సభధ్యదేశల - 188 (చవరద దక్షిణ సూడాన)
¤ అతంతరా ప వధ్య సమసధ్యల పరషర్కొరానికి 1969 - 70 లో సర్పాషల్ డోయితంగ్ ప ర ట్త్స (ఎస్డీఆర)న

డ తీయ ద
ప
ష తంద.
¤ ఎస్డీఆరలన పత
ప బతంగారతం అతంటార. ఇవి అతంతరా
డ తీయ ద ప తంపు అసమతులధ్య నివారణకు ఉపయోగసత ర.
ప వధ్య చలి
¤ వీటిని అతంతరా
డ తీయ ద
ప వధ్య అకతంటితంగ్ యూనిట్గా వాడతర.
¤ 2011 నతంచ ఎస్డీఆరలన అమరకా, జపాన, బ
ప టన, యూరో కరనీత్సలతో నిర
ర యిసతనాన్నిర.
¤ ఎస్డీఆరలలో అతధ్యధిక వాటా అమరకాద కాగా, అతి తకుర్కొవ వాటా తువాల దేశనిద. భారత్ 8 వ స
ర నతంలో ఉతంద.
¤ ఐఎమ్ఎఫ ప ద నివేదక - వరల్
ప పతంచ దేశల అభివవృద ర ఎకనమిక్ అవుట్ లక్
ఐఎమ్ఎఫ లకధ్యల
¤ బీవపీ అసమతులధ్య నివారణ
¤ మారక రేట
ప స
ర రీకరణ
డ తీయ ద
ప వధ్య సహాయతం పతంపు
¤ వాధ్యపారతంలో సమతులధ్యతం
¤ బహుళపక్ష చలి
ప తంపుల
ఐఎమ్ఎఫ రణాల రకాల
రణాల రకతం సతంవతత్సరతం ఉదే
ద శతం
1. బఫర స ర యల్ ఫెసలిటీ (బీఎస్ఎఫఎఫ)
ష క్ ప ఫె నాని 1969 వసతవుల నిలస్వా
2. ద ఎక్త్సటతండడ ఫతండ ఫెసలిటీ (ఈఎఫఎఫ) 1974 దీర
ర కాల బీవపీ సమసధ్యల
3. ద సప
ప మతంటరీ ప ఫె నానిత్సతంగ్ ఫెసలిటీ (ఎస్ఎఫఎఫ) 1977 యూడీసల బీవపీ సమసధ్యల
స
ష తకర్చిరల్ అడ ష మతంట్ ఫెసలిటీ (ఎస్ఏఎఫ)
డ స్ 1986 సూ
ర ల ఆర
ర క, నిరార్మిణాతర్మిక సమసధ్యల
5. ఎనహేనత్సడ ఎస్ఏపీ 1987 యూడీసల మధధ్యకాల ద
ప వధ్య అవసరాల
ప పతంచ బాధ్యతంకు (ఐబీఆర డీ)

ప
IBRD - International Bank for Reconstruction & Development
¤ దీనిన్ని ఐఎమ్ఎఫ తోపాటు 1945 లో వాషితంగ
ష న లో స
¤ ఐబీఆర డీ ఆర ప 1 నతంచ పా
ర క సతంవతత్సరతం జుల ప రతంభమవుతుతంద.
¤ ఇద ప ద కి కవృషి చేసతతం ద .
ప పతంచ అభివవృద
¤ అలాగే వెనకబడిన దేశల పునరన్నిరార్మిణానికి తోడార్పాటున ఇసతతం ద. దీని కోసతం అభివవృద
ద కి సతంబతంధితంచ
ర కాలిక రణాల అతందసతతం ద .
దీర
ఐబీఆర డీ అనబతంధ సతంస
ర ల
సతంస
ర స
ర పన ఉదే
ద శతం
1. ఇతంటరేన్నిషనల్ డవలపమతంట్అససయేషన 196 పేద దేశలకు వడీ
ర రహత రణాలన ఇసతతంద.
0
(ఐడిఏ) సొతంత కరనీత్సలో చలి
ప తంచవచర్చి
దీనేన్ని "Soft Loan Window" అతంటార.
2. ఇతంటరేన్నిషనల్ ప ఫె నాని
ర యల్ కారర్పారేషన 195 ప ప పతవేట్ రతంగానికి రణాల
యూడీసలో
6
(ఐఎఫస)
3. మలీ
ష లేటరల్ ఇనెస్వాస్
ష మతంట్ గాధ్యరతంటీ ఏజనీత్స 198 యూడీసలో
ప విదేశ ప
ప తధ్యక్ష పటు
ష బడులకు
8
(ఎమ్ఐజఏ) పో
ప తత్సహతం
4. ఇతంటరేన్నిషనల్ సతంటర ఫర సటిల్మతంట్ ఆఫ 196 ప
ప పతంచ దేశల పటు
ష బడి వివాదల పరషర్కొరతం
6
ష మతంట్ డిస్పూధ్యట్త్స (ఐసఎస్ఐడీ)
ఇనవెస్
సతంకాల - వాధ్యపారతంప
ప సధారణ ఒపర్పాతందతం - (గాట్)
(General Agreement on Tariff and Trade - GATT)
¤ 1930 ఆర
ర కమాతందధ్యతం వల
ప దేశలనీన్ని దగమతి సతంకాల విధితంచాయి. దతంతో అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతం
తగ ద కి హవానా సమావేశతం (1947 - 48) - ఇతంటరేన్నిషనల్ టే
గ డతంతో, సరళీకరణ దస్వారా వాధ్యపార అభివవృద ప డ
గ ప నె జేషన (ఐటీవ) ఏరార్పాటుకు 53 దేశల అతంగీకారతం తెలిపాయి. అయిత అమరకా అతంగీకారతం తెలపనతందవల
ఆర ప
అద అమలో
ప కి రాలేద.
¤ అదే సమయతంలో జనీవాలో 23 దేశల ఒపర్పాతందతం దస్వారా GATT ఆవిరరవితంచతంద.
¤ GATT జనవర 1 నతంచ అమలో

ప కి వచర్చితంద. దీనిలో భారత్ పా
ప రతంభ సభధ్యదేశతంగా ఉతంద.
¤ GATT 1948 నతంచ 1995 జనవర 1 వరకు విధులన నిరస్వాహతంచతంద.
¤ జనవర 1, 1995 నతంచ గాట్ స

ర నతంలో డబ
ప ధ్యటీవ అమలో
గాట్ (GATT) ఆశయల
1. అతధ్యతంత పా
ప ధానధ్య దేశనిన్ని (MFN) అనసరతంచడతం
2. సతంకాల దస్వారా సస్వాదేశ పరశ
ప మల రక్షణ
3. విచక్షణ రహత, పారదరర్శికమ
ప న అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతం, నిరస్వాహణ
4. బహుళ ఒపర్పాతందల దస్వారా సతంకాల, సతంకతర అతంశల సరళతం చేయడతం.
'గాట్' సభధ్యదేశల సమావేశల

గాట్కు సతంబతంధితంచ 8 సమావేశల జరగాయి. వీటిని రతండత్స అతంటార.
ఒకటవ సమావేశతం - జనీవా (Swis) (1947)
7 వ సమావేశతం - జనీవా (1973 - 79). ఇద సతంకతర నియతంత
ప ణలకు సతంబతంధితంచన రతండ.
8 వ సమావేశతం - ఉరగేస్వా (1986 - 1993). ఇద ఉరగేస్వాలో పా
ప రతంభమ
ప జనీవాలో మగసతంద.
ఈ రతండలో వధ్యవసయతం, సేవల, మేధోసతంపతిత హకుర్కొల, పటు ప న భినన్నిమ
ష బడుల మొదల ప న అతంశలన
చరర్చితంచతంద.
ఇద అధికతంగా వివాదసర్పాదమ
ప న సమావేశతం.
ఈ రతండలో 15 అతంశలతండగా 14 అతంశల వివిధ వసతవులకు సతంబతంధితంచనవి కాగా, మిగలితంద సేవా రతంగానికి
చతందతంద.
ఈ సమావేశతంలో పాల ప యలన అపర్పాటి గాట్ ప డ రక
గ నన్ని దేశల అభిపా ష ర జనరల్ ఆర
ద ర డతంకల్ డాకుధ్యమతంట్గా
రపతందతంచాడు.
ప తిపాదనల అతంటార. ఇద 1993 డిసతంబర 15 న అతంతిమ రపతం పతందతంద.
దీనేన్ని డతంకల్ ప
ఈ డతంకల్ డా
ప ఫష ప ప భారత్ 1994, ఏప
ప ల్ 15 న మరకస్ (మొరాకో)లో సతంతకతం చేసతంద.
దీతంతో 1994 ఏప
ప ల్లో 124 గాట్ దేశల సతంతకతం చేయడతంతో (1994 డిసతంబర 12 న) గాట్ స
ర నతంలో
ప ధ్యటీవ ఏరర్పాడితంద. ఇద 1995 జనవర 1 నతంచ అమలో
డబ ప కి వచర్చితంద.
భారత్ డబ ప థమిక సభధ్యదేశతంగా చేర 1994, డిసతంబర 30 న ఒపర్పాతందతంలోని అతంశలన
ప ధ్యటీవ పా
అతంగీకరతంచతంద.
ప ర - డబ
ప పతంచ వాణిజధ్య సతంస ప ధ్యటీవ
డబ
ప ధ్యటీవన గాట్ స
ర నతంలో ఏరార్పాటు చేశర.
ఇద జనీవాలో ఉతంద.
1995 జనవర 1 నతంచ ఇద అమలో
దీనిలోని మొతతతం సభధ్యదేశల - 159 (158 - లావస్, 159 - తజికిస
ర న)
ష ర జనరల్ - రాబర
ప డ రక ష అజివిడో (2013 సప
ష తంబర)
ప , చట
ఇద ఒక సస్వాతతంత ష బద ర .
ద హోద ఉనన్ని సతంస
ప
ప పతంచ వాధ్యపార అభివవృద
ద కి కవృషిచేసూత అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపార కాపలాదరగా పనిచేసత తంద.
డబ
ప ధ్యటీవ ఆశయల
సతంపూరో
ర దధ్యగత సధన దస్వారా జవన స
సస ద , పరాధ్యవరణ విధానాల అమల
ర రాభివవృద
యూడీసల అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపార స
సతంకాల, ప
ప తిబతంధకాల తొలగతంపు దస్వారా అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతం పతంచడతం.
డబ
ప ధ్యటీవ ఒపర్పాతందల
ఉరగేస్వా రతండ తీరార్మినాల ఫలితతంగా డబ
ప ధ్యటీవ కితంద ఒపర్పాతందల
కుదరర్చికుతంద.
1. వధ్యవసయ రతంగ ఒపర్పాతందల
ప , సస్వాదేశ పో
ఈ ఒపర్పాతందతం మారర్కొటు ప తత్సహతం, ఎగమతుల పోటీకి చతందన సదపాయలన కలిర్పాసతతంద.
ప కారతం డీసల 36%, యూడీసల 24% సతంకాల వధ్యవసయ ఉతర్పాతుతలప ప తగ
దీని ప గ తంచాలి. అతంతకాకుతండా,
సబత్సడీలన తగ
సబత్సడీల - రకాల
ఎ. అతంబరబాక్త్స సబత్సడీల - వధ్యవసయ ఉతర్పాదకాలకు ఇచేర్చివి.
ఉద: వితతనాల, ఎరవుల, మతందల, పరకరాల, యతంత
ప ల.
బ. పబ బాక్త్స సబత్సడీల - వధ్యవసయతంలో కా ప కటితంచనప్పుడు ప ర తులకు ఇచేర్చి నష
ప ప హాలిడే ప ష పరహారతం.
ప నబాక్త్స సబత్సడీల - అభివవృద
స. గీ ప చేసే పటు
ద చతందన దేశల వధ్యవసయ పరశోధనలప ప ఇచేర్చి సబత్సడీల
ష బడులప
2. జౌళీ, వస
స వాధ్యపార ఒపర్పాతందతం
దీని కితంద బహుళ పీచ ఒపర్పాతందతం (Multi Fiber Agreement) 1974 లోని నిబతంధనల 2005 జనవర 1
నాటికి తొలగతంచాలి.
3. మారర్కొట
ప సౌలభధ్యత పతంచడతం
4. వాధ్యపార సతంబతంధ మేధోసతంపతిత హకుర్కొల

(Trade Related Intellectual Property Rights - TRIPS)
ఇద ప
ప ధానతంగా పేటతంట్హకుర్కొల, టే
ప డ మారర్కొ, పారశ
ప మిక గరతలకు సతంబతంధితంచనవి. నూతన ఉతర్పాతిత కిపయలో
గ నే కొతత ఉతర్పాతితకి, దని ప
పాల ప కిపయకు రక్షణ కలిర్పాతంచాలి. భారత్లో 1970 లో పేటతంట్ చట
ష తం చేశర.
5. వాధ్యపార సతంబతంధ పటు ప ఒపర్పాతందతం
ష బడులప
(Trade Related Investment Measures - TRIMs)
దీని ప
ప కారతం దేశ నిబతంధనల తొలగతంచ విదేశ పటు
ష బడులన సస్వాదేశ పటు
ష బడులగా పరగణితంచడతం.
6. సేవల వాధ్యపారతంలో ఒపర్పాతందతం
బాధ్యతంకితంగ్, బీమా, నీటి రవాణా, ప
ప యణతం, శ
ప మికుల గమనశలత లాతంటి అతంశలన సేవల వాధ్యపార ఒపర్పాతందతంగా
మారార్చిర.
7. వివాదల పరషర్కొర విభాగతం - (డీఎస్బీ)
బహుళ వాధ్యపార రక్షణకు దేశల వివాదలన 18 నెలలో
ప పరషర్కొరతంచేలా ఒక విభాగతం ఏరార్పాటు.
ఇతర అతంతరా
ర ల
సతంస
ర సతంవతత్సరతం ఇతర అతంశల/ పా
1. United Nations Industrial 1967 UDC యూడీసలో పారశ
ప మికాభివవృద
ద
Development Organization
1985 లో ఐకధ్యరాజధ్యసమితి గరతతంపు
(UNIDO వియనాన్ని)
2. United Nations Development 1965 ఇద సతంకతిక సహాయనిన్ని
Programme (UNDP నూధ్యయరర్కొ)
అతందజేసతతంద
3. BENELUX (3) వాధ్యపారాభివవృద
ద కి బలి
డ యతం,
నెదరా
ప తండత్స, లకత్సతంబర
గ ల మధధ్య
ఒపర్పాతందతం
4. యూరోపయన యూనియన (ఈయూ) (27 1958 కామన మారర్కొట్ ఏరార్పాటు
+ 1 కొ
ప యోషియ) - బ
ప సత్సల్త్స
5. ఆర
గ నేజేషన అతండ పట
ప లియతం ఎక్త్సపోర
ష తంగ్ 1960 పట
ప ధర నిర
ర యతం, ఎగమతుల
ప స్ (OPEC - వియనాన్ని)
కతంటీ
6. South Asian Association Trade 1996 ఇతండియ, పాకిస
ర న, బతంగా
ప దేశ,
Area (SAFTA) (7) డిసతంబర
నేపాల్, శ
ప లతంక, భూటాన, మాలీ
ద వుల
7
ఇతర అతంతరా
ర ల
సతంస
ర సతంవతత్సరతం ఇతర అతంశల/ పా
7. Asian Devolpment Bank 1966 ఆసయ దేశలకు రణాల
(ADB) (మనీలా) డిసతంబర
19
8. Association of South East 1967 ఆర
ర క, సతంఘిక, సతంకతిక సహకారతం
AsianNations (ASEAN జకారాత ) ఆగసష 8
సేస్వాచాచ్ఛ వాధ్యపార వవృద
ద
(10)
9. North America Free Trade 1994 అమరకా, కనడా, మకిత్సకో దేశల మధధ్య
Area (NAFTA) (3) జనవర 1
సేస్వాచాచ్ఛ వాణిజధ్యతం
10. Asia Pacific Economic Co- 1989 21 దేశల మధధ్య సేస్వాచాచ్ఛ వాధ్యపార
operation (సతంగపూర)
ఏరార్పాటుకు
11. Indian Ocean Ream 1997 ఆర
ర క సహకారతం
Association for Regional Co-
operaton (IORARC) (పోరష లయిన)
12. Bay of Bengal Initiative for 1997 బతంగా
ప దేశ, భారత్, భూటాన, శ
ప లతంక,
Multi Sectoral & Technical
థయిలాతండ, మయనార్మిర, నేపాల్ల మధధ్య
Economic Cooperation (7)
సేస్వాచాచ్ఛ వాణిజధ్యతం
విదేశ రతంగతం:
17. విదేశ రతంగతం
¤ అభివవృద
ద చతందతునన్ని దేశల ఆర
ద సధితంచాలతంటే విదేశ పటు
ష బడుల అవసరతం. భారీ పారశ
ప మికీకరణకు
సస్వాదేశతంలో మూలధన కలర్పాన తకుర్కొవగా ఉనన్నితంద వల
ప విదేశ మూలధనతం మీద ఆధారపడాలిత్స వసతతంద.
విదేశ మూలధన పా
కితంద పరస
ర తుల వల
ప విదేశ మూలధనతం అవసరమవుతుతంద.
¤ సస్వాదేశతంలో అలర్పా మూలధనతం, నిధుల కొరత
¤ మడిపదరా
ర ల, యతంత
ప ల, పరకరాల దగమతి ఆవశధ్యకత
¤ ఆధునిక సతంకతిక పరజా
జ నతం దగమతి
¤ అవస
ర పన/ మౌలిక రతంగాల వవృద
ద
¤ సస్వాదేశ పటు
ష బడిదరలో
ప నష
ష భయ సతంసద
ద త లోపతంచడతం
¤ సహజ వనరలన ప
ప యోజనకరతంగా ఉపయోగతంచకోవడతం
¤ వాధ్యపార చలి
ప తంపుల విషయతంలో ప
ప తికూలత ఎదరోర్కొవడతం
విదేశ మూలధనతం - రకాల
¤ విదేశ మూలధనతం అనేక రపాలో

ప కొనసగతుతంద.
అవి:
1) ప
ష బడుల
విదేశ సతంస
ర ల నేరగా పరశ
ప మల, వాధ్యపార సతంస
ర లస
ర పతంచడతం.
2) పోర
ష ఫోలియో పటు
ష బడుల
సస్వాదేశ సతంస
ర ల, వితత సతంస
ర పలో వాటాల, డిబతంచర
ప రపతంలో పటు
ష డతం.
3) భాగసస్వామధ్యతం
సస్వాదేశ సతంస
ర లతో వాధ్యపార ఒపర్పాతందల దస్వారా విదేశ సతంస
ర ల భాగసస్వామధ్యమవడతం.
4) ప
ప భుతస్వాల మధధ్య రణాల
సస్వాదేశ ప
ప భుతస్వాతం విదేశ ప
ప భుతస్వాల నతంచ రణాల సేకరణ లేద సహాయక గా
ప తంటు
ప పతందడతం.
5) విదేశ బాధ్యతంకుల నతంచ రణాల పతందడతం.
6) అతంతరా
డ తీయ వితత సతంస
ర ల నతంచ రణాల
ఉద: ఐఎమ్ఎఫ, ఐబీఆరడీ, ఏడీబీ, ఎయిడ ఇతండియ కనాత్సర

ష యతం నతంచ రణాల పతందడతం.
ష బడుల ఉపసతంహరణ (Disinvesment)

పటు
¤ ఉతర్పాదక కారధ్యకలాపాల ప
ప భుతస్వా రతంగతం నతంచ ప పతవేట్ రతంగానికి బదలీ చేయడతం.
¤ప ర లన ప పతవేటీకరతంచే ఒక ప
ప భుతస్వా రతంగ సతంస ప కిపయే పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ.
¤ప
ర పలో ప
ప భుతస్వాతం తన వాటాన అమేర్మిస పటు
ష బడులన వెనకిర్కొ తీసకునే ప
ప కిపయ.
¤ 1991 పారశ
ప మిక విధానతం దస్వారా ప పతవేటీకరణన ప
¤ పటు ప రతంగరాజన కమిటీ (1993) ప
ష బడుల ఉపసతంహరణప ప కారతం ప ర లేస్వా, ఆయుధాల, అణుశకిత, బగ
గ లాతంటి
ప 49% విక
రతంగాలో ప యితంచవచర్చి. మిగలిన వాటిలో 74% వరకు విక
ప యితంచవచర్చి.
¤ దీర
ర కాల పటు ర న అధధ్యక్షతన (1996) వేసన కమిషనల పబ
ష బడుల ఉపసతంహరణకు జి.వి. రామకవృష ప క్ సకా
ష ర
ప (పీఎస్యూ)న కోర, నాన కోర రతంగాలగా విభజితంచతంద. కోర రతంగాలో

యూనిట ప 49%, నాన కోర రతంగాలకు
పరమితి లేద.
సతంవతత్సరతం ఉపసతంహరణ (కోట ప )

ప రపాయలో
లక్షధ్యతం వాసతవాల
1991 - 92 2,500 3,038
2000 - 01 10,000 1,871
2010 - 11 40,000 22,846
2011 - 12 40,000 18,088
2012 - 13 30,000 25,890
2013 - 14 40,000 25,841 (సవరతంచన
అతంచనాల)
2014 - 15 63,425 కోటు
ప ఇతందలో _
48,425 (ప
ప భుతస్వా),
15,000 (ప
ప తవేట్ - ప
ప భుతస్వా)
¤ పటు ష బడి నిధిని 2005 లో ఏరార్పాటు చేశర. దీతంట
ష బడుల ఉపసతంహరతంచగా వచర్చిన నిధులతో జాతీయ పటు ప
నతంచ 75% సమాజిక రతంగాలకు వధ్యయతం చేయలని నిర
ర యితంచార.
¤ పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ మతంతి
ప తస్వా శఖన ఎనడీఏ ప
ప భుతస్వాతం ఏరార్పాటు చేసతంద. దీనికి మొదటి, చవర మతంతి
ప
'అరణ్ శౌర'.
1. భారత్లో విదేశ పటు

ష బడుల (యూఎస్ డాలర
ప మిలియనలలో)
అతంశతం 2011- 2012- 2013-
12(PR) 13(PR) 14(P)
విదేశ పటు
ష బడుల 39231 46711 26386
A. విదేశ ప ష బడుల (ఎఫడీఐ)
ప తధ్యక్ష పటు 22061 19819 21564
B. పోర
ష బడుల 17170 26891 4822
PR: పాక్షిక సవరణల (Pertially Revised), P = అతంచనాల (Provisionals)
2. భారత్ విదేశమారక నిలస్వాల (యూఎస్ డాలర
ప బలియనలలో)
సతంవతత్సరతం మారర్చి నాటికి విదేశ మారక నిలస్వాల
2010 - 11 304.8
2011 - 12 294.4
2012 - 13 292.0
2013 - 14 304.2
3. విదేశ మారక నిలస్వాల - 304.2 (యూఎస్ డాలర
దీనిలో 1) విదేశ కరనీత్స - 276.4
2) బతంగారతం - 21.6
3) SDR - 4.5
4) యూఎస్ డాలర
ప - 1.8
4. అతధ్యధిక విదేశ మారకతం (2014) నిలస్వాలనన్ని దేశల (యూఎస్ డాలర
1) ప చ నా - 3950
2) జపాన - 1325
3) సస్వాట
డ పరాతండ - 546
4) రషధ్య - 486
5) బ
ప జిల్ - 363
8) భారత్ - 304
5. విదేశ సహాయతం (రణాల)
ష విదేశల నతంచ పతందే రణాల 2 రకాల. ఇవి సస్వాలర్పా, దీర
¤ కాలానిన్ని బటి ర కాలాలకు చతందనవి.
దీర
ర కాలిక రణాల:
¤ దీనిలో ఐఎమ్ఎఫ, దస్వాపక్ష, బహుళపక్ష రణాల, వాణిజధ్య రణాల, ఎనఆరఐ డిపాజిట్ల,
ఎగమతుల మఖధ్యమ
ప నవి.
¤ మిగలినవి సస్వాలర్పాకాల రణాల.
I. భారత్ - విదేశి పటు

ష బడుల - 2012 - 13 (యూఎస్ డాలర
1. విదేశ ప
ష బడుల - 19,819
2. పోర
ష బడుల - 26,891
3. మొతతతం విదేశ పటు

ష బడుల - 46,711
II. విదేశ ప
ప తధ్యక్ష పటు ర తంచన రతంగాల (2012 - 13)
ష బడులన అధికతంగా ఆకర
1. తయరీ రతంగతం - 35.7%
2. రస
ష రతంట్ల, హోటళ
ప - 17.1%
3. ప ఫె నాని
ర యల్ సేవల - 15.1%
4. విదధ్యత్ - 9.0%
5. నిరార్మిణ రతంగతం - 7.2%
ప ప అయిద రతంగాల 84% విదేశ ప

ష బడులన ఆకర
ర తంచాయి.
III. భారత్ పతందన విదేశ సహాయతం (1990 - 91 నతంచ 2012 - 13 వరకు)
ఎ) ఆమోదతం పతందన మొతతతం - ర.5,51,040 కోటు

ప
బ) దనిలో ఉపయోగతంచన మొతతతం - ర.4,10,389 కోటు
ప
2012 - 13 కి సతంబతంధితంచనవి (కోట ప )

1) రణాల - 25485
2) గా
ప తంట్ల - 2337
మొతతతం - 27822
IV. భారత్ - విదేశ రణాల (యూఎస్ డాలర
1.
సతంవతత్సరతం దీర
ర కాల రణాల సస్వాలర్పాకాల రణాల మొతతతం
2012 267.3 78.2 345.5
2013 293.3 96.7 390.0
ప ప కారతం అధిక విదేశ రణాలనన్ని దేశల (2012)

ప పతంచ బాధ్యతంకు ప
1. ప చ నా - 15.6%
2. బ
ప జిల్ - 9.1%
3. భారత్ - 7.8%
1. పటు ప రతంగరాజన కమిటీని ఎప్పుడు ఏరార్పాటు చేశర?
ష బడుల ఉపసతంహరణప
జ: 1993
2. దీర
ర కాలానికి పటు ప న కమిషన అధధ్యక్షుడు ..........
ష బడుల ఉపసతంహరణ కోసతం ఏరార్పాట
జ: రామకవృష
ర న
3. 2013 - 14 పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ లక్షధ్యతం. (కోట ప )
జ: 40,000
4. పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ మతంతి ప ..........
ప తస్వా శఖ మొదటి మతంతి
జ: అరణ్ శౌర
5. 2013 - 14 సతంవతత్సరానికి భారత్కు వచర్చిన విదేశ పటు

ష బడుల (యూఎస్ డాలర
జ: 26,386
6. 2013 - 14 కి భారత్ వద
ద ఉనన్ని విదేశ మారక నిలస్వాల (యూఎస్ డాలర
జ: 304
7. 2014 ప
ప కారతం అతధ్యధిక విదేశ మారక నిలస్వాలనన్ని దేశతం ఏద?
జ: ప చ నా
8. అధిక విదేశ మారకతం నిలస్వాలనన్ని దేశలో ర నతం ..........

ప భారత్ స
జ: 8 వ
9. 1991 - 92 లో పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ లక్షధ్యతం (కోట ప )
జ: 2,500
10. 2012 -13 లో పటు

ష బడుల ఉపసతంహరణ దస్వారా వాసతవతంగా సమీకరతంచన నిధుల
జ: 25,890
11. పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ అనేద దేనిన్ని తెలపుతుతంద?
జ: ప పతవేటీకరణ
12. 201213 లో భారత్కు వచర్చిన పోర ష బడుల మొతతతం (యూఎస్ డాలర

ష ఫోలియో పటు ప మిలియనలలో)
జ: 26,891
13. విదేశ పటు ర తంచన రతంగతం .........
ష బడులన అధికతంగా ఆకర
జ: తయరీ రతంగతం
14. భారత్ పతందన విదేశ సహాయతం మొతతతం (2012 - 13 యూఎస్ డాలర

జ: 27822
15. అధిక రణాలనన్ని దేశలో ర నతం .........

ప భారత్ స
జ: 3 వ
16. ప
ప పతంచతంలో అధిక రణాలనన్ని దేశతం .........
జ: ప చ నా
17. విదేశ ప
ప తధ్యక్ష పటు ర ణలో తయరీ రతంగతం వాటా .........
ష బడుల ఆకర
జ: 35.7%
18. భారత్కు వచర్చిన మొతతతం ఎఫడీఐల విలవ (2012 - 13) (యూఎస్ డాలర
జ: 19,819
19. దేశనికి వచర్చిన మొతతతం విదేశ పటు

ష బడులో
ప ఏవి అధికతం?
జ: ఎఫఐఐ
20. విదేశ మూలధన పా

ప ధానాధ్యలేవి?
ఎ) మడి పదరా
ర ల దగమతి బ) సతంకతిక దగమతి
స) సహజ వనరల సదస్వానియోగతం డి) బీవపీ అనకూలత పతంపు
జ: ఎ, బ, స, డి
21. కితందవాటిలో పోర ష బడులన వేటిలో చేసత ర?

1) వాటాల 2) డిబతంచర
ప 3) దేశయ సతంస
ర ల వాటాల కొనగోల 4) ప ప వనీన్ని
జ: 4 (ప
అతంతరా
అతంతరా
» వివిధ దేశల మధధ్య జరగే వాధ్యపారమే అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతం.
» అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతంలో ఎగమతుల, దగమతుల ఉతంటాయి.
» ఒక దేశతం తన ఉతర్పాతితలో ఉనన్ని మిగలన ఎగమతి చేసతతంద. కొరతగా ఉనన్నివాటిని దగమతి చేసకుతంటుతంద.
» విదేశలతో అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారానిన్ని నిరస్వాహతంచే దేశ ఆర
ర న బహరతంగ ఆర
ర
(Open Economy) అతంటార. అలాతంటి ఆర
ర క వధ్యవహారాల లేని స
ర తిని పరమిత
ఆర ర (Closed Economy) అతంటార.
అతంతరాధ్యతీయ వాధ్యపారానిన్ని నిర
ర యితంచే అతంశల
¤ ఉతర్పాతిత కారకాల లభధ్యత
¤ ఇతంధన వనరల
¤ వసత ధరలో
ప తడాల
¤ సహజ వనరల
¤ ఆర
ర క వవృద
ద
¤ శతోష
ర స
ర తి
¤ప
ప భుతస్వా విధానాల
¤ రాజకీయ, ఆర
ర కస
ర తి
¤ సతంకతిక పరజా
జ నతం
¤ విదేశ మూలధనతం
డ తీయ వాధ్యపారతం - పా
అతంతరా ప ధానధ్యతం
¤ చౌకగా లభధ్యమయేధ్య వసతవుల
¤ ఆదయల వవృద
ద
¤శ
ప మ విభజన
¤ సమర
ర వతంతమ
ప న సప
ప య్
¤ మారర్కొట
ప అభివవృద
ద
¤ ఉదధ్యగత, ఉపాధి
¤ ఆర
ద
¤ప
ప తధ్యకీకరణ లాభాల
¤ నూతన సతంకతిక పరజా
జ నతం లభధ్యత
¤ జవన ప
ప మాణ స
ర యి వవృద
ద
డ తీయ శతంతి, సౌభా
ప తవృతస్వాతం వవృద
ద
¤ కరవుకాటకాల, యుద
ద ల నివారణ
డ తీయ వాధ్యపారతం - మఖధ్య సద
అతంతరా ద తంతల
1. నిరపేక్ష వధ్యయ సద
ద తంతతం
» ఈ సద
ద తంతనిన్ని సతంప
ప దయ సద
ద తంతతం అతంటార.
» దీనిన్ని ఆడతం సర్మిత్ వివరతంచాడు.
» ఈ సద
ప కారతం ఒక దేశతం తకుర్కొవ వధ్యయతంతో ఉతర్పాతిత చేసే వసతవులన ఎగమతి చేస, ఎకుర్కొవ వధ్యయతంతో
ఉతర్పాతిత చేసే వాటిని దగమతి చేసకోవడతం దస్వారా అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతం జరగ ఆ రతండు దేశల సతంక్షేమతం
పరగతుతంద.
2. తులనాతర్మిక వధ్యయ సద
ద తంతతం
» ఈ సద
ద తంతనిన్ని రకారో
ర పప తిపాదతంచాడు.
» ఒక దేశతం రతండు వసతవులన ఉతర్పాతిత చేయలని భావిసేత.... వాటిలో ఒక వసతవున ఎకుర్కొవ వధ్యయతంతోనూ
మరకదనిన్ని తకుర్కొవ వధ్యయతంతోనూ ఉతర్పాతిత చేయడతం వల

ప అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతం జరగతుతంద.
» తులనాతర్మికతంగా ఎకుర్కొవ లాభమనన్ని వసతవున ఉతర్పాతిత చేస ఎగమతి చేయలి.
» మరో వసూత తర్పాతితలో తులనాతర్మిక నష

ష తం తకుర్కొవగా ఉనన్ని వసతవున ఉతర్పాతిత చేస ఎగమతి చేయడతం దస్వారా
అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారతం జరగతుతంద.
3. ఆధునిక అతంతరా ద తంతతం (హకత్సర ఒహ

డ తీయ వాధ్యపార సద ప న సద
ద తంతతం)
» హెచ్.ఒ. సద
ప కారతం వివిధ దేశల మధధ్య ఉతర్పాతిత కారకాల సతంద
ప త, సప
ప య్ ఆధారతంగా విదేశ వాధ్యపారతం
జరగతుతంద.
» ఉతర్పాతిత కారకాల సపేక్ష ధరలో

ప తడా వల
ప విదేశ వాధ్యపారతం జరగతుతంద.
» దీనిన్ని 2 × 2 × 2 నమూనా అతంటార. (2 దేశల, 2 కారకాల, 2 వసతవుల)
» ఒక దేశనికి మూలధనతం ఎకుర్కొవగా ఉతంటే (శ

ప మ తకుర్కొవ) మూలధన సతంద
ప పద
ద తిలో వసూత తర్పాతిత చేస ఎగమతి
చేసతతంద. కొరతగా ఉనన్ని శ

ప మ సతంద
ప త వసతవున దగమతి చేసకుతంటుతంద. ఈ విధతంగా అతంతరా
జరగతుతంద. శ
ప మ సతంద
ప ప
ప ధాన దేశలో
ప దీనికి వధ్యతిరేకతంగా జరగతుతంద.
డ తీయ వాధ్యపారతం - మఖధ్యతంశల

అతంతరా
¤ అవకాశ వధ్యయల భావనన తెలిపనవార - హబరా

ప ర
¤ పరసర్పార డిమాతండ సద
ద తంతనిన్ని ప
ప తిపాదతంచనవార - జ.ఎస్.మిల్
¤ తులనాతర్మిక వధ్యయ సద ప వధ్య రపతంలో తెలిపనవార -

ద తంతనిన్ని ద టాసగ్
వర కత నిబతంధనల: వసత మారర్పాడి, ఉతర్పాతిత కారకాల, ప

ప యోజనతం లేద ఆదయతం లాతంటివి వరతక నిబతంధనల.
మేయర అనే ఆర
ర కవేతత వీటిని విభజితంచాడు. అతంతరా
డ తీయతంగా ఎగమతుల, దగమతుల మధధ్య మారర్పాడి రేటున ఇవి
ప భావితతం చేసత యి.

ప
రక్షణ విధానతం: ప ప సతంకాలన విధితంచడతం లేద దేశయతంగా సబత్సడీల దస్వారా పరశ

ప భుతస్వాతం దగమతులప ప మలకు రక్షణ
కలిర్పాతంచే విధానతం.
¤ ప శ శవ పరశ
ప మలన రక్షణ విధానతం దస్వారా అభివవృద
ద చేయలని అలగా ష న కోరాడు. 1885 లో ఈ
డ తండర హామిల
ప
ప తిపాదనన ఫె
ప డరక్ లిస్
ష బలపరచాడు.
¤ హకత్సర ఒహ ద తంతనికి వధ్యతిరేకతంగా మూలధనతం ఎకుర్కొవగా ఉనన్ని అమరకా 1948 లో శ

ప న సద ప మ సతంద
ప
వసతవులన ఎగమతి చేసతందని లియతంటిఫ తెలిపాడు.
¤ హెచ్.ఒ. సద ప దీనిన్ని లియతంటిఫ ప వె పరీతధ్యతం అతంటార.

ద తంతనికి వధ్యతిరేకతంగా ఉతండటతం వల
టారఫ విధానతం (సతంకాల విధానతం)
¤ టారఫలనేవి దగమతులప ప మల రక్షణకు విధిసత ర.

ప విధితంచే పనన్నిల. వీటిని ఆదయల పతంపు, దేశయ పరశ
టారఫ ల రకాల:
అడస్వాలోరతం టారఫ - వసత దగమతి మొతతతం విలవలో శతతంగా విధితంచేద.
ప
ప తధ్యక టారఫ - ప విధితంచేద.
వసత పరమాణతం/ సతంఖధ్యప
కాతంపౌతండ టారఫ - వసత సతంఖధ్య, శతతం రతండితంటి ఆధారతంగా పనన్ని విధితంచడతం.
అభిలషణీయ టారఫ (Optimum tariff) - దేశ శపయసత్సన గరష

ష తం చేసే టారఫ పరమాణానిన్ని అభిలషణీయ
టారఫ అతంటార.
సతంకతర విధానాల (Non - tariffs) - సతంకాల రపతంలో కాకుతండా ఇతర విధానాల లేద అడ
ర తంకుల దస్వారా
పరశ
ప మలకు రక్షణ కలిర్పాతంచే విధానాలివి.
1. ఆర
ర క అవరోధాల: పనన్నిల, సబత్సడీల (కోశ); వినిమయ నియతంత ప (ద
ప ణ, బహుళ వినిమయ రేటు ప వధ్య)
ప నవి.
మొదల
2. ఆర
ర కతర అవరోధాల: వసత పరమాణ అవరోధాల, ప
ప భుతస్వా వాధ్యపారతం.
సతంకాల సమాఖధ్య విధానతం - రకాల (Customs Union)
» సేస్వాచాచ్ఛ వాధ్యపారతం ప
ప పతంచ శపయసత్సన పతంచతుతంద. కానీ అనిన్ని దేశల తమ ఆర
ర కస
ర తిని దవృషి
ష లో ఉతంచకుని
పారశ
ప మిక, ఆదయల వవృద
ద కి రక్షణ విధానానిన్ని అవలతంబసతనాన్నియి.
» దీని కోసతం దేశల ఏరార్పాటు చేసకునే వివిధ కూటమలన సతంకాల సమాఖధ్య అనవచర్చి. దీనిలో అనేక రకాల
ఉనాన్నియి.
» అనిన్ని రకాల కూటమలో ప ధాన లక్షణతం - సేస్వాచాచ్ఛ వాధ్యపారతం అమలో
ప ఉతండే ప ప ఉతండటతం.
రకాల
1. సేస్వాచాచ్ఛ వాధ్యపార పా
ప తంతతం (Free Trade Area - FTA)
2. కస
ష మ్త్స యూనియన (CU)
3. ఉమర్మిడి మారర్కొట్ (Common Market - CM)
4. ఎకనామిక్ యూనియన (EU)
5. పూరత ఆర
ర క సమనస్వాయతం (The Economic Integrity - TEI)
CU -అతంశల
రకతం సేస్వాచాచ్ఛ వాధ్యపారతం ఉతర్పాతి త కారకాల సతంకాల
గమనశలత
FTA ఉతంటుతంద ఉతండద సొతంత విషయతం
CU ఉతంటుతంద ఉతండద ఒక రకతం
CM ఉతంటుతంద ఉతంటుతంద ఒక రకతం
EU ఉతంటుతంద ఉతంటుతంద CM + ఒక కరనీత్స, ద
ప వధ్యకోశ
విధానతం
TEI ఉతంటుతంద ఉతంటుతంద EU లక్షణాల + Supra
National Authority
ప - వధ్యవస
మారకపు రేటు ర
» విదేశ వాధ్యపార బల
ప ల చలి
ప తంపుల కోసతం వినిమయ మాధధ్యమతంగా ఉపయోగపడే విదేశ కరనీత్సని విదేశ మారక ద
ప వధ్యతం
అతంటార.
» విదేశ కరనీత్సల కొనగోల, అమర్మికాల చేసే మారర్కొట్న విదేశ మారక మారర్కొట్ అతంటార.
» ఒక యూనిట్ విదేశ కరనీత్స కొనగోలకు చలి
ప తంచే దేశయ కరనీత్స మొతత నిన్ని విదేశ మారకతం రేటు అతంటార. లేద
ఒక దేశ కరనీత్స కోసతం మరో దేశ కరనీత్స మారర్పాడి రేటు.
విదేశ మారక రేటున నిర
ర యితంచే అతంశల
» ఒక దేశ కరనీత్సకి విదేశ మారర్కొట
ప ఉతండే డిమతండ, సప ర యిసత యి.
ప య్ విదేశ మారక రేటున నిర
» ఎగమతుల దస్వారా విదేశ కరనీత్స సప
ప య్ పరగతుతంద.
» దగమతుల వల
ప విదేశ కరనీత్స డిమాతండ ఏరర్పాడుతుతంద.
» ఈ రతండూ సమతులధ్యతంగా ఉతంటే అకర్కొడ ఆ కరనీత్సకి విదేశ మారకతం రేటు ఏరర్పాడుతుతంద.
ప - రకాల
విదేశ మారకతం రేటు
1. స
ర ర మారకతం రేటు
» ఈ మారక రేటున ప
ప భుతస్వాతం లేద ఆరబీఐ నిర
ర యిసతతంద.
» ఈ మారక రేటు స
ర రతంగా ఉతంటుతంద. మారకతం రేటులో మారర్పా లేకపోవడతం దీని లక్షణతం.
» ఇద విదేశ వాధ్యపార స
ర రతస్వానికి దరతీసతతంద.
2. సరళ/ అస
ర ర/ చలన విదేశ మారకతం రేటు
» ఈ మారకతం రేటున ఒక దేశ కరనీత్సకి మారకతం మారర్కొట్లో ఉతండే డిమాతండ, సప ర యిసత యి.
ప య్ నిర
» ఈ రేటు నిర
ర యతంలో ప
ప భుతస్వాతం లేద ఆరబీఐ జోకధ్యతం ఉతండద.
విదేశ కరనీత్స మారకతం రేటు
డిమాతండ -
డిమాతండ -
సప
ప -
సప
ప -
ప తంపుల శషతం (BOP) నిరతంతరతం సర

» ఈ విధానతంలో విదేశ చలి ద బాటు జరగతుతంద.
ప తంపుల శషతం (BOP)

విదేశ వాధ్యపార చలి
» ఒక సతంవతత్సరతంలో ఒక దేశతం, ఇతర దేశలతో జరపే ఆర

ర క వధ్యవహారాలన నమోద చేసే క
ప మబద ష క BOP.
ద పటి
ప తంచే మొతతతం, అలాగే ఆ దేశనికి వచేర్చి రాబడికి మధధ్య తడాన BOP అతంటార.
» ఒక దేశతం ఇతర దేశలకు చలి
BOP పటి
ష క - అతంశల
BOP పటి
ష కలో నిలవు భాగతంలో డబట్, కపడిట్ అతంశల ఉతంటాయి.
1. డబట్ అతంశల
» జమా లేద రాబడుల
» దీని వల
ప విదేశ మారకతం సస్వాదేశతంలోకి వసతతంద
» దీనిన్ని పటి ప పు చూపుతర
ష కలో ఎడమవె
2. కప డిట్ అతంశల
» ఖరర్చిల లేద చలి

ప తంపుల
» కరనీత్స/ విదేశ కరనీత్స విదేశలకు వెళతుతంద
» దీనిన్ని పటి ప పు చూపుతర

ష కలో కుడివె
BOP పటి
ష క అడు
ర భాగతంలో ఉతండే అతంశల
ప సతత ఖత (Current A/C), మూలధన ఖత (Capital A/C) అనే అతంశల ఉతంటాయి.

దీనిలో ప
I. ప
ప సతత ఖత
¤ దీనిలో ప ద క వధ్యవహారాల ఉతంటాయి. (వసత, సేవల ఎగమతుల/ దగమతుల).
ప సతత దేశ ఆర
దీనిలో వసతవుల ఎగమతుల, దగమతుల ఉతంటాయి. వీటిని దవృశధ్యతంశల అతంటార. వీటిని Balance of
Trade - BOT నమోద చేసతతంద. BOT ప

ప సతత ఖతలో భాగతం.
BOT 3 రకాలగా ఉతంటుతంద.
1. సమతులధ్య వరతక శషతం వసతవుల ఎగమతుల = వసతవుల దగమతుల
2. అనకూల వరతక శషతం వసత ఎగమతుల > వసత దగమతుల
3. ప
ప తికూల/ లోటు వరతక శషతం వసత ఎగమతుల < వసత దగమతుల
నికర ఎగమతుల = ఎగమతుల - దగమతుల

X - Exports, M - Imports
» శూనధ్య నికర ఎగమతుల (X = M) సమతులధ్య వరతక శషతం
» అనకూల నికర ఎగమతుల (X > M) అనకూల/ మిగల వరతక శషతం
రణాతర్మిక నికర ఎగమతుల (X < M) ప

ప తికూల/లోటు వరతక శషతం
అదేవిధతంగా సేవల ఎగమతుల, దగమతుల ఉతంటాయి. వీటిని అదవృశధ్యతంశల అతంటార.
సేవల అతంశల:
a) బాధ్యతంకితంగ్, బీమా, ప ర ల, విమాన, నౌకా ఛారీ

డ ల, పరాధ్యటకతం, వడీ ప .
ర ల, లాభాల, డివిడతండు
b) ప
ప తిఫలహీన/ ఏకపక్ష బదలీ చలి
ప తంపుల/ రాబడుల ఉతంటాయి. ఇవి ఒక దేశతం నతంచ మరో దేశనికి బదలీ అయేధ్య
గా ప , కానకల, విరాళాల మొదల
ప తంటు ప నవి.
ప భుతస్వాతం, ప పతవేటు వధ్యకుతల మధధ్య బదలీ కావచర్చి.

ఇవి ప
»ప
ప సతత ఖతలో వసతసేవల, ప
ప తిఫలహీన రాబడుల/ చలి
ప తంపుల ఉతంటాయి.
ప రాబడుల (ఎగమతుల) విలవ చలి

» ఈ అతంశలో ప తంపుల (దగమతుల) కతంటే ఎకుర్కొవగా ఉతంటే ప
ప .
మిగలలో ఉనన్నిటు
II. మూలధన ఖత (Capital A/C)
» దీనిలో దీర
ర కాలానికి సతంబతంధితంచన అతంశల ఉతంటాయి.
a) సస్వాలర్పా, దీర
ర కాలిక రణాల (వచర్చినవి/ చలి
ప తంచనవి)
b) విదేశ సతంస ష బడుల (FII), విదేశ ప
ర గత పటు ష బడులల (FDI) (వచర్చినవి/ పటి
ప తధ్యక్ష పటు ష నవి)
c) ఆసతల, సకూధ్యరటీల అమర్మికాల, కొనగోళ

ప
d) బతంగారతం ఎగమతుల/ దగమతుల
» రాబడుల, చలి
ప తంపుల మధధ్య తడాన సమానతం చేయడానికి తప్పుల, మినహాయితంపుల ఉతంటాయి. తదస్వారా
BOP ని జతంటపద
ద ఖతగా చూపడతం దస్వారా మూలధన ఖత ఎల
ప ప్పుడూ సమతులధ్యతంగా ఉతంటుతంద.
» BOP లోటున ప
ప సతత ఖత లోటుగానే పరగణితంచాలి. ఇద దేశ వాసతవ ఆర
ర కస
ర తిని తెలపుతుతంద.
BOP నమూనా పటి

ష క
విదేశ చలి
ప తంపుల అసమతులధ్యతం/ లోటుకు కారణాల
» విదేశ చలి
ప తంపుల శషనికి ప
ప ధాన కారణతం దగమతులో
ప పరగదల ఎకుర్కొవగా ఉతండటతం. దీని వల
ప లోటు
పరగతుతంద. దీనికి కితంద కారణాల ఉనాన్నియి.
¤ అభివవృద
ద కారధ్యక
ప మాల
¤ ఆదయతం, ధరల ప
ప భావాల
¤ జనాభా పరగదల
¤ ఆర
ర క మాతందధ్యతం/ వాధ్యపార చకా
ప ల
¤ సహజ/ ప
ప కవృతి వనరల అసమతులధ్యతం, ప వె పరీతధ్యల
¤ప
ప జల ఆదయతం పరగదల
డ తీయ ప
ప దరర్శినా ప
ప భావతం
¤ యుద
ద పరస
ర తుల
¤ద
ప వధ్యలల్బణతం
¤ విదేశ రణాల, వడీ
ర ల భారతం
BOP లోటు - నివారణ చరధ్యల
¤ ఎగమతుల పతంపు, దగమతుల ప

ప తధ్యమాన్నియతం
¤ప
ప తిద
ప వధ్యలల్బణ విధానతం, ఉతర్పాతుతల పతంపు
¤ వినియోగ నియతంత
ప ణ
¤ మారకతం రేట
ప విధానతం
¤ దగమతి సతంకాల పతంపు
¤ విదేశ మారకతం నియతంత
ప ణ/ తగ
గ దల
¤ IMF సహాయతం పతందడతం
¤ మూలధ్యహీనీకరణ (Devaluation)
రపాయి విలవ ప భుతస్వాతం (స
ప ర రమారకతం) మారర్కొట్(చలన రేటు)
పరగడతం రీవాలధ్యయేషన అప
ప యేషన
తగ
గ డతం రీవాలధ్యయేషన డిప
ప యేషన
ధరల మారర్కొట్ ప
పరగడతం ఇనపఫషన రఫె
ప షన
తగ
గ డతం డిఫ
ప షన డిస్ఇనపఫషన
ఇనపఫషన ప వధ్యలల్బణతం (P )
ద
డిఫ
ప షన ప ప వధ్యలల్బణతం (P )
ప తిద
ర కాలతం BOP లోటు ఉనన్నిప్పుడు Devaluation చేసతతంద.

మూలధ్యహీనీకరణ: ఒక దేశతం దీర
» ఒక ప
ప భుతస్వాతం తన కరనీత్స విలవన తగ
గ తంచడానిన్ని మూలధ్యహీనీకరణ అతంటార.
» కరనీత్స విలవన తగ
గ తంచడతం అతంటే అతంతకుమతంద కతంటే ఎకుర్కొవ కరనీత్సని చలి
ప తంచడతం.
» ఉదహరణకు డాలర విలవ ర.60 ఉనన్నిప్పుడు రపాయి విలవన తగ
గ తంచడతం వల
ప ర.65 చలి
ప తంచాలి. అతంటే
ర.5 ఎకుర్కొవ ఇవాస్వాలి. అప్పుడు దగమతులకు అయేధ్య ఖరర్చిల పరగతయి. కాబటి
ష దగమతుల తగ
గ తయి.
తదస్వారా BOP లోటున నివారతంచవచర్చి.

» మూలధ్యహీనీకరణ వల గ , ఎగమతుల పరగతయి. దీనివల
ప దగమతుల తగ ప BOP లోటు తగ
మూలధ్యహీనీకరణ అమల కావాలతంటే ఆర

ర లో కితంద అతంశల ఉతండాలి.
»ప
ప పతంచ దేశల సహకారతం
» దేశతంలోని ద
ప వధ్య, కోశ విధానాల మద
ద తు
» డీవాలధ్యయేషన తరాస్వాత డిమాతండ పరగదలకు సమానతంగా వసత సప

ప య్ చేయలి.
» డీవాలధ్యయేషన తరాస్వాత దేశయ ధరల డీవాలధ్యయేషనకు సమానతంగా లేద ఎకుర్కొవగా ఉతండకూడద.
ర ల్ - లిరన్నిర నిబతంధనల
» ఎగమతుల, దగమతుల డిమాతండ వాధ్యకోచతస్వాతం ఎకుర్కొవగా ఉతండాలని మార
తెలపుతునాన్నియి.
ఎగమతుల, దగమతుల డిమాతండ వాధ్యకోచతం BOP పప ప

ప భావతం
1 కి సమానతం (ఏకతస్వా) ఉతండద
1 కతంటే ఎకుర్కొవ (సపేక్ష) అనకూలతం
1 కతంటే తకుర్కొవ (సపేక్ష అవాధ్యకోచతం) ప
ప తికూలతం
భారత్ మూలధ్యహీనీకరణ:
¤ భారతదేశతంలో మూలధ్యహీనీకరణన మూడు సర
ప చేశర.
» 1949 సప
ష తంబరలో మొదటి ఆర ప జాన మతత య్ రపాయి విలవన 30.5% తగ
ర క మతంతి గ తంచార.
» 1966 జూనలో రపాయి విలవన గరష
ష తంగా 36.5% తగ
గ తంచార. (సచేతంద
ప చౌదర)
» 1991 జుల
ప 1 న 13%, జుల
ప 3 న 9% తగ
భారత విదేశ వాధ్యపారతం - మఖధ్యతంశల
ప సతత ఖత లోటు (GDP లో %)
ప
2009 - 10 (-2.8)
2010 - 11 (-2.8)
2011 - 12 (-4.2)
2012 - 13 (-4.8)
1. భారతదేశతం - ఎగమతుల విలవ (US $ మిలియన
ప )
1950 - 51 1269
2011 - 12 305964
2012 - 113 300571
2. భారత్ దగమతుల (US $ మిలియన
ప )
1950 - 51 1273
2011 - 12 489320
2012 - 13 491487
3. వర కత తం లోటు (ఎగమతుల < దగమతుల) (US $ మిలియన
ప )
1950 - 51 -4
2011 - 12 -183356
2012 - 13 -190917
4. భారత్ ఎగమతుల (కూరర్పా) వసతవు ల (US $ మిలియన

ప )
I. పా
ప థమిక వసతవు ల - 46,200.0
దీనిలో
a. వధ్యవసయ అనబతంధ ఉతర్పాతుతల - 40,641.5
b. ఖనిజాల, మడి ఖనిజాల - 5,558.5
II. తయరీ వసతవు ల - 183,718.8
దీనిలో
a. లదర తయరీ - 4870.2
b. రసయన ఉతర్పాతుతల - 39,929.7 (13.3%)
c. ఇతంజినీరతంగ్ వసతవుల - 65,288.6 (21.7%)
d. చేనేత, ఇతరాల - 27,343.0
e. రతన్నిల, నగల - 43,457.4 (14.4%)
f. హాతండీకా
ప ఫష - 200.2
III. పట
ప లియతం ఉతర్పాతుతల - 60,290.2 (20%)
IV. ఇతరాల - 10,361.1
మొతతతం ఎగమతుల I + II + III + IV
¤ 2004 - 05 నతంచ ఎగమతులో

ప మొదటిస
ర నతం ఇతంజినీరతంగ్ వసతవుల ఆక
ప మితంచాయి. తరాస్వాత వరసగా
ప లియతం ఉతర్పాతుతల, రతన్నిల-నగల, రసయన సతంబతంధిత వసతవుల ఉనాన్నియి.

పట
5. భారత్ దగమతుల కూరర్పా (US $ మిలియన

ప ) (వసతవు ల శతతం %)
I. బల్ర్కొ దగమతుల - 229572.6
వీటిలో
a. పట
ప లియతం, సతంబతంధిత ఉతర్పాతుతల - 169,319.3 (34.4%)
b. భారీ వినియోగ వసతవుల - 14,219.7
c. ఇతరాల - 46,033.5
II. నాన-బల్ర్కొ దగమతుల - 261914.6

వీటిలో
a. మూలధన వసతవుల - 91,449.6
b. ఎగమతి సతంబతంధ వసతవుల - 46,863.7
c. ఇతరాల - 123,601.3
మొతతతం దగమతుల (I + II) - 491,487.2
6. భారత్ దగమతుల - దశ (2012 - 13)
I. OECD - 27.8% (దీనిలో EU - 10%, సస్వాట

డ పరాతండ - 6%)
II. OPEC - 38.6% (యూఏఈ - 7%, సౌదీ అరేబయ - 6%)
III. ఈస
ష తన యూరప - 1.8% (రషధ్య 0.8%)
III. అభివవృద
ద చతందతునన్ని దేశల - 31.3% (చ
ప నా - 11%, దక్షిణ కొరయ - 2.7%)
»ప
ప ణాళికా కాలతంలో అధిక దగమతుల అమరకా నతంచ చేసకునాన్నితం
భారత్ దగమతుల చేసకునన్ని దేశల
1. ప చ నా (11.1%)
2. యూఏఈ (7.8%)
3. సౌదీ అరేబయ 6.8%
7. భారత్ - ఎగమతుల దశ (2012 - 13)

1. OECD - 34.2% (EU - 16.7%, USA - 12)
2. OPEC - 20.8% (UAE - 12.1%)
3. ఈస
ష తన యూరప - 1.3%
ద చతందతునన్ని దేశల - 41.5% (ఆసయ 28.5%, ప చ నా 4.5%)
భారత్ ఎగమతుల చేసతన న్ని దేశల
1. UAE (12.1%)
2. USA (12.0%)
3. సతంగపూర (4.52%)
భారత్ కు వర కత మిగల ఉనన్ని దేశల (2012 - 13)

1) అమరకా
2) సతంగపూర
3) హాతంగ్కాతంగ్
1991 నతంచ ప
ప ధాన సతంసర్కొరణల/ విధాన
మారర్పాల:
1991 నతంచ ప
ప ధాన సతంసర్కొరణల/ విధాన మారర్పాల
*ప
ప పతంచ దేశలతో పోటీపడేతందకు భారత ప
ప భుతస్వాతం ఆర
ర లో తీసకువచర్చిన సతంసర్కొరణలే ఆర
ర క సతంసర్కొరణల.
* నూతన ఆర
ర క సతంసర్కొరణలనే సరళీకవృత ఆర
ర క విధానాల అతంటార.
* సతంసర్కొరణలో
ప పప ధానతంగా 3 అతంశల ఉతంటాయి. అవి
ఎ) సరళీకరణ (Liberalisation)
బ) ప పతవేటీకరణ (Privatisation)
ప పతంచీకరణ (Globalisation)
స) ప
ఈ మూడు అతంశలన సతంయుకతతంగా LPG నమూనా లేద ఆర

ర క సతంసర్కొరణల అతంటార.
ఎ) సరళీకరణ
*ప
ప భుతస్వాతం గత సతంఘిక, ఆర
ర క విధానాలో
ప ఉనన్ని నిబతంధనల, నియతంత
ప ణలన సడలితంచడానిన్ని సరళీకరణ అతంటార.
* సరళీకరణలో భాగతంగా వివిధ దేశల మధధ్య వసతసేవల ఎగమతుల, దగమతులప
ప ఉనన్ని నిబతంధనల;
నియతంత
ప ణల, సబత్సడీలన ప
ప భుతస్వాతం తొలగసతతంద.
* ఈ సరళీకరణ విధానాలన 1991 జుల
ప 24 న ప
ప కటితంచన నూతన పారశ
ప మిక విధానతంలో భాగతంగా అమల
చేశర.
* భారత్లో 1991 తీరార్మినతం దస్వారా ప ల సనిత్సతంగ్ విధానతం, విదేశ పటు

ష బడుల, సతంకతిక పరజా
జ నతం, ప
ప భుతస్వారతంగ
విధానతం, MRTP చట ప న అతంశలో
ష తం మొదల ప ఉనన్ని నిబతంధనలన చాలా తగ
గ తంచ
సరళీకరతంచార.
బ) ప పతవేటీకరణ
*ప
ప భుతస్వా ఉతర్పాతిత కారధ్యకలాపాలన ప పతవేట్ రతంగానికి బదలీ చేసే ప
ప కిపయన
ప పతవేటీకరణ అతంటార.
* ప పతవేటీకరణలో ప
ర ల ఆసతలతోపాటు యజమానధ్య
నిరస్వాహణన ప పతవేట్ రతంగానికి బదలీ చేసత ర.
*ప ర పలో కొతంత భాగతం లేద మొతత నిన్ని ప పతవేట్ వధ్యకుతల కొనగోల
చేసత ర.
* ప పతవేటీకరణ అనే పదనిన్ని మొదటగా 1969 లో పీటర డ
ప కర్కొర "The Age of Discontinuity" అనే
గ
ప తంథతంలో ఉపయోగతంచాడు.
* 1980 లో మార ప తండలో ప పతవేటీకరణన ఆరతంభితంచార.
గ రట్ థచర మొదటగా ఇతంగ
* ప పతవేటీకరణన వివిధ దేశలో
ప వేరేస్వార పేర
ప తో పలసతనాన్నిర.
ఇతంగ
ప తండ - ప జేషన
డీనేషనల
ఆసే
ష తలియ - ప ప జేషన
ప యరట
బలీవియ - ఇతండస
ష తయల్ టా
ప నిత్సషన
బ
ప జిల్ - ష పట జేషన
డీసే
నూధ్యజిలాతండ - అసట్ సేల్త్స పో
ప గా
ప మ్
భారత్ - డిజినెస్వాస్
ష మతంట్
భారత్ - పప తవేటీకరణ పరణామ క

ప మతం
* 1980 రాజవ్గాతంధీ కాలతంలో పా
ప రతంభమ
ప తంద.
* పటు ప కతంద
ష బడుల ఉపసతంహరణప ప భుతస్వాతం 1993 లో రతంగరాజన కమిటీని నియమితంచతంద.
ప ప
* పటు ప 1996 లో రామకవృష
ష బడుల ఉపసతంహరణప ర కమిషన నియమకతం.
* 2005, ఏప
ప ల్ 1 న జాతీయ పటు
ష బడుల నిధి పా
ప రతంభతం.
పప తవేటీకరణ పా
* సమర
ర త, నిరస్వాహణాభివవృద
ద
* సర
ప న సేవల లభధ్యత
* రాజకీయ జోకధ్యతం తగ
గ దల
* కాధ్యపటల్ మారర్కొట్కు అనగణతంగా ప పతవేట్ రతంగతం కారధ్యచరణ
*ప
ప ణాళికాబద
ద నిరస్వాహణ
లోపాల
*ప
ప ణాళికాయుతతంగా పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ జరగకపోవడతం.
* పీఎస్యూలకు అలర్పా ధరల నిర

ర యితంచడతం.
* లాభాలో
ప ఉనన్ని పీఎస్యూలన ప పతవేటీకరతంచడతం.
స) ప
ప పతంచీకరణ/ విశస్వాకరణ
*ప
ప పతంచతంలోని వివిధ దేశల ఆర
ర ల మధధ్య అడ
ర తంకుల లేకుతండా వసతసేవల, మూలధనతం, సతంకతిక
పరజా
జ నతం, శ
ప మికుల సేస్వాచచ్ఛగా కొనసగడానిన్ని ప
ప పతంచీకరణ అతంటార.
* ఇద ప
ప పతంచ దేశల ఆర
ర లన అనసతంధానతం చేసతతంద.
* ఇద ప
ప పతంచానిన్ని పగోబల్ విలేజగా మారసతతంద.
ప
ప పతంచీకరణలోని ప
ప ధాన అతంశల
* వసతసేవల
* పటు
ష బడుల
*శ
ప మికుల
* సతంకతిక పరజా
జ నతం
''ఆర
ర క కారధ్యకలాపాల జాతుల రాజకీయ సరహద ప పతంచీకరణ" - దీపక్ నాయర
ద ల దటడమే ప
ప
ప పతంచీకరణ అమలకు నిబతంధనల
* వాధ్యపార సేస్వాచచ్ఛ
* అవస
ర పన
*ప
ప భుతస్వా మద
ద తు
* సహజ వనరల, మానవ వనరల
* పోటీతతస్వాతం
ప పతంచీకరణ - లాభాల/ పా
ప ప ధానధ్యతం
* వెనకబడిన దేశలో
ప మూలధన విసతరణ.
* వెనకబడిన దేశలకు సతంకతిక పరజా
జ నతం అతందతుతంద.
* వెనకబడిన దేశలో
ప ఉతర్పాతుతల, వసత ప నె పుణాధ్యల పరగతయి.
* జాతీయదయతంలో విదేశ వాధ్యపారతం వాటా పరగతుతంద.
* మారర్కొట
ప విసతరణ తోపాటు ఉపాధి, ఆర
ద సధన జరగతుతంద.
* దేశల ఆధునికీకరణ సధధ్యమవుతుతంద.

భారత్ లో సతంసర్కొరణల అమలకు కారణాల
1. మిశ
ప మ ఆర
ర గా ఉతండటతం
* 1948, 1956 పారశ

ప మిక తీరార్మినాల మిశ
ప మ రతంగానికి పా
ప ధానధ్యతం ఇవస్వాడతం.
2. ప
ప ధానధ్యతం ఉతండటతం
* 1951 - 52 లో ర.29 కోట
ప తో 5 సతంస
* 1991 - 92 నాటికి 237 సతంస

ర లతో ర.118 వేల కోట
ప కు చేరాయి.
3. బాధ్యతంకుల, బీమా సతంస
ర ల జాతీయీకరణ
* సే
ష ట్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియన 1955 లో జాతీయతం చేశర.
* 1956 లో ఎల్ఐసని జాతీయతం చేశర.
* 1969 లో 14 బాధ్యతంకులన, 1980 లో మరో 6 బాధ్యతంకులన జాతీయతం చేశర.
4. పారశ
ప మిక ప ల సనత్సల నియతంత
ప ణ విధానాల
5. ప పతవేట్రతంగతంప ప ణల ఉతండటతం (MRTP నిబతంధనల)
ప నియతంత
6. విదేశ పటు ప ఆతంక్షల

ష బడులప
7. విదేశ మారకతం, వాధ్యపారాలప

ప ఆతంక్షల
* దీనిలో FERA (1973), STC (1956)అమల.
8. పారశ ద తకుర్కొవగా ఉతండటతం (1%)

9. ప
ర ల అసమర
ర త
10. అధిక ద
ప వధ్యలల్బణతం (1990 - 91 లో 16%)
11. అతధ్యధిక కోశ లోటు ఉతండటతం (1990 - 91 లో 6.6%)
ఆర
ర క సతంసర్కొరణలన ఆరతంభితంచడానికి ప
ప ధాన కారణతం
* విదేశ చలి
ప తంపుల శషతంలో భారీ సతంక్షోభతం/ లోటు రావడతం (BOP లోటు)
* కోశ లోటు భరీతకి విదేశ రణాల ఎకుర్కొవగా సస్వాకరతంచడతం.
* దగమతుల విపరీతతంగా పరగడతం
* ఎగమతుల వవృద
ద లేకపోవడతం.
ప BOP లోటు పరగతంద.

ఈ కారణాల వల
* విదేశ మారక నిలస్వాల 1.2 బలియన డాలర

ప ఉతండటతం వల
ప నాటి ప
ప ధాని చతంద
ప శఖర బతంగారతం కుదవ పటి
ష అప్పుల
తెచార్చిర.
ఫలితతంగా అతంతరా
డ తీయ ద ర (IMF) ఆర
ప వధ్య నిధి సతంస ర క వధ్యవస
ర లో నూతన సతంసర్కొరణల తీసకురావాలని
సూచతంచతంద.
ర క సతంసర్కొరణల - లకధ్యల
ఆర
*ప
ప భుతస్వా పరధి తగ
* ప ల సనత్సలన ఎతితవేయడతం
* విదేశ పటు
ష బడులన ఆహాస్వానితంచడతం
* కోశలోటు తగ
గ తంపు
* కోటాల, దగమతి సతంకాల ఎతితవేత

ఆర
ర క సతంసర్కొరణలన ప
ష న రతంగాల
1. కోశ విధానతం, ద
ప వధ్య విధానతం
* దీనిలో భాగతంగా ప గ సత ర.
ప భుతస్వా వధ్యయనిన్ని, సబత్సడీలన తగ
* పనన్ని రాబడి పతంపు మారా ప 1991 లో రాజా చల
గ లప ప యధ్య కమిటీని ఏరార్పాటు చేశర.
* కోశ లోటున తగ
గ తంచడానికి 2003 లో FRBM చటా
ష నిన్ని తీసకువచార్చిర.
*ప గ తంచడానికి 2000 సతంవతత్సరతంలో గీతకవృష

ప ణాళికతర వధ్యయనిన్ని తగ ర న కమిషనన నియమితంచార.
*ద
ప వధ్యలల్బణతం, వాధ్యపార చలి
ప తంపుల లోటున తగ
గ తంచేలా ద
ప వధ్య విధాన రపకలర్పాన.
2. ప
ప భుతస్వారతంగ విధానతం
*ప
ప భుతస్వారతంగ పాత
ప న తగ
* ప పతవేటీకరణ అమల
* పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ, నష ర ల నిరస్వాహణకు ఒపర్పాతందల (MoU) చేసకోవడతం.
ష పలో ఉనన్ని సతంస
3. విదేశ రతంగతం
ష బడులన ఆహాస్వానితంచడతం.
* దగమతి సతంకాలన తగ
* విదేశ మారకతం రేటులో దస్వాతందస్వా వినిమయ రేటున ప

ప వేశపట
ష డతం.
* దస్వాతందస్వా వినిమయ రేటున రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ నిర

ర యిసతతంద. ఇద మారర్కొట్ నిర
ర యలకు అనగణతంగా
రపాయిని మారర్పాడి చేసకోవడానికి (రపాయి పాక్షిక మారర్పాడికి అవకాశతం) వీల కలిర్పాసతతంద.
* దీనికోసతం ప ద తి (LERMS)ని 1992 - 93 లో

ప భుతస్వాతం సేస్వాచాచ్ఛ మారక/ వినిమయ రేటు నిరస్వాహణ పద
ప
ష తంద.
* 1993 - 94 లో వరతక ఖత (టే

ప డ అకతంట్)లో రపాయి పూరత మారర్పాడికి అవకాశతం కలిర్పాతంచతంద. ప
(కరతంట్ అకతంట్)ప
ప 1994 ఆగస
ష లో అవకాశతం కలిర్పాతంచార.
* మూలధన ఖతలో రపాయి పూరత మారర్పాడికి 1977 లో తరాపూర కమిటీని ఏరార్పాటు చేశర.
* 1991 లో రపాయి విలవన తగ
గ తంచార (మూలధ్యహీనీకరణ).
* ఆతంక్షల, సతంకాలన తగ
4. వాణిజధ్య, పారశ
ప మిక రతంగతం
* నూతన పారశ
ప మిక విధానతం దస్వారా ప ల సనత్సల పరమితిని కుదతంచార.
* MRTP (1969) చట ద , పోటీ చట
ష తం రద ష తం (2002) ఏరార్పాటు చేశర.
* 2000 ఏప
ప ల్ 1 నతంచ పరమాణాతర్మిక నిబతంధనలన సవరతంచ వాణిజధ్య సతంసర్కొరణలన ప
ష ర.
* 1973 లో FERA న రద
ద చేస 1999 లో FEMA న ఆమోదతంచార. ఈ చట
ష తం 2002 నతంచ అమలో
ప కి
వచర్చితంద.
5. బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతం
* 1991 లో బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతంప
ప నియమితంచన నరసతంహతం కమిటీ సఫారసలన అమల చేశర. దీనిలో భాగతంగా
సఆరఆర, ఎస్ఎల్ఆరలన తగ
* ప పతవేట్ బాధ్యతంకులకు ఆహాస్వానతం
* బాధ్యతంకుల కతంపూధ్యటరీకరణ
* 2002 లో ఆసతల పునరన్నిరార్మిణ కతంపనీ (ARC)ని ఏరార్పాటు చేశర.
6. ఇటీవలి సతంసర్కొరణల
* ఆర
ర క సతంసర్కొరణల శ
ప మిక, వధ్యవసయ, నాధ్యయ, పరాధ్యవరణ, సతంఘిక, భద
ప త రతంగాలకు విసతరతంచాయి.
రాష
ష తల కూడా సతంసర్కొరణల తీసకొసతనాన్నియి.
ర క సతంసర్కొరణల - ఫలితల
ఆర
అనకూల అతంశల
* ఆర
ర వవృద
ద రేటు క
ప మతంగా పరగతుతంద.
ష బడుల, వాధ్యపారతం పరగాయి.
* సమాచార, సతంకతిక రతంగతం అభివవృద
ద చతందయి.
* సేవారతంగతం వవృద
ద చతందతంద.
*ప
ర పలో సమర
ర త పరగతంద.
ప
ప తికూల అతంశల
* ఉపాధి అవకాశల లభధ్యత తగ
గ తంద.
* పా
ప తంతీయ అసమానతల పరగాయి.
* నిరదధ్యగత పరగతంద.
* వధ్యవసయ రతంగతం నిర ప తం ద.
ప కధ్యనికి గర
1. పటు ప 1993 లో నియమితంచన కమిటీ అధధ్యక్షుడు ఎవర?
ష బడుల ఉపసతంహరణప
జ: రతంగరాజన
2. దేశతంలో ఆర
ర క సరళీకరణ ఏ సతంవతత్సరతంలో పా
ప రతంభమ
ప తంద?
జ: 1991
3. 'ప
ప తవేటీకరణ' అనే పదనిన్ని మొదటగా ఎవర ఉపయోగతంచార?
జ: పీటర డ
ప కర్కొర
4. నూతన పారశ
ప మిక విధానానిన్ని ఏ సతంవతత్సరతంలో ప
ప కటితంచార?
జ: 1991
5. జాతీయ పటు
ష బడుల నిధిని ఎప్పుడు పా
జ: 1995
6. ఏ ఆర
ర కాతంశతం ప ప మతం (గో
ప పతంచానిన్ని కుగా ప బల్ విలేజ)గా మారసతతంద?
జ: ప
ప పతంచీకరణ
7. ప
ప పతంచీకరణలో ప
ప ధానాతంశతం ఏద?
1) వసతసేవల 2) పటు
ష బడుల 3) శ
ప మికుల 4) ప ప వనీన్ని
జ: 4(ప
..\tempered reforms.pdf
భారతదేశతం - ఆర
ర క సతంసర్కొరణల:
..\India-Economic-Reforms.pdf
భారతదేశతం - పనన్నిల వధ్యవస

ర :
భారతదేశతం - పనన్నిల వధ్యవస

ర
ర లో ఫెడరల్ సస్వాభావానికి పునాద 1935 భారత ప
¤ భారత వితత వధ్యవస ప భుతస్వా చట
ష తం.
ప కరణన 1871 లో పా
¤ వితత అధికారాల వికతందీ ప రతంభితంచార.
¤ప ర క వనరలకు సతంబతంధితంచ భారత రాజాధ్యతంగతం 1935 భారత ప
ప భుతస్వా ఆర ప భుతస్వా చట
ష తంలోని ప
ప ధాన లక్షణాలన
అనసరతంచతంద.
¤ రాజాధ్యతంగతంలోని 268 - 300 వరకు అధికరణల పనన్నిల విధితంపు, వసూల లాతంటి అతంశలన వివరసత యి.
¤ భారత రాజాధ్యతంగతంలోని 7 వ షెడూధ్యల్ ప ప , రాష

ప కారతం కతంద ష త పనన్నిల ఈ విధతంగా ఉనాన్నియి.
1. కతంద
ప ప
ప భుతస్వా పనన్నిల
¤ ఆదయతం పనన్ని
¤ కస
¤ పగాకు, ఇతర తయరీ వసతవులప

ప ఎక
ప త్స జ సతంకాల
¤ కారర్పారేషన పనన్ని
¤ మూలధన విలవప
¤స ప పనన్ని
ష క్ ఎకత్సచ్ఛతంజ, ఫధ్యచర మారర్కొట్ లావాదేవీలప
¤ వారాత పతి ప పనన్ని
ప కలప
¤ ప ర లేస్వా ఛారీ
డ ల
¤ అతంతరరాష
ష త కొనగోల
¤ వితత సతంబతంధ పత ప స
ప లప ష తంపు డూధ్యటీ
2. రాష
ష తప
¤ భూశిసత
¤ వధ్యవసయ ఆదయతంప
(వధ్యవసయ భూమలప
ప ఎక
ప త్స జ సతంకతం ఉమర్మిడి జాబతలో ఉతంద)
¤ వారసతస్వా, ఎసే
ష ట్ పనన్నిల
¤ అమర్మికతం పనన్ని
¤ వవృతిత పనన్ని
¤ మతుత పదరా ప ఎక
ర లప ప త్స జ పనన్ని
¤ప
ప వేశ పనన్ని
¤ వినదపు పనన్ని
¤ విదధ్యత్శకిత పనన్ని
¤ మోటార వాహనాలప
3. స
ర నిక ప
ప భుతస్వాల విధితంచే పనన్నిల
¤ ఆకా
ష తయ్ పనన్ని
¤ ఇతంటి పనన్ని
¤ నీటిపనన్ని
వవృతుతల, వసత, వాధ్యపారాల, భూమి, భవనాల, ఆసత బదలీల లాతంటి పనన్నిల.
ప , రాష
¤ కతంద ష త పనన్నిలో
ప రాబడిని పతంచకునే అవకాశతం రాజాధ్యతంగతం కలిర్పాతంచతంద. పనన్ని విధితంపు, వసూల, రాబడి
ష పనన్నిలన 5 రకాలగా వరీ

వినియోగతం బటి గ కరసత ర. ఇవి కతంద
ప , రాష
ష తల ఆర
ర క సతంబతంధాలన తెలపుతయి.
1. కతంద
ప తం కొనిన్ని రకాల పనన్నిలన విధిసతతంద. వీటిని వసూల చేస, వినియోగతంచకునేద కూడా కతంద
ప మే.
ఉద: కారర్పారేషన పనన్ని, కస
ష మ్త్స సతంకాల, వడీ
ర పనన్ని, బహుమతి, సతంపద పనన్నిల.
2. మరకొనిన్ని పనన్నిలన కతంద ప న ప ప కానిన్ని రాష

ప మే విధిసతతంద. వసూల ష తలతో కలిస పతంచకుతంటుతంద.
ప త్స జ డూధ్యటీ, సేవా పనన్ని, సతంపద పనన్ని.

ఉద: ఆదయపు పనన్ని, ఎక
3. కతంద
ప తం కొనిన్ని పనన్నిలన విధితంచ, వసూల చేసతతంద. ఇలా వచర్చిన మొతత నిన్ని రాష
ష తలకు ఇచేర్చిసతతంద.
ఉద: వారసతస్వాతం పనన్ని, ప ప అతంతిమ పనన్ని, వసత రవాణా ఛారీ

ప యణికుల, వసత రవాణాప డ ల, స
ష క్ ఎకత్సచ్ఛతంజ
ప పనన్నిల, వారాత పతి

లావాదేవీలప ప , అడస్వార
ప కల అమర్మికతం, కొనగోళ ర జమతంట్లప ప పనన్నిల.
4. కతంద
ప తం పనన్నిలన విధిసతతంద. రాష
ష తల వసూల చేసకుని, అవే ఉపయోగతంచకుతంటాయి.
ప త్స జ సతంకాల, మదధ్యతం ఆధారత మతందల తయరీప

ఉద: ఎక ప విధితంచే స
ష తంపు సతంకాల.
5. కొనిన్ని రకాల పనన్నిలన రాష

ష తల విధిసత యి. అవే వసూల చేస అవే అనభవిసత యి.
ఉద: భూశిసత, అమర్మికతం పనన్ని, వవృతిత, వినద పనన్నిల.

కతంద
ప ప
A) ఆదయ, వధ్యయలప ర , వధ్యయ పనన్నిల
ప పనన్ని: ఆదయ, కారర్పారేషన, వడీ
B) ఆసతలప ప పనన్ని: సతంపద, ఎసే

ష ట్, కానక
C) వసత సేవలప
ప పనన్ని: కతంద ప త్స జ, కస
ప ఎక ష మ్త్స, సేవల పనన్నిల
¤ కతంద
(ఆదయతం, వధ్యయతం, ఆసతలప ప విధితంచేవి ప ప విధితంచేవి పరోక్ష పనన్నిల)
ప తధ్యక్ష పనన్నిల; వసత సేవలప
A) ఆదయ, వధ్యయలప
ప పనన్నిల
1. వధ్యకి గ
త త ఆదయ పనన్ని
¤ వధ్యకుతల వార
ర క ఆదయల మీద విధితంచే పనన్ని.
¤ నిర ష ఆదయ పరమితి దటిత పనన్ని విధిసత ర.

ద ష
ప తండలో 1798 లో ప
¤ ఈ పనన్నిన మొదట ఇతంగ ప వేశపటా
ష ర.
¤ భారత్లో మొదటగా 1860 లో జేమ్త్స విలత్సన తతర్కొలికతంగా ఈ పనన్నిన విధితంచ 1865 లో రద

ద చేశర.
¤ 1886 నతంచ ఆదయపు పనన్నిన శశస్వాత పనన్నిగా అమల చేసతనాన్నిర.

¤ ఇద చలి
ప తంపు సమర
ర ధ్యతంగా విధితంచే ప
ప తధ్యక్ష పనన్ని. పురోగామి పనన్ని కూడా.
¤ ఈ వధ్యకితగత ఆదయ పనన్ని దస్వారా 1950 - 51 లో 33%, 2012 - 13 లో 17.6% ఆదయతం
లభితంచతంద.
2. కారర్పారేషన పనన్ని
¤ జాయితంట్ స
ష క్ కతంపనీల, కారర్పారేషనల లాతంటి వాధ్యపార సతంస
ర ల ఆదయతం మీద విధితంచే పనన్నిన కారర్పారేషన
పనన్ని అతంటార.
¤ కతంపనీ లాభాల (నికర ఆదయతం)ప

ప ఈ పనన్నిన విధిసత ర.
¤ 1965 - 66 నతంచ కతంపనీల ఆదయ పనన్ని, సరఛారీ

డ (1959 కు మతంద)లన కలిప కతంపనీ ఆదయతం
పనన్ని లేద కారర్పారేషన పనన్నిగా పలసతనాన్నిర.
¤ప ప 30%, విదేశ కతంపనీలప

ప సతతతం దేశయ కతంపనీలప ప 35% పనన్ని విధిసతనాన్నిర.
ప తధ్యమాన్నియ పనన్ని (Minimum Alternate Tax - MAT)

కనీస ప
¤ కతంపనీ ఆదయలో
ప పప భుతస్వా పో
ప తత్సహకాల, తగ
గ తంపుల, మినహాయితంపుల వల
ప పనన్ని చలి
ప తంచని జరో టాక్త్స
ప తధ్యమాన్నియ పనన్ని (MAT) అతంటార.
ప విధితంచే పనన్నిన కనీస ప
కతంపనీలప
¤ ఏ పనన్ని పరధిలోకి రాని సతంస ప తంచాలిత్సన కనీస పనేన్ని MAT.
ర ల చలి
¤ MAT న అమరకా 1986 నతంచ విధిసతతంద. మనదేశతంలో ఆర ప చదతంబరతం 1996 - 97 లో దీనిన్ని
ప
ష ర.
¤ మనదేశతం 2006 - 2007 నతంచ కారర్పారేషన పనన్నిదస్వారా అతధ్యధిక రాబడిని పతందతుతంద. (2006 -
07 లో 30.5%, 2012 - 13(BE) - 34.6%).
3. వడీ
ర పనన్ని
¤ వాణిజధ్య బాధ్యతంకుల, వితత సతంస ప , అవి పతందే సూ
ర ల, కతంపనీల మతంజూర చేసే రణాలప ర ప ప పనన్ని
ర లవడీ
విధితంచడానికి 1974 వడీ
ర పనన్ని చట
ష తం అనమతితంచతంద.
¤ 1985 లో దీనిన్ని రద
ద చేశర. తిరగ ప
ప వేశ పటా ప 2000 - 01 నతంచ రద
ష ర. మళీ ద చేశర.
4. వధ్యయ పనన్ని
ర ర సఫారత్సల మేరకు 1957 లో టి.టి.కవృష
¤ కాల ర మాచారీ (ఆర ప )ప
ర క మతంతి ష ర. దీనిన్ని 1962 లో మొరారీ
ప వేశపటా డ
దేశయ్ రద
ద చేశర.
¤ 1987 లో వధ్యయ పనన్నిన పునరద
ద రతంచార. తిరగ 1993 లో ఉపసతంహరతంచార.
ర ర సఫారత్స చేసన ఇతర పనన్నిల - వధ్యయతం, సతంపద, బహుమతి, కాధ్యపటల్ గయిన టాక్త్స.
¤ కాల
B) ఆసతల పప పనన్నిల
1. సతంపద పనన్ని
ర ర సఫారత్స మేరకు సతంపద పనన్నిన 1957 లో ప
¤ నికోలస్ కాల ప వేశ పటా
ష ర.
¤ ఇద ప
ప తధ్యక్ష పురోగామి పనన్ని.
¤ వధ్యవసయదరడి భూమి, భవనాల బాటకతం, ఆసతల నతంచ అతడు చలి
ప తంచాలిత్సన రణాల మొతతతం తీసవేసేత వచేర్చి
ప సతంపద పనన్ని విధిసత ర.
నికర సతంపదప
2. ఎసే
ష ట్ డూధ్యటీ
¤ దీనేన్ని మరణ సతంకతం లేద వారసతస్వా సతంకతం అతంటార.
¤ భారత్లో దీనిన్ని 1953 లో ప ష ర. 1985 ఏప
ప వేశ పటా ప ల్లో రద
ద చేశర.
ప మితంచే ఆసతప ప విధితంచే పనన్ని - ఎసే
¤ వధ్యకిత చనిపోత మరకరకి సతంక ష ట్ డూధ్యటీ.
ప ఈ పనన్ని విధిసత ర.
¤ ఆ ఆసత మొతతతం విలవ నతంచ రణాల తీసేస నికర విలవప
¤ వధ్యకిత మరణితంచన తరాస్వాత అతడి ఆసతప ప విధితంచేద - మరణ సతంకతం/ఎసే
ష ట్ డూధ్యటీ.
¤ వధ్యకిత చనిపోయిన తరాస్వాత వారసలకు సతంక
ప మితంచన ఆసత విలవన బటి
ష వారసల చలి
ప తంచాలిత్సన పనన్నిన వారసతస్వా
పనన్ని అతంటార.
3. కానక పనన్ని (Gift Tax)
ర ర సూచన మేరకు 1958 ఏప

¤ కాల ప ల్లో ప
ప వేశ పటా
ష ర.
ప ఇతంతకు మతంద పనన్ని విధితంచేవార కానీ, 1990 - 91 నతంచ బహుమతి గ

¤ కానక ఇచర్చిన వారప ప
ప హీతప
విధిసతనాన్నిర.
¤ దీనిన్ని 1998 - 99 లో రద
ద చేశర. తిరగ 2004 - 05 లో ర.50,000 విలవ దటిత పనన్ని
విధిసతనాన్నిర.
¤ప
ప సతతతం దీనిన్ని వధ్యకిత ఆదయతంలో భాగతంగా కలపుతునాన్నిర.
C) వసతవు ల, సేవలప
¤ వసత సేవలప
ప పనన్నిల దస్వారా కతంద
ప ప
ప భుతస్వానికి అధిక రాబడి వసతతంద.
1. కతంద ప త్స జ సతంకతం
ప ఎక
ప త్స జ సతంకతం.
¤ ఉతర్పాతితప ప విధితంచే పనన్ని ఎక
¤ అమర్మికతంతో ఈ పనన్నికు సతంబతంధతం లేద.
¤ మదధ్యతం, మతుత పదరా ప ఈ పనన్ని విధిసత ర.

ర ల తపర్పా అనిన్ని వసతవులప
¤ 1894 లో ఈ పనన్నిన ప ష ర. పతిత, నూలప

ప వేశ పటా ప సతంకతం విధితంచార.
¤ ఈ సతంకతం పరోక్ష, అనపాత పనన్ని. ఇద 2 రకాల
1) ఇద వసతవు విలవలో కొతంత శతతం విధితంచే మూలాధ్యనగత పనన్ని (Advalorem).
2) బరవు, పరమాణతం బటి ష పనన్ని (Specified)

ష విధితంచే నిరష
విలవ ఆధారత పనన్ని (Value Added Tax -VAT)

¤ వసత ఉతర్పాతిత దశలో ప మే పనన్ని విధితంచడానిన్ని VAT అతంటార. దీనిన్ని నిర
ప మాత
ప పరగన విలవప ష , మూలాధ్యనగత,
ద ష
బహుళ, పరోక్ష పనన్నిగా చపర్పావచర్చి.
ప నత్స 1954 లో అమల చేసతంద.

¤ వాధ్యట్న వాన ప స మన సూచతంచగా మొదటగా ఫా
¤ భారతదేశతంలో మొదటగా ఎల్.క.ఝా కమిటీ 1978 లో వాధ్యట్న సూచతంచతంద. దీనేన్ని కొనిన్ని మారర్పాలతో 1985
- 86 లో MODVAT (Modified VAT)గా ప

ప వేశ పటా
ష ర.
¤ 1999 - 2000 లో కతంద ప త్స జ సతంకాల రేట

ప ఎక ద తం చేశర. అపర్పాటి వరకు 9%, 16%, 24% గా
ప న హేతుబద
ప 16% ఒకర్కొ రేటునే నిర

ఉనన్ని సతంకాలో ర యితంచ 2001 లో CENVAT (Central VAT) గా ప
ష ర.
¤ CENVAT న అమల పరచాలని రాజా చల

ప యధ్య పనన్నిల సతంసర్కొరణల కమిటీ (1991) సూచతంచతంద.
¤ దేశమతంత VAT న అమల చేయడానికి ఏరార్పాటు చేసన రాష
ష త ఆర
ర క మతంతు
క ల సధికారత కమిటీకి అసతందస్ గపాత
(పశిర్చిమ బతంగాల్) కనీస్వానరగా ఉనాన్నిర.
¤ వాధ్యట్ అమల వల
ప ఆదయల తగే ష తలకు మొదటి సతంవతత్సరతం 100%, రతండో సతంవతత్సరతం 75%, మూడో
గ రాష
సతంవతత్సరతం 50% నష
ష నిన్ని కతంద
ప తం భరసతతందని తెలిపతంద. ఫలితతంగా దేశతంలోని అనేక రాష ప 2005 ఏప
ష తలో ప ల్ 1
నతంచ వాధ్యట్ అమలో
ష తతం - హరాధ్యనా (2003, ఏప

¤ భారత్లో వాధ్యట్ అమల చేసన తొలి రాష ప ల్ 1)
ష తతం - ఉతతరప
¤ చవరగా ఆమోదతంచన రాష ప దేశ (2008, జనవర 1)
¤ వాధ్యట్ లకిర్కొతంపు విధానతం రతండు పద
ద తులో
ప ఉతంటుతంద.
ఉద: 1) అమర్మికతం రాబడుల - ర.10,000
2) ఉతర్పాతిత కారకాల వధ్యయతం - ర.6,000
3) సతంస
ర విలవ చేకూరర్చితంద (1 - 2) - ర.4,000 (దీని ప ప వాధ్యట్)
4) సతంస
ర వాధ్యట్ (12% అయిత) - ర.480
ప ప పద ద తి (Cost deduction), ప
ద తిని వధ్యయ మినహాయితంపు పద ప తధ్యమాన్నియ పద
ద తి అతంటార. దీనిలో
ప
ప ధాన లోపతం వధ్యయనిన్ని పతంచడతం దస్వారా పనన్ని ఎగవేత చేయవచర్చి.
రతండో పద
ద తి: ఇనాస్వాయిస్/టాధ్యక్త్స కపడిట్ పద
ద తి
ఉద: 1) అమర్మికాల - ర.10,000
2) ఉతర్పాతిత కారకాల వధ్యయతం - ర.6,000
3) కటా
ష లిత్సన పనన్ని (12%) - ర. 1200
4) ఉతర్పాతిత కారకాల కొనన్నిప్పుడు చలి

ప తంచన పనన్ని (ర. 6000 మీద) - ర. 720
5) నికరతంగా కటా
ష లిత్సన పనన్ని - ర. 480 (1200 - 720 రపాయల/ విలవ చేరర్చిన 4000
రపాయల మీద)
¤ ఈ పద
ద తిలో ఉతర్పాతిత కారకాల కొనగోల చేసన ఇనాస్వాయిస్ వచర చూపతంచనప్పుడు మాత
ప మే ఉతర్పాతిత కారక
వధ్యయతం (Input Tax) Credit మినహాయితంపు ఉతంటుతంద. అతంటే మతంద చలి
ప తంచన పనన్ని తరాస్వాత
తగ
గ తంచబడుతుతంద. ఈ మినహాయితంపు పతందలతంటే లకర్కొల సరగా నిరస్వాహతంచాలి తదస్వారా పనన్ని ఎగవేత ఉతండద.
వాధ్యట్ - లాభాల
¤ పనన్ని ఎగవేతన నివారతంచవచర్చి.
ప పనన్ని (Cascading effect) చలి

¤ పనన్నిప ప తంచడతం నివారతంచవచర్చి.
¤ పనన్ని భారతం తగ
¤ప
ప భుతస్వా రాబడి పరగతుతంద.
¤ కా
ప స్ చకితంగ్ అవుతుతంద.
2. కస
¤ ఎగమతుల, దగమతులప
ప విధితంచే పనన్నిల కస
ష మ్త్స సతంకాల.
¤ ఎగమతులప ప దగమతి పనన్ని విధిసత ర.

ప ఎగమతి పనన్ని, దగమతులప
డ తీయ వాధ్యపార క
ప మబదీ
ద కరణ, ప
ప భుతస్వా రాబడి పతంచకోవడతం వీటి ప
ప ధాన ఉదే
ద శతం.
ప భుతస్వానికి 1950 - 51 లో ర.160 కోటు

¤ ఈ సతంకాల దస్వారా ప ప
2013 - 14 లో ర.1,87,300 కోటు
ప ఆదయతం సమకూరతంద.
3. సేవల పనన్ని (Service Tax)
¤ సేవల పనన్నిన 1994 - 95 (మనర్మిహన ఆర

ప గా ఉనన్ని సమయతం)లో పా
ప (విదధ్యత్, టలిఫోన, బో
¤ మూడు సేవలప ప కరేజి) పనన్ని విధితంచార.
¤ సేవా పనన్నిన సఫారత్స చేసతంద రాజా చల
ప యధ్య కమిటీ.
¤ 2005 - 06 లో 78 సేవల, 2011 - 12 లో 119 సేవలప
ప పనన్ని విధితంచార.
¤ 2012 - 13 లో 17 సేవలకు తపర్పా మిగలిన అనిన్నితంటికి సేవా పనన్ని విధిసతనాన్నిర.
¤ 2001 - 02 లో సేవా పనన్నిల దస్వారా ఆదయతం - ర.2,610 కోటు

ప .
¤ 2013 - 14 (బడ
డ ట్)లో సేవా పనన్నిల దస్వారా అతంచనా - ర.1,80,141 కోటు
ప .
రాష
ష తల పనన్నిల
1. అమర్మికపు పనన్ని
¤ అమర్మికతం పనన్నిన మొదట జరర్మినీ 1916 లో విధితంచతంద.
¤ భారత్లో 1937 లో మొదట విధితంచార.
¤ 1939 లో సతంయుకత మద
ప స రాష
ష తతం మొదటగా ఈ పనన్ని విధితంచతంద.
¤ రాష ప భుతస్వాల ఈ పనన్ని విధితంచడానికి 1951 లో పార

ష తప ప మతంట్ ఆమోదతం పతందయి.
ప విధితంచే పనన్ని.
¤ ఒక వసతవు అమర్మికతం జరగన సతందరరతంలో దని విలవప
¤ ఇద పరోక్ష, అనపాత పనన్ని.
అమర్మికతం పనన్నిల - రకాల
1. సధారణ అమర్మికతం పనన్ని.
2. ఎతంపక చేసన వసతవులప

ప అమర్మికతం పనన్ని
3. టరోన్నివర పనన్ని (మొతతతం అమర్మికాల విలవప

ప )
4. ఏకస
ర న, బహుళస
ర న పనన్నిల
5. టకు వరతకుల అమర్మికతం పనన్ని, చల

ప ర వరతకుల అమర్మికతం పనన్ని
6. విలవ ఆధారత పనన్ని (వాలధ్య యడడ టాధ్యక్త్స - VAT)
¤ రాష
ష తల అమర్మికతం పనన్ని స
ర నతంలో వాధ్యట్ వచర్చితంద. అమర్మికతం పనన్ని రాష
ష తలకు అతధ్యధిక రాబడి ఇసతతంద.
2. రాష ప త్స జ సతంకతం

ష త ఎక
¤ ఆలర్కొహాల్తో తయర
ప న మదధ్యపానీయల, నల ప రాష
ప మతందప ష తల విధితంచేవి.
¤ ఇవి రాష ప వేశితంచనా ఈ పనన్ని విధిసత ర.

ష తతంలో ఉతర్పాతిత అయినా, ప
3. మోటార వాహనాలప
ప , రవాణాల బరవు, ఆక
¤ వాహన బరవు, సటు ర లతం, పటపర సతంఖధ్య ఆధారతంగా మోటార వాహనాల పనన్ని
ప మిత స
విధిసత ర.
4. స
ష తంపుల - రజిసే
ష తషన
ప
¤ కతంద ప , వాటా బదలీ లాతంటి వాటిప
ప తం హుతండీల, పాలసల, డిబతంచర ప స
ష తంపు డూధ్యటీ విధిసతతంద. రాష
ష తల
వసూల చేస వాడుకుతంటాయి.
¤ ఇతర అనిన్ని రకాల రాత పత ప నస

ప లప ష తల విధిసత యి.
ష తంప డూధ్యటీలన రాష
ష తంపుల 2 రకాల
స
1) జుధ్యడీషియల్ - నాధ్యయస ప (ధు

ర నాల రసమల, అఫడవిట క వీకరణ) రసమల
2) నాన జుధ్యడీషియల్ - వాణిజధ్య పరమ

ప నవి ఉద: ఆసతల బదలీ, ఒపర్పాతందల, పా ప .
ప మిసర నటు
5. వినదపు పనన్ని
¤ దేశతంలో మొదట బతంగాల్ (1922)లో, తరాస్వాత బతంబాయి (1923); ఉతతరప

ప దేశ, పతంజాబ (1937)లలో ఈ
పనన్నిన విధితంచార.
ప విధిసత ర.
¤ ఈ పనన్నిన సనిమాల, నాటకాల, సరర్కొస్, కీపడలప
¤ ఇద వధ్యయతంప
ప విధితంచే పరోక్ష పనన్ని.
6. విదధ్యత్ శకితప ప పనన్ని
¤ విదధ్యత్ వినియోగతంప
ప విధితంచే పరోక్ష పనన్ని.
¤ మొదట 1932 లో విధితంచార. ఆ తరాస్వాత బతంగాల్ (1935), బీహార (1948), మధధ్యప

ప దేశ (1950),
ప దేశ (1953)లలో ప
ఉతతరప ప వేశ పటా
ష ర.
పనన్ని సతంసర్కొరణల - కమిటీల

¤ భారత దేశతం సస్వాతతంతధ్యతతం వచర్చిన తరాస్వాత పనన్ని వధ్యవస
ర లో లోపాలన సరదద
ద తూ అనేక సతంసర్కొరణలన ప
ప వేశ
పటి
ష తంద. వాటికి సఫారత్సల చేయడానికి కితంద సతంఘాలన నియమితంచతంద.
1953 జాన మతత యి సతంఘతం
1956 కాల
ర ర సతంఘతం
1959 మహవీర తధ్యగ - ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిల పరశలన
1967 భూతలితంగతం - పనన్ని విధానాల ఆధునికీకరణ
1970 వాతంఛూ - ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిల, పనన్ని ఎగవేత, నల
ప ధనతం
1972 రాజ - వధ్యవసయతం, వధ్యయ, ఆదయలప
1977 చోకిత్స - ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిల సరళీకరణ, హేతుబద
ద త
1981 ఎల్.క.ఝా - పరోక్షపనన్నిల, ఎక
ప త్స జ పనన్ని విధాన సమీక్ష, వాధ్యట్ పరధి, దగమతి సతంకాల,
ప
ప తధ్యక్ష, పరోక్ష పనన్నిల సమనస్వాయతం
1991 రాజా చల
ప యధ్య కమిటీ
2001 పార
ర సరధి షోమ్ కమిటీ
2002 విజయ్ కలర్కొర కమిటీ
ఇతర పనన్నిల
ప తంజ బనిఫిట్ టాధ్యక్త్స - కతంపనీ ఉదధ్యగలకు ఇచేర్చి సౌకరాధ్యలప
¤ ఫి ప వేసే పనన్ని.
¤ టబన పనన్ని - అతంతరా ప విధితంచే పనన్ని.
డ తీయ లావాదేవీలప
¤ సతంభావనా పనన్ని (Presumptive Tax) - చల ద మొతతతంగా వేసే పనన్ని.
ప కొద
ప ర వాధ్యపారలప
ర క సతంఘతం - పనితీర - సఫారత్సల
ఆర
¤ భారతదేశతంలో కతంద ష తల మధధ్య వితత వనరల పతంపణీ గరతంచ రాజాధ్యతంగతంలో ఉతంద. రాజాధ్యతంగతంలోని 12 వ
ప తం, రాష
భాగతం 280, 281 నిబతంధనల ఆర ప , రాష
ర క సతంఘతం నిరార్మిణతం, విధులన తెలపుతునాన్నియి. కతంద ష తల మధధ్య
పనన్నిల, గా ప , రాబడుల మొదల
ప తంటు ప నవాటిని పతంపణీ చేసే బాధధ్యత ఆర
ర క సతంఘానికి ఉతంటుతంద. భారత రాష
ష తపతి ప
ప తి
అయిదేళ ర క సతంఘానిన్ని నియమిసత ర. దీనికి ఒక ప ఛ రర్మిన, నలగర సభుధ్యల ఉతంటార.
ప కు ఒకసర ఆర
¤ ఆర ప , రాష
ర క సతంఘతం కతంద ష తల మధధ్య ఆదయ వనరల పతంపణీకి రాష
ష తపతికి సఫారత్స చేసతతంద.
¤ ఇద రాజాధ్యతంగబద ర .
ద సతంస
ర క సతంఘతం - విధుల
ఆర
1. కతంద
ప , రాష
ష తల మధధ్య పతంపణీ చేసే రాబడులన వాటి మధధ్య కటాయితంచడతం.
2. సతంఘటిత నిధి నతంచ కతంద
ప తం, రాష
ష తలకు ఇచేర్చి గా
ప తంట్త్స సూత
ప ల సూచతంచడతం.
3. పటిష
ష వితత విధానానికి రాష
ష తపతి పరశలనకు వచర్చిన అతంశలన పరశలితంచడతం.
4. గరజన పా
ప తంతలకు నిధుల పతంపణీ.
5. ఏ రాష ప నా ప
ష తనిక ప తధ్యక గా ప సఫారత్స చేయడతం.
ప తంటు
ర క సతంఘతం సూచనల - వరీ
ఆర గ కరణ
1. ఆదయతం పనన్ని, కతంద ప త్స జ సతంకతం(రాష
ప ఎక ష త అమర్మికతం పనన్ని ఆధారతంగా), అదనపు
ప త్స జ సతంకతం.
ఎక
2. గా
ప తంట్త్స - ఇన - ఎయిడ
3. రాష
ష తలకు కతంద
ప తం రణాల
ఆర
ర క సతంఘతం అధధ్యక్షుల
సతంఖధ్య అధధ్యక్షుల కాలతం
1 నియోగ 1952 - 57
2 క.సతంతనతం 1957 - 62
3 ఎ.క.చతంద 1962 - 66
4 ప.వి.రాజమనాన్నిర 1966 - 69
5 మహావీర తధ్యగ 1969 - 74
6 క.బ
ప హార్మినతందరడి
ర 1974 - 79
ఆర
ర క సతంఘతం అధధ్యక్షుల
సతంఖధ్య అధధ్యక్షుల కాలతం
7 జ.ఎమ్.సలాట్ 1979 - 84
8 ప వె .బ.చవాన 1984 - 89
9 ఎన.క.ప.సలేస్వా 1989 - 95
10 క.స.పతంత్ 1995 - 2000
11 ఎమ్.ఎమ్.ఖుస
ప 2000 - 2005
12 స.రతంగరాజన 2005 - 2010
13 విజయ్ కలర్కొర 2010 - 2015
14 ప వె .వి.రడి
ర 2015 నతంచ....
గ ల్ - మఖరీ
గాడి డ ఫారర్మిలా
¤ రాష
ష తల మధధ్య నిధుల పతంపణీ అసమానతల తగ
గ తంపునకు, కతంద
ప తం రాష
ష తలకు చేసే సహాయతం పా
ప తిపదకన
నిర
ర యితంచేద గాడి
గ ల్ ఫారర్మిలా.
¤ ఈ ఫారర్మిలాన 1969 లో తయర చేశర. ఈ ఫారర్మిలా 4, 5 ప

ప సహాయనికి ఉపయోగపడితంద.
1980 లో సవరతంచన ఈ ఫారర్మిలా 6, 7 ప
ప ఆధారమ
ప తంద.
¤ ఈ గాడి
గ ల్ ఫారర్మిలా సవరణకు ప డ ని 1991 లో నియమితంచగా ఈ ఫారర్మిలా గాడి
ప ణబ మఖరీ గ ల్ - మఖరీ
డ
ఫారర్మిలాగా పేరగాతంచతంద.
గ ల్ ఫారర్మిలా (1969) ప
¤ గాడి ప కారతం జనాభాకు 60%, నీటి విదధ్యత్ 10%, టాక్త్స ఎఫర
ష 10%, తలసర
ఆదయతం 10%, ప
ప తధ్యక సమసధ్యల 10% ఆధారతంగా కతంద
ప , రాష
ష తల మధధ్య నిధుల పతంపణీ జరగతంద.
గ ల్ - మఖరీ
గాడి డ ఫారర్మిలా (1991)
అతంశతం భార శతతం (Weightage)
1. జనాభా (1971) 60%
2. తలసర ఆదయతం - 25%(దీనిలో Deviation Method - 20%, Distance
method - 5%)
3. అమల సమరర త (Performance) - 7.5% (దీనిలో పనన్ని, కోశ నిరస్వాహణ, జాతీయ
లకధ్యల అమలలో సమర
ర తల)
4. ప తధ్యక సమసధ్యల - 7.5%
ప
12 వ ఆర
ర క సతంఘతం (2005 - 10)
¤ 12 వ ఆర
ర క సతంఘతం అధధ్యక్షుడిగా స.రతంగరాజన నవతంబర 1, 2002 న నియమితులయధ్యర. ఈ సతంఘతం
నవతంబర 30, 2004 లో నివేదక సమరర్పాతంచతంద.
¤ ఈ సఫారత్సల 2005 - 10 మధధ్యకాలతంలో అమలో

ప ఉనాన్నియి.
¤ 12 వ సతంఘతం సఫారత్సల ప
ప కారతం కతంద
ప పనన్నిలో ష తల వాటా 30.5% కాగా 38% గరష
ప రాష ష హద
ద
నిర
ర యితంచార.
13 వ ఆర
ర క సతంఘతం
¤ 13 వ ఆర
ర క సతంఘానికి 2007 లో విజయ్కలర్కొరన అధధ్యక్షుడిగా నియమితంచార.
¤ ఈ సతంఘతం 2010 లో తన నివేదక సమరర్పాతంచతంద.
¤ దీని సఫారత్సల 2010 - 15 మధధ్యకాలతంలో అమలో

ప ఉతంటాయి.
మఖధ్యతంశల
¤ 13 వ సతంఘతం సఫారత్సల మేరకు కతంద

ప రాష
ష తల పతంచకునే పనన్నిలో ష తల వాటా - 32%
ప రాష
¤ రాష ష పరమితి - 39.5%
ష తల వాటా గరష
ఆదయ పతంపణీ - పా
ప తిపదక (13 వ ఆర
ర క సతంఘతం)
¤ 13 వ ఆర
ర క సతంఘతం కితంద అతంశల ప
ప తిపాదకన దేశతంలోని రాష
ష తల మధధ్య నిధుల పతంపణీని సూచతంచతంద.
అతంశతం 12 వ ఆర
ర క సతంఘతం 13 వ ఆర
1. జనాభా (1971) 25% 25%
2. విసతర
ర తం 10% 10%
3. ఆదయ అతంతరతం (12 వ ఆర
ర క సతంఘతం) 50% -
(Income Distance)
ర ధ్య దూరతం (13 వ ఆర
వితత సమర ర క సతంఘతం) - 47.5%
(Fiscal capacity distance)
4. వితత క
ప మశిక్షణ 7.5% 17.5%
(Fiscal Discipline)
5. పనన్ని లక్షధ్యతం సధన 7.5% -
(Tax effort)
¤ 13 వ ఆర
ర క సతంఘతం సఫారత్సల వల ప దేశ (19.6%); బీహార (10%), పశిర్చిమ బతంగాల్
ప అతధ్యధికతంగా ఉతతరప
(7%), మధధ్యప
ప దేశ, సకిర్కొతం, గోవా తకుర్కొవగా ఆదయల పతందయి.
¤ 2014 - 15 నాటికి కతంద ష తల రవెనూధ్య లోటున సనాన్ని (0)కు, కోశలోటున 3 శతనికి తీసకురావాలి.
ప రాష
¤ వితత నిరస్వాహణ - FRBM (Fiscal Responsibility Budjetory Management) అమలకు
సమీక్ష యతంత
ప తంగతం ఏరార్పాటు చేయలి.
వసతసే వల పనన్ని (GST) (Goods & Services Tax): GST అమలకు ర.50,000 కోట
ప తో
నిధిని ఏరార్పాటు చేయలి.
ఇతర సఫారత్సల:
a) అడవుల, నీటి నిరస్వాహణ, పునరస్వానియోగ ఇతంధనాలకు ర.15,000 కోట

ప తో సహాయనిధి ఏరార్పాటు
చేయలి.
b) విపతుతల సహాయనికి ర.26,373 కోటు

ప గా
ప తంటు
ప గా ఇవాస్వాలి.
c) కతంద
ప పథకాల తగ
d) పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ చేయలి.
e) శిశుమరణాల తగ
గ తంపునకు - ర.5000 కోటు
ప
యూనిక్ ఐడతంటిఫికషనకు - ర.2989 కోట
ప గా
ప తంటు
ప
ప నవకలర్పానల నిధికి - ర.6161 కోట

జిలా ప గా
ప తంటు
f) మనిత్సపాలిటీల, పతంచాయతీల, స
ర నిక సతంస
ర ల అభివవృద
ద కి ర.87,000 కోటు
ప ఇవాస్వాలని తొలిసర సఫారత్స
చేసతంద.
14 వ ఆర
ర క సతంఘతం ఏరార్పాటు
¤ ఆరబీఐ మాజ గవరన్నిర ప వె.వేణుగోపాల్ రడి
ర అధధ్యక్షుడిగా జనవర 2, 2013 న 14 వ ఆర
ర క సతంఘానిన్ని ఏరార్పాటు
చేశర.
¤ ఇతందలోని సభుధ్యల - అభిజిత్ సేన, సషర్మి నాథ, గోవితంద రావు, సదీపత, అజయ్నాథ ఝా.
¤ ఈ 14 వ ఆర
ర క సతంఘతం విధుల 2013 ఏప
ప ల్ 2 నతంచ పా
¤ ఈ సతంఘతం సఫారత్సల వరతతంచే కాలతం - 2015 - 2020.
¤ ఈ సతంఘతం పటు
ష బడుల ఉపసతంహరణ, సబత్సడీల, ఆదయ పతంపకాల, ప ప
ప జావసర వసతవుల ధరలప
తీసకోవాలిత్సన చరధ్యలన పరశలిసతతంద.
ర / ఆదయల - వధ్యయల - రణాల
భారత్ పనన్నిల వధ్యవస
I. GDP లో పనన్నిల నిషర్పాతి .త
1950 - 51 - 6.3%
1990 - 91 - 15.4%
2000 - 01 - 14.5%
2012 - 13 - 17.1%
II. పనన్నిల ఆదయతం (రపాయల కోట
ప లో)
2000 - 01 - 1,36,658
2010 - 11 - 5,69,869
2011 - 12 - 6,29,765
2012 - 13 - 7,42,115
III. కతంద ప
ప ప భుతస్వా ప తధ్యక్ష , పరోక్ష పనన్నిల
ప
ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిల
1. ఆదయపనన్ని (రపాయల కోట
ప లో) వాటా (ప ప )
ప తధ్యక్ష పనన్నిలో
2001 - 02 లో 22,106 (46.3%)
2012 - 13 లో 1,42,991 (36.1%)
2. కారర్పారేషన పనన్ని (రపాయల కోట
ప లో) వాటా (%)
1970 - 71 371 72%
2012 - 13 2,52,318 63.5%
మొత తంత ప ప భుతస్వా రవెనూధ్య /ఆదయతం
ప తధ్యక్ష పనన్నిల దస్వారా పతందన ప
2010 - 11 - ర.3,13,501 కోటు

ప
2011 - 12 - ర.3,43,310 కోటు

ప
- ర.3,97,345 కోటు
ప
2012 - 13
(మొతతతం రవెనూధ్యలో వాటా - 53.5%)
మొత తంత పరోక్ష పనన్నిల దస్వారా ఆదయతం (రపాయల కోట
ప లో)
2010 - 11 - 2,56,367
2011 - 12 - 2,86,454
2012 - 13 - 3,44,769 (46.5%)
1. ఎక
ప త్స జ డూధ్యటీస్
2011 - 12 - ర.1,16,226 కోటు

ప
2012 - 13 - ర.1,37,819 కోటు

ప
(పరోక్ష పనన్నిలో
ప వాటా - 40%)
2. కస
ష మ్త్స డూధ్యటీస్
2011 - 12 - ర.1,05,614 కోటు

ప
2012 - 13 - 1,15,451 కోటు

ప (దీని వాటా - 33.5%)
¤ GDP లో పనన్ని ఆదయల వాటా (2012 - 13) - 10.2%
1. ప
ప తధ్యక్ష పనన్నిల - 5.5%
a) ఆదయతం పనన్ని - 1.9%
b) కారర్పారేషన పనన్నిల - 3.5%
2. పరోక్ష పనన్నిల - 4.7%
a) కస
ష మ్త్స - 1.6%
b) ఎక
ప త్స జ - 1.7%
c) సరీస్వాస్ పనన్ని - 1.3%
సేవా పనన్ని
¤ ఇద 1994 - 95 లో పా
ప రతంభమ
ప తంద.
¤ ఈ పనన్నిన టలీసేవల, సధారణ బీమా, షేర బో
ప కితంగ్ప ప విధితంచార.
2011 - 12 లో సేవా పనన్ని అతంశల
¤ 119 వసతవులప
ప పనన్ని విధితంచార.
¤ 10% పనన్నిరేటు
ప ఆదయతం (37.4% వవృద
¤ ర.97,579 కోట ద రేటు)
2012 - 13 - సేవా పనన్ని అతంశల
¤ 20 కటగరీల మినహా మిగలిన వాటిప
ప సేవాపనన్ని వేసత ర.
¤ దీనేన్ని నెగటివ్ లిస్
ష అతంటార.
¤ పనన్ని రేటు - 12%
¤ ఆదయతం - ర.1,33,000 కోటు
ప
¤ GDP లో వాటా - 1.5%
¤ కతంద ప వాటా - 17.9%
ప పనన్నిలో
భారత ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం
I. భారత దేశ ప
ప భుతస్వా వధ్యయతం
సతంవతత్సరతం (రపాయల కోట
ప లో) వాటా(శతతం)
1950 - 51 900 GDP లో 9.0%
1990 - 91 1,63,520 28.7% అతధ్యధికతం
2000 - 01 5,95,595 28.0%
2010 - 11 22,53,339 27.5%
2011 - 12 24,14,027 28.1%
2012 - 13 28,36,885 -
II. భారతదేశతం అతందతంచే ప
ప ధాన సబత్సడీ వధ్యయల (2012 - 13)
1. ఆహారతం ర.85,000 కోటు
ప
2. ఎరవుల ర.65,613 కోటు
ప
3. పట
ప లియతం ర.96,880 కోటు
ప
4. మొతతతం సబత్సడీ వధ్యయల ర.2,57,079 కోటు
ప
¤ GDP లో సబత్సడీల శతతం 2.56%
ప , రాష
కతంద ష తల రణాల - GDP లో శతతం
సతంవతత్సరతం కతంద
ప తం రాష
ష తతం మొతతతం
2012 - 13 51.88 22.23 66.03
¤ వితత బాధధ్యత, బడ
డ ట్ నిరస్వాహణ చట
ష తం (FRBM Act) - 2004 ప
జుల 5 న అమలో
ప కి వచర్చితంద. ఇద రవెనూధ్య
లోటున 2009 నాటికి తగ
గ తంచాలని, వితత లోటున GDP లో 2009 నాటికి 3%కు తగ
గ తంచాలి అని చబతోతంద.
ఆర
¤ 1 వ ఆర
ర క సతంఘతం ప ఛ రర్మిన - నియోగ
¤ 13 వ ఆర
ర క సతంఘతం ప ఛ రర్మిన - విజయ్ కలర్కొర
13 వ ఆర
ర క సతంఘతం - నిధుల పతంపణీని నిర
ర యితంచే అతంశల/ పా
ప తిపదక
1. జనాభా (1971) - 25.0%
2. విసతర
ర తం - 10.0%
3. వితత సమర
ర ధ్య దూరతం - 47.5%
4. వితత క
ప మశిక్షణ - 17.5%
14 వ ఆర
ర క సతంఘతం ప ఛ రర్మిన - ప వె .వి.రడి
ర
¤ వడీ ప తంపుల (2012 - 13)
ర చలి - ర.3,16,674 కోటు
ప
(GDP లో 3.2%) -
¤ రక్షణ - 1,08,925 కోటు
ప
ప (2012 - 13)
వివిధ రకాల లోటు - (GDP లో %)
రవెనూధ్య లోటు - 3.6%
వితత లోటు - 4.9%
పా
ప థమిక లోటు - 1.8%
వధ్యయల - GDP లో శతతం (2012 - 13)
1. రవెనూధ్య వధ్యయతం - 12.6%
2. మూలధన వధ్యయతం - 1.7%
3. వడీ
ర ల వధ్యయతం - 3.2%
4. నికర రవెనూధ్య వధ్యయతం - 9.3%
నికర రవెనూధ్య వధ్యయతం = రవెనూధ్య వధ్యయతం - వడీ
ర చలి
ప తంపుల
ప
ప భుతస్వా రణతం
¤ మొతతతం కతంద
ప రణాల (2012 - 13) (రపాయల కోట
ప లో)
A) ప
ప భుతస్వా రణాల మొత తంత (1 + 2 + 3 + 4) - 51,99,133
దీనిలో
1) అతంతర
గ త రణ వధ్యవహారాల - ర.48,67,127
a) అతంతర
గ త రణాల
b) ట
ప ల
c) అతంతరా
డ తీయ సతంస
ర లకు సకూధ్యరటీల పతంపకతం
2) చనన్ని మొతత ల పదపుల, డిపాజిటు
ప , పా
ప విడతంట్ ఫతండు
ప
3) రజరస్వా ఫతండు
ప , డిపాజిటు
ప
4) ఇతర ఖతల (పోస
ష ల్ ఇనత్సరనత్స, హతందూ కుటుతంబ నిధుల, ప ల ఫ ఆనూధ్యయిటీ ఫతండ, ఆదయపు పనన్ని
ఆనూధ్యయిటీ నిధుల, ప
ప భుతస్వాతర పా
ప విడతంట్ ఖత ప
ప తధ్యక డిపాజిటు ప నవి).
ప మొదల
B) బహర
గ త వధ్యవహారాల - ర.3,32,004 కోటు
ప
ఆర
ర ల:
ఆర
ర ల
భారత్ లాతంటి అభివవృద
ద చతందతునన్ని దేశతంలో అనిన్ని రతంగాల అభివవృద
ద కి వితత సహాయనిన్ని అతందతంచడమనేద
అతధ్యతంత కీలకమ
ప న విషయతం. మఖధ్యతంగా బాధ్యతంకితంగ్ వధ్యవస
ర ల రణతం, పరపతి సహాయతం అతందతంచడతంలో కీలక పాత
ప
పోషిసత యి. ఇవి రజరస్వా బాధ్యతంక్ నిబతంధనలకు అనగణతంగా అనిన్ని రతంగాల వారకి రణ సహాయనిన్ని అతందజేసత యి.
* భారత ప
ప భుతస్వాతం లేద ఆరబీఐ బాధ్యతంకితంగ్ రతంగతంతోపాటు కొనిన్ని ప
ప తధ్యక రతంగాల అభివవృద
ద కి ఆర
ర లన
ఏరార్పాటు చేసతతంద. వధ్యవసయ గా ద , చనన్ని పరశ

ప మీణాభివవృద ప మల, ఎగమతుల - దగమతుల, గవృహ రతంగతం,
పరశ
ప మల, మహళల లాతంటి ప
ప తధ్యక రతంగాల అభివవృద ర ల పరపతి సదపాయనిన్ని కలిర్పాసత యి.
ద కి ఈ సతంస
దీతంతోపాటు భారత వధ్యవసయ, పారశ ద కి దహదతం చేసూత , ఉదధ్యగత, ఉపాధి సౌకరాధ్యలన

ప మిక రతంగాల అభివవృద
అతందసత యి.
మఖధ్యమ
ప న ఆర ర ల- స
ర క సతంస ర పన:
* ఇతంపీరయల్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ - 1921
* రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (ఆరబీఐ) - 1935 ఏప

ప ల్
* రజరస్వా బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ జాతీయతం - 1949, జనవర 1
* ఇతండస
ష తయల్ ప ఫె నానత్స కారర్పారేషన ఆఫ ఇతండియ (ఐఎఫసఐ) - 1948
* సే
ష ట్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (ఎస్బీఐ) - 1955, జుల
ప 1
* యూటీఐని I & II గా విభజితంచతంద - 2003 ఫిబ

ప వర
* ఇతండస
ష తయల్ డవలపమతంట్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (ఐడీబీఐ) - 1964 జుల
ప
* నేషనల్ బాధ్యతంక్ ఫర అగ
ప కలర్చిర అతండ రరల్ డవలపమతంట్ (నాబార
ర ) - 1982 జుల
ప
* సర్మిల్ ఇతండస
ష తస్ డవలపమతంట్ బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (సడీల్బ) - 1990
* ఇతండస ష తక్షన బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (ఐఆరబీఐ) - 1985, మారర్చి 20

ష తయల్ రీకనస
* ఎక్త్సపోర
ష , ఇతంపోర
ష బాధ్యతంక్ ఆఫ ఇతండియ (ఎగ
డ మ్ బాధ్యతంక్) - 1982, జనవర 1
* నేషనల్ హౌసతంగ్ బాధ్యతంక్ (ఎనహెచ్బీ) - 1988 జుల
ప
* ప ల ఫ ఇనూత్సరనత్స కారర్పారేషన ఆఫ ఇతండియ (ఎల్ఐస) - 1956 సప

ష తంబర
* రీజనల్ రరల్ బాధ్యతంక్త్స (ఆరఆరబీస్) - 1975, అకో
ష బర 2
* జనరల్ ఇనూత్సరనత్స కారర్పారేషన (జఐస) - 1972 నవతంబర
* రస్ర్కొ కాధ్యపటల్ అతండ టకాన్నిలజ పఫె నానత్స కారర్పారేషన లిమిటడ (ఆరసటీఎఫస) - 1975 మారర్చి
* టకాన్నిలజ డవలపమతంట్ అతండ ఇనన్ఫరేర్మిషన కారర్పారేషన ఆఫ ఇతండియ లిమిటడ (టీడీఐసఐ) - 1989
* హౌసతంగ్ డవలపమతంట్ ప ఫె నానత్స కారర్పారేషన - 1977
* ఇనఫా
ప స ర యల్ సరీస్వాసస్ లిమిటడ (ఐఎల్ఎఫఎస్) - 1988
ష తకర్చిర లీజితంగ్ అతండ ప ఫె నాని
* ఇతండస ష మతంట్ కారర్పారేషన ఆఫ ఇతండియ (ఐసఐసఐ) - 1955

ష తయల్ కపడిట్ అతండ ఇనెస్వాస్
*మ
ప కో ప నానత్స ఏజనీత్స (మద
ప యూనిట్త్స డవలపమతంట్ అతండ రీఫె ప ) - 2015 - 16
రతంగతం శిఖరాగ
ప సతంస
ర స
ర పతంచన సతంవతత్సరతం
గా
ప మీణ వధ్యవసయ పరపతి నాబార
ర 1982
చనన్ని పరశ
ప మల సడీల్బ 1990
గవృహ నిరార్మిణతం ఎనహెచ్బీ 1988
భారత ద
ప వధ్య రతంగతం ఆరబీఐ 1935
పారశ
ప మిక వితతతం ఐడీబీఐ 1964
ఎగమతుల, దగమతుల ఎగ
డ మ్ 1982
మహారతన్ని కతంపనీల
మహారతన్ని కతంపనీల అనే భావన/ హోద 2009 లో పా
ప రతంభమ
ప తంద. ఈ హోద పతందన కతంపనీలకు
ర.5000 కోట
ప పటు
ష బడుల వరకు సస్వాయతం నిర
ర య అధికారతం ఉతంటుతంద.
* మహారతన్ని హోద పతందన కతంపనీల - 7.
1. ఇతండియన ఆయిల్ కారర్పారేషన లిమిటడ (ఐఓసఎల్)
2. కోల్ ఇతండియ లిమిటడ (సఐఎల్)
3. ఆయిల్ అతండ నేచరల్ గాధ్యస్ కారర్పారేషన (ఓఎనజస)

4. నేషనల్ థరర్మిల్ పవర కారర్పారేషన (ఎనటీపీస)
5. స
ష ల్ అథరటీ ఆఫ ఇతండియ లిమిటడ (సయిల్)
6. భారత్ హెవీ ఎలకిషతకల్త్స లిమిటడ (బీహెచ్ఈఎల్)
7. గాధ్యస్ అథరటీ ఆఫ ఇతండియ లిమిటడ (గయిల్)
మహారతన్ని కతంపనీల ఏరర్పాడిన ప
ప దేశతం స
ర పతంచన సతంవతత్సరతం
* ఐఓసఎల్ దలీ
ప 1964
* సఐఎల్ దలీ
ప 1975
* ఓఎనజస డహా
ప డూన 1956
* సయిల్ దలీ
ప 1954
* బీహెచ్ఈఎల్ దలీ
ప 1964
* గయిల్ దలీ
ప 1984
* ఎనటీపీస దలీ
ప 1975
పనన్నిల పా
ప రతంభితంచన సతంవతత్సరతం
* ఆదయ పనన్ని - తతర్కొలికతం: 1860 - 65
- శశస్వాతతంగా: 1886 నతంచ
* కారర్పారేషన పనన్ని: 1965 - 66

* సేవా పనన్ని: 1994 - 95
* వడీ
ర పనన్ని: 1957 (రద
ద : 1962)
* MAT : 1996 - 97
* కతంద ప త్స జ పనన్నిల:
ప ఎక 1894
* సతంపద పనన్ని: 1957
* బహుమతి పనన్ని: 1953
* MODVAT: 1986 - 87
కరనీత్స, నాణేల - మద
ప ల
* నాణేల - మతంబయి, కోల్కత, ప హె దరాబాద్, నయిడా.
* ఇతండియన సకూధ్యరటీ ప
ప స్ - నాసక్
* సకూధ్యరటీ ప
ప స్ - ప హె దరాబాద్
* బాధ్యతంక్ నట్త్స ప
ప స్ - దేవాస్
* సకూధ్యరటీ పేపర - హోషతంగాబాద్
* నిరార్మిణతంలో ఉనన్నివి - మ
ప సూర, సలోల్బని
ప ల - రకాల
వాణిజధ్య బల
* డిమాతండ బల
ప ల - డిమాతండ చేసనప్పుడు చలి
ప తంచాలిత్సనవి.
* కాలపరమితి బల
ప ల - బల
ప లో రాసన కాలతం తరాస్వాత చలి
ప తంచేవి.
* వాధ్యపార బల
ప ల - వాధ్యపార లావాదేవీలకు చతందనవి.
*ద ప ల - వాధ్యపారానికి చతందనవి. వీటిని సర
ప వధ్య/ వితత బల ద బాటు లేద పకియరనత్స బల
ప ల అని కూడా అతంటార.
* దేశయ బల
ప - దేశయ వాధ్యపారానికి ద
ప వధ్యతం సమకూరేర్చివి.
* విదేశ బల
ప ల - అతంతరా
డ తీయ వాధ్యపారానికి పరపతిని సమకూరేర్చి ఎగమతి, దగమతి బల
ప ల
భారత మూలధన మారర్కొట్

ర కాలానికి మూలధనతం / పరపతిని అతందతంచే మారర్కొట్న మూలధన మారర్కొట్ అతంటార. ఇతందలో 4
దేశతంలో దీర
రకాల వధ్యవస
ర ల ఉతంటాయి. అవి....
1) ప
ప భుతస్వా సకూధ్యరటీల మారర్కొట్
2) పారశ
ప మిక సకూధ్యరటీల మారర్కొట్
3) అభివవృద
ద సతంస
ర ల
4) వితత మధధ్యవరతతస్వా సతంస

ర ల
*ప
ప భుతస్వా సకూధ్యరటీల మారర్కొట్న గల్
ష ఎడ
డ డ మారర్కొట్ అని కూడా అతంటార.
* పారశ
ప మిక సకూధ్యరటీ మారర్కొట్లో
1) కొతత ఇషధ్యల మారర్కొట్,
2) పాత ఇషధ్యల మారర్కొట్ (Stock Exchange)
అనే 2 రకాల మారర్కొటు

ప పని చేసత యి.
అభివవృద
ద సతంస ప న సతంస
ర ల: ఇతందలో మఖధ్యతంగా ఐఎఫసఐ, ఐడీబీఐ, ఐసఐసఐ, యూటీఐ, ఎస్ఐఎఫస మొదల ర ల పని
చేసత యి.
వితత మధధ్యవరతతస్వా సతంస

ర ల: ఇతందలో ప
ప ధానతంగా ఎ) మరర్చితంట్ బాధ్యతంకుల, బ) మూధ్యచవల్ ఫతండత్స, స) లీజితంగ్
కతంపనీల, డి) వెతంచర కాధ్యపటల్, ఇ) ఇతర సతంస
ర ల.
ద
ప వధ్యరాశి సమీకరణాల
ఆర
ర కవేతతల సమీకరణాల
ఫిషర MV = PT
పగ M = PKR
మార
ర ల్ M = PKY
రాబర
ష సన M = PKT
1. ఆరబీఐని ఎప్పుడు స
జ: 1935
2. కితందవాటిలో 1964 లో ఏరార్పాట
ప న సతంస
ర ఏద?
1) ఆరబీఐ 2) ఎస్బీఐ 3) యూటీఐ 4) ఏదీకాద
జ: 3(యూటీఐ)
3. ఐడీబీఐని ఏరార్పాటు చేసన సతంవతత్సరతం?
జ: 1964
4. నాబార ర ?
ర ఏరార్పాటుకు సహకరతంచన సతంస
జ: ఆరబీఐ
5. చనన్ని పరశ
ప మల రతంగతంలో శిఖరాగ
ప సతంస
ర ఏద?
జ: సడీల్బ
6. నేషనల్ హౌసతంగ్ బాధ్యతంక్న ఎప్పుడు స
జ: 1988
7. భారత్లో పారశ
ప మిక వితత శిఖరాగ
ప సతంస
ర ఏద?
జ: ఐడీబీఐ
8. మద
ప (MUDRA) న విసతరతంచతండి.
జ: మ ప యూనిట్త్స డవలపమతంట్ & రీఫె
ప కో ప నానత్స ఏజనీత్స
9. రీజనల్ రరల్ బాధ్యతంకులన ఎప్పుడు స
జ: 1975
10. ఎల్ఐసని ఏరార్పాటు చేసన సతంవతత్సరతం?
జ: 1956
11. సయిల్న ఎప్పుడు ఏరార్పాటు చేశర?
జ: 1954
12. ఓఎనజస ఎకర్కొడ ఏరార్పాట
ప తంద?
జ: డహా
ప డూన
13. ఆదయ పనన్నిన తొలిసరగా ఎప్పుడు ప
ష ర?
జ: 1860
14. సేవాపనన్నిన పా
ప రతంభితంచన సతంవతత్సరతం ......
జ: 1994 - 95
15. ఎనటీపీసని ఎప్పుడు పా
జ: 1975
16. కితందవాటిలో మహారతన్ని కతంపనీ హోద లేని దనిన్ని గరతతంచతండి.
1) ఎనటీపీస 2) ఓఎనజస 3) గయిల్ 4) రలయనత్స
జ: 4(రలయనత్స)
17. డిమాతండ చేసనప్పుడు చలి
ప తంచాలిత్సన బల
ప ల దేనికి సతంబతంధితంచనవి?
జ: డిమాతండ
18. మద
ప బాధ్యతంక్న ఎప్పుడు స
జ: 2015 - 16
19. భారత్లో నాణేల మద
ప ల ఎకర్కొడ ఉనాన్నియి?
1) మతంబయి 2) కోల్కత 3) ప హె దరాబాద్ 4) ప ప వనీన్ని
జ: 4(ప
20. కనీస ప
ప తధ్యమాన్నియ పనన్ని (MAT) పా
ప రతంభమ
ప న సతంవతత్సరతం?
జ: 1996 - 97
21. సడీల్బని ఎప్పుడు స
జ: 1990
22. ఎగమతుల, దగమతుల వధ్యవహారాలకు సతంబతంధితంచన శిఖరాగ
ప సతంస
ర ఏద?
జ: ఎగ
డ మ్ బాధ్యతంక్
23. ఐడీబీఐ ఏ రతంగానికి సతంబతంధితంచన రణాలన అతందసతతంద?
జ: పరశ
ప మల
24. ఎస్బీఐని స
ర పతంచన సతంవతత్సరతం?
జ: 1955
25. నాబార
ర ఏ రతంగతం అభివవృద
ద కి కవృషి చేసతతంద?
జ: గా
ప మీణాభివవృద
ద
26. ఇతండియన సకూధ్యరటీ ప
ప స్ ఎకర్కొడ ఉతంద?
జ: నాసక్
D:\Financial-Institutions.pdf
ర క అతంశల – కమిటీల:
ఆర

ఆర్థికాభివృద్ధి

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ఆర్థికాభివృద్ధి

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

భారత ఆర ద - మధధ్యయుగ భారత ఆర

ర కాభివవృద ర , సస్వాతతంతధ్యత పూరస్వాపు భారత ఆర

సస్వాతంతతంతధ్యతనతంతరతం దేశతంలో అభివవృద

1980 లో అధికారతంలోకి వచర్చిన కాతంగ

ఎనిమిద పతంచవర ప ణాళిక 1990 ఏప

ర యితంచార. ఇతందలో అతధ్యధికతంగా రవాణా, సమాచార రతంగానికి 25 శతతం నిధుల కటాయితంచార.

ద రేటు 3.4 శతతం, వధ్యవసయరతంగతంలో వవృద

ద శితంచన 234 మిలియన టనన్నిల ఆహారధానాధ్యల కతంటే తకుర్కొవగా 209

మిలియన టనన్నిల ఆహారధానాధ్యలన మాత

ర జయతంతీ షహరీ రోజగార యోజన (SJSRY - 1997), జవహర గా

ర యితంచతంద. 'సమానతస్వాతం, సతంఘిక నాధ్యయతం, నాణధ్యమ

2007 నాటికి అక్షరాసధ్యతన 75 శతనికి పతంచాలి.

ప సూతి మరణాల రేటున (వెయిధ్యకి) 2007 నాటికి 2 కి, 2012 నాటికి 1 కి తగ

ర నిన్ని 2007 నాటికి 25 శతనికి, 2012 నాటికి 33 శతనికి పతంచాలి.

ప ణాళికలో సధితంచన 5.4 శతతం కతంటే ఎకుర్కొవగా (7.6 శతతం) వవృద

వధ్యవస ద పథతం ప వె పు మళి

ద రేటు 2.1 శతతం, పారశ

ద రేటు 9.3 శతతంగా నమోద

రేటు 32 శతతంగా నమోదయధ్యయి.

పదకొతండో పతంచవర ప ణాళిక (2007 - 12)

పరగతునాన్నియి. ఈ అతంశలన దవృషి

పదకొతండో పతంచవర ప ణాళిక 2007 డిసతంబరలో జాతీయ అభివవృద

విదధ్య, ఆరోగధ్యతం, అవస

వధ్యవసయరతంగతంలో 4 శతతం, పారశ

ప ణాళిక - వనరల కటాయితంపు

ప (59.2 శతతం). రాష

ప సతంఘిక సేవలకు (30 శతతం) అధిక పా

I. ఆదయతం - పేదరకతం (6 అతంశల)

ర ల దేశయోతర్పాతితలో (GDP) వవృద

ద రేటు జడీపీలో 4 శతతం సధితంచడతం.

ప నిరదధ్యగతం 5 శతతం కతంటే తకుర్కొవగా ఉతండేలా చేయడతం.

ప ణాళిక కాలానికి పేదరకతం 10 శతతం పాయితంటు

II. విదధ్య (5 అతంశల)

2009 నాటికి అనిన్ని గా

2007 నాటికి అనిన్ని గా

2012 నాటికి అతందరకీ ఇళ ర లాల, 2016-17 నాటికి పేదలతందరకీ గవృహ నిరార్మిణతం.

అదనతంగా 5 శతతం అడవుల, చట

2012 నాటికి అనిన్ని పట

2012 నాటికి అనిన్ని నదీజలాలో

2016-17 నాటికి ఇతంధన సమరా

ఖరర్చి చేసతంద ర.33,70,179 కోటు

ఈప ద రేటు లక్షధ్యతం 9 శతతం కాగా, వాసతవతంగా సధితంచతంద 7.9 శతతం మాత

వధ్యవసయ రతంగతంలో నిరే ద రేటు 4 శతతం. అయిత 3.3 శతతం వవృద

ప ణాళికలో సధితంచన 2.1 శతతం కతంటే ఎకుర్కొవ.

ద రేటున పరశలిసేత, రవాణా, సమాచార, నిలస్వా రతంగాలో

బీమా, రయల్ ఎసే ప 10.7 శతతం వవృద

ఈప ష బడి రేటు జడీపీలో 37.6 శతతం కాగా, పదపు

ద మతండలి 2012 డిసతంబరలో

ప రతంభానికి మతంద 200809 లో ప

అధికతంగా ఉనన్ని పటు

అనకూల అతంశలగా చపర్పాచర్చి.

ప ణాళిక మఖధ్య లక్షధ్యతం 'సతస్వార, కొనసగతంచగలిగే, అధిక సమిర్మిళిత వవృద

more inclusive growth). వవృద

ఆరోగధ్యతం, విదధ్య, ప నె పుణాధ్యల అభివవృద

పేదవార కోసతం ఉదే

సమాజికతంగా వెనకబడిన వరా

ప మికరతంగతం: 8.1 శతతం

సేవారతంగతం: 9.1 శతతం

ప ద జడీపీలోపదపు రేటు: 34.2 శతతం

సేవల అనే 7 రతంగాలకు సతంబతంధితంచ సధితంచాలిత్సన 25 లకధ్యలన నిరే

II. పేదరకతం, ఉదధ్యగత (2 అతంశల)

తలల లకిర్కొతంపు నిషర్పాతిత ఆధారతంగా పేదరకతం శతనిన్ని 10 పాయితంటు

వధ్యవసయేతర రతంగతంలో కొతతగా 50 మిలియన

III. విదధ్య (3 అతంశల)