Professional Documents
Culture Documents
Kimbundu+57 2
Kimbundu+57 2
Ficha Técnica
Título: Manual de Alfabetização em Kimbundu
Coordenador Geral: David Leonardo Chivela e Luisa Maria Alves Grilo
Coordenação Técnica e Científica: António Chamuhongo
Autores: Manuel João Arsérnio, Judite João Conde Sebastião, António Adão
Impressão: Gestgráfica, S.A.
Tiragem: 250.000
1.ª Edição, Luanda, Janeiro de 2012
Publicado por:
África International, Av. 4 de Fevereiro 32 - 11.º Andar. | Telefax: 244 222 311 503 | Telemovel: 244 923 31 32 33
| E-mail: pensador@snet.co.ao | Skype: petrovic8
KIMBUNDU
1.ª Sona ya dyanga Kudijiya
AFIDIKA
4
SONA YADYANGA KIZUWA KYADYANGA
2. Xinda.
5
SONA YADYANGA KIZUWA KYA YADI
1. Tala, zwela, xinda.
ANGOLA
Kala muthu wala ni dijina dye. O jisengu jyala ni majina ma.
O majina ma ene:
Kabinda Lunda wa kutho Namibi
Kunene Luwanda Nzadi
Kwandu kuvangu Mbengu Viye
Kwanza ya suku Malanji Wiji
Kwanza ya sulu Muxiku Wila
Lunda wa kusango Mbengela Wambu
6
SONA YADYANGA KIZUWA KYA YADI
2. Xinda.
K k
M m
A a
W w
J j
N n
D d
N n
Y y
L l
E e
V v
O o
I i
U u
NZ nz
S s
X x
H h
T t
7
SONA YADYANGA KIZUWA KYA TATU
1. Soneka Dijina dyami
eme Dinono
Dijina dyami
eme katala
Katala Dinono
2. Majina akwenu.
K Nzodima f Fula
S Sabhalu n Kaphitule
N Kaphitule m Phalanga
X Makutu s Ximba
P Fula p Sabhalu
F Ximba k Makutu
M Phalanga x Nzodima
9
SONA YADYANGA KIZUWA KYA WANA
Soneka majina a akwenu.
Majina a ibhaku nyi yama
2.2
+ =
1 2 2
1. Soneka o ijimbwete
- Mu ijimbwete sayimu iwejiya?
- Wejiya kididi nyi kithangana kyubhindamena?
- 2º Katungu kahi kala mu itote ni itangu?
25
11
SONA YADYANGA KIZUWA KYA WANA
12
SONA YA YADI KIZUWA KYADIANGA
1. Isoneku ya mukanda wa majina.
Dilombolwelu
Phala kuzowa kikala ukala nyi ngiji.
Kuzowa
Dilombolwelu
Muhatu kandala kukingila.
Dijina dyatata ye Kasule ka Muhongo.
Dijina dya mama ye Madixi dya Kindala.
Madixi
13
SONA YA YADI KIZUWA KYADIANGA
2.
U K A L A S
K A S U L E
A L A T U M
K U Z O W A
U S U M A X
L O T B Y I
U L A Z V L
W O X F B A
Ka - su - le
Kasule
1 - 2 - 3
14
SONA YA YADI KIZUWA KYA YADI
Isoneku ya mukanda wa majina
1. Kamukanda ka kwijiya muthu
3.
Kididi bhu wala: ________________________________________
Sengu kwa Kuvwalela: __________________________________
Sengu ya: ______________________________________________
Ufunu: _________________________________________________
15
SONA YA YADI KIZUWA KYA KATATU
Isoneku ya mukanda wa majina.
Ikalakalu:
Bhanga o kijimbwete kya mulembu we wa kulondekesa mu
kisoneku nyi ukwatekesu wa mulongexi we.
16
SONA YA YADI KIZUWA KYA WANA
Isoneku ya mukanda wa majina.
O mulundu uwalembwa
kuwubanda uwubeya.
Ikalakalu:
1. Soneka o majina a akwenu nyi itangu ya mivu ya.
Ahatu Mayala
01
02
03
17
SONA YA YADI KIZUWA KYA TANU
1. Wadisonekesa Kya?
2. Wala kya nyi kamukanda ka musodi?
Ikalakalu
Soneka o dijina dye: _______________________________________
Soneka o dijina dya sengu ye: ______________________________
Soneka o kitangu kya inzu ye: ______________________________
Soneka o dijina dya sanzala ye:______________________________
18
SONA YA TATU KIZUWA KYA DYANGA
B G I S Ng
F D P T Th Ph
A W K L Z Nz
O H N U X Bh
M E J Y V Mv
Tala o kifwa
- Soneka o majina a jikuku jye jya kamama.
_________________________________________________________
Ikalakalu ya Bhata
Wajikula lukuxi o dikanu phala kutumbula o dijina dya kuku
ye ya muhatu nyi kuku ye ya dyala ya kamama nyi ya katata?
Dijina Lukuxi
01
02
03
Ma Bho le
+ + = + +
1 + 1 + 1 = 3
1 x 3 = 3
Mabhole atatu kwasokolola mu lumoxi kisoka kitatu
20
SONA YA TATU KIZUWA KYA TATU
Mwiji wami wala nyi:
Mama, tata, mona wa kota wa muhatu nyi mona wakota wa
diyala, mona wa ndenge wa muhatu nyi mona wa ndenge wa
diyala, kuku ya muhatu nyi kuku ya dyala ya kamama. Kuku ya
muhatu ya tata nyi kuku ya dyala ya tata. Phange ya muhatu
ya mama nyi phange ya diyala ya mama. Phange ya muhatu
ya tata nyi phange ya diyala ya tata. Twala we nyi ebhwakime,
alawula nyi alulu.
Kikalakalu
a. Athu akuxi ala monzo ye, nyi eye we?
b. Adyakime akuxi?
c. Ana jindenge akuxi?
d. Akuka akuxi?
e. Akuxi amukalakala?
21
SONA YA TATU KIZUWA KYA WANA
Ithangana
22
SONA YA TATU KIZUWA KYA TANU
Italelu ya kumbi
O kithangana Kakithangana
O kizuwa kyala nyi
kyala nyi kala nyi makwinyi
makwinyi ayadi nyi
makwinyi asamanu asamanu
wana kya ithangana.
atwithangana. atwitangana twofele
1. Tambwijila:
a) O kizuwa kyala nyi ithangana ikuxi?
__________________________________________________________
23
SONA YA WANA KIZUWA KYA DYANGA
O jindanji jyami
Eme
Mama Tata
1. Kikalakalu
a) Sota mu mukanda o itote ya dyanga ya dijina dya mama ye
nyi ya tata ye:
U K A L A S
K A S U z ph
A L A Th U Mb
K U Z O W A
Ng S Bh M A X
L O T B Y I
nv L Nd Z V L
W Nz X F B A
25
SONA YA WANA KIZUWA KYA TATU
O jindanji jya mama yami
Mama
Mama ya Tata ya
mama yami mama yami
1. Kikalakalu
a) Bhanga o jindanji jya mama ye.
__________________________________________________________
2. Kikalakalu kyabhata
a) Soneka o jixi jya vwalukila o jikuku jye jya kamama.
__________________________________________________________
26
SONA YA WANA KIZUWA KYA WANA
O jindanji jya tata yami
Tata
Mama ya Tata ya
Tata yami tata yami
O tata ya tata yami nyi mama ya tata yami jikuku jyami jya
katata.
1. Kikalakalu
a) Bhanga o jindanji jiya tata ye.
__________________________________________________________
__________________________________________________________
27
SONA YA WANA KIZUWA KYA TANU
1. Kikalakalu.
a) O majina a jikuku jya kamama ene.
__________________________________________________________
__________________________________________________________
28
SONA YA TANU KIZUWA KYA DYANGA
Kubhitulula nyi kulola.
29
SONA YA SAMANU KIZUWA KYA DYANGA
1. Kikalakalu
a) He kwadimi ima yahi wejiya kubhanga?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
30
SONA YA SAMANU KIZUWA KYA YADI
Mu ukulu o udiminu akexile
mu ubhanga nyi matadi, mixi
nyi ifuba. Mu ubhitilu wa mivu,
o muthu wamateka kubhanga
matemu nyi ima yakamukwa.
O futu ya kikalakalu kiki phala
kudya nyi kudibhandulula.
Udiminu wokulu
1. Kikalakalu
a) O muwukulu muthu wakexi kudima kyebhi?
_________________________________________________________
31
SONA YA SAMANU KIZUWA KYA TATU
1. Kikalakalu
a) O kudima lelu akubhanga kyebhi?
_________________________________________________________
32
SONA YA SAMANU KIZUWA KYA TATU
2. Kikalakalu kya bhata
a) Sota o mawufunu mu mukanda wakayela.
m u l o n g e x i w a n a
m u l a m b i w a d i y A
m u d i m i a i b h e l a
m u s a k i a j i h a x i
m u s u n g i a w a n d a
33
SONA YA SAMANU KIZUWA KYA WANA
1. Kikalakalu
a) Ijiya Kitadi kyetu
34
SONA YA SAMANU KIZUWA KYA TANU
Twejiya kwila mawufunu akamukwa o ukulu.
Mu kifwa kiki mu ukulu, kindala nyi ku hadya.
Kala: ___________________________________________________
Dyaka dya kudya: ______________________________________
Eme ngadi: _____________________________________________
Eme ngidya: ____________________________________________
Eme ngandadya: _______________________________________
1. Kikalakalu
a) Soneka nyi udikisa o yambe ilombolola o ukulu, kindala nyi
hadya.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Maza: ___________________________________________________
Kindala: ________________________________________________
Kiza: ____________________________________________________
35
SONA YA SAMBWADI KIZUWA KYA DYANGA
c) Ufunu we wahi?
_________________________________________________________
36
SONA YA SAMBWADI KIZUWA KYA YADI
Mudimi
1. Kikalakalu
a) O muthu utunga jinzu amwixana nanyi ?
_________________________________________________________
37
SONA YA SAMBWADI KIZUWA KYA TATU
Idima ya kudya
1. Kikalakalu
a) Soneka o idima iwejiya.
_________________________________________________________
38
SONA YA SAMBWADI KIZUWA KYA WANA
Mawufunu oso asokolola ixi.
Mu kiki atokala akala nyi
futu.O kuxixila ikoka nyi
kutexi o ixete ufunu we. Kwala
athu akamukwa akalakala
ku jiseketa jyavulu jya ixi.
Akalakadi we. Akamukwa
akalakala mu matenda.
Enoso ya ene atumbika o
ixi. Asumbisa bhu itanda,
asumbisa mu nzunga ene we
akalakadi. Atokala akala nyi
kijingu kya futu.
1. Kikalakalu
a) Mawufunu woso ala nyi futu? Mukonda?
_________________________________________________________
39
SONA YA SAMBWADI KIZUWA KYA TANU
Kikalakalu kya muhatu
Mu ukulu muhatu amubhangele mubhika. O kikalakalu kye
kyakexile kuvwala, kudima kwinga diyala, nyi twana. Mulelu
ima yabhiluka. Ahatu nyi mayala adilongela kumuxi kutanga
nyi kusoneka. O ikalakalu ya bhata enoso ayibhanga kya. O
ahatu ala kya mu ididi ya katunda.
1. Kikalakalu
a) Mu ukulu o ahatu akexile mu bhanga ihi?
_________________________________________________________
40
SONA YA NAKE KIZUWA KYA DYANGA
Udituminu wa mwiji
1. Kikalakalu:
a) Mwa Ngola sayi ikalakalu ya ana jindenge?
_________________________________________________________
41
SONA YA NAKE KIZUWA KYA YADI
Kifutu
Kabhala mu kalakadi wa ditenda. Mwene amufuta __________
ku mbeji. Ku kitadi kiki ukatulaku _________ phala kufuta o
xikola ya ana jindenge. Kusubhuka kikuxi .
1. Kikalakalu
a) Kabhala wene muwana kyebhi o kitadi?
_________________________________________________________
42
SONA YA NAKE KIZUWA KYA TATU
1. Kikalakalu
a) Itelekete yahi itubhindamena phala kuzelesa o inzu yetu?
_________________________________________________________
43
SONA YA NAKE KIZUWA KYA WANA
Kwinyi nyi moxi dya ixikanu yalungu ku monadenge.
1. Mwenyu unana.
2. Ukwatekesu wamakudya ayuka.
3. Kumusonekesa kyamuvwala.
4. Kumwinga mu kukula.
5. Kumulonga mu ditala dyadyanga.
6. Uyukilu mu unzangala.
7. Kumulanga mu uhaxi wa SIDA mukaxi ka mwiji nyi ana
jindenge.
8. Kumulanga phala kamutalese hadi.
9. Ujingu wa mwiji.
10. Undenge nyi kisangela kya mundu.
11. Ukwatekesu wawutumu ku monandenge.
44
SONA YA NAKE KIZUWA KYA TATU
Mukanda wa ngongo walungu nyi
mawuyukilu a monandenge nyi unzangala.
45
SONA YA VWA KIZUWA KYA DYANGA
Kijila kya 2/2000.
1. Kikalakalu
a) Mu ijila iwejiya soneka o kitangu kya kijila kilanga o
mukalakadi.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
46
SONA YA VWA KIZUWA KYA YADI
1. Kikalalu.
a) O kijingu kitunda kwebhi?
_________________________________________________________
1. Kikalakalu.
a) Ithangana ikuxi iwene mu kalakala?
_________________________________________________________
48
SONA YA VWA KIZUWA KYA WANA
Makudya a lumingu
Mu malumingu alamba mbiji kandanda nyi musa. Phala
kulamba watokala ukala nyi:
1) Ngwingi imoxi;
2) Kizongelu kimoxi kya kandanda;
3) Kizongelu Kimoxi kya fuba;
4) Kaxaxi kaneka ya maji andende;
5) Sabhola imoxi;
6) Mongwa.
1. Kikalakalu.
a) Ulamba o mbiji;
b) Ulamba o kandanda;
c) Uta maji ku mbiji nyi ku kandanda;
d) Ulamba musa.
b) Akulamba kyebhi?
_________________________________________________________
49
SONA YA VWA KIZUWA KYA TANU
Ulolelu wa wijidilu
50
SONA YA KWINYI
Ubhitulwilu wa ima itwadilongo
- Ufunu wahi?
_________________________________________________________
Kalembe Ndomya
Ka le mbe + Ndo mya
3 + 2 = 5
51
SONA YA KWINYI
- Mu ijila yiwejiya soneka kya tokala ku mukalakadi
_________________________________________________________
52
SONA YA KWINYI MOXI KIZUWA KYA DYANGA
Kudisanza kwa ubheka nyi
kwa mundu ima yahi ?
1. Kikalakalu.
a) Watokala ubhanga ihi phala
muthu kudisanza ?
_____________________________
_____________________________
53
SONA YA KWINYI NYI MOXI KIZUWA KYA YADI
1. Kikalakalu.
a) Soneka mukanda wa ima iwejiya ya zongela mu kizongelu
kya menya.
__________________________________________________________
54
SONA YA KWINYI NYI MOXI KIZUWA KYA TATU
1. Kikalakalu.
a) Eye nyi mwiji we, mwala nyi tumikanda twa isumiku ?
__________________________________________________________
55
SONA YA KWINYI NYI MOXI KIZUWA KYA WANA
1. Kikalakalu.
a) Itubhekela mawuhaxi tuyixana kyebhi?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
56
SONA YA KWINYI NYI MOXI KIZUWA KYA TATU
Useye
Phala kukala nyi useye kubhinga kukala bhwazele, kufukena
ixete, kuzowa nyi kusukula izwatu. Monzo yetu we twatokala
tukala nyi useye, wa kukomba, wa kusukula malonga nyi
jimbya, mukonda bhwala useye bhukala kudisanza..
1. Kikalakalu.
a) Mukutu wetu twatokala tuwubhanga kyebhi phala kukala
nyi useye?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
57
SONA YA KWINYI NYI YADI KIZUWA KYA DYANGA
Menya nyi mawuhaxi ajiza:
Ulangelu nyi usakelu.
O mawuhaxi ajiza atunda
ku menya. Mu kiki o menya
akunwa atokala twakatula:
kwafulula, kwata lixibhya
(masonya awana mu kizongelu
kimoxi). Mu jisanzala mwala
mazanga, atokala kwalamba
phala ki bhudivwalele
tuwibamba tubheka mawuhaxi
avulu ukexilu, kala: o wuhaxi
wa kabwalala, wuhaxi wa
kulusa, wuhaxi wa dibwabwa
nyi amukwa dingi.
1. Kikalakalu.
a) Mawuhaxi ahi atunda ku menya he ka asake?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
58
SONA YA KWINYI NYI YADI KIZUWA KYA YADI
Mundu woso wala nyi menya?
Menya mwenyu wa muthu
katena kukamba ku muthu.
Phala kusukula, kulamba,
kunwa, kuzowa nyi yoso
itubhanga, ibhinga menya. Mu
jinzo jyoso mwatokala mukala
lumbungu lwa menya.
1. Kikalakalu.
a) Eye he ukamba menya ukala
kyambote?
____________________________
____________________________
59
SONA YA KWINYI NYI YADI KIZUWA KYA TATU
Kuta masonya a
Kufulula menya lixibhya mu menya
Kuzowa Kuxixila
1. Kikalakalu.
a) O menya abhixila kyebhi monzo ye?
__________________________________________________________
60
SONA YA KWINYI NYI YADI KIZUWA KYA WANA
Twanda zwela ibhekela o
mawuhaxi a kabhwalala,
dibwabwa nyi uhaxi wa
kilu
Sayi mawuhaxi akatesa o
muthu atunda mu kukamba
useye: kunwa menya kosake
mba kudya ki kolambe
kyambote, kubheka kabwalala,
mukonda tubamba twa menya
tudisokolwela mu midya. He
jihamwe jya usuku jilumata
muthu, jibheka dibwabwa.
Kuzeka mu muxitu jihamwe
nyi jilumata jibheka uhaxi wa kilu. Kala kiki, menya atokala
kwafulula; kudya akulamba nyi kubhi kyambote; kuzeka moxi a
wanda phala jihamwe ki jilumate muthu; ki kwatokala kuzeka
mu muxitu.
1. Kikalakalu
a) Kabwalala katunda kwebhi?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
b) Dibwabwa wadijiya?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
61
SONA YA KWINYI NYI YADI KIZUWA KYA TATU
Mu kibuka kye kya xikola dibhulyenu o
mauhaxi atunda mu kukamba useye.
62
SONA YA KWINYI NYI YADI KIZUWA KYA WANA
O wuhaxi wa SIDA
uwusanga kyebhi?
1. Kikalakalu:
a) O uhaxi wa SIDA uhaxi wokulu?
He ubhana njobolo ku
muthu wala nyi SIDA
1. Kikalakalu:
a) Witaya nyi: KIDI mba MAKUTU
Mu kudimenekena isambuka; Kudila kumoxi isambuka; Kukala
kumoxi mu kololo ya kunenena isambuka
64
SONA YA KWINYI NYI TATU KIZUWA KYA TATU
Kudilanga
Ki kyatokala kudisema
nyi isomenu ki yosake
1. Kikalakalu:
Soneka, wana, tanga o mazwi a jimbimbi adikayela:
Kambinza, makamba, musaki.
__________________________________________________________
__________________________________________________________
65
SONA YA KWINYI NYI TATU KIZUWA KYA WANA
Mawuhaxi amukwa
1. Kikalakalu
a) Soneka o mawuhaxi amukwa uwejiya atunda ku SIDA:
__________________________________________________________
__________________________________________________________
66
SONA YA KWINYI NYI TATU KIZUWA KYA TANU
Kusasa uvwalelu
1. Kikalakalu
a) O usaselu yu awubhanga kyebhi phala muhatu kavwale
mboteka?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
67
SONA YA KWINYI NYI WANA KIZUWA KYA DYANGA
Kudisanza ihi?
68
SONA YA KWINYI NYI WANA KIZUWA KYA YADI
O inzu twatokala twikomba
phala kitukale nyi uhaxi.
O makanga atokala twakomba
phala nyi tukala nyi mulenge
wambote. Ki tutena kongeka
ixete monzo. Phala ibolele
monzo twatokala tukanda
makungu phala kwilamba.
69
SONA YA KWINYI NYI WANA KIZUWA KYA TATU
70
SONA YA KWINYI NYI WANA KIZUWA KYA WANA
Mukanda
71
SONA YA KWINYI NYI TANU KIZUWA KYA DYANGA
Kubhitulula nyi kolola o wijidilu
72
SONA YA KWINYI NYI TANU KIZUWA KYA YADI
Kubhitula kwa mukanda wa mukolo wa isoneku
73
SONA YA KWINYI NYI TANU KIZUWA KYA TATU
Kulola kwa kusokelesa
1. Kusoneka dijina;
2. Kutanga dijina;
3. Kusoneka mbimbi jiwana kyambe kimoxi;
4. Kutanga jimbimbi jiwana nyi kyambe kuma wejiya itote;
5. Kubunda itote nyi mbimbi yadyanga ya dizwi:
Kwijiya ibuka mazwi (itote, mbmbi, dilombwelelu, kitangu nyi
kifwa);
6. Kutanga dilombwelelu dyabhebhuluka (mukanda umoxi)
74
SONA YA KWINYI NYI SAMANU KIZUWA KYA DYANGA
Kala muthu wala nyi kididi
kya muvwalela: Sanzala,
dyembu, sengu, mbanza nyi
ixi. O sanzala yala nyi jinzu
jya jindobhi, jyamukwa jya
mixi, jyamukwa jyobebe nyi
mavu. O jinzu ajizambela ni
yangu, jyamukwa ajizambela
nyi jixapha. O sanzala ki yala
nyi athu avulu. O mutumini
wa sanzala amwixana sobha nyi jibhalanga jye. Mu sanzala
tusangamu we jikataka mba tufunga twendesa o dizwi dya
Ngana Nzambi. Mu sanzala mwala inzu yakusakela ni jixikola
jya tumbonga. Tusangamu we atumini akaphutu.
1. Kikalakalu:
a) O sanzala ye ayixana kyebhi?
__________________________________________________________
75
SONA YA KWINYI NYI SAMANU KIZUWA KYA YADI
O dyambu dye dya zukama nyi sengu ye, o sengu yala nyi
jisanzala nyi madyembu ala nyi atumini a kala we, o sengu yala
we nyi atumini e.
1. Kikalakalu:
a) Zwela o katungu ka mbanza nyi ka sanzala.
__________________________________________________________
__________________________________________________________
76
.
Mbanza
O jimbanza ajitumina kwa mutumini wa sengu. O jimbanza
jyasokeka o jisengu. Jyala nyi athu avulu, atumini avulu
amatenda nyi a jiseketa jyavulu jya utumu. O mutumini
wasukuku wa mbanza, utumina jisengu jyoso jya mbanza ye.
Ngola ayitumina ku mukulundu wa Ngola yoso, watungu mu
mbanza ya Luwanda.
1. Kikalakalu.
a) Soneka o majina a jisengu jya mbanza ye.
__________________________________________________________
Ngola
1. Kikalakalu:
a) Londekesa ixi ya Ngola mu mukanda wa Afidika.
__________________________________________________________
__________________________________________________________
78
SONA YA KWINYI NYI SAMANU KIZUWA KYA TANU
Kulola
79
SONA YA KWINYI NYI SAMBWADI KIZUWA KYADYANGA
Isungu ya kubheza
1. Kikalakalu
a) Bhu sanzala ye o kuvwala akubheza?
__________________________________________________________
80
SONA YA KWINYI NYI SAMBWADI KIZUWA KYA YADI
Kusaya
1. Kikalakalu
a) Kusaya wakwijiya?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
81
SONA YA KWINYI NYI SAMBWADI KIZUWA KYA TATU
Kulemba
1. Kikalakalu
a) Eye wasakana kya?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
82
SONA YA KWINYI NYI SAMBWADI KIZUWA KYA WANA
Kumuna idima
1. Kikalakalu:
a) Kizomba kya kumuna wakwijiya?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
83
SONA YA KWINYI NYI SAMBWADI KIZUWA KYA TANU
Thambi
1. Kikalakalu:
a) Katungu kahi kala mu jithambi jiyalelu nyi jyokulu?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
84
SONA YA KWINYI NYI NAKE KIZUWA KYA DYANGA
1. Kikalakalu
a) Lelu eye wene muxila adyakime?
Mukonda dyahi?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
85
SONA YA KWINYI NYI NAKE KIZUWA KYA YADI
Mu ukulu mwadyakime amu-
xila ku athu oso; kyexi monan-
denge, muzangala wa muhatu
mba wa diyala, muzeletete wa
muhatu mba wa diyala, enoso
axila adyakime.
Bhu pholo ya mwadyakime
kaxikilabhu mwixi, kanwina-
bhu uholwa mba makanya; ka-
tena kumenekena nyi dizamba
mba kabunga ku mutwe; mwa-
dyakime wakexile mubhani a
milongi ya wendelu mu ngon-
go wakexile mulundwixi wa
ifwa yambote, ya utumu nyi
wembu mu sanzala.
1. Kikalakalu:
a) Mu sanzala ye mwala adyakime?
__________________________________________________________
86
SONA YA KWINYI NYI NAKE KIZUWA KYA TATU
Ukexilu wa minzangala mu sanzala
1. Kikalakalu:
a) Eye umuzangala anga umwadyakime kya?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
87
SONA YA KWINYI NYI NAKE KIZUWA KYA WANA
Milongi
1. Kikalakalu:
a) Eye wasakana kya?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
88
SONA YA KWINYI NYI NAKE KIZUWA KYA TANU
Kulola kwa wijidilu
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
89
SONA YA KWINYI NYI VWA KIZUWA KYADYANGA
Kididi
1. Kikalakalu:
a) Ihi itwatokala kubhanga phala tukale nyi kudisanza?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
90
SONA YA KWINYI NYI VWA KIZUWA KYA YADI
Ki twatokala kubatula mixi
1. Kikalakalu:
a) O mixi itubatula yebhi?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
91
SONA YA KWINYI NYI VWA KIZUWA KYA TATU
O Matubhya
1. Kikalakalu:
a) Ki twatokala kuta matubhya mukonda?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
92
SONA YA KWINYI NYI VWA KIZUWA KYA WANA
Ubhakelu wa ixete
1. Kikalakalu:
a) Tubhindamena kubhanga ixete mukonda?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
93
SONA YA KWINYI NYI VWA KIZUWA KYA TANU
Kulola
94
SONA YA MAKWINYI AYADI KIZUWA KYA DYANGA
Kulola kwa wijidilu
Mu kiki soneka:
- Sanzala ye ayixana kyebhi?
_________________________________________________________
95
SONA YA MAKWINYI AYADI YALUILU
2+2+2=6
6-4=2
2 x 8 = 16
8÷2=4
96