Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Mcintyre Dziedzictwo-Cnoty R-14

    Uploaded by

    Bartłomiej Zaraś
    33 views21 pages

    Original Title

    Mcintyre_Dziedzictwo-cnoty_R-14

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    33 views21 pages

    Mcintyre Dziedzictwo-Cnoty R-14

    Uploaded by

    Bartłomiej Zaraś

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 21
    BIBLIOTEKA WSPOLCZESNYCH FILOZOFGW ALASDAIR MacINTYRE DZIEDZICTWO CNOTY STUDIUM Z TEORI MORALNOSCI eex novos 1996 WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN 226 osdsit XIE lustanowit tak wiele Swiat, odpowiedziat, xe dni Swigte dajg sposobnosé do zawiazywania i umacniania wigzéw prayjazni i de jak Arystoteles wykazal, enota preyjadni jest fundamen- talng wigzia Iudzkiej wspélnoty. To zespolenie biblijne} perspektywy historyczne) 2 wizja arystotelesowska w jedna koncepeje endt jest unikalnym osiagnigciem zaréwno érednio- wiecznego judsizmu, istamu, jak i chrzescijaastwa, Rozdziat XIV NATURA CNT Jedng 2 modliwych reakeji na opowiedziang dotychezas rzcze mnie historig mote byé wznanie, 2e w ramach waglednie sp6jnej tradycji mySlowej, Kt6ra tu zarysovwalem, mamy do czynienia ze 2byt wielka liceba odmiennych i waajemnie niezgodaych koncepeji enét, aby w pojeciu enoty — czy ‘nawet w historii tego pojecia — mozna bylo sig dopatrzyé Jakicjkolwick jednosei. Homer, Sofokles, Arystoteles, Nowy ‘Testament i mySliciele éredniowieceni ré2nia sig od sicbie pod byt wieloma wzgledami. Proponuja nam odmienne i weajem- nie spraecene katalogi en6t, nadaja réima range réznym cnotom, glosza réwnie2 odmienne i wzajemnie sprzeczne teoric ent. Gdybysmy poddali refleksji dziela pdniejszych zachodnich pisarzy poswigcone cnotom, lista rozbicénosi i niezgodnosci jeszcze by sig wydluzyla. Gdybysmy naszymi badaniami cheieli objaé kulture japoriska ezy kulture Indian amerykafskich, r6énice bylyby jeszcze wigksze. Zbyt latwy bylby jednak wniosek, 2 istnieje wiele konkurencyjnych i altematywnych koncepeji cnt i 2e w nasakicowane} proeze ‘mnie tradyeji nie modna znalesé Zadnego wspélnego im dzeni [Najbardziej przekonywajacy argument na rzecz. take} kon- ‘luzji moda praedstawié wychodzae od rozsazenia rdykalnie ‘odmiennych list enst, proponowanych przez réinych autor6w ‘w rSznych okresach, Niektérez tych katalogsw — Homerowy, ne oil XIV Arystotelesowski czy nowotestamentowy — mialem okazje juz wezeSniej, mniej lub bardziej szeroko omawiaé. Cheial- bym obecnie zaryzykowaé kilka powtérzes, preywolyjae niekt6re ich najwadniejsze cechy, aby nastepnie pordwnaé je x katalogamienét wypracowanymi praez dwoje péd- hijszych pisarzy zachodnich, Benjamina Franklina i Jane Austen, Pierwszy autor to Homer. Preynajmnie} nicktérych elemen- {Gw wystepujacych na Homerowej ligcie dpctal w ogéle nie daloby sig zaliczyé do enét w sensie wspélczesnym; sila fizyczna jest tego najbardziej oczywistym przykladem. Mozna by na to odrzec, 2e byé moze nie nale2y Uumaczyé slowa Homerowego dpen} za pomoca termint ycnota”, lecz racze) za pomoca terminu ,doskonatosé"'; gdy bowiem w taki spos6b przettumaczymy to stowo, uderzajaca nica pomiedzy nami i Homerem preestaje byé — przynajmniej na pierwszy aut oka — tak bardzo widocana. Motemy sie bowiem zgodzié nie popadajac w sztucznos, Ze posiadanie sily fizycznej jest posiadaniem pewnej doskonalosci. W rzecaywis- tose jednak r6znicy miedzy nami i Homerem nie usunelismy, 1 jedynie dokonalismy jej praemieszezenia. Postepujac w ten spos6b bowiem twierdzilibysmy, 2e pojecie épert — dosko- nalosci — jest u Homera czyms innym nié nasze pojecie enoty, poniewae pewna cecha mode byé wedtug Homera doskonaloscia, ale nie cnota w naszym pojeciu, i odwrotnie, Homerova lista enét r6ini sie jednak nie tylko od naszej;, r62ni sig ona znacanie take od Arystotelesowskiej. Réznice cczywiseie zachodza r6wnie? migdzy nasza a Arystotelesowsk3 lista ent, Jak juz bowie wezeSniej zauwatylem, niektére areckie slowa oznaczajace cnote nie daja sie latwo prockladaé nna jezyk angielski, Iub tez, méwiac scislej, nie daja sig "Ang. excellence. Nara es wo przekladaé z greckiego. Rozwazmy na pryklad donioslosé przyjazni jako enoty u Arystotelesa — jakie rina jest ona od naszej! Albo weémy gpéveoig — jakée odmienna jest to «nota od enét Homerowych ezy naszych wlasnych! Arystoteles sklada rozumowi hold podobny do ezci, jaka Homer oddaje ciatu. Ale chodzi nie tylko 0 to, ie r6inica migdzy Homerem a Apystotelesem lezy w tym, 22 obaj wpisuja pewne enoty na swoje listy, a inne pomijaja. Roinica ta polega takée na sposobie ulozenia ich katalog6w; polega ona réwnie# na tym, Kore enoty uzyskuja w nich weglednie centralne miejsce, ‘a ktGre miejsce poboczne. Ponadto zmianie ulega stosunek enét do porzadku spolecz- nego. Dla Homera paradygmatem ludzkie| doskonalose jest wojownik; Arystoteles natomiast uwata, 2e jest nim ateiski dostojik. Wedlug Arystotlesa pewne enoty sq dostepne tylko dla ndzi cieszacych sie bogactwem i wysokim statusem spoleczaym; sa to enoty, Kiére znajdyja sie poza zasiegiem biednego cztowieka, nawetjeili jest on wolny. Sa to ponadto cnoty, ktére wedlug Arystotelesa sa w Zein ludzkim najwaa- nicjsze: wielkodusznosé — znéw wszelki praeklad terminy neyaiowurla. jest niezadowalajacy — oraz. hojnosé to nie tylko cnoty; sa to enoty, kisre posiadsja w schemacie Anystotelesowskim znaczenie szczegéine. [Nie motna odkiada¢ ju. dluzej spostrzetena, 2enajbardzic} derzajace preciwiesstwo wobec Arystotelesowskiego kats- logu enét stanowi nie Homerowski, ani nase. wlasny katalog, lece lista en6t zawarta w Nowym Testamencie. Nowy Tes- tament pochwala cnoty, kte sa zupeinie obce Arystotelesowi —wiare, nadzeje, milosé — i zachowaje ealkowite milezenie wobec fundamentalne} dla Arystotelesa enoty takiej jak pSveors, oraz uemaje za enote preynajmni) jedna ceche, Mra Arystoteles wydaje sig wznawaé za wystepek przeciwko ‘wielkodusznoSci, mianowicie pokore. Poza tym est rozumiale 330 Rossi XIV samo przez sic, ie 2godnie 2 Nowym Testamentem —w éwet- le t6rego bogacze 59 skazani na katusze piekelne — najwad= niejsze enoty sim niedostepne, chos sa w zasiggu niewol- nik6w. Nowy Testament oczywigcie rani sig nie tylko od Homera i Arysttelesa pod wzgledem poszezeg6lnych poryei w ich Katalogach endt, ale takie pod wagledem hierarchit porzadkujace} enoty. Pordwnajmy teraz wsrystkie te trzykatalgi enét — Home- rowy, Anstotlesowski i nowolestamentowy — 2 dwomna ‘macznie pGéniejszymi, z Ktérych jeden mozna skomponowaé na podstawie powieSei Jane Austen, drugi 2a$ zbudowal na ‘wlasny wiytek Benjamin Franklin. Katalog Jane Austen ma divie zasednicze cechy. Pierwsza 2 tych eech to wilkie ‘maczenie, jakie nadaje ona enocie nazywane} preez nig _stalofcia"®, Cnocie tej poswigce nieco wie) micjsca w dal- $e) cxeicininiejszego rondriaky. W pewnym sense salosé codgrywa u Austen te sama role, jaka u Arystotelesa odarywa ‘opsveig jest 10 cnota, KGre} posiadanie jest warunkiem pozyskania wszelkch inaych ent, Druga cecha to fakt, 2 10, co Anjstoteles uznaje 2a enote upresimosei” (enota, 0 kre} powiads 2e nie ma nazwy), Austen sifonna jest wana jedynic 2a pozét enoty prawdzive} — prawdziwa enots, 0 Kura tt choi, jest wedlug nig} 2ycaiwose* * Ang. conan 2 Yedno 20 2nacveh Arystotlewowshiego teminu gi, (ang ageeab ‘nes; or. ebastienia Dail Grose ws prackadie Ey noma shi 1126610 1127a13. Upasnas, mile obi, jest rodiem pony ugacezniniem, cay bezitresownyen admarem praeceos,Spovode wanym pragienem, aby nikoma nic spraviaé perhroe, a (rnd ‘ezintresowna)ghorowatocaswariwotlq ub Hkdvosca, Upeceminie jest benieresowne, Kiedy zal tomarzyszy mi tsk © wisty ines jet pochebstem. Ang. amiobli,lny modiny peeeklad —.peyjceshose. Barra nt x Wedtug Arystotelesa bowiem czlowiek, kidry preestrzega asad upreejmosi, czyni tak ze wzgledu na sw6j honor ii wygode, natomiast wedtug Jane Austen jest modliwe i konie- ‘cane, aby posiadacz tej cnoty odezuwal zarazem prawdzive uczucie sympatii dla Tudzi jako takich. (Sprawa istoina jest w tym miejscu fakt, ze Jane Austen byla chrzegcijanka,) Pamigtajmy, 2e sam Arystoteles traktowal odwage wojskowa jako namiastke prawdziwego mestwa. Tym samym natrafiamy tu na jeszeze inny rodzaj spora do co cnét, @ mianowicie, Kigre % cech ludzkich sq enotami prawdziwymi, Kktére zaS ‘ylko ich namiastkami? Katalog Benjamina Franklina 2 kolei réini sig od dotychezas przez. nas oméwionych pod ka2dym niemal wagledem oraz. Posiada jeszcze jednq dodatkowa ceche odeSaniajaca go sposréd nich, Franklin zalicza do ent cechy, ktére w naszych rozwazaniach sq ezym$ nowym, takie jak czystoSé, milezenie i pracowitoS¢. Franklin najwyraéniej uznaje 2a enote takee cheé posiadania, podczas ady dla wigkszosei starozytayeh Grekéw jest to wystepek zwany nAcovet{a (cheiwosé, za chlannos}; uznaje réwnied za istomne pewne enoty, ktére ‘wezesniejsze stulecia zaliczyly do mnie) znacenych, oraz redefiniuje nlektére 2 dobre znanych cn6t. Na liseietrzynastu enét, Ktére ulogyl Franklin jako czeSé swojego systemu Prywatne} ksi¢gowosci moralnej, kazda cnote objasnia for- ‘ulujac maksyme wzywajaca do postuszefistwa wobee dane} enoty. W praypadku ezystosci maksyma bremi: ,7 readka uuzywaj Wenery, a tylko dla swogo 2dzowia albo w cela Poczecia potomsta — abys nigdy nie popadt w otgpienie, slaboS6, albo szkode wyrzadzit wiasnej lub cudze} reputacji">. ® Ang. casi: Benjamin rain, biography (po. rsh pols Stawifskcgo pt. Zyworwlasy, PEW, Warseawea 1960, 5108, elie tein ‘en os proslgony Jako sow eles me Rocdeat XIV Z cala pewnoscia nie to micli na mysli praez czystose” wezeSniejsi pisarze. ‘Zaromadzilismy zatem zaskakujacailosé r6inic i niezgod- nosci w pigeiu wyrafnie sformulowanych lub implikowanyeh tecoriach en6t. Tym bardriej wige pilne staje sie pytanie, ktsre postawilem na’ poczatku. Jedeli rééni pisarze w réénych ‘czasach i miejscach w obrebie same} tylko kultury zachodniej ‘aliczaja do endt tak odmienne zbiory i rodzaje cech, czy ‘wolno nam w ogéle sqdzié, 2e chodzilo im 0 uzyskanie ‘okteslone} listy enét tego samego rodaaju i cay w ogéle istniee jakiekolwiek jedno, wspélne pojecie enst? Druga refleksja wemacnia praypuszczenie © koniecznosei udziclenia nnegatywne} odpowiedzi na to pytanie. Nie chodzi bowiem tylko 0 to, Ze pigciu tych autoréw wylicza réane i odmienne clementy na swoich listach enét. Idzie takde 0 to, 2e adda z owych list jest wyrazem odmiennych teorii na temat tego, cezym w ogéle jest enota. W wierszach homeryckich cnota jest cecha, Kt6rej prac strzeganie umodliwia dane} osobie wykonywanie tego, czego ‘wymaga od nie} dobrze okresiona rola spoleczna, Najwa2nie)- sca rola to rola wojownika-kréla, Od razu zrozumiemy, dlaczego Homer uznaje wymieniane preez sicbie cechy 2a cnoty, jezeli uzmyslowimy sobie fakt, 2 podstawowe cnoty :musza w jego przekonaniu umo2liwiaé calowiekowi zwyciest- ‘wo w walce i w zawodach. Wynika stad, 2e nie potrafimy Zidemtyfikowaé cnét Homerowskich, dopdki nie rozpoznamy ppodstawowych rl spolecznych w spoleczefistwie homeryckim i zwiqzanych z tymi rolami wymog6w. Pojecie tego, co kaedy spetniajacy okreslonq role powinien robié, jest pierwotne ‘wobec pojecia enoty; to drugie pojecie ma zastosowanie tylko dzigki temu pierwszemu, Wealug teotii Arystotelesa sprawy maja sie zupetnicinaczej. ‘Nawet jedeli pewne cnoty s3 osiagalne tylko dla okreslonych atraendt Ey Klas ludzi, to enoty praystuguja nie Iudziom jako istotom ‘wypelniajgeym okreslone role spoleczne, leez ludziom jako takim. To té0c, cel calowicka jako istoty gatunkowej okresla, Ki6re ludzkie cechy sq cnotami. Musimy jednak pamigtas, 20 chociat, Arystoteles traktuje proces nabywania i przestrzegania not jako Srodek do celu, zwigzek Srodkéw 2 celem ma charakier wewnetrany, nie zewnetreny. Srodek nazywam ‘wewnetrenym wobec danego celu, gdy cel ten nie moze byé Poprawnie zdefiniowany niezaleznie od definicji srodkéw. Wedlug Arystotelesowskiej teorii tak wlasnie rzecz sig ma z enotami i celem dobrego 2ycia. Odréinienie wewnetrzaych i zewnetranych Srodk6w do celu nie jest wprawdzie zawarte w Enyce nikomachejskij, jst jednak niezbedne dla zrozumienia intencji jej autora. Rozréznienie to wprowadza explicite Sw. ‘Tomasz w swoje) obronie Augustysskiej definiji enoty; jest rzecza jasna, it wprowadzajac je Tomasz. sadzi, 2e utrzymuje punkt widzenia Arystotelesa. Nowotestamentowa teoria en6t, choé rézni sig w tesei od Arystotelesowskiej — Arystotcles bowiem 2 pewnoscia nie 2ywilby podriwu dla Jezusa, za6 Sw. Pawel wprawilby 20 niechybnie w preerazenie — posiada te sama logicena i pojeciowa strukturg, co teoria Arystotelesa Jak u Arystotelesa, ‘ota jest cecha, ktGrej kullywowanie prowadai do osiagania Iudzkiego té05. Dobro ludzkie jest oczywigcie dobrem nadnaturalnym, @ nie tylko dobrem naturalaym, 10 zaS, co jest nadnaturalne, ma moc zbawera i uzupetnia nature, ‘Zovigzek pomigdzy cnotami jako Srodkami do celu, ktérym Jest ludzkie uczestnictwo w preyszlym krélestwie niebieskim, ‘ma charakter wewnetreny, a nie zewnetrany, czyli taki sam jak u Arystotelesa, Ten wlasnie paralelizm umodlivia Sw. Tomaszowi dokonanie syntezy Arystotelesa i Nowego ‘Testamentu. Podstawowa cecha tego paraelizmu jest sposdb, W jaki pojecie dobrego zycia ludzkiego poprzsdza pojecie a Roel XIV Naar ends xs oly, jakkolwiek stosunck popraedzania jest taki sam jak u Homera, u ktGrego pojgcie roli spolecznej jest pierwotne ‘wobec pojecia enoty. Ponownie spos6b uzycia poprzedniego pojecia determinuje spossb u2ycia drugiego, W obu przypad- kkach pojecie cnoty jest wisrne, Zupeinie inny cel ma teoria enét Jane Austen. C. S. Lewis slusznie podiresla, jak gleboko chrzescijasska jest jej kon- cepeja moralna, natomiast Gilbert Ryle réwnie shusznie wskazywal na je) 2wiqzki intelektwalne 2 Shaftesburym 1 Arystotélesem, W rzeczywistosci je) poglady zawierajatakze elementy wplywéw Homera, poniewa zwraca ona uwage na zZagadnienie rl spotecznych w spos6b, ktsry jest obey Nowe ‘Testamentowi i Arystotelesowi. Dlatego wlasnie jej koncepeja ma wielkie znaczenie jako modliwy sposdb polaezenia réanyeh, na pierwszy raut oka rozbieznych teori enét, Na razie jedaak nalezy odlozyé jakakolwiek probe oceny znaczenia syntezy przedstawionej przez Jane Austin. Musimy najpierw 2wr6cié ‘uwage na zupeinie odmienny styl mySlenia, jaki daje 0 sobie ‘maé w teorii enét Benjamina Franklina. Teoria Franklina — podobnie jak teoria Arystotelesa — ma charakterteleologicany. W praeciwiedstwie do Arystotelesow- skiej jednak, ma takée charakter utyltarystyceny. Franklin w Zywocie wlasnym piste, 2e cnoty sa Srodkami do cele, ale ‘wiazek pomigdzy Srodkami i celami uwaza 2a zewnetrany raczej nia. wewnetrany. Kultywowanie cnét stuyé ma szczeS- ci, szezeScie natomiast pojmuje jako sukces i powodzenie — najpicrw w Filadelfi, a ostatecznie w niebie. Cnoty maja byé uzyteczne i w preypadkeu kazdej poszczegélne} cnoty teoria Franklina nieodmiennie podkresla u2ytecznosé jako Juyterium: .Nie two wysitku na nic innego, jak tylko dla obra innych lub swojego; nie trwon niczego”. Nie méw o niczym, co nie przyniesie korzySci innym lub tobie. Unikaj jalowe} rozmowy", oraz, jake juz widzielismy, 2. readka uaywaj Wenery, a tylko dla zdrowia swego, albo w cela poczecia potomstwva..”. Gay Franklin znalazt sig w Pary2u, ‘wstrzasnela nim tartejsza architektura: ,Marmur, poreelang i zlototrwoni sig tutaj bez Zadnego waledu na vytek". ‘Mamy zatem co najmni) trzy bardzo odmienne koncepcje cnoty:cnota jako cecha umoaiviaige jednostce wypelnianie jj roi spoleczne} (Homer), cnota jako eecha umozliwiajgea jednostee dytenie do zdobycia swoiscie ludzkiogo téhos, natualnego czy nadnaturalnego (Arystoteles, Nowy Testament i sw. Tomasz), oraz enota jako cecha uiytecena w osiaganin sukeesu na ziemi iw nicbie Franklin). Czy mozemy uznaé trzywSéne,rywaliujace teorie enoty 2a jedna it sama? Cay tez mote stanowia one try rine teorie trzech réénych saeczy? Byé move stuktury moralne w archsiczne} Gre, W Gregji x cawartego wieku, oraz w osiemnastowieczne} Pensylwanii byly tak odmienne, 2e terie te powinnismy teaktowaé jako konkretyzacje zupelnie odmieanych pojeé, idrych réinice poczatkowo skrywaja si preed nami wskutek praypadku historycanie odzedziczonego jezyks, 2wodzacego nas_slownikowym podobieftwem na dlugo potem, dy pojeciowa tozsamosé i podobiefstwo dawno juz zanikly? [Nasze wstgpne pytanie powraca wige 2e 2dwojona sit Poswigelem sporo micjsca argumentowi, 2 nGinice i nie- zgodnoSi pomigdzy réinymi teoriami nasuwaja przypus zen, i nie ma jakics jedne} podstawowej, zasadnicze oncopejicndt,kt6ra domagalaby sie powszechne} akceptacis powinienem jednak takie wskazaé, 2e za taka wlasnie uwaza sig kadda 2 tych pigciu nasakicowanych tu teorii moralnyeh, ‘Wiasnie ta eecha owych teori sprawia, 2e maja one nic tylko socjlogicane czy historcane maczenie; kaida z tych teoti ddomaga sg la siebie teoretycenej i instytucjonalnej hegemoni. ‘Wedlug Odyseusza eyklopi sa potepieni, bowiem nie uprawiaa iemi, nie maja agory i @éus, prava, Wedlug Arysttclesa 26 Roast XIV barbarzyficy s4 potepieni, bo nie maja né2ac i z tego powodu nie moga prowadzié dziatalnosci polityczne). Dla nowotes- tamentowych chrzeseijan nie ma zbawienia poza kosciolem apostolskim. Wiemy takZe, ze Franklin uwadal, i2 enoty sa lepiej kultywowane w Filadelfi niz w Pary2u, oraz 2e dla Jane Austen kamieniem probierczym cnoty jest okreslony rodzaj zwigzku malzedskiego, a w istocie okreslony typ oficera ‘marynarki wojenne} ((o znaczy okreSlony typ angielskiego oficera marynarki wojenne)) Nasze pytanie moda teraz postawié wprast: cay potrafimy sposréd tych rywalizujacych i odmiennych twierdzet wy- ‘drebnic jakies wsp6ine im wszystkim centralne pojecie cnc, na temat ktGrego moglibysmy zbudowaé bardziej preckonujaca teorig niz te dotychezasowe? Postaram sig wykazad, 2¢ rreczywiscie mozemy odkry¢ takie fundamentalne pojecie i 2e pojecic to nadaje jednosé konceptualng uadyeji, Ktéra na- sekicowalem. Pojecie to pozwoli nam wyraénie odréénié przekonania na temat enét, ktére rzeczywiscie naleza do tej twadyeji, od tych, ktGre do niej nie naleza. Nie powinnismy cue sig zaskoczen, jezeli pojecie to okaze sig zlozone, a jego r62ne elementy skladowe pochodzié beda 2 ré2aych etapsw w rozwoju naszejtradycji. Samo to pojecie bowiem ucielesnia W pewnym sensie historic, ktéej jest rezultatem, edna z cech pojecia cnoty, ktére dosyé wyraénie wylania sig 2 dotychezasowych rozwazaf, jest to, 2e warunkiem jego stosowalnosei jest przyjecie okreslone} teori dotycaace} pew- rnych cech 2ycia spolecznego i moralnego, 2a pomoca ktérych musi ono by¢ definiowane i wyjasniane. W Homerowe teorit ~zatem pojecie cnoty jest wtéme wobec pojecia roll spolecznej U Arystotelesa jest ono wtdme wobec pojecia dobrego éycia rozumianego jako cel ludzkiego postepowania, 2a8 w znacznie Odniejsze} teorii Franklina jest ono wiéme wobec pojecia luiylecanosci, Co zatem stanowi zaplecze umodliviajgce Nei 0 arozumienie pojgcia cust w teori, kt6ra zamierzam preed- SMawie? Wlafnie w procesie odpowiedzi na to pytanie jasny Sig sae lozony,hstoryeznie ukstaltowany, wielopoziomowy charakter owego centralnego pojeciaenét, kidrego saakamy. Istnieja bowiem co najmniej tray sada w rozwoju logicenym tego pojgcia, ktdre musimy po kolei zidentyfikowaé, jezlt mamy zrozumies sam rdzei pojgcia enoty, kadde 2 tych stadi6w za6 ma wlasne 2apleczeintelektualne. Stadium pierw- sve wymaga pevinej koncepe}i prakiyki, drugie zaklada to, co ‘wezesnejokrstilem jako narracyjay porzadek indy widulnego 4ycia ludekiego, tr2ecie 236 zaklada teorig wadyeji moralne} ~znacenie pelnicjsza nit, ktérazolalem proedstawic. Kazde stadium pétniejsze zaklada stadium wezeéniejsze, ale nie odwrotnie. Kaide stadium wezesniejsze ulega modyfikaci i renterpretagjiw Swietle stadium pOéniejszego, ale takie stanowi jego istotny skladnik. Postep w rozwoju pojgcia jest fcisle zwiazany 2 historia tadyeji, kre} rdzei ono stanowi, co nie macry, 2 po prost ja rekapitule W Homerove) teri cn6t — i w spoleczeristwach heroicz- yeh w ogélnogci — praestrzeganie cnét prasjawia cechy nieabedne dla podtrzymywania danejroli spolecznej oraz dla demonstrowania doskonslosci w pevine} dobrze okreslone Aziedzniepraktyki spolecznej wyrdzning sie, byé najlepszym, zmacey by€ nallepszym w walce albo w zawodach, tak jak ‘Actilles: w prowadzeniu dom, jak Penclopa: w shuzeniu rada w zgromadzeniu, jak Nestor; W opowiadaniu opowiesc, jak sam Homer. Gdy Arystotles méwi o doskonalose w ludzkim postepowaniu, czasami — cho¢ nie zawsze — odnosi sie do pewnego, dobre 2definiowanego typu prakiyki ludzkiej, gry ta ece, wojny ezy geomet. Chee tu bronié przekonani, 22 idea okreslonego rodzajuprakiyki stanowigee) to, na kideym twidaczniaja sig enoty i za pomoca kidrego moga wzyskag ‘wstgpng — navet jeeli niepeing — definicje, jest idea a Rodel XIV fundamentaoa dla calego preedsigwaigcia idemyfikaci pod- siawowego pojcca en. Spies jednak dae dwa caveat, Po pierwsze.chealbym zasrze, ¢ moje romumowanie \weale nie implikje, it enoty sa precstrzegane i Kultywowane ‘ylko w ramach okrestonych prakiyk (w moi senic tego slow). Po drupi chealbym ostrzcc, Ze postage si slowem prakiyka” w specaine 2detiniowany pos, kine Calkiem zgadza sig’ 2 obeenym, potocenym uiyciem tego termina, w tym takze 2 moim poprzednim uiyciem. Co wige nam na myst pease pakke"? (Preee .praktyke” mam na myst wszelka spéina i zlotong forme spolecznie ustanowione}, Kooperatywne} dvilalnoset Iudzkie, popracz ktén dobea wevmetrane wobec ej dzilal noSei 54 realizowane ‘W procesie daZznia do realizagt (7) wzores_doskonalosci, Ke sq charakterystyezne late} }~ formy dzalalnoSe i Klire po cack ja dfiniva,digk tak Pojele}dziaflnoseipraktycens}Iudzka 2dolnsé¢o esiaga- nia doskonalsei oraz Iudekie pojecie cel6w i débr ulegaja systematyeznemu poszerzeniv, Gra w Kolko i krzyiyk nie jest prakiyka w tym sensi, ani umigjetne rzucani pik, ale rakiyka w tym sensie bedzie gra w futbol i w seachy. Ukladanie cegil nie jest peak, ale jest nig architektr Sadzenic rzepy nie jest prakyka, ale jest nig uprawianie ziemi, jak rOwnict docekania fizycene, chemicane 1 bio. logiczne, czy. praca historyka, podobnic jak malowanie i muzyka. W Stiecie staozytaym i sedniowiecznym two. teenie i kietowanie ludakimi wspélnotami — domostwer, miastem, narodem — uenaje sig powszechnie 2a prakiyke W adefiniowanym precze mnie sensi. Zakres prakiyk jest zatem szeroki; 4 10 suki, nauk, gy, poliyka w sensie | -p Arysiotelesowskim, zakladanie i uttzymywanie rodziny | = wszyshi eformy skaywnoS papas pod to pace Zagadniene Scislego zakreswpraktyk nie jet Jednak na iyi aura ent 38 ctapie istome. Pozwole sobie teraz wyjainié podstawowe cechy mojej definiit praktyk, wychodrae od pojgcia abr wevnetrznych wobec dane praktyki, Rozwazmy przyklad bardzo intligentnego, siedmioletniego ‘aiecka, ktre cheemy nauezyé graé w szachy, chocia? nie ma ‘ono na to specjlne} ochoty. Ma ono jednak duza ochoty na cukierk i niewiele okazii do ich zdobycia, Méwig mu zatem, 2 Jebel bedzie graé ze mnq w szachy raz w tygodait, dam smu cukierkGw za eale SO cent6w. Méwig mu takze,2e zawsze bed grat w taki sposdb, i bedzie mo bardzo trudno wygrag ze ma ale nie bedzie to niemoaliwe. Jedelijednak dziecko ‘wygra przeciwko mnie, dostanic cukierk6w za dodatkowe 50 ceni6w. Tak umotywowane dziecko podeimuje gre i gra, aby vwygras. Zauwazmy jednak,2e jak dhgo cukierki stanowia dla driecka gléway moiyw do gry w szachy, ma nie ono zadnych owod6w, aby nie oszukiwaé w gre, jak i wszelkie powody, aby oszukiwae, przy zalozeniu, 2e potrafi rob to skuteczie. Motemy jednak mieé nadzije, 22 nadejdzie moment, edy ‘wsnddl tych débr dziecko odkryje dobra charakterystyczne dla ty w szachy, Ze znajdzie t dobra w osiaganiu pewnych wiele szezeg6Inych umiejetnose analtycanych, w wyobrafi strategie i woll walk, zyskujac nowy 2biGe rai i powod6w nie tylko do tego, aby wygrywaE w okreslone)sytuaci, ale do stara, aby wykazaé sig w tj grze-w spossb wymagany przez jej reguly, Jezel jednak dziecko oszukuje, nie ja ponosze porazke, ale ono samo. Tstieja zatem dwa rodzaje débr modtiwych do vzyskania Arighi re w seachy. 2. jednej strony s4 10 te dobra, ktsre gra w szachy oraz 2 innymi praktykami sq. zwinzane \w spos6b tylko zevmnetreny i przygodny, wskutck preypad- owego zwiazku wynikajacego 2 okolicznosci spoleeznych — w zmyslonym praypadku dziecka sat cukitki, w pezypad- ku ludzi dorostych dobratakie jak presi, stats i pieniadze. wo Rodi XIV Zawsze istneja rS¢norodne, altertywne sposoby uzys- ivania takich d6br, ich osiaganie za$ nigdy nie zalezy vwylacznie od samego zaanguzowania w okreslony toda} rakiyki. Z drugie} strony istnieja dobra wewnetrene wobec prakiyki gry w szachy, Ktérych nie mogna uzyskaé inacze} Jak tylko poprzez gre'w szachy lub gre podobaa do nie) Dobra te nazywamy wewnetrenyeni z. dwedch powed6w: po Pierwsze dlatego, ze mozemy je zdefiniowaé wylacznic 2a pomoca pojeé wzietych 2 gry w szachy lub pojeé wywodza- cych sig z gry podobne} niej oraz 2a pomoca praykladéw 2 takich ier (inaczej bowiem ubogosé naszego jezyka ‘zmsza nas do mévwienia 0 tych dobrach za pomoca zvrot6w Podobnyeh do sformulowania udytego preeze mnie powyée), adzie pisze 0 .pewaych wielee szezegélnych umiejeinos. ciacl”), a po drugie dlatego, 2 motna je ridentyfikowaé i rozpoznaé tylko poprzez uczesticwwo w danyeh prak- ‘ykach. Ludzie, ktérzy nie’ maja odpowiedniego. doswiad- rena, sq 2 tj rai niekompetenni jako sedriowie dr we- ‘wagtczayeh, Jest 10 2 pewnoscia prawda w odniesieniu do wszystkich rodzajéer macznicjszych prakiyk Roawaemy na przyklad —chosty tylko pokrétee nie calkiem adekwwatnie — praktyke malovania portetéw, jaka povstla i rozwingla. sig na zachodzie Europy w okresie od péénego sredniowiecza do csiemnastego wieku. Woiety malarz-portrecista byt w stanie myskaé wiele débr, Ktdre byly zewnetrzne we wlasnie _2definiowanym sensie wobec praktyki potretowania — slawe, bogactwo, status spolecany, a nawet od czasu do czasu codrobine wladzy i wplywéw na dworze. Débr tych jednak nie nalezy mylié 2 dobrami, kiére sq wewnetrze wobec tc} Prakiyki. Owe dobra wewnetrane maja swoje drédlo w ciaglych zabiegach malarza o wykazanic, w jakim sensie prawdziwe jest twierdzenie Witgenstein, iz .Najlepsaym obrazem duszy anraenst a Iudzkie} jest cialo ludzkie" *; prawdziwosé temu preekonani ‘modna nadaé poprzez naklonienie nas, abysmy nauczyli sig patrzeé ,na fotografie, na wiszacy na Scianic obraz jako na sam przedstawiony obiekt (jako na czlowieka, na krajobraz itd)" **, W takie} postaci jednak ta Wittgensteinowska teza jest mylaca, poniewa2. ignoruje prawdziwose tezy George’a Orwella, 2e «Po pieédziesiatce kazdy ma twarz taka, na jak, zashu2y!". Malarze poczynajac od Giotta po Rembrandta nauczyli sig za, jak movliwe jest proedstawienie warzy w dowolnym wieku tak, aby byla to tware, na kt6ra port retowana osoba zasluguje, 'W malarstwie Sredniowiecznym, ktére zajmowalo sig port- retowaniem Swigtych, twarz swietego byla pieewotnie ikona; w owym okresie nawet nie zostalo postawione zagadnienie podobietstwa pomigdzy namalowana twarza Chrystusa lub Sw. Piotra a twarza,jaka Jezus ezy Piotr rzeczywiscie posiadal, Antyteza takiej ikonografii byl wzgleday naturalizm niektérych ‘obrazéw flamandzkich i niemieckich 2 XIV wicku. Cigekie owieki, ufryzowane wlosy, zmarszezki woké! ust, W nieza- przeczalny sposb reprezentuja jakas Kkonkretng_kobiete, Istniejaca reeczywiscie lub zmyslong, Podobieristwo wzut- ppowalo sobie prawo do zwiazku ikonicznego. Wraz z Rem- brandtem nadchodi jednak cos w rodzaju syntezy: naturalis- tycany portret uwaza sig teraz za ikone, ale ikong nowego, dotychezas nie znanego typu. Podobnie dzieje sie w praypadk bardzo odmiennej sekwencji mitycznych twarzy na niektérych obrazach francuskich 2 XVII wieku; twarze te w XVII wiek staja_ sig twarzami arystokratyezaymi. W kaédej 2 ch sekwencji uzyskiwane sq co najmniej dwa rodzaje débr * Uadwig Witgensein, Docickoiaflotficne (pack. B, Wolniewic, PWN, BKF, Warszawa 1972, 250] Bid, 287 9 ae Roudal XIV wewnetrznych wobec praktyki malowania Iudzkich twarzy i cial Praede wszystkim jest to daskonalosé wytwordw, to znaczy doskonalosé w same} sztuce malarskiej oraz doskonalose samego potretu. Te doskonalosé* — co sugeruje sam czaso- nik .praewyzszae”” — nalezy pojmowaé w spos6b histo- ryeany. Sckweneje rozwoju historycznego 2najduja sw sens i cel w postepowaniu ku r6znorodnosei typéw i sposobéw realizacji doskonalosei, oraz w wykraczaniu poza ni. Istnieja sekwencje rozwoju jak i upadku, postep rzadko kiedy ma charakter liniowy. Ale popraez uezestnictwo w probach podirzymywania postepu i gotowosci do twéreze} reakeji na Problemy mozna znaledé Gw drugi typ dobr wewnetrznych wobec praktyki malowania portetow. To, co artysta odkrywa Ww dazeniu do doskonalosei w praktyce malowania portet6w = dotyezy to zresziq malowania portretéw tak samo jak i praktyki sctuk pigknych w ogéle — jest dobrem przy- stugujacym okrestonemu Zyciu. Zycie takie nie musi stanowié calosci Zycia dla kogos, kto byl malarzem przez bardzo dlugi ‘okres, lub preynajmnie} pezez jakis czas — jak bylo w preypad- ku Gauguina, ktéry oddawat sig te} satuce kosztem niemal wszystkiego innego. Jednakie praezywanie wiekszej lub niejsze} ezesci swojego zycia jako ycia malarza wlasnie stanowi 6w drugi rodzaj dobr wewnetrenych wobec malarswa, cena tych débr wymaga kompetencji, jaka posiads malarz lub KtoS, kto chee opanowaé w systematyezny sposdb sztuke rmalarza portrecisty. | Kaada praktyka obejmuje wzorce doskonalosci i posluszes- stwa pewnym zasadom, jak rowniee samo osiaganie débr. Whroczyé do dane} praktyki oznacza wanaé aulorytet tyeh 5 Ang. excellence 7 Ang. excel. ana nd a8 wzore6w oraz to, Ze niedoskonalos’ moich stara bedi osadzana wedlug tych wzoredw. Oznacza to podporzadkowani ‘wlasnych postaw, wybordw, preferencji i upodobas wzorcom, Ktére — doraénie i tylko do pewnego stopnia — definiuja praktyke, Praktyki maja oczywiscie swojg istorig: wszystkie ‘ry, nauki i satuki maja historg. Same wzorce zatem nie $3 ‘abezpieczone preed krytyka, niemnie} jednak nie mozemy ostaé wiajemniczeni w praktyke, jezeli nie zaakceptujemy autorytetu najlepszych wzorcsw dotychezas osiagnictych, Jezeli zaczynajac stuchaé muzyki nie prayjmuje do wiadomo- Sci, 2e nie potrafie wydat poprawnego osadu, nigdy nie naueze sig stuchaé ostatnich kwartet6w Bartoka, e62 dopiero mi6wi¢ 0 docenieniu wszystkich ich waloréw. Jezeli zaczynajac araé w baseball nie chee sig 2godzi¢ na to, #0 inni wiedza lepiej ode mnie, kiedy raucaé szybka pidke, a kiedy nie, nigdy nie naueze sig tego, co znaczy dobre rzucanie pitki, 062 dopiero méwi¢ o dobrym raucaniu pilki, W daiedzinie praktyk autorytet dobre i wzoreéw funkejonuje w taki sposdb, aby wykluezyé wszelkie subiektywistyezne i emotywistyezne analizy sad6w. De gustibus est disputandum. ‘Teraz. potrafimy juz dostrzec wielka rSénice pomiedzy

    You might also like