Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Szweykowscy Botanika Morfologia Tom I

    Uploaded by

    destruencjaa
    25 views192 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    25 views192 pages

    Szweykowscy Botanika Morfologia Tom I

    Uploaded by

    destruencjaa

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 192
    tom 1 Botanika Morfologia Alicja Szweykowska Jerzy Szweykowski rake nee = xs NN ED 2 soe we WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 2008 (Oddi strony yee projhaowal vs Kanan Reker Hansa Koma Reaktor rein Copyright © by ‘saint Noukote PWN Sp. 2 Warsaaiea 192 Copyright © by Wiydavnirwo Naukowe PWN SA Wasa 2008 ISIN 978-83-01-13906.9 41 ISIN 978-83-01.13953-7 wydaw mast (022.69 54321 sks 022 6954081 emi prentepen com i ‘won PRZEDMOWA 64 pierwszego wyslania Bosaniki (1974) uplynglo kitkamaseie lat, W tym e7asic w wick dziatach nauki o roslinach, graybach i sinicach, organizmaeh bedaeyeh Imadyeyinie prredmiotem zainteresowania szeroko pojete) nauki botanicane), zostal dokonany postep poworlujgey poszerzenie lub pogtebienie naszego rozumienia wielu zjawisk, modylikaeie pogkadéw na niektére z nich, czy nawet pojawienie sig nowych hipotez naukowyeh. W poxlrgerniku, ktOry mar praede wszystkim sluzyé studentom, konieczne jest uwglednienie tego postgpu, aby wiadomosci pochodzaee 2 ksirzhi byly jak najblize) aktualnege stam wiedzy. emu celowi ma sluzyé nowe opracowit- nie kolejnego wydania Bosaniki Botanika pracznaevona jest ghiwnie dt student6w biologi na wyzszych uerel- botaniki na (ym kierun nigel plete Wynne dostosowrane byl do progr Ia obontiayacoge te post tat siedemuieyiych, Program ten byl pean mmodytikowany, obeente vas were &wydrily skal mores opracowyrin Ary arse wlanyeh plonow I programy aucranin, Wyma to we Sion eorseyo vakreat tre, 0 rOwnaczeie daje autorom wicks. swobod sraosobi ulgla podrgcaika. Katka obs ttko en bata —morlo}gle Tgutonatyeedgnie uwzledninicn, am gis fo koniceae,osingniginnych {yin hotanganeh Tam perwsry poswigcony jst pede Wseyetin opisow tutto | badowey organizméw punks widasniaontogenery ich ea, as tom drut syste vinintogenctycene, opie Svat ‘rend peokartcjeenyeh key bow rosln gldwnie x pankla wizenia eh py ee eee Privy coraeowania now) wersji podrgeniks dz pomosy byl) Ayerive ul wie oat renyentow. Kolegow botanikur inayeh Wy thowniksw ks. Sz glia wirigemose winnijsesmy pp. prof. Andragjo Batko, prot. Zygmantowi Fignowicsut prot Janowi Korasiowt, pro. Barbarze Mroskig, prot RySZar low Oekone: frat Mar Olveyskig, prot Bolu Rodkiewicz¥i poo. Je sie Siento, Aline Shigeo Piro Sema, pot. Whadystaso- Mi Wolewdsi: peor Adamow Woinemu, dr Danucie Zdebskig) oraz prot. Wa tlemarowt Zakovskiens 1W styeznin 1988 staraniem dyrekeltIniytutu Botaniki PAN w Krakow zor unizowano spotkanie polkin algloganiy mu kidrym preadyskutowano rales nia syatem plondw vastosawanego Ww nusdym podrgcani, grok Instyt a azwlasveza prof. Krystynie Grodziiskie) oraz prof. Kazimierzowi Zarzyckiemu é incumy a to sedecine podeigkowanie SPIS TRESCI Zt wszystkie wg rad, Ke pray ig sews do woskonaleia obeerego, znenionego viydania, autorzy podrgcnika cru sig wysocevoboza ‘at poms W préygolowania muszyaapis ont ryein dagkijemy rOwnich ser decane pp. mgr Alsi Bucrkicwicr, mgr Haline Badnarek-Ochyree, mgr Katare Bucckowskig mgr Bia Chudriekig, libel Praling, mgr Renacks Kowurys ort mmer UrsaliPrusfaki (drs Michalowi Spychake. Szereg tyein zostalo‘mipoiyezo- | nye pre botanikw polskie jobcych, Za pozwolenie na reprodukejy dam haslepujaeym auloron pp. prof. Rarbarve Guns, prof Jbzfow! Madals nu, doe. Januszosit Nowukow, prof, Jadwidze Sismifskig, prof, Junuscowl Star Inichow prot Wladyslawou Wojevodre, a takze prof. Henry N. Andrei sowi (USA) i prof. Hansowi Joachimowi Schweitzerowi (Bonn) Procdmiot { mdunin botoniki 7 ° eee ouch Bod aa Historia botaniki 2 Giiwoe pcypiny butane: » Maloy taal bid Vj roa x 2. KOMORKA 8 2.1, Komérkowe i beckomérkowe Foray Ayla 2s 22) Komik prokaiotyeane Fs Komirt taktonine Fa Komori sine Fa 23. Komik esarionyeane ” “adr omrkowe ie “vaca jade ‘0 Mitochonda 2 Sater ruplinger (ila eplaonatyens) uw ‘Amant Galgego “ Unto. sferoxony ‘we Porokspomy T loksysony ” Rybonony a Mirolubule saikoftsity oi Cytophizmapodsiawowa ant 2k Remdrkn ronan so Prasly st ‘Wosbis ” Sei ‘Kombo » Komorks tance : a Spool | apoyo & Tor ‘8 I Organi yin onic a } 232° Kamérka gogo ® F 24, Podzial kedmécki m0 25. Riimicovani ig Rome eye 6 2. UKSZTALTOWANIE CIALA U PROKARIONTOW, GLONOW 1 GR " 2A, Fommy_jetnokomirkowe 8 7 fF 32, Formy wieskonsrtowe » down wir Jos oie ty » | Uisoe Mitotic | nko Foy fetnne mo Uti a) Plechy komdrexakowe oa | Rorwe) lied Mechy tkowate 2 | Monole s Mechy ‘htendiymayene wm | Tice Posy tkankowe te {so done 4.1, Hipotera (elanowa i gléwne kierunki rozwajw rin tefomowyet m 7 Reiotitnse 412, Uteastowant | bow mach us | Suwa arto i own gamit ms us ares Sows spootita mezakow tn Uiyantoy 4 Uketowane | ows 08. ecayiowyeh im it Ogoekhikiowy 4.3.1, Budowa thanck ie Bulow fiscin szpilkowepe ‘Thai mantematjene im | pai i arena ms | tote nel ep orem Kolenchyma 16 | Prackstalcenia pede i jogo cagsei Sierra im | Toro Kiykmn te | Kner Poon i Dy ne Spier tn Cant Feerme im Gaia Uswry woes i tai Fannie ny tancowe ia | Genie 432, thatown raha 1 2nd onan 2 avigkiw rrdkowych ia Wass 4.3.3, Uksataltowanie { budows kocvenia Mas Lieie palankowe pty Korte, ic motfoloie| odie we 4.4 Formy chogsme rin wich Ment wrtony Foret nr Hioity Hows piewotn Korein 0 Hyer Posie Kavseni bocych ¥praybycych ist Keely Bnlows tm, Kern 15 Metiy Miko tet Torey Wepiyc Kore takin wing min ist Panera Fre hori ta | rn Pracsakents kon va Mommy sire Kermi apktirave i | Sonoda Kone Leive ta Rodiny, mire (ora) Kove podporowe tat Kati ebay tetera) 5 : 42} ROZMNAZANIE SIE ROSLIN 1 ZWIAZANE Z NIM STRUKTURY Keven shoe ta 5. Roonndanie bere x0 Koverte pew ts} TRomnndiaeflnokomeKowxioy psd Be 434. Unetatonane T budown pt ta | Tenmaiaie wepctayne onemin wckomiowyeh 20 at tee Renmneinie yas ark ie Wovens. pe ‘or 52. Rimmininie pone 2» Daaroey kop rm Spain » Mion mn Mekon 3 Menten wizchotkowy pin te 52, Remmi ows iow aye a Dow picrotnn xg us tracing = Sip or a iowe¢glgsne i Frecmiana polo te Sire prj yy a Koen to tonto yeni yi i Kone roma aka prswodcc ron oaczyniowych i Tretcromnrtcan pec pokok 0 nw dea Praemians faz jadeowgeh romania pleiowyn greaie 54. Rormnaanie pleowe F pve pool srl tlmamget Salt. Mek S42. Paprotiki jadoakosartikonwe 54, Paprotoik riznozaroaaikowe SAA. Railay nagoxalyihone © S5) Rosliny okytozalashowe Kiwi ‘Okist Preis Slopki Symes, suey # war kavatowy Kevitostany > Rozwd} iegaspory 1 gimetofitu Sli Rozvij miksospor gamelan angi Podwjne apinaione Biologia anya Apo Prrtenokarpia Nasenie Rozsa Roni) is Lapin nasiena Tank spichryowe sasionia 20 spoczynku ¢ kielkowanienasion Owace Sbudows seks 5.5. Determinasa rdznopostviowose w 6 ea si yk sewojowyin rin enezat w kuliurach in vera s LITERATURA UZUPELNIAIACA skoRownD7, 1 .« WSTEP Przedmiot i zadania botaniki Nava ,botaniku” pochodzi od greckiego slowa hotane — rostina i onacza w zasadzie naukg 0 rostinach, Jednak zagudnienie, co jest, a e0 nie jest rosting, nie zawsze bylo proste i odpowied? na nie te2 nie zawsze byla jednakowa. Do niedawna, mnie} wigee| do polowy naszego wieku, Swiat roslin prasciwstawiano tylko Swiat zwierzat, choé i to rozgraniczenic nie zawsac bylo labwe, istniejq bowiem organizmy Iqezace w sobie cechy roslinne i zvierzyce (niektore wiciowee, sluzowee). Traktow no te organizmy o Iyeznych eeehach jako dowody wspélnego pochodzenia roslin izwierzat Cechami, kt6re przyjmowano za typowo roslinne, byly: samozywnosé, pobiera- nie pokarmu ze srodowiska w formie rorpuszezonych w wodzie (lub w formie gazo- we)) nviazk6w nieorganicanyeh; zawartosé ehlorofilu w komérkuch i zdolnosé do fotosyntezy, praytwierdzenie organizmu do podioza; staly wzrost w pewnych 7 ciach ciala, Nie w kade) geupie organizméw zaliczanych do rostin wystepowaly réwnoezesnie wszystkie wymienione cechy; nicktorych moglo brakowaé, co wyjas nano albo picrwotnoseia pewnych cech bedyeq pozostaloscia wezesnych stadiow rozwoju ewolueyinego organizméw (np. zdolnosé organizmu do swobodnego poru- svania sig w Srodowisku), lub te widrng utratg pewnych lypowo roslinnych cech (ap. sumozywnosei) w toku ewolugji. Opieraige sig na wyliczonych wyzej eechach, do swiata roslin zaliczano twkie ice, grayby, sluzowee, a nawel baklerie, Glebsze poznanic struktury komérek, digki mikroskopii clekironowe), oraz ich sklidu chemicznego, dzigki biochemii, ia proste} dychotomii Swiata istot Zywych na rosliny i zwierzeta. Okuzalo sig bowiem, 2¢ budowa komérek bakterii, prochlorofi- {6 i sinic w spos6b zasadniezy rézni sig od budowy komérek pozostalych organi méw i %e konievane jest oddviclenie ich w wyraznie odgraniczone krolestwo beziad= rowych (Prokaryota) przeciwstawione krolestwu jydrowyeh (dukaryora), Okszato sig mastgpnie, 2 greyby i sluzowee zbyt roiniq sig od roslin chemizmem Sciany Komérkowej i cial zapasowyeh oraz sposuben Ouzywinnia sig, aby mozan je bylo mm pozostawié w podkrdtestwie roslin, i konicezne stato sig ich wyodrgbni podkrdlestwa e jako addziclnego obok podkrGlestw rostin i zwierzat. Sily tendyeji jednake nauka zwana botaniky nadal obejmuje nie tylko wied”e 0 roslinach w obeenym, Scislym znaczenin tego slowa, ale rownie? o grupach organizméw, ktdrymi zajmow: la sig poprzednio, tj. 0 grzybach, sluzowech, si wet bakteriach, bo chog nauka o bakteriach rozwingla sig w obszerng, samodziclna bakteriologig, to méwige © sinicach, trudno pomingé blisko 2 nimi spokrewnione bakterie Zadaniem nauk przyrodniezych, do ktSrych nalezy botanika, jest gromadzenic windomosei pachodeych 7 obserwaeji otaczajgcego swinta i zachodzacych w sim zjawisk ori wykonywanie pomiaréw, zardwno w warunkach naturainych, jak i'w celowo zalozonych doswindezeniach, wykrywanie prawidlowosei w wystepowa- u ziawisk ora proby malezienia odpowieds na pylanie o ich prryezyng, a wige proby ich wytlumaczenia, Zadania botaniki ocaywiseie ogrnicraja sig lo’ kwesti awiqanych 2 grupami organizméw, klérymi sig ona zajnuue; trzeba jednak pamig- ac, 7 % ragji vajmowania sig organizmami Zywymi botanika jest, obok innych dyseyplin, czescig biologi i podsiawowe (corie biologiczne, jak te tcoria ewolugj i teoria kodu genelyeznezo, rodzily sig take w wyniku bad botani cemiych i sx wspélne dla wszystkich organiza Zywyeh, Zadania botaniki sq przede wszystkim poznaweze: w lym s do ta, nauk podstawowych. Jednakze poznanie wlaseiwwosei 1 praw nego pozwala ezlowickowi na coraz.cozumniejsze wykorzystywanie zasobsw przyro- dniezych i podnoszenie dobrobytu oraz ogéinie jakosei zycia ludlzkosei. W ten spo- 6b ecle poznaweze botaniki sq nierozerwalnie zwigzane 7. jej cela wiytkowymi, z czexo wynikaja licene powigzania botaniki mu.in. z lesnictwem, rolnietwem, ogrod hiictwem, przemyslem spozywerym, medyeyny i achron stodowiska. Historia botaniki interesow: alow sig roslinami od zarania swego istnienia, byly one bowiem lla niego Zrédlem pozywienia, materialu na bror i odzienie, a kie sluzyly celom leceniezym. Jednakze © botanice jako nauce mora méwié dopiero wiedy, dy zt czeto rostiny systema. , Klasylikow. é zich budowy i funkejami, Z pierwszyminaukowymi pogladami na swiat roslin spotykamy sig u Arystotelesa (384-322 p.n.c.), kt6ry zebra rozproszone przedtem w réiych dziclach wiadomosei o roslinach, # ponadto jako nauezyciel Aleksandra Wielkieyo mial motliwos otrzymywanin okazéw i apiséw roslin 7 calego znanewo wowenas swints, Wiadomosci te ujql w naukowy system uwzgledniajacy zagadnienia organizagji ciala, odzywiania sig i rozmnazanin rostin, na ktdre jednak nie potratil jesaeze wweeas daé prawidlowych odpowiedzi, Niestely, botaniczne dzielo Arys- totelesa zachowalo sig jedynie we fragmentach. Totcé za ojea bolaniki wwazany jest dopicro uezesi Arystoiel offast (371-286 p.ne.), kléry w swych gliwnych dvicluch Historia naturatua rostin i O przyezynach rostin opisal i nvzwal okolo 550 gatunkdw roslin oraz rozpatrzyt ich budowe, rozwsi i spossb oczvwi podstiwy morfologii i fiziologit rostin (nb. na temat odywiania sig r0 12 Arystotelesa ai niemal po wick XIX panowal falszywy poglyd, 12 ealy pokarm pobierst rostina Korzeniami 7 gleby). Poesy od Hw. pune. a do kori erymskiego nad dwezesnym swintem eywilizae}i Ki jako nauki byl niewielki, « zainteresowanie rostinami wlownie dotyczylo ich prak- tyeaego wykorzystania, Najwatniciszym dziclem przyrodniezym tego czast bylt Historia naturalna Pliniusrn Starszego 27-79 nae), W ktre} opisal on okolo 1000 gatunkéw roslin, Bylo to dzielo © charakterze eneyklopedycznym, zarwieralo niewicle wwlasnych obserwagii autora, a obok wiadomose! naukowyeh wystepowaly 9 nim rownied nienawkowe funtazje. Na wspomaicnie zasluguje autor najwazniejsze) w sta- rozytnose! botaniki farmaceutyezne), lekarz grecki w sluzbie rzymskie| Dioskorydes (Low. n.0.), wymieniajgey w swych dziclich okolo 600 gatunk6w rostin stosowanych ww dwezesne} medycynic. Po upadkw gospodasezym i polityeznym zachoxlnie} ezgsci cesarstwa rzymskie- 10. w Buropie zeujaowrane) najvzaiami barharzyiicéw, Zyeie naukowe na dluészy czas zamarlo, ‘Tradygje nauki starezytuc) praechowywane byly w cesarstwie bizantyjskim ‘oraz w krajach opanowanych pracz Arabow, ktérzy po zajgciu terendw 0 kulturze ureckiej w pilnocne} Afryee i Hiszpanti pracigli wiele zjej osiagniye. Nigjedino 2 ka syeanyelt dziel greckich przetrwalo w przekladzie arabskim. Skawni byli zwlaszeza arabsey lekarze-prayrodnicy, jak Avicenna (980-1037) ezy Ibn-atl-Baitar (XH)X11 w.J. Klorzy znali najwiekszay w tych ezasach lierbe roslin — okoto 1400 gatunkow. W odbudowie i rozwoju nauki w Europie sredniowieczne| zmaczng role odegrat Koseisl praca zakladanie s2kél i uniwersytetow ori popraez klasztory, w ktérych przechowywano | przepisywano diela slarozytne, a takie uprawiano inka. W roz- woju nak przyrodniczych znaczny byl uclzial Alberta Wielkiego i Tomasza z Ak- iwinu, Albert Wielki (1193-1280) w sicdmiotomowym dziele poswigconym rostinom po raz pierwszy od ezasow Arystotelesi i Teoftasta zajmowal sig ogélnymi zaund= nnigniami botanieznynn, jak wzr0st, odzywianie i rozimnazanie sig rostin. Jednakic nawet na pierwszyeh eucopejskich uniwersytetach nauki przyrodnieze nie od raat hyly wyklachane, a i potem botanika zwiqzana byla weig? tylko 2 medyeyny, Rosliny byly bowiem dlugo najwaznicjszym Zrddlem lekéw i jeszeze w XVI i XVI w. wigk svogé botanik6w La Tekarze i aptekarze, Tak? w sredniowieczne| Polsce pierwsze wzniianki o rostinach, znajdowane juz Ww dzielach pochodzacych % XIV w., dotyez rosin leczniczyeh, a na uniwersytecie krakowskim zalozonym w 1364 r. uwzglgdniano windomoset o roslinach na wy kiulach prowsdzonych prez die katedry medyeyny. Jan Stanko (XV w.) w swym slowniku lekarskiny wymienil 523 nuzwy rodlin, w tym 347 dziko w nas rosnacyeh, W epoce odrodzenia, pocmpwszy od XVI wieku, zaczela sig botanika rozwijne sopniowo jako samodzieina nauka, Po obaleniu przez Kopemika geocentrycznego oglu na Swjat zachyial sie takZe antropoventryerny sposi patrzenia ma pray" Aig, a wielkie bakryeia geograficene 7 Kosiea XV wiekw i w wickw XVI ki ‘iwezesnym Luropejezykon ast innyeh kentynentach egromng réAnorodnosé swiatt rotlin, o jakigh nie pisali w rwych dvielich nawet wysoke wéwezas eenieni miarzy arelo wige zbierné 1 obserwowaé fosliny dla celow nie tylko leczni- starofyine), w okresie panowanic rGxlviemnomorskie), rozwej botani- B eayeh, love wikie poznawezych, naukowyeh, nauezono sig je suszyé i konserwownd w postaci zielnikiw, zalozona pierwsze ogrody botanicane, Zaczgla powstawaé naukowa terminologia botiniczna, rezwinglt sig setuka dokladnego opisywania rosin i wiernego rysowania okaziw, co zastapilo wymysine, lecz niewiele zwykle mgiace wspélnego % rzeczywistosciy opisy i ilustracje zawarte w sredniowieoznych dActach typu populamego i w Polsce Ogrodu zdrowia. W ten spossb liezba znanyel roslin zaezgla sig bardzo szybko powigkszaé i pojawily sig pierwsze préby ich naukowej klasyfikacji, ktérych ukoronowaniem bylo dzielo wloskiego bowanika A\ rea Cesulpino pt. O restinach kvigg szesnascie (1583), w ktSrym przedstawil on Pierwszy naukawy system rostin oparty na cochach budowy owocdw i nasion. Ka per Bauhin z Bazylei polozy! nautomiast podwaliny pod jednolite | konsekwentne nazewnictwo roslin, wprowadzajqe podwojng nomenkkiture oparly na rozréznienin pojgcia rodzaju i gatunku, zestawiajqe rownoczesnie uzywane przediem synonimy FT Tikwidujae w ten spossh pewng istniejaea dowd w tej driedzinic dowolnose, powodujaey ezesto nieporozumienia (1620), Duze znaczenie dla systematyki rostin miala Historia railin (1686-1704) angielskiego uezonego Johna Ray'a, w ktdtej opisine zostalo ponad 6000 gatunk6w roslin, % rozrGinicniem jedno- i dws nnych oraz okresleniem i prébq definieji pojgeia gatunku, Innym waznym dzielem byly Klementy botaniki (1694) Francwza Josepha Tourneforta, w ktérym opisino wiele nowych gatunkéw rostin i zostal opracowany nowy system oparty na biidowie korony kwiatowe} Z diel polskich botanikow znany jest x oweyo exasu Herburz polski (1595) Mareina 7 Urzedowa oraz Zieinik Herbarzem (1613) Szymona Syretiskiego, profeso- ra Uniwersytet Jagielloiiskicgo na speciale) juz wiedy katedrae botniki. W dziele (ym zawarte byly doskonale na owe exasy opisy i rysunki roslin, przyeaynile sig ono ponadto do roewinigcia polskicgo naukowego jgzyka botanicaego, © znacrenin 1 nie tylko w naszyin kraju Swiadezy fakl, Ze bylo ono z rorkazu Piotra 10 dwukrotnie tumaezone na jgzyk rosyjski. Niezaleznic od systematyki, pocrawszy od XVII w. ronwijali sig ie morfologia roslin, Za tworeg mosfologit roslin wwavany jest Joachim Jung (15871657), ktory opisal rézne formy lodyi, lisei, korzénia i kwiatiw, wlozenia odgalyzien'i ligei ore wprowadzil nai wnictwa morfologicaw. Wiek XVIU praynidsl dalszy postep w poznanin morlolog! rostin i w rozwoju systematyki. Szezytowym wyrazem tego bylo dzielo szvedzkiego botanika Karola Linneusza Species Plantarum (1753). Uporaydkowl on wszystkie wiadomosei % morfologii i systematyki roslin (ktéryeh znano jz woweras por 10.000 gatunkow), ustalit scisly Cerminologig morfologivzna, podal po raz pierwszy dokladne diagnozy rodzajow 1 gatunkéw i konsekwentnie zastosowal zasidy po- dwwéjne} nomenklitury, stwarzajae w ten spos6b podstiwy nowoezesng} taksonomii roslin. “Te elementy dicts Linneuszt sq aktualne do dvis, Peeeprowadsil on tee klusylikugie wedlug logicznego i konsckwentnego, chot lav. szlucznego, sys lego na budowie kwiatdw. Wiek XVII w Polsce, npkanej najazdami i wojnami ore trudnoseiami wewnel- ranymi, nie sprzyjal rozwojowi oswiaty i nauki, w tym r6wnie: botaniki, Dopiero w drugiej polowie XVII wieku, za exaséw Stanislaw Augusta, znezely g oddradiad | | | nauki przyrodnicze. Zalozono wowezs w Krakowie w 1783 roku pierwszy ogrod botaniczny. Najwybitniejszym botanikiem tego ezasu byly ksigdz Kezysztol Kluk, lor 3-tomowexo Dykejonurza roslinnego (1786-1788) stanowigcego pierwsz pol skq Horg, Ktdra stala sig podstawa dulszego rozwoju polskie} Nlorystyki Do kovica XVI wieku badanie rostin moglo dotyezyé tylko ich zewngtrznego uksztaltowania, Dopiero skonstruowanie mikroskopu, moiliwe dzigki postepowi nauk fizycenych, dalo botanikom do reki prayrzad, klory pozwolil im wejrzeé w We: swngtrang budowe rostin i rozwingé badania anatomiczne, Pierwsze prace 2 te die: ding zaezely sig ukazywaé w XVI wieku, W 1665 r, ukawzala sig Micragraphia Roberla Hooke’a, w ktdrej m.in. opisina zostaly budowa korka i uzyte po picrwszy okresieniv ,,komérka”. Zasadnieze podwaliny wspélezesne| anatomii roslin daly prace Marcello Malpighiezo (Auatome plantarum, 1675) oraz Nehemiaha Gre- wa (Phe anatomy of plants, 1682), Mikroskop pozwolil ted. na odkrycie nieznanego Joti Swiata organizméw jednokomérkowyeh, co bylo zasluga Antoniego van ceuwenhovka (1632-1723). Ulepszenie mikroskopu w wieku XVIII, a zwkiszeza w pierwszej polowie wicku XIX poxwolilo z kolei poznaé wewngtrzng budowe komérek. W roku 1831 Robert Brown odkryl judro komérkowe, « nieeo pééniej, okolo polowy wieku, Hugo von Mohl wprowadzil pojgcie protoplazmy jake tresci komérkowe) bedaee) podlozem ‘ycia. Na podstawie tych j innych szezegdlowych badah anatomicanych i cytologicz- yeh oraz studiéw wlasnych na materiale rosinnym Mathias Schleiden (oraz réwno- exesnie zoolog T, Schwann) wypowiada w roku 1838 pogkad 0 komérce jako pod- stawowym elemencie kazdego orginizmu, znany jako teorka komérkowa, Na preclomic XVI i XVII wick odkryto u rostin istnienie organdw pleio- wych, a Rudolf Camerurius udowodnil wystepowanie u nich rozmnazainia pleiowego (1694), Odkrycia te waupelnione zostaly na poezatku XIX wicku badaniami biologi kwiat6w i zapylinia praz owady. Rozmnainie pleiowe u paproci zostalo odkryte Fopisane prze7 Polka Michal Leszczye-Sumitiskiego (1848). Prowadlzono tee s2e= rox pric nad rozmnazaniem pleiowym glonsw i grzybow. Szezytowym osiggnigeiem 1 tej dzivdzinie byly badania pordwnaweze proceséw rozmnazania wykonane przez Willicima Hofmeistera, uwieficzone odkryciem przemiany pokolet w mszak6w, pap- rotniktw i roslin nasiennych (1851), Wick osiemnasty przynids! te% pierwsze badania fizjologicane w postaci do- Swiadezet Stephena Hales nad krazeniem sokéw w roslinie (1727), oparte na Seis Jych pomiarach i wyliezeniaeh oraz na znanyeh wowezas prawach fizyki. Doniosle odkryeia chemil z koviea XVII wieku pozwwolily (ez na wlaseiwe wyjasnienie proces odzywiania sig roslin, roli ziclonyeh lisel | Swintla. Dokonsl tego Jan van Ingenhousz, udowadninjge, 2e na Swietlerosiiny zielone pochlaniajy dwutlenck wygka i wydzielajs len, w cienmose podobnie jak cvlowiek i zavierzgta — pobierajg ten i wy- sia dwutlenek wexla (1796), Wyrdanil w ten spossb w rosin dwa podstawowe provesy ~~ fotubynteze i addychanie, W Polsve zagudnieniami fizjologii rostin (wy- Imiang gazowit, regeneracia przez rostiny avzytego” powietrza) zajmowal sig jako pivrwszy Jézef Ositiski (17381802). W pierwszej polowie XIX w. bachanit Mikel in cle Sante na busts Viebi- Is usa daly podstawy (eorii mineralne) odzywiania sig roslin, agodnic z kt6rs rostiny nie czerpia % otoczenia gotowyeh “aviqekdw organicanyeh, 7 wleby pobierajg tylko woe i sole mineraine, w przcciwietistwie do leorii humusowe), kisra przyjmowala, ae 2 gleby s pobierane praez rosliny riwniiez s vane, W okresie rozbiorowym nauka w Polsce mink niedude modliwose! rozwoju. W botanice zaimowano sig glownie forystyks, wzbopacaje poznanie szaty rostinne| kraju. Waréd wybitnych Morystéw wymicnié nalery Jakuba Wage, autora Kory polskie} (1847). Wojciech Adamski i Jézel Szafarkiowier. publikowali materialy do Ikopolski, Wilibald Besser do flory Malopolski. Wiel Polakéw pracowalo osiquajge nieraz powazne sukeesy i slwe, jak np. wspomniany wumiriski lub znany ze swyeh bad nad pierwotnt wwski (18221887), Priclom w naukach biologicznych, jaki dokonal sig po ogloszeni (cori ewoh ji przez Karola Darwina, wyeisnal swe pigina réwnied na botanice, przede wszyst- im zas na systematyce roslin, w ktére} na micisve sziucenego system Linneusza zacreto konstruowaé systemy naluralne oparte na pokrewiesistwie lilogenctycznym, 4a wige na rozwoju rodowym poszczegdtnych grup organizmaw. Podstawy do two renia takiego systemu istnialy w botanice jeszcze praed Darwinem. Przyzotowaly je prace Michala Adansona, Bernarda | Antoniego de Jussiew oraz Augusta de Candok le (przelom XVIII i XIX wicku) nad roclzinani i wigkszymi grupami paristwa ros nego, przyrodnicze wyprawy nuwkowe Aleksandra Humboldta (I pol. XIX w,), klé- re poawolily na pordwnanie Nor réznych rejondw geogralicznych i daly pocratek _geografii roslin, wspomniane ju: morfologiczno-pordwnaweze prace Wilhelma Hol neistra, dolyezace mszak6w, paprotnikéw i rostin nasiennych oraz badania Karola Naegeliego nad rozwojem komérek, tkanek i narzadéw. Takie adobycze paleoboti- niki otworzyly nowe widnokregi pred systematyka i umodliwily oduworzenie wi sverexsw rozwojowych, Powstaly nowe, naturalne sysiemy rosin Wettsteina, En- glera j inne, dziekee paitstwo rostinne (obeimujace rosliny oraz erzyby i organizmy prokariotyczne) na yrupy stanowigee réwnolegle, niezalezne linie ewolueyjne. Postgp techniki w drugic| polowie XIX wieku umozliwil szybki rozwej zvlasz za badat eksperymentalnyeh, Dzigki pracom min, Juliusza Sachs, Wilhelm Pfel Fra, Klimienta Timiriazewa zostala ostatgcznic obalona teoria humusowa oxlzywia- nia sig roslin, poznane zostaly dokladnie} procesy pobierania wody i soli mineral nych, (ransportu wody i transpiragji, fotosyntezy, addyehania i pobudliwosei rostin, Proce Georga Klebsn i Hermana Voechtinga nad rozwojem roslin i jego zaleznoseiy od ezynnikéw srodowiska stworzyly podstawy fizjologii rozwoju roslin W dziedzinie morfologii doswiadczaine| badania morfologicano-rozwojowe Ka rola von Goebla, ueznia i kontynuatora Hofin ly wspdkaleznosé for- my i funkeji i daly poezitek organogratit ros sig mauka © koméree, Karol Naegeli zbadal budowe sciany komerkowe) i opricawal hipoteze micelarna struktury, seiany, opisino mitochondria i aparat Golgicgo. Edward Strasburger ‘odkryl mitoze jako proces poprzedzajacy podzial Komérki (1875), a Sergie} Nawa- svin podwéjne zaptodnienic w okrytozalyzkowych (1898). Johannes Hanste podstawie anatomiczno-mikroskopowych badati merysteméw roslinnych wysunal 16 sig komorek roélinnyeh hipotcre histogendw na temat wzrosty i roznicowani 7.3 warstw ,,prakomdrek”. Doiwiadezenia krzyzowkowe Grreyorat Mendla ua rostinach (wykonane w Benie Morawskim i ogloszone juz w 1865 roku, lecz pracoczone wowenis i ,od- Kyle” na nowo dopiero w 1900 roku) i odkrycie podstawowyel praw przekazywa nia cech 7 rodvicGw na potomstwo, znanyeh jako prawa Mendha, daly pocztck owe), waving] dyscyplinie biologiczne] — genctyes. Stwierdzenie nawlego, skokowe- yo powstawania nowych form roslinnych niczaleznie przez Sergius Korzytiskiego oraz, Hugo de Vriesa (1901-1903) dalo poczatek teorit mutaci 'W tym okresic, do kotien | wojny swiatowe}, mimo niesprzyjajaeych warunkéw, powazny byl wklad botanikéw polskich do nauki Swiatowe}, Sposréd wielu wymie- hig (u mozna JOzels Rostathiskiego, autora pieewsze) monogeafi s nile Godlewskiego, wybitnego fizjologa rostin, Mariana Ruciborskiego, zasluzoncyo ww wiclu dziedzinach botaniki, organizatora badad botanicznych i inicjatora wydaw- nictwa Flora Polska, Edwarda Janezowskiego, picrwszego polskiego genetyka, wre- sycie J6zrela Paczoskiego, jednezo 7. tworeow nauki o zbiorowiskuch rostinnych — T= (osocjologii, W dziedzinic mikrobiologii powavane sukcesy osiygneli Seweryn i Hele- nna Krzemieniewsey, m.in. w badaniach bakterii glebowyeh, Adain Prazmowski, je- den 7 odkryweow asymilne}i tzotw atmosferycznego pracz symbiolyezny uklad hak- (cri brodawkowyeh z korzeniami rostin motylkowych, oraz Franciszek Kumieriski, codkrywea mikoryzy. Wielki wklad w rozwv6j cytologit rostin wnidst pracujcy at hie granieg Edward Strasburger. W biochemii rosin wybitne zaslugi polozyl Leon Marchlewski, ktory praycrynil sig macy bucowy ehemiczne) barw- nika folosyntetyeznego — chlorofilu, Wiek XX, zvlawzcza jego druga potowa, eharakteryzuje sig dalszym, burz- liwym rozwojem nauk przyrodniczych, zmieniajacym biologig 7 nauki gléwnie opi sowe) w doswiadezalny i Sisk. Wazny rolg w rozwoju XX-wieczne} biologit ode- graly chromosomowa tcoria driedzicznosci TH, Morgana (1910), wprowadzenie mikroskopu elektronowego do budait komdrki (ok. 1980) i teoria Kodu genetyer- nego J.D, Watsona i FG, Cricka (1953), Szeregélnic due byly osiqunigeia bio- chemii, yenetyki, cytologii, mikrobiologii i Hzjologit. W rozwoju genelyki znacany role odegealy m.in, badania pewnych gtunkow greyhow workowcow (Saccharomyces cerevisiae, Neurospora crassa, Aspergillus i= ddulans), % ktOrych pomocy w roku 1941 G,W. Beadle i B.L. Tatum wykazali, 28 geny kontrolyja synteze bialek enzymatycznyeh. Szybki byl rozwéj fzjologii rostin dzigki zwvlaszcra wprowadzeniu nowyeh me- fod budawezych, radioizotopowych, chromatograficznych, elektroforetyeznych, spe- Ktroskopowyeh i innych. Dokonsno duzego postepu w wyjasnieniu procest Folosyn- tezy. Badania C.B, van Nick, R. Hilla, 8. Rubena w Tatach 1931-1941 udowod- nily, 2¢ donatorem elcktrondw w fotosynterie jest woda i Je 2 wody pochodz wy- dzielany pray Potosynterie then, D, Arnon (1954) odkryl fosforylaciy fotosyntetyeznah) R, Emerson (1957) istnienie 2 fotosysteméw, a M. Calvin (19471995) wyiasnil pragbieg fazy ciemne} w folosyntezie (obejmujgce| wigzanic i redukeig CO,). M.D. Hatch £ C,ReSlack (1965) odkryli eykl C, w wiqzaniu CO,, Posungla sig znacznie ~znajomosé prveiniany avigekdw weotowyeh w roslinach, w ceym due zal pote. ‘atl min, "Airmen, Ds Ne Pranab fe Menken ey el Pole i BJ. Mifin, Odkryte zostaly zjawiska fotoperiodyznnu (W. Garner (HLA. Allaad 1920) i wernalizae (G. Gassner, N.A. Maksimow, TD. tysenko 1918-1920) Wykazano wystepowanie w rstin kkk grup substangi honmoaahych,vevlajuercs igh warost i roze: aukyn (nin, N.C. Cholony 1926, F Went! K,VeTigeecen Wat 1934), giberatin (E, Kurosawa 1926), cytokinin (Skoog 1955) knee seysynowego (F. Addicott 1965) i innyeh. Duge zn mialo opracowanie meto- dy Kullury tkanek roslinnyeh na syntetycznych pozywhach pisse ke Cathey i niezleznie R. Nobécourta w 1939 1 DZ mikroskopow eleKironowemy ost poznana ultrstrktura kom rostinnej, x dzieki biochem i eytochemil skind chemiezy possuregolivch cleat tow Komarkowyeh, Uj co pvlbicinwo mip is ehondriamj ehloroplstumi x jdng strony a bakteriami tsincumni ” incgigh cg uaktunlniloj pozwolil rozwvingé hipoterg (wysunigla da chloroplasts jes og soe F brava C. Mereikowskiego, le potem zapomniana) 0 enlosymbiotjernya re chodzeniu teh organeli, Nowe adkrycin destareryly powatnyeh argemergtut ny is) ponowne postawienie price L. Margulis, DL. aylora’t inneeh ae bee 1967-1971 i " wt aaa W moriologit Walter Zimmermann opracowal teorigtelomowey pochodzenia aks soitn wysigch (1930), w anatonnii nt miei lear Histon hit Zaproponowal teorig tuniki i Korpusu (1924). Daighi zastosouernia metal ane ehirargcanych i kultury i vitro oxgandw i tkanck rozwjaly si buna mortonene: zy rollin (C.W. Wardlaw, R.H. Wetmore jin), W badaniach, w Keoneh, incon metody morlologt + fizjologi, starano sig dae prayerynowe ajhusclone preccce kstallowanit sig ils roiiny podezas rozwoju asobnigrew, Teoh eda seven tego i rozwéj biologit molekularn) stil sip posta Buda rele Re orfogenetycanyeh przez ezyuniki wowgtrrne vilezne Ml zawarte) w kee hed informaeii genelycrne, jak i od srodowiska owngtrmugo, Opmicowanne had izoleji Kométek, protoplastow i oryinel i utezymywan ich vrey tye we nym dtodowisku sto sy wane dla rozwo biotechnologi, Kide midanion soa Serowanie rozwojem komideck i organizmie w povadanym kien se etnias he form @ pozadanyansbladie yenetyemym, Rovsiina inensyunie Inner oe netyezna umodtivia modytikacj informaciiyenetyezne) komarck prove worveerde hic do nih capowiedniego DNA oraz porwata kicrowae proceay biochonieoyed Ww ‘kludaeh beekomekowyeh zi ponoct wyizalowanego zmalylibowaneas lik synteryeznego DNA Rozwéwonetyki, awlasacea populeyinej, pow na wyjas Aloboru natizainego i opracowaniesytetjerng oor evolu Woo uy wind w rox ewolucyinege Kiera diel A. Englera i R. Wetsieina, tanovily w latach OL. 1908 34 pone Wee Komarowa, hadseza llory Azji wybimego systematyke, chologa t Mooi, Dake ‘maczenie wialo odkrysie w 1917 r. prove paleobouanikéw R. Kelston Pa Lae Aobrze zachowanyeh szeaksw rynioltéw, pierwszyeh esiowyeh resin Inco main, vaudziwiay yee rostin 8, obok wspomnianych juz praykladowo Is eo macznie ulatwilo dyskusje na temal powstania roslin wyaszyeh, Wprowadzenie nastgpnie do badai paleobotanicznych nowych, bardzo precyzyinych metod pozwe- lilo na dokladnigjsze wyjasnienie gléwnych linii rozwojowyeh tyeh roslin. Jedaym 2, waanieiszych osigynigé XX-wieczne] systemaityki rostin bylo opracowanie w lataeh 1948-1960 przez Armena L. Tachtadyjana system, w ktérym zostaly konsekwent- , ale i bio- je astosowtane zasidy filogenetyczne oraz dane nie tylko morlologicz chemiezne, palinologiczne i in., nastgpnie kontynuowanic tego kierunku przcz ‘Artura Cronguista, Odkrycia eytologi i biochemii pozwolily tez wykazaé, He glowna ticciaglosé w Swiecie istot Zywyeh przcbicyst nie migdzy rostinami i zaviereetami (uk powszechnic sqdzono od czasw Arystotelesa az do polowy XX w.), leer migaay organizmami nie majaeymi wyodrebnionego jada komérkowego (baktere i siniee) i cala resaiq. Wprowadzony przez R, Whittakera (1959) podzial wyrénil $ oddziel- yeh krélestw: bezjqdrowyeh, pierwotniakow, zvierzat, graybow i rosin, Duta vole txleyralo zastosowanic w systematyes danyeh kariologiemych i biovhemicaych {ehemotaksonomia) oraz metod doswiadezalnych i numneryeznyeh, W eslu wyia nienia pokrewieistw mige7y grupami roslin stosuje sig obeenie, précz metod trady- eyinyeh, takze powrdwnaweze analizy ultrastruktury komérek, zwlaszeza u glondw inizseych graybow, « takze analizy pordwnaweze sekwenc}i nukleotydéw w kwasach nuukleinowyeh i sekweneii aminokwaséw w bialkach Na pocaitku XX wiektr powstaje tez jako odrebna dyseyplina ekologia roslin zajmujgea sig waajemnym oddzialywaniem rostin i ich srodowiska (pierwsey pode recznik ekologii oglosil K, Drude w 1913 r.), Preekonano sig take, 2 rosliny (worn na powierzchni Ziemi zespoly 0 dosé stalym sklidzvie gatunkowym, co stalo sig ppunktem wyjseia do powstania fitosocjologi. Jedaym 2 twiredw tego dziala botan i byl polski uezony Jézet Paczoski. Fitosocjologia stworzyla Scsle metody opisywa- lzlo lakZe zastosowanie praktyezne jako podstawa planowsnia pracks/taloei Srodowiska naturalnego. Rozwingla sig weobotanika jako synteza geograli rostin, ekologi i Ftosogjologii. Badania geobotanicae wspomaga- ne st obecnie przez nowe techniki zviqzane ” obserwacjami sutelitarnymi, tledetek- «jt, metodami izotopowymi, Komputeryzaejy iin, Wazaym zaduniem stalo sig bada- nie flor (ropikalnych w trudno dostgpnych rejonach Ziemi ze waghedu na s2ybkic nisaczenie szaty rostinne) i ginigeie wielu yatunkéw, badanie udzinlu rostin w fonk Jonowaniu biostery, energetyki ekosystemow, ich produktywnosei, zasobow natura nych, a takze zigadnienia zanieczyszczei preemysiowyeh i ochrony srodowiska w celu odwrdcenia kryzysu ekologicznego nt Ziemi eksploatowane) prac ezlowieka resto w sposdb rabunkowy. Zagadnienia geobotanivae wehodea w zakres zaintere> sowania wielkich organizacii migdzynarocowyeh jak UNESCO lub FAO, poswigea- ne si im ogéinoswiatowe inigjatywy jak Migcynarodowy Program Biologiczny (1968-1973) lub program Czlowiek i Biosfers (od 1975). W Polsce po odzyskaniut niepodleglosci w 1918 roku powstaly warunki do s~bszeyo niz4praediem rerwoju nauki, Utworzono nowe uniwersytety i zakkidy bolaniczne, kt6re wra.x poprzadnio istniejyeymi rozpoerely intensywng drilalnose 1a polu ksztalcenia mlodziezy i rozwoju hada nuukowyeh. Powstalo Polskie Towa r7ystwo Botaniezne, wydajace wlasne erasopiama naukowe, wiele prac botanicanych 9 wychodvilo takéc w innych wydawnietwaeh, Najlepi grafia rostin i Fitosoejologia oraz paleobotanika, Whidyslaw Szafer wraz 2 grupa wspélpracownik6w zastosowal po raz pierwszy w badaniach paleobotanicenych aualize pylkowa naszych torlowisk, ie prayezyniajne sig w ten spossh do naszej roslinnosci lesnej. Wybitne zaslugi w poznaniu rostin- hosel keaju i wydawaniu kolejnych toméw wiclkiego dvicls Fora Polska polozvli, obok Whidystawa Szafera, Stanislaw Kulezysiski i Bogumil Pawlowski. Prekussorem, idei ochrony srodowiskn lam Wodziezko, 7 wielkim zaangnzowanici pro- ijacy Koniecznogé ochrony prayrody i krajobrazu, Inne dziedziny botaniki, wy- ace kosttownych urzqdzei i aparatéw, mialy nieco gorse warunki sozwoju 1 kraju dopiero eo powstalym cwoli i wyniszezajqee) 1 wojny ‘wiatowe}. Ale i w (ych dyseyplinach mozna zanotowaé pewne warine na skale Swine tows osiqgnigcin: znany badacz sluzowedw Franciszek Skupiciiski odkryl ist procesu pleiowego u akrazjowych, geupy blisko spokrewntions towe uznanie zyskaly te? pionierskie badania Jana Budiana nad nukleoidem bak- leryinym, Duze zaslugi dla odradzajcej sig botaniki polskiej potozyli tikze Z, Wey- cick, najwybitniejszy (po E. Strusburgerze) polski cytolog rostin, D. Szymkiewiez, zasluaony geobotanik i lesnik, K, Bassalik, wspdttwérca polskie} mikrobiologii, Bl Hryniewiecki, zasluzony florysta é historyk botaniki, B. Malinowski, genetyk i kiero wnik pierwszych w Polsce placéwek genetyeznych, J. Trzebitiski, mikolog, wor naukowe} fitopatologii polskie), oraz wield innych badaezy Druga wojna swiatowa przyniosta eae) nauee polskiej, w tym rownie# bot ogromne zniszezenic i straty tak materiaine, jak iw kadree naukowe). natychmiast po wojnie przystapiono do odbudowy, a nastgpnie rozwijania bas i sekolenia w dziedzinie botaniki. Powstaly nowe uczelnie uniwersyteckie, pedagogi- ane i rolniezs, na Ktérych utworzone zostaly zaklady botaniezne. Postala Polska Akademia Nauk, « w nie} Komitet Botaniczny orwz placéwki takie jak Instytut Botanicany, Instytut Genetyki Roslin, Instytut Dendrologii, Zaklad Fizjologii Ros lin, Zaklad Ochrony Przyrody, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roslin i inne jak Instytut Biochemii i Biofizyki, w ktOrym sq rdwniez zaklady zajmujgce sie pro: blematyka roslinng, Burzliwy rozwéj biologii-w drugie} polowie naszego wiekw nie ominal i polskie] botaniki. Podjgte zostaly szeroko zakrojone badania take w dys- cyplinach slabiej przedtem u nas rozwinigtych, jak eytologia, fizjologia, genctyka, biochemia i biofizyka, po ki Siviatowej. Badania © szcz specialne srodki na wykon: ronwijaly sig Mlorystyka, peo- sdnakie alajae osiqgnaé w tych dziedzinach poziom zblizony do Inyo ie swych za ‘reniu dla teorit i praktyki otrzymuja Glowne dyscypliny botaniczne i rozrastala, tak Ze botanika 2 czasem podziclia sig na szeree dyscyplin nosci poswigconych réinym aspektom budowy i Zycia tyeh organizandw, ich klasyfikagji, wreszeie rsznym grupom organizméw. Dyscyplina © podstawowym znaczeniu dla wigkszosei pozostalych jest_m or 20 Lin, w znaczeniu szerszym obeimujaca wszystkie wiadomosci ‘© budowie organizméw rostinnych (i roslinopodobnych) w réznych stadiach ich rozwoju. Jest to dyseyplina bardzo obszerna, ktora funkejonuje jako szereg wyspec- jalizowanych galezi, Wo xuwezonym znaczenin morfologia moze aznaczié nauke ‘0 zewnglraym uksstaltowanitt organizméw, Morlologia w znaczeniu szerszym obg} muje te? organogratig — naukg w znaczne) mierze pordwnawery o budowie i rozwoju organdw, ana lo mig zaimujgca sig badanicm wewnetrane} struktury organdw, histologig, nauke o budowie i rozwoju tkanek, wreszcie ey tom To gig zajmujgca sig struktura i ullrastruktura komérki. Wyspeejalizowanym «via Jem morfologii jest (ee embriologia — nauka o budowie i rozwoju zarodka, Morfologia jest dyscypling 0 charakterze przede wszystkim poréwna je sig nie tylko pordwaywaniem budowy réznyeh organizméw roslinnych, ale take ich sposobéw rozmnazania i eykli zyciowych. Interesuje sig nie tylko rostinami Uzis ayjacymi, ale rownied. formami dawnych epok h nyini z wykopalisk. Formy te sq przedmiotem badati specjalne) galezi wied7y botani cane} ~~ puleobotaniki Jako nauka pordwnawea morfologia'ma zasadnieze znaevenie dla ta ks 0- nomi, jedne} z najstarszych dyseyplin botanicznych, zwane) tek systema ty 4 roslin, Wyriinia ona, opisuje, mazywa i klasyfikuje rostiny wedlug ich pokre- swienstwa rodowego. Jej celem jest klusylikagja filogenetyezna polegajaca na laczenia Ww grupy organizméw pochodzjeych od wspdlnych przodkéw i odtworzenie w ten sposib filogenezy, tj. ewolueji poszezegdinyeh grup. Cechy uksztaltowania i struke tury roslin byly do niedawna jedynymi, na ktérych opicraly sig badania taksonomi- cane, Dzis jednak coraz wigkszego znaczenia nabieraja i inne dane, biochemiczne, logicane, cytogenetyczne, fizjologiczne i ckologicane. W baduniach tikso- nomicznych na coraz wigksza skale stosuje sig metody matematyezne i analize kom puterowa, Ze wagledu na mnogosé gatunkdw i form roslinnych i rosimopedobnych wyrd7- szereg dyscyplin mniejszych, stanowiacych glownic odgalgvicnia taksonomii, poswigconych poszezezdluym grupom organizmdw, jak algo to gia lub inacze) fikologia (nauka © glonach), briologia (nauka o mszakach), dendrolo- gia ( mach i krzewach), Lichenologia (nauka o porostach), mikologia (nauka o przybach), czy wreszcic bak Ceriologia i inne. Wivine galgzie botaniki wehodza w zakres trzecie| obszerne} dyscypliny, jak jest geobotanika zaimujaca sig caloksrtaltem zagadnien awiqzanych % 10% imieszezeniem i 2yci Ziewii. Obejmuje ona Florysty ke zaiimujaca sig poznawaniem skludu gatunkowego roslinnosei réznych obszaréw Ziemi, ge o- gralig rostin badajgea rozmieszezenic rostin ma Ziemi i rasiggi poszezegdlnych grup i gatunkw, ekologig zajmujqcy sig wzajemnymi zwigzkami migdzy ros linami a Srodowiskiem oraz Fitosocjologig bedaca m0 ablorowiska, roilinnych rokngeych w okreslonym siedlisku, W kare} niemal dziedzinie botaniki metody doswiadezalne i laboratoryjne ww badaniach zyskuja coraz wigksze znaczenie, ale sq elyseypliny, w ktSrych te miele dy stanowiq podstawe dzialalnosci, Nalezy do nich Tizjologia roglin, fologia ro kao deo 2 obyzern i wei rozras sig dyseyplina botaniezna 2ajmujuen sig ezynnoseiami ayciowymi Lakimi jak odzywianie, przemiana materi i energil, przewodzenie sub- staneji, werost, ré¢nicowanie i ruchy roslin. Biochemia rosin bada sktad ial oraz procesy biosyntezy i inne zjawiska biochemiczneszachodzyee Biolizy ka interesuje sig zhuwiskami fizyeznymi towarzyszqeymi provesom zyciowym. Genety ka roslin zajmuje sig zawiskami prackazywan: ech dzieuzicznych 7 pokolenia na pokolenie. Woaysthic galgzie botaniki majy wspélny preedmiot zainteresowai — rosliny, totez granice migdzy nimi exgsto bywaja ni srezeyilnie intersujqee wyniki osiggay badania dotyezyce pogranivat riznyeh dyscyplin: morfologii i fizjologii (morfogeneza i fizjologia rozwoju), eytologii i genetyki (cytogenetyka), cytologii i fizjologii (izjologia Komérki), eytologit i biochemii (cytochemia), yenetyki i bio- chemi (biologin molekularna), anatomii i systematyki, paleobotaniki i systematyki, systematyki i genetyki, ckologii i anatomii, ftosocjologii i ekologii itd. Dyscypling, tora szezegolnie integruje dis szereg dviedzin bolaniki, jest biolowia mole. kularna, ktérej podstawy dalo fundamentalne odkrycie struktury i roll kwasow nukleinowych, zvlaszeza DNA, ktdry w speeyficzne) budowie swych ezastecrek a wiera i prackazuje informacje dotyezice specyficzne) budowy bialek, ktére x kok, awlaszeza bialka enzymatyczne, odgrywajs podstawowy role w ksctaltowanit struke- lury i funkeji komérki. Metody i spossb podeiseia tej nowej galyzi wiedzy biologicz- ne} praenikajg coraz bardziej do badai biochemicznych, genetyeznych i fizjologice nych, 2 nawet laksonomicanyeh Liezave avigeki Iyeza botanike 2 medyeyns \wem i przemyslem spozywezym, Botanik lel rostinami jako drddlem srodkéw le niigciach yonetyki, uprawa ro nietwo) ostre, lesnietwem, rolnictwem, ogrodnict- ska 7 fan mniczych, hodowla roslin apiera sig na osiqee in korzysta glownie ze zdobycry Fizjoloiiroslin, it les z.dendrologii, ckologil i litosocjologii; fitopatologia bada choroby roslin, gléwnie waytkowych, i sposoby ich leczenia oraz zapobiegania im, opierajae sig na osiaunigeinch fizjologii, biochemii, genetyki, ekologii i innych «yseyplin botanies nych. Ogroning rolg odgrywiia rowniez nauki botaniczne (awlaszcza ekologia, fito- socjologia) w rozwigzywaniu zagadnied ochrony Srodowiska czlowicka przed sekod- liwymi skutkami eywilizacji techniczne). W korieu wz irzeba wymienié biotechnolo- zig, nowo rozwijajqey sie wala wiedzy uzytkowe), klére) celem jest wytwarzani skale przemyslow produktéw biologicznych oraz nowego genetycznie material hodowlanego metodami opartymi na inzynierii genetyczne} bacay cinch biologit mote skognoyja interesuiy sig nia osingnig lure) Metody bat ian budowy i rozwoju rostin Rorw6j wiedzy 0 budowie roslin wiaie sig Scisle % postgpem technik badinw- erych, Oko ludzkic nie jest zdolne odrsinié dwiich punktdw, jesli ich odleglose waajemna jest mniejsea niz 0,1 mm, Inaezej méwige, granica zlolnosei rozdzicleze} oka Intztingo wynosi okole 0, mm, ‘Toted dopicro sko fe wiih oskopat swivtlnego przez braci Jannssendw (1590) i nastepni ego ulepszanie pozwoli- fo po ra pierwsay zobaczyé szereg deobnych organizméw (jedno- i kilkukomdr- kowych) oraz wejrzeé algbie] w budowe orgunizméw wielokomérkowych, a takze samych kombrek. Mikroskop swietIny stanowi uklad dwéch soczewek (lub zespolbw soczewek) powiekszajacyeh obrazy oSwietlonych przedmiotsw. Czynnikiem ograni- ezajqcym alolnosé rozlvielera milroskopu jest dlugosé fali Swiatls uzytego do ogwietlenia badanego przedmioty; w zwyklych warunkach, pray swietle bialym, wy- rnosi ona okolo 0,25 jm. Ze wagledu nit stosunkowo mal Kontrastowesé zawartosci Komérki wiele ob- serwagji mikroskopowyeh prowadzi sig na materiale utrwalonym i barwionym, Utewalenie, powodujace praeprowadvenie zawartosci komérki w stan nierozpus cezalny, zwigksza widzialnosé skladnikow komérki i przygotowuje je do barwienia W aaleinosci of uzytego barwnika, jego powinowactwa do chemicanych skladnik6w struktur komérkowyeh, rézne elementy komérki wybarwiaja sig, sta sig Konsteas- towe i latwe do obserwaeji Utrwalenie tkanki wigze sig jednak % je} zabiciem. Obserwaeje prayzyciowe wnelrza komérek sy mozliwe przy uzyciu pewnych barwnikow przyiyeiowych, kt6- ryeh zastosowanie nie wymagi ulrwalenia komdrki, a takZe dzigki wynalezienin metody konstrastu fizowego. Urzidzenie kontrastowo-tuzowe w mikroskopie umo- ‘liwin zamiang r82niey faz Swialla (r6znice lakie powstajyce migdzy promieniami acyini pracz osrodki o rine} gestosci sy niedostrzegalne dla oka) na réAnice w intensywnosei Swiatls, eo pozwala na skontrastowanie struktur 0 16 ne} gestosei, kt6re staja sig widoczne w réznyeh odcieniach svarosci. Inne udoskonalenia mikroskopu swietInego to mikroskop interfereneyjny, be- dey praystosowaniem zasady kontrasty fazowego do oznaczeii ilosciowych suche] masy komérek i ich skladnik6w, mikroskop polaryzacyiny sludacy do obserwacj w Swielle spolaryzowanym skludnik6w komérki o strukturze uporzdkowane} (na wa6r krysztalow), wykuzujace) dwojlomnosé jak np. micele eelulozy, skrobia), ora mikroskop Muorescencyjny, w klérym swiatlo krdtkofalowe (ultrafioletowe) wzbu: dz w badanym obiekcie Nuorescencje pewnych jego skladnikéw (np. kalozy Tub kwaséw nukleinowyeh po ich potraktowaniu oranzem akrydyny). Pray okuzji warto te? wspomnieé mikroskop holograficzny, w kuérym wywa sig Gwintla Inserowego i Kléry daje moZliwosé: otr7ymania @éjwymiarowego obrazat badanyeh struktur. Znaceny postgp nauki o kombrce umodliwilo skonstruowanie w latach tzy- dviestych maszego stulecin mikroskopu elektronowego, Zamiast Swiatls (Fotondw) uaywa sig (u strumienia elektrondw o znaczniv nizsze} dlugosci fali (ok. 5 pm), co pozwalt na uzyskanie w (ransmisyinym mikroskopie clektronowym zlolnosei roz- dieleze} do ok. 0,5 nm, 500 suzy wigkszej niz. w przypadku mikroskopu Swietlnego. Bunkcig soczewek w mikroskopie elektronowym spetniajy eletromagnesy, a we- woatre mikrotkopu panuje préznia, Badane obiekty musza wige byé odpowiednio utrwalone ze wgledu zariwno na koniecznosé dokladnego odwodnienia, jak i za- chowania ich struktury. Do skontrastowania obrazu stosuje sig rézne techni, jak np. impregnowanic preparats metalami eig?kini 2 Odiniany mikroskopu clektronowego transmisyjnego jest miikroskop skaningo- wy, drialaiyey na zasadzie odbicia elektronéw od powierzchni preparatu oraz emis elektronéw wiérnych. Obrazy x mikroskopu skaningowego cechuja sig wielka glebig ostrosci i plastyeznoscia. Choe wige jego zdolnosé rovalzicleza w poréwaaniu 2 mik- Foskopem transmisyjnym jest niewysoka (10--20 nm), oddaje on jed slugi w badaniach powierzehni struktur komérkowych i tkanck, Zwigzkiw prec. strennych migdzy tkankami itp, Do badunia struktury powierzchni blon uzywana jest technika kriorytownict= wa, polegajaca na zamrozeniu tkanki, lamaniu i rytowaniu — sublimacii w pron keysatal6w lodu z hydrofilaych powierzchni blon, Metody eytochemiczne i histoche- Imiczne pozwalaja badaé sklad chemiczny i razmieszezenie substancji w nienarus7o. nnyeh Komirkach i tkankach, Technika ta lyezy metody chemicane i mikroskopowe, Moina za joj pomocy wykrywaé i lokalizowaé w komérkach kwasy ukleinowe bialka, wiclocukry, thuszezowee, nicktsre zvia7ki nicorganiczne, a w pokyczeniu 2 ey. tofotometria dokonywaé oznaczes ilosciowych, Znaceny postep w badaniu przemian komérkowych umozliwila autoradiogea- polepajgca na wprowadzeniu do komérki zwigzkéw zakowanyeh izotopan radioaktywnymi (np. “C, *H, ”P) i éledzeniu ich losu, (. miejse whyezenia w syn tetyzowane w koméree substingje exy struktury, ezasu ich itp. W tym cel preparaly pokrywa sig specialny emulsja fotogra w ktétej po wywolaniu auto- Fadiogramu obserwuje sig zaczernione ziarna metalicenego srebra pond miejscanni, w ktorych w komérce znajduje sig radioaktywny produkt Komoérki i tkanki mozna tex izolowaé x organizmu rostinncgo i umieszezae w warunkach aseptycznych na syntetycznych pozywkach w specjalnych naczyniacl (szklanych probdwkach, kolbach itp.), zapewniajge im sziucane srodowisko od po- wiednic do Zycia i rozwoju. Ta metoda, zwana kultura in vitro (yw szkle") umoztiv' Sleczenie funkejonowania i rozwoju Komérek, tkanck i organdw roslinnych Ww wit, runkach éeiéle kontrolowanych, Moidliwe jest takze izolowanie posaczexstnych frukeji subkomérkowych praz homogenizagje tkanki rostinnej (np. przez roztarcie) w odpowiednim zbuforowanyin Foztworze, a nastepnie rozdzial poszezeg6lnyeh clementw (frakeji) homoge przez. wirowanic. W zaleznosci od sily wirowanis., gestosei Srodowiskir i rozmiaréw poszezegslnych clementow komidrkowyeh opackija one w Kier probéwki r6ina szybkoscig. Otrzyn lone skladaiki komdrki mozna nastgpnie poddaé analizie chemivane), enzymaityernc) ‘in. oraz Sledvié w Scisle kontrolowanym ukladzie povakomérkowym vachodzice Ww nich przemiany. nku dna Ne _W ten sposdb frakeje zawierajgce okes- iy 2. KOMORKA 2.1, KOMORKOWE I BEZKOMORKOWE FORMY ZYCIA Komérka stanowi najmnigisza jednostke biologiczng zdolng do samodzielnego pevcie wsrystkich cech Zycia w srodowisku nieoZywionym. Pojawienie sig form komérkowych bylo prawdopodobnic najwazniejszym i decydujaeym etapem cewolugji fycia na Ziemi. Znane sq wprawdzie i dis berkomorkowe formy Zyeia wirusy. Wirusy utworzone sz kwasu nukleinowego zawierajgcego informacie genetycany do odeworzenia (syntezy) potommych e”astek wirusa, Nie majy jednak zalonosei do samouzielncgo dokonania tego procest, gay nie dysponujs whasnym, aparatem metabolicznym w postaci adpowiednich ukladow enzymatyeznyeh, Bialki wehodzace w sklad witusdw nie pelaig funkeji metabolicanych. Si to bialka ostony pelnigce role ochronne ora ulatwiajyce wirusowi prayczepianie sig do komérki i wprowadzenic do nie] wirusowego kwastt nukleinowego (bialkows oslonka zvykle pozostaje na zewnatrz. komérki), Dopicro po wniknigeiu do Zywej komérki wirusy slaja sig zdolne do przejawiania aktywnosel Zyciowej dvigkt wykorzystaniu systemow enzymnatyeanych, a take metabolitéw i enersii komérki do syntery whasnyeh sklad~ nikow. Si to wige Formy pasozyiniere, niezdolne do preciawiania aklywnosed Zycio- we) poza Zywymi Komérkani, Jest wobee tego wapliwe, aby mogly to byé pozos lalosei ,,chemicmego” etapu ewolueji, gdy komérki jeszcze nie istninly, iaaby mozna je traktowaé jako pierwotne bezkomérkowe formy Zycia, Jest znacznie bardig} privdopodobne, 2 x} to formy widrne, kiSre powstaly z komérek. Mona sobie wyobrazié dwa sposoby ich powstania. Moga to wige byé dawne formy komérkow: ktére w wyniku pasozyiniczcgo trybu Zycia, x reguly prowadzacego do uproszczeni budowy i funkeji pasuzyta, tracily stopniowo struktury komérkowe i systemy en” zymalyezne, a2 zostaly zredukowane do Formy zlozone) z.kwasu nukleinowego i bia- ka, do funkej! roxnnazania sig Kosztem komOrck Zywiciela, Lamy drouy powstania wirusdw moglo byé oderwanie sig. fr genclyeznego komérck 25 (rawierajgeyeh kwvus Sei do szybszego rozn ikleinowy) ‘ich ussamodzielnivnie si, & nawet nabyeie zdolno- ania sig niz pozostate skladniki koméeki. Wo wynikiy nie Kontrolowanego rezwoju tych Frag iepowalo uposted wreszeie Smieré komérki. Usamodictnione hagmenty material genetycznego uwalaialy sig 7 kognérki mavierzystej po jej Smicrci i wnikaly do innych komsrek, rozmnaajae sig dalef. Poeratkowo praechodzity z komérki do komérki w Formic kwasu nukleinowe- 20, % ezasem 7a$ nabywaly zlolnasei do wywolania w koméree-Zywicielu syntery spécjainego bialka, ktdre otaczalo kwas nukleinowy i ulatwialo jego przetrwanie w okresie prazisciowym pray zmianie komérki-zywiciel. Komérka moze nie tylko przetrwaé, lecz taki ronwvijad sig i rozmmaiaé w Sro- dowisku materi nivozywione}, pobierné 7 niego pokarmy i syntetyzowae wh owe sklidniki, Zdolnosé komérki do zachowania wysokiego stopnia orgunizacji Ww nisko zorganizowanym otoczeniu pochoclzi praede wszystkim z postadania pelngj infosmacji genetyeznej zakodowane| w DNA zlolne) do samooduwarzania sig w pro- cesie replikaeji, 1 zwlaszeza do wyraiania sig w provesach syntery wszystkieh rod jow RNA niczbgdnych do syntezy pelnego zestawu bialek strukturalnyeh i enzymic yeamych. Bialka w postaei protoplazmy stinowia podstawe struktury komérki jako uukladu 2ywego, Ich laicuchy, tworzge prawdopadobnie sieg, audajy protophvzmie wlasciwoxei vorganizowanego Zelu. Jako enzymy 2 kolei maja wliseiwosei katalizo- vaosei reakeji zachodzyeych w koméree, w lym syntezy wszys krich innych skludnikow niezbednych do Zycia komérki Provesy te wymagaj zaréwno oddviclenia reakeji pr a kontaktu i wymiany 2 tym otoczes uunkeje te spelniajs blony plazmatyezne zbudowane z lipidéw i bialck. Blona taka w mikro= skopie elektronowym prredstawia sig jako struktura geubosei ok. 7 nm, zlozona 23 warsbw, srodkowej przezroczyste| dla elektrondw (sme) i dwéeh niepraezroceys lych (ciemnych). Warsivg jasna lworza lipidly (glownie fosfalipidy) stanowigce pod. stawowy skkidnik blony, Na podstawie zachowani sig lipiddw w Srodowisku wod- nym pryimuje sig, 7 warstwa lipidowa blony jest podwdina, prey ezym hydro fobowe laveuchy kwassw tuszezowych (,ogony") zvedeone si ku sobie, zs hydro- Tilowe grupy polarne (np. lostoranowe) na zewingtrZ (tys. 2.1), Jesli chodzi o bil owe skladniki blon, (o ostatnio prayjetym modelem ich wlozenia, majlepie) wyjas- yeym roane wl iodel plynne} mozaiki, Przyjmuje sie Ww nim, 2 bintka ezgéciowo znajduja sig na obu powierzchniach warstwy lipidowe), cagiciowo si W niej zagkebione, ezgsciowo przechoxlzy przex nig z jednej strony mt miany materi od otocze tlio, MINILEN . JOUTUUU NU ys 24, Caster lipid i graney fae wont (A) one 0 nbs waste pions w Bue 26 ys. 22. Plymno-mokiowy’ ml blony. Baths ronnieseerone wa powiettii, zglgbione lub pez jc pret poawjng wastng pit Iaje blonie plynnogé i elastyeznosé oraz tutrudnia przenikanie wigkszosei ezasteczek rozpuszezalnych w wodzie (ilnie polar- nych, hydrofilowych). Skladniki bialkowe stanowig kinaly do praenikania ezaste ezek rozpusvezalnych w wodziv, ponudto, ze wzgledu na swojq réznorodnosé i zmiennosé, wyjasninjg szereg whaseiwosei blon, jak ich asymetrig, roéne aktywnosei cenzymatyezne, przyimowanie sygnalow 7 oloczenia oraz zmiany w zatleznased od stanu komérki (np. wieku) , Odkdzielenie cytoplazmy komérki od Srodowiska jest najpierwotniejsza funkejy blony. Taka blona nosi nazwe blony komérkowe), blony eytoplazmatyezne| czy (ez uw rodlin — plazmolemy, U wysej zorganizowanych istot Zywych blony it tek wewngtre komérki okreslone praedzialy (np. organelle komérkowe), sposib niezaleme zachodzenie w nich réznych procesow. Zjawi ntacjy komorki drug (Fys. 2.2). Lipidowy skladnike umodliviajge w ske fo nvzywamy kom partam lyeyte botaniku obsimowala widze nie tylko o typowo roslinnyeh saino- izmach vielonych, ale réwnicio grapach organizmdw eudzozywnych, sliwnie roztoczy, kidre ze wagiedu na swoj spossh werostu, uksztaltowanie ciala i pobieranie pokarméw na drodze dla wydawaly sig nalezeé do Swinte rostin, Od ddawna jecnak wiadomo bylo, 2e ma preyklad wirdd jednokomérkowych form pel ‘aikowalych Gy wicioweowych byly organizmy, kidre spelnialy warunki preynale/~ hosel vardwno do Swviata rosin, jak i zvierzat, i stinowily prvedmit badat zar6wno hotaniki, jak i zoologi. Z drugici strony reravej metod badawezych ostatnieh dze- sivtiolec ponwull mykise gkibukie inane rénsice w budowie komérek w oF 2 ganizmow, ktéve dawniej bez wahania zaliezano do Swiata rostin, Dotyczy to rwlase ‘eza bakCeri i sinic, w powaznym stopniy ravwnied przybow. Wymaga to addvielnege oméwienia budowy komdrek prokariotyeznyeh, komérek grzybow | typowych ko- mérek rostinnych. 2.2. KOMORKI PROKARIOTYCZNE Zasadnicza rznica w budowie komérck stala sig podstawa wydziel nic jako geupy Prokaryota preeciwstawiane| grupie Kukaryota, abejmujqee| resalg organizmow Zywych. Komérki prokariotyczie odzmaezaja sig aly rozmiaran Ww wigkszosei przypadkdw nie przckraczajqeymi kilku mikrometréw. Ich buslowa jest stosunkowo nieskomplikowana (rys. 2.3). Charakteryzuje sig ona praede wsrystkim slabym nt ogél rozwojem wewngirzkomérkowego systema blon, w wielu przypad- olecako Siveowa “nating, tena epgten ‘iting ons SS ys 2.2. Komik prokariotycna ich blona otaczajqca eytoplazme stunow jedyng strukturg bloniasty komérki, Ko- mnorki te preede wszystkim nie maja oddzieioncgo blona od eyloplazany jadra komo- rkowego. Komdrkowy DNA wystgpuje w eytopizmie jako pesto zavinigty kigbek © wyraznym, leez nieregulamym zarysie, tworzacy w koméree obszarjadropodobny nazywany nukleoidem, Nié DNA stanowi normalna, podwéjna spirale, ma llugosé 300—1400 jum i jest zamkniela w kolista pelle, tan, pozbawiona jest wolnych kofeéw. Prokariolycay DNA nie lworzy regularnych polezei x binlkami, jak DNA chromosomaw w jadrach komérek cukariotyeznyeh, Nazywany jest c7esto .cliromosomem bakteryinym”, jednak — ze wagledu na wspomniany ranieg luaywana bywa réwnici nazwa genolor, zaproponowana pracz Risa w 1961 r. 28 DNA moze (ez wystepowne poz nukleoidem, jako niewielkie koliste exasteezki plaxmidéw, Plazmidy nie ziwierajy jednak informacji genetyezne} niezdedne) do Zycia komatki, gay? mos w komarkach wystepowaé crasowo, a ich utrata nie powoduje zasicniezo upostedzenia funkeji komérkowyeh. Zawarta w nich inforn dotyezy dodatkowyeh eech komérki, jak opornosé na antybiotyki, zdolnosé do symtery enzyméw dla drugorzgdnych szakéw metabolicaych i i. Cytoplazma komérck prokariotyeznych jest esta, nie wys 1 nig ruchy lub prady. Zawiera liezse (ok. HDO00 na komérke) rybosomy, roAniqce sig wielkoscig ox! rybosomd wystepujieyeh w eytopkizmie komorek eukariotycznych. Ich wymi ry wynosza do 29 nm, a wspdlerynnik sedymentacji 708 (jeduostek Svedberyay Ww komérkach eukariotyezayeh 80.8). Rybosom prokariotyezny sklada sig 2 dwéch podjednosick o stalych sedymentacji 30 i 50S. Cechy tes) wazne ze wagledu na podobieiistwo rybosoméw prokiriotycznych do rybosoméw_mitochondrialnych i chloroplastowych w komérkach eukariolyeznyeh, co stanowi glowna prskanky sveroko «yskutowane| hipotery © pochodzeniu mitochonslriéw i chloroplistow ox cendosymbiotyeznych komérek prokariolyeznych (,hipoteza endosymbiotyezn", ey es { free, hecoen, be fe fb Gu peotya ee ancy cocon ~, WN ge a er | ; eciyaghsozomino was acelylmiremicomy ys. 24, Pepylotixan prokariotycrneSckany komiskowe) 2 ktdry exytelnik spotka sig jeszeze ni dalszyeh kartach ksigZki), W komérkach © intensywne} syntezie bialka rybos struklury polirybosomalne — ze spoly polyezone wspélny niciq inlormacyjnego RNA (mRNA). Cytoplazmg otaez blona bialkowo-lipidowa, 1 wigks7oxei prokariontéw podo= bna do cyloplaznatycznej blony komérek eukariotyeznyeh, Blona ta speinia w kos Gmorkuch prokariotycznych wiele funkeji: pobierania pokarm zynowania energii. W jedaym preynaimnie} m W tym miejseu ez aezyna sig proces jezo replikacii, Z wpukien blony eylopl Imaltyezne} powsiaja rézae inne struktury bloniaste wystepujace we wugtrat wiely Komérek. Cytoplazma, zawarte w nig) steuktury oraz otaczijgea eytoplazing blona stanowig istotny Zywy uklad komérkowy nazywany proto plas tem, U niemal wszystkich prokariontéw komérki wytwaraia na zewnglr” blom cytoplazmatyemne) sztywna seiang komérkowg. Zasadnicay zrab tej Sciany stanowit Iufcuchy mukopeptydu (avanego inaeze} peptydoglikanem tub mureing), Jest to polimer zhudowany 2 pochodaych aminoewkréw: kwas. acelylomuraminowe i awetyloglukozoaminy, polyezonych w kilkudviesigcioczlonowe kafcuchy, slo kid yeh dolgezone sy krdtkie peplydy wigiaee ze soba huicuchy wielocukrowe jakby Popraccenymi mostkanii (rys. 2-4), Bardzo ezgsto jedaym 7 aminokyw: yeh peptydowe mostki jest — zamiast lizyny — was diaminopimelinowy, Wickszoié komérek prokariotycznych dodatkowo oslonigta jest sluzowymi oto cakami lub luinie| ze Sciany Komérkowa zaviazanymi warstwami shiz. Slucy te tuajecescie} utworzone sq x wielocukrSw i ich pochodnych, nickiedy w ich sKlad wehodzy tei, peptydy. Komaérki bakteryjne Bakterie sy obiektem zainteresowania botanikow ze wegigdu na podobieristwo ich budowy do sinie, Kt6re z kolei pod wegledem Fizjologicenym (datyezy to praede: vwszystkin procesu fotosyntezy) podobne 84 do rst Najmnigjsze i najproseiej zbudowane komérki wystepuja u mykophizm, Sa one G. pozbawione Sciany komérkowej, skladaja sig z mitlego nukleoidu otoczone. ienka warstwa eylopkzmy i blompeytopluzmalyezig. U archebakterii scans ma higco inna budowe chemiczny nix a pozostilych baker — nie wystepuie Ww nic} was muraminowy, U bakterit gramujemnyeh (nic barwiqeyeh sig trwale fioletem goryerkowyin) mukopeptydowa Sciana komirkowat jest stosunkowo cienka, a w je} Zewngteane| \warstwie wystepuie charakterystyezny kompleks bialkowo-lipopotisacharyelowy. Th Kterie gramdodatnie (barwigce sig wale Toletem goryezkowym) majq Seiang komo Kowa gruba, zlozona 2 wickt warstw mukopeptyda i porbaviony bislkowo-polst charydowego kompleksit. Obecnoscig lub brakiens tego kompleksu, a zavlaszeta fego sklacniks lipopolisacharydowego, tunaezy sig wiele r6inie migelzy bakteriani vamdodatuimi i gramajenmny in Nicktére komérki bakteryine wylwarzija organelle ruchu — rzgski. teh bundox wa jes! macaie prostsza niz. wici komarek eukuriotycenych. Sq to eytaphizaatyor, 0 mawierajgce koncentrycznie ulozone blor une (rys. 2.5). Mezosomy sq or- Miblditill nome LMM Mille a ys 25, Ronan) mero salen “ @ Gflopo, | * —pgenerzyhawate ——rrhomate Hays. 26, Cialka ehromacoforowe hakteri, A — pycherykowate, HB rurkowate, © — 2 wurstwowym systemons hon wewngtranyl 3 energelyeznego — ATP. Bylyby wige strukturami analogieznymi do mitochondrigw Komdrek eukariotyeznyen, Zawieraja extochromy, ATPaze i inne enzymy kavieueha ‘oxddechowego, Mezosomy sa teh miciscem zakolwiczenia nukleoida | biorg udzint w procesie rozdzialu nukleoidéw po podziale oraz przy Wworzeniu nowe] blony po- przecznej podevas podialu komérki Ciatka chromatoforowe si réwniey bloniastymi pecherzykami tub rurkami, exes to zawieraja warstwowo ulozony system blon wewnetemych (rys. 2.6). Cialka te, \w istocie swej podobne do struktur fotoxyntetyeznych — tylakoidéw u sinie i roslin, wystepaja_w baktcrii fotosyntetyzajucych. Barwniki fotosyntelyczne — chlorofi wotenoidy - whudowane sq w bialkowo-lipidowe blony cialek chromatoforowyeh, rzkomérkowe struktury bloniaste wystgpuja lez w gatunkbw bakteri Jol easteczkowy powietrza oraz u bakteri nitrylikujqcycl, atleniaj eych amoniak do azotandw, W eytoplizmic komérek. bakteryjinych mogg tee wy- sigpowaé wlrely (inklizje) substaneii zapasowych, Rozpowszechnione lad kropelki kwasu polihycroksymasloweyo, poza ym spotyka sig zinrenka nicor- anicanych polifosforanéw, wielocukréw, kropelki tlusacziv, a nawet siarki (a bak- teri siarkowyeh), Batre obser sig opsormng rorednoseiysposotw akiswiania sg, uel enc typi Dvemiany materi. Wighsins stanowiy formy rozincroWs. sup rotityezne, ‘ywiace aig tig nate onganieng, Rezem 2 grayban ogre one wa 4 role w kena prints w zy “Zaysdeigezamy in wohl gba cial oainnye i viergcych, stopniows a elo rosie tigre iconanicanyeh. W ten spossh baklenezapobicgsi gronsidzei sg mart) mater orang or umostiwaigprzechodzzaie do glebyprosiyehzovigkin. 1 Kete} oa ae bye panennie pobre pees asliny i auyte do blow nove Hye me ‘Wick haktert je w warunkach denowych Fle Wigksaole kere nie Uenowe jest di nih fete ener noel ra w proeesie eld ychanin eviews wl wey, bxie ch jodnak eharakteryayje nckompetne allenic wigzkdw onganinyeh. De tach nae pray! bakterie octowe ulleninjgce alkohol elylowy tytke alo su vstowene. Wiele organi bakteryinych ma zdolnoshestlenowepo rorkly eskrcw 4 vayskiwania sl engi. Si to fermentacyne analogierne do oxklyehania,ealbywaigce sek er ue Hen dae owyeh produktow pene charakterystyeze avi orniane (na te awigki mil en, psi ‘any est woud), weillg ktbrych rozedzniamy typy Ferment, ak alkbolowa, mien, Propose fine proityeme ody winnie sisi lanai do 2yca w searunhach bezlenowyh a dl coc Sind ‘ineych niedalekim: pokrewieiswic 7 picrwouuyen Forni Ayeis, Pryjmne sig bowie wap ‘e warunki, w jakich prawlopedobnie pojail si yc ne Zien to bogaty w rik organics -peabylion i stnosfera peavey, ant way coke w keqiesin aroun w pezyedie adgrywa baklerie wigiace wolny aot ati Meryeay —bakterie i201 we. Azo et picnvastkiin potresnym Kadena onganinas he elo duiyeHaiinch, Wolny (ezsteczkowy) taal snow ona 75% masy pwwicten, jadnke onan wigkseo organizmi nie mode x wicyo heres, Muy mit do dyspozye aot igang emiezaie, ehociby w postu soli azetananyeh fab amonowych, Natomiast baktene wvoKowe mat ‘alolnoié praswaania 2 powiciza wolnego azote, o0 zawdrigeaja lowe posiadsnia ewryn nit Fogena zy, ralhujje Nodo NH, Po Smite bate chencane inzany vo dosaje ele, sd moze yé pony prac costing aielone, x pokarnrnresinnym pees eta, Wel aber svotowych 9 formy wolva aye Ww sebie denowe (jk ditoucter) | beallenowe (attopeisra fx Tw radive deine tenu) jak Clarida, Zlainosé wigan azote 't pet ta te 2 spevjalue hakleric dyjaue w synbieric mp. x ralinarni motytkowalyni — bakteric korzcniowe Zyja une w korzeniael tych rustin, wywolviae powslawanic charakterystyeanyel beudaweek korieniv- Dae nts Korine mart tiny tp tal in 2 Korn prow teh pc ng eine gaye ‘Cadvowny spo ayn dopo wikigc bekte de silago urn oo inngchoraten aye alent mts iy ett Datei we ora ech Stun orien ne ayyeh poceekwenlsprseoganiy Wyre — many wean Totcuuinin 4 kemensativencm, Prk bakers Komencrieae sts ne plsebs okrgy (Givhrc ei gach pews pokarmowym lowes Hake np te kare ssn oautewanyeh pms Iyoe Komi stscaie w zaman ine subnet y mbiors srevakadem ete] apleasny so kter soon yeh hz ein mayowayeh. se halo nie wrt ae tak mart stan sic a waptiyom 1 ogaiznna {per forme keen ab syn. St Boe rorwafee elkowiie ess ange amb, npkeresuc eh Yasohy pokéemwe oan prea neh ea, yah funy tm tne chor. Take pasty tere nko rang rode bk choraotwsre lagwotujas trdie Merion ier dink zap pac =~ Dpoens parma Ini Wik bakerc cvobotcc > ep. Baler taneeres powodie psn inne Sue fru hiker $2 079 w mye (ntoleoezyeh). 9 0 oaniany wpwaraee asinine rani 7 kate worn et drs aya! COs ere fey pose Semin te Sw thasterte fotwsyatety7ajace) lab tr liana rion rdw sreopmcagh (oak erie chemosyatety 24)ee) Baba flrgaeymtce mais cbt Shronaloterwe 2 whutoenya wee wy baron nyegeaymt To opaniany be ‘howe.on snow aguwen a brs erwin sarsklcre ih fotenyatry. tim, posal tn we wersayn oe rw yc cy WJ Anes ne wsipowl jo: Us Danan tron sive to redo CO, Ww ftonyteie bakery} x) pews inalukemane ews (skewer, suka, pewne silage ogame, np. busdynian. case Gray ann en wane eon: my ipa ark, wd) Tb ganze Tear Mater fspleyege wysepu giayeh wartvochsanicyezzonych 2tmkow Craluyh, Ni mujer Juego praemen sacri Do ke sonytetseigyeh aly Tatton lone t purpose dye owiai ony bark eMlovotowy jako swny Serv foeyuttyenny tw hcepch nigyip ou elo sie ron, Ary kl furpurowl fat iabewnny perenne | vine baw arotensidowe Aline ‘attr ehemoayaeyeutee hogan ry asia? CO, 1 ryeh idl ener canon duke nye yy aie korg cheney enrsepowstaey pray ini inatatowrrych eX sentowpeh a sony. enone oye sw Uwe capac + ey “ini dich rojo beri rotenone a ayy (NHy > NOSD, Ntrobtr ‘nya atguy ne wtany (NOs NO). Sco fro wee hte pasa tren ds rig pry olsen ws pray manny. ie tole emosrtetyajgjet ly Lae eter slarkowe lei zrekowane oy sin arr ext sa) so sera US» 8 8-2 SOI"). yw wach aseryenyeh ‘Rs ayo proven engl ished. Zager Gabe sinkowyeh pela ‘eecvoweznia owen frm al fxn pays lac ew aren. ii {Cnn fe mona eye eptrnn prte ike pean ects ct Tne hore here cenosytetyas to thre elt, epi eve kana rvkioy yeh einame {Tee res") ora bene wrows w Gye Zam energ jt Mae wor wa Hy» HO} Canora paktswemych proces neta kl it pages eh woes i, namo gich So Zi hy w pws as wy © inh eemiemaet dywgehe Pevi gamki mina splkse w aro skein w isk ori ako pervs renach poste Zen, F wyaokicl tempera 3 Komorki sinie Zanim pornano ultrasirukturg ich omsnek since uwazano za organiza nae ‘aoe do Swvialarostin, Prayeeyma takiego zaklasylikowania byl slay ror) aparat fotosyntery, ktdra ponadto preebieg 1 sinie x wyeziceniem tend, v wige padobie 1 rostin, Analiza elektronowwo-mikroskopowa ujawnila jednak typowe exch prokaiatyezne komsrek sinc i ich duze podobietstwo do bakteri ea np. majdure

    You might also like