Professional Documents
Culture Documents
Mat 3 Kdfgdfba
Mat 3 Kdfgdfba
Algjebra e gjykimeve
Roli I lidhesve ne logjike eshte I ngjashem me rolin qe luajne veprimet + dhe x ne algjeber.
Lidheset logjike perdoren per te formuar gjykime te perbera. Vlera e vertetesise se gjykimit te
perbere varet vetem nga vlera e komponenteve te tij. Lidheset “n.q.s. atehere” dhe “n.q.s. dhe
vetem n.q.s.” jane gjithashtu te njohura si “implikacion” dhe “eshte ekuivalent me”,
respektivisht.
Perkufizimi 1.3
Konjuksion I gjykimeve p dhe q quhet gjykimi p ∧ q (p dhe q) qe eshte I sakte vetem kur te dy
gjykimet p dhe q jane te sakta dhe I pasakte ne rastet tjera.
Perkufizimi 1.4
Disnjuksion I gjykimeve p dhe q quhet gjykimi p ∨ q (p ose q), qe eshte I pasakte vetem kur te
dy gjykimet p dhe q jane te pasakta dhe I sakte ne rastet tjera.
Perkufizimi 1.5
Ose-eksklusive e gjykimeve p dhe q quhet gjykimi p o q qe eshte I sakte vetem atehere kur
saktesisht njeri nga gjykimet eshte I sakte dhe I pasakte ne rastet tjera.
Perkufizimi 1.6
Negacion I gjykimit p quhet gjykimi ⌐p (jo p) qe eshte I sakte vetem atehere kur gjykimi p eshte
I pasakte.
Perkufizimi 1.7
Implikacion (kondicional) I gjykimeve p dhe q, quhet gjykimi I perbere p->q qe eshte jo i sakte
vetem atehere kur p eshte i sakte dhe q i pasakte, dhe i sakte ne rastet tjera. Gjykimi p quhet
hipoteza, ndersa gjykimi q quhet perfundim ose rrjedhimi i implikacionit.
Perkufizimi 1.8
Bikondicional I gjykimeve p, q eshte gjykimi I perbere p<->q I cili eshte I sakte atehere kur p
dhe q kane vlere te njejte te vertetesise, dhe I pasakte ne rastet tjera.
2.2 Numri kardinal dhe bashkesia partitive
Bashkesia eshte nje koleksion joirenditur i objekteve/ elementeve
Bashkesite kane zbatim te gjere ne problemet e numerimit (teknikat e numerimit), dhe per kete
arsye na duhet te diskutojme madhesine (numrin e elementeve ne bashkesi) te bashkesive.
Perkufizimi 2.5
Le te jete S nje bashkesi. Ne qofte se S permban saktesisht n elemente te ndryshme, ku n eshte
numer i plote jonegativ, do te themi se S eshte bashkesi e fundme dhe se n eshte numri kardinal
i S dhe shenohet me |S|.
Perkufizimi 2.6
Per bashkesine jo boshe S do te themi se eshte e fundme ne qofte se ekziston numri natyral n dhe
bijeksioni f: {1, 2, …, n}-> S, ku numri n paraqet numrin kardinal te bashkesise S. Themi,
gjithashtu se S ka n elemente. Ne ate rast bashkesia S mund te shkruhet si S={a1, a2, ..., an}, ku
ak=f(k); k=1, 2, 3, ..., n.
Perkufizimi 2.7
Per nje bashkesi do te themi se eshte e pafundme ne qofte se ajo nuk eshte e fundme.
Perkufizimi 2.8 Bshkesine A e quajme nenbashkesi te bashkesise B atehere dhe vetem atehere nese cdo
element i A eshte gjithashtu i B.
Le te jete S nje bashkesi e dhene. Bashkesia partitive e S eshte bashkesia e te gjitha
nenbashkesive te bashkesise S dhe shenohet me P(S).
1. Numri i nenbashkesive te bashkesise S eshte 2^n. ni shembull qe ja gjen bashkesine
partitive.
2. Numri i nenbashkesive te verteta te bashkesise S eshte 2^n -1. nenbashkesi te nje bashkese jane
3. Numri i nenbashkesive te bashkesise boshe eshte 1 e cila eshte Ꝋ. gjithemone boshja dhe vete
bashkesia.
2.7 Teknika te numerimit
Nje nga rezultatet me te thjeshta te numerimit eshte:
Principi i pare i numerimit: Ne qofte se A dhe B jane dy bashkesi disjunkte, atehere
|A∪B| = |A| + |B|.
Principi i dyte i numerimit: Ne qofte se A1, A2, ..., An jane bashkesi disjunkte atehere
|A1 ∪ A2 ∪...∪An| = |A1| + |A2| + ... + |An|. Njejte si 1 veq per n bashkesi
Ekziston nje analogji ne mes “copetimit” te bashkesise dhe lojes “puzzle”. Kushti i pare
d.t.th. se nuk mungon asnje pjese dhe kushti i dyte se copezat perputhen pa lene asnje
zbrazeti mes tyre.
3.1 Perkufizimi i relacionit
Kuptimi matematikor i relacionit, sikur ai i bashkesise, eshte mjaft i pergjithesuar. Tri
lloje me specifike te relacionit jane: funksioni, relacioni i ekuivalences dhe relacioni i
renditjes.
Perkufizimi 3.1
Perkufizimi 3.2
Perkufizimi 3.4
Vetite e relacioneve
1. refleksive aRa
2. simetrike aRa' => a'Ra
3. tranzitive aRa' dhe a'Ra'' => aRa''
4. antisimetrike aRa' dhe a'Ra <=> a=a'
fig
rel ekuivalences: 1 2 3
renditjes: 1 3 4
3.5 Relacioni i ekuivalences dhe copetimi (particioni) i bashkesive
Perkufizimi 3.10
Rel i ekuivalences nese 1 2 3
Le te jete relacion i ekuivalences ne bashkesine A, dhe le te jete x ∈ A. Klasa e
ekuivalences e elementit x, qe shenohet me [x], eshte bashkesia e elementeve te A te
cilat jane ne relacion me x,
[x] = {y ∈ A : xRy}
Teoreme 3.5
Nga kjo qe thame deri me tani mund te nxjerrim perfundim se: familja e klasave te
ekuivalences te nje relacioni te ekuivalences ne nje bashkesi e copeton bashkesine ne
nenbashkesi disjunkte (ben particionin e bashkesise).
Teoreme 3.6
Perkufizimi 3.11
Perkufizimi 3.12
Renditje e pjesshme ose thjeshte renditje ne bashkesine A quhet relacioni binar “≤” ne A
i cili i ka vetine refleksive, antisimetrike dhe tranzitive.
Bashkesia, se bashku me relacionin e renditjes quhet bashkesi pjeserisht e renditur.
Perkufizimi 3.13
Perkufizimi 3.14
Per bashkesine pjeserisht te renditur (A, ≤) themi se eshte plotesisht (linearisht) e renditur
ne qofte se per cdo x, y ∈ A vlen x ≤ y ose y ≤ x, qe do te thote se cdo dy elemente jane
te krahasueshem.
Perkufizimi 3.15
Perkufizimi 3.16
Diagrami Hasse i nje bashkesie te fundme eshte diagrami te i cili elementet e bashkesise
paraqiten si pika ne rrafsh dhe, pikat te cilat i paraqesin elementet a dhe b shoqerohen me
ane te “vijave rritese” atehere dhe vetem atehere ne qofte se b mbulon a-ne.
Perkufizimi 3.17
Le te jete (A, ≤) bashkesi pjeserisht e renditur. Ne qofte se cdo nenbashkesi {x, y}qe
permban cilat do dy elemente te A, ka kufirin me te madh te poshtem (infimumin) dhe
kufirin me te vogel te siperm (supremumin), atehere bashkesi pjeserisht e renditur (A, ≤)
quhet “rrjete e mbyllur”. Kufiri me i madh i poshtem ({x, y}) eshte perfaqesuar me x ∧ y
dhe quhet “takim” i x dhe y. Ngjajshem, ({x, y}) eshte perfaqesuar me x ∨ y dhe quhet
“bashkim” i x dhe y. Prandaj, “rrjeta e mbyllur” eshte strukture matematikore e pajisur
me dy veprime binare “takim” dhe “bashkim”.
5.2 Strukturat algjebrike
Perkufizimi 5.2
Strukture algjebrike e quajme nje bashkesi jo te zbrazet se bashku me nje apo me teper
veprime binare te perkufizuara ne kete bashkesi.
Struktura algjebrike e cila perbehet nga nje bashkesi S dhe nje veprim binar “*” do ta
shenojme simbolikisht me anen e ciftit te renditur (S, *).
Perkufizimi 5.3
Per veprimin binar “*”, te perkufizuar ne bashkesine S, themi se eshte veprim asociativ
ne qofte se per cdo a, b, c ∈ S,
a * (b * c) = (a * b) * c.
Perkufizimi 5.4
Per strukturen (S, *) themi se ka element neutral ne lidhje me veprimin “*” ne qofte e
ekziston elementi e ∈ S i tille qe:
a*e=e*a=a per a ∈ S
Elementin neutral ndryshe e quajme edhe element njesi.
Nje strukture algjebrike (S, *) mund te kete me se shumti nje element neutral.
Perkufizimi 5.5
Le te jete (S, *) nje strukture algjebrike me element neutral e. Per elementin a ∈ S, themi
se ka element inverz ne lidhje me veprimin “*” ne qofte se ekziston elementi a’ ∈ S i tille
qe a * a’ = a’ * a = e.
Elementin a’ e quajme inverzi i elementit a, dhe zakonisht e shenojme me a’.
Perkufizimi 5.6
Perkufizimi 5.7
Teoreme 5.2
(Teorema e Lagranzhit) Nese (H, *) eshte nengrup i rendit m te grupit te fundme (G, *) te
rendit n, atehere n eshte i plotpjestueshem me m.
Teoreme 5.3
Cdo element i grupit (G, *) ka vetem nje element inverz.
Teoreme 5.4
Ne qofte se (G, *) eshte grup dhe a, b ∈ G, atehere:
(𝑎 ∗ 𝑏)−1 = 𝑏 −1 ∗ 𝑎−1
5.4 Homomorfizmi dhe izomorfizmi i grupeve
Perkufizimi 5.10
Pasqyrimi f: G-> H quhet homomorfizem i struktures algjebrike (G, *) ne strukturen algjebrike
(H, x) nese vlen:
(x, y ∈ G) f(x * y) = f(x) x f(y).
Perkufizimi 5.11
Grupet (G, *) dhe (H, ◦) jane izomorfe nese ekziston bijeksioni f : G-> H me vetine
Perkufizimi 5.12
Izomorfizmi i grupit ne vetvete quhet automorfizem.
5.8 Nengrupet normale
Perkufizimi 5.22
Bashkesia aH = {ah | h ∈ H}, dhe bashkesia Ha = {ha | h ∈ H}, (a ∈ G) quhen klasa e majte dhe
klasa e djathte e zberthimit te grupit G sipas nengrupit H.
Teoreme 5.9
Bashkesia e te gjitha klaseve te djathta sipas nengrupit H paraqet copetim (zberthimin) te
grupit G. Gjithashtu edhe bashkesia e klaseve te majta. Ekziston bijeksioni natyral nga
bashkesia e te gjitha klaseve te djathta ne bashkesine e klaseve te majta. Vecanerisht, nese
eshte grup i fundme, atehere numri i klaseve te djathta eshte i barabarte me numrin e klaseve
te majta.
Perkufizimi 5.23
Le te jete (H, ◦) nengrup i grupit (G, ◦). Ne qofte se per cdo a ∈ G vlen Ha = aH, (H, ◦)
Quhet nengrup normal (invariant) i grupit (G, ◦).
Pra, nje nengrup normal i nje grupi G eshte ai nengrup ne te cilin klaset e majta dhe klaset e
djathta jane te njejta.
Perkufizimi 5.24
Grupi (G / H, ◦) quhet faktor i grupit (G, ◦) sipas nengrupit normal (H, ◦).
Teoreme 5.10
Grupi H eshte nengrup normal i grupit G atehere dhe vetem atehere kur per cdo a ∈ G vlen:
𝑎−1 Ha ⊆ H
Ku bashkesia 𝑎−1 Ha eshte perkufizuar si {𝑎−1 ha ∈ G | h ∈ H}
Perkufizimi 5.25
Ne qofte se f eshte homomorfizem i grupit (G, ◦) ne grupin (H, x) elementi neutral i te cilit
eshte e, atehere bashkesia K = {x : x ∈ G ∧ f(x) = e} quhet berthame e homomorfizmit.
Teoreme 5.11
Berthama e homomorfizmit f te grupit (G, ◦) ne grupin (H, x) eshte nengrup normal i grupit
(G, ◦) ne lidhje me operacionin te atij grupi.
Teoreme 5.12
Le te jete f homomorfizem i grupit (G, ◦) ne grupin (H, x) dhe le te jete K berthama e
homomorfizmit. Grupi (H, x) eshte izomorf me faktor grupin te grupit (G, ◦) ne lidhje me
nengrupin normal (K, ◦).
5.9 Strukturat algjebrike me dy veprime
Perkufizimi 5.26
Struktura algjebrike (S, +, ◦), ku “+” dhe “◦” jane veprime binare ne bashkesine S, quhet
unaze nese plotesohen kushtet ne vijim:
1. (S, +) eshte grup abelian;
2. (S, ◦) eshte semigrup: (qe d.m.th. se veprimi “◦” eshte asociativ;
3. (x, y, z ∈ S) (x+y) * z = x * z + y * z dhe x * (y + z) = x * y + x*z (qe d.m.th. se veprimi
i “*” eshte distributiv ne lidhje me +).
Teoreme 5.13
Perkufizimi 5.27
Ne qofte se (S, ◦) ka element njesh (neutral), (S, +) quhet unaze me element njesh. Unaza me
element njesh ne te cilen te gjithe elementet jane idempotente (𝑥 2 = x) quhet unaze e Bool-it.
Perkufizimi 5.28
Unaza (S, +, ◦) eshte komutative, ne qofte se veprimi “◦” eshte komutativ.
Perkufizimi 5.29
Elementi a ≠ 0 i unazes (S, +, ◦) eshte pjesetues i majte (djathte) i zeros ne qofte se ekziston
b ≠0 (b ∈ S) ashtu qe te vleje a ◦ b = 0 (b ◦ a = 0).
Perkufizimi 5.30
Ne qofte se (S, +, ◦) eshte unaze dhe ne qofte se (T, +, ◦), ku T ⊂ S, eshte gjithashtu unaze,
atehere (T, +, ◦) quhet nenunaze e unazes (S, +, ◦).
Perkufizimi 5.31
Bashkesia I quhet ideal i majte, perkatesisht i djathte, i unazes (S, +, ◦) ne qofte se plotesohen
kushtet:
1. (I, +) eshte nengrup i grupit (S, +);
2. (a ∈ I) (s ∈ S) s ◦a ∈ I, gjegjesit;
(a ∈ I) (s ∈ S) a ◦s ∈ I.
Ne qofte se I eshte ideal i majte dhe i djathte, atehere ai quhet ideal.
6.1 Kuptimet themelore te teorise se grafeve
Perkufizimi 6.2
Per v ∈ V, (v) = {e ∈ E | v e lidhur me e} quhet permbajtja e kulmit v, |(v)| quhet shkalle (fuqi) e
kulmit v, shenohet me shk(v).
Vargu i shkalleve te grafit G eshte vargu i shkalleve te nyjave te atij grafi te radhitura ne trajte
te vargut jozvogelues.
Perkufizimi 6.3
Digrafi (grafi i orientuar ose grafi me dege te orientuara) G = (V, E) eshte grafi ne te cilin cdo
dege e = {vi, vj} ka drejtimin nga “pika e fillimit” e tij vi ne “piken e mbarimit” vj.
Teoreme 6.1
Le te shenojme me e numrin e = |E| e degeve te grafit G me n nyjet v1, v2, ..., vn. Atehere
𝑛
∑ 𝑠ℎ𝑘(𝑣𝑖) = 2𝑒
𝑖=1
Teoreme 6.2
Numri i nyjave me shkalle tek ne graf eshte numer cift.
Perkufizimi 6.4
Te grafi me dege te orientuara shkalla-hyrese e nyjes v, qe shenohet me 𝑠ℎ𝑘 − (𝑣), eshte numri i
degeve qe kane nyjen v si pike te mbarimit. Shkalla dalese e nyjes v, qe shenohet me 𝑠ℎ𝑘 + (𝑣),
eshte numri i degeve qe kane nyjen v si pike e fillimit.
Teoreme 6.3
Shuma e shkalleve te nyjave te grafi i orientuar eshte
𝑛 𝑛
∑ 𝑠ℎ𝑘(𝑣) = ∑ 𝑠ℎ𝑘(𝑣) = 𝑒
𝑣∈ V 𝑣∈ V
6.3.1 Grafi i Eulerit