You are on page 1of 353
Bae si NGUYEN LAN DINH Nauyén Giim dée TDD Tré Em TP, HCM . & Gio su Bic si NGUYEN THI NGQC PHUGNG 43) Gidm déc Bénh Vin Phy Sin Tir Da TP. HCM ~ e MANG THAI | & SINH CON i, i NHA XUAT BAN TRE Dr. Miriam Stoppard - MD MRCP CAM NANG MANG THAI » QC SINH CON Téng hop va bién dich: Bac si: NGUYEN LAN DiNH Nguyén Gidm dée Trung Tam Dinh Duéng Tp. Hé Chi Minh. Higu dinh: Gio sur Bac si NGUYEN TH] NGQC PHUONG. Giém déc Bénh vién Phy San Tir Da Tp. Hd Chi Minh. NHA XUAT BAN TRE LOT TUA Khi cam quyén “Cdm nang Mang Thai va Sinh nd” 4n ban sau khi 44 hiéu dinh, cdc ban sé cé chm giée nhu day 1a mét quyén séch khée, hoan toan mdi. Cé thé néi quyén séch xudt ban lan nay da duye ching téi cham chit dén timg chi tiét. Tig trang trong sach da duge doc Iai, hiéu chinh va cap nhat 4é c6 thé truyén tai nhimg théng tin méi nhat dén cho ngu’i doc. Mét 86 chd dé moi duge thém vao dé dée gia ob thé tiép efin va hién biét tham nhing thanh tuu y khoa tan tién nhat cing nhiing ly thuyét digu tri m6i nhat trong thdi dai ching ta hién nay. Can khong kém phan quan trong, tac gia da viét méi hoan toan nhiéu doan dé phan 4nh ding tam tu va tinh cam cha céc be cha me ngay nay. Phin néi dung da c6 nhimg thay déi lon nhu vay cho nén chting ti ciing nghi ring phan hinh thiic cia quyén sach cing phai co mat dang vé méi. Va nh xudt ban da bd thi gia va cong site dé thiét ké va trinh bay dé mang dén cha quyén sich mt cdm gide duong dai. Trude day, quyén sich nay da chinh phye duge nhiéu dic gia thi nay voi nhimg néi dung méi duge bé sung va hinh thtte duoc chau chuét nhw vay t6i nghi ede ban sé hai Yong va ang hé nhiéu hon. Trong fin ban JAn nay, ching tdi da thém vio hai chuong va nhiéu phin méi dé dé cap dén cdc vin dé ma déc gia ngay nay chic chan st mong tim thdy trong nhimg quyén séch y khoa chuyén dé vé “mang thai va sinh ni” nhu quyén nay. Phan moi: THU TINH Khi d@ nén vg nén chong, rdt tt ngudi trong ching ta c6 thé chap nhn tinh trang trong oha thiéu viing béng dang va tiéng cui tré nhd, Lanh vue thu thai cé sy tro gidp dang ngay cng tré nén tinh vi hon, dua ra nhimg kha nang khéng tuéng déi voi cdc cAp va chéng hiém muén. Nhumg diéu khé tranh khai la Céng nghé hé trg sinh san (ART) cang tinh vi chimg nao thi su phife tap cia n6 cng gia tang chimg dy, vA nhu vay sé tré nan khé khan déi véi cdc bac sf binh thudng trong viéc nhanh chong ndm bat no. Toi hy vong voi nhimg gi trinh bay trong phan nay nhimg cp vg chong gip truc trac vé thu thai sé cé trong tay “tm ban 46 16 trinh chi tiét” c&c giai doan khém va tri liéu ma ho sé phai trai qua dé dat duge uée muén c6 con bang cong nghé ART. Uée nguyén nay khéng phai hic nao cang dé tu thanh. Long quyét tam cia cd hai vg ching sé tgo thuan Igi cho buée khdi du va gitp cde ban ving vang dé chju dg va vuot qua nhing ganh nang vé tam ly, edm mic truée nhing cau hai ¢6 phan “sd sang”, “kém té nhj” va trai rang trén nhidu khia canh riéng tur, thm kin cia cd hai vg ching. Chuong moi: DANH CHO CAC ONG BO Neay ti khai diém, vé mét phuong dién nao 6, quyén sch nay cing thé sy quan tam dén cdc 6ng bé tuy khéng nhiéu hu tae gig mong muén. Gan nhu trong moi dé tai du cd kha nhiéu doan trinh bay quan diém cla cdc ong bé va cung cdp cac théng tin ma téi hy vong la sé hifu ich, nhAt 1a déi véi cde ong bd tuong lai. Trong 4n ban nay tac gid da tap hgp lai, tao thanh han mét chuong ma cdc gui dng, di sdp c6 con hay chua, déu cé thé quan tam, Chuong méi: SINH NO DAC BIET Da sé cdc ca sinh nd déu dién ra sudn se; chi cb mét sé it 1A gap truc trac va cin cd scan thiép y khoa dé gidp em bé chao dii an ton, Dupe enh béo true nhimg rid ro c6 thé xy dén co nghia Th ban da 06 thé hy phing bi cho ci me ln con, mién Ya ban dimg qué hoang hét khi nghe tin sé cn phai cb sr ha trg cia y khoa trong khi sinh no ma théi. Do dé véi hy vong giai ta phn nao néi lo au cho ban, tai da viét mét chug mai noi vé “sinh nd dc bidt”, trong do tai khai quét, nhimg gi sé xy ra cho ban néu ching may viée chuyén da khéng dién ra theo ding nhu ban da dy kién - va la chuyén mai nguti ching ta ai cing phi chuéin bi img pho. Cho dir nhiéa théng tin mai da duoc cp nhat trong lin xu4t ban nay nhumg mve dich ting thé cba quyén sfich vin Khéng thay déi. Do!a ban nén thu xép vige sinh nis theo dig nhwr mong muzn cia ci hai ban, trong nhimg hoan enh thich hop vai hai ban, due su hé try cia déi nga bée si tén ty va gin kinh nghiém - nhimg ngudi duge nhu ciu cia hai ban va nhu cau eta dita con méi chao dari cia hai ban & mite dé cao nhat. LOI GIOT THIEU CHUAN BI MANG THAI Khi ching ta hiéu thém vé nhimg gi ca thé gay nguy hai cho noan va tinh trang thi dutng nhu cing that hop ly dé ehving te ehudn bj trude cho vige mong thai bing eéch chon Iya va duy tri nép s6ng lanh manh. Tix bd hnit thude va rurgu t6i thidu ba thang truée khi thu thai la mét ¥ kién hay cho moi ngutri, Mot co thé khoe manh va cAn déi sé rat ly tuémg dé thu thai va che chéin thai nhi trong sudt thi gian con trong bung me. Tat nhién, khéng phai hic nao tréi cing chidu theo lbng ngudi. Ca thé ban cé thé co cae gien va nhiém sac thé bi khiém khuyét va qué trinh thu thai cé thé g§p mét vai khé khéin. Thé nhung, véi trinh 40 y hoc ngay cang tién bg, hién nay nhiéu van dé trong qua trinh thu thai d& duge nhan dién va mot 36 true trac d@ of thé chara tri thanh eéng. ‘Thong thutimg, cir trong s4u cp vy chong s® co mot cAp gap tro ngai trong vige thy thai, Nhung trén thye té, ti lg dé hoan toan khong ¢6 nghia 1a cdc ban sé khong bao gity 06 em bé. Da s6 cée cap vg chdng nghi rang minh bi v6 sinh, ring minh khéng thé nao cé con due, tht ho thutmg & trong brsing hop khé thy thai théi, va yéi nbimg thanh tun trong y hoe ngay nay thi kha ning thu thai dang niim trong tam tay cia ho, ft nhat, phan nira cdc true tric vé thy thai déu co nguyén nhan thugc vé nam gidi - mot thuc té ma hau hét quy dng khé long chap nhan. Nhung diéu thyc té den gian do cd nghia 1a viée kiém nghiém v6 sinh cin phai duge thyc hign déi voi cd hai vo chéng, Xét nghiém dau tién co thé tién hanh lA phan tich tinh dich. Nhimg cip vg chéng bat du diéu tri v6 sinh déu nén nhan duge cdc lot khuyén ngay tir hic bit Adu - bée si diéu tri cho hai ban co thé dé nghi céc ban tim dén ede chuyén gia tam ly dé nhan duge nhimg Iii khuyén bé ich va thich hop dé giai tha nhting ap lue tir cm gide v6 sinh. That ngac nhién la chang ta hign nay e6 sn rit phuong phép didu tri v6 sinh thé hién & nhiéu dang khac nhau, Va day cbinh 1a . If do ma toi viét thém chuong nay dé dé cap dén cAc xét nghiém va diéu tri ve kha nding thy thai, bao gém tir cach diéu tri dun gian bing thuée cho dén vide 4p dung Cong nghé Ha try Sinb sin (ART) tién tién nhat. BAN VA THAI NHI DANG PHAT TRIEN Dé thuan tién, chudi giai doan phat trién cia bé c6 thé tam thoi chia thanh ba edt méc: tam cd nguyét thi abét, the ahi va thi ba. Sé di chia ra nw vay Ja do trong mdi mot giai doan phat trién dé, c6 mot s6 thay déi vé mat sinh ly xay ra noi nguii me va em bé. ‘Trong tam ca nguyét dau tién, cae co quan chife ning cia bé hinh than, va khi sang tam cd nguyét tiné hai, cde eo quan nay tréy nén phute tap va cubi cing é tam c4 nguyét thi ba ching phat trién vé kich thuéc. Vé phan ban, tam cé nguyét dau tién la Ide ma ca thé ban phat trién dén muc thich img nhat dé mang thai: bé ngue phat trién, cae eo quan néi tang diéu chinh dé thém ché cho bé dang phat trién; c&e eg bap va day ching bat dav duge tha ling, ching ra dé chudn bi cho ngay bé chao dii. Mute taing trudng cao cia ede ndi tiét (6 thai nghén sinh ra chimg 6m nghén (hay nén oe vao budi sang), mac tiéu thutmg xuyén hon va bé ngue cing mém. Trong tam cd nguyét tht hai, co thé ctia ban bude vao giai doan ein; cé, Khi buée vao tam ca nguyét thit ba, co thé cha ban da hoan tat viée chudn bi aé chuyén di ‘va bao dam chée chan ring em bé ela ban dang phat trién khde manh. 2 i CHUAN BI LAM CHA Trong thdi dai hién nay, vai tro lam mot nguvi cha hiéu theo nghia truyén théng cé nhidu diém da tré nén 1di thai. Ngay ed nhitng ong bé phai lam viée that vat va dé nuéi séng gia dinh cung chua duge xem Ja m6t ong bé ding nghia néu chura dank ‘thai gian quan tam dén con cai va thé hién thién chi chia sé su chim s6c con minh cing véi ngudi me. Mat khac - it ra trong mot sb ngubi - tai ¥ nghi cho ring néu can dy hoi nhiéu vao vige nudi day con tré thi qui Ong phan nao dA tré nén dy mi, “khong khde gi qui ba”, va diéu nay khién nam gidi kh6 long chp nhan ho&e wot qua durge. Két qua la mét 56 éng tra nén hoang mang va 4u lo. Cée ong cam thay ting tung, hé tac, tién khéng duge ma Iii cing khéng xong. ‘Trong khi dé xa hdi, dae biét 18 cae ba me, dutmg nhw lai biét vA mong muén 1a efic Ong b6 thuge “Thé hé m4i” nén c6 trach nhiém gi. Nhung céc éng thudng cam, thay bi dén vao chin ting do bi thic ép phai nhan vai trd cho dén nay van cha quen thuée. Da tir lau, ngudi ta chimg minh duge rang tre em van cé thé hoan thién minh, va qua thuc 1a c6 thé phat khi céc em mét mink me hoae mét minh bé, Vi thé cho di: mét 86 tré em van phat trién ma khong can cha, ¢6 le ching ta edn khuyén khich ede “Ong Bé Thé Hé Moi” bing cach d8 nghi vai qui ing mot “gp Dbng Trach Nhiém Moi”. Vi ly do nay, téi dua thém vio hin mét chwong trong Jan tai ban nay, canh lién quan dén § nghia cba chi“ cap dén moi khia phu tir tinh tham” va trach nhiém cia ngudi lam cha v6i hy vong ring sau khi doc xong, qui dng sé chm thay yan tam ma thé hién ban nang lam cha eta minh. SINH NO THEO SU LUA CHON CUA BAN Qua trinh chuyén da va sigh né c6 thé duge thyc hign va, quan ly theo cach ban chon. Ban cd quyén quyét din, dure nhiéu van dé va ban nén biét tit ch ede phuong An ma ban 6 thé chen lira. Theo ly thuyét, ban 6 thé chon chinh xéc céch sinh nd nao d6 theo ¥ mudn cia ban, nhumg dé dat duge minh v2 eu © lun vei nguisi ban bi. Ban eang can phai trac déi vai ddi nga y bac sf phy trach ca sinh né cia ban. dé ho cé thé hing truée va kip thdi img pho vai cdc kho khan bat ngv khi thuc bién. Sinh 6 nha cing Ja mét phuang 4n ban cé thé phai nghi dén vi nhig thuan loi nhat dinh déi voi ban, Ngoai ra, ban cbn cé thé chon cho minh nha bao sanh va ddi nga y bac si sin khoa gidi dé gidp ban an tam, thoai mai va tin tut trong hie ‘vugt can”, S@ rAt hiu ich néu ban trinh bay nhimg dutmg nét chinh cia ké hoach v8 cach sinh né ma ban muén va roi bang c4ch thao ludn véi nhing ngudi cé mat bén anh ban vao lic 46, ban c6 thé dat duge eae muc tiéu cia minh. Cang cdn phai hiéu ring chinh ban va chong ban Ja nhimg ngwdi dea ra nig quyét dinh sau cing dé giai quyét cac tinh hudng trong hic chuyén da va sinh nd. ? Ae a A THUC PHAM & CHE DO AN UONG LUC MANG THAI D6i v6i ciu hdi an nhu thé rao 1a bé dudng va phi hop nhat trong thoi ky mang thai thi c&u tra Joi téng quat néu ra la chi yéu nén an céc loai thye phém nao cé6 chita nhiéu chat dink dong ¢v ban cin thiét cho oa thé. Trong khdu phan, in cia ban, chon Iya wa tién duge danh cho ede logi trai cay va rau qua tuoi, tat cd cdc Joai thyc phém co hat va cae thre pham chwa ché bién; ding thii dé bao dam 1a co thé ban c6 thu nhan mét long dam té ty nhién, ban phai an cé, thit gia cam, cdc sin phém sita it chat béo, va thinh thodng cing nén an cdc loai thit ¢6 mau dO tuoi (nhw thit bo) va trimg. C4 cdn 1a ngudn cung cp dai dao sinh t6 B12 wa A - cic sinh t6 nay eiing cé thé tim thay trong cae Jogi rau c6 mau xanh va vang. Va ban nén nhé ring em bé cia ban tiéu thy “chat st” nhanb, gon, le lang dén muic bé cn duge cung clip moi ngay thi ban phai an nhiéu loai thue pham giau chAt st, nhu kboai tty, qua mo, nho, man tay, thit ¢ mau dé va ca. Ly tutmg nhat cho cée thai phu nb ban [a nén bat dau udng thém axit folic, mdi ngay trong thdi gian 3 thang trude khi thu thai va trong suét qué trinh mang thai dé tranh cdn bénh khayét tat day than kinh nhuwr tat mit dat s6ng (spina bifida). Do vay that hgp ly khi hie nao cing nén thém cée thuc phdm giau chat axit, axit folic vao kh4u phan an - cdc loai rau cé 14 mau xanh, céc logi hat va ngii cée. KHOE MANH KHI CO THAI ‘Luyén tap than thé déu dan sé giup co thé va tri 6c ban ludn trong trang thai tot, vi khi tap thé duc, than thé ban tiéi ra nhimg héa chat oé tinh an than, giup ban thu gian va giai toa nhiing cing thing, au Jo trong cuée s6ng. Thém vao dé, mau huyét lwu thong nhanh trong khi #4p luyén 6 nghia 18 co thé ca ban va thai nhi sé hap thu éxy nhiéu hon. Vide chuyén da ¢6 Ie s@ dé dang va thuan loi hon néu ede bip thit cia ban duge déo dai, link, hoat hon. Phin én cc bai tap thé duc hoc trong eée Iép ti8n san, két hgp v6i su thu gian va ky thuat thé, s@ gidp ban nbidu hon trong hic chuyén da va sinh né. Ban hay hoc céch bao tén nang luong, nga cang nhiéu cing tot, va nén di nga ngay khi thdy budn nga, . m 4 : SAN SOC TIEN SAN Mot ché dé siin séc tién san tét s2 luén luén duge tudng thudng bing chinh su khde manh cia thai phu va em bé. Tai cdc phong khém tién sin, cae xét nghiém thudng qui diroc thyc hign dé sém phat hién cae truc trac tiém 4n, gitip khde phuc téi da cdc true trac nay va cudi cing la dp dung kip thdi cae phuong ph4p chita tri. C4e xét nghiém dae biét nh siéu am va choc di nude 6i duge tién hanh trén thai phy va thai nhi néu co yéu cdu dac biét. Nhitng khfa canh lién quan dén ca nhan va céng dong trong giai doan s4n séc tién san cang mang mét ¥ nghia quan trong nbu khi ban buée vio giai doan sin soc y khoa. Ban bay gitt cho minh mdi tam trang thu thai bing céch chuyén trd vai ede ba me khéc, véi bac si hei vai cae nit hé sinh vi diéu dé sé gitip ban duge tu tin khi buée vao giai doan chuyén da va sinh nd. ic phong kham la noi dé ban, néu ra céc cau hoi, tim hiéu ky cae trutng hgp chao di khac nhau cia mot em bé, dé tir d6 co ké hoach thu xép trude cach chao divi ma ca hai vy chdng ban déu muén 46i voi diva con cia minh. 10 CHAM SOC BE KHI CON TRONG BUNG ME Bang cach quan sét va ¥ thife, ban van c6 thé tiép xtie duge v6i dita con trong bung minh trong sudt thi ky mang thai, Lan dau tién con ban t6 rd y “muén lién lac” voi ban 1a khi ban cim thay thai nhi chuyén d6ng trong eg thé ban. Ban hay tra J6i Jai bang eich tro chuyén véi bé. Céc thai nhi cé cam nhan vé 4m thanh rat t6t va khi chao dai bé c6 thé nhan ra ngay giong néi cia cd cha lan me dit bé chi nghe giong cua cha me khi dang truémg thanh va phat trién trong tit cung. Khong c6 gi phai x4u hé hay cam thay nguong nging khi ban néi chuyén va hét cho thai nhi nghe cing nhu dang tay so nn bé nhe nhang qua thanh bung cia ban. Khéng phai em bé nao cing déu phat trién binh thutmg, nhung cdc kj thuat hién dai giv day da tién bd dén mite ching ta cé thé chim sée dé thai nhi phat trién tt trong thdi gian ching con trong bung me. Ngay nay y hoc da c6 kha nang thu hién céc ca phdu thuat thai nhi ngay trong bung me dé gitip con ban due hutmg moi co héi chao dai mot cach binh thudng va khde manh. Khéng phai moi thai nhi déu duce phat trién trong nhimng diéu kién hoan hao, nhung cho di chang may nhu vay, thi du nhu eae ba me mc bénh tiéu dudng ho&c khong tuong thich nhém mau Rh - dudi su giam sft va diéu tri cdn trong cha ddi ngii y bac si - cling c6 thé trai qua thyi ky mang thai an toan va sinh né thanh céng tit dep. NHUNG KHO CHIU THONG THUONG Rat it phu ni trai qua giai doan mang thai ma khéng gap ahiing chuyén khé chiu. Chi yéu day 1a nhimg viée gay cho ban doi chit bye minh, khién ban khong duge thoi mai, chr khong phai 1a nhimg van dé nghiém trong, c6 thé gay nguy hiém. Ca mdt nhém cde chuyén khé chiu rét “dae trung” d6i véi phu ni mang thai, Chudn bi ing phé véi ching 1 ban chic chdn da gianh duge phan nita phan thang ve pbia minh, nhat 1a néu ban da biét duge céch “tri hung. Da sé cde con kho chiu nay rét dé gidi quyét, va bau nhu tat cd déu bién mat trong mot khoang thai gian cy thé ma khong dé lai hau qua vé sau, CAC TRUONG HOP CAP CUU SAN KHOA Trong thoi ky mang thai, nguy co xdy ra cdp cttu sin khoa déi véi thai phu thudng cb khuynh huéng roi vao tam ca nguyét thir nhat va thir hai. nhu tat ed céc ca cAp ettu mang tinh “dién hinh” déu kem theo cée triéu chimg “dién hinh” va néu ban thdy minh c6 nhimg tri¢u chumg nay thi hay nhanh chéng di kham bac si ngay. Nhumg triéu chtmg “dién hinh” nay bao gém: dau that ving bung, chy mau am dao, than nhiét tang trén 37,8°C (100 dé F), nén oe hoe 6i mika, nhife dau lién tuc, nhin khéng rd, pha é mat c& chan, ngén chan hoic mat, thai nhi khdng ctr dOng trong hon 24 tiéng vA mang 4i bj ve. Trong tam ea nguyét dau tién da sé céc trutmg hop cap citu déu di kem véi kha nang hu thai do xuat huyét am dao, do sdy thai, do thai lac vi, Cang vé sau, trudng hop cp etry c6 thé tré nén té bon do huyét dp tang rat cao din. dén tin san giat, do sy thai tai dién mudn, do Rh khéng tatong thich va do khiém khuyét eiia nhau thai, nhw nhau tién dao. Tuy nhién, tuyét dai da sé cdc em bé déu chao dai an toan. w VAN DE TINH DUC KHI MANG THAI Déi véi hu hét phu mi, trong thai gian mang thai, mét vai bd phan ce thé nao dé, nhu ngue, nim vi, va khu vue gi¢i tink, s@ tr nén nhay cém bon, Va khi cé thai, eg quan sinh duc dé bi Kech thich hon. Nhu edu ham znudn tinh duc gia tang 1A do mute néi tiét t6 trong co thé, lién quan dén viée duy tri bao thai, ting cao va digu nay eang c6 nghia Ia phy ni co thé huéng moi lac thi vé tinh due, ké c8 vige giao hop. Mot sé phu nit c6 thé lin dau tién biét duge cam gide ee khodi, trong khi nhing nguisi khdc c6 thé kham phé ra rang thai gian nay ho cé thé dat duce Akhodi cam nay nhiéu lan. SAN SANG CHO BE CUA BAN ‘Te tudn thi 36 tré di, nhu cdu “lam t6” cia ban tro nén “bite thiét” hon. C6 nhidu viéc ban phai Jam trong fae nay, nhur chudn bi phong cho em bé, chon cde a6 ding thich hep cho viée nudi day tré, mua quan 4o, khan cac loai... cho em bé, Day cing Ia lie hai ve chong da quyét dinh xong mot sO viée nhu dat tén cho bé, ban phai ngbi lam bao iau, va con ban - ex bé ln nay va nhimg em bé lin sau - st duoe cham s6e nhu thé nao. Khi ban chon dé due sinh tai nha cé nghia la ban cing phai chudn bi phdng dé sinh cing nhu mua s&m va sip xép edn than cde vat dung can thiét. Cac viée can lam ban nén viét ra gifly dé co thé nhin vae dé ma kiém tra, Néu chon sinh & bénh vign, ban ¢6 thé dén diy tham quan va lam quen véi cde tha tue nhap vién dé ban cam thay tar tin va thoat Khéi moi lo ling. GIAI DOAN SINH NO’ Chuyén da 1a dinh diém eta thiri ky mang thai va co thé chia thanh nhi’u giai don riéng ai doan tién chuyén da 1a hic ban ¢6 thé phai trai qua nhimg con dau lung am i hoge ri nude éi, Mang di cing co thé hi va m6t cach nhe nhang, ¢m thim, khéng gay dau dén cho ban truée khi con chuyén da thue su bat dau. Toan bd giai dogn dau eta eo chuyén da chi 1a sur gidin nd eta c6 tir cung dén mot kich thude du dé em bé cda ban thoat ra tix khoang tit cung dé vao trong kénb sanh. Giai doan pay thutmg dé dang, nhdt la néu ban van tiép tue di lai, va bang céch gitt tu thé thing dtig, loi dung stic hut cba trai dat dé gitip cd tir cung névra, Rat hiém, con chuyén da khong gay dau dém nao cho thai phy, tuy nhién nhimg “con dau ae” ngay nay da duge ché ngy hodc giam thiéu phan nao do ching ta da cé sin nhi’u phuong phap va kiéu loai giam dau dé thai phy chon ha. Va vi vin c6 mét 96 con chuyén da gp khé khan nén trong 4n ban méi cua séch nay, tae gia s@ danh han mét chuong vidét vé dé tai “nhimg ca sinh nd dae biét”. 12 TIM HIEU DUA CON MOI CHAO DOI CUA BAN Viée thiét lap méi quan hé vai em bé durge bat dau ngay khi bé chao doi va ban cing nbur ching ban nén c6 thai gian danh riéng cbo bé ma khéng bj ai qudy ray. Cha me nao rang bude sau dam véi con eéi thi thertmg dé [a nhimg Ong b6 ba me biét thong cim va chim lo gay yng cho con minh hon, Tinh quan trong cua tinh phu ti - mdi day rang budge giita cha v2 con - khong thé bi xem nhe, va chong ban nén duge tae oo hoi dé 6m Ap, bé béng bé ngay khi bé vira chao doi. Nhimg ngay dau tién sé khé khan hon ban tudng. Ban c6 thé cam thy thAt vong khi viée cho bé an cé thé mat nhieu théi git hon ban nghi va cA viée séin g6c bé vao ban ngiy eiing vay. ‘Tgo thanh né nép khong phai hie nao cing dé lam, nhung kim chi nam cia viée nay va la nguyén te khong thé pha vo 46 1a ban hay nuong thee “ed tink” caa em bé. Cha me cita cde bé thude dién phat “cham séc dic bigt”, hic 1a nhimg bé duge bénh vién chim s6c y té v6i mifc 6 chit ché va cn trong hon, khong phai lo la khéng tao duge su giao cm khang kbit véi con minh, Chimg nao ma cae bge cha me, duéi su huéng din cha nhan vién cham séc, con tham du mat thiét vao viée chim séc mdi ng&y che em bé, chimg da hg van cé nhiéu co h6i dé bay ta tinh thuong yéu vai chau bé. THICH NGHI VOI VAI TRO CHA ME Lam quen v6i dita con méi chao dai 1a mot kinh nghiém rat tht vi, nhung dig ngage nhién néu di hie ban cam thdy hoi hut hang. Co nhidu diéu ban can phai thich nghi va thuc té Ja viée nay khong may thuan oi va dé chju chut nao. Cach nay hay each khac ban phai “ad danh” em bé dé bé dn thich hgp vai n8 nép quen thud cia gia dinh, déng thoi ban con phai duy tri tinh e&m yéu thuong véi ching minh, cht trong dén nhu cau va cae ddi hoi duge chi ¥ thudng xuyén cha bé. Nhiéu phy nif con cé nhimg con budn chan va kh6ng chi la ching “budn chan sau khi sinh” rat thutmg mic phai ngay trong tudn dau tién sau khi sinh, Hé qua khéc nghiém trong hon 1a chimg trim wat hau san va cin phai duge béc sf chia tri ngay. Trach nhiém lam cha lam me cé thé sé ning né déi véi bar, tuy nhién, khi nhin th4y con minh Jén Ién va phat trién, dan sé cim thay nhu duge dén ba va phat sinh di niém vui suéng dé gitip ban duong dau truée nhitng cm gide tidu cue Adi lie xm chiém tam hon ban. Phaj daah ra thai gian hoan toan rigng tu cho ban; vi diéu nay sé cho phép ban “nap lei nang lrgng”, mau chéng hai phuc tinh than va stic hye 4é chuiin bi che nhéng ngay sip tei. Ngoai ra, c6 thoi gian & mot minh véi chdng sé gitip ban duy tri tinh yéu va tht chat thém méi quan hé vai ching minh. 43 Chuan bi dé MANG THAI Khi chiing ta méi ngay mdi hiéu thém nhiéu vé noan va tinh tring, cing nhw biét thém nhiéu cach tang cudng sic khée cho nhimg mdm séng ay thi duéng nhu viée git nép séng lanh manh dé chudan bi cho viéc mang thai cing tro’ thanh diéu binh thuong. Tat nhién chang c6 cai gi luén Iuén suén sé. Nguoi ta da nhan dién duoc nhiéu van dé chung quanh viéc thu thai nhung chi cé mét sé van dé la cé thé giai quyét duoc. SAN SANG DE CO CON Ca cha va me déu cé trach nhiém nhu nhau trong viée mang thai, chuyén da va sinh né duge thanh céng. Stic khée cia bé tuy thuée rat nhiéu vao sic khée cua cha me Itic thy thai, vay ma nhiéu cap ve chéng da khéng can trong trong viéc thu thai nhu da can trong trong nhiing “bién cé quan trong mét doi” khac. Lic lap gia dinh 14 thoi diém ban phai suy nghi nhiéu, vi viée cd con sé lam thay déi han cuéc s6ng cua ban. LOI SONG CUA BAN Nhiéu diéu tuéng nhu da an bai — ching ta 1a ai, chung ta lam gi — sé tac déng dén bé hoac sé bi bé tae dong lai. ‘Thoi gian Nhiéu ngui hét site ban rén va khéng danh nhiéu thdi gian cho bé, ho cho rang bé réi cing sé thich img duge, theo mét cach ndo dé, Nhung khong phai thé. Giai doan so sinh va thiéu nién cia bé can rt nhigu thoi gian va su quan tam, trong khi hai ban lai c6 it thai gian hon true: thdi gian cho ban thag, cho nhau va cho nuvi khéc, Chi tiéu Khong ké mic thu nh4p ciia ban cao hay thap va gia dinh ban ¢é déng ngudi khong, trung binh han sé phai chi tt 15% dén 25% thu nhap cia ban cho bé vé quan 4o va vat dung. Con phai ké ra cd nhimg chi phf khong dé thay truée duge nhu tién dy phong hic “trai gid, tré trai”, tiBn di day di d6, hoe nhimg thit ma co thé ban da ty nguyén bo vi con nhu di an tiém, di nghi mat, hay 1 nhiing tham vong cia riéng ban. Quan hé xa hoi Khi cé con, khdng phi ban chi thay déi méi quan hé voi ngudi ban dai ma ban cing sé bét gan bé vdi cha me hon. Ban. sé tu nhién xa dan nhiing ban be chwa cé con va c6 thém nhing nguti ban méi cing hoan cinh véi minh. Hut thude la Day 1a mot trong nhimg thi cé Anh hung xdu déi voi thai nhi va la nguyén nhan quan trong cia nhiing van dé stic khée, nhung lai co thé tréah dutge. Né 1a nguy co gay sdy thai, sinh non, tén thuong 14 nhau, bé nhe can, thai bat thu’ng. Hat thude Iam giam sé long tinh tring, cha hut thude thi thai nhi cing bj tén thuong vi hit phai kh6i thudc... Cae thir nghiém vé sw phat trién thy hign & cdc bé 5, 7 va 11 tudi c6 cha me nghign thude 14 ning cho thay tré chant 16n va hoe kém hon nhimg bé cé cha me khong hiit thude. ae 16 Uéng rugu Ruou la chat déc lam tén thuong noan ve tinh tring truéc khi thu thai, cing nhu gay tae hai cho si phat trién cba bao thai. Nguy co chink cho thai nhi Ja cham phat trién tam thin, chém Ign, tén thuong nao y2 hé than kinh. Nguti me véng rou khi dang mang thai sé dan dén, héi chimg nhiém rugu bao thai. Lam dung rugu con gay ra tinh trang sinh non. Neghién citu cho théy tac dong cha rugu thay déi thy trudng hgp. Co nhiing nguvi uéng rAt nhiéu citing kbdng sao, cbn c6 ngudi chi uéng m6t chiit thdi da bi anh hung. C6 diéu che chan la tranh uéng rvgu Khi dang mang thai thi khdng c6 gi {a “hai” e&. Phu nit kém dung nap rugu hon nam giéj do ni cé ti 1é mo eao hon nude so vei nam, thanh ra ndng 46 cha rugu trong mau dé nudi thai nhj sé tro nén cao, Thude ‘Thuéc théng thutmg chi khi can méi ding. Thuée gay ngbién nén ngung mot thoi gian [au trudge khi thu thai, CAn sa anh hudng dén sr san xuat tinh trang va sau khi ngung thuéc tir 3 dén 9 thang mai het tac dung. Nhiing loai ning nhu cocaine, heroin va mogcphin c6 thé lam tén thong nhiém sac thé trong tinh tring va noan, dua dén quai thai. Néu ding chung ng chich c6 nguy co cao lay nhidm HIV va AIDS, ime sé truyén siéu vi HIV cho thai nhi, din dén bé bi RIV duong tinh (xem trang 19). Dinh dwéng va rén luyén co thé Ca hai viée nay déu c6 tam quan trong |én doi voi ban va bé. Nén cé gang git can bang dinh duong, nghia 1a it mo dong vat va an trai cy, rau tuoi hing ngay, iu quan trong la ban phai chide chan minh An udng dit hrong axit folic. Néu ding sinh t6 nay it nhat 3 thang truge va 3 thang sau khi thu thai thi giam duge nguy co tén thung éng than kinh (nbw bénh mit dét séng). Axit folic 6 trong rau xanh, ngit céc, banh mi va trong nhig thir khac. Théi quen an udng tot phai di adi véi ren luyén co thé déu din. Vige mang thai sé bude co thé phai Jam viée nhiéu hon, vay néu ban cang thich ving thi cang ¢6 nhiéu kha nang dé duong dau v6i nhang thay déi trong thai ky. Tudi Whiéu phu nit dén khofing 30-40 tudi moi quyét dinh c6 con, Dieu dé cling khéng nguy hiém hon khi cé thai vao hac 20 tudi néu nhu ban thich tmg duoc va khde manh. Di ban bao nhiéu tudi, ban van c6 thé eb thai va sinh pérbinh thutng. Tay nbién khi ca hai vo ching cling lén tudi thi nguy ev gap cac bénh nhu v6 sinh, tén thuong nhiém sie thé (bénh Down chang han - xem trang 24) cang cao. Phu nit tré va phy nit lim tuéi, néu 6 trong nhom nguy co, déu edn lam xét nghiém vé nhiém sic thé bat thudng khi cd thai, Neguy hiém An canh giée v6i méi tru’ng trong nha va bén ngoai, tranh moi méi nguy hiém tiém dn. Thite 4a, noi fm viée, noi du lich, d6i khi ci nhimg ngudi minh giao thiép déu c6 thé Ia nguy co cho ba me dang mang thai (xem trang 169). a [pee Se P| THU NUGC TIEU Néa c6 dudng trong nude tiéu thi c6 thé ban bi bénh tiéu dudng, hoae cing cé thé kchi e6 thai nguong loc duong & than thip xuéng, dudng thoat ra nude tiéu. Sé phai kim them nhimg xét nghiém khac a6 xac dink. Thi nude tiéu ~ Nhing gidy thit vio mot mau nude tiéu. Néu gidy doi mau la <6 duéng. So sanh véi bang mau hud sé ude Jang duoe mete duing trong nude tiéu. SUC KHOE CUA BAN Néu ban 1a mét phy nu cf bénh man tinh kéo dai, vi du nhu bénh tiéu during, bénh tim, ho&e bénh dong kinh, ban cing dimg vi thé ma ngai 6 con. Tuy ahién ban nén bdo cho bie si biét truée khi mang thai, dé viée mang thai cia ban duge bac si cham s6c hiéu qua han, Suyén La mét bénh vé dutng hé hap rt phd bien & phu ni co thai, thudng thi cdc thai phu hay ding thuéc dan phé quan dang hit hay dang udng hoe dang steroid. C6 it nguy cu da thuée déi voi su phat trién bao thai, tuy nhién bénh nam ving 4m dao thutng nang hon 6 phu nit co thai, no c6 thé ta mét te dung phu eta thude va déi khi gay ra chuyén da sém dua dén sinh non. Néu ban bi suyén, ban phai quan tam nhiéu dén Idi séng sudt thoi ky mang thai, vi cng thing, ap luc, cfing nhu bui bam, phan hoa va khi 6 nhiém déu c6 thé gay ra kho thd, lam cho tréi tim cha ban von da lam viéc nhiéu phai mét hon. Dong kinh Cut 200 nguéi thi c6 mot ngudi bi dong kinh, th mat ¥ thie mot thoang dén con dong kinh lén, Cac nghién evru da chimg minh ring mang thai anh huimg {t hode nhiéu dén tan sé va cutmg dé cia cde con, dong kinh, 80% cae ba me mac chimg dong kinh khéng bi 4nh huéng, 40% bet di chut it vA 10% thi nang len. Suét thai ky, ban phai tiép tue uéng thuéc nhung cin phai di kham bac si thin kinh nhiéu lan hon truéc vi cin thay déi lidu lugng thuée cho phii hop. Bae si thung ké toa phenytoine dé khéng ché tin bénh déng kinh ma thudc nay thi lai ngiin tré viéc hap thy axit folic, cho nén diéu quan trong 1a ban cin udng thém axit folic ligu cao, tre cing nh sau khi thu thai, dé tranh nguy eg bé bat toan (xem trang 17). Tuy nhién hau hét phy nt dong kinh khi c6 thai déu c6 thé chuyén qua ding sodium valporate, thuée nay khong chita nguy co giéng nhu thudc truée. Trong thoi gian chuyén da, néu khong duoc phép dang thuée, thi phai theo doi chat ché dé tranh say ra con dong kinh. Néu ban 6 bénk nay, ban phai ban véi bée si kha Jau trude khi ban din c6 con, Tiéu duéng Khi tuy tang san xudt khéng du insulin dé dé; pho v6i mute duong tang trong co thé thi ban bi bénh tiéu dutmg. N6i tiét t6 oda thai cé tinh chéng insulin lam gia tang tink nghiém trong cia bénh tiéu dutmg 48 cé sin va Jam phat sinh bénh 6 ahimg phy ni cb khuynh huéng bi tiéu dwg do cé thai. Nhtmg nguii sap lam me déu phai thir during va ké- tén (déu hiéu eta bénh tiéu duimg) trong nue tiéu. Nhimg thai phu trong gia dinh co ngudi bi bénh tiéu dug phai thir nuéc tiéu trude khi dinh cé con va suét trong thai ky phai thé nude tiéu déu dan. Bénh tiéu dutng gay ra nhimg bat thudng vé tim va hé hap & bac thai - bé sinh ra qua can - va ngutvi me thi bj nhiey bidn ching, ti nde am dao kinh nién dén tién san giat (xem trang 204). Vi thé, nhting phy 18 nit bi bénh tiéu dudng phu thugc insulin can phai kiém soat t6t benh cia minh truée khi thu thai va phai theo doi chat ché mite duting e6 trong mau va ¢6 trong nuée tiéu. Bénh tim Cée thai phu da duge chan dodn cé bénh tim phai duge tham van dae biét tiy theo c4p d6 bénh. Tuy nhién, qui tae chung la trank hoat dong qua stic, cb gang nghi tra it nhat 2 tiéng va ngt, mot dém 10 tiéng dong hd. Phan déng phy nit bj bénh tim chuyén da tu nhién va dé dang. Trong thoi ky chuyén da, tim chiu 4p luc lam viée nang né nhung khéng lién tue, so ra con it hon sy chiu dung trong thoi gian 3 thang cudi cha thai ky. Do do khong ¢6 ly do gi phai cho chuyén da sém hoe phai mé lay thai. Bénh than Khong cin thiét phai ngtin nhing phu ni bj bénh than khéng duge c6 con vi chi cdn theo doi cdn than khi ho mang thai. VAn dé thudng xay ra nhat 1a nhiém tring tiéu tai di tai lai, nhtmg khi nao than edn loe duge chat thai thi con dé thai tiép tuc phat trién. Tuy nhién néu thai ‘Ang trudng cham thi nén cho chuyén da s6m. (Loc than la mét nguy co vi than cia nguii me khéng thé ganh thém chat thai tu bao thai.) Bénh lay truyén qua duéng sinh duc ‘Néu ngubi me bi nhiém mun rp (herpes) tién phat khi vo 6i hode khi chuyén da thi bao thai sé c6 nguy co nhiém siéu vi. Nhiém herpes mun rép thir phat thi sé lam bé cham phat trién; khoang mét niza 86 tré sinh ra trong cée diéu kién nay bi nhiém tring dang herpes sau khi sinh 6 mat, miéng va da. Néu nguti me khéng cé triéu chig va khong truyén bénh cho con tix cb tir erg hoje tir Am dao thi nguy eo nhiém bénh cia bé thap hon 1/1000. Néu ngudi mg cé tién str bj herpes sinh due, van c6 hy vong sinh con binh thuéng ngay ca khi me bj nhiém siéu vi thé cip. Tuy nhién, néu 6 vét loét nhiém tring ngay true khi bat dau chuyén da thi bac si & khuyén san phy nén mé lay thai dé tranh cho bé khdi bi lay nhiém khi chui qua am dao. Néu bi herpes hoac tai nhiém herpes khi da cé thai duge 34 tuan thi bac si sé thirxem c6 siéu vi trimg khéng va s khuyén ngudi me mé lay thai Bénh HIV va AIDS ‘Tién lugng cita céc bé c6 me bj HIV dwong tinh da tr nén lac quan hon so véi truée day vai nim. AZT dutng udng cé thé bao vé cho bao thai khéng nhiém bénh va phai siéu Am thuémg xuyén dé theo doi su phat trién cia bé. Bac si ¢6 thé chi dinh mé ly thai dé bao vé bé va sé c6 gang tranh téi da cho thai nhi Khoi bi chin thuong trong thai ky chuyén da (khong ding dién cue trén dau, khong thir mau) nhim giam téi thiéu nguy co bi lay nhiém tix mau cua me. Mac dit van c6 thé xay ra trudng hgp con cia ngudi me nhiém HIV duong tinh sé bi HIV duong tinh va phat trién thanh bénh AIDS, van c6 nguy co bé sinh ra mang khang thé HIV, thutmg la khang thé cia me va trong yong 18 thang sé bién mat. Vi cdc nguy cg dé, nguei me mang HIV can duge tham van va dugc gittp do dé hoan thanh thai ky. 19 lt SS BENH SO (RUBEOLE) Truée khi thu thai, ban cin nhé bie si kiém tra xem c6 khang thé bénh s6i a if Ding tin tuting ring ban durge mién nhiém vi A S chich ngiva. Cc khang thé ee higu lize sam mot thi ginn, thé sph Kn tea. New tan khong duce mién nhiém, ban phai chieh ngira, Sau khi chich ngita thanh cong, ban phai ch it nbat 3 thang moi duoc thy thai vi dé [a vaexin song. Néu ban 6 tiép xtic vai ai dé. nghi bi rubeole, ban phai bao cho bac si biét ngay. Bac si se Jay mét m4u mau cia ban dé thit khang thé rubeole. ‘Tay theo két qué, ¢6 khi phai Tam xét nghiom lin thir 2 saa 10 ngay. Néu két ana nghi ban 6 bénh thi ban va ching ban phai doi mat voi quyét dinh 06 pha thai hay khong. C6 bée sf s@ khuyén cdo ban chich khang thé dui dang gamma globulin dé ngan ngoe ton thuong cho bao thai. ca thai ky, bénh séi co thé géy dj dang cho bao thai. Nhang di dang nay c6 thé 1 dige, mit hay benh tim. Callie dang ban véi chi g4i Anna va me TRUONG HOP THAM KHAO TAM QUAN TRONG CUA AXIT FOLIC viée muén cé thai. Ba me ¢6 doc mot bai bdo néi vé méi quan hé gitia viéc thiéu axit folic véi khuyét tat ctia éng than kinh (nut dét song vA nao cé nu6e), ba khuyén khich Callie bat dau udng bé sung axit folic néu cé6 thai. Ten: Callie king Jud 31 Tien con Khéng c6 gi bat thuéng Tién dn vé sdn: C6 thai fan thé hai Bé du Ia con tal, 18 thang. Nay Calle muén ¢6 aa thi hai, BE ‘Su, f6n chéu 16 Henry, sinh thuéng, di théng, Bé binh thuéng, fd viée 6 cudl cot séng C6 mot cdi bot méu nau, c6 long. Calle duge Idi thich rang a6 la tat nat at s6ng dang nhe, chi 6 ngodi da, 86 khong 66 tleu ching @i 66 va to khde. Nhung Callie so aa tha hai 88 bi néng hon, bist déu c6 thé bi Go tng thay CAN DUQC THONG TIN Callie khong thich uéng thuée, ké ca sinh t6. Chi Anna khuyén Callie hai ¥ kién bée si xem c6 nén bat dau ung axit folic ti bay giv chua, dé chudn bj thu thai. Sau day lA vai diéu ma Callie cin quan tam. NUT DOT SONG VA NAO UNG THUY Y khoa dinh nghia mitt d6t séng la khuyét tat la trong d6 mot bo phan cia mét hay nhiéu dét séng khéng phat trién tron ven, lam cho mét doan tay séng bi ld ra. Nut dét séng 06 thé xAy ra & bAt evr dét song nao, nhung thong thueng nhat la & duéi that lung, va mie dé nghiém trong tuy thuge so lugng md than kinh bi pho bay. Nut dét séng c6 nhiéu cAp 46 khéc nhau. C6 loai khuyét tat chi giéi han @ chd hai cung xuong ctia dét sing sau tiy séng khéng néi duge véi nhau. Khi sw bat toan cia xwong 16n hon thi kéo theo su bat toan cua chinh éng tay séng, vi du nhu thoat vi mang nao (mang bao quanh tiy séng ldi ra) hode nghiém trong hon 1a thoat vi mang nao két hop véi bién dang tay séng. Khi bao thai phat trién, da, nao, tiiy s6ng va day thin kinh déu c6 cing ngudn géc tir mét 20 lép té bao nguyén thay. Diéu d6 giadi thich vi sao cai bot nam & enéi éng than kinh bao thai cé thé 1a dau hiéu duy nhAt cia si khép lai mun cia éng than kinh bao thai. Triéu chitng cua tat nut dét song tay thudc vao dé pho bay cua tiy séng, 6 thé 1a liét hai chan, tiéu tiéu khong kiém soat duge hay nao tng thiy. GIAM THIEU NGUY CO Tuy séng va c6t séng phat trién tir mét lép té bao phang, hai mép cua Iép té bao nay gap nhau lam thanh mét edi éng; éng nay tré thanh mot cdi khoang bén trong tay sdng. Tay séng déng lai, xuong chung quanh (ct séng) xudt hién rAt sém, trong vong 4 tuan sau khi thu thai. Nghién et trong 10 nam giin day chting minh ring ndng dé dua cao cha axit folic trong mau ngudi me rat can thiét cho viée dong éng than kinh binh thutng. Nhiing ba me ¢6 néng 46 axit folic trong mau thap cé nhiéu nguy co sinh con bi mitt dét séng. Con mét yéu 6 quan trong khée; trong nhimng diéu kién binh thudng, axit folie trong mau bi ly di rt nhanh, nhung khi ¢6 thai, than loc axtt folic nhanh gap 4 an téc d6 hic binh thutmg. Nhu vay 6 nghia 1A néu phu ni cé thai khong an nhiéu thite an gidu axit folic ho&e khong udng bé sung axit folic déu dan thi sé bi suy giam twong déi axit folic, név xuéng thap dén mOt mute nao dé thi xy ra nguy eo cho bé. Diéu quan trong hang dau la #dt cd phu n& co thai deu phai uéng bé sung axit folic hang ngay dé gitt ning 46 axft folic 6n dinh trong mau. UONG AXiT FOLIC 1. Toi phan tich cho Callie thay 1A khi cé thai méi bat dau uéng axit folic thi khong du. Me chj néi ding. Nhat thiét 1a nong dé axit folie cia Callie phai di cao vo hic ¢6 thu thai, vay thi digu quan trong 1a Callie phai bé sung axit folie truée khi thy thai. Cae chuyén gia khuyén cao tat cé phy nit muén ¢6 con phai bit dau bé sung axit folic 8 thang trude thai diém dinh ¢6 thai. 2. Cuing nhat thiét lA phai uéng da. Liéu hang ngay 1a 400 microgram. 3. Axit folic co sin du6i nhiéu dang: » trong thye pham nhu gan (an mét lan méi tun). * trong rau xanh (mau xanh cang dam cang t6t), trong ndm, déu lima, banh mi bang b6t mi nguyén chat, bap, daz Ha Lan, ca-rét, cA chua, chu6i, chanh, cam. TAt cA cae phu ni muén mang thai nén &n thém cde thue phém nay hang thang trusc khi cé thai * trong thude vién liéu 400 microgram, uéng ngay 1 vién TRUGNG HOP THAM KHAO. ti 3 thang true khi c6 thai dén khi sinh. * trong dang axit folic udng, 1 bich khoang 1 ly day chita di lugng axft folic ean ding hang ngay. Dang nay thich hop cho nhimng ngwei khéng mudn ding thude vien. PHY NU CO NGUY CO Cha me da cé mét bé bi nett dt s6ng thi ed nhiéu nguy co hon 1a cha me co bé ho&n to&’n binh thudmg, Trong khi bé Henry phat trién binh thudng, nd c6 cai bét & edt sing, nhu thé cd nghia Ih nhiing dita con tong lai cia Callie c6 nguy co bj nhimg dang nit c6t séng ning hon. Vi thé, Callie ya tat ca nhéng phy nt giéng nhwe6 du phai theo mot ché do bé sung axit folic nghiém ngat tir trude khi c6 thai cho dén khi sinh. PHY NU DE BI ANH HUONG BOI CHE DO DINH DUONG Toi néi véi Callie ia tat ca cae ba me déu ¢6 nguy co an sinh ra céc em bé bi mit dét song hay c6 cae bat toan khée vé tay séng nbu nao ung thiy, bat luan 1a ho bao nhiéu tudi, ho e6 con lan dau hay da 6 nhiéu con khde manh - ngay cd khi stéc Ihde etia chinh ho rét. tét. Nhung c6 mét s6 cdc ba me bude phai theo ché dd bé sung axit folie rat chat che. Toi hai Callie cé nim trong céc tring hop sau day khong: * di wmg voi mét sé thtte an chinh nhu sita bd hay bot, * thug xuéng site, sut can, An it hoc an khéng c4n déi, * cé mot giai doan khéng An duge do mét mdi lo lang hode #8 hai hon 1a bj bénh chan ain than kinh, © méi say thai hay bi tt san, © nghién rugu hay thuéc 1a, * lam viée rat vat va hode bi stress tram trong. Phu ni dé day hay nhiéu con c6 thé bj hau qua kém dinh dutng, dic biét cin axit folic truéc khi c6 thai tré Iai. Callie bi cae luan at a6 thuyét phue va co quyét dinh udng axit folic khi an diém tam, AXiIT FOLIC TRONG THUC PHAM Thye phim gidu axft folic (50meg hofc hon cho méi phan an): Cai Bruxel, thit bd, than, cAi bé xéi, com gao hic, bong c&i xanh, dau xanh. Thye phém chia ham luong axit folic vira ( 15- 50 meg m6t phn ain) Dau nanh, bing cai, xA lach, khoai tay, nude cam vat, bap cai, sta chua, banh mi, tring, gao hie 2 Thuc phdm duge bé thém axit folic Banh mi, nga cée: nhieu loai nga céc dug bé tro thém axit folic véi nhiéu mute dé khée nhau. Nén doc ky huéng din dé biét 19 lidu luong st dung. tro 21 i THUA KE GIEN Phan nita gien cia bé thia ké tir me, qua nodn bao, mia kia tr cha, qua tinh trang. ‘Méi noan bao va moi tinh trang 16 16 hgp gien cia cha va me riéng, vi thé moi diva tré nhan urge mot tp hgp chon loe duy nhat cae thing tin di truyén eda cha va me, khong giéng eac anh. chi em cing me cling cha eta né, Hu het vige t6 hop. cde, gien duge tron ae nhung ¢6 mot vai gion tri hom, ‘Trong nhing trutmg hgp do thi gien tri thing gien lan, vi du nhur gien troi quyét dink mau mit nau di bé e gien mau mat xanh (la gien Miu), Trdn gien Bé cb mae (6 hop wien duy ahat idy tu gien cua cha va me. GIEN LA Gi? Gien 14 mét don yj rat nhé DNA (deoxyribonucleic acid) nam trén nhiém séc thé cang la DNA. Co it nhat 50.000 gien trong nhan té bao cua co thé. “MO HINH CHI TIET” CUA CO THE Gien Anh hudng va chi dao sw phat trién, hoat dong cha tat ca ede co guan va ie hé thang trong co thé con nguvi. Né quyét dinh mé hinh tang tring, song con, sinh san va cé thé ca su gia nua va cai chét cho timg ca nhan, Bai vi tat cA ede té bao cha eo thé (ngoai trix té bao trimg va tinh trang) déu do mét trig thu tinh duy nhat ma ra, nén moi té bao trong co thé ching ta déu mang cing mot chat liéu gien, Tuy mhién khéng phi tdt cd eae gion chita trong té bao du host dong; chinh vi tri va chtte nang cia té bao sé quyét dinh gien nao hoat dong. Vi du, b6 gien hoat déng trong té bao xuong khée bd gien hoat dong trong té bao mau. ‘Tri trudng hyp tré sinh déi cing trimg y hét nhau, t6 hop gien cia ede ca nan rat khée mhau, va chinh céc gien quyét dinh su khaée nhau vé chiéu cao, toc, mau mit, véc dang, gidi tinh cha mdi ngudi. Gien duge thira ké cing quyét dinh ede chimg bénh hode réi loan ma céc cd nhan 6 thé mac phai. Gien xép thanh timg déi trén nhiém sac thé (xem hinh trang ké) va méi gien hodc {a gien trdi, hode gien lin. Mét kiéu hinh thé hién ra duge la két qua cia mét hodc nhiéu gien tréi trong cap gien cla méi cd nhan; téc ding eda gien lan chi thdy duge khi ca hai gien déu la gien lan. Nhiém sac thé Trong nhan cia mai t& bao c6 23 cap cAu tric hinh chudi, try trang va tinh tring co 22 nhiém sie thé va m6t nhiém sdc thé X hay Y. Mi nhiém sac thé chita hang nghin gien xép thanh hang don doc theo chiéu dai, Nhiém sic thé edu tao bai hai chudi DNA xép y6i nhau thanh hinh cdc thang, ¢6 phan ttr du’mg phosphate hai bén. Nhimng chudi nay ty guén quanh no thanh nhimg vong xoan dei. DNA gom 4 thanh phan hoa hoc eg ban - adenine, cytosine, guanine va thymine — s4p xép thanh nhimg t6 hop Ihde nhau tiy theo chic naing cia gien trén nhimg doan khée nhau céa nbiém sfc thé. Mi t6 hgp cia 4 don vi co ban nay chita nhitng ma di truytn dé diéu hoa cdc hoat dong va chite nang khée nhau cha co thé. NHIEM SAC THE, GIEN VA DNA Nhiém sic thé C6 23 doi - 22 adi thong thuting va mot 6i gidh tinh (xem bon trai) edu truic Rink chudi trong nhéin méi té bao than thé ctia co thé con ngudi, Nhung te bao trimg va tinh trting chi mang mot niia 50 dé - nhung té bao nay mang nhitag théng tin kiém soit chic nang va sir ta trating euia ca thé, Vong xodn déi Hai chuoi DNA, méi chu 46 phiém sic thé sap xép thanh ( ; mt cai thang dai xodin Iai. * ™~, MGi loi trong 4 thann phén co ban cla DNA- adenine. evio sine, guanine va thymine - tuong tung béng mot \ \ méu khde nhow 2han 1h duéng phosphat iam thanh bo cho chusi DNA } ‘Sy tdi bain cia DNA Khi mét té bao mdi sap hinh thanh, DNA trén méi nhiém sic thé ty tach 101 ra G'yida dé thanh hai chudi riéng, réi méi chudi tu ahan doi Chugi DNA moi duot tao ra giding het chudi cu vé mat di eruyén [et eee Sal GIEN, DOT BIEN ‘Trong vai truéng hgp, khi té bao phan chia va nhan aéi chat ligu di truyén, tién trinh sao chép kkGng hoan hao va xay ra 16i. Dieu do dan dén ¢6 mt chit thay déi trong cau tric cia chat ligu di truyén, goi la dot bién, Binh thug mang mot gien aot bién cing khong sao. Hau hét ching ta - nhung khong phai la tht 04 - du c6 wien dot bién, ‘oy nhién co khi gien dot bién nay cho anh hudng bat lgi va, doi hie, rat hiém, mang lai anh hunting tot. Anh huéng cla gien a0t bién thy thude rat nhiéu vao vi tri xudt hién cla n6 trén nhiém sic thé hic phéi hop gira trimg va tinh tring, hode no 1a mot Ibi ‘eda tién trinh sao chép sau nay iia té bao than thé. Gien dot bién 6 trimg va tinh tring sé nhan Jén 6 tat cf ede to bao trong co thé, gay ra bénh di troyén, vi du nher xo nang (xem trang 24), Dot bien & té hao than thé thi t@ nhét cing chi £ nhan ra trong mét nhom té ‘ao bat thurmg tai mot ving dic biét. Ching <6 AS thé gay ra mot bat thuong © nhé tai ché ho&e mot di © dang hay mot bénh. Loai dot bién nay cin c6 yeu t6 tac dong bén ngo&i nh chiéu xa hay chat gay ung thu méi thanh bgnh. Hi HOI CHUNG DOWN R6i loan nhiém siic thé nay Samar hae ‘Hihu hét, cde trugmg hyp la do 6 si bat grenade tn Jae ccleaner KHAI NIEM VE DI TRUYEN Gien va nhiém sée thé trong nhan té bao chia DNA quyét dinh sy tang truong va hoat dong chtie nang trong co thé (xem trang 22), Benh réi loan gien xay ra khi gien va nhiém sdc thé bit thudng. Cae bénh vé gien xay ra khi chi cé m6t gien hu, vé so higng hodc hinh dang cua nhiém sée thé, hofe co nhidu gien hu. Cang cé thé ¢6 nhing yéu t6 moi trudng can thiép thém. Chi mét gien hu gay bénh thi gien 46 co thé la gien trdi hoac gien !an do dot bién hay gin vao nhiém sac thé X (xem ben dudi). Nhiém sdc thé bat thutng gay bénh vé gien thudng la dat bién méi, nhung cé thé do di truyén (xem e6t bén trai). Khi cé nhiéu hon mét gien va c6 ca yéu t6 mdi trudng tham gia vao vige gay bénh thi lai khong ¢6 cach nao rd rang dé xée djnh tai sao. bénh lai xy ra. Néu gia dinh ctia vo hode chdng c6 ngudi bi bénh vé gien thi phai xin tham vn y té (xem trang 26). Sé lAn xét nghiém vé bénh gien tang lén mdi nm nhung khéng JAn nao cho ta biét true durge mite dé nghiém trong cia tinh hinh bénh. Quyét dinh cuéi cing thude v8 ban, hoe 1a et c6 thu thai, ch4p nhan tinh trang mang thei, hod khong mang thai nira. Di sao di niva, hay tin ring tuy bé bi khuyét tat va doi hoi duge chim s6c die biét, nhitng dita tré nhw thé déu dang yéu va 6 thé co mét cuge séng hanh phtic va phong phi. BENH DO GEN TROT Bénh nan y do gien lan thudng hiém, vi nhiing trutng hop 46 phan déng déu chét som, trudc khi cé thé chuyén giao gien. Tuy nhién mot vai bénh nhu bénh tang cholesterol gia truyén (xem & duéi) ¢6 thé quan ché durge nguy ea dé séng khde manh, Bénh tang cholesterol gia truyén La bénh do gien tréi rat phé bién. Bénh nay cé misc cholesterol trong mau rat cao, gay ra nguy co séc tim va cdc bién ching hep long agng mach khée. Ti Ié ca bénh nay 1a 1/500 ngudi va ¢6 thé phat hién bing edich xét nghigm mau khi sinh. BENH DO GIEN LAN Gien lan bénh thudng bi gien tréi binh thutmg che khudt. Tuy nhién néu ca cha lin me déu cé gien lan mang bénh thi méi dita con cla ho c6 25% xae suat thira ké ca 2 gien lan (nghia 1a bi mt hay nhiéu réi loan), hode khéng thiza ké gien lan nao, va xac sudt 50% mang gien bénh. Nhw thé s6 nguéi mang gien bénh lu6n ludn cao hon sé nguii bj bénh that su. Xo nang La bénb do gien lin phé bién nhat. 1/20 nguwi da trang mang gien benh va 1/2.000 tré da trang sinh ra bj bénh nay. G ngudi da mau, ti Je nay 1a 1/90.000 ngudi. Benh nay xdy ra ¢ phéi va hé tiéu hoa. Chat nhay trong ph6i day lén, dinh lai va tich tu gay nhiém tring phéi. Chat nhay lam tic éng dan cla cdc co quan, dac biét 1a tuy tang, ngan tra dong chay binh thudng cia cdc men tiéu héa. Néu khong diéu tri 24 ngay se din dén suy dinh duong. (6 thé xét nghiém nhanh nhing nguvi mang gien bénh bang xét nghiém phan tich mau hay xét nghiém té bao miéng. Trén 60% ngudi bénh sing duge dén tudi trung thanb; mét s6 ngudi da dugc hd tro bang cach ghép tim. Thiéu mau héng c4u hinh liém Day la bénh vé gien phd bién nbat & ngudi da den (ti 1é 1a 1/400 nguai), So di co tén nay 1a vi hdng edu bénh nhan 6 hinh lim do hemoglobin hu hong; nguyén nhan nay lam cho hing cau vo ra, cue Auyét bit nhtmg mach méu nbd va cé thé din dén bat tinh. Bénh nay thutng duge chan dodn bang xét nghiém mau va nguvi me duge dé nghi xét nghiém CVS néu ca cha lAn me déu mang gien bénh nay. Nhiing nguti da cé bénh cé thé dé bi viém mang nfo hoa nhiing bénh nghiém trong khac, nhung néu duge sn soc tt, ho eting ¢6 thé lao dong duge mac di khOng duge khde manh, Dac biét ngudi mang gien bénh thi khéng bao gid bi sét rét. Thalassemie (bénh thiéu mau ving bién) Phé bién trong nhimg nguéi Chau A, da den, nhimg ngudi ving Dia Trung Hai. Gien 6 thé 1a gien lan hole gien troi. Bénh gay ra thiéu mau va gidm stit site khée kinh nién, cin truyén mau nhieu Jan. Thit mau giup dinh bénh va cé thé cho biét mie hemoglobin thiéu. Khong phai trumg hop nao cing n¥ng va nhiéu bénh nhan séng sot duge bisa nam. Bénh Tay-Sachs La bénh nan y, phé bién 6 ngudi Do Thai gée Bae Au, ¢6 thoai hoa nao do thiéu mt so men (enzyme). Mét 86 it tre mac benh séng dén 3 tudi. Hién chua e6 thuée tri. Bénh Tay-Sachs duge chén doau bang thit men trong méu. BENH LIEN QUAN VOI GIOT TINH Do nhiém s&e thé X bi khiém khuyét. Néu nhidm s&e thé X tht 2 (trong cap nhiém sac thé XX) la nhiém sAc thé binh thugng thi bénh khong biéu hién. Nhu thé, phu ni 1A nguoi mang mam bénh. Tuy nhién, & phai nam, bd nhiém s&c thé biéu hign gidi tinh la XY, do a6, & phai nam bénh luén biéu hign. -nhiém sac thé chuyén me mang ay ma G7 slioe gist beak abpageon Be Ae ay Te toik ding nba ch ge. Be thé bi benh néu chung thira Do thiéu yéu tO VII la yéu 04 déng mén rat quan trong, Newti méc [98 hid ade the by emu. bénh nay giip bat cur chan thugng nao cing gay chay mau rat nhiéu, xuat huyét noi hay xudt huyét ngoai. Hién nay da c6 thé diéu tri bing yéu té VIII lay tit mau cia ngudi khde manh va nhu thé nhing ngudi bi benh wa chay mau cé thé cé cude séng tong déi binh thutng. Viée chan doan due thye hign bing thi mau bio thai luc thai kiy duge 18 dén 20 tun tudi. Bénh teo co Duchenne La loai bénh vé co rat pho bién, ti lé la 1/5.000 ngudi. Tré bi bénh khong thé di duge va phai ngoi trén xe lin, séng khéng lau. Bénh nay 6 thé chdn doan true khi sinh. 25 awe DEM LAI LOI icH Gi? Tim loi khuyén eda chuyén gia Ia viee hét site cfin thiét néu chang may roi vao mot trong nhtmng nhom sau day: * Sinh ra mét bé bi bénh di Hpac ane bag do dot bién nhiém sie thé nhw hoi chimg Down, * Sinh ra mot bé bi tat bam sinh nhw chan veo (xem trang 199). | gitte hai eo quan he méa mu, + Néu bj sdy thai nhiéu Lin (xem trang 218 va 222). THAM VAN DI TRUYEN Tham van di truy8n co mue dich xée dinh xem ban c6 nguy co di truyén bénh cho con ban hay khéng. Mue dich thtt hai 1A gitip ban quyét dinh ¢6 nén cé con hay khéng. Dua trén nhiing danh gid nay, ban cé thé can tham van néu trong gia dinh ban cé ngubi (tinh cA dita con true ctia ban) mac bénh di truyén HOAT DONG THAM VAN DI TRUYEN Khi ban dén yéu cau duge tham van, ehuyén gia tham van sé hdi ban va chong ban vé sic khée va vé gia dinh hai ben. Cac trang hgp duge tham van di truyén khong trudng hop nao gidng trudng hyp nao. Lai khuyén s@ tay thude vao su chén dodn chinh xéc (bénh gi, tai sao xdy ra), va sur hiéu biét tudng tn cay pha hé c6 chi 10 tig ngudi va timg bénh, Ban cung c4p cang nhiéu chi tiét cang tot, ké ca gidy chimg te va ¢himg sinh, Viée nay mat khé nhiéu thii gian, Nbing chuyén gia tham van di truyén Ia ngudi di duge dao tao vé di truyén va tam ly. Ho sé danh gid mute dé nguy co va cung cap thong tin dé givip ban quyét dink. Néw nguy co nhé, ban c6 thé tiép tuc sinh con. Tuy nhiéa, néu miie nguy co rét lon, ban dimg liéu inh, Déi véi nhiéu bénh ly di trayén, vi du nhu bénh thiéu mau hing chu hem, bénh Tay-Sachs (xem trang 25), c6 thé can xét xem cha hoac me ai lA ngudi mang mam bénh. Dibu nay thue hién duge bAng cach tim ra chinh bénh dé, th4y hong cau liém trong mau chang han, hose tim nhiing chat do bénh sinh ra, nhu dam trong bénh Tay-Sachs, hoac bang ky thuat Flagging gien va nhiém sie thé. Flagging 18 mot ky thuat cao cdp duoe ding @é tim ra mau DNA 06 tur gain vao nhi she thé hay khéng. Néu cé thi gien nay, nghia Ja mam bénh, hién hitu; néu khéng, khéng c6 bénh. Tuy nhién phan \6n. c4e ching bérth lai do hon m6t gien gay ra, thanh ra khé ma kiém tra tat cd nhimg yéu 16 cé lien. quan. Vi dy nhu bénh xo nang, chi két Indin chinh xAe duge 90%, Néu cap vg ching dé 4 c6 mt bé bi bénh, ngubi tham van trude hét phai loai ra nhimg nguyén nhan khong phai Ia di truy€n, vi du uhu bénh séi (xem trang 19). Cing phai xét dén nhitng nguyén nhan khaée nhu chiéu xa, thuéc, chan thuong. Chuyén vién tham van sé kham cho chau bé d6 va cho thit gien trong mau hodc trong té bao lay bang cach cho chau stic miéng, Doi khi kh6 xe dinh duye nguyén nhan thuc su. Nhung diu sao ban efing da duge chan doan ky ludng, va ban eting da c6 thé mutmg tugng due kha nang co thém mot dita con bi nhiém bénh ntia hay khong. Nén hiéu rang nhiéu tru’mg hgp khuyét tat khong cé nguén go gien va khong thé tién doan; viée phan tich gien chi tran an ban ring khéng c6 ching ext rd rang cia mot cain bénh di truyén, 26 TAM QUAN TRONG CUA TIEN CAN GIA DINE Khi xét bénh sit cha toan bé gia dinh ban, chuyén gia tham van. c6 thé tim ra mé hinh bénk qua nhiéu thé hé. Vi du, be Giang 6 tuéi bj dau va sung khép. Néi chuyén véi cha me bé, chuyén gia tham van biét duge anh ho cia Giang, va c6 thé ed éng bac (em cia ong noi) bi bénh ua chay m4u (xem cay pha hé bén dudi). Tw d6 c6 thé cho ring Giang cfing c kha ning mc bénh ua chay mau, dau ya sumg khép vi chay mau trong khép. GIEN DI TRUYEN RA SAO Cay pha be phai mi mang gien bénh ua chay mau nhung ban than ho khong bi Me cia Giang va nhung ngubi ba con benh. Ho truyén gien nay cho mét so” con trai cia bo va nhung nguéi nay bj bénh, Ho cang trayén cho indt so con gai ciia ho vd Rhumg nga; nay da mang mam bénh trong ngut. Giang v v Nhung ngudi ehdi nam més banh Nong ngudi phél nam khong mc bénh Nhing ngudi nd ft nghi nad mang glen benh Nhung n@udi nd nghi ngd mong gien bénh aS eR iar NOL TIT 70 BE TUONG HINH Diéu ky diéu bat dau khi mot tinh tring ciia bé két hop véi mét trimg cua me dé hinh thanh nén mét t& bao c6 mét mé hinh gien chi tiét, dac thi duy nhat. TE bao nay phan chia réi lai phan chia cho dén khi mot con nguoi duge tao dung. Phan Ién nhing cip vo chéng khéng bi v6 sinh sé ¢6 con trong hai nam dau tién ké tu khi mudn sinh con. Toan bé noan sao, hay trig cia nguvi me da hinh thanh tit khi cn 1a bao thai trong bung... b& ngoai. Vao khoang thai nhi duge 5 thang tuéi, bung tring cua bé gai da co Khoang 7 triéu tring. Phin lon ede trimg nay chét trude khi bé ra doi va khi chao dvi be con khoang 2 triéu trig. Tién trinh thodi hoa dé van tiép tue cho dén tudi day thi, hie dé con Jai tit 200.000 dén 500.000 trimg. Trong sé 46, chi cé khoang 400 hode 500 timing chin yA duge bung trig giai phong trong tubi sinh dé cha phy nix theo chu ky méi thing mét trimg, Buéng trimg nam trong vang xuong chau, gan loa voi trimg. Nhing té bao mim, phét trién trong budng trimg cia me, tao hinh trong mot cdi titi vang, thé vang duy tri phéi thai trong nhitng tuda 1é dau tién. Néu phdi thai la trai, khi 1a nhau phat trién thi nhimg té bao mam bi hap thu. Tuy nhién, néu phdi thai 18 ni, khoding 106 té bao mim sé di chuyén tir thé vang thea md cudng rén yao bén trong phdi thai. Mét khi vao duge bén trong, n6 sé di chuyén dén m6 ma sau nay sé tré thanh budng trig va nhan Ién tai dé. DUONG SINH DUG NU Eng Fatlop bg oem Su kiém soat n FSH tir tuyén yen kich thich su phat trién cia nang budng % ining. Nang nay tiet ra estrogen | Si J fam cho tuyén yen tiét ra LE, ©) a f LH lim eu in xual FSH ngumg ‘Oes age / lai, LH kich thich su rung trimg ant Toure tit mét nang da chin, thé luteum bao quanh tiét ra progesterone. Co’ quan sinh san Heat budng teimg nim 6 hai die \ aia ti cung, Tei budng tring, ining dune phong thich 86 lot qua — Khoane te cung \ Joa voi tring, di véo ng Fallop va ———~ Phin dusi cia di chuyéa cham trong than ong nhg tu. cung dn qua trink co that co va do siz x6 diy | v@o khung nhip nhdng ciia cac Jing mao nho li b chou tig thanh dng Fallop. 2B CHU KY BUONG TRUNG Suét trong thoi ky sinh san, budng tring cho trimg rung theo chu ky. Méi chu ky kéo dai khoang 28 ngay. Trimg phat trién va rung dé sin sang thu tinh, dé 1a sy rung tring. Budng tring thudng thay phién nhau cho trig rung. Trong phan dau cua chu ky, e6 khoding 20 tring bat dau chin, nam trong cac nang day nude (nang noan). Co mét nang phat trién hon han ede nang khae, chin roi vo ra va cho trig rang. Vige nay xdy ra vao khoang 14 ngay truée khi két thie chu ky, khong ké mot chu ky dai bao nhiéu ngay. Nhung nang cdn lai teo di, va trimg trong dé chét. Cai nang vo cho tring rung tré thanh mét cu tric vang goi la thé vang, tiép tue phat trién trong vai ngay va tiét ra ndi tiét té proges- teron thiét yéu déi véi su phat trién phdi thai. Trong trudng hop khéng thu thai, céc nang bién mat va mét chu ky méi lai bat dau. CHU KY HANG THANG Trimg phat trién @ Biém dinh cba 4thél ky sinh sén. Khi rung fring, khodng 14 ngay fruée khi chém iat chu ky TERE KS sey \Sau 12 eS trig di theo vei tring © va cho gap tinh tring dé thu tinh tai day. ngi mae tt cung I Nogy 1 Nagy 7 Nooy 14 Chu ky bat déu Thai ky sinh san (dé thu thai) | Ngay 21 C6 kinh, ndi mae tit cung troe ra, bat du chu ky buéng tring, Noi ange tit eung hinh thanh tro'lai du6i anh hudng cia estrogen Sau khi tring rang, dui anh huvng ciia estrogen va progesterone, ndi mae hircung day lén, xop va sin sing nhdn trimg di thy tink. 29 NHUNG YEU TO SINH SAN TOT ‘Su min con thay déi tay ngudi va thy cfc thoi ky Ichée nhau eda doi ngudi, Nhiing yéu té sau day ding yoi hau hét moi nguoi: * Sy min con dat dén dinh 6 e& nam lan nix yao tudi 24. + O nlimg cap vo chong giao hop déu din ma khong ngita ‘thai, 25% phu nt thy thai trong h n, 60% | yong Nosy 28 Chu ky cham dut Néu erimg khong gap tinh tring, thé vang chét. Noi mac tir cung tréc ra vi néng dé estrogen va progesterone xudng thap. TT, su SAN XUAT TINH TRUNG Tién trinh san xudt tink tring xay ra 6 tinh hoan ngwoi nam mét cdch lién tue. Toan bé ti€n trinh, tu thé hé tién tinh trang dén lie tinh trang truéng thanh va tinh dai khodng 7 tuan lé. Tink tring ‘Méi tinh tring e6 dau, chia chat Tiga di trayén, va co dudi dé di chuyén. Trong tinh hoan co mot ‘mang luoi dng nhé nhin duge dui kinh hién vi sin xudi ra én tinh tring r6i phat trién thanh tinh tring, Tinh hoan Quan sdt mat cit ngang tinh hoan cho thay mét mang ludi nhing dng nhé Hi ti chia tink nguyén baa. Tinh nguyén bao Ia noi tao ra tién tinh tring. Nhung Ong ti hon nay nét vei khosng 8 éng lén hon, d6 18 Ong dan di, dita tinh tring phét trién dén mao tinh, o d6 ching sé truéng thanh va phat trién dudi. Tinh oan cuing 18 noi ssin sinh testosterone 1a noi tet to nam manh nhat trong nhdm andregene, chiu trich nhiém vé cde dac diém sin due thi phat nhu rau, giong tram, va khuynh hucing thu bit gidi. VAI TRO CUA NGUOI BO Phan dong gép ctia bé vao si thu thai Ja tinh tring. Tinh tring sin xuét tai tinh hoan, Tinh tring bat dau hinh thanh vao tudi day thi duéi anh hing cia testostérone tit tinh hoan va anh hung cita cde noi tiét t6. LH va FSH. Cae ndi tiét t6 nay duoc san sinh tir tuyén yén va tae déng lén tinh hoan tuong ty nhu cach ching da tae dong len budng trig. Sy sinh san tinh tring tiép tue suét théi ky sinh san cia nam, mac di tir 40 tudi tré di, 90 legng va chat lugng tinh tring cO gidm suit, dan éng 90 tudi van 6 thé c6 con. Sy sn xuat tinh tring gia tang theo hoat déng tinh duc, tuy nhién, néu xuat tinh qua nhidu, sd lugng tinh tring gidm, khé nang sinh con cing gi&m. ‘Tinh tring truéng thanh MAi tinh trang cé dudi nh duéi ndng noe, dai khoang 1/20mm, khéng thé thay bang mat thudng. Dau tinh trang mau t6i vi c6 chia chat liéu gien, duéi khée va dai gap 5, 6 JAn cai dau dé boi. Dudi gin w6i dau bang mat doan ngan 6 gitta, goi 1A than. Than chia nhimng hat nhd dc biét goi l& ty thé, 1A mét bd phan san sinh nang hrgng. Tinh trang méi sinh di chuyén dén mao tinh @ biu tinh hoan va trumg thanh tai dé, Tir mao tinh, tinh trang truéng thanh di qua éng dan tinh dén mot cu tric nhé giéng nhu cai tui goi 14 tui tinh, Khi xuat tinh, tinh trang tron lan véi e4e dung dich, do ti tinh, tién liet tuyén va mét sé tuyén khéc san xuat, lam thanh tinh dich va xudt ra tix duong vat bling niéu dao. 30 DUONG SINH DUC NAM Hanh (rink ctia tinh tring ‘Tinh tring réi mao tinh, di qua dng diin tink duing kinh khoing 4 mm chay dai theo thimg tinh Ja day treo tinh hoan, Tit d6, méi ong din tink quanb én phia trén bang quang, di xuding tut tinh va di vio tuyén tién ligt. Bat dau tir tui tinh tro'di, ng tinh duoc goi la ong xudt tinh, Tur tuyén tién Jigt, méi dng xuat tinh di vag niéu deo 14 mét dng nim trong dung vat la noi tinh dich due xuat ra. SU XUAT TINH Trung binh, lugng tinh dich xuat ra méi lan bang khodng 2/3 mung café (3,5 mam), khoding binh thutng Ia tir 2 dén 6 mm®, Moi mm ehita tix 60 dén 150 triéu tinh tring ma trong sé nay khodng 1/4 la loai bat binh thurtng. Chi ¢6 3/4 18 c6 thé “ngo nguay”. Dén duge trimg Da tinh tring cé6 thé di chuyén khoding 2-3 mm méi phut, tée do thye té clia né tiry theo néng dé axit cha méi trudng. Dé axit cang Ién thi di chuyén cang cham. Chit dich 4m dao c6 ndng dé axit nhe nén tinh tring di chuyén rAt cham cho dén khi n6 gap mét méi tru’ng than thign hon, dé la tir cung. Sau khi chju dung diéu kin tha dich 6 am dao, ching phai d6i mat voi mt doan dutg dai va nguy hiém hon truée khi gip duge trimg dang trén dutng di xudng trong voi trig. ‘Trong s6 300 triéu tinh tring trong luong tinh dich mét lan xuat tinh, chi cé khoang vai tram 1a dén dirae trimg. Sé con lai chay ra ngoai am dao hoae bi méi trudng axit ¢ am dao tiéu digt. Nhing tinh trang khac c6 thé bi nhimg té bao don dep cha tx cung nudt mat, hode vao sai ing voi trig, ho&c ding éng nhung lai khéng giip duge tring. 31 THU TINH Su thu tinh xay ra khi tinh tring gap va chui duge vao trimg. Tat cd cae té bao cla eo thé ngudi déu co 46 nhiém sac thé la cd trée hinh chudi ¢6 chita théng tin di truyén. Riéng tinh tring va trimg chi cé 23 nhiém sac thé. Khi gap nhau, ching hgp nhat thanh mét té bao 46 nhiém sac thé. Don bao méi nay goi IA bao ttt, lap tite chia 46i thanh 2 té bao y hét nhau, mdi cAi chita 46 nhiém sae thé, rdi jai tiép tue phan bao trong sudt qua trinh di chuyén trong voi Fallop xudng tik cung. Khi dén ttt cung, n6 ¢6 tén 1a SU THY TINA een ching ng ti cung Tring gip tink tring tiép tuc phan tring bao nhiéu lan. Trung roi nang, di chuyén khoding 2/9 doan duéng trong vor Fallop va tht tinh 6 46, Trong Kir Shari chia dau Han. bao Ki chia d6i thanh 2 6 bao y het nhau \ Chia fin thir ba, thanh 8 bdo Chia in tha hai, 1g thanh mot bao: ti gdm 4 18 boo Phan chia té bao Trimg thu tink, bay gid goi la bio t, tid tuc phan chia thanh m6t khoi té bao ran chac got la phdi dau. TS bao tiép tue phan chia tré thanh mot ‘kh6i tron rong chita nhiéu té béo goi Ja phdi nang. 32 phéi nang 1a mét khéi hinh cau chita khoang 100 té bao va cd mot nang chita dy dich long. Lam té: Mét tuan lé sau khi thy tinh, phoi nang tiét ra ndi tiét 16 gitip né tiép tuc di chuyén dén n6i mac tit cung va bat dau iam +6, thutng 1a 6 1/3 phia trén than tit cung, Lé nhau bat dau hinh thanh. Sinh d6i: Khi cé hon mot trig cing rung mot hic thi c6 thé cé song thai khéng giéng hét nhau (song thai khae trimg) do 2 tring thy tinh voi 2 tinh tring. MGi bao thai sé cé 14 nhau riéng. Song thai giéng hét nhau (song thai cing trimg) do mét trimg thy tinh voi mét tinh tring nhung lie chia doi thi mai té bao lai phat trién déc l4p thanh hai bao thai ¢6 bo gien ging hét nhau, ching c6 cing mét 14 nhau. Truong hop da thai, vi du nhu sinh ba, sinh tu- cing giéng nhu sinh d6i - nhiéu tring thy tinh véi nhiéu tinh tring hoe mot trimg thu tinh voi mét tinh trang nhung lai phat trién thanh nhiéu bao thai trong qué trinh phan bao. Bay nady sou khi thu tinh, ehéi iam 16 trong 6p 68 mat Ki cung tang ney sepnat | \ ign thank \ ‘be adi \ a ol Phat trién cia bao thai Mot khi da lam té trong lop bé mat tit cung, phot | phat trién thanh bao thai. La nhaw adi gia me va bag thai dé nuéi bao that. Trén hinh la bao j thai khosng 4 tudn tad. Bé da hinh thanh hoan chink Bé sinh ra nghia la tit mot bao ti don bao qua tien trinh phan chia lien tue ma hinh thanh nén mét sinh vat cao cap va phuie tap cé nhiéu ti 18 bdo, Tucung 33. . x NHUNG VAN DE VE THU THAI Co van dé vé thu thai khong c6 nghia Ia ban bi v6 sinh. Tinh trang vé sinh 6 mdi nguéi mdi khdc. Déi voi thay thuée va nhing cap vo chéng, tat nhién no6 cing ¢6 ¥ nghia khac nhau, Hau hét nhimg cap vo chéng tung bj V6 sinh that ra chi kém kha nang sinh san théi, néu duge gitip dé, ho sé cé con. VO SINH LA Gi? Déi voi nhiéu ngudi, vé sinh ed nghia 1a kh6ng cé kh nding sinh con, nhung van dé con phic tap hon nhu thé. Mot cp vg chong khong gap khé kh&n trong lAn thy thai dau tién nhung lai phat hién ring ho Ichng thé ¢6 dita thtt hai, dé Ja ho bi v6 sinh tht phat. Mot c&p khae, ca hai déu 6 con riéng, nhung khong thé c6 con véi nhau. Dé la ho kém kha nang sinh con, diéu nay xay ra vi kha nang sinh con cla mot cp vo ching la téng s6 kha nang cita timg ngudi Néu kha ning sinh con cia ca hai déu kém, ho kh6ng thé c6 can. Nhung néu kha nang sinh con cia mét ngudi cao hon, he cb hy vong. Phan lén cac cp vo chéng sé c6 hy vong thu thai néu c6 ging trong vong tir 4 dén 6 thang. Néu sau 6 thang ma van chua cé thai thi khi tham van rt ¢6 thé bée si sé dong vién, an i ho va mii tré lai sau mot nam néu van khing ed gi Ie. Nhung 6 phy n&, tudi cang cao thi chat lugng trig cng giam (xem c6t bén trai). Thong ké cho thy 90% phu nit Khong 20 tuéi c6 con trong vong mot nam, 86 con lai sé c6 thai trong nam ké tiép hay sau d6. Nhung phy ne & 6 tudi 30 thi ti 1é thy. thai thap va thdi gian dé c6 thé thu thai cing sé lau hon. Ban nén tim kiém su giip do néu da dén tudi nay. Hién nay cé rat nhiéu cach dé giip céc cp vo ching kho c6 con - ty sur hung dan don gian e&c ky thuat An 4i dén dieu tri bing thude, giai phdu, ‘va cuéi cing la cng nghé hd tro sinh san méi (ART) (xem trang 48). TAC DONG TU CAM XUC Hau hét nhimg cdp vg chong cé van dé vé thy thai déu phai duong dau vi nhing khé khan tam ly, gia dinh va cé x hoi. Khém va diéu tri vd sinh 6 thé tao ra ning thuong tén tam ly, anh hudng dén doi sing tinh dye va Jam x6i mon tinh yéu ctia hai ngudi. Chua ké ho con phai tén rdt nhiéu tién cho viée kham va tri liéu va diéu nay sé khién tinh hinh thém c&ing thang. Hau hét cae cip vo chong coi con cai 1a sy tiép néi ea chinh minh, Ta ngudi génh vd va duy tri dong ddi cling nhu la su phat trién niém hy vong, muc dich vi cd tham vong cha chinh minh nita. Vi thé, khong 6 kha n&ng sinh con tao cho ho cam gidc nhu bi tir chéi quyén lam 34 nguvi co ban, hoge té hen c& 1a su bAt céng va rdi déin dén that vong va mang ndng cam gide dau budn. SU QUAN TRONG CUA THAM VAN Diu tri v6 sinh rét cing thang nén cé hai voc d& tam ly. Néu ban quyét dinh khém va diéu tri v6 sinh thi ban nén nho ‘bde st gidi thidu cho ban mot chuyén vieén tham van ¢6 kinh nghiém vé xir ly stress, Ban dimg chi nue dén chan méi nhay. Ban va 6ng xa déu can cé van ngay hic bat dau. Mong cd con mai ma khéng duoc tao nén su khing hoaing lén trong dii d6i voi nhidu cp vg chéng, vi do khéng c6 su nang dé ve mat. tinh than, nhiéu tru’ng hop dé try thank nguyén nban chan séng, dau khé va tui nhuc. Mt trong hai nguii eé thé tre nén sing khép kin, chéng déi x héi din dén tram cam va lam dé vo tat ca nhing méi quan hé tét dep ma ho da timg co, ‘MOt vai ky thuat doi hoi qué trinh tu van sau sic, hai ban rat can su nang di vi thai gian didu tri kéo dai, e&ch diéu tri gay tén thuong va nhat 1a do nhimg van dé dao dite cha cde ky thuat hé tro sinh sin nhu thu tinh nhan tgo, dade bist 1a nhimg phuong phap can ngudi hién tang tinh trang. -/ Nhimg yéu té tam ly anh hung dén kha ning 6 con ach suy nghi cia ban cing c6 thé Anh hutmg dén kha ning sinh con, béi vi no Jam réi loan n6i tiét ta hodc gay nén tinh trang bat luc. Vi tl uu khéng c6 su nang do thich hgp, diéu tri v6 sinh @6i khi lai Jam cho van dé tro nén toi t@ hon. Mat khac, da timg c6 nhiéu giai thoai vé nbimg cap vg chéng vira quyét dinh diéu tri v6 sinh thi Jai the thai, c6 vé nhu quyét dinh di chia bénh da giai tha duge wie ché tam ly cho ho. VO SINH KHONG RO NGUYEN NHAN G Hoa Ky, 10% cae trudng hop khdm v6 sinh cui cing khong tim ra duge nguyén nhan. Ho rit muén diéu trj triet dé nung cudi cig gidi phap chun la ché thém 3 nam, tay theo tudi ngudi vo. Sau dé, nhiéu gidi phap da cé két qua nhu GIFT (xem trang 49) dua tinh tring vao trong tit cung nguvi vg (xem trang 48) hoac kich thich buéng trimg bing FSH. Diéu tri bing thudc nhu clomiphene, danazol va bromocriptine khéng hiéu qua. Viée tim kiém cac yéu t6 mién nhiém co thé mang lai cdc khang thé c6 két qua (xem trang 39). 35 BE | cdeetace LOL I Si ne oo ‘nang thy thai, hai ban phai than a6! ot bug, C2 bat ban Aiéu c6 trach nhigm trong chuyén vé sinh, va ca hai ban déu phai cing nhaw ganh trich nhiém nay. * C8 hai nguvi dea phai ngung iit thude. + 08 hai déu phai bot uéng racy (phy nit khéng nén wing hon bai ly moet aaah bay ly mot tuan). ef Pyaar psa slag gidm cn vi map sé gay tré ngai ctu cho. trong 13 phy nie Soe ee: tring rang va 11 trong 12 ngudi d6 da thu thai. * Dan Ong cin mac quan lot rong cho khéng khi hn théng gua ahh eh * Dimg dang bang nhiét do dé theo doi rung tring (ngay e6 thé dau thai) va khong chi giao hop nhét dinh vao nhimg ngay dy; (thuring of hai duge chi dan nén giao hop vao nhing ngay nhung thutng lic a6 ho bi cang thing do apivers am) * Nén giao hgp 2 dén 3 lan mot tuan. * Di giao hyp nhidu tinh trang bi giam, nhung cing dimg kiéng qué 10 ngay vi nhu vay 86 tinh tring cling bi gidm. © Na phai bat dau uéng bé sung 0,4mg axit folic hang ngay. * Ca hai phai an uong tam bd va tap thé duc thutmg xuyén. TIM KIEM THAM VAN Dau tién Ia nén trao déi véi bac si quen cua ban dé bay t6 sw quan tam va dat cau hdi. Nhiéu bac si thay rang phu ni thuong Ja nguoi tim tham van truée, nhung that ra diéu quan trong la ca hai vo chéng phai chap nhan cing kham du van dé ra sao di nia. Vay ca hai clung nén cing tham gia tham van. Néu gap hie déug bénh nhan qua va ban phai chi doi lau sé khong tign dé trao déi thoai mai va chi tiét vai bac st, tat hon 1a ban nén xin m6t cugc hen dai khoang ntta gid, vao hic bac si it ban nhat. Ngoai ra ban nén dén cdc co sé y té chuyén khoa vi day la noi ma ban tim duge mot ékip céie chuyén gia chu tam vao trudng hgp dac biét cia ban. BAN DUQC DIEU TRI VA THEO DOI THE NAO ‘Trong lan tiép xc du tién, ban e6 quyén yéu cau bac si cho biét ban sé duge diéu tri ra sao. Trong timg giai doan, bée si s® gidi thich cho ban bang nhiing Idi Jé dé hiéu, thich hop vé cach tim bénh va tri bénb, ban cing st nhan duoc mét danh muc cdc t6 chite can thiét cho ban. ia chi va Sau khi lam cdc xét nghiém ban dau, ban sé duge huéng dan dén bac st chuyén Ishoa v6 sinh va nhém cia bac si dy dé tiép tye kham chia bénh. Ban nén tim dén mét co sé y té chuyén khoa nbu thé, Vi suét cA qué trinh diéu tri vo sinh co nhidu chuyén cng thing nén nhimg cudc trao aéi véi bac st phai dién ra trong khéng khi cdi ma, than tinh. C6 nhu vay ban méi cam thay su hop tae ela ban duge tn trong va mye tiéu cing hy vong cia ban sé duge xem xét. Sé cb nhing loi gidi thich hoac thong tin viét vé nhimg didu cé lién quan, bao gém. ca nhiing cach chika tri khac, c6 ly 18 déi nghich hode déng thuan voi truimg hop riéng cia ban. Hon nita, ban c6 quy8n hy vong Ja y thich cia ban duge cdc chuyén gia ton trong, c6 diéu gi chura nhat tri thi se dua ra ban bac. Bac si ciing nhu co si dieu tri v6 sinh ma ban dén nhiv cay déu mong hai ban thanh cong ~ nghia Ja ban sé c6 mot chau bé khau khinh, nhung con dutmg dan dén muc dich nay thi rat gian. truan nén cin phai chudn bi ngay tir dau. xT NGHIEM BAN DAU Duc tién hanh do bac si tham yn cia ban. Thoat tién, bac si sé ghi lai nhimg didu lién quan dén vige thy thai cia hai ban, ké ca tudi t4 thai gian ma cdc ban muén cé con, cae benh 4& mac phai, loai gi phau va thude nao cd thé anh hutmg dén dug con cai (xem edt bén phai). Phu mi sé duge hoi vé kinh nguyét nhu co kinh déu khéng, kéo daj bao Jau, ¢6 dau khi bi hanh kinh khong. Nghé nghiép etia ban cang duge hoi dén, nhat la khi co m6t nguii lam nhang nghé doc hai ¢6 thé Anh hung dén vige c6 con. Bac si cing muén biét ban ¢é bj bénh lay qua duong tinh duc khéng, ké c& bénh clamydia, két qua vé phét Am 36

You might also like