Barbara Biernat Aleksandra Grobelna Anna Warachim

ÆWICZENIA
Z MIKROEKONOMII

Materia³y do nauki Podstaw mikroekonomii

EDUKATOR

WROC£AW 2019
 Rezenzent
Prof. dr hab. Bo¿ena Klimczak
Akademia Ekonomiczna Wroc³aw

Projekt ok³adki
TAURUS CD
tel./fax (71) 342-31-79

Sk³ad komputerowy
Drukarnia TRIADA
tel./fax (71) 342 76 96

Æwiczenia z mikroekonomii s¹ materia³em æwiczeniowym i zgodnie z treœci¹ Ustawy o systemie

oœwiaty (Art. 22aa.) oraz Rozporz¹dzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 marca 2017 r.
w sprawie dopuszczenia do u¿ytku szkolnego podrêczników, nie podlegaj¹ procedurze zatwier-
dzenia przez Ministra Edukacji Narodowej.
(Dz.U. z 2017 r., poz. 481).

Copyright by:
Barbara Biernat, Aleksandra Grobelna, Anna Warachim

ISBN 978-83-911911-4-9

„EDUKATOR”, ul. Hufcowa 44, 52-244 Wroc³aw

tel. (71) 373-08-79
fax (71) 373-93-27
tel. 602-524-990
grobola@interia.pl
www.edukator.wroclaw.pl
Druk: Drukarnia TRIADA
Wroc³aw, ul. Czechowicka, tel. (71) 342 76 85

Wydanie XXVI
Autorki: Barbara Biernat – rozdzia³y 2, 4, 5, 7, 16
Aleksandra Grobelna – rozdzia³y 1, 7, 9, 10, 13, 14, 15, 16
Anna Warachim – rozdzia³y 3, 6, 8, 11, 12, 13

Barbara Biernat i Aleksandra Grobelna – doradcy metodyczni nauczycieli

przedmiotów ekonomicznych, Wroc³awskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli
Anna Warachim – nauczycielka przedmiotów ekonomicznych Zespo³u Szkó³
Ekonomiczno-Administracyjnych we Wroc³awiu

Autorki sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania

Prof. Prof. Ronaldowi R. Daigle i Davidowi
O’Connor z Uniwersytetu Stanowego w Connec-
ticut USA i Amerykañskiej Agencji ds. Rozwoju
Miêdzynarodowego za edukacjê ekonomiczn¹,
która zainspirowa³a je do napisania æwiczeñ.
4

S³yszê ... i zapominam

Widzê ... i pamiêtam
Robiê ... i rozumiem
(Konfucjusz - chiñski filozof)

Drodzy Uczniowie i S³uchacze!

Codziennie musicie podejmowaæ szereg decyzji. Czêsto sprawia Wam to du¿o k³opo-
tu, gdy¿ wybór jednego rozwi¹zania powoduje utratê drugiego. Dlaczego tak jest? Po
prostu – nie mo¿ecie mieæ wszystkiego o czym marzycie. Na ka¿dym kroku czyhaj¹ na
Was rozmaite ograniczenia. Brakuje Wam pieniêdzy, zdrowia, czasu, si³y, chêci. Musicie
wybieraæ i rezygnowaæ. Takie jest ¿ycie! Im szybciej nauczycie siê praw i zasad gospo-
darki rynkowej, tym ³atwiej bêdziecie podejmowaæ satysfakcjonuj¹ce Was decyzje.

Ekonomia jest ciekaw¹ dziedzin¹ wiedzy; opisuje, analizuje zjawiska i procesy go-
spodarcze zachodz¹ce w Waszym otoczeniu. Aby u³atwiæ Wam poznanie i rozszyfrowa-
nie tajników funkcjonowania gospodarki proponujemy pracê na zajêciach z æwiczenia-
mi – zgodnie z przys³owiem – rozumiem gdy robiê, æwiczê. Przeczytajcie cele rozdzia-
³u, ukryte pod has³em POTRAFISZ. Osi¹gniecie je na pewno, gdy uwa¿nie przestudiu-
jecie WPROWADZENIE, rozwi¹¿ecie ÆWICZENIA i odpowiecie na PYTANIA.

¯yczymy Wam sukcesów w zdobywaniu wiedzy ekonomicznej

Autorki
Spis treœci

1. Czym zajmuje siê ekonomia .................................................................................. 7

2. Potrzeby i ich zaspokajanie .................................................................................. 12
3. Zasoby ekonomiczne ............................................................................................ 18
4. Wybór i koszt alternatywny ................................................................................. 22
5. Granica mo¿liwoœci produkcyjnych..................................................................... 27
6. Systemy ekonomiczne .......................................................................................... 34
7. Rynek.................................................................................................................... 39
8. Popyt .................................................................................................................... 44
9. Poda¿ .................................................................................................................... 62
10. Równowaga rynkowa ........................................................................................... 73
11. Rynek pracy .......................................................................................................... 92
12. Rynek kapita³owy ............................................................................................... 102
13. Rynek zasobów naturalnych .............................................................................. 119
14. Konsument jako podmiot na rynku .................................................................... 125
15. Producent jako podmiot na rynku ...................................................................... 146
16. Decyzje producenta funkcjonuj¹cego w ró¿nych strukturach rynku ................. 161
Literatura ............................................................................................................ 180
6

Oznaczenia skrótów zastosowanych w æwiczeniach

i ich odpowiedników w literaturze anglojêzycznej

C – cena P
I РiloϾ Q
D – krzywa popytu D
S – krzywa poda¿y S
EDC РelastycznoϾ cenowa popytu Ed lub Ep
EDY РelastycznoϾ dochodowa popytu Ei
EDM РelastycznoϾ mieszana popytu Ep lub Eab
E – punkt równowagi E
UC – u¿ytecznoœæ ca³kowita TU
UM – u¿ytecznoœæ marginalna MU
MSS – marginalna stopa substytucji MRS
MSTS – marginalna stopa technicznej substytucji MRTS
L – praca, liczba pracowników L
K – kapita³ K
Pc – przychód ca³kowity TR
Pm – przychód marginalny MR
Kc – koszt ca³kowity TC
Kcp – koszt ca³kowity przeciêtny AC
Ks – koszt sta³y FC
Ksp – koszt sta³y przeciêtny AFC
Kz – koszt zmienny VC
Kzp – koszt zmienny przeciêtny AVC
Km – koszt marginalny MC
Z – zysk TP
WB – wartoœæ bie¿¹ca PV
Pk – wartoœæ przysz³a Pi
i – stopa procentowa i
 7

1. Czym zajmuje siê ekonomia?

wyjaœniæ koniecznoœæ dokonywania wyborów ekonomicznych,

wyjaœniæ, dlaczego ekonomiê nazywa siê „nauk¹ o niedostatku i wyborze”,
wyjaœniæ, dlaczego nie ma jednej odpowiedzi na pytania z zakresu pro-
blemów ekonomicznych.

Ka¿dy cz³owiek, aby ¿yæ, musi zaspokajaæ swoje potrzeby, które s¹ nieograniczone.
Czêœæ potrzeb mo¿e byæ zaspokojona poprzez dobra i us³ugi. Niestety, zapotrzebowanie
ludzi na dobra przekracza mo¿liwoœci spo³eczeñstwa w zakresie ich wytworzenia. Zjawi-
sko to okreœlone jako zjawi s ko rzadk oœ ci (niedostatku) wystêpuje we wszystkich
krajach zarówno bogatych, jak i biednych.

Rzadkoœæ zmusza ludzi do gospodarowania, czyli d o k o n y w a n i a w y b o r ó w.

W oparciu o analizê kosztów i korzyœci spo³eczeñstwa musz¹ podj ¹æ decy z jê: co
produkowaæ, w jakich iloœciach, przy zastosowaniu jakich technologii i dla kogo? Zagad-
nienia te opisuje i wyjaœnia ek on omi a p oz ytywn a.

Ekonomia (pozytywna) jest nauk¹ zajmuj¹c¹ siê badaniem, w jaki sposób ludzie po-
dejmuj¹ decyzje o wykorzystaniu rzadkich zasobów maj¹cych ró¿norodne zastosowania
produkcyjne i konsumpcyjne oraz badaniem skutków tych decyzji, w procesie produkcji,
podziale i konsumpcji.
8 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII

Ekonomia pozytywna zajmuje siê opisywaniem i wyjaœnianiem zjawisk oraz pro-

cesów gospodarczych. Ich ocen¹ wed³ug wartoœci i norm etycznych zajmuje siê ek ono -
mi a no r ma ty w na.

Ekonomia badaj¹ca zjawiska i procesy gospodarcze zachodz¹ce na konkretnym rynku

okreœlona jest jako mik roekonomia, natomiast ujmuj¹ca gospodarkê jako ca³oœæ okre-
œlona jest jako ma kroe ko nomi a.

1. Na podstawie schematu opisz sytuacjê w jakiej znalaz³o siê spo³eczeñstwo w kraju

KWITN¥CYCH KWIATÓW.
 CZYM ZAJMUJE SIÊ EKONOMIA? 9

2. Uczniowie klasy Ic wybieraj¹ siê w styczniu na wycieczkê. Postanowili sami zarobiæ

na przejazd poci¹giem. Wychowawczyni zaproponowa³a im, aby przynieœli na lekcjê
wychowawcz¹ kolorowe bibu³ki, patyczki, wst¹¿ki, klej, plastelinê itp. Wykonane przez
siebie przedmioty sprzedadz¹ na przedœwi¹tecznej gie³dzie. Na jakie pytania musz¹
odpowiedzieæ uczniowie, aby osi¹gn¹æ cel? Spróbuj na nie odpowiedzieæ.

3. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ.

A. Ekonomia pozytywna
a) zajmuje siê polityk¹, której celem jest poprawa warunków ¿ycia spo³eczeñstwa.
b) objaœnia dany problem ekonomiczny lub opisuje funkcjonowanie fragmentu go-
spodarki.
c) podaje stwierdzenia ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie ocen.
d) dokonuje sprawiedliwego podzia³u dóbr w spo³eczeñstwie.

B. Ekonomia normatywna
a) uczy, jak otrzymaæ dobro bez rezygnacji z czegokolwiek innego.
b) dotyczy faktów, które s¹ empirycznie1) sprawdzalne.
c) bada zachowanie siê jednostek, które dzia³aj¹ na rynku.
d) ocenia zachowania podmiotów gospodaruj¹cych.

1)
empirycznie = doœwiadczalnie (z jêzyka greckiego)
10 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII

4. Wybierz zdania bêd¹ce przyk³adem ekonomii pozytywnej oraz normatywnej.

a) Ceny od¿ywek dla dzieci s¹ za wysokie dla m³odych ma³¿eñstw.
b) W pierwszym kwartale 2018 r. stopa bezrobocia wynios³a 6,8%, a w odpowiednim
okresie 2017 r. - 8,1% (dane GUS).
c) Bud¿et oœwiaty jest niewystarczaj¹cy dla utrzymania dotychczasowego poziomu
edukacji m³odzie¿y.
d) W ci¹gu ostatnich dwóch lat skup mleka spad³ o ponad 20%, bo uby³o nam krów.
e) W ostatnich dniach cena dolara wci¹¿ ros³a na miêdzynarodowym rynku walutowym.
f) Wszystkie urzêdy gminne uwa¿aj¹, ¿e koszty utrzymania mieszkañ komunalnych
s¹ za wysokie.

5. Wyszukaj w artyku³ach z prasy przyk³ady zagadnieñ ekonomii normatywnej i pozytywnej.

6. Wybierz stwierdzenia maj¹ce charakter mikroekonomiczny oraz makroekonomiczny.

a) Wszystkie wyprodukowane pajacyki firmy „JACYK” zosta³y sprzedane na gie³-
dzie zabawek.
b) W bie¿¹cym roku zyski w przemyœle samochodowym uleg³y zmniejszeniu.
c) Wzrost ogólnego poziomu cen spowodowa³ pogorszenie sytuacji materialnej ro-
dzin w Polsce.
d) Celem obecnego rz¹du jest zmniejszenie w najbli¿szych latach bezrobocia w kraju.

1. Dlaczego ludzie musz¹ dokonywaæ wyborów ?

 CZYM ZAJMUJE SIÊ EKONOMIA? 11

2. Jakie podstawowe pytania musi postawiæ sobie spo³eczeñstwo, aby najefektywniej

wykorzystaæ rzadkie zasoby?

3. Czym zajmuje siê ekonomia pozytywna, a czym normatywna?

4. Dlaczego ekonomiœci, poza opisem i wyjaœnianiem zjawisk gospodarczych, zajmuj¹

siê równie¿ ich ocen¹?

5. Czy jest s³uszne ustalenie przez rz¹d ceny mleka w proszku dla niemowl¹t poni¿ej
kosztów produkcji?

6. Jaki jest obszar zainteresowañ mikroekonomii, a jaki makroekonomii?

12

2. Potrzeby i ich zaspokajanie

rozró¿niæ potrzeby ekonomiczne i nieekonomiczne,

wyjaœniæ, dlaczego nie mo¿na zaspokoiæ wszystkich potrzeb ludzkich,
wykazaæ zale¿noœæ pomiêdzy potrzebami ludzkimi a aktywnoœci¹ gospo-
darcz¹ cz³owieka,
odró¿niæ dobra ekonomiczne od dóbr wolnych i wskazaæ ich rolê w za-
spokajaniu potrzeb ekonomicznych.

Cz³owiek odczuwa ró¿norodne potrzeby. Niektóre z nich, jak na przyk³ad potrzeba

uczucia, nie dadz¹ siê zaspokoiæ dziêki dzia³alnoœci gospodarczej ludzi. Inne, jak potrze-
ba jedzenia, ubierania siê, zaspokajane s¹ przez konsumowanie dóbr. S¹ to potrzeby eko-
nomiczne. Wynikaj¹ one z funkcjonowania organizmu ludzkiego, warunków klimatycz-
nych, kultury danego spo³eczeñstwa. Cech¹ potrzeb jest to, ¿e s¹ iloœciowo nieograniczo-
ne, stale siê odradzaj¹, s¹ spo³ecznie uwarunkowane, s¹ zmienne w czasie.
Cz³owiek zaspokaja swoje potrzeby konsumuj¹c dobra i us³ugi.
W zale¿noœci od mo¿liwoœci pozyskania dobra dzielimy na:
– wolne – wystêpuj¹ w przyrodzie w nieograniczonej iloœci. Okreœlane s¹ równie¿
jako dobra darmowe, czyli takie, które mo¿na otrzymaæ bez rezygnacji z czegokol-
wiek innego np. powietrze, energia s³oñca itp.,
– ekonomiczne – s¹ wytwarzane przez cz³owieka w ograniczonej iloœci, s¹ dobrami
rzadkimi.
 POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE 13

Ze wzglêdu na przeznaczenie dobra ekonomiczne dzielimy na:

– konsumpcyjne – bezpoœrednio zaspokajaj¹ potrzeby ludzkie,
– produkcyjne – s³u¿¹ do wytwarzania innych dóbr.1)

Wiêkszoœæ dóbr wytwarzanych i wymienianych na rynku to dobra prywatne, czyli

takie, których posiadanie jest zwi¹zane z przeniesieniem praw w³asnoœci w momencie
zap³acenia za nie sprzedaj¹cemu. Dobro prywatne konsumowane przez osobê b¹dŸ rodzi-
nê jest niedostêpne dla innych. S¹ te¿ dobra, z u¿ytkowania których nie mo¿na wy³¹czyæ
nikogo. Takimi dobrami s¹ dobra publiczne. Konsumpcja tego dobra przez jedn¹ oso-
bê lub rodzinê nie zmniejsza mo¿liwoœci konsumowania go przez inn¹ osobê lub rodzinê.
Typowymi przyk³adami dóbr publicznych s¹ szpitale publiczne, mosty, drogi, przejœcia
graniczne, oœwietlenie ulic, latarnie morskie itp.

Pomiêdzy dobrami mog¹ zachodziæ dwa rodzaje zwi¹zków:

– zwi¹zek komplementarnoœci polegaj¹cy na uzupe³nianiu siê ró¿nych dóbr
w celu zaspokojenia okreœlonej potrzeby. Oznacza to, ¿e zakup jednego dobra po-
woduje powstanie potrzeby zakupu dobra uzupe³niaj¹cego (dobra komplementar-
nego),
– zwi¹zek substytucyjnoœci polegaj¹cy na tym, ¿e potrzeba mo¿e byæ zaspokaja-
na przez ró¿ne zastêpuj¹ce siê dobra (dobra substytucyjne). Oznacza to, ¿e zakup
jednego dobra wyklucza koniecznoœæ zakupu innego dobra mog¹cego tê sam¹ po-
trzebê zaspokoiæ.

Potrzeby zaspokajane s¹ równie¿ dziêki us³ugom materialnym np. pracy szewca

naprawiaj¹cego obuwie lub niematerialnym np. pomocy lekarza.

Wyprodukowane dobra (us³ugi) nale¿y podzieliæ, by mog³y zaspokoiæ potrzeby nie

tylko ich wytwórców. W czasach wspó³czesnych powszechn¹ form¹ podzia³u jest wy-
miana dokonywana przy pomocy pieni¹dza bêd¹cego rzadkim zasobem. Tak wiêc chc¹c
zaspokoiæ potrzeby ekonomiczne nale¿y dokonaæ wyboru: jakie dobra czy us³ugi, w ja-
kich iloœciach i od kogo warto nabyæ.

1)
Niektóre dobra wolne te¿ s¹ dobrami produkcyjnymi np. morza, je¿eli mo¿liwoœci po³owu s¹ niczym nie
ograniczone.
14 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII

1. Spoœród podanych w tabeli potrzeb wybierz te, które mo¿esz zaspokoiæ dziêki dzia³alnoœci
gospodarczej cz³owieka oraz wska¿ dobra i us³ugi, które w tym celu wykorzystasz.

2. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ.

Iloœciowo nieograniczone potrzeby cz³owieka wynikaj¹ z
a) chêci osi¹gania wy¿szego standardu ¿ycia.
b) szukania atrakcyjnych sposobów zaspokojenia potrzeb.
c) chêci posiadania ró¿norodnych dóbr.
d) Wszystkie podane odpowiedzi s¹ prawid³owe.

3. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ.

Dobra ekonomiczne s¹ dobrami rzadkimi, poniewa¿
a) bardzo ma³e iloœci tych dóbr s¹ osi¹galne.
b) aby je wytworzyæ trzeba zrezygnowaæ z dóbr wolnych.
c) iloœæ tych dóbr jest niewystarczaj¹ca, aby zaspokoiæ potrzeby wszystkich.
d) cena tych dóbr jest zbyt wysoka.
 POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE 15

4. Zakwalifikuj dobra do produkcyjnych b¹dŸ konsumpcyjnych. Postaw znak X, w od-

powiedniej rubryce.

5. Ustal, które z podanych poni¿ej przyk³adów dóbr s¹ dobrami substytucyjnymi, a które

komplementarnymi. Postaw znak X w odpowiedniej rubryce.
16 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII

1. Jakie s¹ Ÿród³a i cechy potrzeb?

2. Czy wszystkie Twoje potrzeby i Twojego rówieœnika np. z Egiptu s¹ takie same?

3. Dlaczego nie mo¿emy zaspokoiæ wszystkich potrzeb cz³owieka?

4. Jakie przeszkody mog¹ utrudniaæ zaspokojenie potrzeb?

 POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE 17
5. Jakie œrodki zaspokajaj¹ potrzeby cz³owieka?

6. Dlaczego nie trzeba p³aciæ za korzystanie z promieni s³onecznych?

7. Czy ziemniaki w Polsce s¹ dobrem rzadkim? Uzasadnij odpowiedŸ.

8. Czy komputer profesjonalny PC mo¿e byæ jednoczeœnie dobrem konsumpcyjnym

i produkcyjnym? Uzasadnij odpowiedŸ.

9. Jak¹ rolê odgrywa aktywnoœæ cz³owieka w zaspokajaniu jego potrzeb?

18

3. Zasoby ekonomiczne

ustaliæ zasoby potrzebne do wytworzenia interesuj¹cych Ciê dóbr,

podaæ ró¿nicê miêdzy zasobami a czynnikami produkcji,
wykazaæ zwi¹zek miêdzy rzadkoœci¹ zasobów a stopniem zaspokojenia
potrzeb,
wyjaœniæ na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ekono-
micznymi,
dowieœæ, ¿e technologia wp³ywa na jakoœæ produkcji,
wyjaœniæ, dlaczego przedmiotem zainteresowania ekonomii jest produk-
cja, podzia³ oraz konsumpcja dóbr i us³ug.

W procesie wytwarzania dóbr b¹dŸ œwiadczenia us³ug niezbêdne s¹ zasoby ekono-

miczne.1)
Nale¿¹ do nich:
– zasoby ludzkie – praca cz³owieka, jego predyspozycje, umiejêtnoœci, doœwiadcze-
nie zawodowe, przedsiêbiorczoœæ,
– zasoby naturalne – ziemia, surowce mineralne i roœlinne, woda, bogactwo rzek,
jezior i mórz, powietrze, energia s³oneczna,
– zasoby kapita³owe –
• kapita³ rzeczowy: œrodki pracy (budynki, maszyny, urz¹dzenia, narzêdzia, œrod-
ki transportu itp.), przedmioty pracy (surowce, materia³y itp.),
• kapita³ finansowy: gotówka, kredyt, papiery wartoœciowe.

1)
W konkretnym procesie produkcji okreœla siê je mianem czynników produkcji, na które sk³adaj¹ siê œrodki
pracy, przedmioty pracy, praca ludzka i organizacja pracy
 ZASOBY EKONOMICZNE 19
Potrzebne do produkcji dóbr b¹dŸ œwiadczenia us³ug zasoby wystêpuj¹ w ograniczo-
nej iloœci i jednoczeœnie maj¹ ró¿norodne zastosowanie produkcyjne i konsumpcyjne,
st¹d winny byæ racjonalnie wykorzystywane. Zas ada racj onal nego g o sp od a ro-
wan i a podpowiada, ¿e:

– chc¹c wytworzyæ okreœlon¹ iloœæ dóbr, nale¿y d¹¿yæ do jak najmniejszego zu¿ycia
zasobów (zasada minimalizacji nak³adów)
lub
– z okreœlonych zasobów nale¿y wytworzyæ maksymaln¹ iloœæ dóbr (zasada maksy-
malizacji efektu).

Aby wytwarzaæ dobra, trzeba po³¹czyæ ze sob¹ wszystkie rodzaje zasobów, czyli za-
stosowaæ odpowiedni¹ technologiê.

Technologia produkcji okreœla rodzaje zasobów koniecznych do wyprodukowania

danych produktów oraz proporcje, w jakich zasoby te winny byæ ze sob¹ po³¹czone.

1. Wpisz obok podanych dóbr zasoby potrzebne do ich wytworzenia.

20 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII

2. Zakwalifikuj poszczególne zasoby do okreœlonych rodzajów. Postaw znak X w odpo-

wiedniej rubryce.

3. Podkreœl dwa z poni¿ej podanych zasobów, które s¹ czynnikami produkcji.

a) Maszyna do szycia u¿ywana przez rodzinê.
b) Materia³y budowlane przeznaczone do budowy fontanny w ogrodzie; fontannê zbu-
duje w³aœciciel ogrodu.
c) Komputery i drukarki s³u¿¹ce do œwiadczenia us³ug poligraficznych.
d) Ludzie obs³uguj¹cy komputery w biurze.