Kueçua (gjuhë)

Kueçua ose Runa Simi (Rune = "njeri" + Simi = "gjuhe") është një gjuhë indigjene në Amerikës së Jugut. Ajo
ishte gjuha e Perandorisë Inkase dhe flitet ende sot në dialekte të ndryshme nga rreth 10 milion njerëz në
Amerikën e Jugut, kryesisht në Peru dhe në vendet përreth, duke përfshirë Kolumbinë Jugore, Ekuadori, Kueçua
Bolivi, Argjentina veri-perëndimore dhe në veri të Kilit. Ajo është më e përhapura e të gjitha gjuhëve indigjene
të kontinentit amerikan.Së bashku me gjuhën spanjolle dhe gjuhën all'aymara gëzon statusin e gjuhës zyrtare Qhichwa Simi / Runa Shimi / Runa Simi
në Bolivi dhe Peru.

Shkrim nga gjuha Kueçua: Ati ynë

Yayayku hanaq pachapi kaq,

sutiyki yupaychasqa kachun.
Kamachikuq-kayniyki takyachisqa kachun,
munayniyki kay pachapi ruwakuchum, Harta e vendeve Kueçuafone
Imaynan hanaq pachapipas ruwakun hinata. Flitet në
Peru, Bolivi, Kolombi, Ekuador,
Sapa p'unchay mikhunaykuta quwayku. Kili dhe Argjentinë.
Huchaykutapas pampachawayku, Rajoni Andet
imaynan ñuqaykupas contraykupi huchallikuqniykuta panpachayku hinata. Folës 10.4 milion (e hamendësuar)
Amataq watiqasqa kanaykuta munaychu, Renditja 69
aswanpas saqramanta qispichiwayku. Familja * Kueçua
Qanpan kamachikuq-kaypas, atiypas,
Sistemi i
wiñaypaqmi yupaychasqa kanki. Alfabeti latin
Shkrimit
Statusi Zyrtar
Gjuhë Zyrtare në Bolivi dhe Peru
Lëndë Rregullohet nga Zyrtarisht nga askush

Tipologjia Kodet e Gjuhës

ISO 639-1 qu
Bumri i Folësve
ISO 639-2 que
Fonetika que (http://www.sil.org/iso639-
Gramatika 3/documentation.asp?id=que)
ISO 639-3
Shumë nga nënllojet e gjuhës
Emrat Kueçua kanë kodet e tyre.
Përemrat
Mbiemrat
Numrat
Folja
Ndajfolja
Lidhje të jashtme

Tipologjia

Nënllojet e gjuhës Kueçua

Proto‑Quechua KueçuaI Central

Huaylas
Ancash Kueçua(Huaylay)

Conchucos
 A.P.‑A.M.‑A.H. Alto Pativilca

Alto Marañón

Alto Huallaga

Yaru

Huancay Jauja-Huanca

Huangáscar-Topará

Pacaraos

Yungay (Quechua II‑A) Cajamarca‑Cañaris

Inkawasi-Kañaris

Cajamarca

Laraos

Lincha

Central Apurí

Chocos

Madean

Ecuador-Colombia
KueçuaII
Kichwa (Quechua II‑B) Chachapoyas

Lamas (San Martín)

† quechua

Chinchay Ayacucho

Cuzco
Classical
Southern Quechua (Quechua II‑C) Cuzco‑Collao Northern Bolivia

Southern Bolivia

Santiago del Estero

Bumri i Folësve
Argjentina: 100,000
Bolivia: 2,100,000
Brazil: nuk dihet
Kili: shumë pak
Colombia: 9,000
Ecuador: 500,000 deri në 1,000,000
Peru: 3,200,000

Fonetika

Gramatika
Emrat

Përemrat

Në gjuhën Kueçua ekzistojnë shtatë përemra. Ka dy trajta të përemrit të vetës së parë shumës. Nuqanchis Numri
(ne = unë dhe ti), bashkëfolësi përfshihet dhe Nuqayku (ne=unë pa ty) bashkëfolësi nuk përfshihet. Njëjës Shumës
Nuqanchis (përfshirës)
Mbiemrat E parë Nuqa
Nuqayku (përjashtues)
Veta
Mbiemrat vendosen gjithnjë përpara emrave.Ata përcaktojnë gjininë dhe numrin.
E dytë Qan Qankuna
E tretë Pay Paykuna
Numrat
Numrat themelor ch'usaq (0), huk (1), iskay (2), kimsa (3), tawa (4), pichqa (5), suqta (6), qanchis (7), pusaq (8), isqun (9), chunka (10),
chunka hukniyuq (11), chunka iskayniyuq (12), iskay chunka (20), pachak (100), waranqa (1,000), hunu (1,000,000), lluna
(1,000,000,000,000).
Numrat rreshtor. Për të formuar numrat rreshtor përdoret fjala ñiqin e cila vendoset pas numrit themelor.

Folja

E tashme E shkuar E ardhme E kryer e plotë

Ñuqa -ni -rqa-ni -saq -sqa-ni
Qam -nki -rqa-nki -nki -sqa-nki
Pay -n -rqa(-n) -nqa -sqa
Ñuqanchik -nchik -rqa-nchik -su-nchik -sqa-nchik
Ñuqayku -yku -rqa-yku -saq-ku -sqa-yku
Qamkuna -nki-chik -rqa-nki-chik -nki-chik -sqa-nki-chik
Paykuna -n-ku -rqa-(n)ku -nqa-ku -sqa-ku

Ndajfolja

Lidhje të jashtme

El Quechua de Santiago del Estero (https://web.archive.org/web/20091212173051/http://webs.satlink.com/usuarios/r/rory/main.htm),

extensive site covering the grammar of Argentinian Quechua (in Spanish)
runasimi.de (https://web.archive.org/web/20190608064112/http://www.runasimi.de/) Multilingual Quechua website with online dictionary (xls)
Quechua - German - English - Spanish.
Quechua Language and Linguistics (https://web.archive.org/web/20180930001853/http://www.quechua.org.uk/) an extensive site.
The Origins and Diversity of Quechua (http://www.quechua.org.uk/Eng/Sounds/Home/HomeQuechuaAbout.htm)
The Sounds of the Andean Languages (http://www.quechua.org.uk/Eng/Sounds) listen online to pronunciations of Quechua words, see
photos of speakers and their home regions, learn about the origins and varieties of Quechua.
CyberQuechua (https://web.archive.org/web/20071021012808/http://dolphin.upenn.edu/~scoronel/quechua.html), by the Quechua-speaking
linguist Serafín Coronel Molina.
Multilingual Dictionary: Spanish - Quechua (Cusco, Ayacucho, Junín, Ancash) - Aymara (https://web.archive.org/web/20090127055458/http://
portal.huascaran.edu.pe:8080/CIApps/Curricular/Diccionario/index.htm)
Toponimos del Quechua de Yungay, Peru (https://web.archive.org/web/20090511091231/http://www.yungayperu.com.pe/Quechua%20Yunga
y.htm)
Sacred Hymns of Pachacutec (http://red-coral.net/Pach.html)
Quechua Network's Dictionary (https://web.archive.org/web/20060207005508/http://www.quechuanetwork.org/dictionary.cfm?lang=e) a very
good one.
Quechua lessons (www.andes.org) (http://www.andes.org/q_grammar.html) in Spanish and English
Quechua course (https://web.archive.org/web/20120808025140/http://www.yachay.com.pe/especiales/quechua/) in Spanish, by Demetrio
Tupah Yupanki (Red Científica Peruana)
Detailed map of the varieties of Quechua according to SIL (fedepi.org) (https://web.archive.org/web/20090502060338/http://www.fedepi.org/
Q/)
Google Quechua (http://www.google.com/intl/qu/)
5 Quechua dictionaries online (https://web.archive.org/web/20090818181028/http://www.runasimipi.org/blanco-en.php?file=diccionarios)

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kueçua_(gjuhë)&oldid=2066493"

Kjo faqe është redaktuar për herë te fundit më 7 janar 2020, në orën 21:20.

Të gjitha materialet që gjenden në këtë faqë janë të mbrojtura nga Creative Commons Attribution/Share-Alike License;. Shiko Terms of Use për më shumë informacione.