ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΓΕΙΑΣ

Τσιοµλεξή ∆ήµητρα
Πτυχιούχος Κοινωνικής Πολιτικής και ∆ιοίκησης ∆.Π.Θ.,
MSc «Οργάνωση και ∆ιοίκηση Υπηρεσιών Υγείας» Ε.Κ.Π.Α.
∆οµή Παρουσίασης

Εισαγωγή: Το αγαθό υγεία: ∆ηµόσιο ή Ιδιωτικό;

Συστήµατα Υγείας ∆ιεθνώς και στην Ελλάδα:

 Υγεία: Ορισµός και αποτύπωση της υγείας (δείκτες)

 Πολιτική Υγείας: Ορισµός και παράγοντες που την

διαµορφώνουν.
 Συστήµατα Υγείας: Ορισµός, Τύποι συστηµάτων

Οργάνωση και διοίκηση οργανισµών υγείας:

 Γενικές αρχές οργάνωσης και διοίκησης υπηρεσιών υγείας

 ∆ιοικητική αναδιοργάνωση Ε.Σ.Υ. (Ν.3329/2005)

 Οργανωτική διαδικασία Στρατηγικού Προγραµµατισµού.

Συµπεράσµατα – παρατηρήσεις.
Τάσεις στην θεωρητική διαµάχη του αγαθού «υγεία»

Η φύση και η ιδιοµορφία του αγαθού υγεία συνέβαλε στο να αποτέλεσε
πεδίο έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης τις τελευταίες δεκαετίες.

∆υο είναι οι κυρίαρχες τάσεις στην θεωρητική διαµάχη για την υγεία:
 Φιλελεύθερη προσέγγιση: θεωρεί την υγεία ιδιωτικό αγαθό.

 Σοσιαλδηµοκρατική προσέγγιση: εντάσσει την υγεία στο πλέγµα

των κοινωνικών αγαθών.

Οι παραπάνω απόψεις προσδιορίζουν σε µεγάλο βαθµό τις πολιτικές που

ακολουθήθηκαν στον υγειονοµικό τοµέα.

Σύνδεση των δυο κυρίαρχων τάσεων µε τις πολιτικές υγείας έγινε αισθητή
και στην Ελλάδα όταν επιχειρήθηκαν δυο αντίθετες µεταρρυθµίσεις:
 Η συγκρότηση του Ε.Σ.Υ. στις αρχές του ’80.

 Η επικράτηση του νεοφιλελευθερισµού αρχές του ’90 που

µεταφράστηκε στον υγειονοµικό τοµέα µε ενθάρρυνση της
ιδιωτικοποίησης.
Η υγεία ως ιδιωτικό αγαθό: Η φιλελεύθερη προσέγγιση

Η υγεία αντιλαµβάνεται ως ιδιωτικό αγαθό που υπόκεινται στους νόµους
της αγοράς µε µηχανισµούς και φορείς προσφοράς και ζήτησης
(νοσοκοµεία, γιατροί και καταναλωτές αντίστοιχα).

Η φιλελεύθερη προσέγγιση θεωρεί ότι οι καταναλωτές είναι σε θέση να

γνωρίζουν:
 Τα υγειονοµικά τους προβλήµατα και τις υπηρεσίες που πρέπει να
καταναλώσουν.
 Την αγορά των υπηρεσιών, ώστε να επιλέξουν την ποσότητα που
απαιτείται και να αξιολογήσουν την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας
που διατίθενται στην αγορά.

Ο καταναλωτής εκδηλώνει την ζήτηση για υπηρεσίες υγείας και πληρώνει

µια τιµή η οποία διαµορφώνεται στην ελεύθερη αγορά χωρίς καµία κρατική
παρέµβαση.

Οι απόψεις αυτές ευδοκίµησαν έπειτα από την κρίση του κοινωνικού

κράτους κατά τα µέσα της δεκαετίας του ’70.

Υποστηρίχθηκε από τους νεοφιλελεύθερους ότι σε ένα ιδιωτικό σύστηµα

υγείας θα µπορούσε να επιτευχθεί η µείωση του κόστους των υπηρεσιών
υγείας και θα µπορούσαν να ελαχιστοποιηθούν οι γραφειοκρατικές
διαδικασίες και τα χρηµατοδοτικά προβλήµατα.
Κριτική στην νεοφιλελεύθερη αντίληψη για το
αγαθό «υγεία»

Περιορίζει την έννοια του κράτους πρόνοιας ταυτίζοντάς το µε τις δηµόσιες
δαπάνες οι οποίες όµως αποτελούν µια µόνο παράµετρο του κοινωνικού
κράτους:
 Μεταθέτει το πεδίο προβληµατισµού στις οικονοµικές διαστάσεις
αγνοώντας τις καταστάσεις της κοινωνικής πολιτικής.
 Η παρουσίαση της ιδιωτικοποίησης ως λύση για την εξασφάλιση της
οικονοµικής ανάπτυξης είναι ιδιαίτερα απλοϊκή.

Η άποψη ότι η ιδιωτικοποίηση είναι συνώνυµη µε την βελτίωση της

ποιότητας είναι µονοµερής και αντίθετη µε την βασική επιδίωξη της
ιδιωτικής πρωτοβουλίας για κέρδος.

Η άποψη ότι η υγεία είναι οικονοµικό αγαθό που υπόκειται σε νόµους

προσφοράς και ζήτησης δεν ευσταθεί λόγων των ιδιαιτεροτήτων του
υγειονοµικού τοµέα
 π.χ. ασυµµετρία πληροφόρησης(ο γιατρός καθορίζει όχι µόνο την
προσφορά αλλά και τη ζήτηση των υπηρεσιών) που παρατηρείται
ανατρέπει το σηµαντικό δεδοµένο του ανταγωνισµού αυτό της
ελεύθερης επιλογής από την πλευρά των καταναλωτών.
 Η υγεία ως δηµόσιο αγαθό:
Η σοσιαλδηµοκρατική προσέγγιση

Εµπνευστής της άποψης ότι η υγεία είναι δηµόσιο αγαθό ο K. Arrow (1963) που
παρατήρησε ότι:
 Στις υπηρεσίες υγείας δεν ισχύει η αρχή του αποκλεισµού.

 Η φύση ορισµένων ασθενειών δηµιουργεί τον κίνδυνο µετάδοσής τους.

 Ο χρήστης υπηρεσιών υγείας δεν είναι σε θέση να διαπραγµατευτεί τις τιµές

και να αξιολογεί το προϊόν.

 Πολλές φορές αίρεται το δικαίωµα της ελεύθερης επιλογής (π.χ. σε

περιπτώσεις έκτατης ιατρικής βοήθειας)

Συνεπώς επιβάλλεται κρατικός έλεγχος στους εξής τοµείς:

 Στην κατανοµή των πόρων.

 Στην χρηµατοδότησης των υπηρεσιών.

 Στην προσφορά των υπηρεσιών.

 Στο συνολικό σχεδιασµό της κοινωνικής πολιτικής µε στόχο την εξασφάλιση

της αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας των υπηρεσιών.
Κριτική στην σοσιαλδηµοκρατική προσέγγιση για
το αγαθό «υγεία»

Με την κρίση του κοινωνικού κράτους αµφισβητήθηκε η
επίτευξη της αποδοτικότητας και της ισοτιµίας καθώς οι
κοινωνικές δαπάνες λειτούργησαν αρνητικά ως προς την
οικονοµική ανάπτυξη.

Μαρξιστική προσέγγιση: το κράτος αδυνατεί να καλύψει τις

ανάγκες στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Σύγχρονοι υποστηρικτές της συλλογικής ρύθµισης και του

κράτους πρόνοιας: εκφράζουν την δυσπιστία τους απέναντι
στο συγκεντρωτικό µοντέλο κάλυψης των αναγκών.

Σύγχρονη αντίληψη (ατοµοκεντρική θεωρία): η κοινωνία δεν

θεωρείται αποκλειστικά υπεύθυνη απέναντι στο άτοµο αφού
το ίδιο µε επιβλαβές συµπεριφορές δυσχεραίνει την ίδια του
την κατάσταση.
Συστήµατα Υγείας ∆ιεθνώς και στην Ελλάδα

Υγεία

Πολιτική Υγείας.

Συστήµατα υγείας
Ορισµός της Υγείας

∆ιακρίνεται σε θετικό και αρνητικό ορισµό:
 Απουσία συµπτωµάτων-σύµφωνα µε τον γιατρό -
ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ.

 «Η υγεία δεν είναι απλά η απουσία ασθένειας αλλά είναι

η κατάσταση πλήρους σωµατικής, πνευµατικής και
κοινωνικής ευεξίας» (WHO, 1985)- ΘΕΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ.

∆ιακρίνεται επίσης σε λειτουργικό και βιωµατικό ορισµό:

 Ικανότητα που διαθέτει το άτοµο να ανταποκρίνεται σε
κοινωνικούς ρόλους (Parsons, 1979)-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ
ΟΡΙΣΜΟΣ

 Ο τρόπος µε τον οποίον το άτοµο αντιλαµβάνεται την

υγεία του (Κelman, 1975)- ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ
Ορισµός της Υγείας

« Υγεία είναι η δυναµική ισορροπία µε το

εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον, που
διασφαλίζει την προσαρµογή στις περιβαλλοντικές
αλλαγές»

(ΤΟΥΝΤΑΣ, 1998)
Προσδιοριστικοί Παράγοντες του επιπέδου υγείας

Το εισόδηµα και ο τρόπος διανοµής του: π.χ. µεταξύ ατόµων µε υψηλά και
χαµηλά εισοδήµατα υπάρχει διαφορά 7 ετών στο προσδόκιµο επιβίωσης.

Η διατροφή: π.χ. κακές διατροφικές συνήθειες και καθιστική ζωή

συµβάλλουν στην αύξηση καρδιαγγειακών νοσηµάτων.

Ο τρόπος ζωής: π.χ. χρήση αλκοόλ και καπνού αυξάνουν συχνότητα

τροχαίων.

Οι συνθήκες εργασίας: π.χ. εργατικά ατυχήµατα.

Το επίπεδο διαταραχής οικολογικής ισορροπίας π.χ. µόλυνση

περιβάλλοντος έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.

Τα καταναλωτικά πρότυπα φαρµάκου: π.χ. πολυφαρµακία και η αλόγιστη

χρήση προκαλούν ζηµιές σε ζωές και σε δαπάνες.

Η ποιότητα ιατροφαρµακευτικής και νοσοκοµειακής περίθαλψης

Αποτύπωση της υγείας

Η υγεία ως ένα πολυδιάστατο φαινόµενο µε έντονη

δυναµική δεν αποτελεί ένα µέγεθος µε ποσοτικά
χαρακτηριστικά.

Η µέτρηση του επιπέδου υγείας ενός πληθυσµού είναι

εφικτή:
 Από την µέτρηση των µεταβλητών - παραγόντων που
την επηρεάζουν και
 Από την συσχέτιση κοινωνικο-οικονοµικών και
δηµογραφικών παραµέτρων µε τους υγειονοµικούς
παράγοντες.

Για την µέτρηση του επιπέδου υγείας γίνεται µε την χρήση

ειδικών δεικτών.
∆είκτες υγείας

∆είκτες ονοµάζονται οι δεδοµένοι αριθµοί οι οποίοι µε

σχετική ακρίβεια και αναπαραγόµενοι σε συγκεκριµένα
χρονικά διαστήµατα µας επιτρέπουν να παρακολουθήσουµε
και εκτιµήσουµε την βελτίωση ή όχι της κατάστασης υγείας
ενός πληθυσµού.

Χαρακτηριστικά δεικτών:
 Αποτελούν τα κύρια εργαλεία της αξιολόγησης και
µεταβλητές στην µέτρηση αλλαγών.
 Οφείλουν να διέπονται από εγκυρότητα, αξιοπιστία,
ευαισθησία και εξειδίκευση.
 Επιτρέπουν τη µακροχρόνια εξέλιξη ενός φαινοµένου και
συµβάλλουν στην αξιολόγηση της επίτευξης σκοπών και
στόχων.
Σκοπός των δεικτών

Να καθορίσουµε προτεραιότητες στην παροχή υπηρεσιών

υγείας (προληπτικών και θεραπευτικών).

Να καθορίσουµε προτεραιότητες στην έρευνα υγείας.

Να εντοπίσουµε οµάδες ατόµων µε υψηλές ανάγκες και να

καθορίσουµε τους τρόπους παρέµβασης.

Να αποκτήσουµε ένα συγκρίσιµο µέτρο προϊόντος (υγείας)

για τους σκοπούς της παρέµβασης, του προγραµµατισµού,
του σχεδιασµού και της αξιολόγησης των υπηρεσιών υγείας.
Προβλήµατα µε τους δείκτες

Οι πολύ ισχυρές υποθέσεις που απαιτούνται για τη

δηµιουργία τους.

Η δυσκολία γενικευσιµότητας σε διαφορετικούς πληθυσµούς

και χώρες

Το πολύ µεγάλο κόστος της κατασκευής και συνεχούς

ενηµέρωσής τους
Επιθυµητά χαρακτηριστικά δεικτών (1)

Αξιοπιστία (Reliability): Οι δείκτες είναι αξιόπιστοι αν
επανειληµµένες έρευνες κατά την ίδια χρονική περίοδο δίνουν το
ίδιο αποτέλεσµα.

Ακρίβεια (Precision): Οι δείκτες είναι ακριβείς αν η µέτρηση µπορεί

να προχωρήσει στον απαραίτητο βαθµό λεπτοµέρειας.

Αλήθεια (Validity): Οι δείκτες θεωρούνται αληθείς αν

αντικατοπτρίζουν µε ακρίβεια την κατάσταση για την οποία
προορίζονται.

Ευαισθησία (Sensitivity): Οι δείκτες είναι ευαίσθητοι εάν οι

µεταβολές στην υπό µελέτη κατάσταση αντανακλώνται πλήρως σε
ταυτόχρονες µεταβολές στους δείκτες.

Πληρότητα (Comprehensiveness): Οι δείκτες είναι πλήρεις εάν

υπάρχουν σε όλα τα Κράτη - Μέλη.
Επιθυµητά χαρακτηριστικά δεικτών (2)

Συγκρισιµότητα (Comparability): Οι δείκτες θεωρούνται συγκρίσιµοι
εάν οι ορισµοί τους, η µεθοδολογία συγκέντρωσης των δεδοµένων
και η µέθοδος των µετρήσεων είναι οι ίδιες ή βασίζονται στις ίδιες
αρχές σε όλα τα Κράτη - Μέλη.

Συνέπεια (Consistency): Οι δείκτες θεωρούνται συνεπείς εάν είναι

συγκρίσιµοι διαχρονικά.

Επικαιρότητα (Timeliness): Οι δείκτες είναι επίκαιροι εάν η

συγκέντρωση και επεξεργασία των στοιχείων και η δηµοσιοποίηση
των δεικτών γίνονται σε ένα χρονικό διάστηµα από την περίοδο
στην οποία αναφέρονται, τέτοιο που να αντιστοιχεί στη χρήση για
την οποία προορίζεται ο δείκτης.

Οµοιογένεια (Homogeneity): Οι δείκτες κρίνονται οµοιογενείς εάν

δεν υπάρχει διαχρονική µεταβολή στη γεωγραφική περιοχή την
οποία καλύπτουν.
∆ιάκριση δεικτών

Θετικοί δείκτες: συγγενεύουν µε τους δηµογραφικούς και προσεγγίζουν
καλύτερα το επίπεδο υγείας. Τέτοιοι είναι π.χ.:
 ∆είκτης γεννητικότητας

 ∆είκτης γονιµότητας

 Προσδόκιµο επιβίωσης (µέσος αριθµός ετών που αναµένεται να ζήσει

κάποιος κατά τη γέννησή του)

Αρνητικοί δείκτες: εκφράζουν τη συχνότητα των παθολογικών

καταστάσεων και συνιστούν µέσο σύγκρισης του επιπέδου υγείας µεταξύ
διάφορων χωρών. Τέτοιοι είναι π.χ.:
 ∆είκτης νοσηρότητας (επιπολασµός νόσου)

 ∆είκτης θνησιµότητας (αριθµός θανάτων)

 ∆είκτης βρεφικής θνησιµότητας (που εξαρτάται άµεσα από την

ανάπτυξη των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών µεταβλητών
µιας χώρας)
∆είκτες αξιολόγησης σε µίκρο και µάκρο επίπεδο

∆είκτες αξιολόγησης σε µάκρο - επίπεδο:
 ∆είκτες εισροών και επάρκειας (ανθρώπινοι πόροι π.χ. σύνολο
απασχολούµενων επαγγελµατιών υγείας, υλικοί πόροι π.χ. αριθµός
νοσοκοµείων, οικονοµικοί πόροι π.χ. δαπάνες υγείας στο ΑΕΠ)

 ∆είκτες εκροών (δείκτες µέτρησης του παραγόµενου λειτουργικού

προϊόντος, δείκτες χρησιµοποίησης της κατανάλωσης)

 ∆είκτες αποτελεσµάτων (δείκτες νοσηρότητας, θνησιµότητας,

θνητότητας, διασωθέντων ετών ζωής, ποιότητας ζωής και
ικανοποίησης ασθενών)

∆είκτες αξιολόγησης σε µίκρο – επίπεδο:

 ∆είκτες εισροών και επάρκειας (ανθρώπινοι πόροι π.χ.
απασχολούµενοι/ κλίνη, υλικοί πόροι π.χ. αριθµός κλινών, οικονοµικοί
πόροι π.χ. συνολικό κόστος νοσοκοµείου).

 ∆είκτες εκροών – λειτουργικότητας – παραγωγικότητας (απλοί

δείκτες π.χ µέση διάρκεια νοσηλείας, σύνθετοι δείκτες π.χ δείκτες
παραγωγικότητας, δείκτες αποτελεσµάτων π.χ. ποσοστό επιτυχίας
χηµειοθεραπειών, δείκτες αποδοτικότητας π.χ. αριθµός χειρουργικών
επεµβάσεων ανά γιατρό – νοσηλευτή.)
Ο Π.Ο.Υ έχει ταξινοµήσει τους δείκτες σε 5
βασικές κατηγορίες:

∆είκτες υγειονοµικής πολιτικής
 Χορήγηση επαρκών πόρων
 Κατανοµή πόρων

Κοινωνικο-οικονοµικοί δείκτες
 Ρυθµός αύξησης πληθυσµού
 Κατανοµή εισοδήµατος
 Επίπεδο αναλφαβητισµού
 Επάρκεια κατοικίας

∆είκτες επιπέδου υγείας
 Επίπεδο θνησιµότητας
 Επίπεδο βρεφικής θνησιµότητας
 Επίπεδο θνητότητας
 Προσδώκιµο επιβίωσης
 Επίπεδο νοσηρότητας
 Βαθµός αναπηρίας

∆είκτες παροχής φροντίδων υγείας
 Επάρκεια
 Προσπελασιµότητα
 Χρησιµοποίηση
 Αποτελεσµατικότητα
 ποιότητα

∆είκτες κάλυψης Π.Φ.Υ.
 επίπεδο υγειονοµικής γνώσης
 βρύσες κατάλληλου πόσιµου ύδατος σε απόσταση 20΄ µε τα πόδια
 Ο ΟΟΣΑ έχει δηµιουργήσει τις ακόλουθες 10 βασικές
κατηγορίες δεικτών (OECD Health Database):
α. Επίπεδο Υγείας (Health Status)

β. Πόροι Υγειονοµικής Περίθαλψης (Health Care Resources)

γ. Χρησιµοποίηση Υπηρεσιών Υγείας (Health Care Utilization)

δ. ∆απάνες Υγείας (Expenditure on Health

ε. Χρηµατοδότηση και Αποζηµίωση (Financing and Remuneration)

στ. Κοινωνική Προστασία (Social Protection)

ζ. Αγορά Φαρµάκου (Pharmaceutical Market)

η. Παράγοντες υγείας – µη ιατρικοί (Non-medical Determinants of Health)

θ. ∆ηµογραφικές αναφορές – στοιχεία (Demographic References)

ι. Οικονοµικές αναφορές – άλλα στοιχεία (Economic References)

Πληθυσµός της Ελλάδας την 1η Ιανουαρίου
των ετών 1996-2006, κατά φύλο

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Την τελευταία δεκαετία, ο

πληθυσµός της χώρας
αυξήθηκε κατά 4,2% Η
αύξηση αποδίδεται κυρίως
στη µετανάστευση.
Η αναπαραγωγικότητα του
ελληνικού πληθυσµού είναι
πολύ χαµηλή. Το 2004, ο
δείκτης ολικής γονιµότητας
(αριθµός παιδιών ανά
ζεύγος) ήταν µόλις 1,3, ενώ
(Ε.Ε.), ο αντίστοιχος δείκτης
ήταν 1,49.

Πηγή: ΕΣΥΕ (2007)

Περιγεννητική θνησιµότητα στην Ελλάδα και
την Ε.Ε. (1996-2003)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Σηµαντική µείωση έχουν

σηµειώσει η βρεφική και
περιγεννητική θνησιµότητα,
Οι αντίστοιχοι δείκτες
κυµαίνονται σε επίπεδα
χαµηλότερα από τους µέσους
όρους, τόσο της Ευρωπαϊκής
Ένωσης των 27 κρατών, όσο
και των 15 κρατών που
αποτελούσαν την Ε.Ε. πριν τη
διεύρυνση του 2004 και του
2007 (Ε.Ε.15)

Πηγή: ΠΟΥ (2007)

Προσδόκιµο ζωής κατά τη γέννηση στην
Ελλάδα, κατά φύλο (1996-2004)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Η µείωση της βρεφικής και

περιγεννητικής θνησιµότητας και
η µείωση της θνησιµότητας, σε
όλες τις ηλικίες, συνέβαλαν στην
αύξηση του µέσου χρόνου ζωής
των Ελλήνων. Έτσι, το
προσδόκιµο ζωής κατά τη
γέννηση διαµορφώθηκε, το
2004, στα 76,67 έτη για τους
άνδρες και στα 81,46 έτη για τις
γυναίκες, εµφανίζοντας µικρή,
αλλά σταθερή αυξητική τάση

Πηγή: ΠΟΥ (2007)

Ορισµός της Πολιτικής Υγείας

Πολιτική Υγείας είναι το σύνολο των κανόνων και των µέτρων που
ρυθµίζουν σε µια χώρα την παροχή, διανοµή και κατανάλωση των
υπηρεσιών υγείας, µε σκοπό τη διασφάλιση και τη βελτίωση του
επιπέδου υγείας του πληθυσµού.

Η εφαρµογή των κανόνων αυτών γίνεται σε τοπικό, περιφερειακό,

εθνικό, διεθνές επίπεδο.

Η πολιτική υγείας εντάσσεται στις κοινωνικές πολιτικές και

αποτελεί τµήµα των κρατικών πολιτικών (policies) κάθε χώρας.

Εξαρτάται τόσο από τις εν γένει πολιτικές (politics) δοµές και την
οικονοµική κατάσταση µιας χώρας, όσο και από παραµέτρους
όπως είναι η γενικότερη κατάσταση υγείας του πληθυσµού, οι
συνθήκες ζωής, οι ατοµικές συνήθειες, κ.ά.
Καθοριστικοί παράγοντες για το σχεδιασµό της πολιτικής υγείας

 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ: δοµή – ανάπτυξη οικονοµίας, καταµερισµός εργασίας,

δαπάνες υγείας, παραοικονοµία, περιορισµοί από διεθνείς οργανισµούς
(Ε.Ε., ∆ΝΤ) κ.ά.

 ∆ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ: γήρανση πληθυσµού, µετανάστευση,

σύνθεση κατά φύλο - ηλικία – επάγγελµα, κοινωνική διαστρωµάτωση,
αγροτικός – αστικός πληθυσµός.

 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ: κλιµατολογικές συνθήκες, µόλυνση περιβάλλοντος

 ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ: ήθη – έθιµα, συνήθειες – τρόπος ζωής (κάπνισµα, αλκόολ,

διατροφή), εκπαίδευση, οικογένεια, κατοικία κ.ά.

 ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ: Σύνταγµα, ιδεολογία κοµµάτων – κυβέρνησης, δηµόσια

διοίκηση, γραφειοκρατία κ.ά.

 ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΙ – ΙΑΤΡΙΚΟΙ: δοµή και λειτουργία υγειονοµικού

συστήµατος, αριθµός ιατρών, επίπεδο – εξέλιξη ιατρικών γνώσεων,
εισαγωγή νέων τεχνολογιών κ.ά.
Κέντρα παραγωγής Πολιτικής Υγείας

Κυβέρνηση – Υπουργείο Υγείας ή άλλο Υπουργείο,

Τα Πολιτικά Κόµµατα, οι Βουλευτές, τα Αυτοδιοικητικά

Όργανα,

Τα Εκτελεστικά όργανα – η ∆ηµόσια ∆ιοίκηση και οι φορείς

της,

Οµάδες συµφερόντων, µη κυβερνητικοί σχηµατισµοί, κλπ.

Άλλοι: Συµβουλευτικά όργανα και ειδικοί, ∆ιεθνείς

Οργανισµοί, κλπ.
Ορισµός Συστήµατος Υγείας

Το Σύστηµα υγείας είναι ένα θεσµικά οργανωµένο σύστηµα
για έναν δεδοµένο πληθυσµό, του οποίου η
χρηµατοδότηση, η διοίκηση, η αποστολή και οι επιµέρους
υπηρεσίες, καθορίζονται µέσω της νοµοθεσίας και άλλων
επίσηµων κειµένων και διατάξεων.

Το σύστηµα διασφαλίζει υπηρεσίες οι οποίες αποσκοπούν

στην βελτίωση της υγείας και παρέχονται στον πληθυσµό, σε
συγκεκριµένους χώρους, όπως κατ’ οίκον, σε ακαδηµαϊκά
ιδρύµατα, εργασιακούς χώρους, δηµόσιους χώρους, στην
κοινότητα, σε νοσοκοµεία και κλινικές (ΠΟΥ, 1998)

«Το συνδυασµένο σύνολο των ατόµων, των θεσµών και των

πόρων που επιχειρούν υγειονοµικές δράσεις – όπου η
πρωταρχική πρόθεση αυτών των δράσεων είναι η βελτίωση
της υγείας» (Murray et al 2000)
Το Σύστηµα Υγείας αποτελείται από 3 υποσυστήµατα

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Υποσύστηµα 2
Υποσύστηµα 1
Υπηρεσίες παραγωγής
Εξέλιξη του επιπέδου υγείας
ιατρικών αγαθών
του πληθυσµού
(Κλασικό µοντέλο
παραγωγής:εισροές,
διαδικασία,εκροές,αποτελέσµατα)

Υποσύστηµα 3
Μηχανισµοί κάλυψης
∆απανών υγείας

Πηγή: Θεοδώρου και συν, 2001

 Το Σύστηµα Υγείας σαν Παραγωγική ∆ιαδικασία

ΕΙΣΡΟΕΣ:
ΕΚΡΟΕΣ:
• Ανθρώπινοι πόροι ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ: ΕΠΙ∆ΡΑΣΕΙΣ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ:
• ∆ιάρκεια νοσηλείας
• Οικονοµικοί πόροι • Μείωση • Βελτίωση επιπέδου
• Αριθµός και είδος
• Υλικοτεχνική •Έλεγχος θνησιµότητας υγείας
παρεµβάσεων
υποδοµή και • ∆ιάγνωση •Βελτίωση • Βελτίωση επιπέδου
• Εργαστηριακές
εξοπλισµός • Θεραπεία νοσηρότητας ευηµερίας
εξετάσεις

∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΤΡΟΦΟ∆ΟΤΗΣΗΣ

∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΤΡΟΦΟ∆ΟΤΗΣΗΣ

Πηγή: Θεοδώρου και συν, 2001

 Μορφές Συστηµάτων Υγείας
Με βάση τον τρόπο χρηµατοδότησης, οργάνωσης, παραγωγής και
διανοµής των υπηρεσιών υγείας διακρίνουµε τρία πρότυπα
οργάνωσης:

Ι∆ΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ («Ελεύθερο» ή «Φιλελεύθερο

Μοντέλο»)

∆ΗΜΟΣΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (Κρατικό ή Εθνικό Μοντέλο)

ΜΙΚΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Ιδιωτικό Σύστηµα Περίθαλψης
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
• Βασίζεται στην πλήρη ελευθερία γιατρών και ασθενών
• Λειτουργεί µε τις δυνάµεις της αγοράς και µε την µικρότερη δυνατή κρατική
παρέµβαση
• Κυριαρχείται από την ιδιωτική ασφάλιση υγείας – η υγειονοµική κάλυψη
είναι προσωπική επιλογή του καθενός
• Οι παραγωγικοί συντελεστές ανήκουν σε ιδιώτες και ο τρόπος παραγωγής,
οι τιµές κλπ καθορίζονται µε βάση την προσφορά και ζήτηση
• Το σύστηµα εξασφαλίζει στον ασθενή το δικαίωµα ελεύθερης επιλογής του
γιατρού και στον γιατρό το δικαίωµα της ελεύθερης εγκατάστασης και του
καθορισµού του ύψους της αµοιβής

Στην απόλυτη µορφή του δεν συνίσταται πουθενά, πλησιέστερος

εκπρόσωπος του προτύπου είναι οι ΗΠΑ :
το µεγαλύτερο µέρος των υπηρεσιών ανήκει στην ιδιωτική πρωτοβουλία
ενώ το κράτος παρεµβαίνει και καλύπτει τους φτωχούς και τους
ηλικιωµένους µε υπηρεσίες υγείας που προσφέρονται από τα
προγράµµατα Medicaid και Medicare.
∆ηµόσιο Σύστηµα Περίθαλψης
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
• Βασίζεται στην κοινωνική αλληλεγγύη µέσα από την ισότιµη κάλυψη των
αναγκών όλων των πολιτών ανεξάρτητα από φύλο, ηλικία, επάγγελµα και
κοινωνικο – οικονοµική κατάσταση
• Αυξηµένη κρατική παρέµβαση: το κράτος εγγυάται ένα µίνιµουµ επίπεδο
υπηρεσιών υγείας για όλους τους πολίτες παρεµβαίνοντας καταλυτικά σε
όλο το φάσµα της παραγωγικής διαδικασίας του συστήµατος
• Οι παραγωγικοί συντελεστές µπορεί να ανήκουν στο κράτος, τα
ασφαλιστικά ταµεία ή ακόµα και σε ιδιώτες

Υποδιαιρείται σε δυο υποσυστήµατα :

α) Σε εκείνα που χρηµατοδοτούνται από την κοινωνική ασφάλιση (Μοντέλο
Bismarck)
β) Σε εκείνα που χρηµατοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισµό
(Μοντέλο Beveridge)
∆ηµόσιο Σύστηµα Περίθαλψης – Μοντέλο Bismarck
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
 Κυριαρχείται από την κοινωνική ασφάλιση που εκπροσωπείται από
διάφορα ασφαλιστικά ταµεία τα οποία µέσω των εισφορών των εργοδοτών
και των εργαζοµένων χρηµατοδοτούν το σύστηµα
 Ύπαρξη πολλών αυτόνοµων ταµείων που καλύπτουν οµοειδείς
επαγγελµατικές κατηγορίες εργαζοµένων µε διαφορετικό ύψος εισφορών
και άρα µε διαφορετικές ασφαλιστικές καλύψεις από ταµείο σε ταµείο
 Οι παραγωγικοί συντελεστές µπορεί να ανήκουν στο κράτος, στην τοπική
αυτοδιοίκηση, στα ασφαλιστικά ταµεία ή σε ιδιώτες
 Τονίζει το ατοµικό δικαίωµα του καθενός να αναζητήσει µέσα από το θεσµό
της κοινωνικής ασφάλισης τρόπους για να καλύψει τις ανάγκες υγείας του,
πληρώνοντας συγχρόνως και το απαιτούµενο χρηµατικό ποσό χρηµάτων
(εισφορές)

Αντιπροσωπευτικά παραδείγµατα του µοντέλου αυτού είναι η Γερµανία και

η Γαλλία

Η ευρωπαϊκή εµπειρία έχει δείξει ότι τα συστήµατα αυτά έχουν ένα σχετικά
υψηλότερο οικονοµικό κόστος από όσα χρηµατοδοτούνται από τον κρατικό
προϋπολογισµό.
∆ηµόσιο Σύστηµα Περίθαλψης – Μοντέλο Beveridge
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
 Βασίζεται στην αρχή ότι η υγεία αποτελεί δηµόσιο αγαθό παρά ατοµικό
δικαίωµα, τονίζοντας έτσι την υποχρέωση των κρατικών αρχών να
εγγυώνται την παροχή των αναγκαίων υπηρεσιών υγείας
 Η χρηµατοδότηση προέρχεται κατευθείαν από τον κρατικό προϋπολογισµό
(φορολογία) ή/και από τους προϋπολογισµούς των τοπικών κυβερνήσεων
(τοπική φορολογία)
 Οι παραγωγικοί συντελεστές ανήκουν κατά κανόνα στο κράτος

Αναπτύχθηκαν σε χώρες στις οποίες το ολόκληρο το οικονοµικό τους

οικοδόµηµα στηρίχθηκε στην πλήρη κρατική παραγωγή και ιδιοκτησία.
Παραδείγµατα του συστήµατος θεωρούνται εκείνα της Μεγάλης Βρετανίας,
της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας,της Σουηδίας κ.α.

Το καθένα από τα συστήµατα αυτού του µοντέλου έχει τα δικά του ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά
Μικτά Συστήµατα Περίθαλψης
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ :
• Αποτελούν την ενδιάµεση µορφή του ιδιωτικού και του δηµόσιου µοντέλου
• Υπηρετούν την αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης µέσα από την συλλογική
κάλυψη του πληθυσµού, η οποία χρηµατοδοτείται από εισφορές που
υπολογίζονται µε βάση την οικονοµική δυνατότητα του καθενός και όχι τις
ανάγκες υγείας που έχει
• Σηµαντική είναι η κρατική παρέµβαση που γίνεται τόσο σε κεντρικό
επίπεδο και καθορίζει την στρατηγική, όσο και σε επίπεδο οργάνωσης και
διοίκησης. Επίσης, το κράτος συµπληρώνει τα χρηµατοδοτικά κενά της
κοινωνικής ασφάλισης διασφαλίζοντας στον πληθυσµό ένα µίνιµουµ
υπηρεσιών υγείας
• Υπάρχει µεγάλη ποικιλία σε ότι αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς των
υπηρεσιών, τον τρόπου παραγωγής και διανοµής των υπηρεσιών, την
εργασιακή σχέση και τον τρόπο αµοιβής των προµηθευτών
• Τα περισσότερα έχουν καταφέρει να διασφαλίσουν ένα ικανοποιητικό
επίπεδο υγείας στο σύνολο του πληθυσµού, µέσα σε συνθήκες ισότητας
και κοινωνικής δικαιοσύνης

Τα µοντέλα αυτά τα συναντάµε στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες

συµπεριλαµβανοµένου και την χώρα µας.
(Οι τέσσερις και διεθνώς παραδεκτοί) Βασικοί
Στόχοι και Κριτήρια Αξιολόγησης Σ.Υ.

Ισότητα (Αξιακός Χώρος)

 πχ. ΠΦΥ
 Παραοικονοµία
 Ανισότητα

Αποδοτικότητα (Efficiency) (οικονοµικός χώρος)

 κατανοµή πόρων υλικών και ανθρώπινων (κατενεµητική)

 ελλείµµατα (οικονοµική αποδοτικότητα)
 χρήση πόρων (τεχνική αποδοτικότητα)

Προσπελασιµότητα (χώρος πολιτών)

 βαθµός ικανοποίησης των προσδοκιών

 βαθµός ικανοποίησης των ασθενών

4. Αποτελέσµατα (Outcomes) (ποιοτικός χώρος)

 ∆είκτες κλινικής απόδοσης (θνησιµότητα, επαναεισαγωγή κ.α)

 Ικανοποίηση Ασθενών και Ποιότητα ζωής (Outcomes)
Το Ελληνικό Σύστηµα Υγείας

Η πορεία ανάπτυξης και οργάνωσης του υγειονοµικού

τοµέα στην Ελλάδα είναι παράλληλη µε την πορεία
ανάπτυξης του ίδιου του ελληνικού κράτους.

Ενώ στις περισσότερες χώρες τα συστήµατα υγείας µπήκαν

σε φάση ανάπτυξης µετά τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο η
Ελλάδα µπαίνει σε αναπτυξιακή – µεταρρυθµιστική φάση
µόλις το 1974 µετά την πτώση της δικτατορίας.

Πρώτη προσπάθεια εφαρµογής ενός καλά δοµηµένου

συστήµατος υγείας γίνεται µε την ψήφιση του νόµου
1397/83 και την ίδρυση του Ε.Σ.Υ.
 Η Εξέλιξη του Συστήµατος Υγείας στην Ελλάδα (1)
 1η ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 1833 – 1922 :
• ∆ηµιουργία των πρώτων ασφαλιστικών ταµείων.
• Ίδρυση νοσοκοµείων και της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών.
• Βασικοί νόµοι οργάνωσης του υγειονοµικού τοµέα.

 2η ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 1922 – 1945 :

• Οικονοµική βοήθεια για βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και δηµιουργία 35
νέων προσωρινών νοσοκοµείων λόγω εισροής 1,5 εκατ. προσφύγων από την
Μικρά Ασία.
• Ίδρυση του Υπουργείου Υγείας, Πρόνοιας, και Αντίληψης (Ν.2822/1922).
• Ίδρυση του Ι.Κ.Α. (Ν.6298/1934).
• Θεσπίζονται οι προϋποθέσεις για την ενιαία οργάνωση και λειτουργία των
δηµόσιων νοσοκοµείων.

 3η ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 1945 – 1974 :

• Υιοθέτηση αποκεντρωτικής πολιτικής και κοινωνικού ελέγχου των υπηρεσιών
υγείας.
• Ίδρυση Ο.Γ.Α. (ν. 4169/1961)
• Καθιέρωση υπηρεσίας υπαίθρου (αγροτικό) (Ν.∆. 67/68)
 Η Εξέλιξη του Συστήµατος Υγείας στην Ελλάδα (2)
 4η ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 1974 – σήµερα, η οποία χωρίζεται:
(α) Περίοδο πριν την ίδρυση του ΕΣΥ :
• Πρόταση Κέντρου Προγραµµατισµού & Οικονοµικών Ερευνών (ΚΕΠΕ): για
τη δηµιουργία ενιαίας Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας, ενοποίηση των
ασφαλιστικών φορέων και κοινωνικό σχεδιασµό για την κάλυψη των
υγειονοµικών αναγκών.
• Σχέδιο ∆οξιάδη: η σηµαντικότερη προσπάθεια για δηµιουργία σύγχρονου
συστήµατος υγείας (δεν υλοποιήθηκε λόγω πιέσεων ιατρικού, πολιτικού
κατεστηµένου).

(β) Ίδρυση του ΕΣΥ Ν. 1397/83 : ίδρυση ΚΕ.Σ.Υ.,Ε.Ο.Φ. και θέσπιση του Ε.Σ.Υ.
 Ο Ν.1397/83 : για πρώτη φορά µπαίνουν οι βάσεις για την ανάπτυξη ενός
Εθνικού Συστήµατος Υγείας.
 Κύρια χαρακτηριστικά: αποκέντρωση, κοινωνικός έλεγχος, ενιαίος
προγραµµατισµός, έµφαση στην ΠΦΥ κα δηµιουργία κέντρων υγείας.

(γ) Περίοδο µετά την ίδρυση του ΕΣΥ : Έκθεση ξένων και ελλήνων
εµπειρογνωµόνων (1994), «Σχέδιο για τον πολίτη» (2000), εισαγωγή του θεσµού
των διοικητών στα νοσοκοµεία (Ν.2889/2001), Αλλαγές στο τρόπο οργάνωσης
του Ε.Σ.Υ. (Ν.3329/2005 και µε τον πρόσφατο νόµο 3527/2007).
Το Σύστηµα Υγείας της Ελλάδας σήµερα (1)

Παρά τα σηµαντικά βήµατα προόδου τα τελευταία χρόνια, ο δηµόσιος
τοµέας υγείας στη χώρα µας αντιµετωπίζει ακόµη σηµαντικά προβλήµατα
οργάνωσης, διαχείρισης, ποιότητας και αποτελεσµατικότητας στην παροχή
των υπηρεσιών του.

Οι δηµογραφικές εξελίξεις, το νέο επιδηµιολογικό πρότυπο, οι νέες

τεχνολογίες προσπάθησαν να αντιµετωπιστούν νοµοθετικά χωρίς
ουσιαστικό επιχειρησιακό και κυβερνητικό προγραµµατισµό.

Το κόστος της υγείας αντικατοπτρίζεται σήµερα από το κόστος λειτουργίας

των νοσηλευτικών µονάδων που ανέρχεται περίπου στο ήµισυ των
συνολικών δαπανών υγείας.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε πρόσφατη έρευνα σε 26 νοσοκοµεία της

Αττικής έδειξε ότι τα χρέη τους ανέρχονται σε 6,2 δισ. Ευρώ
(«Σπατάλες στο ∆ηµόσιο Σύστηµα Υγείας», Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών
Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, συνεργαζόµενο µε
ΠΟΥ).
Το Σύστηµα Υγείας της Ελλάδας σήµερα (2)
Τα κυριότερα προβλήµατα εντοπίζονται:

Ελλιπή σχεδιασµό εθνικής στρατηγικής για την κοινωνική
ασφάλιση.

Μη αποτελεσµατικότητα του τρόπου χρηµατοδότησης των

µονάδων υγείας.

Απουσία κινήτρων για αυξηµένη παραγωγικότητα και

στελέχωση µονάδων υγείας στην περιφέρεια για ενίσχυση της
ΠΦΥ.

Μη εδραίωση ενός συστήµατος διασφάλισης της ποιότητας, της

αποτελεσµατικότητα και αποδοτικότητας των παρεχόµενων
υπηρεσιών.
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

∆ιοίκηση του συστήµατος Η διοίκηση του συνολικού συστήµατος αποτελείται από έναν αριθµό ξεχωριστών πόλων όπως το Υπ.ΥΚΑ /
ΠΕΣΥ*, οι διοικήσεις των ταµείων, άλλα υπουργεία, διοικήσεις οργανισµών που παρέχουν περίθαλψη,
µέτοχοι και διοικήσεις οργανισµών του ιδιωτικού τοµέα κ.α. Σηµαντικός ο ρόλος και άλλων παραγόντων
(ιατρικές σχολές, συνδικάτα, κ.α.)
∆ιάρθρωση συστήµατος Πολλαπλά και κατακερµατισµένα «συστήµατα» περίθαλψης.
Αναποτελεσµατικότητα και µη αποδοτικότητα, δοµών, λειτουργιών και επενδύσεων. Βάρος στη Β’βάθµια και
Γ’βάθµια περίθαλψη. Η Α’βάθµια περίθαλψη, η πρόληψη και η δηµόσια υγεία είναι τα υποβαθµισµένα
τµήµατα του συστήµατος. Υπερκατανάλωση τεχνολογιών σε πολλούς τοµείς όπως π.χ. 18 CT Scans ανά
εκατοµµ. πληθ. έναντι 6 στη Μ. Βρετανία.
Ανταγωνισµός Πολλαπλά επίπεδα ανταγωνισµού αλλά και συνεργασιών (και άτυπων) χωρίς σαφείς όρους και κανόνες.
Βασικός άξονας είναι ο ανταγωνισµός στις ιατρικές κ.α. υπηρεσίες (µεταξύ ιατρών κ.α. παρεχόντων
υπηρεσίες ανεξαρτήτως φορέα απασχόλησης) καθώς και µεταξύ φορέων.
Συστήµατα πρόσβασης στις υπηρεσίες και Πολλαπλά και πολύπλοκα συστήµατα χωρίς σαφείς όρους και διαδικασίες. Η διακίνηση του πολίτη ή του
συστήµατα marketing και πωλήσεων υπηρεσιών ασθενούς µέσα σε αυτά γίνεται µε ευθύνη του (και βέβαια χωρίς να έχει τις γνώσεις αξιολόγησης). Η
περίθαλψης οργάνωση και διαχείριση στη διακίνηση καθώς και οι επιλογές δεν αποτελούν ευθύνη του συστήµατος
περίθαλψης (στο δηµόσιο τοµέα). Ισχύει µερικώς στις περιπτώσεις ύπαρξης οικογενειακού ιατρού στον
ιδιωτικό τοµέα.
Ποιότητα υπηρεσιών και συστηµάτων Πολύ χαµηλή. Ανύπαρκτα τα συστήµατα ελέγχου και διασφάλισης ποιότητας. Αποσπασµατική προσέγγιση
του ασθενούς. Φαινόµενα προκλητής ζήτησης, ακατάλληλων, αναποτελεσµατικών, µη αποδοτικών
παρεµβάσεων και αθέµιτων συναλλαγών. Ιατρικά σφάλµατα µε µεγάλη συχνότητα.
Έρευνα και Τεχνολογία Σε λίγους τοµείς και περιορισµένη κλίµακα. Μη συντονισµένη, αποσπασµατική και χωρίς στρατηγική.
-Ιατρική τεχνολογία και αποφάσεις Εµπλεκόµενοι φορείς: ΓΓΕΤ, Υπ. Παιδείας, Υπ. ΥΚΑ, ιδιωτικοί φορείς, κ.α.
-Βιοτεχνολογία - Βιοϊατρική τεχνολογία
-Πληροφ/κή & τηλ/νίες
Καινοτοµία: Γενικά µη απορρόφηση από το σύστηµα. Από το ευρύ φάσµα αναγκαίων και διαθέσιµων καινοτοµιών
-Οργανωσιακή παρατηρείται υιοθέτηση µόνο σε ορισµένες κατηγορίες εξαρτώµενες από τις ανάγκες του εκάστοτε ειδικού
ιατρού.
-Νέων υπηρεσιών
-Τεχνολογική
∆απάνες Προσεγγίζουν το 10% του ΑΕΠ, τάση συνεχούς αύξησης (επίσηµα 9,1% χωρίς την παραοικονοµία),
σηµαντικά συνεχή ελλείµµατα στα νοσοκοµεία. Το πραγµατικό κόστος είναι σηµαντικά µεγαλύτερο για την
κοινωνία.
Επενδύσεις Κυρίως σε νέα νοσοκοµεία ή βελτιώσεις των υπαρχόντων.
Εικόνα του συστήµατος Αρνητική για την υποδοµή, καλύτερη για τις ιατρικές υπηρεσίες.
Λειτουργεί σηµαντική ασυµµετρία στην πληροφόρηση και γνώση ως προς την αξιολόγηση της ποιότητας
των υπηρεσιών από τους ασθενείς αλλά και για την κοινωνία και την πολιτική.
Η πολιτική υγείας της Ελλάδας σε δείκτες

Προσδόκιµο επιβίωσης: 76 έτη (άντρες) και 81 έτη (γυναίκες)

Η νεογνική θνησιµότητα έχει µειωθεί στις 4/1000 γεννήσεις και η µητρική

θνησιµότητα ανέρχεται στις 10/100.000 γεννήσεις (το γεγονός αυτό σε
συνδυασµό µε την µείωση των γεννήσεων οδηγεί σε γήρανση του
πληθυσµού)

Η Ελλάδα δαπανά 9,5% του ΑΕΠ για την υγεία και το κράτος συµβάλει στις
δαπάνες κατά 53%

Στην Αττική και την Μακεδονία συγκεντρώνεται το 69% των κλινών, το

74,8% των γιατρών και το 66,8% των νοσηλευτών της χώρας.

Σε µια έρευνα το 70,2% των ερωτηθέντων αξιολόγησαν την υγείας τους ως

καλή ανεξάρτητα από την περιφέρειά τους ή το φύλο τους.
 Οργάνωση και διοίκηση

υπηρεσιών υγείας

Γενικές αρχές οργάνωσης και διοίκησης υπηρεσιών υγείας

∆ιοικητική αναδιοργάνωση Ε.Σ.Υ. (Ν. 3329/2005)

Οργανωτική διαδικασία στρατηγικού προγραµµατισµού
Ιδιαιτερότητες και ιδιοµορφίες των οργανισµών υγείας

Η ευαισθησία της κοινωνίας που συνοδεύει κάθε πρόβληµα υγείας.

Οι υψηλές προσδοκίες και η απαίτηση της κοινωνίας για ποιότητα των

υπηρεσιών υγείας.

Ο αυξηµένος κρατικός παρεµβατισµός.

Η αδυναµία του ασθενή να λάβει αποφάσεις και η διάσταση µεταξύ της

ανάγκης και ζήτησης.

Η ένταση της εργασίας και της οργάνωσης.

Η ανάγκη συνεχούς λειτουργίας και ετοιµότητας.

Η πολυπλοκότητα του οργανισµού.

Ο τρόπος κατανοµής της εξουσίας και της ευθύνης.

Η αύξηση των δαπανών υγείας.

Βασικά χαρακτηριστικά οργανισµού υγείας

Έχει αποστολή και όραµα:
 Αποστολή: η παροχή φροντίδας υγείας όλων των
επιπέδων (α,β,γ βαθµού) σε όσους την έχουν ανάγκη.

 Όραµα: η πλήρης ανταπόκριση στις ανάγκες των

χρηστών µε σεβασµό, παρέχοντας ποιοτική φροντίδα
υγείας και αυξάνοντας την ποιότητα ζωής των πολιτών.

Αποτελείται από άτοµα που συµµετέχουν στην παραγωγική

διαδικασία (τον µετασχηµατισµό των πόρων σε υπηρεσίες
υγείας).

Αναπτύσσει µια συστηµατική δοµή που προσδιορίζει τους

επίσηµους ρόλους και περιορίζει τη συµπεριφορά των
µελών.
 Λειτουργίες Οργάνωσης και ∆ιοίκησης
Οργανισµού Υγείας

Προγραµµατισµός

Σχεδιασµός θέσεων
εργασίας και στελέχωσή
Έλεγχος τους

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΥΓΕΙΑΣ

Καθορισµός
Συντονισµός λειτουργιών
οργανωτικής δοµής

∆ιεύθυνση, ηγεσία

Πηγή: Μ. Καλογεροπούλου, Π.Μουρδουκούτας, 2009

Προγραµµατισµός

Προγραµµατισµός είναι ο καθορισµός των στόχων του οργανισµού
υγείας και των µέσων για την επίτευξή τους.

 ∆ιασφαλίζει την παροχή υπηρεσιών υγείας στους ασθενείς

από ικανούς και παραγωγικούς επαγγελµατίες υγείας.

 Εντοπίζει τις ανάγκες της νοσηλευτικής φροντίδας του ασθενή

και καθορίζει σχέδιο δράσης για την ικανοποίησή τους.

 Προϋποθέτει τη συλλογή και την ανάλυση πολλών δεδοµένων

όπως π.χ.:

Μέσο αριθµός νοσηλευθέντων ασθενών ηµερησίως.

Αριθµός κλινών και ποσοστό κάλυψης.

Μέση διάρκεια νοσηλείας.

1η Φάση προγραµµατισµού

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΧΩΝ: προσδιορίζουν την ανταπόκριση του
στις προσδοκίες των πολιτών και κατατάσσονται σε 3 κατηγορίες:

 Καθορισµός αναγκών ασθενών, του είδους των ασθενών και

των αναγκών εκπαίδευσης.

 Καθορισµός αναγκών εργαζοµένων και εξασφάλιση της

µέγιστης προσαρµογής τους στον οργανισµό και της µέγιστης
παραγωγικότητάς τους.

 Καθορισµός ανθρώπινων αναγκών και υλικών πόρων για την

αποδοτική παροχή ποιοτικών υπηρεσιών επιλέγοντας την
κατάλληλη µέθοδο εκτίµησης της αποτελεσµατικότητας
(ποιοτικός έλεγχος, συστήµατα στατιστικής απόδοσης της
φροντίδας υγείας κ.ά.)
2η Φάση προγραµµατισµού

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΩΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ

ΤΑΣΕΩΝ:

 Εκτίµηση του εσωτερικού περιβάλλοντος: δυνατά και

αδύνατα σηµεία οργανισµού.

 Εκτίµηση του εξωτερικού περιβάλλοντος: ευκαιρίες και

απειλές που αντιµετωπίζει ο οργανισµός.
 3η Φάση προγραµµατισµού

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ: Προγραµµατισµένες δαπάνες που
απαιτούνται για την επίτευξη ή και την υπέρβαση προκαθορισµένων
στόχων.

Επαυξανόµενος ή Αυξητικός Προϋπολογισµός: εφαρµόζεται στα

Ελληνικά Νοσοκοµεία. Στηρίζεται στα δεδοµένα της προηγούµενης
χρονιάς και στη συνέχεια συνυπολογίζεται ο αναµενόµενος
πληθωρισµός.
 Συνήθως αποτελεί µια διαδικασία ρουτίνας, στην οποία ο
Προϋπολογισµός της προηγούµενης χρονιάς τροποποιείται µε απλή
αριθµητική πράξη (συνήθως πολλαπλασιασµό) µε το αναµενόµενο
ποσοστό πληθωρισµού

 Αναπαραγάγει το παρελθόν και έχει περιορισµένη εµβέλεια ως

εργαλείο διοίκησης
Άλλα είδη προϋπολογισµού

Προϋπολογισµός Μηδενικής Βάσης: συντάσσεται µε τον
ακριβώς αντίθετο τρόπο καθώς καµιά δαπάνη δεν θεωρείται
δεδοµένη, είναι σαν να ξεκινάει κανείς από το µηδέν. Οι δαπάνες
συνεκτιµώνται συνεχώς τόσο ως προς το ύψος τους όσο και ως
προς τη σκοπιµότητά τους.

Ελαστικός Προϋπολογισµός: στηρίζεται στην πρόβλεψη του

µεταβλητού κόστους, το οποίο αυξάνεται ή µειώνεται ανάλογα µε
τον οικονοµικό προγραµµατισµό του νοσοκοµείου.

Προγραµµατικός Προϋπολογισµός: οι δαπάνες κατατάσσονται

σύµφωνα µε τους στόχους τους οποίους οι ενέργειες αυτές
εξυπηρετούν και όχι µε το είδος των πόρων που χρησιµοποιούνται
για να υλοποιηθούν τα διάφορα προγράµµατα και ενέργειες.

Σφαιρικός Προϋπολογισµός: χαρακτηρίζεται από την ετήσια, εκ

των προτέρων, πληρωµή µιας συνολικής σφαιρικής
χρηµατοδότησης των λειτουργιών του Νοσοκοµείου από µια κοινή
δράση των υπευθύνων στη διαδικασία κατάρτισής του.
 Σχεδιασµός θέσεων εργασίας και στελέχωσή τους (1)

Είναι η διαδικασία καθορισµού των εργασιακών καθηκόντων που κάθε άτοµο ή οµάδα ατόµων
αναλαµβάνει σύµφωνα µε την αποστολή και τους στόχους του οργανισµού.

Η διαίρεση του συνολικού έργου ενός οργανισµού υγείας ορίζει την εξειδίκευσή του:
 Οι Α επαναλαµβάνουν µια σειρά από καθήκοντα και έχουν µεγάλη αρµοδιότητα λήψης
αποφάσεων.
 Οι Β έχουν ποικιλία καθηκόντων αλλά δεν επαναλαµβάνουν µια συγκεκριµένη εργασία
και έχουν αρµοδιότητα λήψης αποφάσεων και δεν εξαρτώνται από άλλους.
 Οι Γ έχουν µεγάλη ποικιλία καθηκόντων και επαναλαµβάνουν µια σειρά από καθήκοντα
αλλά και έχουν περιορισµένη αρµοδιότητα λήψης αποφάσεων.
 Οι ∆ επαναλαµβάνουν την ίδια εργασία χωρίς αρµοδιότητα λήψης αποφάσεων.

Γ
∆
υψηλή Θέσεις χαµηλών ιεραρχικών
επιπέδων Ανειδίκευτες θέσεις εργασίας (π.χ.
Κάθετη τραπεζοκόµοι)
εξειδίκευσ (π.χ. διοικητικοί υπάλληλοι)
ή χαµηλ Β Α
ή Θέσεις ειδικών τεχνικών, Θέσεις ανώτερων ιεραρχικών
επιστηµόνων επιπέδων
(ιατροί) (διευθυντές τµηµάτων)
χαµηλ
ή
Οριζόντια
υψηλή
εξειδίκευσ
ή
Σχεδιασµός θέσεων εργασίας και στελέχωσή τους (2)

Η στελέχωση καθορίζει τις απαιτήσεις κάθε θέσης εργασίας σε καθήκοντα
και προσόντα (εκπαίδευση, πείρα, ατοµικά χαρακτηριστικά) καθώς τα
δικαιώµατα και οι υποχρεώσεις που περιλαµβάνει κάθε θέση εργασίας
αποτελούν κριτήρια για την προσέλκυση, την επιλογή, την πρόσληψη, τη
διατήρηση, την αµοιβή και την κατάρτιση κατάλληλων και ικανών
στελεχών.

Η διαδικασία της στελέχωσης περιλαµβάνει 5 φάσεις:

1. Ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης και αποτίµηση των αναγκών.

2. ∆ηµιουργία µελέτης στελέχωσης.

3. Σχεδιασµός στελέχωσης.

4. Ενέργειες στελέχωσης.

5. Επιλογή και εφαρµογή κατάλληλου µοντέλου στελέχωσης.

Οργανωτική ∆οµή (1)

Οι οργανισµοί υγείας ακολουθούν την τυπική γραφειοκρατική δοµή
οργάνωσης που παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:

 Αυστηρή εξειδίκευση εργασίας: κάθε εργαζόµενος γνωρίζει τα

ακριβή καθήκοντά του και το εύρος ελέγχου του.

 Αποκέντρωση λήψης αποφάσεων: η πλειοψηφία των

σηµαντικότερων αποφάσεων λαµβάνονται από τους υπαλλήλους που
βρίσκονται στα κατώτερα διοικητικά στελέχη.

 Τυποποίηση εργασίας: τα όρια των πράξεων των εργαζοµένων και ο

τρόπος και τα µέσα µε τα οποία πρέπει να γίνονται οι νοσηλευτικές και
ιατρικές πράξεις καθορίζονται µε συγκεκριµένους κανονισµούς και
ρυθµίσεις.

 Ιεραρχία: οι θέσεις εργασίας µέσα σε κάθε τµήµα του οργανισµού

είναι ταξινοµηµένες µε έναν ιεραρχικό τρόπο. Στην κορυφή βρίσκεται ο
προϊστάµενος του τµήµατος ο οποίος έχει καθορισµένες γραµµές
εξουσίας προς τα κατώτερα ιεραρχικά επίπεδα.

 Εύρος ελέγχου: κάθε προϊστάµενος διευθύνει έναν περιορισµένο

αριθµό υφισταµένων ανάλογα µε τη λειτουργία του τµήµατος, τον
αριθµός και τις ικανότητες των υφισταµένων και των προϊσταµένων.
Οργανωτική ∆οµή (2)

Ιατρική υπηρεσία: παρέχει ιατρική φροντίδα στους πολίτες που
αντιµετωπίζουν προβλήµατα υγείας. Η αποστολή της στα πανεπιστηµιακά
νοσοκοµεία επεκτείνεται στην εκπαίδευση προπτυχιακών φοιτητών
ιατρικής, στη µεταπτυχιακή εκπαίδευση των ειδικευόµενων γιατρών και
στην πραγµατοποίηση έρευνας.

Νοσηλευτική υπηρεσία: παρέχει νοσηλευτική φροντίδα στους ασθενείς,

προωθεί και προάγει τη νοσηλευτική δεοντολογία και εκπαίδευση ενώ
προγραµµατίζει και ελέγχει τις παρεχόµενες υπηρεσίες.

∆ιοικητική υπηρεσία: παρέχει υποστήριξη στην ιατρική και νοσηλευτική

υπηρεσία ενώ διαχειρίζεται την κινητή και ακίνητη περιουσία του
οργανισµού, εξασφαλίζοντας την αυτοδύναµη λειτουργία και ανάπτυξή του,
την επίλυση προβληµάτων που προκύπτουν από την καθηµερινή
λειτουργία καθώς και την αποτίµηση του συνολικού έργου του οργανισµού.

Τεχνική υπηρεσία: παρέχει υποστήριξη και συντονισµό της λειτουργία του

οργανισµού υγείας.
 ∆ιεύθυνση και ηγεσία (1)

Περιλαµβάνει τη διαδικασία ανάθεσης καθηκόντων και παρακίνησης για την
επίτευξη των στόχων του οργανισµού.

Σκοπός της είναι η εναρµόνιση των προσωπικών επιδιώξεων και

συµφερόντων των εργαζοµένων µε τις επιδιώξεις και τα συµφέροντα του
οργανισµού.

Βασικές δραστηριότητες:
 Ανάπτυξη και εφαρµογή στρατηγικών σχεδίων για την επίτευξη της
αποστολής, του οράµατος, των στόχων και των σκοπών του οργανισµού.
 Παροχή προγραµµάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης.
 ∆ιευκόλυνση της επικοινωνίας και του συντονισµού µεταξύ των
επιστηµονικών κλάδων και τµηµάτων του οργανισµού.
 Παροχή ηγεσίας και διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων.
 Ενέργειες που εµπνέουν την εµπιστοσύνη, την οµαδική εργασία και τη
συνεργασία.
 Τακτικές επίλυσης συγκρούσεων.
 ∆ιαδικασίες βελτίωσης της ποιότητας και της παραγωγικότητας καθώς και
διαδικασίες ελέγχου και αξιολόγησης.
 ∆ιαχείριση ανθρώπινων πόρων.
∆ιεύθυνση και ηγεσία (2)

Η διεύθυνση είναι εφικτή όταν υπάρχει επαρκής ανταπόκριση από όλους
τους εργαζοµένους.

Τα διοικητικά στελέχη (µάνατζερς) ελέγχουν τους εργαζόµενους και

εκτιµούν την απόδοσή τους.

Απαραίτητη είναι η ικανότητα για διαπροσωπικές σχέσεις για να µπορούν

να υπερασπιστούν τις απόψεις τους, να εκπαιδεύουν συνεχώς το
προσωπικό και να επιµερίζουν τα καθήκοντα, τις εργασίες και τις
αρµοδιότητες.

Όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο τόσο ευρύτερες είναι και οι ευθύνες και η
εξουσία που διαθέτει.
 Υψηλά ιεραρχικά επίπεδα: έχουν την ευθύνη λήψης σηµαντικών
αποφάσεων σε καίρια ζητήµατα όπως η στρατηγική, οι πολιτικές και οι
οργανωτικές αλλαγές.
 Χαµηλά ιεραρχικά επίπεδα: έχουν την ευθύνη εκτέλεσης
συγκεκριµένων έργων στο πλαίσιο της οµάδας που διοικούν.
∆οµή οργανισµού υγείας (Πυραµιδικός σχηµατισµός)

Ανώτατη
∆ιοίκηση

Μεσαία Στελέχη

Προϊστάµενοι

Υπάλληλοι τµηµάτων και κατώτερο

προσωπικό
∆ιεύθυνση και ηγεσία (3)
Βασικά καθήκοντα του µάνατζερ:

Παρακίνηση: συνδέει τις ανάγκες των εργαζοµένων µε τα κίνητρα και τους
στόχους του µάνατζερ. Τα κίνητρα αποτελούν µηχανισµό που επιτρέπει
στους εργαζοµένους να συµµετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων
και να µοιράζονται τους κινδύνους και τις αµοιβές.

∆ιαχείριση κρίσεων: απαιτεί και τη συµµετοχή των εργαζοµένων του

οργανισµού.
 Οι κρίσεις διακρίνονται σε:

1. Ανάλογα µε την έντασή τους (απροσδόκητες π.χ. σεισµός και

κλιµακούµενες π.χ αδυναµία προµηθευτών για εφοδιασµό µε
υγειονοµικό υλικό)
2. Ανάλογα µε την αιτία τους (ενδογενείς π.χ. βλάβη ιατρικού
µηχανήµατος και εξωγενείς π.χ. επιδηµία)

 Οι επιπτώσεις των κρίσεων κυρίως εκείνων που οφείλονται σε

εξωγενή αίτια επιφορτίζουν ιδιαίτερα τις δυνατότητες των οργανισµών
και αποτελούν πρόκληση και µεγάλη δοκιµασία για τις οργανωτικές
τους δοµές.
∆ιεύθυνση και ηγεσία (4)

Επικοινωνία: τα περισσότερα προβλήµατα στη

λειτουργία του οργανισµού και στις σχέσεις του
προσωπικού οφείλονται στην ατελή επικοινωνία και στη
ροή τυποποιηµένης (γνώση που αποτυπώνεται σε
έντυπη ή ηλεκτρονική µορφή) και άτυπης γνώσης (γνώση
που αποκτιέται µε εµπειρία).

 Για την αντιµετώπιση της αύξησης των ιατρικών

πληροφοριών λόγω τεχνολογικής προόδου
χρησιµοποιούνται σύγχρονα πληροφοριακά
συστήµατα που προάγουν την επικοινωνία και την
ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών.
Συντονισµός εργασιών

Περιλαµβάνει τη διαδικασία εναρµόνισης των χρησιµοποιούµενων πόρων
για την επίτευξη των στόχων του οργανισµού υγείας.

Ευθυγραµµίζει τις επιµέρους δραστηριότητες των τµηµάτων για την

εκπλήρωση του βασικού σκοπού του οργανισµού, την παροχή ποιοτικών
υπηρεσιών υγείας, εξασφαλίζοντας την ενιαία δράση των εργαζοµένων.

Μηχανισµοί συντονισµού:
 Ιεραρχία: αναφορά υφιστάµενου σε προϊστάµενο

 Άµεση επαφή: επικοινωνία των ανώτερων στελεχών για επίλυση

προβληµάτων.
 Ρόλος του «Συνδέσµου»: συντονισµός ενός τµήµατος µε τα υπόλοιπα
µέσω µεσολάβησης των προϊσταµένων.
 Προσωρινές και µόνιµες επιτροπές: συµµετοχή ατόµων από διάφορα
τµήµατα για την επίλυση κοινών προβληµάτων.
Η κάθετη λειτουργία των τµηµάτων του
νοσοκοµείου
ΤΜ.1 ΤΜ.2 ΤΜ.3

Πηγή: Gaucher, E.-Coffey, R., (1993), “Total Quality in Health Care:

from theory to practice”,Jossey-Bass Publications, p. 153
Η οριζόντια λειτουργία των τµηµάτων του
νοσοκοµείου
ΤΜ.1 ΤΜ.2 ΤΜ.3

Πηγή: Gaucher, E.-Coffey, R., (1993), “Total Quality in Health Care:

from theory to practice”, Jossey-Bass Publications, p. 154
Έλεγχος (1)

Περιλαµβάνει τη διαδικασία της συστηµατικής παρακολούθησης των
ενεργειών των µελών του οργανισµού υγείας για τον προσδιορισµό και τη
διόρθωση τυχόν αποκλίσεων από τους στόχους που έχουν τεθεί.

Η διαδικασία του ελέγχου περιλαµβάνει 5 στάδια:

1. Τον καθορισµό προτύπων.
2. Την αξιολόγηση και µέτρηση.
3. Τη σύγκριση των αποτελεσµάτων µε τα πρότυπα.
4. Τον εντοπισµό των αιτιών αυτών.
5. Τη διόρθωση των αποκλίσεων.

Στους οργανισµούς υγείας ο έλεγχος επιτυγχάνεται µέσω της

γραφειοκρατικής δοµής οργάνωσης η οποία συνίσταται στην ύπαρξη
κανονισµών, πολιτικών, γραπτά διατυπωµένων διαδικασιών και
προτύπων, σχέσεων εξουσίας και ιεραρχίας.
Έλεγχος (1)

Η επιβολή πειθαρχικών ποινών ως µέσο ελέγχου στο πλαίσιο της
γραφειοκρατίας επιτάσσεται από την πειθαρχική δικαιοδοσία µέσω της
οποίας καθορίζονται:
 Κάθε παράβαση ή παράλειψη υπηρεσιακού καθήκοντος θεωρείται
πειθαρχικό παράπτωµα
 Η δίωξη του πειθαρχικού παραπτώµατος πραγµατοποιείται από τα
αρµόδια όργανα ενώ η επιβολή πειθαρχικών ποινών πραγµατοποιείται
από τα αρµόδια πειθαρχικά όργανα.

Πειθαρχικά παραπτώµατα µπορεί να είναι:

 Η αδικαιολόγητη απουσία.
 Η εργασία για µικρότερο χρόνο από το κανονικό ωράριο.
 Η απασχόληση κατά τη διάρκεια της εργασίας µε άλλες
δραστηριότητες.
 Η άρνηση εκτελέσεως των υπηρεσιακών εντολών και των οδηγιών της
διοίκησης.
 Η χρησιµοποίηση υπηρεσιακών πληροφοριών και στοιχείων για την
αποκόµιση προσωπικού οφέλους.
 Η αποδοχή από τον εργαζόµενο οποιασδήποτε υλικής εύνοιαςσ
προερχόµενης από πρόσωπα, τις υποθέσεις των οποίων διαχειρίζεται
ή πρόκειται να διαχειριστεί υπό οποιαδήποτε ιδιότητα.
 Η κατάχρηση εξουσίας, η απρεπής συµπεριφορά, η αποσιώπηση και
µη εξέταση των υποβαλλόµενων παραπόνων.
Έλεγχος (2)

Οι µηχανισµοί ελέγχου αποτελούν ουσιαστικά ανταµοιβές και κυρώσεις
που εναρµονίζουν τους στόχος και τα συµφέροντα των εργαζοµένων µε
αυτούς του οργανισµού.

Το προσωπικό υγείας είναι υποχρεωµένο να ακολουθεί τους κανόνες, τις

διαδικασίες και τις πολιτικές του προσωπικού.

Οι προϊστάµενοι παρακολουθούν, αξιολογούν και ελέγχουν τους

υφιστάµενούς τους µε βασικά κριτήρια όπως:
 Οι πληροφορίες θα πρέπει να στηρίζονται σε αντικειµενικά και όχι
υποκειµενικά κριτήρια.
 Ο έλεγχος θα πρέπει να συγκεντρώνεται στα κρίσιµα και σηµαντικά
σηµεία της λειτουργίας και των αποτελεσµάτων της οργάνωσης.
 Όσο πιο ευέλικτο είναι το σύστηµα ελέγχου τόσο πιο αποτελεσµατικό
αποδεικνύεται.
 Προϋπόθεση αποτελεσµατικής λειτουργίας του ελέγχου είναι η
αποδοχή του από τα άτοµα του οργανισµού υγείας.
∆ιοικητική αναδιοργάνωση Ε.Σ.Υ.

(Ν. 3329/2005)
Προϋποθέσεις Management – 4 Συντελεστές

Γνώσεις Ικανότητες
Management Management

Management

Κουλτούρα-
Συστήµατα
Φιλοσοφία
Management
Management

Πηγή: ∆. Μπουραντάς, 2002, «Μάνατζµεντ».

Η ανάγκη για Management στις υπηρεσίες υγείας (1)

Μέσα από διάφορες αναλυτικές προσεγγίσεις εντοπίζεται η φύση των
προβληµάτων του νοσοκοµειακού τοµέα στη σφαίρα των οργανωτικο-
διοικητικών και διαχειριστικών λειτουργιών.

Γενικότερα τα προβλήµατα που εντοπίζονται, κωδικοποιούνται ως

ακολούθως:
 Απουσία εθνικού στρατηγικού σχεδιασµού και προγραµµατισµού, µε
στόχους και προτεραιότητες.
 Άτολµες θεσµικές και οργανωτικές παρεµβάσεις.
 Ανεπαρκής οργάνωση του εθνικού και περιφερειακού µηχανισµού
διοίκησης.
 Αναποτελεσµατική διοίκηση σε επίπεδο ∆ευτεροβάθµιας Περίθαλψης.
 Απουσία σύγχρονης «κουλτούρας» διοίκησης.
 Απουσία πολιτικής ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναµικού.
 Ανεπαρκής οργάνωση και διαχείριση των πληροφοριών.
 Αναχρονιστικό σύστηµα οικονοµικής και λογιστικής διαχείρισης.
 Χαµηλή αποδοτικότητα πόρων.
 Απουσία πολιτικών βελτίωσης της ικανοποίησης του πολίτη.
 Αδυναµία εµπέδωσης συµπεριφορών και νοοτροπίας σεβασµού του
πολίτη και των αρχών λειτουργίας του συστήµατος.
Η ανάγκη για Management στις υπηρεσίες υγείας (2)

∆ηµιουργείται η ανάγκη για «επίθεση management στο σύστηµα
υγείας» (Σισσούρας, 2000) δηλαδή η επιδίωξη εγκαθίδρυσης µιας
σύγχρονης αντίληψης διοίκησης τόσο σε επίπεδο θεσµικής
συγκρότησης όσο και στο επιχειρηµατικό και λειτουργικό επίπεδο.

Σε σφαίρα ανάλυσης θέτονται όλες οι πτυχές ενός διοικητικού

συστήµατος:
 Η κατάλληλη θεσµική και οργανωτική του συγκρότηση (system
design).
 Ο µηχανισµός λήψης αποφάσεων (decision making).

 Ο µηχανισµός υλοποίησης των αποφάσεων (operational

management).
 Ο τρόπος διαχείρισης των πόρων και εξασφάλισης της
αποδοτικότητας (resource management) και του βαθµού
ικανοποίησης των αναγκών και εξυπηρέτησης του πελάτη.
2005 : Ν.3329/05 «Εθνικό Σύστηµα Υγείας και
Κοινωνικής Αλληλεγγύης και λοιπές διατάξεις» (1..)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄- ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ (Ε.Σ.Υ.Κ.Α.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄- ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ Ε.Σ.Υ.Κ.Α.

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄- ΜΟΝΑ∆ΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙ∆ΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ∆΄: ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄: ΛΟΙΠΕΣ ∆ΙΑΤΑΞΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ΄: ΤΕΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΑΞΕΙΣ

 2005 : Ν.3329/05 – Περιφερειακή Συγκρότηση Ε.Σ.Υ.Κ.Α

Η επικράτεια διαιρείται σε 17 Υγειονοµικές Περιφέρειες που ταυτίζονται µε τις διοικητικές

και σε κάθε µία από αυτές ιδρύεται Ν.Π.∆.∆. µε την επωνυµία «∆ιοίκηση Υγειονοµικής
Περιφέρειας ∆.Υ.ΠΕ.» που συµπληρώνεται από το όνοµα της οικείας περιφέρειας

Η µεγάλη καινοτοµία είναι ότι τα νοσοκοµεία και οι µονάδες κοινωνικής φροντίδας

ξαναγίνονται Ν.Π.∆.∆. µε δικά τους όργανα, περιουσία και προϋπολογισµό ώστε να
αποκτήσουν ουσιαστικές αρµοδιότητες και να επιτευχθεί πραγµατική αποκέντρωση

Με τη δηµιουργία του Κεντρικού Συµβουλίου Υγειονοµικών Περιφερειών(Κε.Συ.Υ.Πε.)

που έχει σκοπό τον συντονισµό του έργου των ∆ιοικητών των Υ.Πε. και την εναρµόνιση
των πολιτικών υγείας και κοινωνικής αλληλεγγύης. Το Συµβούλιο συνέρχεται τακτικά
κάθε 2 µήνες

Στην έδρα της κάθε Υγειονοµικής Περιφέρειας δηµιουργείται το Συµβούλιο

Υγειονοµικής Περιφέρειας (Σ.Υ.ΠΕ.) για θέµατα ανάπτυξης των πολιτικών υγείας και
κοινωνικής αλληλεγγύης στην περιφέρεια, τον συντονισµό των ∆ιοικήσεων των
νοσοκοµείων και των λοιπών φορέων υγεία και κοινωνικής αλληλεγγύης και την
εναρµόνιση των πολιτικών τους όπου συµµετέχουν και εκπρόσωποι της Περιφέρειας,
της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, των Πανεπιστηµίων, της ΓΣΕΕ Α∆Ε∆Υ, των
Επιστηµονικών Συλλόγων και των Νοσηλευτών.
Ν.3329/05 – Περιφερειακή Συγκρότηση Ε.Σ.Υ.Κ.Α (2..)
Οργανόγραµµα ∆ΥΠΕ
 2005 : Ν.3329/05 – Περιφερειακή Συγκρότηση Ε.Σ.Υ.Κ.Α (3)

Το ∆Σ της ∆.Υ.Πε. είναι 7µελές:
 Πρόεδρος

 3 πρόσωπα υπ’ ευθείας από τον Υπουργό Υγείας

 1 πρόσωπο από τον Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας

 1 εκπρόσωπο Ιατρικού Τµήµατος Πανεπιστηµιακή Κλινικής ή εναλλακτικά 1

εκπρόσωπος των Ιατρών της Περιφέρειας µε απόφαση ΠΙΣ
 1 εκπρόσωπο εργαζοµένων ∆.Υ.Πε.

Ορίζονται αναπληρωτές αντίστοιχα για όλα τα µέλη πλην του Προέδρου, τον οποίο
αναπληρώνει ο αντιπρόεδρος. Η θητεία είναι διετής

Η οικονοµική υποστήριξη της λειτουργίας των ∆.Υ.Πε. παρέχεται:

 Από τον Κρατικό Προϋπολογισµό, τόσο τον τακτικό όσο και τον προϋπολογισµό
των δηµοσίων επενδύσεων.
 Από άλλες πηγές, Ελληνικούς και ∆ιεθνείς Οργανισµούς καθώς και µε δωρεές
και κληροδοτήµατα.
 2005 : Ν.3329/05 – Νοσοκοµεία ΕΣΥΚΑ (1..)

Τα νοσοκοµεία του ΕΣΥ µετατρέπονται σε Ν.Π.∆.∆. τα οποία υπόκεινται στον έλεγχο και
την εποπτεία του ∆ιοικητή της αντίστοιχης Υγειονοµικής Περιφέρειας, διέπονται στις
διατάξεις του παρόντος νόµου και έχουν δικό τους προϋπολογισµό, πρωτόκολλο,
σφραγίδα, αρχείο και αριθµό φορολογικού µητρώου Α.Φ.Μ.

Η ∆ιοίκηση στα Νοσοκοµεία ασκείται από 2 κύρια όργανα, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο και το
∆ιοικητή. Το ∆Σ είναι 7µελές για νοσοκοµεία µέχρι 399 κλίνες και 9µελές για νοσοκοµεία
400 και άνω κλινών. Αποτελείται από:
 το ∆ιοικητή (πρόεδρος)
 3 µέλη σε νοσοκοµεία έως 399 οργανικές κλίνες και 4 µέλη για νοσοκοµεία άνω των
400 κλινών, που διορίζονται απ’ ευθείας από τον Υπουργό Υγείας µε τους
αναπληρωτές τους. Το ένα από τα µέλη αυτά ορίζεται ως Αντιπρόεδρος ∆Σ
 Τον Αναπληρωτή ∆ιοικητή σε νοσοκοµεία άνω των 400 κλινών µέλος µε
αναπληρωτή του τον ∆/ντή της ∆ιοικητικής Υπηρεσίας
 1 εκλεγµένο εκπρόσωπο των ιατρών του νοσοκοµείου µε τον αναπληρωτή του
 Τον ∆/ντή της Νοσηλευτικής Υπηρεσίας µε αναπληρωτή τους τον αρχαιότερο ∆/ντή
Νοσηλευτικού Τοµέα
 1 εκλεγµένο εκπρόσωπο του λοιπού, πλην ιατρών ΕΣΥ, προσωπικού του
Νοσοκοµείου µε τον αναπληρωτή τους
 2005 : Ν.3329/05 – Νοσοκοµεία ΕΣΥΚΑ (2..)

Σε κάθε Νοσοκοµείο του Ε.Σ.Υ. συνίσταται µία οργανική θέση ∆ιοικητή, µε διετή
θητεία. Η θητεία του ∆ιοικητή είναι πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης και
µπορεί να ανανεώνεται µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής
Αλληλεγγύης

Σε κάθε Νοσοκοµείο του ΕΣΥ, συνίσταται Επιστηµονικό Συµβούλιο, που συγκροτείται
από :
 2 ιατρούς µε βαθµό ∆ιευθυντή που εκλέγονται από όλους τους ∆/ντές ιατρούς
του νοσοκοµείου
 1 ιατρό αναπληρωτή ∆/ντη που εκλέγεται από όλους τους Αναπληρωτές ∆/ντές
ιατρούς του νοσοκοµείου
 1 ιατρό Επιµελητή Α
 1 ιατρό Επιµελητή Β
 1 επιστήµονα της Ιατρικής Υπηρεσίας, µη ιατρό
 1 ειδικευόµενο γιατρό, 1 Νοσηλευτή κατηγορίας ΠΕ

Η θητεία του Επιστηµονικού Συµβουλίου είναι διετής και η συγκρότηση του γίνεται µε
απόφαση του ∆ιοικητή του Νοσοκοµείου

Στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καταρτίζεται κατάλογος

επικουρικών ιατρών ανά ειδικότητα για την κάλυψη επιτακτικών αναγκών, ανεξάρτητα
από την ύπαρξη κενών οργανικών θέσεων
 2005 : Ν.3329/05 – Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας (1..)

Οι Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας (ΜΚΦ) µετατρέπονται σε Ν.Π.∆.∆. τα οποία

υπόκεινται στον έλεγχο και την εποπτεία του ∆ιοικητή της αντίστοιχης Υγειονοµικής
Περιφέρειας, διέπονται στις διατάξεις του παρόντος νόµου και έχουν δικό τους
προϋπολογισµό, πρωτόκολλο, σφραγίδα, αρχείο και αριθµό φορολογικού µητρώου
Α.Φ.Μ.

Σε 29 ΜΚΦ,στο Κέντρο Εκπαίδευσης και αποκατάστασης Τυφλών(ΚΕΑΤ) και στο

Εθνικό Ίδρυµα Κωφών (ΕΙΚ) προβλέπεται η θέση ∆ιοικητή, πλήρους και αποκλειστικής
απασχόλησης, ο οποίος ορίζεται µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και έχει διετή
θητεία

Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΜΚΦ αποτελείται από:
 Πρόεδρο ∆Σ τον οποίο αναπληρώνει ο αντιπρόεδρος του ∆Σ
 2 µέλη µε εµπειρία στον τοµέα της κοινωνικής αλληλεγγύης, οι οποίο ορίζονται µε
τους αναπληρωτές τους από τον Υπουργό Υγείας. Το ένα από τα µέλη αυτά
ορίζεται ως Αντιπρόεδρος ∆Σ
 1 εκπρόσωπος της Εθνικής Συνοµοσπονδίας Ατόµων µε Ειδικές Ανάγκες
(ΕΣΑΕΑ) σε όσες ΜΚΦ έχουν σκοπό την παροχή υπηρεσιών σε Άτοµα µε
Αναπηρίες (Α.Με.Α) ή 1 εκπρόσωπο πιστοποιηµένης εθελοντικής οργάνωσης, ο
οποίος προτείνεται από τον Υπουργό Υγείας
 1 εκπρόσωπο των εργαζοµένων στη ΜΚΦ ο οποίος εκλέγεται από το σύνολο των
εργαζοµένων της ΜΚΦ
 2005 : Ν.3329/05 – Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας (2)

Οι ΜΚΦ και φυσικά ή νοµικά πρόσωπα, δηµοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, κερδοσκοπικού ή
µη χαρακτήρα, µπορούν να οργανώνουν και να θέτουν σε λειτουργία υπηρεσίες, µε
σκοπό την αποϊδρυµατοποίηση, αποκατάσταση και επανένταξη των Α.Με.Α, όπως
προστατευόµενα διαµερίσµατα,ξενώνες και οικοτροφεία, προστατευόµενα εργαστήρια
και εργαστήρια επαγγελµατικής κατάρτισης και επανένταξης

Με το άρθρο 22 θεσµοθετούνται οι Στέγες Υποστηριζόµενης ∆ιαβίωσης ΑµεΑ, µε σκοπό

την εξασφάλιση µόνιµης κατοικίας, προς το σκοπό της πρόληψης του εγκλεισµού σε
ιδρύµατα και της ιδρυµατοποίησης (αναµένεται η έκδοση των σχετικών υπουργικών
αποφάσεων, ανά κατηγορία ΑµεΑ, λόγω πρόβλεψης εξειδικευµένων προδιαγραφών)

Με το άρθρο 25 προβλέπεται η 24ωρη λειτουργία των υπηρεσιών του Εθνικού Κέντρου

Κοινωνικής Αλληλεγγύης (πρώην ΕΚΑΚΒ)

Με το άρθρο 29 προβλέπεται παράταση του προγράµµατος «Βοήθεια στο Σπίτι»

(συναρµοδιότητα µε Υπουργείο Εσωτερικών)
 Βασικές Αλλαγές µε το Νόµο 3527/9-2-07 στην οργάνωση των
∆ΥΠε.

Συγχώνευση των ∆ΥΠε. σε 7 Υγειονοµικές Περιφέρειες

Όργανα διοίκησης της ∆.Υ.ΠΕ.

 ∆ιοικητής της Υγειονοµικής Περιφέρειας: είναι πλήρους και αποκλειστικής
απασχόλησης και διορίζεται µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής
Αλληλεγγύης, ύστερα από γνώµη της αρµόδιας Επιτροπής της Βουλής των
Ελλήνων, µε διετή θητεία, που µπορεί να ανανεώνεται µε τον ίδιο τρόπο.

 ∆ύο (2) Υποδιοικητές της Υγειονοµικής Περιφέρειας: διορίζονται µε απόφαση του

Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Οι Υποδιοικητές είναι πλήρους
και αποκλειστικής απασχόλησης, η θητεία τους είναι διετής και µπορεί να
ανανεώνεται µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Με
απόφαση του Υπουργού Οικονοµίας και Οικονοµικών και του Υπουργού Υγείας
και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καθορίζονται οι αποδοχές των Υποδιοικητών των
∆.Υ.ΠΕ..
Βασικές αλλαγές στα χρηµατικά όρια για την εκτέλεση
προϋπολογισµού προµηθειών, προγράµµατος έργων και
υπηρεσιών (1..)

(α) Άνω του ποσού των 234.000 € ετησίως, η αρµοδιότητα διενέργειας της
προµήθειας, εκτέλεσης του έργου ή παροχής της υπηρεσίας ανήκει στο ΥΥΚΑ.
 Με απόφαση του Υπουργού ΥΚΑ η εν λόγω αρµοδιότητα δύναται να
ανατεθεί κατά περίπτωση σε νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου του
ΥΥΚΑ.

(β) Άνω του ποσού των ευρώ 100.000 € και µέχρι του ποσού των 234.000 €
ετησίως, εγκρίνεται από συνιστώµενη, σε κάθε ∆.ΥΠ Ε. µε απόφαση του
∆ιοικητή της, Μόνιµη Επιτροπή ∆απανών και Προµηθειών.
 Η Επιτροπή αποτελείται:

από τον ∆ιοικητή, ο οποίος είναι και Πρόεδρος της και
αναπληρώνεται από έναν εκ των δύο Υποδιοικητών της ∆.Υ.ΠΕ.

έναν εκπρόσωπο των εργαζοµένων και τον αναπληρωτή του, που
εκλέγονται από το σύνολο των εργαζοµένων στη ∆.Υ.ΠΕ

έναν εκπρόσωπο των Ιατρών της Υγειονοµικής Περιφέρειας και τον
αναπληρωτή του που ορίζονται µε απόφαση του Π.Ι.Σ., εκτός αν στη
∆.Υ.ΠΕ. λειτουργεί Πανεπιστηµιακή Κλινική, οπότε µετέχει
εκπρόσωπος του µεγαλύτερου Ιατρικού Τµήµατος που ορίζεται από
αυτήν, ενώ ο αναπληρωτής του ορίζεται από την Πανεπιστηµιακή
Κλινική του αµέσως µεγαλύτερου Ιατρικού Τµήµατος
Βασικές αλλαγές στα χρηµατικά όρια για την εκτέλεση
προϋπολογισµού προµηθειών, προγράµµατος έργων και
υπηρεσιών (2)

(γ) Ο ∆ιοικητής της ∆.Υ.ΠΕ. είναι αρµόδιος µέχρι ποσού 100.000 €

ετησίως και για το σύνολο των σχετικών κωδικών, για καθένα αντικείµενο
προµήθειας, έργου ή υπηρεσίας που προβλέπεται στον Προϋπολογισµό.

(δ) Το ∆Σ του υπαγόµενου στη ∆.Υ.ΠΕ. φορέα, κατόπιν εισήγησης του

Προέδρου είναι αρµόδιο, µέχρι ποσού 45.000 € ετησίως και για το σύνολο
των σχετικών κωδικών, για καθένα αντικείµενο προµήθειας, έργου ή
υπηρεσίας που προβλέπεται στον Προϋπολογισµό.

(ε) Ο ∆ιοικητής φορέα υπαγόµενου στη ∆.Υ.ΠΕ. είναι αρµόδιος µέχρι

ποσού 15.000 € ετησίως και για το σύνολο των σχετικών κωδικών, για
καθένα αντικείµενο προµήθειας, έργου ή υπηρεσίας, που προβλέπεται
στον Προϋπολογισµό.

Οι τροποποιήσεις των ετήσιων προϋπολογισµών της ∆.Υ.ΠΕ. και των

φορέων που υπάγονται σε αυτήν ισχύουν µετά την έγκριση τους από το
Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
∆ιαχείριση προσωπικού µετά από τη συγχώνευση των ∆ΥΠΕ

Οι µόνιµοι ή µε σύµβαση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου

υπάλληλοι, που υπηρετούν κατά το χρόνο έναρξης του παρόντος στις
απορροφούµενες ∆.Υ.ΠΕ., µετατάσσονται ή µεταφέρονται, κατόπιν
αιτήσεως τους, µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής
Αλληλεγγύης, σε υφιστάµενες κενές ή σε συνιστώµενες προσωποπαγείς
θέσεις στα Νοσοκοµεία ή στις Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας της
Περιφέρειας της απορροφηθείσας ∆.Υ.ΠΕ., στην οποία υπηρετούσαν ή σε
άλλα Νοσοκοµεία ή Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας της Περιφέρειας της
νέας ∆.Υ.ΠΕ. όπως αυτή δηµιουργείται µε το παρόν.

Οι µετατασσόµενοι, σύµφωνα µε τους όρους του παρόντος, υπάλληλοι των

απορροφούµενων ∆.Υ.ΠΕ. διατηρούν τα συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά
τους δικαιώµατα ως εκ της υπηρεσίας τους στις ∆.Υ.ΠΕ..
Αλλαγές στη διαχείριση των πόρων των ∆ΥΠΕ

α) Επιχορηγήσεις από τον Τακτικό Κρατικό Προϋπολογισµό.

β) Επιχορηγήσεις από τον Προϋπολογισµό ∆ηµοσίων Επενδύσεων.

γ) Ποσοστό 1 % επί των βεβαιωθέντων εσόδων των Νοσοκοµείων Ε.Σ.Υ.Κ.Α.

της οικείας Υγειονοµικής Περιφέρειας.

δ) ∆ωρεές, κληροδοτήµατα και άλλες παροχές τρίτων, κατόπιν εγκρίσεως του

Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

ε) Έσοδα από την εκµετάλλευση περιουσιακών στοιχείων.

στ) Έσοδα από προγράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή άλλων Ελληνικών ή

∆ιεθνών Οργανισµών ή µη κερδοσκοπικών Οργανισµών ή από άλλες
ερευνητικές δραστηριότητες.

ζ) Κάθε άλλο έσοδο που προκύπτει από τη δραστηριότητά της.

Οργανωτική διαδικασία Στρατηγικού

Προγραµµατισµού
Είδη προγραµµατισµού

Στρατηγικός προγραµµατισµός: διαδικασία διαµόρφωσης της
αποστολής, του οράµατος και των µακροπρόθεσµων στρατηγικών
στόχων.
 Στρατηγικά προγράµµατα (3-5 + χρόνια)

Τακτικός ή λειτουργικός προγραµµατισµός: διαδικασία µέσω

της οποίας αποφασίζονται συγκεκριµένα ποσοτικά, ποιοτικά και
χρονικά οι ενέργειες και τα µέσα επίτευξης βραχυπρόθεσµων και
µεσοπρόθεσµων στόχων.
 Προγράµµατα ∆ράσης (1 χρόνο)

 Επιχειρησιακά Προγράµµατα (1-3 χρόνια)

Στρατηγικά-Επιχειρησιακά-Προγράµµατα ∆ράσης

Προγράµµατα Επιχειρησιακά Προγράµµατα Στρατηγικά Προγράµµατα

∆ράσης

1 χρόνο

1 - 3 χρόνια

3-5+
χρόνια

Βραχυπρόθεσµα Μεσοπρόθεσµα Μακροπρόθεσµα

Πηγή: Ν. 3230/2004, «Ανάπτυξη Συστήµατος Στρατηγικής ∆ιοίκησης»

Ορισµός στρατηγικού προγραµµατισµού

Είναι η διαδικασία του µάνατζµεντ για τη δηµιουργία και

διατήρηση µιας βιώσιµης σχέσης αφενός ανάµεσα στους
αντικειµενικούς σκοπούς του Οργανισµού και τους πόρους
και αφετέρου τις µεταβαλλόµενες ευκαιρίες της αγοράς.

 Στόχος του είναι να διαµορφώσει και να αναδιαµορφώσει

τις δραστηριότητες και τα προϊόντα της εταιρείας, έτσι
ώστε, όταν συνδυαστούν να παράγουν ικανοποιητικά
κέρδη και ανάπτυξη.

 Μέσα από τη διαδικασία του στρατηγικού σχεδιασµού η

οργάνωση διαµορφώνει την αποστολή, το όραµά της,
τους µακροπρόθεσµους στόχους της και τις στρατηγικές
της.
Στρατηγική ∆ιοίκηση

Άφορά το σύνολο των διοικητικών αποφάσεων και ενεργειών που
καθορίζει την µακροχρόνια απόδοση µιας ∆ηµόσιας Οργάνωσης.
Περιλαµβάνει:

∆ιαµόρφωση Στρατηγικής
 ∆ιαµόρφωση Οράµατος

 ∆ιαµόρφωση ∆ήλωσης Αποστολής

 Ανάλυση SWOT (Ενδοδιοικητική Ανάλυση - Ανάλυση

Εξωτερικού Περιβάλλοντος)
 ∆ιαµόρφωση Στρατηγικών Επιλογών

Εφαρµογή Στρατηγικής (µε χρήση τεχνικής Balanced Scorecard)

 Καθορισµός Στρατηγικών Στόχων

 ∆ιαµόρφωση Στρατηγικών ∆ιασυνδέσεων

 Στοχοθεσία-Ανάπτυξη Πρωτοβουλιών

 Μετρήσεις Αποδοτικότητας & Ανατροφοδότηση

∆ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ
Ι ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ
Α
Μ
Ο
Ρ
Φ ∆ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΡΑΜΑΤΟΣ
Ω ∆ΗΜΟΣΙΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ
Σ
Η

Σ ∆ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
Τ ∆ΗΜΟΣΙΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ
Ρ
Α
Τ
Η
Γ ΕΝ∆Ο∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΩΤ.
Ι ΑΝΑΛΥΣΗ ∆ΗΜ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Κ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ∆ΗΜ. ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ
Η
Σ ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ
ΕΠΙΛΟΓΕΣ ∆ΗΜ.ΟΡΓΑΝ

Ε
Φ
Α
Ρ
Μ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ
Ο ΣΤΡΑΤΗΓ. ΣΤΟΧΩΝ
Γ
Η

Σ
Τ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ BSC ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ
Ρ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ - ΑΠΟ∆ΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ &
Α ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΑΤΡΟΦΟ∆ΟΤΗΣΗ
Τ
Η
Γ Πηγή: Ν. 3230/2004, «Ανάπτυξη
Ι Συστήµατος Στρατηγικής
Κ ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑ – ΑΝΑΠΤΥΞΗ ∆ιοίκησης»
Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ
Σ
 Όραµα και Αποστολή ∆ηµόσιας Οργάνωσης

Όραµα είναι ένα σύνολο ιδανικών και πεποιθήσεων που αφορούν στο σκοπό και στις
αξίες της ∆ηµόσιας Οργάνωσης προσδιορίζοντας, έτσι, την µελλοντική κατεύθυνση
στην οποία θα κινηθεί η οργάνωση.

Το όραµα θα πρέπει να είναι:
 Εύκολα µεταδόσιµο και κοινοποιήσιµο
 Κατανοητό, περιεκτικό και επικεντρωµένο
 Ικανό να εµπνεύσει και να κινητοποιήσει τους εργαζοµένους
 Επιθυµητό (από όλους τους µετόχους)
 Μετρήσιµο και εφικτό
 Ευέλικτο (στην εφαρµογή του) και χρονικά προσδιορισµένο

Η Αποστολή προσδιορίζει τον κύριο σκοπό λειτουργίας της ∆ηµόσιας Οργάνωσης,

τον υπέρτατο λόγο ύπαρξής της όπως αυτός προκύπτει από το ισχύον θεσµικό
πλαίσιο.

Η αποστολή θα πρέπει να είναι:
 Σαφής και Απλή αλλά όχι Υπεραπλουστευµένη
 Εµπνέει αλλαγές
 Μακροπρόθεσµη
 Επικοινωνιακή
 Α. ∆ιαµόρφωση Στρατηγικής – S.W.A.T. Analysis

Είναι µια τεχνική που παραθέτει και συσχετίζει τα ενδοδιοικητικά ∆υνατά και Αδύνατα
Σηµεία µιας ∆ηµόσιας Οργάνωσης απέναντι στις Ευκαιρίες και στις Απειλές που
διαµορφώνονται στο πλαίσιο του εξωτερικού περιβάλλοντος δραστηριοποίησης της ως
άνω ∆ηµόσιας Οργάνωσης, αποβλέποντας:
 Στον προσδιορισµό των κύριων Στρατηγικών Προβληµατισµών που η ∆ηµόσια
Οργάνωση καλείται να αντιµετωπίσει
 Στη διαµόρφωση των κατάλληλων Στρατηγικών Επιλογών που θα διασφαλίζουν
επιτυχή προσέγγιση των ως άνω Στρατηγικών Προβληµατισµών.

Στο πλαίσιο της προαναφερθείσας ανάλυσης S.W.O.T. ορίζονται τα κάτωθι:

 ∆υνατό Σηµείο θεωρείται ένα εσωτερικό χαρακτηριστικό που ενδέχεται να αποβεί
καθοριστικό στην προσπάθεια βελτίωσης.
 Αδύνατο Σηµείο είναι ένα εσωτερικό χαρακτηριστικό που καθιστά τη ∆ηµόσια
Οργάνωση προβληµατική και µη επαρκή στην άσκηση δηµόσιων πολιτικών.
 Ευκαιρία είναι η εξωτερική (περιβαλλοντική) συνθήκη που προσφέρει σηµαντικές
βελτιωτικές προοπτικές.
 Απειλή θεωρείται η εξωτερική περίσταση που δηµιουργεί σοβαρό ενδεχόµενο
υπονόµευσης της αποτελεσµατικής λειτουργίας της ∆ηµόσιας Οργάνωσης
 Υπόδειγµα Πίνακα Καταγραφής στοιχείων ανάλυσης SWOT για προσδιορισµό
στρατηγικών προβληµατισµών

∆ΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ Α∆ΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ

ΗΓΕΣΙΑ
ΟΡΑΜΑ/ΑΠΟΣΤΟΛΗ
ΑΞΙΕΣ
ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ∆ΥΝΑΜΙΚΟ
ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΗΣΗ
ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ∆ΟΜΗ
ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟ∆ΟΜΗ
∆ΙΑΘΕΣΙΜΟΙ ΠΟΡΟΙ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΕΣ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ∆ΙΑΥΛΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ-ΑΝΑΓΚΕΣ "ΠΕΛΑΤΩΝ"
∆ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ-ΤΑΣΕΙΣ
ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΓΚΥΡΙΕΣ-ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΟΥΛΗΣΗ
Υπόδειγµα Πίνακα Καταγραφής Στοιχείων Ανάλυσης SWOT για
προσδιορισµό βασικών στρατηγικών επιλογών

µετατροπή

∆ΥΝΑΤΟ Α∆ΥΝΑΤΟ
ΣΗΜΕΙΟ ΣΗΜΕΙΟ
συνδυασµός Ελαχιστοποίηση / Εξαφάνιση

συνδυασµός µετατροπή

ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΑΠΕΙΛΗ
 Σχηµατική απεικόνιση των Στρατηγικών Επιλογών

∆ΥΝΑΤΑ Α∆ΥΝΑΤΑ
ΣΗΜΕΙΑ ΣΗΜΕΙΑ

Στρατηγικές Στρατηγικές
ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ∆υνατών Αδύνατων
Σηµείων- Σηµείων-
Ευκαιριών Ευκαιριών

Στρατηγικές Στρατηγικές
ΑΠΕΙΛΕΣ ∆υνατών Αδύνατων
Σηµείων- Σηµείων-
Απειλών Απειλών
Εφαρµογή Στρατηγικής

Η µέθοδος που επιλέχθηκε βασίζεται στην τεχνική Balanced Scorecard
(Εξισορροπηµένη Μέτρηση Απόδοσης), ένα Σύστηµα ∆ιοίκησης Απόδοσης
προσανατολισµένο στα Αποτελέσµατα, µε βασική επιδίωξη τη σύνδεση
βραχυπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων δραστηριοτήτων µιας ∆ηµόσιας
Οργάνωσης µε το Όραµα, την Αποστολή και τη Στρατηγική της µέσω του
καθορισµού µετρήσιµων και συναινετικών στόχων.

Η µέτρησης της απόδοσης της ∆ηµόσιας Οργάνωσης γίνεται υπό τέσσερις

(4) οπτικές γωνίες:
 Οπτική Γωνία 1: Πολίτες (Τι πρέπει να πετύχει η ∆ηµόσια Οργάνωση
για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των Πολιτών στους οποίους παρέχει
υπηρεσίες;)
 Οπτική Γωνία 2: Εσωτερικές ∆ιαδικασίες (Ποιες διαδικασίες πρέπει
να βελτιστοποιήσει η Οργάνωση για να ικανοποιήσει τους πολίτες
καθώς και τα όργανα διοίκησής της;)
 Οπτική Γωνία 3: Μάθηση-Συνεχής Βελτίωση (Πως πρέπει να
διατηρείται και να ενισχύεται η ικανότητα της Οργάνωσης για συνεχή
βελτίωση και εξέλιξη;)
 Οπτική Γωνία 4: ∆ιαθέσιµοι Οικονοµικοί Πόροι (Ποιοι είναι οι
οικονοµικοί πόροι που έχει στη διάθεσή της η ∆ηµόσια Οργάνωση για
να εκπληρώσει την Αποστολή της;)
 Η Balanced Scorecard στους δηµόσιους οργανισµούς
ΑΠΟΣΤΟΛΗ

ΠΕΛΑΤΕΣ &
ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΑ ΜΕΛΗ

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ
ΑΠΟΣΤΟΛΗ
ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ &
&
∆ΙΑΣΤΑΣΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ
∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΕΣ
Στάδια εφαρµογής της τεχνικής Balanced Scorecard (1)

∆ιατύπωση ∆ήλωσης Προορισµού της ∆ηµόσιας Οργάνωσης: µια

σαφής, ξεκάθαρη και λεπτοµερής (µε χρήση και ποσοτικών όρων όπου
αυτό είναι δυνατόν) περιγραφή του τι προσπαθεί να επιτύχει και πως θα
έχει εξελιχθεί η ∆ηµόσια Οργάνωση σε ένα συγκεκριµένο χρονικό σηµείο
στο µέλλον (συνήθως µε χρονικό ορίζοντα 3-5+ έτη).

Προσδιορισµός Στρατηγικών Στόχων ανά Οπτική Γωνία: επιλογή

των πιο σηµαντικών-κοµβικών δραστηριοτήτων (και των συνδεόµενων
µε αυτές αποτελεσµάτων), η εστίαση στη βραχυπρόθεσµη εφαρµογή
των οποίων εξασφαλίζει ότι η ∆ηµόσια Οργάνωση επιτυγχάνει τους
µεσο-µακροπρόθεσµους στόχους της, όπως αυτοί προδιαγράφηκαν στη
∆ήλωση Προορισµού.

Ανάπτυξη Χάρτη Στρατηγικών Αλληλεπιδράσεων: η σχηµατική

αναπαράσταση των Στρατηγικών Στόχων της ∆ηµόσιας Οργάνωσης
κατανεµηµένων στις τέσσερις Οπτικές Γωνίες (που αναλύθηκαν
ανωτέρω) και συνδεδεµένων µεταξύ τους µε βέλη που απεικονίζουν τις
σχέσεις αιτίου και αποτελέσµατος,
Στάδια εφαρµογής της τεχνικής Balanced Scorecard (2)
 Καθορισµός ∆εικτών Μέτρησης - Καθορισµός Τιµών Στόχευσης:
αναγνωρίζονται και κατασκευάζονται ∆είκτες Μέτρησης που παρέχουν τη
δυνατότητα στο όργανο διοίκησης να παρακολουθεί την πρόοδο της
∆ηµόσιας Οργάνωσης σε σχέση µε την επίτευξη των στόχων.

 Ανάπτυξη Πρωτοβουλιών: η εφαρµογή Προγραµµάτων -µε

συγκεκριµένη εναρκτήρια και καταληκτική ηµεροµηνία- που
προσδιορίζουν τις δράσεις που είναι απαραίτητες προκειµένου να
υλοποιηθούν οι Στόχοι που έχουν τεθεί από τη ∆ηµόσια Οργάνωση.

 Μετρήσεις-Ανατροφοδότηση: η διαδικασία που παρέχει στην ηγεσία

όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά µε το εφικτό ή µη των υπό
εφαρµογή στρατηγικών καθώς και τη δυνατότητα επανακαθορισµού και
αναθεώρησης αυτών ανάλογα µε τις προκύπτουσες ανάγκες
Αιτίες που εµποδίζουν την άσκηση του
προγραµµατισµού στο ∆ηµόσιο Νοσοκοµείο

Οι διοικήσεις και τα στελέχη των Νοσοκοµείων δεν έχουν κατανοήσει την
αναγκαιότητα της εφαρµογής του προγραµµατισµού.

Οι διοικήσεις προσπαθούν να ανταποκρίνονται αποσπασµατικά στα

καθηµερινά προβλήµατα που προκύπτουν χωρίς να βλέπουν στον µέλλον.

Το βραδυκίνητο γραφειοκρατικό σύστηµα διοίκησης δεν βοηθά στην µελέτη

και εφαρµογή ενός σχεδίου προγραµµατισµού.

Η επιτυχία του υγειονοµικού προγραµµατισµού απαιτεί όχι µόνο την

υποστήριξη αλλά και την ενεργό συµµετοχή του ανθρώπινου δυναµικού.

Ο τρόπος και οι καθυστερήσεις χρηµατοδότησης του Νοσοκοµείου από

την κεντρική εξουσία, δρα καταλυτικά στη µη πραγµατοποίηση του
σχεδιασµού-προγραµµατισµού.

Η έλλειψη προσωπικού σε καίριους τοµείς του Νοσοκοµείου.

Η αυτονοµία των επαγγελµάτων επιστηµόνων όπως οι γιατροί που

ταυτίζονται περισσότερο µε την ειδικότητά τους παρά µε τον οργανισµό.

Η περιορισµένη έρευνα για την αξιολόγηση των σχεδίων.

Συµπεράσµατα - Παρατηρήσεις
Συµπεράσµατα – Παρατηρήσεις (1)

Η µη επιτυχία των υγειονοµικών µεταρρυθµίσεων αναδεικνύει την σηµασία
4 παραµέτρων :

1. Του πολιτικού, οικονοµικού κοινωνικού και θεσµικού πλαισίου στο οποίο

εφαρµόζεται η µεταρρύθµιση
2. Της διαδικασίας προσδιορισµού του προβλήµατος, διατύπωσης
εναλλακτικών προτάσεων αντιµετώπισής του, νοµιµοποίησης των
επιλεγµένων λύσεων, εφαρµογής και αξιολόγησης των νέων πολιτικών
3. Του ρόλου των εµπλεκόµενων στην όλη διαδικασίας δρώντων
υποκειµένων και του βαθµού στον οποίο αυτά µπορούν να επηρεάσουν
τόσο τις αποφάσεις που λαµβάνονται όσο και την υλοποίησή τους
4. Του περιεχοµένου της επιδιωκόµενης πολιτικής, το οποίο είναι αποτέλεσµα
αλληλεπίδρασης των παραπάνω τριών στοιχείων αλλά και των ορίων που
θέτουν προηγούµενες επιλογές

Στην Ελλάδα η αποτυχία των µεταρρυθµίσεων οφείλεται κυρίως, αν και όχι

πάντα, στην κυριαρχία της κοµµατικοκρατικής δηµοκρατίας
Συµπεράσµατα – Παρατηρήσεις (2)
Για την επίτευξη των στόχων του ΕΣΥ είναι απαραίτητη η αναβάθµιση των
παροχών και η λήψη µέτρων για την ορθολογικοποίηση του υγειονοµικού
και ασφαλιστικού συστήµατος µε µέτρα όπως:

Ενοποίηση και αποτελεσµατική διαχείριση των πόρων της κοινωνικής

ασφάλισης υγείας, µε τη δηµιουργία ενός Οργανισµού ∆ιαχείρισης Πόρων
ή Ενιαίου Φορέα Υγείας

Ανάπτυξη της ∆ηµόσιας Υγείας – Πρόληψης και της ΠΦΥ µε τη δηµιουργία

Κέντρων Υγείας Αστικού τύπου, την καθιέρωση του οικογενειακού γιατρού
κ.α.

Σχεδιασµός και ανάπτυξη νέων υπηρεσιών υγείας όπως οι κλινικές ηµέρας,

τα κέντρα αποκατάστασης, η κατ’ οίκον νοσηλεία, η τηλεϊατρική

Βελτίωση της οργάνωσης των νοσοκοµείων µε ανάπτυξη των ΤΕΠ, επαρκή

στελέχωση µε προσωπικό και τµήµατα βασικής εργαστηριακής
υποστήριξης, µε διαχωρισµό τους από τα ΤΕΙ κ.α.

∆ηµιουργία ενιαίων εργασιακών σχέσεων των γιατρών του ΕΣΥ,

διαµόρφωση ικανοποιητικού µισθολογίου µε εύρος κλίµακας και εφαρµογή
κανόνων αξιολόγησης και ελέγχου, που θα µειώσουν την παραοικονοµία
και τις άτυπες πληρωµές
Ενδεικτική βιβλιογραφία

∆. Αγραφιώτης, «Υγεία, Αρρώστια, Κοινωνία. Τόποι και τρόποι σύµπλεξης»,
∆αρδανός, 2002.

Ζηλίδης Χ., (2005). «Αρχές και Εφαρµογές Πολιτικής Υγείας». Εκδόσεις Mediforce.

Ζοπουνίδης, Κ., (2007). «Θέµατα Μάνατζµεντ Υπηρεσιών Υγείας». Εκδόσεις
Κλειδάριθµος, Αθήνα.

Θεοδώρου, Μ. – Σαρρής, Μ. – Σούλης, Σ., (2001). «Συστήµατα Υγείας», Παπαζήση,
Αθήνα.

Καλογεροπούλου, Μ., Μουρδουκούτας, Π., (2009). «Υπηρεσίες Υγείας», Εκδόσεις
Κλειδάριθµος. Αθήνα.

Καριώτης Π., (1992). «Management Υπηρεσιών Υγείας και Βιοιατρική Τεχνολογία»,
Εκδόσεις Euroclinica.

Λιαρόπουλος Λ., Παρουσιάσεις αναρτηµένες από το Εργαστήριο Οργάνωσης και
Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας, in www.chesme.nurs,uoa.gr

Μάτης Γ., Μπιρµπίλης Θ., Χρυσού Ο., «Αξιολόγηση της Πολιτικής Υγείας στην Ελλάδα
µε την βοήθεια δεικτών µέτρησης», Περιοδικό Επιθεώρηση Υγείας, Τεύχος 115.

Μάτης Γ., Μπιρµπίλης Θ., Χρυσού Ο., « Η Κοινωνική Πολιτική και η Πολιτική Υγείας
στο παρελθόν, το παρόν και µέλλον: Κατάρρευση ή Μετάβαση;», Περιοδικό
Επιθεώρηση Υγείας, Τεύχος 113.

Μπουραντάς, ∆., (2002). «Μάνατζµεντ: Θεωρητικό Υπόβαθρο, Σύγχρονες
Πρακτικές». Εκδόσεις Γ. Μπένου. Αθήνα

Οικονόµου Χ., (2004). «Πολιτικές Υγείας στην Ελλάδα &στις Ευρωπαϊκές Κοινωνίες»,
∆ιόνικος, Αθήνα.

Σισσούρας, Α. – Υφαντόπουλος, Γ. (1994). «Η προβληµατική για την αναµόρφωση
του Ε.Σ.Υ., στο Μελέτη για το Σχεδιασµό και την Οργάνωση των Υπηρεσιών Υγείας:
ανάλυση και δοµή του συστήµατος, Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας & Κοινωνικών
Ασφαλίσεων, Αθήνα.

Σουλιώτης Κ., (2000). «Ο ρόλος του ιδιωτικού τοµέα υγείας στο Ελληνικό Σύστηµα
Υγείας». Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας

Στοιχεία επικοινωνίας:

Τσιοµλεξή ∆ήµητρα
tsiomlexi@gmail.com