Materiały pomocnicze do ćwiczeń projektowych z Konstrukcji Metalowych

Jak prowadzić właściwą formę obliczeń w

programie Mathcad
- wymagania, uwagi i wskazówki

autor:

mgr inż. Zbigniew Stachura

e-mail: z.stachura@il.pw.edu.pl

Prezentowane materiały są utworami w rozumieniu prawa autorskiego i podlegają jego ochronie.

Zabronione jest ich kopiowanie w całości lub we fragmencie i dalsze rozpowszechnianie bez
pisemnej zgody autora.
Materiały te są udostępniane studentom nieodpłatnie i nie mogą być przedmiotem jakiejkolwiek
działalności komercyjnej.

ZS 2015 1
Poniższy opis, wyjaśniający i ułatwiający ustawienie właściwej formy obliczeń w programie został
przedstawiony w oparciu o Mathcada w wersji 14.0 M011.

Aby sprawdzić wersję programu należy wybrać zakładkę: Help/About Mathcad.

UWAGA: Są dwie wersje Mathcada 14.0 - starsza i nowsza M011. Jeżeli w wyświetlonej wersji programu nie
ma "M011" oznacza to, że mamy do czynienia ze starszą wersję programu Mathcad 14.0. W starszych wersjach
programu niż 14.0 M011 większość z opisanych niżej ustawień nie działa i uzyskanie właściwej formy obliczeń
może nie być możliwe.

1. Ustawienia wstępne
1.1 Ustawienie dokładności rezultatów

Wybieramy zakładkę Format/ Result Format/ zakładka Number Format, następnie wybieramy Decimal i
wpisujemy w polu obok Number of decimal places np. "2" (dokładność obliczeń) oraz zaznaczamy kwadracik
przy Apply to symbolic results. Na końcu wybieramy OK. Okienko z pełnymi ustawieniami przedstawiono poniżej:

1.2 Ustawienie wyświetlania błędów np. wyłączenie tzw. "zielonych podkreśleń"

Wybieramy zakładkę Tools/ Preferences/ wybieramy zakładkę Warnings i odznaczamy kwadracik przy Show
warnings on redefinitions of. Ustawione okno przedstawiono poniżej:

ZS 2015 2
1.3 Ustawienie obszaru drukowania strony

Przed rozpoczęciem wpisywania obliczeń dobrze jest zmienić domyślne ustawienia strony wydruku.
Ustawienia w zakładce File/ Page setup. Marginesy warto zmienić na 25 mm z lewej strony (aby było miejsce
na wpięcie do listwy lub na zszycie projektu) i 10 mm w pozostałych - szeroki obszar wydruku jest często
bardzo pomocny. Ustawione okno przedstawiono poniżej:

1.4 Numeracja stron

Aby wstawić numerację w prawym dolnym rogu stron należy wybrać View/ Header and Footer i w zakładce
Footer kliknąć na kolumnę z napisem Right. Następnie z okienek pod napisem Tools wybieramy ikonkę Insert
Page Number - powinno wpisać się automatycznie w kolumnie Right {n} jak pokazano poniżej:

Uwaga: Przy wydruku dwustronnym numerację stron najlepiej zrobić na środku stopki strony - wybierając
zamiast kolumny Right kolumnę Center.

1.5 Wyświetlanie symboli równości

Opis tych ustawień ujęto w dalszej części pracy w Etapie 2 formatowania wpisanych obliczeń - aby lepiej
zobrazować ich działanie.

ZS 2015 3
2. Wpisanie przykładowych obliczeń i formatowanie ich do odpowiedniej formy
Uwaga: Poniższy opis dotyczy głównie prowadzenia obliczeń na jednostkach. W przypadku prowadzenia
obliczeń bez jednostek część ustawień nie jest potrzebna.

2.1 Etap 1. Wpisanie przykładowego tekstu

Wpisujemy "a" i wciskamy "Shift" plus ":" - powinien pojawić się znak równości z dwukropkiem (symbol
definiowania) - dalej wpisujemy "2" i "kN". Znaku mnożenia między 2 a KN nie trzeba wpisywać - sam
domyślnie powinien się pojawić. Następnie tak samo robimy z zapisem b:=5kN.

Następnie: "c", "Shift" + ":", "a+b" wybieramy z okienka "Symbolic" słowo kluczowe "explicit" wpisujemy
przecinek i ALL - ",ALL" i dajemy znak "=" Powinno być tak jak poniżej:

Explicit służy do rozwinięcia podstawienia wzoru.

2.2 Etap 2. Formatowanie widoku wpisanego tekstu

Wybieramy zakładkę Tools/Worksheet Options i tam w zakładce Display ustawiamy przy Definition - Equal
oraz przy Symbolic Evaluation - Equal. Po zmianie klikamy na OK. Ustawione okno przedstawiono poniżej:

To ustawienie zmienia przedstawianie znaku równości z dwukropkiem na zwykły znak równości zarówno przy
definiowaniu jak i rozwijaniu symbolicznym.

Wpisane działania powinny zmienić się jak poniżej:

ZS 2015 4
Aby zmienić jednostkę wyniku należy kliknąć lewym przyciskiem myszy na wzór. Pojawi się na końcu czarny
prostokąt. Należy kliknąć na ten prostokąt lewym przyciskiem myszy.

Tam wpisujemy jednostkę w jakiej chcemy wyświetlić wynik. W naszym przypadku niech będzie to "kN".

Aby schować słowo kluczowe "explicit" należy kliknąć na tym wzorze prawym przyciskiem myszy
i z okienka wybrać Hide keywords tak jak pokazano poniżej:

Po tych zabiegach zapis obliczeń powinien wyglądać następująco:

Chcąc wykorzystać wynik wartości "c" wpiszmy kolejne działanie d=c+a analogicznie do zapisu na c w Etapie 1.
Na końcu wpisywania po wprowadzeniu znaku "=" w rozwinięciu nie podstawi nam się c w jednostce, jaką
przed chwilą ustawiliśmy i nie wyświetli się wynik wartości d, lecz powtórzy się zapis podstawienia. Jak
klikniemy lewym przyciskiem myszy na wzór powinna się pojawić uwaga jak niżej:

Aby rozwiązać ten problem musimy się niestety trochę dodatkowo napracować. Taki jest minus
opracowywania programu na jednostkach. Wersja 14 Mathcada niestety sama sobie z tym nie radzi. Poniżej
przedstawiono dwie metody rozwiązania powyższego problemu.

ZS 2015 5
 METODA 1 - "przedefiniowanie ręczne"

Najprostszym rozwiązaniem jest przedefiniowanie wartości "c" z boku strony (poza obszarem drukowania) na
wartość, która wyszła nam na końcu w odpowiedniej jednostce. Przedefiniowanie "c" musi być wpisywane nie
wyżej niż wiersz w której jest działanie na "c" (może być w tej samej linii), a najlepiej trochę poniżej wzoru na
"c" aby nie zaszły podczas iteracji obliczeń dodatkowe problemy. Przykład podano poniżej:

Teraz w obliczeniach na d nie będzie już żadnego problemu. Należy jeszcze schować słowo kluczowe explicit w
działaniu na d. W ostateczności dostaniemy zapis jak poniżej:

Uwaga: w ostatecznym wydruku przedefiniowania nie powinny być widoczne - tak jak wyżej zostało napisane,
umieszczamy je obok strony poza obszarem drukowania.

METODA 2 (zalecana) - "przedefiniowanie automatyczne"

Istnieje również możliwość, aby program sam podstawiał dalej obliczoną wartość, ale trzeba mu w tym pomóc.

Można to zrobić przez zdefiniowanie poza obszarem drukowania dodatkowego parametru pomocniczego np.
"f". Należy wpisać "f:=c" i podzielić przez jednostkę w jakiej chcemy mieć "c" - w naszym przypadku jest to
"kN" oraz koniecznie należy dać "=". Bez znaku "=" na końcu algorytm nie będzie działał.

Następnie obok piszemy, że "c:=f∙kN" ("c" staje się "f" przemnożone przez jednostkę przez którą było "c"
dzielone). W tym zapisie nie piszemy na końcu "=" - jest to również warunkiem, aby algorytm działał. Poprawny
zapis przedstawiono poniżej:

Uwaga: należy unikać oznaczeń dodatkowego parametru z symbolami stosowanych jednostek np. "m" lub "s"
("m" w programie to domyślnie metr, natomiast "s" to sekunda) oraz symboli, którym zostały wcześniej
przypisane np. szerokości profilu, długości belki itp. Zaleca się stosowanie tego samego symbolu
pomocniczego w całych obliczeniach.

ZS 2015 6
Przy automatycznym podstawianiu wartości należy zachować szczególną uwagę na to czy na pewno to, co
program podstawia jest dobre i czy przez przypadek nasz dodatkowy parametr nie był symbolem
zadeklarowanej wcześniej innej wartości, a wykorzystywanej dalej w innym wzorze (zgodnie z powyższą
uwagą).

3. Uwagi końcowe do projektu

3.1 Powyższy zapis końcowy przedstawia formę obliczeń, jaka musi się znaleźć w projekcie, czyli:
wzór = podstawienie = wynik z odpowiednią jednostką. Do kolejnych wzorów podstawiamy obliczone
wielkości we wcześniej podanych jednostkach (tak jak to pokazano na powyższym przykładzie podstawiając za
"c" wyliczoną wartość "7kN" do wzoru na d).

3.2 Dokładność i jednostkę poszczególnych wyników powinno się dostosować do rzędu ich wielkości. Zalecana
dokładność obliczeń to dwa miejsca po przecinku oraz nie mniej niż 3 cyfry znaczące. Aby zmienić
dokładność lub format wyświetlanego wyniku tylko jednego zapisu należy zaznaczyć wybrany wzór poprzez
kliknięcie na nim lewym przyciskiem myszy, a następnie wybrać zakładkę Format/ Result Format/ i dalej
analogicznie wg. pkt. 1 ustawień wstępnych (lub dwukrotnie klikając na wybrany wzór).
3.3 Należy opisywać: kolejne etapy projektu z odpowiednim wypunktowaniem, obliczenia wraz z niezbędnymi
komentarzami.

3.4 Należy załączać wszelkie niezbędne do obliczeń rysunki, wykresy i schematy wraz z opisem (również do
części obliczeń przynoszonych do korekty). Rysunki i schematy mogą być wykonane odręcznie pod warunkiem
zachowania zasad sporządzania rysunków technicznych.

3.5 Nie wolno zmieniać symboli i oznaczeń normowych. Jeżeli nie potrafimy wpisać do programu jakiegoś
oznaczenia to należy go uzupełnić np. ręcznie po wydruku. Wskazówka jak wstawić znak prostopadłości "⊥" w
dalszej części pracy (podpunkt 4.1 we wskazówkach pomocniczych).

3.6 Obliczenia można drukować zarówno jednostronnie jak i dwustronnie.

3.7 Strony należy ponumerować w prawym dolnym rogu. W przypadku druku dwustronnego numerację
można wykonać na środku stopki strony

3.8 W działaniach należy ujednolicać jednostki.

3.9 Przy porównywaniu wielkości należy używać wspólnych jednostek:

ZS 2015 7
4. Wskazówki pomocnicze
4.1 Aby wstawić do indeksu w symbolach naprężeń znak prostopadłości lub równoległości należy skopiować
go np. z programu Microsoft Word. W tym celu należy w wymienionym programie wstawić równanie przez
zakładkę: Wstawianie / równanie. Poniżej przedstawiono okna wyboru:

Następnie w oknie symboli wybieramy "więcej" jak pokazano poniżej:

W kolejnym kroku rozwijamy podstawowe symbole matematyczne o "operatory":

Z nowego okna wybieramy znak "prostopadłości" i kopiujemy go z Worda np. znanym poleceniem skrótu
klawiaturowego "Ctrl+C".

ZS 2015 8
Następnie w programie Mathcad w indeksie wybranego naprężenia wklejamy skopiowany znak np. skrótem
klawiaturowym "Ctrl+v". W podobny sposób postępujemy ze znakiem równoległości "∥". Poniżej pokazano
efekt końcowy:

Uwaga: Nie da się skopiować symboli z edytora równań Microsoft Equation do indeksów w programie
Mathcad. Nie zaleca się kopiowanie symboli z zakładki Worda: Wstawianie / Symbol - takie symbole źle
wyglądają i są mało czytelne w Mathcadzie.

4.2 Często wpisany wzór jest długi i nie mieści się w jednej linijce. Wpisywany wzór można podzielić - przenieść
do następnej linijki. Aby to zrobić należy w miejscu planowanego podziału nacisnąć "Ctrl+Enter". Poniżej
przedstawiono przykładowy tok postępowania:
- wzór, który chcemy podzielić:

- w miejscy planowanego podziału jak poniżej:

- wciskamy "Ctrl+Enter" i następne symbole wpisujemy w kolejnym wierszu:

Można też podzielić wpisany cały wzór - wybierając miejsce podziału i wciskając "Ctrl+Enter".

4.3 Jeżeli rozwinięcie podstawienia nie mieści się w jednym wierszu razem ze wzorem, wychodząc poza obszar
drukowania można rozwinięcie podstawienia wykonać również automatycznie w kolejnym wierszu.
Aby to zrobić po wpisanym wzorze w pierwszym wierszu nie dajemy na końcu znaku "=" - jest to warunek, aby
algorytm działał. W kolejnym wierszu wpisujemy polecenie "explicit,ALL" bezpośrednio po zdefiniowanej
wielkości, wstawiamy znak "=" i zmieniamy domyślnie wyświetloną jednostkę wyniku. Poprawny zapis
przedstawiono poniżej:

Po schowaniu słowa kluczowego uzyskujemy zautomatyzowane podstawienie:

ZS 2015 9
4.4 Przy opracowywaniu obliczeń na jednostkach należy pamiętać, że jeżeli chcemy zdefiniować symbol,
który domyślnie stanowi jednostkę stosowaną w programie, czyli np.: m (metr), s (sekunda), J (dżul), N
(niuton) itp. to należy dopisać do niego dodatkowy indeks. Wystarczy dopisać "kropkę", która stanowi w
programie skrót klawiszowy "zejścia" do indeksu. Kropka sprawi, że dany symbol nie będzie już "metrem" czy
"sekundą", lecz zupełnie nowym symbolem. Dodatkowo dopisana kropka nie będzie widoczna po wyjściu z
edycji wzoru oraz po wydruku. Poniżej przedstawiono sposób zdefiniowania obciążenia śniegiem:

4.5 Strony najlepiej oddzielać między sobą przez sztywny podział wprowadzany ręcznie - klikamy prawym
przyciskiem myszy w miejscu podziału i wybieramy Insert/Page Break.

W ten sposób unikniemy przypadkowego dzielenia stron przez Mathcada, które czasami (zwłaszcza w dużych
plikach) przesuwa nam wstępnie przyjęty obszar drukowania. Natomiast podziały wstawione na sztywno nie
będą się zmieniać. Należy tylko kontrolować czy podczas dopisywania tekstu ponad "podziałem" nie
spowoduje jego delikatnego przesunięcia poniżej domyślnie ustawionego przez program jak pokazano niżej.

Linią przerywaną jest domyślny podział ustawiony przez programu, linią ciągłą podział wprowadzony ręcznie.
W takiej sytuacji dodrukuje się pusta strona, a przy włączonej numeracji stron wprowadzi się niepotrzebny
"bałagan". Więc każdorazowo przed wydrukiem należy przeglądnąć plik czy jakiś podział nam się nie przesunął.

4.6 Jeżeli chcemy wstawić obiekt w postaci zdjęcia robimy to np. za pomocą zakładki Insert/ Object...
i wybieramy Obraz Programu Paintbrush, tam w lewym górnym rogu wybieramy opcję wklej z
i wybieramy ścieżkę pliku, który chcemy wczytać. Po wczytaniu zdjęcia i jego ewentualnej modyfikacji
zamykamy okno Paintbrush np. krzyżykiem w prawym górnym rogu. Następnie po kliknięciu lewym
przyciskiem myszy na obraz pokażą się w prawej części okna (w narożu i na środku linii) czarne kwadraty.
Najeżdżając kursorem na nie możemy zmodyfikować wielkość obrazka. Ważny pamiętać by zdjęcie, które
robimy (czy to w postaci zrzutu z ekranu czy robiąc zdjęcie z pdf-a poleceniem Take a Snapshot z zakładki Edit -
po uprzednim odpowiednim powiększeniu widoku, w celu uzyskania wyższej rozdzielczości) zapisywać w
ZS 2015 10
formacie pliku z kompresją bezstratną czyli *PNG, *TIF itp. Unikać zapisywania w *JPG i jemu podobnych
(kompresja stratna) - wklejone zdjęcie z JPG będzie się podczas wydruku "rozpikselować" (rozmywać) i zdjęcie
może się zrobić nieczytelne.

W analogiczny sposób możemy wstawić obiekty Worda, Excela bądź też AutoCAD-a, wybierając po Insert/
Object... odpowiedni typ obiektu. Obiekty te są pomocne zwłaszcza przy wstawianiu wszelkiego rodzaju
tabelek (z Worda bądź Excela) oraz podczas wstawiania np. schematów obciążeń (z AutoCada). W ten sposób
uzyskujemy interaktywny plik w którym w każdym momencie możemy coś zmienić - zarówno w tabelkach jak i
w schematach. Warunkiem niezbędnym do wstawienia obiektu AutoCAD i jego późniejszej edycji jest
uruchomienie wcześniej samego AutoCAD-a, bez tego może pojawić się błąd, uniemożliwiający nam dalszą
pracę z programem lub nawet zapisanie pliku.

4.7 Podczas powyższej procedury należy zachować szczególną uwagę podczas kolejnych iteracji obliczeń. W
przypadku prowadzenia obliczeń wg "metody 1" nie można zapomnieć o konieczności ręcznego
przedefiniowania obliczanych wartości. Po każdym takim przedefiniowaniu zaleca się zaktualizowanie obliczeń
- najprościej skrótem klawiszowym Ctrl + F9. Przy braku aktualizacji obliczeń może się zdarzyć, że w następnym
wzorze przy podstawieniu zostanie podmieniona na nowo przedefiniowana wartość, ale wynik końcowy tego
wzoru nie zostanie przeliczony i będzie się odnosił do "starych wartości" z poprzedniej iteracji. Aby tego
uniknąć aktualizujemy obliczenia jak najczęściej (po każdej znaczącej zmianie). Należy również sprawdzać czy
na pewno podstawione zostały wielkości, które w danym momencie chcemy.

4.8 Ponieważ Mathcad ma tendencję do wyrzucania niespodziewanych błędów, zalecam częste zapisywanie
pliku, a od czasu do czasu również tworzenie kolejnych wersji zapisując plik pod nową nazwą. Czasem się
zdarza, że po błędzie Mathcada plik będzie uszkodzony i nie będzie można odzyskać z niego zapisanych danych.

4.9 Przed wydrukowaniem obliczeń na papier warto je najpierw wydrukować do pdf-a i przeglądnąć czy
wszystko jest tak jak powinno.

4.10 Można zmienić ustawienia czcionki w stylu matematycznym i tekstowym (zarówno rodzaj oraz wielkość
czcionki) tak, aby w efekcie końcowym otrzymać estetyczny i czytelny wydruk nieróżniący się od tego, jaki
można opracować w edytorze tekstowym np. w Wordzie.

4.11 Zachęcam do zapoznania się z pozostałymi opcjami i funkcjami programu, które mogą się przydać
zarówno do obecnego projektu jak i ewentualnego przyszłego zastosowania.

ZS 2015 11