Svejedi (čovjek)

- Probavni sustav => probavna cijev i probavne žlijezde

- Probavne žlijezde – žlijezde koje stvaraju enzime, jetra, žučni mjehur, gušterača, slinovnice
- Monomeri – za ugljikohidrate => glukoza
- Proteini – manji dijelovi aminokiselina
- Usna šupljina = fizička i kemijska razgradnja hrane; usitnjavanje hrane zubima, miješanje jezikom,
omekšavanje slinom
- Čovjek ima heterodontno zubalo = različite vrste zuba
- *enzim ptijalin – razgrađuje škrob na molekule glukoze
- Bolus = zalogaj hrane nastao žvakanjem u ustima, gutanjem (refleksnom radnjom) se potiskuje kroz
jednjak i ždrijelo u želudac
- Ždrijelo = raskrižje dišnih i probavnih puteva
- Epiglotis = grkljanski poklopac koji sprječava da hrana ode u dušnik
- Jednjak = mišićna cijev koja povezuje ždrijelo sa želudcem, u kojoj se hrana potiskuje peristaltičkim
pokretima (peristaltika = stezanje i širenje mišića)
- Želudac = mišićni organ koji luči želučane sokove koji sadrže pepsin (kemijska razgradnja
bjelančevina na kraće molekule) i HCl (osigurava kiselu sredinu u kojoj djeluje pepsin, uništava
patogene mikroorganizme koji se mogu nalaziti u hrani, skuplja bjelančevine); na početku i završetku
ima sfinktere (prstenaste mišiće)
o Može imati do 2 litre hrane, u njemu se odvija intenzivno miješanje hrane, a želučana sluz
štiti stijenku želudca od nagrizanja HCl (ako ne, dolazi do čira na želudcu)
- Himus = djelomično probavljena hrana koja iz želuca dolazi u dvanaesnik
- Dvanaesnik = početni dio tankog crijeva, u njega se ulijevaju probavni sokovi gušterače i jetre pa se
u njemu se odvija glavna probava/enzimska razgradnja hrane
- Tanko crijevo = građeno od 3 dijela; crijevne resice povećavaju njegovu površinu radi apsorpcije
hranjivih tvari
- Gušterača = u dvanaesnik izlučuje probavne sokove koji sadrže enzime
o Enzimi: amilaza (razgrađuje ugljikohidrate do glukoze), tripsin (razgrađuje proteine do
aminokiselina), lipaza (razgrađuje lipide do masnih kiselina i alkohola glicerola)
o Gušteračin sok je lužnat (pH je 7-8), sadrži natrijev hidrogenkarbonat, NaHCO3, koji se
disocira na Na+ i HCO3- ione, a važan je za neutralizaciju himusa
o Jetra = drugi najveći organ; kroz nju prolazi 1,5 litara krvi po minuti
o Luči žuč koja se nakuplja u žučnom mjehuru, a zatim žučovodom odlazi u dvanaesnik
o Žuč sadrži soli žučnih kiselina kojima se emulgira mast (rasprši se u manje kapljice), sadrži i
žuti pigment bilirubin koji nastaje raspadanjem hemoglobina mrtvih eritrocita
o Razložena hrana se probavnim enzimima apsorbira u crijevnim resicama
o Apsorbirane hranjive tvari prvo odlaze u jetru, pa se metaboliziraju u kemijske spojeve
potrebne organizmu, a zatim se apsorbiraju u krv (aminokiseline i glukoza) i limfu (masne
kiseline i glicerol)
o Uloge jetre:
1) Metabolički procesi (apsorpcija hranjivih tvari)
2) Razgradnja otrovnih tvari
3) Sinteza kolesterola i žuči
4) Pohrana minerala (željeza i vitamina)
5) Održavanje stalne koncentracije šećera u krvi
- Tanko crijevo = himus se miješa s probavnim enzimima i žuči
o Najveća apsorpcija je u središnjem dijelu tankog crijeva
o Tu završava probava
 - Debelo crijevo = neapsorbirani sadržaj iz tankog započinje slijepim crijevom gdje se nalazi crvuljak
(ima ulogu u skladištenju dobrih bakterija, imunološki mehanizam, organ limfnog sastava)
o Događa se reapsorpcija vode i minerala, lučenje sluzi, sinteza vitamina
o Prisutna crijevna flora (dobre bakterije – ešerihija koli); služi za razgradnju celuloze, sinteze
vitamina B12 i K, sudjeluje u procesu truljenja i stvaranja plinova CO2, CH4 i H2S, olakšavaju
normalno pražnjenje crijeva
o Završava rektumom gdje se formira izmet
o Stijenke su bez crijevnih resica, nema probave hrane

PREHRANA BILJAKA
- Biljke se prehranjuju fotosintezom, stvaraju glukozu i šećer (=> dio iskorištavaju, 10% se gubi kroz
trofreke organizme)
Kolutićavci
o Koriste kisik iz izarak
o Dišu kožom (epidermom) koja je tanka, vlažna i prokrvljena
o Između epidermalnih stanica nalaze se žlijezde koje luče sluz i osjetne stanice
Kopneni člankonošci
o Kukci, stonoge, pauci
o Plinove izmjenjuju uzdušnicama ili trahejama koje se granaju u sve tanje hitinkse cjevčice
unutar tijela
o Uzdušnice se otvaraju na površini tijela sa strane svakog kolutića sa jednim parom otvora koji
se naziva odušak ili stigma
o Hitin je polisaharid koji daje čvrstoću strukturama, netopljiv je u vodi i osigurava stalan i
nesmetan protok kisika u stanice
Kopneni kralježnjaci
o Svi dišu plućima koja su se razvila od plivajućeg mjehura, a prvi se put javljaju kod
dvodihalica i vodozemaca
o Razvoj pluća od vodozemanđca do sisavaca usmjeren je na povećanje površine za izmjenu
plinova
Vodozemci
o Pluća su slabo razvijena, manji je broj plućnih mjehurića većeg promjera te zato imaju malu
površinu za izmjenu plinova
o Slaba razvijenost pluća nadoknađuje se izmjenom plinova preko kože koja je tanka i vlažna
o Pjegavi daždevnjak diše plućima i kožom, crni živi u planinama gdje je visoka vlaga u zraku te
on isključivo diše preko kože
Gmazovi
o Njihova koža nije suha ni propusna jer su pluća dobro razvijena i veće površine od pluća
vodozemava
o Unose zrak širenjem prsnog koša (vodozemci – zrak kroz nosnice ulazi u usnu šupljinu,
potiskuje u pluća i stezanjem usne šupljine ograničava se volumen udahnutog zraka na
volumen usne šupljine)
Ptice
o Pluća su relazivno mala bez alveola
o Nemaju ni širenja ni skupljanja pluća
o Ubrzani metabolizam omogućuje let i održavanje stalne temperature tijela, a to iziskuje
veliku potrošnju energije, a time i veliku potrebu za kisikom i hranjivim tvarima
 o Na pluća se naodvezuje 5 pari zračnih vrećica; uloga: skladištenje zraka (olakšava tijelo),
važne pri velikim visinama gdje je zrak rijedak kako pluća ne bi ostala bez zraka jer iz njih zrak
ulazi u pluća, povezane su sa pneumatskim (šupljim) kostima
SISAVCI (čovjek)
- Građa =>
1) Gornji dišni putevi: nos, ždrijelo, grkljan (epiglotis)
o U nosu se zrak grije, vlaži i prošišćava
o Glasovni organi: grkljan (gornji dio dušnika) građen od hrskavice s 2 mišićna nabora glasnica,
na vrhu grkljana su mandule (štite od mikroorganizama)
o Ugloga: vlaženje, pročišćavanje i zagrijavaanje zraka
2) Donji dišni putevi: dušnik (traheja), 2 dušnice (bronhe), bronhiole, pluća
o Dušnik – cjevasti organ dugačak 10 cm, građen od hrskavičnih prstenova; trepetljikavi epitel
koji uz pomoć sluzi odnosi čestice prašine i mikroorganizme u ždrijelo koje iskašljemo ili
progutamo
o Plućna krila su građena od alveola (plućnih mjehurića)
o Lijevi plućno krilo je manje, građeno od 2 režnja, a desno je veće, građeno od 3 režnja
o Alveole su obavijene gustom mrežom kapilara koje omogućuju izmjenu plinova procesom
difuzije
o Uloga: izmjena plinova, pročišćavanje zraka, obrana organizama (uz dušne puteve se nalaze
mnogi limfni čvorovi koji osiguravaju da u pluća dolazi čisti zrak)
o Imzjena plinova u alveolama nastaje zbog razlike u parcijalnim tlakovima kisika i CO2
o Plinovi u plućima difundiraju s mjesta višeg parcijalnog tlaka na mjesto nižeg
o U alveolama je viši tlak kisika od tlaka kisika u kapilari

Mehanika disanja
- Obuhvaća 2 procesa: udisaj (inspirija) => aktivan proces
Izdisaj (ekspirija) => pasivan proces
- Udisaj = zrak se utiskuje u pluća, međurebreni mišići se spuštaju, prsni koš se širi, volumen pluća
raste, tlak se smanjuje ; ošit (mišić između prsne i trbušne šupljine) pluća se spušta dolje te se
pritom rasteže
- Izdisaj = zrak se istiskuje iz pluća, međurebreni mišići se stežu, prsni koš se smanjuje, volumen pluća
se smanjuje, tlak raste; ošit se opušta i podiže prema gore
- Disanjem upravlja centar za disanje koji se nalazi u produženoj moždini
Stanično disanje
- Izmjena plinova između stanica i krvnih kapilara
- Oslobađanje energije u mitohondrijima razgradnjom hranjivih tvari
OPTJECAJNI SUSTAV NA KOPNU
- Otvoreni krvotok: člankonošci, puževi, školjkaši
- Zatvoreni krvotok: glavonošci, kolutićavci, kralježnjaci
Srce vodozemaca
- Dvodijelno
- U lijevu pretklijetku ulazi arterijska krv iz pluća, a u desnu venska krv iz tijela
- U klijetki se one mješaju
- Arterijama iz klijetke prema plućima i tijelu protječe mješana krv koja sadrži manju količinu kisika i
zato vodozemci kisik dobivaju i preko površine kože
 Srce gmazova
- Krokodil ima četverodijelno srce jer ima potpunu pregradu unutar klijetke
- arterijska (oksigenirana) i venska (deoksigenirana) krv se ne miješaju, no do miješanja ipak može
doći zbog otvora koji povezuje lukove aorte, a ta prilagodba omogućuje krokodilu uštedu energije,
regulaciju pH i ronjenje, a to dokazuje važnost krvotoka u održavanju homeostaze

- Za ostale organizme vrijedi kao za vodozemce; u klijetkama se krv miješa… ali arterijama prema
plućima ide venska krv, a prema tijelu miješana
Srce ptica i sisavaca
- Pregrada je potpuno pregradila klijetku = 2 pretklijetjke i 2 klijetke
- Sve veća aktivnost složensot životinja zahtjeva više energije pa je odvajanje arterijske i venske krv
dovelo do veće energetske učinkovitosti te uz razvoj centara u mozgu osigurava stalnu tjelesnu
temperaturu
OPTJECAJNI SUSTAV ČOVJEKA
- Čine ga srce, krvne žile i krv
Građa srca
- Šuplji mišićni organ građen od snažnog mišićnog tkiva miokard
- Teško oko 300g
- Nalazi se u prsnoj šupljini između 2 pućna krila unutar opne osrčja perikard
- U prostoru između miokarda i perikarda nalazi se tekućina koja ima ulogu zaštite od udaraca i trenja
plućnih krila pri disanju
- Koronarne žile: arterije = donose kisiki i hranjive tvari potrebne za rad srca
vene = odnose CO2 i štetne tvari iz srca
- Zalisci = čvrste opne između preklijetke i klijetke te na ulazu u srčanu arteriju
- Iz DK izlazi plućna arterija, a iz LK izlazi aorta
- U obje PK dolaze vene, a iz K izlaze arterije
- Krv se ulijeva iz vena u PK zbog razlike u tlakovima, tlak potiskuje krv, krv teče s mjesta većeg na
mjesto manjeg krvnog tlaka
- PK = atrij, K = ventrikul
- Između LPK i LK nalaze se dvodijelni zalisci
- Između DPK i DK nalaze se trodijelni zalisci
Krvotok
- Mali plućni optok (srce-pluća-srce) – počinje u DK, ide preko pluća, završava u LPK
o Plućnim venama teče arterijska krv, a plućnim arterijama venska krv
- Veliki tjelesni (srce-organi-srce) – počinje stezanjem LK, ide preko tkiva svih organa i završava u DPK
o Stezanjem LK se potiskuje krv u aortu koja se grana na 2 arterije
Faze srčanog ciklusa
- Dijastola – relaksacija (opuštanje) srčanog mišića, <80mmHg
- Sistola – kontrakcija (stezanje) srčanog mišića, <120mmHg
Rad srca
- U srcu se nalaze središta koja upravljaju njegovim radom
- Frekvencija - autonomni rad srca (60 – 80 otkucaja u minuti)
- Sinus-atrijski čvor = primarno središte koje kontrolira autonomni rad srce, nalazi se u DPK
- Atrio-ventrikularni čvor = sekundarno središte automacije srca, nalazi se između DPK i K
- U s-a čvoru se nalaze stanice koje su izrazito propusne za Na+ ione
 - Kada Na+ prodre u stanicu mjenja se naboj što uzrokuje stezanje miokarda jer se implus prijenosi iz
s-a čvora preko a-v
- Doalzi do Hissovog snopa koji se nlazi u pregradi između klijetki te do Purkinjeovih vlakana koja se
protežu kroz LK i DK
- Kako Na+ izlazi iz stanica, njima se vraća redovan naboj i srce se opušta, pa se krv potiskuje u optok
- Bilo/puls – ritmično pokretanje krvi u arterijama izazvano stezanjem srčane klijetke
- Krv – tekuće vezivno tkivo
- Uloge:
1) Prijenosi kisik i hranjive tvari do tjelesnih stanica
2) Odvodi CO2 i otpadne tvari iz stanica do irgana za izlučivanje
3) Brani organizam od bolesti
4) Sprječava krvarenje stvaranjem ugrušaka
5) Prijenosi hormone i vitamine
6) Održava stalnu temperaturu tijela
- Krv = krvna plazma + krvna tjelešca => krvne stanice (eritorciti, leukociti) i krvne pločice (trombociti)
- Plazma = žuta prozirna tekućina koja se dobiva uklanjanjem krvnih tjelešaca centrifugiranjem ili
spontanim taloženjem u krvi
o 90% voda, 8% organskih tvari (lipidi, proteini, ugljikohidrati), 2% soli (Na+, Cl-)
o Sedimentacija – taloženje ili odvajanje krvnih tjelešaca od plazme
- Eritrociti = crvene krvne stanice
o Najbrojnije krvne stanice, žive oko 120 dana
o Nemaju jezgru, ne mohu se dijeliti, bikonkavni izgled
o Hemoglobin = krvni pigment koji se sastoji od proteinskog dijela na kojeg se veže CO2 i
željeznog dijela na kojeg se veže O2
 Razgrađuje se u slezeni pa ide u jetru
- Leukociti – bijele krvne stanice
o Najveće krvne stanice
o Više tipova stanica (monociti, limfociti, bazofil, neutrofil, eozinofil)
o Jedna ili više jezgri
o Zaštita organizama od mikroorganizama te štetnih tvari dospijelih u organizam
o Jezgra može biti cijelovita ili od više dijelova
o U citoplazmi mogi biti granule:
ako je jezgra cijelovita i nema granula u citoplazmi => monocit, limfocit
ako je jezgra od više dijelova i ima granule => bazofil, neutrofil, eozinofil
o Leukociti imaju sposobnost fagocitoze (proces ulaska velikih čestica u stanicu) i ameboidnog
kretanja
o DKS (diferencijalna krvna slika) – postotak različitih vrsta leukocita u krvi
- Trombociti – krvne pločice
o Dijelovi citoplazme velikih stanica (megakariocita)
o Omogućuju zgrušavanje (koagulaciju) krvi s bjelančevinama plazme (fibrinogenom)

Limfni sustav
- Dio optjecajnog i imunosnog sustava
- Kod kralježnjaka otvoren
- Sastoji se od limfe, limfne žile i limfnih organa (koštana srž, timus – prsna žlijezda, slezena, krajnici)
Disanje biljaka
- Imaju provodni sustav
 - Žila biljaka građena je od 2 tipa provodnog tkiva: ksilema i floema
- Ksilemom se voda i otopljene mineralne tvari uzete iz tla provode iz korijena prema listu
- Floem su provodne žile koje proizvode fotosintezu ili asimilate iz lista prema korijenu (glukoza s
biljnim hormonima)
- Ksilem i floem su unutar žile okruženi osnovnim tkivom žile paranhimom
- Gsgdchgch
- Na kopnu su im puči s donje strane, a na vodi s gornje
- Otvorenost puči ovisi o:
1) Količini vode u biljci i tlu
2) Svijetlosti
3) Temperaturi
4) Količini CO2 u listu
5) Vlažnosti zraka
- CAM biljke = sukulentne biljke (pustinjske i polupustinjske), biljke s dnevnim kiselinskim ritmom
- Gljive = O2 uzimaju iz zračnih prostora tla putem hifa
OGRANI ZA IZLUČIVANJE
Člankonošci
- Rakovi imaju ticalne žlijezde
- Kopneni člankonošci imaju Malpigijeve cjevčice
Kralježnjaci
- Nefron = osnovna građevna jedinica bubrega
o U njemu se pročišćuje krv
o U bubergu ih ima 2 milijuna, ali je samo 1 milijun u funkciji
- U početni dio nefrona (Bowmanovu čahuru) ulazi dovodna arterija koja stvara kapilarno klupko
glomerul
- Kroz glomerul se filtrira krvna plazma u silazni krak nefrona, a krroz kapilarno klupko se ne filtriraju
krvne stanice i velike molekule proteina
- Filtrat čini krvna plazma bez tjelešaca i proteina
- Krvne stanice i proteini odlaze iz čahure odvodnom arterijom i vraćaju se natrag u krvotok
- Filtrat prolazi kroz silazni krak Henlovu petlju i pod tlakom ide kroz uzlazni krak nefrona
- Stanice koje čine stijenku nefrona mogi iz filtrata upijati veći dio tvari potrebnih tijelu (C 6H12O6, H2O,
Na+, K+), a to upijanje tvari potrebne tijelu nazivamo reapsorpcija
- Štetne i otpadne tvari te višak vode putem mokraće odlaze mokraćovodima do mjehura
- Uloge bubrega:
1) Održavanje normalne koncentracije elektrolita (soli)
2) Održavanje osmotske regulacije krvne plazme
3) Održavanje pH vrijednosti tjelesnih tekućina
4) Održavanje krvnog tlaka lučenjem vode
5) Izlučivanje toksičnih produkata razgradnje bjelančevina
6) Izlučivanje ostalih otrova unesenih u tijelo
Regulacija sastava tjelesnih tekućina kralježnjaka

skupina organizama stanište otpadni produkt metabolizma

vodozemci voda amonijak
kopno/voda urea
gmazovi kopno mokraćna kiselina
 ptice kopno mokraćna kiselina
sisavci kopno urea

- Vodozemci – bubrezi, nečisnica, koža

- Gmazovi – nečisnica, bubrezi
- Ptice – menaju razvijen mokraćni mjehur, ne dolazi do zadržavanja mokraće u tijelu što ih čini
lakšima za let
- Morske ptice – na kljunu imaju solne žlijezde pomoću kojih izbacuju višak soli iz tijela
- Ako se u tijelu nalazi manjak vode pa i višak soli, tada poraste gustoća krvne plazme
o Procesom difuzije voda izlazi iz stanica, a kako ne bi došlo do smežuranja stanica, bubrezi
smanjeno izlučuju vodu mokraćom i ona se vraća u krvotko čime se uspostavlja ravnoteža
- Ako se u tijelu nalazi višak vode pa i manjak soli, tada se smanji gustoća krvne plazme
o Procesom difuzije voda ulazi u stanicu, a kako ne bi puknule, bubrezi pojačano luče voud
mokraćom čime se uspostavlja ravnoteža
Biljke – reulacija tjelesnih tekućina
- Pomoću korijena uzimaju vodu i minerale (korijenove dlačice povećavaju površinu za upijanje vode)
- Reguliraju protok vode procesom transpiracije kroz puči (transpiracija – gubitak vode u plinovitom
stanju kod biljaka kroz puči)
- Dovoljno vode u okolišu => otvorene puči, malo vode u okolišu => zatvorene puči
- U uvjetima visoke vlage zraka, kada je zaustavljena transpiracija, dolazi do gubitka vode u
kapljicama, a to zovemo gutacija (kao rosa)
- Biljke nemaju posebne organe za izlučivanje otpadnih tvari, već ih akumuliraju u pojedinim
organima koje zatim odbace
o Mogu ih zatim sakupljati u citoplazmi stanica lišća, u plodovima i u kori koje onda odbacuju

Gljive
- Nemaju posebne organe za izlučivanje već se tvari odbacuju difzijom
POTPORA I KRETANJE ČOVJEKA
- Potporni sustav čovjeka čine kosti (pasivni) i mišići (aktivni)
- Hematopoeza – stvaranje krvnih stanica
- Razlikujemo glavu, trup i udove
- 3 načina povezivanja: pomični – zglobovi, nepomični – šavovi, polupomični – kod rebra