Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

α. Το ιστορικό του θέματος

Η πρόσφατη απόφαση για τη νηστεία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Κρή-
της με τίτλο «Η σπουδαιότης της νηστείας και η τήρησις αυτής σήμερον» 1 είναι καρ-
πός προετοιμασίας δεκαετιών. Συγκεκριμένα ήδη από την πρώτη προσυνοδική Πα-
νορθόδοξη Διάσκεψη της Ρόδου (1961) τέθηκε το ζήτημα προς συζήτηση με τον τί-
τλο «Αναπροσαρμογή των περί της νηστείας εκκλησιαστικών διατάξεων σύμφωνα με
τις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής». Κατά την επεξεργασία του θέματος η Πρώτη
Διορθόδοξη Προπαρασκευαστική Επιτροπή (Γενεύη 1971) διατύπωσε τις εξής προ-
τάσεις:
1. Πάσας τάς περί νηστείας ἱσχυούσας σήμερον διατάξεις τηροῦσιν ἀνελλιπῶς οἱ
μοναχοί, καί ὅσοι ἐκ τοῦ ἱεροῦ κλήρου καί τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ ἐπιθυμοῦν καί δύ-
νανται νά πράξωσι τοῦτο.
2. Διά τούς λοιπούς χριστιανούς, τούς ἔχοντας δυσκολίας ἐν τῇ τηρήσει τῶν ἱσχυου-
σῶν αὐστηρῶν διατάξεων περί νηστείας, λόγω εἰδικῶν συνθηκῶν, ἐπικρατουσῶν
ἑκασταχοῦ, ἀπό τε πλευρᾶς κλίματος ἤ τρόπων ζωῆς ἤ δυσκολιῶν διαίτης καί
ἐξευρέσεως τῶν καταλλήλων νηστησίμων κ.λ.π., προσέτι δέ καί ἐπί τῷ σκοπῷ ἵνα
μή καταλυθῇ παρά τῷ λαῷ τοῦ Θεοῦ ὁ ἱερός θεσμός τῆς νηστείας, προτείνει καί
τά ἀκόλουθα:
3. Αἱ Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι δύνανται νά προβαίνωσιν εἰς μερικήν κατάλυσιν ἀρτυ-
σίμων τροφῶν πρός διευκόλυνσιν τῶν χριστιανῶν, ἡ δέ κατάλυσις αὕτη δέον νά
ἐκλαμβάνηται ὡς βαθμιαία ἐλάφρυνσις ἀναλόγως τῶν περιστάσεων, ὡς ἐπιείκεια
ἤ ἠπιωτέρα μορφή νηστείας.
4. Προτείνει ὅπως τηρεῖται ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς καθ” ὅλον
τό ἔτος, ἀλλά μέ κατάλυσιν ἐλαίου καί ἰχθύων πλήν τῶν συμπεριλαμβανομένων
εἰς τό χρονικόν διάστημα τῶν νηστειῶν. Ἐξαιροῦνται τῆς διατάξεως αὐτῆς ἡ Τε-
τάρτη καί ἡ Παρασκευή, ἐάν κατ’ αὐτάς ἑορτάζωνται ἡ Ὕψωσις τοῦ Τιμίου
Σταυροῦ, ἡ ἀποτομή τῆς Τιμίας Κεφαλῆς τοῦ Προδρόμου, ἡ παραμονή τῶν Θεο-
φανείων, καί αἱ Τετάρται καί Παρασκευαί τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
5. Ἰσχύουν αἱ περί καταλύσεως τῆς νηστείας διατάξεις τοῦ τυπικοῦ τῆς Τετάρτης καί
Παρασκευῆς τῶν ἑβδομάδων ἐκείνων, καθ” ἅς καταλύεται ἡ νηστεία. Κατάλυσις
πάντων ἐπιτρέπεται ὡσαύτως καί καθ’ ὅλας τάς Τετάρτας καί Παρασκευάς τοῦ
διαστήματος ἀπό τῆς Κυριακῆς τοῦ Θωμᾶ μέχρι τῆς Ἀναλήψεως.
6. Ἡ διάρκεια τῆς Νηστείας τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς νά διατηρηθῇ ὡς ἔχει,
κατά τάς διατάξεις τοῦ Πασχαλίου καί τοῦ Τυπικοῦ. Νά διατηρηθοῦν αἱ ἰσχύου-
σαι διατάξεις, ὅσον ἀφορᾷ εἰς τήν ποσότητα καί τό εἶδος τῆς τροφῆς, κατά τήν
πρώτην ἑβδομάδα καί τήν ἑβδομάδα τῶν Παθῶν. Τάς λοιπάς ἡμέρας, ἀπό τῆς β”
ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν μέχρι τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων συμπεριλαμβανομένης,
1
Οι παραπομπές γίνονται στο κείμενο που αναρτήθηκε στην επίσημη ιστοσελίδα της Συ-
νόδου στη διεύθυνση https://www.holycouncil.org/-/fasting.
 νά ἐπιτραπῇ ἡ κατάλυσις ἰχθύων καί ἐλαίου ἐκτός Τετάρτης καί Παρασκευῆς (ἴδε
4).
7. Περί τῆς Νηστείας τῶν Χριστουγέννων ἡ Διορθόδοξος Προπαρασκευαστική Ἐπι-
τροπή προτείνει δύο τινά α) ἤ νά συντμηθῇ αὕτη εἰς τό ἤμισυ (20 ἡμέρας), ἀρχο-
μένη τήν ἑπομένην τῆς ἑορτῆς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας καί καθ” ὅλο τό διάστημα νά
ἐπιτρέπηται ἡ κατάλυσις ἰχθύων καί ἐλαίου, ἐκτός τῶν τελευταίων 5 ἡμερῶν
αὐτῆς, μή καταλυομένων κατ’ αὐτάς ἰχθύων καί ἐλαίου, ἤ β) νά παραμείνῃ αὕτη
40νθήμερος, καταλυομένων ἰχθύων καί ἐλαίου καθ’ ὅλας τάς ἡμέρας πλήν τῶν
τριῶν πρώτων καί τῶν τριῶν τελευταίων ἡμερῶν, καθ” ἅς δέον νά τηρῆται αὐστη-
ρά ἡ νηστεία.
8. Ἡ Νηστεία τῶν Ἀποστόλων νά περιορισθῇ εἰς 8 ἡμέρας πρό τῆς ἑορτῆς ὅταν με-
ταξύ τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων καί τῆς ἑορτῆς τῶν Ἀποστόλων περιλαμ-
βάνεται χρονικόν διάστημα πλέον τῶν 8 ἡμερῶν. Κατά τήν νηστείαν ταύτην νά
ἐπιτρέπηται ἡ κατάλυσις ἰχθύων καί ἐλαίου.
9. Ἡ νηστεία τοῦ 15/Αὐγούστου, ὡς πρός τήν διάρκειάν της νά διατηρηθῇ, ὡς ἔχει,
νά ἐπιτραπῇ ὅμως ἡ κατάλυσις ἰχθύων καί ἐλαίου πάσας τάς ἡμέρας, ἐκτός Τε-
τάρτης καί Παρασκευῆς.
10. Ἐάν αἱ ἑορταί τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου ἤ τῆς Κοιμήσεως τῆς
Θεοτόκου τύχουν Τετάρτην ἤ Παρασκευήν νά καταλύεται ἡ νηστεία, καθ” ὅσον
πρό αὐτῶν προηγήθη νηστεία διά τόν ἑορτασμόν τῆς ἑορτῆς.
11. Ἐάν καί ἐφ’ ὅσον ἡ Πανορθόδοξος Προπαρασκευαστική Διάσκεψις δεχθῇ τά προ-
τεινόμενα, νά διαφωτισθῇ ὁ λαός καταλλήλως περί τῶν τροποποιήσεων2.
Οι αντιδράσεις που ακολούθησαν τη δημοσιοποίηση των προτάσεων οδήγησαν
σε αναδίπλωση και ουσιαστικά στην απόρριψη κάθε αναπροσαρμογής. Έτσι, στη Β’
Προσυνοδική Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη (Γενεύη 1982) παρουσιάστηκε ένα διαφο-
ρετικό κείμενο, το οποίο με αρκετές αλλαγές υιοθετήθηκε από την Γ΄ Προσυνοδική
διάσκεψη (Γενεύη 1986). Άλλαξε, επίσης, ο τίτλος για να συμβαδίζει με το νέο περιε-
χόμενο. Στο κείμενο αυτό, που είναι σχεδόν ίδιο με αυτό της Κρήτης, δεν υπάρχουν
προτάσεις αναπροσαρμογής, αλλά γενικές παρατηρήσεις για την αξία της νηστείας
καθώς και ορισμένα νέα στοιχεία στα οποία θα αναφερθούμε στη συνέχεια.
Η στροφή αυτή επικρίθηκε δριμύτατα από επιφανή μέλη των συνδιασκέψεων ως
έλλειψη τόλμης. Έτσι, κατά την Γ΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξη Διάσκεψη, ο τότε
Μητροπολίτης Πάφου και νυν Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος, σχολιάζοντας
την αλλαγή του τίτλου του θέματος παρατήρησε ότι: «Οἱ πρό ἡμῶν Πατέρες, τό 1961,
ἔθεσαν αὐτόν ἀκριβῶς τόν τίτλον, διατί ἐπίστευαν ὅτι χρειάζεται κάποια ἀναπροσαρ-
μογή ὅσον ἀφορᾷ εἰς τήν νηστείαν. Σήμερον ἡμεῖς λέγομεν ὅτι δέν ὑπάρχει τέτοια
ἀνάγκη. Ἐδῶ εὑρίσκεται τό λάθος. Πιστεύω ὅτι τό πρόβλημα ὑπῆρχεν, ὑπάρχει καί
θα ἐξακολούθησῃ νά ὑπάρχῃ, ἐάν δέν ἀντιμετωπίσωμεν σωστά τό πρόβλημα ..... Τό
ποίμνιόν μας, ἐνῶ εἰς τήν πλειοψηφίαν του εἶναι ἐνάρετον, βασίζει τήν ζωήν του εἰς
ἀρετάς, ἐν τούτοις δέν νηστεύει. Ἕν πολύ μικρόν ποσοστόν τοῦ ποιμνίου μας νηστεύ-
ει. Πρέπει νά ἀδιαφορήσωμεν διά τό ὑπόλοιπον τοῦ ποιμνίου μας; Ἐχομεν καθῆκον
2
Πρός τήν Μεγάλην Σύνοδον 1. Εἰσηγήσεις τῆς Διορθοδόξου Προπαρασκευαστικῆς Ἐπιτρο-
πῆς ἐπί τῶν ἕξ θεμάτων τοῦ πρώτου σταδίου, Ὀρθόδοξον Κέντρον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πα-
τριαρχείου, Chambesy Γενεύης 1971, σσ. 41-42.
νά ἐκζητήσωμεν το ἀπολωλός. Καί ἐάν ἡμεῖς, οἱ ἐπικεφαλῆς τοῦ ποιμνίου, πολλάκις
δέν νηστεύομεν, πῶς τό ποίμνιόν μας νά νηστεύσῃ; Μήπως εἶναι καλλίτερον ἀπό
ἡμᾶς ἤ μήπως ἐθελοτυφλοῦμεν; Θέλω νά εἶμαι εἰλικρινής. Πιστεύω ὅτι ὑπάρχει τό
πρόβλημα. Ἐάν δέν ἠμποροῦμε να εὕρωμεν λύσιν εὐκόλως - καί εὔκολη λύσις δέν
ὑπάρχει - εἶναι καλλίτερον νά ὁμολογήσωμεν τήν ἀδυναμίαν μας, νά εἴπωμεν ὅτι τό
πρόβλημα δέν λύεται, διότι θά σκανδαλίσωμεν τούς ἀδελφούς μας. Ἴσως θά χρειασθῇ
να γίνῃ κάποια παράγραφος καί θά παρεκάλουν ὁ τίτλος νά μείνῃ ὁ ἴδιος, διά νά φαί-
νεται ὅτι ὑπάρχει πρόβλημα καί ὅτι ἔμεινεν ἄλυτον. Ἐρχόμενοι ἐδῶ δέν νομίζω ὅτι
ἐκπροσωποῦμεν τούς ἑαυτούς μας. Νομίζω ὅτι ἔπρεπε να φέρωμεν μαζί μας τόν
σφυγμόν τοῦ λαοῦ μας. Μήπως τόν ἔχωμεν πιάσει; Ξέρομεν τί θέλει ὁ λαός μας ἤ
εὑρισκόμεθα ἔναντι τοῦ λαοῦ καί ὄχι ἐντός τοῦ λαοῦ μας; Πιστεύω ὅτι ἤλθομεν ἐδῶ
χωρίς νά φέρωμεν τόν σφυγμόν τοῦ λαοῦ μαζί μας. Τήν φωνήν του δέν τήν ἔχομεν
προσέξει, δέν τήν ἔχομεν ἀκούσει. Περατῶν θά παρεκάλουν ὁ τίτλος νά μείνῃ ὁ ἴδιος,
διατί τό λάθος δέν εὑρίσκεται εἰς τόν τίτλον»3.
Αλλά και ο τότε Μητροπολίτης Φιλαδελφείας και νυν Οικουμενικός Πατριάρχης
Βαρθολομαίος σε παρέμβασή του στην Β’ Προσυνοδική Συνδιάσκεψη, σχολιάζοντας
την ακύρωση των αναπροσαρμογών της νηστείας σημείωσε τα εξής: «Τυγχάνει πα-
γκοίνως γωστόν ὄτι πλεῖστοι λαϊκοί δεν ἐφαρμόζουν τάς περί τάς νηστείας διατάξεις.
Κάι ὄχι μόνον αὐτοί, ἀλλά και πολλοί κληρικοί καί έπίσκοποι ἀκόμη. Διατί νά μή
ἔχωμεν τό χριστιανικόν θάρρος να τό ὁμολογήσωμεν, παρά νά ἀκολουθῶμεν τήν τα-
κτικήν τῆς στρουθοκαμήλου. Ἐκ τῶν ἀποφάσεων τάς ὁποίας θέλομεν νά λάβωμεν
ἐδῶ περί νηστείας μέρος τῶν χριστιανῶν θά ἱκανοποιηθῇ, μέγα ὅμως μέρος τοῦ πλη-
ρώματος θά ἀπογοητευθῇ. Ἐνώπιον τοιούτων διαγραφομένων τάσεων ἐπαναλαμβάνω
καί ἐγώ μετά τοῦ ἁγίου Περιστερίου, ὅτι σήμερον δυστυχῶς ἡ Ἐκκλησία ὁδηγεῖται
εἰς νέον μεσαίωνα»4.

β. Σχολιασμός της αποφάσεως

Από ένα συνοδικό κείμενο Αγίας και Μεγάλης Συνόδου αναμένει κανείς να αντι-
μετωπίζει και να επιλύει κάποια ζωτικά προβλήματα και ζητήματα που απασχολούν
το σώμα της Εκκλησίας. Ποιό είναι όμως το πρόβλημα που αντιμετωπίζεται εδώ;
Στην παρ. 8 αναφέρεται ότι : «Εἶναι γεγονός, ὅτι σήμερον πολλοί πιστοί δέν τηροῦν
ἁπάσας τάς περί νηστείας διατάξεις, εἴτε ἐξ ὀλιγωρίας εἴτε λόγῳ τῶν ὑπαρχουσῶν
συνθηκῶν ζωῆς, οἱαιδήποτε κἄν ὦσιν αὗται». Η διατύπωση αυτή αποδίδει τη μη τή-
ρηση της νηστείας σε υποκειμενική ευθύνη, αλλά και σε αντικειμενικές δυσκολίες, ο
τρόπος, όμως, αντιμετώπισης του ζητήματος και οι θέσεις που διατυπώνονται στο
κείμενο περιέχουν ορισμένα στοιχεία τα οποία προκαλούν απορίες και έχουν ανάγκη
σχολιασμού.
1. Οι ετήσιες νηστείες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στις κανονικές, που προ-
βλέπονται από τους Ιερούς Κανόνες, δηλαδή στη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακο-
3
«Συνοδικά IX, Ορθόδοξον Κέντρον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Σαμπεζύ-
Γενεύη 2014, 83.
4
«Συνοδικά VII», Ορθόδοξον Κέντρον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Σαμπεζύ-
Γενεύη 1994, 168.
στής και της Τετάρτης και Παρασκευής, και στις ειδικές νηστείες των Χριστουγέν-
νων, των Αγίων Αποστόλων, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και κάποιες ημερήσιες.
Οι ειδικές νηστείες χαρακτηρίζονται από τον Β.Φειδά νηστείες ασκητικής πνευματι-
κότητας, οι οποίες εμφανίστηκαν σε μεταγενέστερο χρόνο και θεωρούνταν υποχρεω-
τικές μόνο για τους μοναχούς5. Στο κείμενο της Συνόδου, όμως, δεν διευκρινίζεται αν
αυτές οι νηστείες είναι υποχρεωτικές, και αν ναι ποια είναι τα επιτίμια που επιβάλλο-
νται σε όσους δε νηστεύουν. Ο Ν΄κανών της Λαοδικείας προβλέπει ότι όσοι δεν νη-
στεύουν κατά τις κανονικές νηστείες, αν είναι κληρικοί καθαιρούνται και αν είναι
λαϊκοί αφορίζονται. Ο κανόνας αυτός ισχύει ή όχι; Αν κάποιος δε νήστεψε με ξηρο-
φαγία την Μ.Τεσσαρακοστή μπορεί να κοινωνήσει το Πάσχα; Η Σύνοδος δεν ανα-
φέρεται, επίσης, στο θεολογικό νόημα των ειδικών νηστειών. Οι κανονικές νηστείες
συνδέονται με τα Πάθη και τον Σταυρό του Ι. Χριστού και είναι νηστείες μετανοίας,
όπως και η νηστεία προετοιμασίας για τη Θεία Κοινωνία. Για το λόγο αυτό δεν επι-
τρέπονται κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή η τελεία Θ. Λειτουργία, οι Γάμοι και τα Γε-
νέθλια των Μαρτύρων, αφού συνδέονται με χαρά και κατάλυση. Αντίθετα, κατά την
περίοδο προ των Χριστουγέννων υπάρχουν πολλές μνήμες αγίων και ονομαστικές
εορτές ενώ το πνεύμα της περιόδου είναι χαρμόσυνο και πανηγυρικό. Πώς συνδυάζε-
ται το χαρμόσυνο πνεύμα με τη σαρανταήμερη ελαφρά νηστεία και ποιο είναι το νόη-
μά της;
2. Το κείμενο της Συνόδου προβλέπει ότι «ἅπασαι αἱ περιπτώσεις αὗται τῆς χα-
λαρώσεως τῶν περί νηστείας ἱερῶν διατάξεων, εἴτε εἶναι γενικώτεραι, εἴτε ἀτομικαί,
δέον ὅπως τυγχάνουν τῆς ποιμαντικῆς μερίμνης ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας, διότι ὁ
Θεός «οὐ θέλει τόν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ ὡς τὸ ἐπιστρέψαι καὶ ζῆν αὐτόν» (πρβλ.
Ἰεζ. λγ’, 11), χωρίς ὅμως νά περιφρονῆται ἡ ἀξία τῆς νηστείας». Για να πραγματοποι-
ηθεί ο στόχος αυτός η Σύνοδος εξουσιοδοτεί τις κατά τόπους Εκκλησίες «διά τούς
ἔχοντας δυσκολίαν εἰς τήν τήρησιν τῶν ἰσχυουσῶν περί νηστείας διατάξεων εἴτε ἐκ
λόγων ἀτομικῶν (ἀσθένεια, στράτευσις, συνθῆκαι ἐργασίας κ.λπ.) εἴτε γενικωτέρων
(εἰδικαί συνθῆκαι ἐπικρατοῦσαι εἴς τινας χώρας ἀπό πλευρᾶς κλίματος, καθώς καί
κοινωνικο-οἰκονομικαί ἰδιαιτερότητες τινῶν χωρῶν λ.χ. ἀδυναμία εὑρέσεως νηστησί-
μων τροφῶν) …… νά καθορίσουν τήν φιλάνθρωπον οἰκονομίαν καί ἐπιείκειαν, ἀπα-
λύνουσαι, κατά τάς εἰδικὰς ταύτας περιπτώσεις, τὸ τυχὸν «στυφόν» τῶν ἱερῶν νη-
στειῶν. Πάντα δέ ταῦτα ἐντός τῶν πλαισίων τῶν ὡς ἄνω λεχθέντων καί ἐπί τῷ σκοπῷ
νά μή ἀτονήσῃ ποσῶς ὁ ἱερός θεσμός τῆς νηστείας. Ἡ φιλάνθρωπος αὕτη συγκατάβα-
σις πρέπει νά ἀσκηθῇ ὑπό τῆς Ἐκκλησίας μετά πάσης φειδοῦς, ὁπωσδήποτε δέ ἐπί τό
ἐπιεικέστερον διά τάς νηστείας ἐκείνας, δι’ ἅς δέν ὑπάρχει ὁμοιόμορφος πάντοτε καί
εἰς ἁπάσας τάς περιπτώσεις παράδοσις καί πρᾶξις ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ». Τη θέση αυτή
υποστήριξε ο Μητροπολίτης Περιστερίου Χρυσοστόμος κατά την Γ΄ Προσυνοδική
Πανορθόδοξη Διάσκεψη, όπου παρατήρησε τα εξής: «Οἱ φιλελεύθεροι, εἰς τούς ὁποί-
ους θέλω νά κατατάσσω τόν ἑαυτόν μου εἰς τό θέμα τῆς νηστείας, ἄς καταλάβωμεν
τούς συντηρητικούς, οἱ ὁποῖοι ἔχουν μίαν ἄλλην ἀντίληψιν περί τῆς νηστείας καί
ἀντιμετωπίζουν ὡρισμένα προβλήματα μέ τό ποίμνιόν τους. Δέν δυνάμεθα νά ἐπι-
βάλωμεν εἰς τούς ἄλλους τήν γνώμην μας καί νά εἴπωμεν: αὐτή εἶναι ἡ φωνή τῆς Ἐκ -

5
Βλ. Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία τ. Α΄, Αθήνα 2002, 953.
κλησίας. Ὁ κάθε ἐπίσκοπος ἔχει τήν φωνήν του. Δι’ αὐτό ἀκριβῶς ἡ Διορθόδοξος
Προπαρασκευαστική Ἐπιτροπή εὗρε τόν modus vivendi, τήν κατ’ οἰκονομίαν ἄσκη-
σιν τῆς νηστείας, εἰς τρόπον ὥστε ἕνας φιλελεύθερος ἐπίσκοπος ἤ μία φιλελευθέρα
Ἐκκλησία νά ἀσκῇ τήν νηστείαν βάσει τῶν ὑπαρχουσῶν σήμερον ἀναγκῶν, καί εἰς
τόν ἐπισκοπον συντηρητικῶν ἀρχῶν νά ἀσκῇ τήν νηστείαν κατά τήν πατερικήν ἀρ-
χαίαν παράδοσιν»6.
Η λύση αυτή κατά τη γνώμη του γράφοντος, και όχι μόνο, δεν αρμόζει σε απόφα-
ση συνόδου η οποία καλείται να ορθοτομήσει την αλήθεια και θα προκαλέσει πολύ
περισσότερα προβλήματα. Σχετικά επισήμανε ο Μητροπολίτης Μύρων Χρυσόστο-
μος, κατά τις εργασίες της Β’ Διορθόδοξης Προσυνοδικής Διάσκεψης τα εξής: «Δέν
ἱκανοποιεῖ ἡ πρότασις καθ΄ ἧν τά πάντα ἐπαφίενται εἰς τήν κρίσιν τῶν κατά τόπους
Ἐκκλησιῶν. Εἰς τό σημεῖον τοῦτο τό πρᾶγμα ἀποβαίνει τραγικόν, φρικτόν. Θά ἔχω-
μεν πλουραλισμόν πράξεων. Τί θά γίνει είς τήν Ὀρθόδοξον Διασποράν; ….. Ἐάν
ἑκάστη Ἐκκλησία ἐφαρμόζει κατ΄οἰκονομίαν διαφόρους τύπους νηστείας, ἄς ἀναλο-
γισθῶμεν ὁποία Βαβυλωνία θά προκύψει ἐκ τούτου εἰς τήν Ὀρθόδοξον Διασποράν
καί οὕτω θά γίνομεν ἀντικείμενα γέλωτος καί χλεύης εἰς τά ὄμματα τῶν ἑτεροδόξων
ἐφαρμόζοντες μίαν τοιαύτην ἀρχήν»7.
3. Καμία αναφορά δεν γίνεται επίσης στην πρακτική των νηστειών, δηλαδή στις
νηστίσιμες τροφές και στον τρόπο της νηστείας. Ο Ν’ κανών της συνόδου της Λαοδι-
κείας επιτάσσει την ξηροφαγία κατά την διάρκεια της Μ. Σαρακοστής καθώς και Τε-
τάρτη και Παρασκευή και αυτή η πρακτική επικράτησε και σε μεταγενέστερους
χρόνους. Ξηροφαγία σημαίνει φαγητό νηστίσιμο αλάδωτο και άβραστο π.χ. ψωμί, λα-
χανικά, ξηροί καρποί, χαλβάς, μαρμελάδες κλπ.. Οτιδήποτε βραστό ή λαδωμένο όπως
οστρακόδερμα, ταραμοσαλάτα, ντολμαδάκια και άλλα «νηστίσιμα» δεν είναι ξηρο-
φαγία. Περαιτέρω, χωρίς να περιλαμβάνεται σε κανόνες, ορίζεται ημερήσια ασιτία ή
μονοφαγία μετά την Θ’ ώρα. Στις υπόλοιπες νηστείες καταλύεται το οινέλαιον και οι
ιχθύες κατά παράδοση, αφού δεν υπάρχουν κανόνες που να τις οριοθετούν, εκτός από
τη νηστεία της Κοιμήσεως, όπου προβλέπεται ξηροφαγία.
4. Στην απόφαση της Κρήτης δεν γίνεται καθόλου λόγος για την αξία της νηστεί-
ας για την υγεία την οποία αναδεικνύουν και τονίζουν οι Πατέρες της Εκκλησίας 8,
όπως π.χ. ο Μέγας Βασίλειος ο οποίος παρατηρεί ότι «οἱ μέν τήν νηστείαν ἀποπε-
μπόμενοι, τήν τρυφήν δέ ὡς μακαριότητα βίου μεταδιώκοντες, τόν τε πολύν ἐκεῖνον
τῶν κακῶν ἐσμόν ἐπεισήγαγον, καί τά ἑαυτῶν προσδιαφθείρουσι σώματα» 9. Η σωμα-
τική ωφέλεια της νηστείας θα μπορούσε να τεκμηριωθεί επιστημονικά και να διακη-
6
«Συνοδικά IX, Ορθόδοξον Κέντρον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Σαμπεζύ-
Γενεύη 2014, 90-91.
7
«Συνοδικά VII», Ορθόδοξον Κέντρον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Σαμπεζύ-
Γενεύη 1994, 162.
8
Σχετικά ο Γρηγόριος Παλαμάς τονίζει τα εξής, Ὁμιλία Θ’, Ἐν τῷ καιρῷ τῆς νηστείας και τῆς
προσευχῆς. ΡG 151, 108: ««Φείδῃ τυχόν τῆς σαρκός καί φεύγεις τήν νηστείαν ὡς τηκεδόνα
φέρουσαν, ἀλλά τουναντίον ἐστίν˙ ὁ κόρος γάρ ποδάγρας καί καρηβαρίας καί νόσους
ἑτέρας γεννᾶν μᾶλλον πέφυκεν, ἡ δέ νηστεία μήτηρ ἐστίν ὑγείας˙ καί ὡς ἔοικεν οὐ μόνον ὁ
πορνεύων εἰς τό ἴδιον σῶμα ἁμαρτάνει, ἀλλά καί ὁ γαστριμαργῶν εἰς τό ἴδιον πλημμελεῖ
σῶμα, καχεκτικόν αὐτό καί νοσηρόν ἐργαζόμενος».
9
Μ. Βασιλείου, Λόγος β΄περί νηστείας, PG 31, 193.
ρυχθεί, ως ένα επί πλέον κίνητρο για τους πιστούς. Μια άλλη πλευρά της νηστείας,
πολύ σημαντική για το σύγχρονο άνθρωπο, επίσης δεν θίγεται. Την αναλύει ο Μ. Βα -
σίλειος λέγοντας ότι «ἀφορμή πρός εὐφροσύνην ἐστί τό νηστεύειν», αφού με την
προσωρινή στέρηση «τήν τῶν βρωμάτων ἀπόλαυσιν φαιδρύνει». Γιατί, τίποτε δεν εί-
ναι τόσο επιθυμητό, ώστε να μην καταφρονείται με τη συνεχή απόλαυση. Των αγα-
θών, λοιπόν, που είναι δύσκολη ἡ απόκτηση, είναι περισσότερο επιθυμητή η απόλαυ-
ση, γιατί ο Κτίστης φρόντισε «διά τῆς κατά τόν βίον ἐναλλαγῆς παραμένειν ἡμῖν τήν
χάριν τῶν δεδομένων»10.
5. Στην παράγραφο 9 της αποφάσεως γράφονται τα εξής: « Ἡ πρό τῆς θείας κοι-
νωνίας νηστεία τριῶν ἤ περισσοτέρων ἡμερῶν ἐπαφίεται εἰς τήν εὐλάβειαν τῶν πι-
στῶν, συμφώνως καί πρός τά λόγια τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου «… μ’ ὅλον
ὁποῦ ἀπὸ τοὺς θείους Κανόνας νηστεία πρὸ τῆς Μεταλήψεως οὐ διορίζεται· οἱ δυ-
νάμενοι δὲ νηστεύειν πρὸ αὐτῆς καὶ ὁλόκληρον ἑβδομάδα, καλῶς ποιοῦσι». Η τριή-
μερη, όμως, αυτή νηστεία, δεν δικαιολογείται από κανένα κανόνα. Αντίθετα είναι
προβληματική επειδή, όπως σημειώνει ο Μητροπολίτης Ν. Σμύρνης Συμεών Κούτσας
«ἡ συνήθεια τοῦ τριημέρου, ἂν τηρηθῆ σχολαστικά, δὲν δίδει δυστυχῶς ποτὲ τὴν δυ-
νατότητα στοὺς πιστοὺς νὰ κοινωνήσουν κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς (πλὴν τῆς
Κυριακῆς τοῦ Πάσχα), ἀφοῦ οἱ Κανόνες ἀπαγορεύουν τὴν νηστεία τοῦ Σαββάτου.
Ἔτσι ὅμως ἀναιρεῖται ὁ πασχάλιος χαρακτήρας τῆς Κυριακῆς καὶ οἱ πιστοὶ μένουν
μακρυὰ ἀπὸ τὸ Κυριακὸ δεῖπνο κατὰ τὴν σύναξη τῆς Κυριακῆς»11. Απορούμε, πως
μπορεί η τριήμερη νηστεία να συσχετιστεί με την παρακάτω προτροπή του Μ. Βασι-
λείου; «Καὶ τὸ κοινωνεῖν καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν καὶ μεταλαμβάνειν τοῦ ἁγίου σώμα-
τος καὶ αἵματος τοῦ Χριστοῦ καλὸν καὶ ἐπωφελές…Ἡμεῖς μέντοιγε τέταρτον καθ᾽
ἑκάστην ἑβδομάδα κοινωνοῦμεν· ἐν τῇ Κυριακῇ, ἐν τῇ Τετράδι, ἐν τῇ Παρασκευῇ καὶ
τῷ Σαββάτῳ καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις ἡμέραις, ἐὰν ᾗ μνήμη ἁγίου τινός.» 12
Συμπερασματικά, η απόφαση της Συνόδου δεν θεσπίζει ευθέως αναπροσαρμογές
ή καινούργιες διατάξεις για τη νηστεία, αναγνωρίζει όμως την αναγκαιότητα αλλαγών
και αναθέτει την ευθύνη της εισαγωγής τους στις κατά τόπους Εκκλησίες. Η μόνη κα-
τεύθυνση που δίνει είναι οι αλλαγές να γίνουν με φειδώ και επί το επιεικέστερο για
τις ειδικές νηστείες. Κάθε, λοιπόν, καλόπιστος και λογικός πιστός διερωτάται. Αφού
διαπιστώνουν οι Εκκλησίες ότι υπάρχει πρόβλημα, γιατί δεν προχώρησαν στη λύση
του, αλλά τη μετέθεσαν στο αόριστο μέλλον;

Η νηστεία δεν είναι όρος της σωτηρίας, αλλά ένα από τα φάρμακα με τα οποία ο
πιστός καλείται να καταπολεμήσει τα πάθη. Ο Γρηγ. Παλαμάς, συνοψίζοντας την πα-
τερική θεολογία για το θέμα, τονίζει: «Τοῦτο γάρ ἐστέ γινώσκοντες, ὡς οὐκ αὐτήν
δι΄ ἑαυτήν τήν σωματικήν ἐπαινοῦμεν νηστείαν, ἀλλ΄ ὡς ἐνεργοῦσαν πρός ἕτερα ψυ-
χωφελέστερα»13 και διδάσκει ότι «καλή νηστεία ἡ τελουμένη προς μαρασμόν τῆς ἐπι-
θυμίας, πρός ταπεἰνωσιν τῆς ψυχῆς, πρός μίσους μεταποίησιν, πρός θυμοῦ σβέσιν,
πρός μνησικασκίας ἀπάλειψιν, πρός διανοίας και προσευχῆς ἐργασίαν καί καθαρότη-
10
Μ. Βασιλείου, Λόγος α΄περί νηστείας, PG 31, 176.
11
Μητροπολίτου Ν.Σμύρνης Συμεὼν Κούτσα, Ἡ Νηστεία τῆς Ἐκκλησίας, Αθήνα 2001, 120-21.
12
Μ. Βασιλείου, επ. 93, Προς Καισαρίαν πατρικίαν περί κοινωνίας, PG 32, 484.
13
ό.π., 161
τα. Εἰ δε εὐπορεῖς, ἔστω σοι καί τό περιττεῦον τῆς τροφῆς εἰς τήν τῶν ἀπορούντων
παραμυθίαν»14. Πράγματι, η κακή νηστεία μπορεί εύκολα να καταλήξει να υποστηρί-
ζει πάθη όπως η φιλαργυρία και η αλαζονεία15. Άλλωστε, πολλοί άνθρωποι «νηστεύ-
ουν» για λόγους αισθητικής του σώματος, αθλητικών επιδόσεων ή επηρεασμένοι από
την πνευματικότητα των ανατολικών θρησκειών (χορτοφάγοι).
Το έργο της Εκκλησίας επιτελείται με την εφαρμογή από τους επισκόπους και
τους πνευματικούς της ορθής και κατάλληλης θεραπευτικής μεθόδου. Όπως ορίζει ο
ΡΒ΄ κανών της εν ἐν Τρούλλῳ Πενθέκτης Συνόδου: «Πᾶς λόγος Θεῷ καὶ τῷ τὴν ποι-
μαντικὴν ἐγχειρισθέντι ἡγεμονίαν, τὸ πλανώμενον πρόβατον ἐπαναγαγεῖν, καὶ τρωθὲν
ὑπὸ τοῦ ὄφεως ἐξιάσασθαι, καὶ μήτε κατὰ κρημνῶν ὠθῆσαι τῆς ἀπογνώσεως, μήτε
τὸν χαλινὸν ὑπενδοῦναι πρὸς τὴν τοῦ βίου ἔκλυσίν τε καὶ καταφρόνησιν· ἀλλ’ ἑνί γε
τρόπῳ πάντως, εἴτε διὰ τῶν αὐστηροτέρων τε καὶ στυφόντων, εἴτε διὰ τῶν ἀπαλω-
τέρων τε καὶ πρᾳοτέρων φαρμάκων, κατὰ τοῦ πάθους στῆναι, καὶ πρὸς συνούλωσιν
τοῦ ἕλκους ἀνταγωνίσασθαι, τοὺς τῆς μετανοίας καρποὺς δοκιμάζοντι, καὶ οἰκονομο-
ῦντι σοφῶς τὸν πρὸς τὴν ἄνω λαμπροφορίαν καλούμενον ἄνθρωπον». Οι κανόνες και
η παράδοση της Εκκλησίας υποδεικνύουν τα μέσα προς επίτευξη του θεραπευτικού
σκοπού, και ως προς αυτό και μόνο θα ήταν χρήσιμη μια νέα οριοθέτηση και τακτο-
ποίηση της πρακτικής της νηστείας, ακριβώς για να διευκολυνθεί το έργο των ποι-
μένων, αλλά και του κάθε πιστού. Ο θεραπευτικός χαρακτήρας των νηστειών επι-
τρέπει και επιβάλλει την προσαρμογή τους στις εκάστοτε συνθήκες, όταν χρειάζεται.
Ένα φάρμακο για να είναι αποτελεσματικό χρειάζεται την κατάλληλη δοσολογία, αλ-
λιώς μπορεί να βλάψει αντί να ωφελήσει. Άλλωστε, εξέλιξη και διαφοροποίηση της
νηστείας παρατηρείται σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της Εκκλησίας. Ενδεικτικά
αναφέρουμε:
1. Την περιγραφή του ιστορικού Σωκράτη (380-450) για τη νηστεία στην εποχή
του: “Ἔστι δέ εὑρεῖν οὐ μόνον περί τόν ἀριθμόν τῶν νηστειῶν διαφωνοῦντας, ἀλλά
καί τήν ἀποχήν τὼν ἐδεσμάτων οὐχ ὁμοίως ποιουμένους. Οἱ μέν γάρ πάντῃ ἐμψύχων
ἀπέχονται, οἱ δέ τῶν ἐμψύχων ἰχθῦς μόνους μεταλαμβάνουσι, τινές δέ σύν τοῖς ἰχθῦσι
και τῶν πτηνῶν ἀπογεύονται… Ἕτεροι δέ, ἄχρι ἑνάτης ὥρας νηστεύοντες, διάφορον
ἔχουσι τήν ἐστίασιν… Τοιαύτη μέν καί περί νηστειῶν διαφωνία κατά τάς ἐκκλησίας
ἐστί»16.
2. Τον ΝΣΤ' κανόνα της Πενθέκτης (692), όπου κατά τα Σάββατα και τις Κυρια-
κές της Μ.Τεσσαρακοστής ορίζεται αποχή από τα θυτά κα τα γεννήματά τους, δηλα-
δή αυγά και τυρί, και όχι από τα ψάρια, πράγμα που σημαίνει ότι η απαγόρευση της
ιχθυοφαγίας είναι μεταγενέστερη επίδραση της μοναχικής νηστείας17.
14
Γρηγ. Παλαμά, Ὁμιλία ΙΓ’, στην Ε’ Κυριακῇ τῶν Νηστειῶν. ΡG 151, 161.
15
Μ. Βασιλείου, Περί νηστείας, PG 31, 181: «Μη μέντοι ἐν τῇ ἀποχῇ μόνῃ τῶν βρωμάτων τό
ἐκ τῆς νηστείας ἀγαθόν ὁρίζου. Νηστεία γάρ ἀληθὴς ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, Λύε πάντα
σύνδεσμον αδικίας· ἄφες τῷ πλησίον τήν λύπην· ἄφες αὐτῷ τά ὀφλήματα».
16
Σωκράτους Σχολαστικού, Εκκλησιαστική Ιστορία, PG 67, 634- 36.
17
«Ὠσαύτως μεμαθήκαμέν ἔν τε τῇ Ἀρμενίων χώρᾳ, καὶ ἐν ἑτέροις τόποις, ἐν τοῖς σάββασι,
καὶ ἐν ταῖς Κυριακαῖς τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς, ᾠὰ καὶ τυρὸν ἐσθίειν τινάς. Ἔδοξε τοίνυν
καὶ τοῦτο, ὥστε τὴν κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίαν, μιᾷ κατακολουθο-
ῦσαν τάξει, τὴν νηστείαν ἐπιτελεῖν, καὶ ἀπέχεσθαι, ὥσπερ θυτοῦ παντοίου, οὕτω δὴ ᾠοῦ,
καὶ τυροῦ, ἃ καρπός εἰσι, καὶ γεννήματα, ὧν ἀπεχόμεθα. Εἰ δὲ μὴ τοῦτο παραφυλλάττοιεν,
 3. Την αναφορά στα τέλη του 12 ου αι του Πατριάρχου Αντιοχείας Θεοδώρου
Βαλσαμώνος, ο οποίος σχολιάζοντας τον 69ο αποστολικό κανόνα γράφει: «Σημείωσαι
δέ ἀπό τοῦ παρόντος κανόνος ὅτι κυρίως μία ἐστί νηστεία, ἡ τεσσαρακονθήμερος, ἡ
τοῦ Πάσχα. Εἰ γάρ ἦσαν καί ἄλλαι, ἐμνήσθη ἄν καί τούτων ὁ κανών. Πλήν καί κατά
τάς ἄλλας νηστίμους, ἤγουν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καί τῆς Κοιμήσεως τῆς ἁγίας Θε-
οτόκου καί τὴς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, νηστεύοντες, οὐκ αἰσχυνησόμεθα»18.
4. Την περιγραφή των πρακτικών της νηστείας στην Ομολογία πίστεως του Μη-
τροφάνη Κριτόπουλου (1625). Ο Κριτόπουλος χαρακτηρίζει τη νηστεία παλαιόν και
ἀρχαῖον ἔθος και αναφέρεται μόνο στις κανονικές νηστείες τις οποίες συνδέει με τη
μετοχή στο πάθος του Ι.Χριστού. Στη συνέχεια περιγράφει ως εξής τη νηστεία στην
εποχή του. «Ὁ δέ τρόπος τῆς τεσσαρακονθημέρου νηστείας ἐστίν ἀπέχεσθαι κρέατος
και τῶν ἀπό τούτου, οἷον γάλακτος, βουτύρου, τυροῦ και ὠῶν, ναί δή και ἰχθύων.
Ἐσθίομεν δέ ὀπώρας καί λάχανα, ἀρτύοντες αὐτά βραχεῖ ἐλαίῳ. Πίνομεν καί ὀλίγον
οἶνον ὕδατι κεκραμένον. Οἱ δέ μοναχοί οὔτε ἐλαίῳ χρῶνται οὔτε οἴνῳ κατά τον
χρόνον τῆς νηστείας, εἰ μή δίς τῆς ἑβδομάδος, ἐν σαββάτῳ και κυριακῇ. Τοῖς δέ Μο-
σχοβίταις καί Ρώσοις συγκεχώρηται ἡ τῶν ἰχθύων ἐδωδή διά τό ἀπορεῖν ἐκείνους
οἴνου και ἐλαίου»19. Κατά την Τετάρτη και Παρασκευή σημειώνει ότι καταλύονται
επιπρόσθετα και τα ψάρια.

Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις η απόφαση της Αγίας και Μεγάλης Συ-
νόδου όφειλε, κατά τη γνώμη του γράφοντος, να διατυπώσει σε συγκεκριμένες δια-
τάξεις το μέτρο της νηστείας στην εποχή μας. Οι προσυνοδικές διασκέψεις έπρεπε να
συζητήσουν το κείμενο των προτάσεων της Πρώτης Διορθόδοξης Προπαρασκευαστι-
κής Επιτροπής και να προετοιμάσουν τις όποιες αλλαγές. Για την υποστήριξη της συ-
ζητήσεως θα έπρεπε να μελετηθούν οι μεταβολές στις διατροφικές συνήθειες κατά
την τελευταία χιλιετία, οι σύγχρονες συνθήκες ζωής, το κόστος των νηστίσιμων (τα
θαλασσινά είναι ακριβότερα από τα μικρά ψάρια), οι ανάγκες της σύγχρονης χρι-
στιανικής οικογένειας και το περιβάλλον στο οποίο ζει (διαφημίσεις, μόδα κλπ.). Οι
κατά τόπους ειδικές συνθήκες θα έπρεπε να καταγραφούν, έτσι ώστε να προβλε-
φθούν, αν χρειάζονται, ειδικές ρυθμίσεις.
Για παράδειγμα η πρόταση της Επιτροπής για τη νηστεία της Μ.Τεσσαρακοστής,
δηλαδή για κατάλυση ιχθύων και ελαίου από τη β΄ εβδομάδα ως την Κυριακή των
Βαΐων, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής, είναι μια πρακτική που ακολουθείται από
αρκετούς πιστούς και η οποία, ως κανονικά θεσμοθετημένη νηστεία, θα μπορούσε να
τηρηθεί, χωρίς πολλά προβλήματα, από όλες τις οικογένειες. Παράλληλα, οι πνευμα-
τικοί θα έχουν τη δυνατότητα να κανονίζουν αυστηρότερη νηστεία στους δυνα-
μένους. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η νηστεία των μοναχών δεν μπορεί να είναι
ίδια με αυτή των λαϊκών, αφού οι συνθήκες ζωής τους είναι διαφορετικές. Η κα-
θιέρωση ως υποδείγματος και όχι ως υποχρεωτικής για τους λαϊκούς της μοναχικής

εἰ μὲν κληρικοὶ εἶεν, καθαιρείσθωσαν· εἰ δὲ λαϊκοί, ἀφοριζέσθωσαν».

18
Γ. Ράλλη- Μ.Ποτλή, Σύνταγμα των θείων και ιερών Κανόνων τ. 2, Αθήνα 1852/9, 89-90.
19
Μητροφάνους Κριτοπούλου, Ομολογία πίστεως (1625), στο Ι. Καρμίρη, Τα Δογματικά και
Συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τ. ΙΙ, Αθήνα 1953, 552-53.
πρακτικής θα οριοθετήσει τα όρια της οικονομίας, αλλά και της αυστηρότητος για
τους πνευματικούς.
Η πενηντάχρονη ιστορία του ζητήματος αυτού αναδεικνύει τη δυσκολία των Ορ-
θοδόξων Εκκλησιών, οι οποίες αδυνατούν να συνεννοηθούν και να εκφράσουν σαφή
και συγκροτημένο λόγο αληθείας. Οι χριστιανικές οικογένειες και οι νέοι άνθρωποι
της εποχής μας αισθάνονται ότι οι επίσκοποι πολλές φορές δεν ασχολούνται με τα
ζωτικά τους προβλήματα, αλλά φιλονικούν για ζητήματα χωρίς πρακτική σημασία,
όπως η διευκόλυνση των θεολογικών διαλόγων κορυφής. Αλήθεια, η Εκκλησία ως
σώμα πως απαντά στις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου, πέρα από γενικόλογες αυ-
τονόητες διακηρύξεις και ευχολόγια; Πώς θα εθισθεί να νηστεύει το ποίμνιο, όταν η
ίδια η Μεγάλη Σύνοδος διστάζει όχι μόνο να αναπροσαρμόσει, αλλά ακόμα και να
ορίσει σαφώς τις τεταγμένες νηστείες και την πρακτική τους, αφήνοντάς έτσι το
βάρος των όποιων αλλαγών στις κατά τόπους Εκκλησίες; Όταν και άλλα φλέγοντα
θέματα, όπως οι μικτοί γάμοι, ο γάμος των διακόνων και των χηρευόντων κληρικών,
το ημερολογιακό ζήτημα, η ορθόδοξη διασπορά, η τάξις της λατρείας, η θρησκευτική
εκπαίδευση, τα θέματα βιοηθικής, είτε δεν συζητήθηκαν, είτε οι λύσεις που δόθηκαν
δεν είναι επαρκείς20;
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ως η κιβωτός της χριστιανικής αληθείας οφείλει στη ση-
μερινή πραγματικότητα να ενδυναμώσει την ενότητά της και να σταθεί κοντά στο
σύγχρονο άνθρωπο με σθένος και αποφασιστικότητα. Για την επίτευξη του στόχου
αυτού χρειάζεται εσωτερικός διάλογος και ενδοσκόπηση, απαγκίστρωση από πολιτι-
κές και προσωπικές εξαρτήσεις και σκοπιμότητες και βαθεία και συστηματική θεολο-
γική μελέτη της πατερικής παραδόσεως. Ευχόμεθα, η επόμενη Αγία και Μεγάλη Σύ-
νοδος να μην αναλωθεί μόνο με τα θέματα των θεολογικών διαλόγων κορυφής, αλλά
να σκύψει στα ζωτικά προβλήματα των ορθοδόξων πιστών, ασχολούμενη με το κύριο
έργο της Εκκλησίας που είναι ο ευαγγελισμός και η ιεραποστολή στο όνομα του Κυ-
ρίου Ιησού Χριστού.

20
Ενδεικτικά αναφέρουμε την απόφαση για το ζήτημα των μικτών γάμων, όπου πάλι η
άσκηση της οικονομίας αφήνεται στις κατά τόπους Εκκλησίες. Είναι, όμως, γνωστό ότι τα
Πατριαρχεία Αντιοχείας και Αλεξανδρείας αναγνωρίζουν το γάμο των Συροϊακωβιτών και
των Κοπτών αντίστοιχα, γεγονός που συνεπάγεται, όπως παρατηρεί ο π. Γεώργιος Τσέτσης,
The Pastoral Dimension of Mixed Marriages, στο Ἐκκλησία, Οἰκουμένη, Πολιτική, - Χαριστή-
ρια στον Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Δαμασκηνό., Αθήνα, 2007, 611, ντε φάκτο ένωση
με τις Εκκλησίες αυτές (« From an ecclesiological view-point this decision is quite interest-
ing, for in fact it implies a de facto unity between the two Churches»!). Αν όμως τα δύο αυτά
Πατριαρχεία αναγνωρίζουν τα μυστήρια των Μονοφυσιτών, γιατί να μην αποδεχθούν και
αυτά των Ρωμαιοκαθολικών, οι οποίοι, από την πλευρά τους, αναγνωρίζουν μονομερώς τον
ορθόδοξο γάμο; Μήπως η αναγνώριση του πολιτικού γάμου ορθοδόξων με ετεροδόξους εί-
ναι προτιμότερη από την αναγνώριση των μυστηρίων των αιρετικών και των σχισματικών;