Toaz - Info Zbirka Zadataka Iz Termodinamike Ilic Radojkovic Vukic PR

UNIVERZITET U NIŠU * MAŠINSKI FAKULTET
N. RADOJKOVIĆ, G. ILIĆ, M. VUKIĆ
ZBIRKA ZADATAKA
IZ TERMODINAMIKE
NIŠ, 2007
Prof.dr Nenad Radojković
Prof.dr Gradimir Ilić
Doc. dr Mića Vukić
ZBIRKA ZADATAKA IZ TERMODINAMIKE
CIP - Каталогизација у публикацији

Народна библиотека Србије, Београд
536.7(075.8)(076)
РАДОЈКОВИЋ, Ненад
Zbirka zadataka iz termodinamike / N.
[Nenad] Radojković, G. [Gradimir] Ilić, M.
[Mića] Vukić. - Niš : Mašinski fakultet
Univerziteta, 2007 (Niš : Grafika galeb).
- VIII, 131 str. : ilustr. ; 24 cm
Slike autora. - Titaž 300. - CV autora:

str. 131. - Bibliografija: str. 105.
ISBN 978-86-80587-65-3
1. Илић, Градимир 2. Вукић, Мића
а) Термодинамика - Задаци
COBISS.SR-ID 137419532
RECENZENT
Prof. dr Slobodan Laković, Mašinski fakultet, Univerzitet u Nišu
IZDAVAČ
Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu
Aleksandra Medvedeva 14, 18000 Niš, Srbija
Tel.: (++381 18) 588-255, 500-635, 500-689
Web adresa: http://www.masfak.ni.ac.yu
Za Izdavača:
Prof. dr Miodrag Manić, dekan
ŠTAMPA
GRAFIKA GALEB, Matejevački put 13, 18000 Niš, Srbija
Na osnovu Odluke Nastavno naučnog veća Mašinskog fakulteta u Nišu broj 612-880-3
od 01.12.2006.godine rukopis je odobren za štampu kao pomoćni udžbenik.
ISBN 86 - 80587 - 65 - 6
Tiraž 300 primeraka

©Sva prava zadržavaju autori. Nije dozvoljeno da bez predhodne pismene dozvole autora bilo koji deo ove knjige
bude snimljen, emitovan ili reprodukovan, uključujući, ali i ne ograničavajući se na fotokopiranje, fotografiju,
magnetni ili bilo koji drugi vid zapisa.
ii
P
PRRE
EDDG
GOOV
VOOR
R
Ova zbirka zadataka je nastala ko rezultat višegodišnjeg bavljenja autora

problematikom klasične termodinamike, termotehnike i procesne tehnike koja je
obuhvaćena nastavnim programom predmeta "Termodinamika" na Mašinskom
fakultetu u Nišu.
Namera je autora da, korišćenjem obimne literature iz ove oblasti u raznim
sredinama i velikim brojem originalnih zadataka, pomognu, pre svega studentima
u bržem savlađivanju gradiva iz ove oblasti, ali i svima onima koji se bave ovom
problematikom.
Sadržaj ove zbirke zadataka je u potpunosti prilagođen novom nastavnom
programu predmeta "Termodinamika" na Mašinskom fakultetu u Nišu. U zbirci
zadataka je obrađeno devet tematskih celina. Za svaku tematsku celinu odabrani
su i detaljno rešeni karakteristični zadaci, a na osnovu kojih studenti trebaju da
reše preostale zadatke za koje su u zbirci dati samo konačni rezultati.
U prilogu ove zbirke date su tabele i dijagrami koji su neophodni za
rešavanje zadataka.
Zbirka je napisana isključivo uz primenu međunarodnog (SI) sistema
jedinica.
Niš, januar 2007. Autori
iii
iv
S
SAAD
DRRŽ
ŽAAJ
J
PREDGOVOR ............................................................................................................................... iii
SADRŽAJ ...................................................................................................................................... v
LISTA TABELA I DIJAGRAMA .................................................................................................... vi
LISTA OZNAKA ............................................................................................................................ vii
1 OSNOVNA JEDNAČINA STANJA ......................................................................................... 1
2 SMEŠA IDEALNIH GASOVA ................................................................................................... 7
3 PRVI PRINCIP TERMODINAMIKE ......................................................................................... 14
4 DRUGI PRINCIP TERMODINAMIKE ..................................................................................... 32
5 VODENA PARA ........................................................................................................................... 50
6 VLAŽAN VAZDUH ...................................................................................................................... 68
7 LEVOKRETNI CIKLUSI .............................................................................................................. 84
8 PROSTIRANJE TOPLOTE ........................................................................................................ 88
9 IZMENJIVAČI TOPLOTE ........................................................................................................... 100
LITERATURA ................................................................................................................................ 105
PRILOG ........................................................................................................................................... 107
CV autora ...................................................................................................................................... 131
v
L
LIIS
STTA
ATTA
ABBE
ELLA
A II D
DIIJ
JAAG
GRRA
AMMA
A
Tabela 1 Molski toplotni kapaciteti i eksponent adijabate ...................................................... 108
Tabela 2 Fizičke osobine nekih idealnih gasova ....................................................................... 108
Tabela 3 Fizičke osobine suvog vazduha (pri p = 0.10133MPa) ........................................... 109
Tabela 4 o
Fizičke osobine vode (do 100 C pri p = 0.10133MPa) ............................................ 110
Tabela 5 Fizičke osobine vodene pare (na liniji zasićenja x = 1) ........................................... 111
Tabela 6 Fizičke osobine mazuta za peći i kotlove .................................................................. 112
Tabela 7 Fizičke osobine turbinskog ulja ................................................................................... 112
Tabela 8 Fizičke osobine transformatorskog ulja ..................................................................... 113
Tabela 9 Fizičke osobine petrolejskog ulja ................................................................................ 113
Tabela 10 Fizičke osobine dimnog gasa ...................................................................................... 114
Tabela 11 Fizičke osobine benzola ............................................................................................... 114
Tabela 12 Fizičke osobine kerozina .............................................................................................. 115
Tabela 13 Fizičke osobine morske vode (saliniteta 0.035kg soli/kg morske vode) .............. 115
Tabela 14 Veličine stanja ključale vode i suve vodene pare u zavisnosti od temperature 116
Tabela 15 Veličine stanja ključale vode i suve vodene pare u zavisnosti od pritiska ........... 118
Tabela 16 Veličine stanja vode i pregrejane vodene pare ........................................................ 120
(logp, h) dijagram za freon-12

(T, s) dijagram za amonijak
(h,ω) dijagram za vlažan vazduh
(h, s) dijagram za vodenu paru
vi
L
LIIS
STTA
AOOZ
ZNNA
AKKA
A
A - površina strujnog preseka

c - specifični toplotni kapacitet
C - konstanta zračenja, molarni (molski) toplotni kapacitet
d, D - prečnik
g - ubrzanje zemljine teže, relativni maseni udeo
h - specifična entalpija
H - entalpija
H - protok entalpije
k - koeficijent prolaza toplote
l, L - geometrijska veličina, dužina, rastojanje
m - masa
m - maseni protok
M - molarna (molekulska) masa
n - izložilac (eksponent) politrope
n - broj molova
n - molski protok
O - okvašeni obim
p - pritisak
P - snaga
q - specifična količina toplote, specifični toplotni protok (fluks)
Q - količina toplote
Q - toplotni protok (toplotna snaga)
r - latentna toplota, relativni zapreminski udeo
R - gasna konstanta, otpor prenosu toplote
s - specifična entropija
S - entropija, površina
S - protok entropije
t - temperatura
T - apsolutna temperatura
u - specifična unutrašnja energija
U - unutrašnja energija
v - specifična zapremina
V - zapremina
V - zapreminski protok
x - stepen suvoće pare, relativni molski udeo
w - brzina
vii
W′ - specifični rad
W - rad

W - snaga
α - koeficijent prelaza toplote, ugao
β - koeficijent zapreminskog širenja
δ - debljina
κ - izložilac (eksponent) adijabate
μ - dinamički viskozitet
ν - kinematski viskozitet
λ - koeficijent provođenja toplote
ϕ - relativna vlažnost
ρ - gustina
η - stepen iskorišćenja
ε - stepen crnoće, koeficijent emisije, stepen kompresije
Φ(1) - specifični toplotni protok (fluks)
Φ - toplotni protok
τ - vreme
ω - apsolutna vlažnost
viii
1
1.. J
JEED
DNNA
AČČIIN
NAAS
STTA
ANNJ
JAA IID
DEEA
ALLN
NOOG
GGGA
ASSA
A
1.1 Odrediti gustinu idealnog gasa molekulske mase 29kg/kmol na normalnim

uslovima.
Rešenje:
1kmol idealnog gasa na normalnim uslovima:
p N = 760 mmHg = 1.0133bar = 0.10133MPa = 1.0133 ⋅105 Pa , TN = 273K
zauzima zapreminu od 22.4 m3N , tj.:

Ru ⋅ TN 8315 ⋅ 273 m3N
vm = = = 22.4 .
pN 0.10133 ⋅106 kmol
Gustina gasa je:
1 M 29 kg
ρ= = = = 1.3 3 .
v v m 22.4 mN
1.2 Koliko molova idealnog gasa se nalazi u 1.75m3 na normalnim uslovima?
Rešenje:
Iz jednačine stanja idealnog gasa na normalnim uslovima sledi:
pN ⋅ V V 1.75
n= = = = 0.078 kmol .
Ru ⋅ TN v m 22.4
1.3 Rezervoar zapremine 5m3 puni se idealnim gasom, pomoću cevi unutrašnjeg
prečnika 50mm. Na početku punjenja u rezervoaru se nalazi 1kg istog idealnog
gasa. U trenutku prekida punjenja, gustina gasa u rezervoaru iznosila je 1.27kg/m3.
Koliko je trajalo punjenje rezervoara, ako je specifična zapremina gasa, u
poprečnom preseku dovodne cevi iznosila 0.5m3/kg, a srednja brzina gasa 2.5m/s?
Rešenje:
Masa idealnog gasa u rezervoaru na kraju procesa punjenja jednaka je:
m 2 = ρ 2 ⋅ V = 1.27 ⋅ 5 = 6.35 kg .
Promena mase gasa u rezervoaru:
Δm = m 2 − m1 = 6.35 − 1 = 5.35 kg .
Maseni protok gasa:
Δm 1
=
m = A ⋅ρ⋅ w = A ⋅ ⋅ w .
τ v
Vreme punjenja rezervoara:
Δm ⋅ v Δm ⋅ v 5.35 ⋅ 0.5
τ= = 2 = = 545s .
A ⋅ w du ⋅ π 0.52 ⋅ π
⋅w ⋅ 2.5
4 4
1
Jednačina stanja idealnog gasa
1.4 Iz zatvorenog suda nepažnjom je došlo do isticanja određene količine idealnog

gasa. Ako je pokazivanje manometra pre isticanja 0.9MPa, a posle isticanja
0.7MPa, pri nepromenjenom pokazivanju termometra, odrediti količinu isteklog
gasa u odnosu na početnu količinu gasa u sudu u procentima. Pritisak okoline je
0.1MPa.
Rešenje:
Iz jednačina stanja za idealan gas pre i posle isticanja sledi:
(p m1 + p o ) ⋅ V = m1 ⋅ R ⋅ T
(p m 2 + p o ) ⋅ V = (m1 − Δm) ⋅ R ⋅ T
odakle je:
p m 2 + p o m1 − Δm Δm p + po 0.7 + 0.1
= odnosno = 1 − m2 = 1− = 0.2
p m1 + p o m1 m1 p m1 + po 0.9 + 0.1
Δm
⋅100 = 0.2 ⋅100 = 20 % .
m1
1.5 Dva jednaka staklena suda (A i B) u kojima se nalaze iste

količine različitih idealnih gasova, čija smeša je eksplozivna,
istog početnog pritiska i iste temperature 0oC, spojena su
cevčicom dužine 8cm i unutrašnjeg prečnika 5mm. Na
sredini cevčice nalazi se kap žive (kap žive potpuno zatvara
poprečni presek cevčice). Ukupna zapremina jednog suda i
odgovarajućeg dela cevčice je 134cm3.
Proveriti da li će doći do eksplozije, ako se gas u jednom
sudu zagreje za 2oC, a u drugom istovremeno ohladi za 2oC.
Rešenje:
S obzirom da se gasovi nalaze u stanju mehaničke ravnoteže, to je u toku procesa: p A = p B ,
tako da je: p A 2 = p B 2 = p 2 .
Iz jednačina stanja za idealan gas, na nivou mola, u sudu A pre i posle promene temperature
sledi:
p1 ⋅ V1 = n ⋅ Ru ⋅ T1
d 2u ⋅ π
p 2 ⋅ VA 2 = n ⋅ Ru ⋅ TA 2 odnosno: p 2 ⋅ (V1 + ⋅ Δx) = n ⋅ Ru ⋅ (T1 + 2) .
4
Iz jednačina stanja za idealan gas u sudu B pre i posle promene temperature sledi:
p1 ⋅ V1 = n ⋅ Ru ⋅ T1
d 2u ⋅ π
p 2 ⋅ VB2 = n ⋅ Ru ⋅ TB2 odnosno: p 2 ⋅ (V1 − ⋅ Δx) = n ⋅ Ru ⋅ (T1 − 2) .
4
Konačno, kap žive pomerila se za:
d 2u ⋅ π
V1 + ⋅ Δx
4 T1 + 2 8 ⋅ V1 8 ⋅134 ⋅10−6
= odnosno Δx = = = 0.05 m .
d 2u ⋅ π T1 − 2 d 2u ⋅ π ⋅ T1 (5 ⋅10−3 ) 2 ⋅ π ⋅ 273
V1 − ⋅ Δx
4
Da ne bi došlo do mešanja gasova moguće pomeranje kapi žive jednako je polovini dužine
cevčice 40mm. S obzirom da se kap žive pomerila za 0.05m, tj. 50mm, u ovom slučaju doći će do
eksplozije.
2
1.6 Dva spojena suda jednakog preseka

napunjena su vodom (ρ = 1000kg/m3) do
istog nivoa. Iznad nivoa vode nalazi se gas
koji se može smatrati idealnim. Levi sud (I) je
potpuno zatvoren sa gornje strane, dok se
desni (II) produžuje u cilindar duž koga se
kreće klip. Na početku se i klip i poklopac
levog suda nalaze na istoj visini iznad nivoa
vode l = 0.5m. Na početku su pritisci u oba
suda jednaki i iznose 0.1MPa.
Odrediti za koliko treba da se pomeri klip da
bi razlika nivoa vode u oba suda iznosila
0.5m pri stalnoj temperaturi gasa iznad
tečnosti, ako se klip kreće:
a) na gore, i
b) na dole.
Rešenje:
a) Ako se klip kreće na gore, onda je za ravnotežni položaj klipa koji je prikazan na slici:
p1 = p 2 + g ⋅ ρ ⋅ a
a iz karakterističnih jednačina stanja za idealan gas
u sudu I pre i posle podizanja klipa je:
p⋅V = m⋅R ⋅T
p1 ⋅ V1 = m ⋅ R ⋅ T
odakle je:
V l ⋅S l
p1 = p ⋅ = p⋅ = p⋅ .
V1 a a
(l + ) ⋅ S (l + )
2 2
Pritisak u sudu II nakon podizanja klipa jednak je:
l
p 2 = p1 − g ⋅ ρ ⋅ a = p ⋅ − g ⋅ρ⋅a .
a
l+
2
Iz karakterističnih jednačina stanja za idealan gas u sudu II pre i posle podizanja klipa je:
p⋅V = m⋅R ⋅T
p 2 ⋅ V2 = m ⋅ R ⋅ T
odakle je:
p 2 ⋅ V2 = p ⋅ V
l a
(p ⋅ − g ⋅ ρ ⋅ a) ⋅ ( x + l - ) ⋅ S = p ⋅ l ⋅ S
a 2
l+
2
l a
p ⋅ l - (p ⋅ − g ⋅ ρ ⋅ a) ⋅ (l - )
a 2
l+
x= 2
l
p⋅ − g ⋅ρ⋅ a
a
l+
2
3
0.5 0.5
0.1⋅106 ⋅ 0.5 - (0.1 ⋅106 ⋅ − 9.81⋅1000 ⋅ 0.5) ⋅ (0.5 - )
0.5 2
0.5 +
x= 2 = 0.56 m .
0.5
0.1⋅10 ⋅
6
− 9.81⋅1000 ⋅ 0.5
0.5
0.5 +
2
b) Ako se klip kreće na dole, onda je za ravnotežni položaj klipa koji je prikazana na slici:
p 2 = p1 + g ⋅ ρ ⋅ a
a iz karakterističnih jednačina stanja za idealan gas
u sudu I pre i posle podizanja klipa je:
p⋅V = m⋅R ⋅T
p1 ⋅ V1 = m ⋅ R ⋅ T
odakle je:
V l ⋅S l
p1 = p ⋅ = p⋅ = p⋅ .
V1 a a
(l − ) ⋅ S (l − )
2 2
Pritisak u sudu II nakon podizanja klipa jednak je:
l
p 2 = p1 + g ⋅ ρ ⋅ a = p ⋅ + g ⋅ρ⋅ a .
a
l−
2
Iz karakterističnih jednačina stanja za idealan gas u sudu II pre i posle podizanja klipa je:
p⋅V = m⋅R ⋅T
p 2 ⋅ V2 = m ⋅ R ⋅ T
odakle je:
p 2 ⋅ V2 = p ⋅ V
l a
(p ⋅ + g ⋅ ρ ⋅ a) ⋅ (l + − x ) ⋅ S = p ⋅ l ⋅ S
a 2
l−
2
l a
(p ⋅ + g ⋅ ρ ⋅ a ) ⋅ (l + ) − p ⋅ l
a 2
l−
x= 2
l
p⋅ + g ⋅ρ⋅ a
a
l−
2
0.5 0.5
(0.1 ⋅106 ⋅ + 9.81 ⋅1000 ⋅ 0.5) ⋅ (0.5 + ) − 0.1 ⋅106 ⋅ 0.5
0.5 2
0.5 −
x= 2 = 0.506 m .
0.5
0.1⋅10 ⋅
6
+ 9.81⋅1000 ⋅ 0.5
0.5
0.5 −
2
4
1.7 Za merenje malih razlika pritisaka

upotrebljava se mikromanometar. Radni
fluid u sudu je špiritus gustine 800kg/m3.
Odrediti pritisak u vazdušnom vodu ako
je dužina stuba tečnosti cevi
mikromanometra l = 180mm, a cev se
nalazi pod uglom α = 30o. Pritisak
okoline je 0.102MPa.
Ako je gustina vazduha 1.193kg/m3,
odrediti temperaturu vazduha.
Rezultat: p = 102.71kPa
T = 300 K
1.8 Vakuumetar sa živom, u obliku U-cevi, upotrebljen je

za merenje potpritiska vodene pare u kondenzatoru
parnoturbinskog bloka. Odrediti pritisak vodene pare
u kondenzatoru, ako je temperatura vodene pare
konstantna i iznosi 50oC, dok razlika između visina
živinog stuba (ρ = 13600kg/m3) u krakovima cevi
vakuumetra, pri atmosferskom pritisku 0.1MPa,
iznosi 660mm.
Rezultat: p = 12 kPa
1.9 U rezervoaru zapremine 10m3 nalazi se

vazduh (idealan gas), temperature 20oC. U cilju
merenja pritiska vazduha, na rezervoar se
povezuje manometarska cev. Manometarska
tečnost je živa, gustine 13600kg/m3.
Pokazivanje manometra (razlika nivoa žive) je
196mm. Pritisak okoline je 0.1MPa.
Kolika je masa vazduha u rezervoaru?
Rezultat: m = 15 kg
1.10 U hermetički zatvorenom cilindru nalazi se klip koji se može kretati bez trenja. Sa
jedne strane klipa nalazi se 1kg vodonika, a sa druge strane je 1kg
ugljenmonoksida.
a) Koliki je odnos zapremina leve i desne strane cilindra u ravnoteži?
b) Koja količina gasa mora biti u delu cilindra sa ugljenmonoksidom da bi oba gasa
zauzela istu zapreminu?
Rezultat: a) VH 2 = 14 ⋅ VCO
b) m CO = 14 kg
5
1.11 U cilju merenja zapremine cevovoda on se, nakon zatvaranja jednog kraja, vezuje
na sud sa vazduhom, zapremine 5m3, nadpritiska 0.5MPa i temperature 20oC.
Pritisak okolnog vazduha, kao i vazduha u cevovodu pre zatvaranja je 0.10133MPa,
a temperatura 15oC. Nakon uspostavljanja ravnoteže u sudu i cevovodu
pokazivanje manometra je 0.12MPa, a pokazivanje termometra 15oC.
Odrediti zapreminu cevovoda.
Rezultat: Vc = 15.4 m3
1.12 Dve čelične boce (A i B) sa sabijenim vazduhom, zatvorene ventilima, spojene su

pomoću gumene cevi unutrašnjeg prečnika 20mm i dužine 15m. U cevi je vazduh
stanja 0(po = 0.1MPa, to = 15oC). U boci A, zapremine 10l, nalazi se vazduh stanja
1(p1 = 1.5MPa, t1 = 15oC), a u boci B, zapremine 25l, vazduh stanja 2(p2 = 0.2MPa,
t2 = 15oC).
a) Koliki pritisak se ustali nakon otvaranja ventila na bocama?
b) Da li je svejedno kojim redosledom se otvaraju ventili na bocama, ako gumena cev
može izdržati pritisak od 0.8MPa?
Rezultat: a) p = 0.516 MPa

b) Prvo se otvara ventil na boci B, a zatim ventil na boci A.
1.13 Jedan sud podeljen je pregradom na dva dela čiji je odnos zapremina 2:1. U
manjem delu nalazi se naki idealan gas na pritisku p1 = 0.1MPa i temperaturi T, a u
većem, drugi idealan gas na pritisku p2 = 0.6MPa i temperaturi T.
Koliki će biti pritisak u sudu kada se izvadi pregrada i gasovi pomešaju?
Rezultat: p = 0.433MPa
1.14 Električna sijalica napunjena je azotom (idealan gas). Na temperaturi od 25oC, pri
pritisku okoline od 101.33kPa, vakuum u sijalici je 26.7kPa. Uključivanjem sijalice u
rad pri ustaljenom režimu, temperatura azota u loptastom delu iznosi 160oC, a u
cilindričnom delu 70oC. Zapremina loptastog dela sijalice je 90cm3, a cilindričnog
dela 15cm3.
Koliki je pritisak azota u sijalici pri ustaljenom režimu rada.
Rezultat: p = 104.53kPa
1.15 Nekim idealnim gasom puni se rezervoar stalne zapremine. Pre punjenja u
rezervoaru se nalazi isti gas stanja 1(p1 = 0.1MPa, t1 = 20oC). Nakon
jednočasovnog punjenja utvrđeno je stanje gasa u rezervoaru 2(p2 = 0.3MPa,
t2 = 50oC), a nakon sledeća dva sata izmerena je temperatura gasa t3 = 90oC.
Smatrajući da je dotok gasa pri punjenju rezervoara stalan, izračunati pritisak p3.
Rezultat: p = 0.764 MPa
6
2
2.. S
SMME
EŠŠA
A IID
DEEA
ALLN
NIIH
HGGA
ASSO
OVVA
A
2.1 Kroz kanal struji smeša idealnih gasova gasne konstante 287J/kgK. Temperatura
smeše idealnih gasova je 400K, a pritisak 5MPa. Maseni protok smeše idealnih
gasova je 52.3kg/s.
Odrediti zapreminski protok i gustinu smeše idealnih gasova.
Rešenje:
Najpre se nalazi zapreminski protok smeše idealnih gasova iz osnovne jednačine stanja:
p⋅V =m ⋅R ⋅T
⋅ R ⋅ T 52.3 ⋅ 287 ⋅ 400
=m m3
V = = 1.2
p 5 ⋅106 s
a zatim gustina smeše idealnih gasova:
52.3
m kg
ρ= = = 43.6 3 .

V 1.2 m
2.2 U rezervoaru zapremine 10m3 se nalazi smeša idealnih gasova na pritisku od

0.16MPa. Smeša se sastoji od 8kg azota, 6kg kiseonika i nepoznate količine
ugljendioksida. Temperatura smeše iznosi 27oC.
Odrediti parcijalne pritiske pojedinih komponenata u smeši i masu ugljendioksida.
Rešenje:
Svaka komponenta u smeši idealnih gasova se nalazi na svom parcijalnom pritisku i
zauzima celokupnu zapreminu smeše na temperaturi smeše. Prema Dalton-ovom zakonu ukupni
pritisak smeše je jednak zbiru parcijalnih pritisaka komponenata u smeši idealnih gasova, pa je:
p = p N2 + pO2 + pCO2
p N2 ⋅ V = m N2 ⋅ R N2 ⋅ T
p O2 ⋅ V = m O2 ⋅ R O2 ⋅ T
p O2 ⋅ V = m O2 ⋅ R O2 ⋅ T
tako da su parcijalni pritisci azota i kiseonika:
m N2 ⋅ R N2 ⋅ T 8 ⋅ 297 ⋅ 300
p N2 = = = 7.128 ⋅104 Pa = 71.28 kPa
V 10
mO2 ⋅ R O2 ⋅ T 6 ⋅ 260 ⋅ 300
p O2 = = = 4.680 ⋅104 Pa = 46.80 kPa
V 10
odnosno parcijalni pritisak ugljendioksida:
pCO2 = p − p N2 − pO2 = 160 − 71.28 − 46.80 = 41.92 kPa
pri čemu su gasne konstante za azot, kiseonik i ugljendioksid (Tabela 2), respektivno:
J J J
R N2 = 297 R O2 = 260 R CO2 = 189 .
kg K kg K kg K
Masa ugljendioksida je:
pCO2 ⋅ V 41.92 ⋅103 ⋅10
m CO2 = = = 7.4 kg .
R CO2 ⋅ T 189 ⋅ 300
7
Smeša idealnih gasova
2.3 Komora je pregradom podeljena na dva dela A i B. U delu A, zapremine 1.3m3,

nalazi se CO2 stanja 1(p1 = 0.49MPa, t1 = 30oC), a u delu B, zapremine 1m3, nalazi
se O2 stanja 2(p2 = 0.136MPa, t2 = 57oC). Nakon izvlačenja pregrade nastaje
smeša idealnih gasova CO2 i O2. Odrediti:
a) relativni maseni i relativni zapreminski sastav smeše idealnih gasova,
b) prividnu (srednju) molekulsku masu i gasnu konstantu smeše idealnih gasova, i
c) broj molova i relativni molski sastav novonastale smeše.
Rešenje:
a) Iz jednačine stanja za idealan gas u delu A (pre izvlačenja pregrade) sledi:
p A1 ⋅ VA1 = m CO2 ⋅ R CO2 ⋅ TA1
p A1 ⋅ VA1 0.49 ⋅106 ⋅1.3
m CO2 = = = 11.123kg
R CO2 ⋅ TA1 189 ⋅ (273 + 30)
J
pri čemu je gasna konstanta za ugljendioksid (Tabela 2): R CO2 = 189 .
kgK
Iz jednačine stanja za idealan gas u delu B (pre izvlačenja pregrade) sledi:
p B1 ⋅ VB1 = m O2 ⋅ R O2 ⋅ TB1
p B1 ⋅ VB1 0.136 ⋅106 ⋅1
m O2 = = = 1.585 kg
R O2 ⋅ TB1 260 ⋅ (273 + 57)
J
pri čemu je gasna konstanta za kiseonik (Tabela 2): R O2 = 260 .
kg K
Izvlačenjem pregrade obrazuje se smeša idealnih gasova CO2 i O2, čija je masa:
m = mCO2 + m O2 = 11.123 + 1.585 = 12.708 kg .
Relativni maseni sastav smeše:
m CO2 11.123
g CO2 = = = 0.875 odnosno: g CO2 = 87.5%
m 12.708
m O2
g O2 = = 1 − g CO2 = 1 − 0.875 = 0.125 odnosno: g O2 = 12.5% .
m
Da bi se odredio relativni zapreminski sastav smeše idealnih gasova neophodno je sve
komponente svesti na iste uslove, uobičajeno normalne uslove pritiska i temperature:
p N = 1.0133 ⋅105 Pa TN = 273K .
Redukovane zapremine gasova na normalnim uslovima su:
M CO 2 ⋅ VR ,CO 2 = 22.4 ⋅ m CO 2
22.4 ⋅ m CO2 22.4 ⋅11.123
VR ,CO2 = = = 5.663m3N
M CO2 44
M O2 ⋅ VR ,O2 = 22.4 ⋅ m O2
22.4 ⋅ m O2 22.4 ⋅1.585
VR ,O2 = = = 1.11m3N .
M O2 32
Redukovana zapremina smeše idealnih gasova na normalnim uslovima je:
VR = VR ,CO2 + VR ,O2 = 5.663 + 1.11 = 6.773m3N .
8
Relativni zapreminski sastav smeše:

VR ,CO 2 5.663
rCO2 = = = 0.836 odnosno: rCO2 = 83.6 %
VR 6.773
VR ,O2
rO2 = = 1 − rCO2 = 1 − 0.836 = 0.164 odnosno: rO2 = 16.4 % .
VR
pri čemu su molekulske mase ugljendioksida i kiseonika (Tabela 2), respektivno:
kg kg
M CO2 = 44 i M O2 = 32 .
kmol kmol
b) Molekulska masa smeše idealnih gasova je:
n
1 1 1 kg
M= = = = 42 (ili M = ∑ ri ⋅ M i )
n
gi g CO2 gO 0.875 0.125 kmol
∑
i =1 M i
+ 2
M CO2 M O2 44
+
32
i =1
(ili M ⋅ VR = 22.4 ⋅ m ).
Gasna konstanta smeše idealnih gasova je:
n
Ru 8315 J Ru
R = ∑ gi ⋅ R i = = = 198 (ili R= n
).
M 42 kg K
i =1
∑r ⋅ M
i =1
i i
Kad su poznati relativni maseni sastav i molekulska masa smeše idealnih gasova tada se
relativni zapreminski sastav može odrediti iz sledećeg izraza:
M
ri = g i ⋅ odnosno:
Mi
M M
rCO2 = g CO2 ⋅ rO2 = g O2 ⋅ = 1 − rO2 .
M CO2 M O2
c) Broj molova pojedinih komponenata:
m CO2 11.123
nCO2 = = = 0.253kmol
M CO2 44
m O2 1.585
nO2 = = = 0.05 kmol .
M O2 32
Broj molova smeše idealnih gasova je:
m
n = nCO2 + nO2 = 0.253 + 0.05 = 0.303kmol (ili n=)
M
V
(ili n = R ).
22.4
Relativni molski sastav:
nCO2 0.253
x CO2 = = = 0.836 kmol odnosno: x CO2 = 83.6 %
n 0.303
nO2
x O2 = = 1 − x CO2 = 1 − 0.836 = 0.164 kmol odnosno: x O2 = 16.4 % .
n
Po brojnoj vrednosti relativni molski udeo komponente (i) jednak je relativnom
zapreminskom udelu iste komponente u smeši idealnih gasova, tj.: x i ≡ ri .
9
3
2.4 8 m N smeše vodonika i azota (smeša A) čija je gasna konstanta 880J/kgK pomeša
3
se sa 4 m N smeše relativnog masenog sastava: CO = 25% i N2 = 75% (smeša B).
Odrediti:
a) masu i srednju molekulsku masu novonastale smeše (smeša C) idealnih gasova, i
b) maseni sastav i parcijalne pritiske komponenata u novonastaloj smeši na
normalnim uslovima.
Rešenje:
a) Relativni maseni sastav smeše A:
R A = ∑ g iA ⋅ R i = g AH ⋅ R H 2 + g AN ⋅ R N 2 = (1 − g AN ) ⋅ R H 2 + g AN ⋅ R N 2
2 2 2 2
R A − R H2 880 − 4157
g AN = = = 0.849 g AH = 1 − g AN = 1 − 0.845 = 0.151 .
2 R N2 − R H2 297 − 4157 2 2
pri čemu su gasne konstante za vodonik i azot (Tabela 2), respektivno:

J J
R H2 = 4157 i R N2 = 297 .
kg K kg K
Molekulska masa smeše A:
Ru 8315 kg
MA = = = 9.45 .
R A 880 kmol
Masa smeše A:
M A ⋅ VR ,A = 22.4 ⋅ m A
M A ⋅ VR ,A
9.45 ⋅ 8
mA = == 3.375 kg .
22.4 22.4
Mase pojedinih komponenata u smeši A:
m AN2 = g AN2 ⋅ m A = 0.849 ⋅ 3.375 = 2.865 kg
m AH2 = g AH2 ⋅ m A = m A − m AN2 = 3.375 − 2.865 = 0.51kg .
Molekulska masa smeše B:
1 1 kg
MB = B = = 28
g CO g B
0.25 0.75 kmol
+ N2 +
M M 28 28
CO N2
pri čemu su molekulske mase ugljenmonoksida i azota (Tabela 2), respektivno:

kg kg
M CO = 28 i M N2 = 28 .
kmol kmol
Masa smeše B:
M ⋅V 28 ⋅ 4
m B = B R ,B = = 5 kg .
22.4 22.4
Mase pojedinih komponenata u smeši B:
B
m CO = g CO
B
⋅ m B = 0.25 ⋅ 5 = 1.25 kg
m BN2 = g BN 2 ⋅ m B = m B − m CO
B
= 5 − 1.25 = 3.75 kg .
Masa smeše C:
m C = m A + m B = 3.375 + 5 = 8.375 kg .
10
Redukovana zapremina smeše C:

VRC = VRA + VRB = 8 + 4 = 12 m3N .
Molekulska masa smeše C:
22.4 ⋅ m C 22.4 ⋅ 8.375 kg
MC = = = 15.633 .
VR ,C 12 kmol
b) Mase pojedinih komponenata u smeši C:
m CN2 = m AN2 + m BN2 = 2.865 + 3.75 = 6.615 kg m CH2 = m HA2 = 0.51kg
m CCO = m CO
B
= 1.25 kg .
Relativni maseni sastav smeše C:
m CN 2 6.615 m CH 2 0.51
g CN 2 = = = 0.790 g CH 2 = = = 0.061
mC 8.375 mC 8.375
m CCO
g CCO = = 1 − g CN 2 − g CH 2 = 1 − 0.790 − 0.061 = 0.149 .
mC
Parcijalni pritisci komponenata u smeši određuju se iz izraza:
Ri M
pi = x i ⋅ p = g i ⋅ ⋅ p = gi ⋅ ⋅p .
R Mi
Za komponente u smeši C parcijalni pritisci su:
MC 15.633
pCN2 = g CN2 ⋅ ⋅ p N = 0.79 ⋅ ⋅ 0.10133 = 0.0447 MPa
M N2 28
MC 15.633
pCH2 = g CH2 ⋅ ⋅ p N = 0.061⋅ ⋅ 0.10133 = 0.0483MPa
M H2 2
MC
pCCO = g CO
C
⋅ ⋅ p N = p N − pCN2 − pCH2 = 0.10133 − 0.0447 − 0.0483 = 0.00833MPa .
M CO
kg
pri čemu je molekulska masa vodonika (Tabela 2): M H2 = 2 .
kmol
2.5 Smeša idealnih gasova O2 i N2 (smeša A) molekulske mase 31kg/kmol meša se sa

smešom idealnih gasova N2 i CO2 (smeša B), obrazujući mešavinu (smeša C)
molekulske mase 33.2kg/kmol. Ako je nA =2⋅nB, odrediti:
a) relativne molske sastave smeša A, B i C,
b) gasnu konstantu smeše B, i
c) relativni maseni sastav smeše B.
Rešenje:
a) Molekulska masa smeše B:
nA = 2 ⋅ nB
nC = nA + nB = 2 ⋅ nB + nB = 3 ⋅ nB
mC = mA + mB
nC ⋅ M C = 3 ⋅ nB ⋅ M C = nA ⋅ M A + nB ⋅ M B = 2 ⋅ nB ⋅ M A + nB ⋅ M B
kg
M B = 3 ⋅ M C − 2 ⋅ M A = 3 ⋅ 33.2 − 2 ⋅ 31 = 37.6 .
kmol
11
Relativni molski sastav smeše A:

M = ∑ x i ⋅ Mi
M A = x OA2 ⋅ M O2 + x AN2 ⋅ M N2 = (1 − x AN2 ) ⋅ M O2 + x AN2 ⋅ M N2
M A − M O2 31 − 32
x AN2 = = = 0.25
M N 2 − M O2 28 − 32
x OA2 = 1 − x AN2 = 1 − 0.25 = 0.75 .
Relativni molski sastav smeše B:
M B = x CO
B
2
⋅ M CO2 + x BN2 ⋅ M N2 = (1 − x BN2 ) ⋅ M CO2 + x BN2 ⋅ M N2
M B − M CO2 37.6 − 44
x BN2 = = = 0.4
M N2 − M CO2 28 − 44
B
x CO 2
= 1 − x BN2 = 1 − 0.4 = 0.6 .
Relativni molski udeo komponente u smeši je:
n
xi = i odakle je: ni = x i ⋅ n .
n
Da bi se odredio relativni molski sastav smeše C neophodno je najpre naći molski udeo
jedne komponente, u ovom slučaju relativni molski udeo azota:
nNC 2 = nNA2 + nNB2
x CN2 ⋅ nC = x AN2 ⋅ nA + x BN2 ⋅ nB
x CN2 ⋅ 3 ⋅ nB = x AN2 ⋅ 2 ⋅ nB + x BN2 ⋅ nB
2 ⋅ x AN2 + x BN2
2 ⋅ 0.25 + 0.4
x C
N2 = =
= 0.3 .
3 3
Sada se mogu naći molski udeli kiseonika i ugljendioksida u smeši C:
M C = x CO2 ⋅ M O2 + x CO
C
2
⋅ M CO2 + x CN2 ⋅ M N2
M C = (1 − x CN2 − x CO
C
2
) ⋅ M O2 + x CO
C
2
⋅ M CO2 + x CN2 ⋅ M N2
M C − (1 − x CN2 ) ⋅ M O2 − x CN2 ⋅ M N2 33.2 − (1 − 0.3) ⋅ 32 − 0.3 ⋅ 28
x C
CO2 = = = 0.2
M CO2 − M O2 44 − 32
x CO2 = 1 − x CN2 − x CO
C
2
= 1 − 0.3 − 0.2 = 0.5
pri čemu su molekulske mase za azot, kiseonik i ugljendioksid (Tabela 2), respektivno:
kg kg kg
M N2 = 28 M O2 = 32 M CO2 = 44 .
kmol kmol kmol
b) Gasna konstanta smeše B:
Ru 8315 J
RB = = = 221.14 .
M B 37.6 kg K
c) Relativni maseni sastav smeše B:
M N2 28
g BN2 = x BN2 ⋅ = 0.4 ⋅ = 0.298
MB 37.6
M CO2
B
g CO = x CO
B
⋅ = 1 − g BN2 = 1 − 0.298 = 0.702 .
2 2
MB
12
2.6 Mešavina vodonika, azota i ugljendioksida (idealni gasovi) na temperaturi od 600°C

i pritisku od 1.5MPa ima gustinu od 3kg/m3. Pri tome je parcijalni pritisak azota u
ovoj mešavini 0.4MPa. Odrediti relativni maseni sastav smeše idealnih gasova.
Rezultat: g H 2 = 0.082, g N 2 = 0.516, g CO2 = 0.403
2.7 Smeša idealnih gasova ima sledeći zapreminski sastav: vodonika 50%, azota 5%, a
preostalo su ugljenmonoksid i ugljendioksid. Molekulska masa smeše je
15.8kg/kmol.
Odrediti relativni maseni sastav smeše.
Rezultat: g H 2 = 0.0632, g N 2 = 0.0885, g CO2 = 0.1393, g CO = 0.7090
2.8 Rezervoar zapremine 2m3 podeljen je

pregradama na tri jednaka dela. U prvom
delu (A) nalazi se kiseonik pritiska 0.4MPa i
temperature 80oC, u drugom (B) azot stanja
0.2MPa i 150oC, a u trećem (C) 0.438kg
vodonika pritiska 0.8MPa. Izvlačenjem
pregrada obrazuje se smeša idealnih
gasova. Odrediti:
a) temperaturu vodonika pre mešanja,
b) gasnu konstantu smeše idealnih gasova, i
c) broj molova smeše idealnih gasova.
Rezultat: a) TH2 = 294.33K

b) R = 658.58 J / kgK
c) n = 0.349 kmol
2.9 U zatvorenom sudu zapremine 0.1m3 nalazi se smeša azota i nepoznatog idealnog
gasa. Temperatura smeše idealnih gasova je 300K, a pritisak 8MPa. Masa azota u
smeši je 5.61kg. Odrediti parcijalni pritisak nepoznatog idealnog gasa.
Rezultat: p x = 3MPa
2.10 Rezervoari A i B, međusobno povezani

cevovodom zanemarljive zapremine,
sadrže različite mešavine idealnih gasova.
Početni molski udeli i termičke veličine
stanja mešavine u rezervoaru A su: 12% H2,
7% CO2, 81% N2, VA = 150m3, TA1 = 350K,
pA1 = 0.16MPa, a u rezervoaru B: 50% H2,
5% CO2, 45% N2, TB1 =400K, pB1 = 0.12MPa.
Otvaranjem ventila na cevovodu obrazuje
se mešavina idealnih gasova temperature
97oC. Molski udeo vodonika u novonastaloj
mešavini je 35%.
Odrediti pritisak novonastale mešavine.
Rezultat: p = 0.1284 MPa
13
3
3.. P
PRRV
VII P
PRRIIN
NCCIIP
PTTE
ERRM
MOOD
DIIN
NAAM
MIIK
KEE
3.1 U rezervoaru, stalne zapremine V = 5m3, se hladi vazduh (idealan gas) od

početnog stanja 1(p1 = 0.5MPa, T1 = 500K) do krajnje temperature T2 = 300K.
Uzimajući u obzir zavisnost toplotnog kapaciteta vazduha od temperature:
⎡ kJ ⎤
⎥ , T [ K ] , A = 0.7066, B = 2.9677 ⋅10 )
−5
cv = A + B ⋅ T , ( cv ⎢
⎣ kg K ⎦
odrediti:
a) odvedenu količinu toplote u kJ,
b) pritisak vazduha na kraju procesa, i
c) prikazati promenu stanja u (p, v) dijagramu.
Rešenje:
a) Kako se radi o zatvorenom termodinamičkom sistemu (sa okolinom se razmenjuje samo
toplotna energija, a ne i materija) iz prvog principa termodinamike preko apsolutnog
(zapreminskog) rada u diferencijalnom obliku je:
δq = du + δW ′ = du + p ⋅ dv
V
Promena stanja vazduha je izohorska, tj.: v = = const = v1 = v 2 ,
m
tako da je dv = 0 , odnosno δq = du .
Dakle, odvedena količina toplote, u ovom slučaju, dovodi do
promene unutrašnje energije gasa. Za idealne gasove je:
du = c v ⋅ dT
tako da je:
p1 ⋅ V
δq = c v ⋅ dT odnosno: δQ = m ⋅ δq = m ⋅ c v ⋅ dT = ⋅ c v ⋅ dT .
R ⋅ T1
Integraljenjem se dobija:
T2 T
p1 ⋅ V p ⋅V 2
Q1,2 = ∫
T1
R ⋅ T1
⋅ c v ⋅ dT = 1 ⋅ ∫ c v ⋅ dT
R ⋅ T1 T1
gde je cv maseni toplotni kapacitet gasa pri stalnoj zapremini. Po kinetičko-molekularnoj teoriji
toplotni kapacitet idealnog gasa zavisi samo od broja atoma u molekulu gasa, a ne zavisi od pritiska
i temperature gasa, tako da je:
T
p1 ⋅ V 2
p ⋅V p ⋅V C
Q1,2 = ⋅ c v ⋅ ∫ dT = 1 ⋅ c v ⋅ (T2 − T1 ) = 1 ⋅ v ⋅ (T2 − T1 )
R ⋅ T1 T1
R ⋅ T1 R ⋅ T1 M
0.5 ⋅106 ⋅ 5 20.8
Q1,2 = ⋅ ⋅ (500 − 300) = 2499.1kJ
287 ⋅ 500 29
pri čemu je (Tabela 2):
J
R = 287 - gasna konstanta za vazduh,
kg K
kg
M = 29 - molekulska masa vazduha,
kmol
kJ
C v = 20.8 - molski toplotni kapacitet vazduha pri stalnoj zapremini.
kmol K
14
Prvi princip termodinamike
Međutim, toplotni kapacitet vazduha (idealan gas) zavisi od temperature (kod realnih gasova
toplotni kapacitet zavisi od temperature i pritiska gasa), tako da je odvedena količina toplote:
T2 T
p1 ⋅ V p1 ⋅ V 2 p ⋅V T +T
Q1,2 = ∫
T1
R ⋅ T1
⋅ c v ⋅ dT = ⋅ ∫ (A + B ⋅ T) ⋅ dT = 1 ⋅ (T2 − T1 ) ⋅ (A + B ⋅ 1 2 )
R ⋅ T1 T1 R ⋅ T1 2
0.5 ⋅106 ⋅ 5 500 + 300
Q1,2 = ⋅ (500 − 300) ⋅ (0.7066 + 2.9677 ⋅10−5 ⋅ ) = 2503.4 kJ .
287 ⋅ 500 2
b) Promena stanja vazduha je izohorska, tako da c) Promena stanja vazduha u
se korišćenjem osnovne jednačine stanja radnom (p, v) dijagramu
dobija:
v1 = v 2
R ⋅ T1 R ⋅ T2
=
p1 p2
odnosno:
p 2 T2
=
p1 T1
tako da je pritisak vazduha na kraju procesa:
T2 300
p2 = ⋅ p1 = ⋅ 0.5 = 0.3MPa .
T1 500
3.2 Za potrebe tehnološkog procesa kompresor usisava 6000m3/h azota stanja

1(p1 = 0.28MPa, t1 = 18oC) i komprimuje ga adijabatski, tako da je na kraju
kompresije temperatura azota 101oC. Uzimajući u obzir zavisnost toplotnog
kapaciteta azota od temperature:
⎡ kJ ⎤
⎥ , T [ K ] , A = 1.0248, B = 1.5 ⋅10 )
−4
cp = A + B ⋅ T , ( cp ⎢
⎣ kg K ⎦
odrediti:
a) snagu kompresora,
b) pritisak azota na kraju procesa,
c) prikazati promenu stanja azota u (p, v) dijagramu, i
d) u (p, v) dijagramu prikazati specifični tehnički i specifični zapreminski rad.
Rešenje:
a) Iz prvog principa termodinamike za otvoren termodinamički sistem (sa okolinom se
razmenjuje energija i materija) u diferencijalnom obliku je:
δq = dh + δWt′
Promena stanja azota je adijabatska, tj.: δq = 0 , tako da je:
δWt′ = −dh .
Dakle, tehnički rad koji se troši na sabijanje azota dovodi do
promene njegove entalpije. Za idealne gasove je:
dh = c p ⋅ dT
tako da je:
δWt′ = −cp ⋅ dT
gde je cp maseni toplotni kapacitet gasa pri stalnom pritisku.
15
Integraljenjem se dobija:
T2 T2
T1 + T2
′ = − ∫ c p ⋅ dT = − ∫ (A + B ⋅ T) ⋅ dT = (A + B ⋅
Wt1,2 ) ⋅ (T1 − T2 )
T1 T1
2
291 + 374 kJ
′ = (1.0248 + 1.5 ⋅10−4 ⋅
Wt1,2 ) ⋅ (291 − 374) = −89.2
2 kg
Znak minus znači da se radi o uloženom (utrošenom) specifičnom tehničkom radu.
Snaga kompresora je:
p ⋅V 0.28 ⋅106 ⋅ 6000
PK = m ′ = 1 1 ⋅ Wt1,2
⋅ Wt1,2 ′ = ⋅ 89.2 = 481.6 kW
R ⋅ T1 297 ⋅ 291⋅ 3600
J
pri čemu je gasna konstanta za azot (Tabela 2): R = 297 .
kg K
b) Promena stanja azota je adijabatska: c), d) Promena stanja vazduha i specifični
tehnički i specifični zapreminski rad
p11−κ ⋅ T1κ = p12−κ ⋅ T2κ
u radnom (p, v) dijagramu
odakle je:
κ
T1 1−κ
p 2 = p1 ⋅ ( )
T2
pri čemu je izložilac (eksponent) adijabate:
cp cp
κ= = .
cv cp − R
Kako toplotni kapacitet gasa zavisi od
temperature, to je:
T1
cp
T1
κ= T1
cp −R
T1
pri čemu je srednji toplotni kapacitet gasa pri stalnom pritisku definisan izrazom:
T
T1 1 2
cp = ⋅ ∫ c p (T) ⋅ dT
T1 T2 − T1 T1
odakle je:
T
T1 1 2
T +T
cp = ⋅ ∫ (A + B ⋅ T) ⋅ dT = A + B ⋅ 1 2
T1 T2 − T1 T1 2
T1 291 + 374 kJ
cp = 1.0248 + 1.5 ⋅10−4 ⋅ = 1.0747
T1 2 kg K
tako da je:
1.0747
κ= = 1.382
1.0747 − 0.297
T κ 291 1−1.382
p 2 = p1 ⋅ ( 1 )1−κ = 0.28 ⋅106 ⋅ ( ) 1.382 = 0.694 ⋅106 Pa = 0.694 MPa .
T2 374
16
3.3 Metan (CH4, idealan gas), protoka 0.5kg/s, početnih parametara p1 = 12MPa i
T1 = 600K, menja stanje po:
politropi sa eksponentom n = 1.5,
adijabati,
izotermi, i
izohori,
do dvostruko manjeg pritiska u odnosu na početno stanje.
Odrediti razmenjenu toplotu, zapreminski i tehnički rad, promenu entalpije i
promenu unutrašnje energije za date promene stanja i prikazati ih u radnom (p, v)
dijagramu.
Rešenje:
Molekulska masa i gasna konstanta metana (Tabela 2) su:
kg J
M CH4 = 16 R CH4 = 520 .
kmol kg K
Maseni toplotni kapacitet metana (višeatomni idealni gas) pri stalnoj zapremini (Tabela 2):
kJ C vCH4
c vCH4 = 1.82 ili c vCH4 = .
kg K M CH4
Maseni toplotni kapacitet metana pri stalnom pritisku (Tabela 2):
kJ CpCH4
c pCH4 = 2.34 ili c pCH4 = .
kg K M CH4
Eksponent adijabate (Tabela 1):
c pCH4
κ = 1.285 ili κ= .
c vCH4
Specifična zapremina metana u početnom stanju:
R CH4 ⋅ T1 520 ⋅ 600 m3
v1 = = = 0.026 .
p1 12 ⋅106 kg
Pritisak metana na kraju procesa:
p 12
p2 = 1 = = 6MPa .
2 2
Politropska promena stanja

Iz jednačine politropske promene stanja se nalazi temperatura metana na kraju procesa:
p11− n ⋅ T1n = p12− n ⋅ T2n ili T1 ⋅ v11− n = T2 ⋅ v12− n ili p1 ⋅ v1n = p 2 ⋅ v n2
p1 1−nn 12 1−1.5
T2 = T1 ⋅ ( ) = 600 ⋅ ( ) 1.5 = 476.22 K .
p2 6
Specifična zapremina metana na kraju politropske promene stanja:
R CH4 ⋅ T2 520 ⋅ 476.22 m3
v2 = = = 0.0413 .
p2 6 ⋅106 kg
Količina toplote koja se razmeni pri politropskoj promeni stanja:
=m n−κ
Q1,2
⋅ q1,2 = m
⋅ c vCH4 ⋅ ⋅ (T2 − T1 )
n −1
= 0.5 ⋅1.82 ⋅ 1.5 − 1.285 ⋅ (476.22 − 600) = −48.4 kW .
Q1,2
1.5 − 1
17
Tehnički rad:
R CH 4 ⋅ n
=P =m
W ′ =m
⋅ Wt1,2 ⋅ ⋅ (T1 − T2 )
t1,2 1,2
n −1
= P = 0.5 ⋅ 0.52 ⋅1.5 ⋅ (600 − 476.22) = 96.6 kW .
Wt1,2 1,2
1.5 − 1
Zapreminski rad:
R CH4
=m
W ′ =m
⋅ W1,2 ⋅ ⋅ (T1 − T2 )
1,2
n −1
= 0.5 ⋅ 0.52 ⋅ (600 − 476.22) = 64.4 kW .
W1,2
1.5 − 1
Promena unutrašnje energije:
ΔU =m ⋅ Δu1,2 = m ⋅ c vCH4 ⋅ (T2 − T1 ) ili =Q
ΔU −W
1,2 1,2 1,2 1,2
ΔU = 0.5 ⋅1.82 ⋅ (476.22 − 600) = −112.8 kW .

1,2
Promena entalpije:
ΔH =m ⋅ Δh = m ⋅c ⋅ (T2 − T1 ) ili =Q
ΔH −W
1,2 1,2 pCH 4 1,2 1,2 t1,2
= 0.5 ⋅ 2.34 ⋅ (476.22 − 600) = −145.0 kW .
ΔH1,2
Adijabatska promena stanja, n = κ

Iz jednačine adijabatske promene stanja se nalazi temperatura metana na kraju procesa:
p11−κ ⋅ T1κ = p12−κ ⋅ T2κ ili T1 ⋅ v11−κ = T2 ⋅ v12−κ ili p1 ⋅ v1κ = p 2 ⋅ v 2κ
p1 1−κ 12 1−1.285
T2 = T1 ⋅ ( ) κ = 600 ⋅ ( ) 1.285 = 514.5 K .
p2 6
Specifična zapremina metana na kraju adijabatske promene stanja:
R CH4 ⋅ T2 520 ⋅ 514.5 m3
v2 = = = 0.0446 .
p2 6 ⋅106 kg
Količina toplote:
=m
Q ⋅q = 0 .
1,2 1,2
Tehnički rad:
R CH 4 ⋅ κ
=P =m
W ′ =m
⋅ Wt1,2 ⋅ ⋅ (T1 − T2 )
t1,2 1,2
κ −1
= 0.5 ⋅ 0.52 ⋅1.285 ⋅ (600 − 514.5) = 100.0 kW .
Wt1,2
1.285 − 1
Zapreminski rad:
R CH4
=m
W ′ =m
⋅ W1,2 ⋅ ⋅ (T1 − T2 )
1,2
κ −1
= 0.5 ⋅ 0.52 ⋅ (600 − 514.5) = 78.0 kW .
W1,2
1.285 − 1
18

ΔU =m ⋅ Δu1,2 = m ⋅ c vCH4 ⋅ (T2 − T1 ) ili = −W
ΔU
1,2 1,2 1,2
ΔU = 0.5 ⋅1.82 ⋅ (514.5 − 600) = −78.0 kW .

1,2
Promena entalpije:
ΔH =m ⋅ Δh = m ⋅c ⋅ (T2 − T1 ) ili = −W
ΔH
1,2 1,2 pCH 4 1,2 t1,2
= 0.5 ⋅ 2.34 ⋅ (514.5 − 600) = −100.0 kW .
ΔH1,2
Izotermska promena stanja, n = 1

Iz jednačine izotermske promene stanja se nalazi specifična zapremina metana na kraju
procesa:
T1 = T2 p1 ⋅ v1 = p 2 ⋅ v 2
3
p1 12 m
v 2 = v1 ⋅ = 0.026 ⋅ = 0.052 .
p2 6 kg
Specifična količina toplote, specifični tehnički i specifični zapreminski rad:
v2 p
′ = W1,2
q1,2 = Wt1,2 ′ = R CH4 ⋅ T1 ⋅ ln = R CH4 ⋅ T1 ⋅ ln 1
v1 p2
12 kJ
q1,2 ′ = W1,2
= Wt1,2 ′ = 0.52 ⋅ 600 ⋅ ln = 216.2 .
6 kg
Količina toplote, tehnički i zapreminski rad:
Q =m ⋅q =P =m
W ⋅ W′ =m
W ′
⋅ W1,2
1,2 1,2 t1,2 1,2 t1,2 1,2
=W
Q1,2 = W = 0.5 ⋅ 216.2 = 108.1kW .
t1,2 1,2

ΔU =m ⋅ Δu1,2 = m
⋅ c vCH4 ⋅ (T2 − T1 ) = 0 .
1,2
Promena entalpije:
ΔH =m ⋅ Δh = m ⋅c ⋅ (T2 − T1 ) = 0 .
1,2 1,2 pCH 4
Izohorska promena stanja, n = ±∞

Iz jednačine izohorske promene stanja se nalazi temperatura metana na kraju procesa:
T1 T2
v1 = v 2 =
p1 p 2
p2 6
T2 = T1 ⋅ = 600 ⋅ = 300 K .
p1 12
Količina toplote koja se razmeni pri izohorskoj promeni stanja:

=m
Q ⋅q = m ⋅c ⋅ (T − T )
1,2 1,2 vCH 4 2 1
= 0.5 ⋅1.82 ⋅ (300 − 600) = −273.0 kW .
Q1,2
Tehnički rad:
W =P =m ′ =m
⋅ Wt1,2 ⋅ v1 ⋅ (p1 − p 2 ) = m
⋅ R CH4 ⋅ (T1 − T2 )
t1,2 1,2
W = P = 0.5 ⋅ 0.52 ⋅ (600 − 300) = 78.0 kW .

t1,2 1,2
19
Zapreminski rad:
W =m ⋅ W′ = 0
1,2 1,2

ΔU =m ⋅ Δu1,2 = m ⋅ c vCH4 ⋅ (T2 − T1 ) ili =Q
ΔU
1,2 1,2 1,2
ΔU = 0.5 ⋅1.82 ⋅ (300 − 600) = −273.0 kW .

1,2
Promena entalpije:
ΔH =m ⋅ Δh = m ⋅c ⋅ (T2 − T1 ) ili =Q
ΔH −W
1,2 1,2 pCH 4 1,2 1,2 t1,2
= 0.5 ⋅ 2.34 ⋅ (300 − 600) = −351.0 kW .
ΔH1,2
Politropska ekspanzija metana Adijabatska ekspanzija metana
Izotermska ekspanzija metana Izohorsko hlađenje metana
U cilju poređenja, sve promene stanja metana su prikazane u jednom (p, v) dijagramu.
20
3.4 Vertikalni cilindar zatvoren sa jedne strane pokretnim klipom

koji se kreće bez trenja, podeljen je na dva dela A i B
nepokretnom pregradom koja ne pruža otpor razmeni toplote
i zanemarljivog je toplotnog kapaciteta. U oba dela cilindra
nalazi se idealni dvoatomni gas početnih parametara:
pA1 = 0.15MPa, VA1 = 0.05m3, TA1 = 800K
pB1 = 0.5MPa, VB1 = 0.02m3, TB1 = 300K
Između komora A i B se vrši razmena toplote sve do trenutka
izjednačavanja temperature, tj. TA2 = TB2 = T2.
Smatrajući da su zidovi cilindra i klip idealni izolatori odrediti:
a) krajnju temperaturu idealnih gasova u cilindrima T2,
b) krajnju zapreminu VA2 idealnog gasa u komori A, i
c) prikazati promene stanja gasova u (p, v) dijagramu.
Rešenje:
a) Na osnovu prvog principa termodinamike za zatvoreni
termodinamički sistem, odnosno zakona o očuvanju energije (bilans
energije za kontrolnu zapreminu) dobija se:
Qcv = ΔU cv + Wcv .
Kako se kroz granice sistema ne razmenjuje toplotna energija, već samo
mehanička energija, tj. zapreminski rad WA1,2 koji se troši na promenu
zapremine gasa u delu A, a koji je posledica razmene toplote između gasova
u delu A i delu B, to je:
Wcv = WA1,2 = −ΔU cv = −(ΔU A1,2 + ΔU B1,2 ) .
Promena unutrašnje energije idealnog gasa ne zavisi od načina izvođenja promene stanja već
samo od početne i krajnje temperature gasa, tako da je:
WA1,2 = − m A ⋅ Δu A1,2 − m B ⋅ Δu B1,2 = − m A ⋅ c vA ⋅ (TA 2 − TA1 ) − m B ⋅ c vB ⋅ (TB2 − TB1 )
odnosno, obzirom da se nezna koji gas se nalazi u delovima A i B cilindra prethodna jednačina se
prevodi na nivo mola:
WA1,2 = − nA ⋅ C vA ⋅ (TA 2 − TA1 ) − nB ⋅ C vB ⋅ (TB2 − TB1 ) .
U delu A se ostvaruje izobarska promena stanja idealnog gasa:
p A = p A1 = p A 2 = const
tako da je:
WA1,2 = m A ⋅ W 'A1,2 = m A ⋅ p A ⋅ (v A 2 − v A1 ) = m A ⋅ R A ⋅ (TA 2 − TA1 )
odnosno na nivou mola:
WA1,2 = nA ⋅ p A ⋅ (v mA 2 − v mA1 ) = nA ⋅ Ru ⋅ (TA 2 − TA1 )
pa je:
nA ⋅ Ru ⋅ (TA 2 − TA1 ) = −nA ⋅ C vA ⋅ (TA 2 − TA1 ) − nB ⋅ C vB ⋅ (TB2 − TB1 )
odnosno:
nA ⋅ (Ru + C vA ) ⋅ (TA 2 − TA1 ) = −nB ⋅ C vB ⋅ (TB2 − TB1 )
nA ⋅ CpA ⋅ (TA2 − TA1 ) = − nB ⋅ C vB ⋅ (TB2 − TB1 )
pri čemu je iskorišćena Majer-ova jednačina koja povezuje toplotni kapacitet pri stalnom pritisku i
toplotni kapacitet pri stalnoj zapremini:
cp = c v + R na nivou kilograma, a na nivou mola: Cp = C v + Ru .
21
Do istog izraza, znatno brže, se dolazi na osnovu sledećeg razmatranja. Količinu toplote
koju oda gas u cilindru A primi gas u cilindru B. U delu B pritom se ostvaruje izohorska promena
stanja idealnog gasa (vB = vB1 = vB2 = const):
Q A1,2 = Q B1,2 odnosno: Q A1,2 = −Q B1,2
pri čemu je:
Q A1,2 = m A ⋅ q A1,2 = m A ⋅ c pA ⋅ (TA2 − TA1 ) i Q B1,2 = m B ⋅ q B1,2 = m B ⋅ c vB ⋅ (TB2 − TB1 )
na nivou kilograma, a na nivou mola:
Q A1,2 = nA ⋅ CpA ⋅ (TA2 − TA1 ) i Q B1,2 = nB ⋅ C vB ⋅ (TB2 − TB1 )
tako da je:
nA ⋅ CpA ⋅ (TA2 − TA1 ) = − nB ⋅ C vB ⋅ (TB2 − TB1 ) .
Konačno, obzirom da se isti gas nalazi u delovima A i B cilindra i kako se se proces odvija
do trenutka uspostavljanja termičke ravnoteže (T2 = TA2 = TB2), dobija se:
nA ⋅ Cp ⋅ (T2 − TA1 ) = −nB ⋅ C v ⋅ (T2 − TB1 )
odakle je krajnja temperatura idealnog gasa u cilindrima:
nA ⋅ Cp ⋅ TA1 + nB ⋅ C v ⋅ TB1 nA ⋅ κ ⋅ TA1 + nB ⋅ TB1
T2 = =
nA ⋅ Cp + nB ⋅ C v nA ⋅ κ + nB
pri čemu je eksponent adijabate:
cp cp c v + R Cp Cp C + Ru
κ= = = = = = v .
cv cp − R cv C v Cp − Ru Cv
Iz jednačina stanja za idealan gas u cilindrima na početku procesa određuje se broj molova:
p A1 ⋅ VA1 p B1 ⋅ VB1
nA = odnosno: nB =
Ru ⋅ TA1 Ru ⋅ TB1
tako da je:
p A1 ⋅ VA1 p ⋅V p V
⋅ κ ⋅ TA1 + B1 B1 ⋅ TB1 κ + B1 ⋅ B1
Ru ⋅ TA1 Ru ⋅ TB1 p A1 VA1
T2 = = ⋅ TA1 ⋅ TB1
p A1 ⋅ VA1 p B1 ⋅ VB1 p B1 VB1
⋅κ+ κ ⋅ TB1 + ⋅ ⋅ TA1
Ru ⋅ TA1 Ru ⋅ TB1 p A1 VA1
0.5 0.02
1.4 + ⋅
T2 = 0 .15 0.05 ⋅ 800 ⋅ 300 = 441.3 K .
0.5 0.02
1.4 ⋅ 300 + ⋅ ⋅ 800
0.15 0.05
b) Krajnja zapremina idealnog gasa u delu A iznosi:
TA TA1 TA 2
p A = const odnosno: = const pa je: =
vA v A1 v A 2
T2 T2
v A 2 = v A1 ⋅ odnosno: VA 2 = VA1 ⋅
TA1 TA1
T 441.3
VA 2 = VA1 ⋅ 2 = 0.05 ⋅ = 0.0276 m 3 .
TA1 800
22
c) Promene stanja gasa u (p, v) dijagramu
Izobarsko hlađenje gasa u delu A Izohorsko zagrevanje gasa u delu B
3.5 Idealan gas, čiji je izložilac adijabate

1.35, komprimuje se politropski u
idealnoj protočnoj mašini (KM), koja
se hladi vodom. Nakon kompresije
gas se izobarski hladi vodom u
hladnjaku (H) do temperature
od 320K. Pritisak gasa pre kompresije
je 0.1MPa, a temperatura 300K, a
posle kompresije pritisak gasa je
0.4MPa, a temperatura 370K. Snaga
mašine je 100kW.
Voda (cw = 4.2kJ/kgK), kojom se gas
hladi, ide najpre kroz hladnjak, a
zatim kroz omotač cilindra mašine.
Pretpostavlja se da se celokupna
količina toplote od gasa predaje
rashladnoj vodi. Priraštaj temperature
vode kroz hladnjak i mašinu iznosi:
Δtw = tw3 - tw1 = 15oC. Odrediti:
a) maseni protok rashladne vode,
b) količinu toplote koja se preda vodi u hladnjaku i omotaču kompresione mašine, i
c) prikazati promene stanja gasa u (p, v) dijagramu.
Rešenje:
a) Iz jednačine za politropsku promenu stanja (1-2) u kompresionoj mašini:
p11− n ⋅ T1n = p12− n ⋅ T2n
određuje se eksponent politrope:
p1 1−nn T2
( ) =
p2 T1
T
ln 2 ln 370
1− n T1
= = 300 = −0.1513
n p 0.1
ln 1 ln
p2 0.4
1
n= = 1.178 .
1 − 0.1513
23
Snaga kompresione mašine (politropska

kompresija):
PKM = W
t1,2
′
Wt1,2 = −PKM = n ⋅ Wt1,2
Ru ⋅ n
− PKM = n ⋅ ⋅ (T1 − T2 )
n −1
odakle je molski protok gasa:
−PKM ⋅ (n − 1)
n =
Ru ⋅ n ⋅ (T1 − T2 )
−100 ⋅ (1.178 − 1)
n =
8.315 ⋅1.178 ⋅ (300 − 370)
kmol
n = 0.026 .
s
Iz bilansa energije za kontrolnu zapreminu cv1 (prvi princip termodinamike za otvoreni
termodinamički sistem - zakon o očuvanju energije):
n ⋅ C p ⋅ T1 + m
w ⋅ c w ⋅ t w1 + PKM = n ⋅ Cp ⋅ T3 + m
w ⋅ cw ⋅ t w 3
nalazi se maseni protok rashladne vode:
PKM − n ⋅ Cp ⋅ (T3 − T1 ) PKM − n ⋅ Cp ⋅ (T3 − T1 ) c) Promene stanja gasa u (p, v)
w =
m = dijagramu
c w ⋅ (t w 3 − t w1 ) c w ⋅ Δt w
100 − 0.026 ⋅ 32.072 ⋅ (320 − 300) kg
w =
m = 1.323
4.2 ⋅15 s
pri čemu je molski toplotni kapacitet gasa pri stalnom
pritisku:
κ ⋅ Ru 1.35 ⋅ 8.315 kJ
Cp = = = 32.072 .
κ −1 1.35 − 1 kmol K
b) Iz bilansa energije za kontrolnu zapreminu cv2
(bilans energije za hladnjak):
n ⋅ Cp ⋅ T2 + m
w ⋅ c w ⋅ t w1 = n ⋅ Cp ⋅ T3 + m
w ⋅ cw ⋅ t w 2
odnosno:
w ⋅ c w ⋅ (t w 2 − t w1 ) = n ⋅ Cp ⋅ (T2 − T3 )
m
nalazi se porast temperature rashladne vode u hladnjaku:
n ⋅ Cp ⋅ (T2 − T3 ) 0.026 ⋅ 32.072 ⋅ (370 − 320)
Δt w ,H = t w 2 − t w1 = = = 7.5 o C
w ⋅ cw
m 1.323 ⋅ 4.2
kao i količina toplote koju od gasa u hladnjaku primi rashladna voda (toplotna snaga hladnjaka):

Q =m ⋅ c ⋅ (t − t ) = 1.323 ⋅ 4.2 ⋅ 7.5 = 41.7 kW .
w1,2 w w w2 w1
Ista količina toplote ali suprotnog znaka je odvedena od gasa, tj.:

Q = −Q
2,3 w1,2
što se dobija i iz izraza za količinu toplote za izobarsku promenu stanja (2-3) idealnog gasa
(izobarsko hlađenje):
24
= n ⋅ C ⋅ (T − T ) = 0.026 ⋅ 32.072 ⋅ (320 − 370) = −41.7 kW .

Q 2,3 p 3 2
Porast temperature rashladne vode u kompresionoj mašini iznosi:

Δt w ,KM = Δt w − Δt w ,H = t w3 − t w 2 = 15 − 7.5 = 7.5 o C
tako da je količina toplote koju od gasa u omotaču kompresione mašine primi rashladna voda:
Q =m ⋅ c ⋅ (t − t ) = 1.323 ⋅ 4.2 ⋅ 7.5 = 41.7 kW .
w 2,3 w w w3 w2
Ista količina toplote ali suprotnog znaka je odvedena od gasa, tj.:

Q = −Q
1,2 w 2,3
što se dobija i iz izraza za količinu toplote za politropsku promenu stanja (1-2) idealnog gasa:
Q = n ⋅ C ⋅ n − κ ⋅ (T − T ) = 0.026 ⋅ 23.757 ⋅ 1.178 − 1.35 ⋅ (370 − 300) = −41.7 kW

1,2 v 2 1
n −1 1.178 − 1
pri čemu je molski toplotni kapacitet gasa pri stalnoj zapremini:
Cp Ru 32.072 kJ
Cv = = = = 23.757 .
κ κ −1 1.35 kmol K
Konačno, do istog rešenja za količinu toplote koja se odvede od gasa u toku politropske
kompresije (1-2) može se doći primenom prvog principa termodinamike za otvoreni
termodinamički sistem, kakav je kompresiona mašina:
= ΔH
Q +W
1,2 1,2 t1,2
= n ⋅ C ⋅ (T − T ) − P = 0.026 ⋅ 32.072 ⋅ (370 − 300) − 100 = −41.7 kW .
Q1,2 p 2 1 KM
3
3.6 Smeša idealnih gasova, azota (N2) redukovanog zapreminskog protoka 136 mN /h i
ugljendioksida (CO2) masenog protoka 190kg/h, početnog stanja 1(p1 = 2MPa,
T1 = 300K), se najpre izobarski zagreva (1-2) uz dovođenje 56.4kW toplotne
energije, zatim ekspandira politropski (2-3) do desetostruko veće zapremine i
temperature T3 = 451K i na kraju se izobarski (3-4) hladi do početne temperature.
Odrediti:
a) osnovne veličine stanja u karakterističnim tačkama procesa,
b) razmenjenu količinu toplote, zapreminski i tehnički rad po pojedinim promenama
stanja,
c) promenu unutrašnje energije i entalpije tokom procesa politropske ekspanzije,
d) prikazati proces u (p,v) dijagramu, i
e) prikazati specifični tehnički rad politropske ekspanzije u (p, v) dijagramu.
Rešenje:
a) Karakteristike komponenata u smeši idealnih gasova (Tabela 2):
kg kg
M N2 = 28 M CO2 = 44
kmol kmol
kJ kJ
cpN2 = 1.04 cpCO2 = 0.85 .
kg K kg K
Maseni protok azota:
M ⋅V = 22.4 ⋅ m

N2 RN 2 N2

M N2 ⋅ V 28 ⋅136 kg
RN 2
N2 =
m = = 170 .
22.4 22.4 h
25
Maseni protok smeše idealnih gasova:

kg kg
m =m N2 + m CO2 = 170 + 190 = 360 = 0.1 .
h s
Relativni maseni sastav smeše idealnih gasova:
CO2 190
m
g CO2 = = = 0.528
m 360
N2 170
m
g N2 = 1 − g CO2 = = = 0.472 .
m 360
Molekulska masa smeše idealnih gasova je:
1 1 1 kg
M= = = = 34.65 .
gi g CO2 g N2 0.528 0.472 kmol
∑M M +M 44
+
28
i CO N
2 2
Gasna konstanta smeše idealnih gasova je:

Ru 8315 J
R= = = 240 .
M 34.65 kg K
Maseni toplotni kapacitet smeše idealnih gasova pri stalnom pritisku:
kJ
c p = ∑ g i ⋅ c pi = g CO2 ⋅ c pCO2 + g N2 ⋅ c pN2 = 0.528 ⋅ 0.85 + 0.472 ⋅1.04 = 0.94 .
kg K
Maseni toplotni kapacitet smeše idealnih gasova pri stalnoj zapremini:
kJ
c v = c p − R = 0.94 − 0.24 = 0.7 ili c v = ∑ g i ⋅ c vi = g CO2 ⋅ c vCO2 + g N 2 ⋅ c vN2 .
kg K
Eksponent adijabate:
cp 0.94
κ= = = 1.343 .
cv 0.7
d), e) Promene stanja smeše idealnih
Stanje 1: p1 = 2MPa, T1 = 300K gasova i specifični tehnički rad
- specifična zapremina smeše idealnih gasova: politropske ekspanzije u (p, v)
R ⋅ T1 240 ⋅ 300 m3 dijagramu
v1 = = = 0.036 .
p1 2 ⋅106 kg
Stanje 2: p2 = 2MPa
- za izobarsko (1-2) zagrevanje smeše idealnih
gasova ( p 2 = p1 ) količina dovedene toplote je:
=m
Q ⋅ c p ⋅ (T2 − T1 )
1,2
tako da je temperatura smeše na kraju procesa

zagrevanja:
Q 56.4
T2 = T1 + 1,2 = 300 + = 900 K
⋅ cp
m 0.1 ⋅ 0.94
- specifična zapremina smeše idealnih gasova:
R ⋅ T2 240 ⋅ 900 m3
v2 = = = 0.108 .
p2 2 ⋅106 kg
26
Stanje 3: T3 = 451K
m3
v3 = 10 ⋅ v 2 = 10 ⋅ 0.108 = 1.08
kg
- iz jednačine politropske promene stanja (2-3) određuje se eksponent politrope:
T
ln 3 ln 451
v T T2
T2 ⋅ v n2 −1 = T3 ⋅ v3n −1 ( 2 ) n −1 = 3 n = 1+ = 900 = 1.3
v3 T2 v2 1
ln ln
v3 10
- pritisak smeše idealnih gasova na kraju politropske ekspanzije:
R ⋅ T3 240 ⋅ 451
p3 = = = 1 ⋅105 Pa = 0.1MPa .
v3 1.08
Stanje 4: p4 = 0.1MPa
- kako se izobarsko ( p 4 = p3 ) hlađenje (3-4) odvija do početne temperature to je:
T4 = T1 = 300 K
R ⋅ T4 240 ⋅ 300 m3
v4 = = = 0.72 .
p4 0.1⋅106 kg
b) Veličine procesa (količina toplote, zapreminski i tehnički rad):
Izobarsko zagrevanje (1-2) smeše idealnih gasova, n = 0
- količina dovedene toplote:
Q = 56.4 kW
1,2
- zapreminski rad:
W =m ′ =m
⋅ W1,2 ⋅ p1 ⋅ (v 2 − v1 ) = m
⋅ R ⋅ (T2 − T1 ) = 0.1⋅ 0.24 ⋅ (900 − 300) = 14.4 kW
1,2
(ili: W =Q − ΔU =m ⋅ q1,2 − m ⋅ Δu1,2 = m ⋅ c p ⋅ (T2 − T1 ) − m

⋅ c v ⋅ (T2 − T1 ) = m
⋅ R ⋅ (T2 − T1 ) )
1,2 1,2 1,2
- tehnički rad:
W =0.
t1,2
Politropska ekspanzija (2-3) smeše idealnih gasova

- količina toplote koja se razmeni pri politropskoj ekspanziji:
=m n−κ 1.3 − 1.343
Q 2,3
⋅ q 2,3 = m
⋅ cv ⋅ ⋅ (T3 − T2 ) = 0.1⋅ 0.7 ⋅ ⋅ (451 − 900) = 4.5 kW
n −1 1.3 − 1
pri čemu se data količina toplote dovodi smeši idealnih gasova.
- zapreminski rad:
=m R 0.24
W 2,3
′ =m
⋅ W2,3 ⋅ ⋅ (T2 − T3 ) = 0.1⋅ ⋅ (900 − 451) = 35.9 kW
n −1 1.3 − 1
Tehnički rad:
R ⋅n = 1.3 ⋅ 35.9 = 46.7 kW .
W ′
t 2,3 = P2,3 = m ⋅ Wt 2,3 = m ⋅
⋅ (T2 − T3 ) = n ⋅ W 2,3
n −1
27
Izobarsko hlađenje (3-4) smeše idealnih gasova, n = 0

- količina odvedene toplote:
Q =m ⋅q = m ⋅ c ⋅ (T − T ) = 0.1⋅ 0.94 ⋅ (300 − 541) = −22.7 kW
3,4 1,2 p 4 3
- zapreminski rad:
W =m ′ =m
⋅ W3,4 ⋅ p3 ⋅ (v 4 − v3 ) = m
⋅ R ⋅ (T4 − T3 ) = 0.1⋅ 0.24 ⋅ (300 − 541) = −5.8 kW
3,4
- tehnički rad:
W =0.
t1,2
c) Promena unutrašnje energije i entalpije u toku politropske ekspanzije su:

ΔU =m ⋅ Δu = m ⋅ c ⋅ (T − T ) = 0.1⋅ 0.7 ⋅ (541 − 900) = −25.1kW
2,3 2,3 v 3 2
=m
ΔH ⋅ Δh 2,3 = m
⋅ c p ⋅ (T2 − T1 ) = m
⋅ κ ⋅ Δu 2,3 = 0.1 ⋅ 0.94 ⋅ (541 − 900) = −33.7 kW .
2,3
3.7 Cilindar sa pokretnim klipom, koji se kreće bez

trenja, u početnom trenutku je bio podeljen na dva
jednaka dela A i B. Sa obe strane klipa nalazi se
po jedan kmol istog idealnog gasa
(Cv = 12.55kJ/kmolK, Cp = 20.89kJ/kmolK) stanja
1(t1 = 15oC, p1 = 0.1MPa). U delu A cilindra nalazi
se električni grejač koji zagreva idealan gas u
njemu tako da mu pritisak lagano raste do
p2 = 137.45kPa. Zidove cilindra i klip smatrati
toplotnim izolatorom. Odrediti:
a) temperature gasa u delovima A i B cilindra na kraju procesa,
b) količinu toplote dovedenu grejačem u kJ, i
c) prikazati promenu stanja gasa u delu B cilindra u (p, v) dijagramu.
Rezultat: a) TA2 = 464.7 K TB2 = 327 K

b) QG = 2707 kJ
3.8 Količini kiseonika (idealan gas) od 0.05kmola, početnog stanja 1(p1 = 0.2MPa,
t1 = 17oC), u toku politropske promene stanja dovede se 60kJ toplote, a
istovremeno se utroši zapreminski rad od 240kJ. Odrediti:
a) osnovne veličine stanja kiseonika na kraju procesa,
b) prikazati promenu stanja kiseonika u (p, v) dijagramu, i
c) prikazati specifični zapreminski rad u (p, v) dijagramu.
Rezultat: a) p 2 = 1.59 MPa T2 = 578.46 K v 2 = 0.0946 m3 / kg
3.9 Vazduh (idealan gas), mase 0.4kg, početnog stanja 1(p1 = 0.9MPa, t1 = 100oC)
politropski ekspandira na četiri puta veću zapreminu i pritisak od 0.19MPa, a nakon
toga se izohorski zagreva do početnog pritiska. Odrediti:
a) količinu toplote i zapreminski rad za svaki proces ponaosob,
b) promenu unutrašnje energije u procesu, i
c) prikazati proces u (p, v) dijagramu.
Rezultat: a) Q1,2 = 38 kJ Q 2,3 = 339 kJ W1,2 = 54.6 kJ W2,3 = 0 kJ

b) ΔU1,3 = 322.3kJ
28
3.10 U jednoj ekspanzionoj mašini, snage 140kW, politropski ekspandira idealna gasna
smeša, protoka 0.0195kmol/s, sastavljena iz ugljenmonoksida (CO) i metana (CH4).
Pri ekspanziji smeši se dovodi količina toplote od 1025.64kJ/kmol, pri čemu se
smeša ohladi za 200oC. Molski toplotni kapaciteti komponenata pri stalnom pritisku
su: CpCO = 29.12 kJ/kmolK i CpCH4 = 37.44kJ/kmolK. Nakon toga, smeša idealnih
gasova u hladnjaku se izobarski hladi do početne zapremine i temperature od
304.12K. Odredlti:
a) maseni protok smeše idealnih gasova,
b) početnu temperaturu smeše idealnih gasova,
c) promenu entalpije smeše idealnih gasova u procesu,
d) toplotnu snagu hladnjaka, i
e) prikazati proces u (p, v) dijagramu.
Rezultat: a) = 0.5 kg / s
m
b) T1 = 900 K
c) ΔH = −358 kW
1,3
d) = 238 kW
Q H
3.11 Rezervoar jednog pneumatskog postrojenja za pranje ima zapreminu 0.005m3.

Posle punjenja vodom vazduh u rezervoaru se nalazi na pritisku 0.412MPa i
temperaturi 20oC. Pri otvaranju ventila za vodu vazduh u rezervoaru ekspandira i
potiskuje vodu kroz crevo za pranje. Odrediti:
a) masu vazduha u rezervoaru,
b) odnos zapremine vode prema zapremini rezervoara pri izotermskoj ekspanziji
vazduha, pod pretpostavkom da u trenutku isticanja vode iz rezervoara pritisak
vazduha u njemu iznosi 0.118MPa,
c) zapreminski rad koji izvrši vazduh pri izotermskoj ekspanziji,
d) masu vode (ρw = 980kg/m3) u rezervoaru, ako je ekspanzija vazduha do pritiska
0.118MPa adijabatska,
e) prikazati promenu stanja vazduha u (p, v) dijagramu, i
f) u (p, v) dijagramu prikazati specifični zapreminski rad izotermske ekspanzije.
Rezultat: a) m v = 0.007 kg
b) Vw / V = 0.7136
c) W1,2 = 0.738 kJ
d) m w = 2.894 kg
3.12 Vazduh (idealan gas) početnog stanja 1(p1 = 7MPa, t1 = 20oC) se zagreva pri
stalnoj zapremini, a zatim se adijabatski širi do stanja 3(p3 = 0.1MPa, t3 = 20oC).
Odrediti:
a) osnovne veličine stanja na kraju izohorskog zagrevanja,
b) potrebnu specifičnu količinu toplote za zagrevanje,
c) specifični zapreminski rad adijabatske ekspanzije,
d) promenu specifične entalpije u procesu, i
e) prikazati proces u (p,v) dijagramu.
Rezultat: a) p 2 = 38.3MPa T2 = 1602.9 K v 2 = 0.012 m3 / kg

b) q1,2 = 1310 kJ / kg
c) ′ = 940 kJ / kg
W2,3
d) Δh1,3 = 0 kJ / kg
29
3.13 Do uređaja prikazanog na slici dovodi

se dvoatomni idealni gas parametara:
p1 = 0.4MPa i T1 = 600K. U hladnjaku
(H) se gas hladi izobarski do
temperature T2, a zatim adijabatski širi u
ekspanzionoj mašini (M) do pritiska
p3 = 0.1MPa i T3 = 296.1K. Deo protoka
gasa Δn po izlasku iz ekspanzione
mašine provodi se kroz hladnjak gde se
zagreva do temperature T4 = 487.3K.
Snaga ekspanzione mašine iznosi
100kW. Odrediti:
a) molski protok gasa,
b) toplotnu snagu hladnjaka,
c) promenu entalpije gasa u procesu, i
d) prikazati proces u (p, v) dijagramu.
Rezultat: a) n = 0.0239 kmol / s

b) Q = 111.3kW
H
c) = 108.6 kW
ΔH1,4
3.14 Dvoatomni idealni gas stanja

1(p1 = 0.1MPa, T1 = 290K),
protoka 0.2kg/s i molekulske
mase 29.1kg/kmol, podleže
politropskoj kompresiji bez
gubitaka u dvostepenoj protočnoj
idealnoj mašini. U cilindru niskog
pritiska (CNP) gas se sabija do
stanja 2(p2 = 0.4MPa, T2 = 370K).
U hladnjaku (H) gas se izobarski
hladi do T3 = 300K. U cilindru
visokog pritiska (CVP) gas
podleže kompresiji do stanja
4(p4 = 1.6MPa, T4 = 390K). Voda
(cw = 4.2kJ/kgK), kojom se hladi
gas, ide najpre kroz hladnjak gde
njena temperatura poraste za Δtw1 = tw2 - tw1 = 10oC, posle čega se protok vode
deli na dva jednaka dela, kojima se hlade cilindri. Celokupna količina toplote u
cilindrima i hladnjaku se predaje rashladnoj vodi. Odrediti:
a) toplotnu snagu hladnjaka,
b) maseni protok vode,
c) porast temperature vode u cilindru niskog, odnosno cilindru visokog pritiska,
d) snagu mašine,
e) promenu entalpije gasa u procesu, i
f) prikazati proces u (p, v) dijagramu.
Rezultat: a) = 14 kW
Q H
b) w = 0.333kg / s
m
c) Δt w 2 = t w 3 − t w 2 = 14.3 o C
Δt w 3 = t w 4 − t w 2 = 13.1 o C
d) P = 53.2 kW
e) ΔH = 20 kW
1,4
30
3.15 Idealna protočna mašina se sastoji iz cilindra

visokog pritiska (CVP) i cilindra niskog pritiska
(CNP). U mašinu ulazi idealni dvoatomni gas
stanja 1(p1 = 1MPa, T1 = 600K). Nakon
adijabatske ekspanzije u cilindru visokog
pritiska gas se izobarski zagreva u grejaču (G)
do temperature T3 = 600K, a potom se vrši
adijabatska ekspanzija gasa u cilindru niskog
pritiska do pritiska p4 = 0.1MPa. Odnos snaga
dobivenih u cilindru visokog i cilindru niskog
pritiska je 0.5. Ukupna snaga mašine iznosi
120kW. Odrediti:
a) osnovne veličine stanja idealnog gasa u
karakterističnim tačkama procesa,
b) protok idealnog gasa,
c) toplotnu snagu grejača, i
d) prikazati proces u (p, v) dijagramu.
Rezultat: a) p1 = 1MPa p 2 = 0.493MPa p3 = 0.493MPa p 4 = 0.1MPa

T1 = 600 K T2 = 490.2 K T3 = 600 K T4 = 380.4 K
m3 m3 m3 m3
v m1 = 4.99 v m2 = 8.27 v m3 = 10.12 v m4 = 31.71
kmol kmol kmol kmol
b) n = 0.01252 kmol / s
c) Q = 40 kW
G
31
4
4.. D
DRRU
UGGII P
PRRIIN
NCCIIP
PTTE
ERRM
MOOD
DIIN
NAAM
MIIK
KEE
4.1 U jednom zatvorenom sistemu, koji sadrži i okolinu

stalne temperature 20oC, nalazi se čelična
(cč = 0.5kJ/kgK) posuda mase 0.8kg sa 15kg vode
(cw = 4.2kJ/kgK) temperature 10oC i 1kg leda
(cL = 2.1kJ/kgK) temperature -5oC. Odrediti:
a) ravnotežnu temperaturu mešavine vode i leda u
posudi, ako u procesu mešanja vode i leda ne postoji
razmena toplote sa okolinom,
b) promenu entropije sistema kada se led pomeša sa vodom u posudi, a pritom ne
postoji razmena toplote sa okolinom,
c) količinu toplote koja se od okoline dovede posudi sa mešavinom vode i leda u
procesu uspostavljanja termodinamičke ravnoteže sa okolinom,
d) ukupnu promenu entropije sistema i dati komentar rešenja, i
e) gubitak radne sposobnosti.
Latentna toplota topljenja leda iznosi: rL = 333kJ/kg.
Rešenje:
a) Posuda i voda u njoj, pre ubacivanja leda, se nalaze u termodinamičkoj ravnoteži, odnosno
temperatura posude jednaka je temperaturi vode:
t p1 = t w1 = 10o C .
Kada se led ubaci u posudu sa vodom dolazi do razmene toplote sve do trenutka
uspostavljanja termodinamičke ravnoteže. Prema drugom principu termodinamike, toplota se uvek
prostire sa tela (sredine) više temperature ka telu (sredini) sa nižom temperaturom, sama od sebe.
Dakle, kako je tp1 = tw1 > tL1, što znači da u sistemu posuda – voda – led postoji termodinamička
neravnoteža, posuda i voda u njoj će zagrevati led sve do trenutka uspostavljanja termodinamičke
ravnoteže, kada je:
t rav = t p2 = t w 2 = t L2 .
Najpre treba utvrditi šta će se desiti sa ledom usled dovođenja toplote od posude i vode. U
zavisnosti od vrednosti količine toplote koja se dovede, led se najpre zagreva od početne
temperature tL1 = -5oC do temperature topljenja leda tL = 0oC, zatim se topi na tL = 0oC i nastala
voda zagreva od tL = 0oC do neke temperature tw.
Količina toplote potrebna za zagrevanje leda iznosi:
Q zL = m L ⋅ c L ⋅ (t L − t L1 ) = 1⋅ 2.1⋅ (0 − (−5)) = 10.5 kJ .
Količina toplote potrebna za topljenje leda iznosi:
Q tL = m L ⋅ rL = 1 ⋅ 333 = 333kJ .
Količina toplote potrebna za zagrevanje nastale vode:
Q zw = m L ⋅ c w ⋅ (t w − t L ) = 1⋅ 4.2 ⋅ (t w − 0) = 4.2 ⋅ t w .
Količina toplote koja se odvodi od posude i vode u njoj, početne temperature
tp1 = tw1 = 10oC, a da ne dođe do smrzavanja vode u posudi tsm = 0oC, iznosi:
Q w + Q p = m w ⋅ c w ⋅ (t w1 − t sm ) + m p ⋅ cč ⋅ (t p1 − t sm )
Q w + Q p = 15 ⋅ 4.2 ⋅ (10 − 0) + 0.8 ⋅ 0.5 ⋅ (10 − 0) = 634 kJ .
Kako je količina toplote koja može da se odvede od posude i vode u njoj, a da ne dođe do
smrzavanja vode, veća od količine toplote koja je potrebna za zagrevanje i topljenje leda, tj.:
32
Drugi princip termodinamike
Q w + Q p = 634 kJ > Q zL + Q tL = 343.5 kJ

zaključuje se da u ovom slučaju dolazi do zagrevanja leda, topljenja leda i zagrevanja nastale vode,
odnosno da će se termodinamička ravnoteža uspostaviti na temperaturi višoj od 0oC. Ravnotežna
temperatura iz bilansa energije iznosi:
m w ⋅ c w ⋅ (t w1 − t rav ) + m p ⋅ cč ⋅ (t p1 − t rav ) = m L ⋅ cL ⋅ (t L − t L1 ) + m L ⋅ rL + m L ⋅ c w ⋅ (t rav − t L )
15 ⋅ 4.2 ⋅ (10 − t rav ) + 0.8 ⋅ 0.5 ⋅ (10 − t rav ) = 1⋅ 2.1⋅ (0 − (−5)) + 1⋅ 333 + 1⋅ 4.2 ⋅ (t rav − 0)
t rav = 4.3 o C .
b) Promena entropije sistema posuda – voda – led iznosi:
ΔSsist,1 = ΔSp + ΔSw + ΔSL = ΔSp + ΔSw + ΔSzL + ΔStL + ΔSzw
Trav T T m ⋅r T
ΔSsist,1 = m p ⋅ cč ⋅ ln + m w ⋅ c w ⋅ ln rav + m L ⋅ c L ⋅ ln L + L L + m L ⋅ c w ⋅ ln rav
Tp1 Tw1 TL1 TL TL
277.3 277.3 273 1⋅ 333 277.3
ΔSsist,1 = 0.8 ⋅ 0.5 ⋅ ln + 15 ⋅ 4.2 ⋅ ln + 1 ⋅ 2.1⋅ ln + + 1⋅ 4.2 ⋅ ln
283 283 268 273 273
kJ
ΔSsist,1 = −0.0081 − 1.2819 + 0.0388 + 1.2198 + 0.0656 = 0.0342 .
K
c) U procesu uspostavljanja termodinamičke ravnoteže sa okolinom zagreva se posuda sa
celokupnom količinom vode (masa vode i masa istopljenog leda) od ravnotežne temperature
trav = 4.3oC do temperature okoline to = 20oC (nova ravnotežna temperatura), usled razmene toplote
sa okolinom, tako da količina toplote koja se odvede od okoline iznosi:
Qo = −[(m w + m L ) ⋅ c w ⋅ (t o − t rav ) + m p ⋅ cč ⋅ (t o − t rav )]
Qo = −[(15 + 1) ⋅ 4.2 ⋅ (20 − 4.3) + 0.8 ⋅ 0.5 ⋅ (20 − 4.3)] = −1061.3kJ
pri čemu znak (-) ukazuje da se radi o odvedenoj toploti od okoline.
d) Ukupna promena entropije sistema posuda – voda – led – okolina iznosi:
ΔSsist = ΔSsist,1 + ΔSz,wL + ΔSz,p + ΔSo
To T Q
ΔSsist = ΔSsist,1 + (m w + m L ) ⋅ c w ⋅ ln + m p ⋅ cč ⋅ ln o + o
Trav Trav To
293 293 −1061.3
ΔSsist = 0.0342 + (15 + 1) ⋅ 4.2 ⋅ ln + 0.8 ⋅ 0.5 ⋅ ln +
277.3 277.3 293
kJ
ΔSsist = 0.0342 + 3.7009 + 0.0220 − 3.6222 = 0.1349 .
K
Prema drugom principu termodinamike promena entropije sistema mora biti:
ΔS ≥ 0
sist
gde se znak jednakosti odnosi na povratne promene stanja. Pošto je u zadatku dobivena pozitivna
vrednost promene entropije sistema, što ukazuje da je opisani proces kao i svi drugi procesi u
prirodi nepovratan proces, to znači da se ovaj proces ne protivi drugom principu termodinamike i
može se ostvariti u našim uslovima.
e) Gubitak radne sposobnosti (eksergije) iznosi:
ΔWg = To ⋅ ΔSsist = 293 ⋅ 0.1349 = 39.5 kJ .
33
4.2 U kalorimetarskom sudu, zanemarljivog toplotnog kapaciteta, nalazi se 0.3kg neke

tečnost početne temperature 290K i stalnog toplotnog kapaciteta 4.2kJ/kgK. U sud
je unet bakarni uzorak mase 0.15kg i početne temperature 373K. Zavisnost
toplotnog kapaciteta za bakar, od temperature, data je izrazom:
⎡ kJ ⎤
⎥ , T [ K ] , A = 0.387 , B = 0.659 ⋅10 )
−4
cb = A + B ⋅ T ( cb ⎢
⎣ kg K ⎦
Tokom uspostavljanja termodinamičke ravnoteže u kalorimetru, okolini, stalne
temperature 283K, predato je 5% od količine toplote koju je predao bakarni uzorak.
Odrediti:
a) ravnotežnu temperaturu u kalorimetru,
b) količinu toplote koja se odvede u okolinu, i
c) promenu entropije sistema do trenutka uspostavljanja termodinamičke ravnoteže u
kalorimetarskom sudu.
Rešenje:
a) Obzirom da u sistemu postoji termodinamička neravnoteža,
tada kad se uzorak bakra početne temperature Tb1 = 373K unese u
sud sa hladnijom tečnošću početne temperature Tt1 = 290K dolazi do
razmene toplote, sve do trenutka uspostavljanja termodinamičke
ravnoteže. Uzorak bakra se hladi, a tečnost u sudu zagreva.
Istovremeno, kako postoji i termodinamička neravnoteža sa
okolinom temperature To = 283K, pri čemu je temperatura okoline
niža od temperature tečnosti i temperature uzorka bakra, deo toplote
koju oslobodi uzorak bakra (toplotni izvor) se predaje okolini
(toplotni ponor).
Iz bilansa energije se određuje ravnotežna temperatura:
Q b = Q t + Qo
Q b = Q t + 0.05 ⋅ Q b
0.95 ⋅ Q b = Q t
Trav
0.95 ⋅ m b ⋅ c b | ⋅ (Tb1 − Trav ) = m t ⋅ c t ⋅ (Trav − Tt1 )
Tb1
pri čemu je:

T T
Trav
1 rav
1 rav
cb | = ⋅ ∫ c b (T) ⋅ dT = ⋅ ∫ (A + B ⋅ T) ⋅ dT
Tb1 Trav − Tb1 Tb1 Trav − Tb1 Tb1
Trav
1 ⎡ 2
Trav − Tb12 ⎤ Trav + Tb1
cb | = ⋅ ⎢ A ⋅ (Trav − Tb1 ) + B ⋅ ⎥ = A + B⋅
Tb1 Trav − Tb1 ⎣ 2 ⎦ 2
tako da je:
Trav + Tb1
0.95 ⋅ m b ⋅ (A + B ⋅ ) ⋅ (Tb1 − Trav ) = m t ⋅ c t ⋅ (Trav − Tt1 )
2
A m ct A m ct
2
Trav + 2⋅( + t ⋅ ) ⋅ Trav − (Tb12 + 2 ⋅ ⋅ Tb1 + 2 ⋅ t ⋅ ⋅ Tt1 ) = 0
B m b 0.95 ⋅ B B m b 0.95 ⋅ B
0.387 0.3 4.2 0.387
2
Trav + 2⋅( −4
+ ⋅ −4
) ⋅ Trav − (3732 + 2 ⋅ ⋅ 373 +
0.659 ⋅10 0.15 0.95 ⋅ 0.659 ⋅10 0.659 ⋅10−4
0.3 4.2
+2 ⋅ ⋅ ⋅ 290) = 0
0.15 0.95 ⋅ 0.659 ⋅10−4
2
Trav + 2.8009424 ⋅105 ⋅ Trav − 8.23413 ⋅107 = 0 .
34
Rešenja kvadratne jednačine su:

Trav1 = 293.67 K
Trav2 = −2.804 ⋅105 K
pri čemu je ravnotežna temperatura (fizički realno rešenje):
Trav = 293.67 K .
b) Količina toplote koju primi tečnost u sudu:
Q t = m t ⋅ c t ⋅ (Trav − Tt1 ) = 0.3 ⋅ 4.2 ⋅ (293.67 − 290) = 4.624 kJ
a količina toplote koja se odvede od bakra:
Q 4.624
Qb = − t = − = −4.867 kJ
0.95 0.95
tako da je količina toplote koja se odvede u okolinu:
Qo = 0.05 ⋅ Q b = 0.05 ⋅ 4.867 = 0.243kJ .
c) Promena entropije sistema iznosi:
ΔSsist = ΔSb + ΔSt + ΔSo
T T Q
ΔSsist = m b ⋅ c b ⋅ ln rav + m t ⋅ c t ⋅ ln rav + o
Tb1 Tt1 To
293.67 293.67 0.243
ΔSsist = 0.15 ⋅ 0.409 ⋅ ln + 0.3 ⋅ 4.2 ⋅ ln +
373 290 283
kJ
ΔSsist = −0.01467 + 0.01585 + 0.00086 = 0.002
K
pri čemu je toplotni kapacitet uzorka bakra:
Trav
Trav + Tb1 293.67 + 373 kJ
cb | = A + B ⋅ = 0.387 + 0.659 ⋅10−4 ⋅ = 0.409 .
Tb1 2 2 kg K
4.3 Kiseonik (idealan gas) početnog stanja 1(p1 = 2MPa, T1 = 500K), masenog protoka
0.2kg/s, menja stanje po:
politropi sa eksponentom n = 1.25,
adijabati,
izotermi,
izobari,
do pet puta veće zapremine ili po izohori do dvostruko manjeg pritiska u odnosu na
početno stanje. Odrediti:
a) promenu entropije za date promene stanja,
b) prikazati promene stanja gasa u (p, v) i (T, s) dijagramima, i
c) u (T, s) dijagramu prikazati specifičnu količinu toplote koja se razmeni pri
izotermskoj promeni stanja.
Rešenje:
a) Specifična zapremina kiseonika u početnom stanju:
R ⋅ T1 260 ⋅ 500 m3
v1 = = = 0.065 .
p1 2 ⋅106 kg
J
pri čemu je gasna konstanta za kiseonik (Tabela 2): R = 260 .
kg K
35
Specifična zapremina kiseonika na kraju politropske, adijabatske, izotermske i izobarske

promene stanja je:
m3
v 2 = 5 ⋅ v1 = 5 ⋅ 0.065 = 0.325 .
kg
Politropska promena stanja

Iz jednačine politropske promene stanja se nalazi pritisak kiseonika na kraju procesa:
p1 ⋅ v1n = p 2 ⋅ v n2
v 0.065 1.25
p 2 = p1 ⋅ ( 1 ) n = 2 ⋅ ( ) = 0.2675 MPa
v2 0.325
a iz osnovne jednačine stanja temperatura kiseonika na kraju procesa:
p 2 ⋅ v 2 0.2675 ⋅106 ⋅ 0.325
T2 = = = 334.37 K .
R 260
Prema drugom principu termodinamike:
δq n−κ
ds = i kako je: δq = c ⋅ dT = c v ⋅ ⋅ dT
T n −1
dobija se:
n − κ dT
ds = c v ⋅ ⋅
n −1 T
odnosno nakon integraljenja:
T2
n − κ dT
Δs1,2 = s 2 − s1 = ∫ c v ⋅ ⋅ .
T1
n −1 T
Ukoliko toplotni kapacitet gasa ne zavisi od temperature, tada je promena specifične
entropije pri politropskoj promeni stanja:
n−κ T
Δs1,2 = s 2 − s1 = c v ⋅ ⋅ ln 2
n −1 T1
odnosno (korišćenjem jednačine politropske promene stanja i jednačine stanja):
T2 p p2 v T2 v
Δs1,2 = c p ⋅ ln − R ⋅ ln 2 Δs1,2 = c v ⋅ ln − c p ⋅ ln 2 Δs1,2 = c v ⋅ ln + R ⋅ ln 2 .
T1 p1 p1 v1 T1 v1
Promena ukupne entropije kiseonika pri politropskoj promeni stanja iznosi:
n−κ T 1.25 − 1.4 334.73 kW
ΔS 1,2 = m
⋅ Δs1,2 = m
⋅ cv ⋅ ⋅ ln 2 = 0.2 ⋅ 0.65 ⋅ ⋅ ln = 0.0313
n −1 T1 1.25 − 1 500 K
pri čemu su maseni toplotni kapaciteti za kiseonik pri stalnoj zapremini i stalnom pritisku
kJ kJ
(Tabela 2): c v = 0.65 , c p = 0.91 , a eksponent adijabate (Tabela 1): κ = 1.4 .
kg K kg K
Adijabatska promena stanja, n = κ

Iz jednačine adijabatske promene stanja se nalazi pritisak kiseonika na kraju procesa:
p1 ⋅ v1κ = p 2 ⋅ v 2κ
v 0.065 1.4
p 2 = p1 ⋅ ( 1 ) κ = 2 ⋅ ( ) = 0.2101MPa
v2 0.325
36
a iz osnovne jednačine stanja temperatura kiseonika na kraju procesa:

p 2 ⋅ v 2 0.2101⋅106 ⋅ 0.325
T2 = = = 262.65 K .
R 260
δq
ds =
T
i kako je za adijabatsku promenu stanja:
δq = 0
dobija se:
ds = 0
s = const
što znači da je promena specifične entropije pri adijabatskoj promeni stanja:
Δs1,2 = s 2 − s1 = 0 .
Ovakva adijabatska promena stanja, smatra se idealnom i naziva se izentropa (s = const).
Izotermska promena stanja, n = 1

Za izotermsku (T1 = T2) promenu stanja pritisak kiseonika na kraju procesa je:
R ⋅ T2 260 ⋅ 500
p2 = = = 0.4 ⋅106 Pa = 0.4 MPa .
v2 0.325
δq = T ⋅ ds
s2
q1,2 = ∫ T ⋅ ds
s1
i kako je promena stanja gasa izotermska, T = const, to je:

s2
q1,2 = T ⋅ ∫ ds = T ⋅ (s 2 − s1 ) = T ⋅ Δs1,2
s1
tako da je promena specifične entropije kiseonika:

q1,2 v2 p
Δs1,2 = = R ⋅ ln = R ⋅ ln 1
T v1 p2
a promena ukupne entropije:
v p 2 kW
ΔS 1,2 = m
⋅ Δs1,2 = m
⋅ R ⋅ ln 2 = m
⋅ R ⋅ ln 1 = 0.2 ⋅ 0.260 ⋅ ln = 0.0837 .
v1 p2 0.4 K
Izobarska promena stanja, n = 0

Za izobarsku (p1 = p2) promenu stanja temperatura kiseonika na kraju procesa je:
p 2 ⋅ v 2 2 ⋅106 ⋅ 0.325
T2 = = = 2500 K .
R 260
37

δq = T ⋅ ds
i kako je za izobarsku promenu stanja:
δq = c p ⋅ dT
to je:
T ⋅ ds = c p ⋅ dT
a nakon integraljenja:
T2
dT
Δs1,2 = s 2 − s1 = ∫ c p ⋅ .
T1
T
Ukoliko toplotni kapacitet gasa pri stalnom pritisku ne zavisi od temperature, tada je
promena specifične entropije pri izobarskoj promeni stanja:
T
Δs1,2 = s 2 − s1 = c p ⋅ ln 2
T1
T 2500 kW
ΔS 1,2 = m
⋅ Δs1,2 = m
⋅ c p ⋅ ln 2 = 0.2 ⋅ 0.91⋅ ln = 0.2929 .
T1 500 K
Izohorska promena stanja, n = ±∞

Pritisak kiseonika na kraju procesa:
p 2
p 2 = 1 = = 1MPa .
2 2
Za izohorsku (v1 = v2) promenu stanja temperatura kiseonika na kraju procesa je:
p 2 ⋅ v 2 1⋅106 ⋅ 0.065
T2 = = = 250 K .
R 260
δq = T ⋅ ds
i kako je za izohorsku promenu stanja:
δq = c v ⋅ dT
to je:
T ⋅ ds = c v ⋅ dT
a nakon integraljenja:
T2
dT
Δs1,2 = s 2 − s1 = ∫ c v ⋅ .
T1
T
Ukoliko toplotni kapacitet gasa pri stalnoj zapremini ne zavisi od temperature, tada je
promena specifične entropije pri izohorskoj promeni stanja:
T
Δs1,2 = s 2 − s1 = c v ⋅ ln 2
T1
T 250 kW
ΔS 1,2 = m
⋅ Δs1,2 = m
⋅ c v ⋅ ln 2 = 0.2 ⋅ 0.65 ⋅ ln = −0.0901 .
T1 500 K
38
b) Promene stanja kiseonika su prikazane u (p, v) i (T, s) dijagramima.

c) U (T, s) dijagramu je prikazana specifična količina toplote koja se razmeni pri izotermskoj
promeni stanja kiseonika.
Politropska ekspanzija kiseonika
Izentropska (idealna adijabatska) ekspanzija kiseonika
Izotermska ekspanzija kiseonika
Izobarsko zagrevanje kiseonika
39
Izohorsko hlađenje kiseonika
4.4 Vazduh (idealan gas) početnog stanja 1(p1 = 1MPa, T1 = 600K) ekspandira
adijabatski u ekspanzionoj mašini sa izentropskim stepenom dobrote ekspanzije
0.8 do pritiska od 0.1MPa. Protok azota iznosi 0.5kg/s. Odrediti:
a) teorijsku i stvarnu snagu ekspanzione mašine, i
b) prikazati promenu stanja u (T, s) dijagramu.
Rešenje:
a) Izentropski stepen dobrote ekspanzije predstavlja b) Promena stanja vazduha u
odnos stvarnog i teorijskog toplotnog pada u ekspanzionoj (T, s) dijagramu
mašini, odnosno odnos stvarno dobivenog tehničkog rada
pri realnoj adijabatskoj ekspanziji (1-2) i teorijskog
tehničkog rada koji bi se dobio pri idealnoj adijabatskoj -
izentropskoj (1-2t) ekspanziji vazduha:
W W′ T −T
ηEM = t1,2 = t1,2 = 1 2
′
Wt1,2t Wt1,2t T1 − T2t
pri čemu se teorijsko stanje 2t nalazi na istoj izobari kao i
stvarno stanje 2, tj.: p2t = p2. U toplotnom (T, s) dijagramu
stvarno stanje 2 uvek se nalazi desno u odnosu na
teorijsko stanje 2t.
Iz jednačine za idealnu adijabatsku - izentropsku promenu stanja (1-2t):
p11− κ ⋅ T1κ = p12− κ ⋅ T2tκ
određuje se temperatura vazduha u teorijskom stanju 2t:
p1 1−κκ 1 1−1.41.4
T2t = T1 ⋅ ( ) = 600 ⋅ ( ) = 310.77 K
p2 0.1
J
pri čemu su eksponent adijabate i gasna konstanta za vazduh (Tabele 1 i 2): κ = 1.4 , R = 287 .
kg K
Temperatura vazduha u stvarnom stanju 2:
T2 = T1 − ηEM ⋅ (T1 − T2t ) = 600 − 0.8 ⋅ (600 − 310.77) = 368.62 K .
Teorijska snaga ekspanzione mašine je:
R⋅κ 0.287 ⋅1.4
PEM,t = W ′
t1,2t = m ⋅ Wt1,2t = m ⋅
⋅ (T1 − T2t ) = 0.5 ⋅ ⋅ (600 − 310.77) = 145.3kW
κ −1 1.4 − 1
a stvarna snaga:
=m R⋅κ
PEM = W t1,2
′ =m
⋅ Wt1,2 ⋅ ⋅ (T1 − T2 ) = ηEM ⋅ PEM,t = 0.8 ⋅145.3 = 116.2 kW .
κ −1
40
4.5 Azot (idealan gas), mase 10 kg, početnog stanja 1(p1 = 0.24MPa, t1 = 1oC), se
pravim povratnim promenama stanja zagreva do temperature od 7oC. Od okoline
stalne temperature 20oC, azotu se u datom procesu dovode 82.782kJ/kg toplote.
Odrediti:
a) pritisak azota na kraju procesa,
b) gubitak radne sposobnosti, i
c) prikazati proces u (T, s) dijagramu.
Rešenje:
a) Prave povratne promene stanja su izentropa i c) Proces u (T, s) dijagramu
izoterma okoline. Kako je temperatura okoline To = 293K
viša od početne T1 = 274K i krajnje temperature T = 280K
gasa u procesu i kako je promena stanja samo po izotermi
okoline prava povratna promena stanja, to da bi se ostvario
dati proces je neophodno ostvariti sledeće promene stanja:
(1-2) izentropska kompresija od početne
temperature do temperature okoline,
(2-3) izotermska ekspanzija na temperaturi
okoline, i
(3-4) izentropska ekspanzija od temperature
okoline do krajnje temperature.
Iz jednačine za izentropsku promenu stanja (1-2):
p11− κ ⋅ T1κ = p12− κ ⋅ Toκ
određuje se pritisak azota nakon izentropske kompresije:
T1 1−κκ 274 1−1.41.4
p 2 = p1 ⋅ ( ) = 0.24 ⋅ ( ) = 0.3035 MPa
To 293
pri čemu je eksponent adijabate za azot (Tabela 1): κ = 1.4 .
Obzirom da pri izentropskoj kompresiji (1-2) i izentropskoj ekspanziji (3-4) gasa ne dolazi
do razmene toplote:
q1,2 = q 3,4 = 0
to znači da se toplota dovodi azotu od okoline pri izotermskoj ekspanziji (2-3), tako da je pritisak
azota na kraju izotermske ekspanzije:
v3 p
q o = q 2,3 = R ⋅ To ⋅ ln = R ⋅ To ⋅ ln 2
v2 p3
p2 0.3035
p3 = q 2,3
= 82.782⋅103
= 0.1172 MPa
e R ⋅To e 297⋅293
J
pri čemu je gasna konstanta za azot (Tabela 2): R = 297 .
kg K
Iz jednačine za izentropsku promenu stanja (3-4):
p13− κ ⋅ Toκ = p14− κ ⋅ T4κ
određuje se pritisak azota na kraju procesa:
To 1−κκ 293 1−1.41.4
p 4 = p3 ⋅ ( ) = 0.1172 ⋅ ( ) = 0.1MPa .
T4 280
41
b) Gubitak radne sposobnosti iznosi:

ΔWg = To ⋅ ΔSsist = To ⋅ (ΔSRM + ΔSo ) = To ⋅ (ΔS1,2 + ΔS2,3 + ΔS3,4 + ΔSo ) = To ⋅ (ΔS2,3 + ΔSo )
p 2 Q 2,3 p m ⋅ q 2,3
ΔWg = To ⋅ (m ⋅ R ⋅ ln + ) = To ⋅ (m ⋅ R ⋅ ln 2 + )
p3 To p3 To
0.3035 10 ⋅ 82.782
ΔWg = 293 ⋅ (10 ⋅ 0.297 ⋅ ln + ) = 1656 kJ .
0.1172 293
4.6 Idealan gas ostvaruje teorijski desnokretni kružni ciklus koji se sastoji od
adijabatske kompresije (1-2) sa dvostrukom promenom apsolutne temperature i
izentropskim stepenom dobrote kompresije 0.9, izotermske ekspanzije (2-3) do
početnog pritiska, adijabatske ekspanzije (3-4) sa izentropskim stepenom dobrote
ekspanzije 0.931 i izotermske kompresije (4-1) do početnog stanja. Odrediti:
a) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa,
b) prikazati ciklus u (T, s) dijagramu, i
c) u (T, s) dijagramu prikazati koristan rad ciklusa.
Rešenje:
a) Termodinamički stepen iskorišćenja predstavlja odnos koristnog rada ciklusa (korisne
toplote ciklusa) i toplote koja se dovede radnom telu koje obavlja ciklus:
W W Q
Q W′ q q + qo q
ηt = k = k = k = k = k = k = d = 1− o
Q dQ Q d Q d q d q q
d d q d d
pri čemu je koristan rad ciklusa jednak iskorišćenoj količini toplote:

Wk′ = q k = ∑ Wti,′ j = ∑ Wi,′ j = ∑ q i, j = q d + q o = q d − q o
gde je qd zbir svih specifičnih količina toplote koje se dovode radnom telu, a qo zbir svih specifičnih
količina toplote koje se odovode od radnog tela u ciklusu.
Obzirom da je za adijabatsku kompresiju (1-2) i adijabatsku ekspanziju (3-4):
q1,2 = q 3,4 = 0
i kako je za izotermsku ekspanziju (2-3):
v p
q 2,3 = R ⋅ T2 ⋅ ln 3 = R ⋅ T2 ⋅ ln 2
v2 p3
odnosno izotermsku kompresiju (4-1):
v p
q 4,1 = R ⋅ T1 ⋅ ln 1 = R ⋅ T1 ⋅ ln 4
v4 p1
to je specifičan koristan rad ciklusa (specifična korisna količina toplote):
p p
Wk′ = q k = ∑ q i, j = q1,2 + q 2,3 + q 3,4 + q 4,1 = R ⋅ T2 ⋅ ln 2 + R ⋅ T1 ⋅ ln 4
p3 p1
pri čemu je prema tekstu zadatka: T4 = T1 , T2 = 2 ⋅ T1 = T3 , p3 = p1
pa je:
p p
Wk′ = 2 ⋅ R ⋅ T1 ⋅ ln 2 + R ⋅ T1 ⋅ ln 4
p1 p1
odnosno:
p2 p
Wk′ = R ⋅ T1 ⋅ (2 ⋅ ln + ln 4 ) .
p1 p1
42
Prema drugom principu termodinamike je: b) Ciklus u (T, s) dijagramu

δq
ds =
T
i obzirom na dogovor da je količina toplote koja se
dovodi radnom telu po brojnoj vrednosti pozitivna, a
kada se odvodi od radnog tela negativna, nameće se
zaključak da dovedena količina toplote dovodi do
porasta entropije Δs1,2 = s 2 − s1 > 0 , a odvedena količina
toplote do smanjenja entropije Δs1,2 = s 2 − s1 < 0 u
procesu.
Kako se pri izotermskoj ekspanziji (2-3)
smanjuje pritisak gasa ( p 2 > p3 ) analizom izraza za c) Specifičan koristan rad
specifičnu količinu toplote, zaključuje se da je (specifična korisna toplota)
specifična količina toplote koja se razmeni pri ciklusa predstavljen je šrafiranom
izotermskoj ekspanziji po brojnoj vrednosti pozitivna, površinom u (T, s) dijagramu
odnosno radi se o dovedenoj količini toplote:
p p
q d = q 2,3 = R ⋅ T2 ⋅ ln 2 = 2 ⋅ R ⋅ T1 ⋅ ln 2 .
p3 p1
Pri izotermskoj kompresiji (4-1) raste pritisak gasa ( p 4 < p1 ) pa je:
p
ln 4 < 0
p1
što znači da je specifična količina toplote koja se razmeni pri izotermskoj kompresiji po brojnoj
vrednosti negativna, odnosno radi se o odovedenoj količini toplote:
p
q o = q 3,4 = R ⋅ T1 ⋅ ln 4 .
p1
Dakle, termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa jednak je:
p p p p p
R ⋅ T1 ⋅ (2 ⋅ ln 2 + ln 4 ) 2 ⋅ ln 2 + ln 4 ln 4
W′ p1 p1 p1 p1 p1
ηt = k = = = 1+ .
qd p2 p2 p2
2 ⋅ R ⋅ T1 ⋅ ln 2 ⋅ ln 2 ⋅ ln
p1 p1 p1
Izentropski stepen dobrote kompresije je definisan odnosom teorijski uloženog tehničkog
rada pri idealnoj adijabatskoj – izentropskoj (1-2t) kompresiji i stvarno uloženog tehničkog rada pri
realnoj adijabatskoj kompresiji (1-2) gasa u kompresionoj mašini:
W T −T
ηK = t1,2t = 2t 1

Wt1,2 T2 − T1
tako da je:
T2t − T1 T2t
ηK = odakle je: = 1 + ηK .
2 ⋅ T1 − T1 T1
Iz jednačine za izentropsku promenu stanja (1-2t):
p11− κ ⋅ T1κ = p12− κ ⋅ T2tκ
nalazi se:
p2 T2t κκ−1 p2 κ
=( ) odnosno: = (1 + ηK ) .
κ −1
p1 T1 p1
43
Iz izraza za izentropski stepen dobrote ekspanzije:

W T −T
ηE = t3,4 = 3 4
W T3 − T4t
t3,4t
nalazi se:
2 ⋅ T1 − T1 T4t 1
ηE = odnosno: = 2− .
2 ⋅ T1 − T4t T1 ηE
Iz jednačine za izentropsku promenu stanja (3-4t):
p13− κ ⋅ T3κ = p14− κ ⋅ T4tκ odnosno: p11− κ ⋅ (2 ⋅ T1 ) κ = p14− κ ⋅ T4tκ
nalazi se:
p4 1 T κ p4 1 κκ−1
= ( ⋅ 4t ) κ −1 odnosno: = (1 − )
p1 2 T1 p1 2 ⋅ ηE
tako da je:
κ
1 κ −1 1 1
ln(1 − ) ln(1 − ) ln(1 − )
2 ⋅ ηE 2 ⋅ ηE 2 ⋅ 0.931
ηt = 1 + = 1+ = 1+ = 0.4 .
κ
2 ⋅ ln(1 + ηK ) 2 ⋅ ln(1 + 0.9)
2 ⋅ ln(1 + ηK ) κ −1
4.7 Idealan gas (κ = 1.4) obavlja:

- u motoru sa unutrašnjim sagorevanjem - gasnoj turbini:
Otto-ov ili u Joule-ov
Diesel-ov Humphrey-ov
teorijski desnokretni kružni ciklus. U svim ciklusima su ista stanja gasa na početku
kompresije i početku ekspanzije. Odnos stepena kompresije za Otto-ov i Diesel-ov
ciklus iznosi 0.6666. Minimalna temperatura gasa u svim ciklusima je 300K, a
maksimalna 1200K. Prikazati cikluse u (p,v) i (T,s) dijagramima i odrediti:
a) temperature gasa u karakterističnim tačkama ciklusa i termodinamičke stepene
iskorišćenja ciklusa, i
b) uporediti termodinamičke stepene iskorišćenja datih ciklusa sa termodinamičkim
stepenom iskorišćenja idealnog Carnot-ovog ciklusa.
Rešenje:
a) Da bi se tekst zadatka potpuno razumeo svi ciklusi su najpre prikazani u (p, v) i (T, s)
dijagramima.
44
Otto-ov i Diesel-ov ciklus

Teorijski Otto-ov ciklus se sastoji iz dve izentrope i dve izohore, a teorijski Diesel-ov ciklus
iz dve izentrope, izobare i izohore. Razlika između ova dva ciklusa je u načinu zagrevanja gasa.
Minimalna temperatura gasa je u početnom stanju, a maksimalna temperatura na kraju procesa
zagrevanja, tj.:
T1 = Tmin = 300 K T3 = Tmax = 1200 K .
Stepen kompresije predstavlja odnos početne i krajnje zapremine pri kompresiji gasa, tako
da je:
v1 v1
εO = εD =
v 2O v 2D
pa je:
v1
ε O v 2O v 2D
= = .
εD v1 v 2O
v 2D
Iz jednačine za izobarsku promenu stanja (2D-3) (izobarsko zagrevanje) u Diesel-ovom
ciklusu dobija se:
T2D T3 v 2D T2D
= odnosno ( v3 = v 2O ): =
v 2D v3 v 2O T3
pa je:
T2D v 2D ε O
= =
T3 v 2O ε D
odnosno:
εO
T2D = ⋅ T3 = 0.6666 ⋅1200 = 800 K .
εD
Obzirom da radno telo obavlja kružni ciklus, to je promena specifične entropije radnog tela:
Δs RM = 0
odnosno:
T3 T T3 T
Δs RM,O = c v ⋅ ln + c v ⋅ ln 1 = 0 Δs RM,D = c p ⋅ ln + c v ⋅ ln 1 = 0
T2O T4O T2D T4D
tako da je:
T3 T4O T3 κ T4D
= ( ) =
T2O T1 T2D T1
odnosno (T4O = T4D):
T3 T T T
= ( 3 ) κ = 4O = 4D
T2O T2D T1 T1
pa je temperatura gasa nakon izentropske kompresije u Otto-ovom ciklusu:
T3 1200
T2O = = = 680.23K
T3 κ 1200 1.4
( ) ( )
T2D 800
45
a temperatura gasa nakon izentropske ekspanzije:

T 1200
T4O = T4D = 3 ⋅ T1 = ⋅ 300 = 529.24 K .
T2O 680.23
Iz jednačine za izentropsku promenu stanja (1-2O):
T1 ⋅ v1κ −1 = T2O ⋅ v 2O
κ −1
nalazi se stepen kompresije za Otto-ov ciklus:

v1 T 1
680.23 1.41−1
εO = = ( 2O ) κ −1 = ( ) = 7.74 .
v 2O T1 300
Na isti način se nalazi stepen kompresije za Diesel-ov ciklus, ili:
εO 7.74
εD = = = 11.61 .
0.6666 0.6666
Termodinamički stepen iskorišćenja Otto-ovog ciklusa, u kome se toplota dovodi (2O-3) i
odvodi (4O-1) po izohorskim promenama stanja, je:
qo c ⋅ (T − T ) T −T 1
ηtO = 1 − = 1 − v 4O 1 = 1 − 4O 1 = 1 − κ −1
qd c v ⋅ (T3 − T2O ) T3 − T2O εO
1
ηtO = 1 − = 0.559 .
7.741.4−1
Termodinamički stepen iskorišćenja Diesel-ovog ciklusa u kome se toplota dovodi (2D-3) po
izobari, a odvodi (4D-1) po izohori, je:
qo c v ⋅ (T4D − T1 ) 1 T4D − T1 1 ψκ −1
ηtD = 1 − = 1− = 1− ⋅ = 1− ⋅
qd c p ⋅ (T3 − T2D ) κ T3 − T2D κ ⋅ ε Dκ −1 ψ − 1
1 529.24 − 300
ηtD = 1 − ⋅ = 0.591
1.4 1200 − 800
v3
gde ψ = predstavlja stepen predekspanzije.
v 2D
Joule-ov ciklus
Teorijski Joule-ov ciklus se sastoji iz dve izentrope i dve izobare. Temperature u
karakterističnim tačkama ciklusa su:
T1 = Tmin = 300 K T2J = T2D = 800 K T3 = Tmax = 1200 K .
Kako je promena specifične entropije radnog tela:
Δs RM = 0
odnosno:
T3 T
Δs RM,O = c p ⋅ ln + c p ⋅ ln 1 = 0
T2J T4J
dobija se:
T3 T4J
=
T2J T1
pa je temperatura gasa nakon izentropske ekspanzije u Joule-ovom ciklusu:
T 1200
T4J = T1 ⋅ 3 = 300 ⋅ = 450 K .
T2J 800
46
Termodinamički stepen iskorišćenja Joule-ovog ciklusa u kome se toplota dovodi (2J-3) i

odvodi (4J-1) po izobarskim promenama stanja, je:
qo c ⋅ (T − T ) T −T T 1
ηtJ = 1 − = 1 − p 4J 1 = 1 − 4J 1 = 1 − 1 = 1 − κ −1
qd c p ⋅ (T3 − T2J ) T3 − T2J T2J εJ
300
ηtJ = 1 − = 0.625
800
v
pri čemu ε J = ε D = 1 predstavlja stepen kompresije za Joule-ov ciklus.
v 2J
Humphrey-ov ciklus
Teorijski Humphrey-ov ciklus se sastoji iz dve izentrope, izohore i izobare. Temperature u
karakterističnim tačkama ciklusa su:
T1 = Tmin = 300 K T2H = T2O = 680.23K T3 = Tmax = 1200 K T4H = T4J = 450 K .
Termodinamički stepen iskorišćenja Humphrey-ovog ciklusa u kome se toplota dovodi
(2H-3) po izohori i odvodi (4H-1) po izobari, je:
1
qo c p ⋅ (T4H − T1 ) T −T κ π κ −1
ηtH = 1 − = 1− = 1 − κ ⋅ 4H 1 = 1 − κ −1 ⋅ H
qd c v ⋅ (T3 − T2H ) T3 − T2H εH πH −1
450 − 300
ηtH = 1 − 1.4 ⋅ = 0.596
1200 − 680.23
v p
pri čemu je ε H = ε O = 1 stepen kompresije, a π H = 3 stepen porasta pritiska.
v 2H p2
b) Carnot-ov ciklus
Carnot-ov ciklus se sastoji iz dve izentrope i dve izoterme, pri čemu je:
T1 = T4 = Tmin = 300 K T2 = T3 = Tmax = 1200 K
Termodinamički stepen iskorišćenja Carnot-ovog ciklusa u kome se toplota dovodi (2-3) i
odvodi (4-1) po izotermskim promenama stanja, je:
v v
R ⋅ Tmin ⋅ ln 4 Tmin ⋅ ln 4
q v1 v1
ηtC = 1 − o = 1 − = 1− .
qd v3 v3
R ⋅ Tmax ⋅ ln Tmax ⋅ ln
v2 v2
Kako je promena specifične
entropije radnog tela ( Δs RM = 0 ):
v3 v
Δs RM,O = R ⋅ ln + R ⋅ ln 1 = 0
v2 v4
dobija se:
v3 v 4
=
v 2 v1
pa je:
Tmin 300
ηtC = 1 − = 1− = 0.75
Tmax 1200
odnosno:
ηtO < ηtD < ηtH < ηtJ < η tC .
47
4.8 U jednom zatvorenom sistemu, koji sadrži i okolinu temperature 20oC, nalazi se
posuda zanemarljivog toplotnog kapaciteta sa 10kg vode (cw = 4.2kJ/kgK)
temperature 0oC i 1kg leda (cL = 2.1kJ/kgK) temperature 0oC. Odrediti:
a) promenu entropije sistema kada se led pomeša sa vodom u posudi, a pritom ne
postoji razmena toplote sa okolinom,
b) promenu entropije sistema usled razmene toplote sa okolinom, i
c) gubitak radne sposobnosti.
Latentna toplota topljenja leda iznosi: rL = 333kJ/kg.
Rezultat: a) ΔSsist,1 = 0 kJ / K
b) ΔSsist = 0.196 kJ / K
c) ΔWg = 57.4 kJ
4.9 U sudu zanemarljivog toplotnog kapaciteta se nalazi 100kg leda temperature -8oC.
Usled razmene toplote sa okolinom temperature 20oC led se topi i dovodi u
termodinamičku ravnotežu sa okolinom. Ako je toplota topljenja leda 333kJ/kg,
toplotni kapacitet leda 2.1kJ/kgK, a toplotni kapacitet vode 4.2kJ/kgK, odrediti:
a) promenu entropije sistema, i
b) rad koji bi se utrošio kada bi se proces odvijao obrnuto i opet dobio led
temperature -8oC (gubitak radne sposobnosti sistema).
Rezultat: a) ΔSsist = 9.864 kJ / K

b) ΔWg = 2890 kJ
4.10 Dvoatoman idealan gas ostvaruje teorijski desnokretni kružni ciklus koji se sastoji
od izentropske kompresije (1-2) sa dvostrukom promenom apsolutne temperature,
izobare (2-3), izohore (3-4) sa četrnaestostrukom promenom apsolutne
temperature i izoterme (4-1). Odrediti:
a) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa, i
b) prikazati ciklus u (p, v) i (T, s) dijagramima.
Rezultat: a) ηt = 0.221
4.11 U motoru sa unutrašnjim sagorevanjem smeša

idealnih gasova (cp = 1.001kJ/kgK, cv = 0.715kJ/kgK)
ostvaruje teorijski ciklus sa kombinovanim
dovođenjem toplote (Sabathé-Seiliger-ov ciklus) sa
stepenom kompresije 10, pri čemu se pri izohorskom
i izobarskom zagrevanju dovodi ista količina toplote.
Na početku kompresije je: p1 = 0.1MPa i t1 = 60oC, a
maksimalan pritisak u ciklusu iznosi 3.1MPa. Odrediti:
a) srednji efektivni pritisak gasa u cilindru
Wk′ qk
p ef = =
vs v1 − v 2
gde je vs specifična zapremina koju opiše klip,
b) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa, i
c) prikazati ciklus u (T, s) dijagramu.
Rezultat: a) pef = 0.247 MPa

b) ηt = 0.784
48
4.12 U toplotnom motoru se obavlja desnokretni ciklus.

Ciklus započinje od temperature 1400oC povratnom
adijabatskom ekspanzijom do nekog pritiska, nastavlja
izobarskim hlađenjem do temperature od 18oC, da bi
se radno telo, dvoatomni idealni gas, izohorskim
procesom dovelo u početno stanje (Lenoire-ov ciklus).
Dovedena količina toplote iznosi 38kW. Izračunati:
a) koristan rad ciklusa u kW,
b) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa,
c) promenu entropije tokom izobarskog i izohorskog
procesa, kao i promenu entropije okoline temperature
18oC tokom izobarskog hlađenja gasa, i
d) prikazati ciklus u (T,s) dijagramu.
Rezultat: a) W = 10.15 kW
k
b) ηt = 0.267
c) ΔS = 0.048 kW / K
3,1 ΔS 2,3 = −0.048 kW / K ΔS o = 0.096 kW / K
4.13 Vazduh (idealan gas), protoka 5kg/s, izvodi desnokretni

kružni ciklus. Sabijanje vazduha početne temperature
40oC se vrši izentropski do temperature 150oC, nakon
čega se zagreva pri stalnoj zapremini do temperature
560oC. Posle toga se vrši izotermska ekspanzija
vazduha do početnog pritiska i izobarsko hlađenje do
početnog stanja. Odrediti:
a) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa i uporediti
ga sa termodinamičkim stepenom iskorišćenja
Ericsson-ovog ciklusa,
b) gubitak radne sposobnosti vazduha usled gubitka
toplote u okolinu temperature 15oC (proces hlađenja), i
c) skicirati ciklus u (T, s) dijagramu.
Rezultat: a) ηt = 0.262
b) ΔW = 1190.5 kW
g
4.14 Kiseonik (idealan gas) mase 0.1kg izvodi levokretni kružni ciklus. Iz stanja
1(p1 = 0.1MPa, t1 = 500oC) komprimuje se politropski (n = 1.2) do stanja
2(p2 = 0.5MPa), nakon čega se izobarski hladi do stanja 3(t3 = 170.47oC),
izentropski ekspandira do početnog pritiska i izobarski zagreva do početnog
stanja. Toplota se dovodi iz rezervoara konstantne temperature 600oC, a odvodi u
okolinu temperature 0oC. Prikazati ciklus u (p, v) i (T, s) dijagramima.
Odrediti koristan rad procesa i utvrditi kakav je proces: povratan ili nepovratan i ako
je proces nepovratan, koja količina rada se mora utrošiti da bi proces postao
povratan.
Rezultat: Wk = −22.72 kJ ΔSsist = 0.195 kJ / K ΔWg = 53.21kW
4.15 U toplotnom (T, s) dijagramu prikazana su dva desnokretna

kružna ciklusa A i B koji se odvijaju uz isti temperaturski i
entropijski priraštaj. Uporediti njihove termodinamičke
stepene iskorišćenja.
Rezultat: ηtA < ηtB
49
5
5.. V
VOOD
DEEN
NAAP
PAAR
RAA
5.1 Jednu stotinu slobodne zapremine kotlovskog bubnja, unutrašnjeg prečnika 2m i

dužine 8m, zauzima voda koja ključa na pritisku p1 = 0.8MPa, a ostatak je
suvo-zasićena vodena para.
a) Odrediti vreme za koje će pritisak u kotlovskom bubnju, pri zatvorenim ventilima,
porasti do p2 = 1.2MPa, ako se dovodi 17.74kW toplote.
b) Prikazati promenu stanja vodene pare u (h, s), (T, s) i (p, v) dijagramima.
Rešenje:
a) Na slici je prikazan uprošćeni poprečni presek
kotlovskog bubnja. Promena stanja vlažne vodene pare (1-2) u
kotlovskom bubnju je izohorska, tako da je zapreminski rad:
W1,2 = 0.
Količina toplote koja se dovodi izaziva promenu
unutrašnje energije vlažne vodene pare, jer je saglasno prvom
zakonu termodinamike za zatvoreni termodinamički sistem:
Q1,2 = ΔU1,2 + W1,2 = ΔU1,2
i kako je:
Q = Q1,2
1,2
τ
to je traženo vreme: b) Promena stanja vodene pare u (h, s), (T, s) i
ΔU m ⋅ Δu m ⋅ (u 2 − u1 ) (p, v) dijagramima
τ = 1,2 = 1,2 = .
Q1,2 Q1,2 Q 1,2
Dakle, potrebno je, najpre, odrediti

masu vlažne vodene pare i specifičnu
unutrašnju energiju vlažne vodene pare u
početnom i krajnjem stanju.
Zapremina bubnja je:
D2 ⋅ π
V= ⋅L
4
22 ⋅ π
V= ⋅ 8 = 25.13m3 .
4
Zapremina koju zauzima ključala
voda stanja 1’ je:
1
V1 , = ⋅V
100
1
V1 , = ⋅ 25.13 = 0.2513m3
100
a zapremina koju zauzima suvo-zasićena
(suva) vodena para stanja 1’’ je:
V1 ,, = V − V1 ,
V1 ,, = 25.13 − 0.2513 = 24.8787 m3 .
50
Vodena para
Za pritisak p1 = 0.8MPa iz tabele 15

očitavaju se veličine stanja ključale vode
(stanje 1’) i suve vodene pare (stanje 1’’):
m3
v1 , = 0.0011149
kg
m3
v1 ,, = 0.2403
kg
kJ
u1 , = 720
kg
kJ
u1 ,, = 2577 .
kg
Mase ključale vode i suve pare u stanju 1 su:
V1 , 0.2513 V1 ,, 24.8787
m1 , = = = 225.4 kg m1 ,, = = = 103.5 kg
v1 , 0.0011149 v1 ,, 0.2403
tako da je masa vlažne vodene pare:
m = m1 , + m1 ,, = 225.4 + 103.5 = 328.9 kg .
Stepen suvoće i stepen vlažnosti vlažne vodene pare stanja 1:
m1 ,, 103.5
x1 = = = 0.315 1 − x1 = 1 − 0.315 = 0.685
m 328.9
tako da je specifična unutrašnja energija vlažne vodene pare stanja 1:
kJ
u1 = u1 , + x1 ⋅ (u1 ,, − u1 , ) = 720 + 0.315 ⋅ (2577 − 720) = 1304.4 .
kg
Specifična zapremina vlažne vodene pare stanja 1 je:
m3
v1 = v1 , + x1 ⋅ (v1 ,, − v1 , ) = 0.0011149 + 0.315 ⋅ (0.2403 − 0.0011149) = 0.0764
kg
i kako je promena stanja (1-2) izohorska, to je: v 2 = v1.
Za pritisak p2 = 1.2MPa iz tabele 15 očitavaju se veličine stanja ključale vode (stanje 2’) i
suve vodene pare (stanje 2’’):
m3 m3 kJ kJ
v 2 , = 0.0011385 v 2 ,, = 0.1633 u 2 , = 796.9 u 2 ,, = 2588 .
kg kg kg kg
Kako je v 2 < v 2 ,, , to se stanje 2 nalazi u oblasti vlažne vodene pare. Stepen suvoće vlažne
vodene pare stanja 2 je:
v2 − v2 , 0.0764 − 0.0011385
x2 = = = 0.464
v 2 ,, − v 2 , 0.1633 − 0.0011385
kJ
u 2 = u 2 , + x 2 ⋅ (u 2 ,, − u 2 , ) = 796.9 + 0.464 ⋅ (2588 − 796.9) = 1628 .
kg
Konačno, vreme za koje pritisak u kotlovskom bubnju poraste do vredniosti p2 iznosi:
328.9 ⋅ (1628 − 1304.4)
τ= = 6000s = 100 min .
17.74
51
Vodena para
5.2 Voda stanja 1 (p1 = 2MPa), mase 10kg, se izotermski prevodi u stanje
2(p2 = 0.3MPa). Ako je pritisak isparavanja vode 1.0027MPa, odrediti:
a) promenu entalpije, entropije i unutrašnje energije vodene pare u procesu 1-2,
b) količinu toplote, zapreminski i tehnički rad u procesu 1-2, i
c) prikazati promenu stanja vodene pare u (h, s), (T, s) i (p, v) dijagramima.
Rešenje:
a) Promena stanja (1-2) je izotermska, odnosno: t1 = t 2 . Obzirom da jednom pritisku
isparavanja odgovara jedna temperatura isparavanja, što znači da se u oblasti vlažne vodene pare
poklapaju izobara i izoterma, to je: t1 = t 2 = t i .
Temperatura isparavanja koja c) Promena stanja vodene pare u (h, s), (T, s) i
odgovara pritisku od 1.0027MPa očitava (p, v) dijagramima
se iz tabele 14: t i = t1 = t 2 = 180 C .
o
Kako višem pritisku odgovara viša

temperatura isparavanja, i obrnuto nižem
pritisku odgovara niža temperatura
isparavanja, to je stanje 1 u oblasti vode, a
stanje 2 u oblasti pregrejane vodene pare.
Za p1 = 2MPa i t1 = 180oC iz
tabele 16 se očitavaju veličine stanja 1:
m3
v1 = 0.001126
kg
kJ
h1 = 763.2
kg
kJ
s1 = 2.136
kg K
Za p2 = 0.3MPa i t2 = 180oC iz
tabele 16 se očitavaju veličine stanja 2:
m3
v 2 = 0.6838
kg
kJ
h 2 = 2824
kg
kJ
s 2 = 7.218 .
kg K
Specifična unutrašnja energija je:
u1 = h1 − p1 ⋅ v1
u1 = 763.2 − 2 ⋅103 ⋅ 0.00126
kJ
u1 = 761
kg
u 2 = h 2 − p2 ⋅ v2
u 2 = 2824 − 0.3 ⋅103 ⋅ 0.6838
kJ
u 2 = 2619 .
kg
52
Vodena para
Promena entalpije iznosi:

ΔH1,2 = m ⋅ (h 2 − h1 ) = 10 ⋅ (2824 − 763.2) = 20608 kJ .
Promena unutrašnje energije iznosi:
ΔU1,2 = m ⋅ (u 2 − u1 ) = 10 ⋅ (2619 − 761) = 18580 kJ .
Promena entropije iznosi:
kJ
ΔS1,2 = m ⋅ (s 2 − s1 ) = 10 ⋅ (7.218 − 2.136) = 50.82 .
K
b) Količina toplote:
Q1,2 = m ⋅ T ⋅ Δs1,2 = T ⋅ ΔS1,2 = (180 + 273) ⋅ 50.82 = 23021kJ .
Zapreminski (apsolutni) rad:
W1,2 = Q1,2 − ΔU1,2 = 23021 − 18580 = 4441kJ .
Tehnički rad:
Wt1,2 = Q1,2 − ΔH1,2 = 23021 − 20608 = 2413kJ .
5.3 Kondenzator, u kome se pregrejana vodena para pritiska 0.1MPa i temperature

460oC, protoka 100kg/h, potpuno kondenzuje, hladi se vazduhom (idealan gas),
protoka 750kg/h, početne temperature 30oC. Odrediti:
a) na koju se temperaturu zagreje vazduh,
b) kolika je promena entropije sistema usled razmene toplote u kondenzatoru
(zanemariti uticaj okoline) i dati komentar rešenja,
c) da li je proces moguće ostvariti u našim uslovima ako se protok vazduha poveća
na 17500kg/h, i
d) prikazati promenu stanja vodene pare u (h, s), (T, s) i (p, v) dijagramima.
Rešenje:
a) Na slici je prikazana šema kondenzatora,
u kome se hladi i potpuno kondenzuje pregrejana
vodena para. Rashladni fluid je vazduh.
Iz tabele 16 za p1 = 0.1MPa i t1 = 460oC
se očitavaju veličine stanja za pregrejanu vodenu
paru stanja 1:
kJ kJ
h1 = 3403 s1 = 8.719 .
kg kg K
Promena stanja (1-2) je izobarska, tako da je: p 2 = p1 . Obzirom da se pregrejana vodena

para u kondenzatoru potpuno kondenzuje to znači da se stanje 2 nalazi na donjoj graničnoj krivoj. Iz
tabele 15 za p2 = 0.1MPa i x2 = 0 se očitavaju veličine stanja za ključalu vodu stanja 2:
kJ kJ
h 2 = 417.4 s 2 = 1.3026 .
kg kg K
Iz bilansa energije (zanemaruje se gubitak toplote u okolinu):
m p ⋅ h1 + m
v ⋅ cpv ⋅ t v1 = m
p ⋅ h2 + m
v ⋅ cpv ⋅ t v2
se nalazi temperatura vazduha na izlazu iz kondenzatora:
⋅ (h − h 2 )
m ⋅ (h − h 2 ) ⋅ M v
m 100 ⋅ (3403 − 417.4) ⋅ 29
t v2 = t v1 + p 1 = t v1 + p 1 = 30 + = 426.7 o C .
m v ⋅ cp v ⋅ Cp
m 750 ⋅ 29.1
53
Vodena para
b) Promena entropije pri razmeni d) Promena stanja vodene pare u (h, s), (T, s) i
toplote u kondenzatoru je: (p, v) dijagramima
ΔS = ΔS + ΔS
sist p v
pri čemu je:

ΔS p = ΔS 1,2 = S 2 − S 1 = m
p ⋅ (s 2 − s1 )
100
ΔS p = ⋅ (1.3026 − 8.719)
3600
kW
ΔS p = −0.206
K
T
ΔS v =m v ⋅ c p ⋅ ln v2
Tv1
C T
ΔS v =m v ⋅ p ⋅ ln v2
Mv Tv1
750 29.1 273 + 426.7
ΔS v = ⋅ ⋅ ln
3600 29 273 + 30
kW
ΔS v = 0.175
K
pa je:
ΔS sist = −0.206 + 0.175
kW
ΔS sist = −0.031 .
K
Prema drugom principu
termodinamike promena entropije sistema
mora biti:
ΔS ≥ 0sist
gde se znak jednakosti odnosi na povratne

promene stanja. Pošto je u zadatku
dobivena negativna vrednost promene
entropije umesto pozitivne, jer je i proces
kondenzacije kao i svi drugi procesi u
prirodi nepovratan proces, to znači da se
ovaj proces protivi drugom principu
termodinamike i ne može se ostvariti u
našim uslovima, tj. ne može se ostvariti
potpuna kondenzacija vodene pare u kondenzatoru. Za data stanja vodene pare i vazduha proces je
moguće izvesti povećanjem masenog protoka vazduha, pri nepromenjenom protoku vodene pare.
c) Temperatura vazduha na izlazu iz kondenzatora pri povećanom masenom protoku vazduha,
pri ostalim nepromenjenim veličinama, iznosi:
p ⋅ (h1 − h 2 )
m p ⋅ (h1 − h 2 ) ⋅ M v
m 100 ⋅ (3403 − 417.4) ⋅ 29
t *v 2 = t v1 + = t v1 + = 30 + = 47 o C .
m v ⋅ cp
*
v ⋅ Cp
m *
17500 ⋅ 29.1
tako da je promena entropije sistema:
C T* 17500 29.1 273 + 47 kW
ΔS *sist = ΔS p + ΔS *v = ΔS p + m
*v ⋅ p ⋅ ln v2 = −0.206 + ⋅ ⋅ ln = 0.06 .
Mv Tv1 3600 29 273 + 30 K
54
Vodena para
5.4 Pregrejana vodena para pritiska p1 = 1MPa i temperature t1 = 380°C ekspandira

adijabatski (1-2) sa izentropskim stepenom dobrote ekspanzije ηT = 0.773 do
pritiska p2 = 0.05MPa, a zatim se komprimuje pri stalnom pritisku (2-3) do stanja 3
u kome je v3 = v1. Iz stanja 3 para se pri stalnoj zapremini (3-1) vraća u početno
stanje. Odrediti:
a) specifične apsolutne i tehničke radove svih procesa u ciklusu,
c) prikazati ciklus u (h, s) i (T, s) dijagramima.
Rešenje:
a) Iz tabele 16 ili iz (h, s) dijagrama c) Ciklus u (h, s) i (T, s) dijagramima
za p1 = 1MPa i t1 = 380oC se očitavaju
veličine stanja za pregrejanu vodenu paru
stanja 1:
m3
v1 = 0.2968
kg
kJ
h1 = 3220
kg
kJ
s1 = 7.397 .
kg K
Specifična unutrašnja energija je:
u1 = h1 − p1 ⋅ v1
u1 = 3220 − 1⋅103 ⋅ 0.2968
kJ
u1 = 2923.2 .
kg
Teorijsko stanje 2t posle
izentropske ekspanzije nalazi se grafičkim
putem u (h, s) dijagramu u preseku
vertikale (izentrope s1 = s2t) iz stanja 1 i
izobare p2 = 0.05MPa. Iz (h, s) dijagrama
se uočava da je stanje 2t u oblasti vlažne
vodene pare:
kJ
h 2t = 2576 .
kg
Do istog rešenja dolazi se primenom termodinamičkih tablica za vodenu paru. Najpre se za
p2 = 0.05MPa iz tabele 15 očitavaju veličine stanja ključale vode i suve pare:
t 2t = t 2 , = t 2 ,, = 81.35 o C
m3 kJ kJ kJ
v 2 , = 0.0010299 h 2 , = 340.6 s 2 , = 1.091 u 2 , = 340.45
kg kg kg K kg
m3 kJ kJ kJ
v 2 ,, = 3.239 h 2 ,, = 2645 s 2 ,, = 7.593 u 2 ,, = 2483 .
kg kg kg K kg
Kako je s 2t = s1 < s 2 ,, to se stanje 2t nalazi u oblasti vlažne vodene pare. Stepen suvoće
vlažne vodene pare stanja 2t je:
s2 − s2 , 7.397 − 1.091
x 2t = = = 0.97
s 2 ,, − s 2 , 7.593 − 1.091
55
Vodena para
tako da je specifična entalpija vlažne vodene pare stanja 2t:

kJ
h 2t = h 2 , + x 2t ⋅ (h 2 ,, − h 2 , ) = 340.6 + 0.97 ⋅ (2645 − 340.6) = 2576 .
kg
Kako je izentropski stepen dobrote ekspanzije u parnoj turbini:
h1 − h 2
ηT =
h1 − h 2t
to je:
kJ
h 2 = h1 − ηT ⋅ (h1 − h 2t ) = 3220 − 0.773 ⋅ (3220 − 2576) = 2722 .
kg
Kako je h 2 > h 2 ,, to se stanje 2 nalazi u oblasti pregrejane vodene pare. U preseku izobare
p2 i izentalpe h2 nalazi se stanje 2 u (h, s) dijagramu. Ostale veličine stanja 2 očitavaju se iz
dijagrama.
Za pregrejanu vodenu paru stanja 2 veličine stanja se mogu očitati i iz tabele 16 za p2 i h2:
m3 kJ
t 2 = 120 o C v 2 = 3.608 s 2 = 7.795 .
kg kg K
Specifična unutrašnja energija pregrejane vodene pare stanja 2 je:
kJ
u 2 = h 2 − p 2 ⋅ v 2 = 2722 − 0.05 ⋅103 ⋅ 3.608 = 2541.6 .
kg
Promena stanja (2-3) je izobarska, pa je:
p3 = p 2 = 0.05 MPa
što znači da su stanja ključale vode 3’ i 2’, odnosno stanja suve pare 3’’ i 2’’, identična, tj.:
3’ ≅ 2’, odnosno 3’’ ≅ 2’’. S druge strane promena stanja (3-1) je izohorska, pa je:
m3
v3 = v1 = 0.2968 .
kg
Kako je v3 , < v3 < v3 ,, to se stanje 3 nalazi u oblasti vlažne vodene pare. Stepen suvoće
vlažne vodene pare stanja 3 je:
v3 − v3 , 0.2968 − 0.0010299
x3 = = = 0.0913
v3 ,, − v3 , 3.239 − 0.0010299
pa su:
t 3 = t 3 , = t 3 ,, = 81.35 o C
kJ
h 3 = h 3 , + x 3 ⋅ (h 3 ,, − h 3 , ) = 340.6 + 0.0913 ⋅ (2645 − 340.6) = 551.1
kg
kJ
u 3 = u 3 , + x 3 ⋅ (u 3 ,, − u 3 , ) = 340.45 + 0.0913 ⋅ (2483 − 340.45) = 536.2
kg
kJ
s3 = s3 , + x 3 ⋅ (s3 ,, − s3 , ) = 1.091 + 0.0913 ⋅ (7.593 − 1.091) = 1.685 .
kg K
Specifični apsolutni i tehnički radovi po pojedinim promenama stanja su:
- adijabata (1-2)
q1,2 = 0
56
Vodena para
kJ
′ = −Δu1,2 = −(u 2 − u1 ) = −(2541.6 − 2923.2) = 381.6
W1,2
kg
kJ
′ = −Δh1,2 = −(h 2 − h1 ) = −(2722 − 3220) = 498
Wt1,2
kg
- izobara (2-3)
Wt′2,3 = 0
kJ
q 2,3 = Δh 2,3 = h 3 − h 2 = 551.1 − 2722 = −2170.9
kg
kJ
′ = q 2,3 − Δu 2,3 = q 2,3 − (u 3 − u 2 ) = −2170.0 − (536.2 − 2541.6) = −165.5
W2,3
kg
- izohora (3-1)
′ =0
W3,1
kJ
q 3,1 = Δu 3,1 = u1 − u 3 = 2923.2 − 536.2 = 2387
kg
kJ
Wt′3,1 = q 3,1 − Δh 3,1 = q 3,1 − (h1 − h 3 ) = 2387 − (3220 − 551.1) = −281.9 .
kg
b) Termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa:
qo q d + q o q k Wk′
ηt = 1 − = = =
qd qd qd qd
q 2,3 2170.9
ηt = 1 − = 1− = 0.09 .
q 3,1 2387
5.5 Vodena para, protoka 100kg/h, stanja 1(p1 = 8MPa, t1 = 500°C) ekspandira
adijabatski u parnoj turbini (T) sa izentropskim stepenom dobrote ekspanzije 0.86
do pritiska 5kPa. Posle nepotpune kondenzacije u kondenzatoru (K) vodena para
se šmrk kompresorom (ŠK), koji radi izentropski, vraća u parni kotao (PK) do stanja
koje odgovara stanju ključale vode na pritisku koji vlada u kotlu (stanje 4). Iz stanja
4 voda se, na račun dovedene toplote u kotlu, izobarski isparava i pregreva do
početnog stanja. Odrediti:
a) snage parne turbine i šmrk kompresora,
b) toplotne snage parnog kotla i kondenzatora,
c) korisnu snagu postrojenja,
d) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa, i
e) prikazati ciklus u (h, s) i (T, s) dijagramima.
Rešenje:
a) Na slici je prikazana šema postrojenja. Vodena para ostvaruje desnokretni kružni ciklus. Iz
tabele 16 ili iz (h, s) dijagrama za p1 = 8MPa i t1 = 500oC se očitavaju veličine stanja za pregrejanu
vodenu paru stanja 1:
kJ kJ
h1 = 3397 s1 = 6.722 .
kg kg K
Teorijsko stanje 2t posle izentropske ekspanzije može se naći grafičkim putem u (h, s)
dijagramu u preseku vertikale (izentrope s1 = s2t) iz stanja 1 i izobare p2 = 5kPa, ili primenom
termodinamičkih tablica za vodenu paru. Najpre se za p2 = 5kPa iz tabele 15 očitavaju veličine
stanja ključale vode i suve pare:
57
Vodena para
kJ kJ
h 2 , = 137.83 s 2 , = 0.4761
kg kg K
kJ kJ
h 2 ,, = 2561 s 2 ,, = 8.393 .
kg kg K
Kako je s 2t = s1 < s 2 ,, to se stanje 2t nalazi

u oblasti vlažne vodene pare. Stepen suvoće
vlažne vodene pare stanja 2t je:
s2 − s2 , 6.722 − 0.4761
x 2t = = = 0.789
s 2 ,, − s 2 , 8.393 − 0.4761
tako da je specifična entalpija vlažne vodene pare

stanja 2t:
h 2t = h 2 , + x 2t ⋅ (h 2 ,, − h 2 , ) e) Promena stanja u (h, s) i (T, s) dijagramima
h 2t = 137.83 + 0.789 ⋅ (2561 − 137.83)
kJ
h 2t = 2049.5 .
kg
Kako je izentropski stepen dobrote
ekspanzije u parnoj turbini:
h1 − h 2
ηT =
h1 − h 2t
to je:
h 2 = h1 − ηT ⋅ (h1 − h 2t )
h 2 = 3397 − 0.86 ⋅ (3397 − 2049.5)
kJ
h 2 = 2238.2 .
kg
Kako je h 2 , < h 2 < h 2 ,, to se
stvarno stanje 2 nalazi u oblasti vlažne
vodene pare. Stvarno stanje 2 posle
adijabatske ekspanzije može se naći
grafičkim putem u (h, s) dijagramu u
preseku izentalpe h2 i izobare p2 = 5kPa, ili
primenom termodinamičkih tablica za
vodenu paru. Stepen suvoće vlažne vodene
pare stanja 2 je:
h2 − h2 ,
x2 =
h 2 ,, − h 2 ,
2238.2 − 137.83
x2 = = 0.867 .
2561 − 137.83
Stanje 4 odgovara stanju ključale vode (x4 = 0) na pritisku parnog kotla, pa se iz tabele 15 za
p4 =p1 = 8MPa očitavaju veličine stanja:
kJ kJ
h 4 = 1317 s 4 = 3.208 .
kg kg K
58
Vodena para
Stanje 3 posle nepotpune izobarske kondenzacije na pritisku kondenzatora p3 = p2 = 5kPa se

nalazi u oblasti vlažne vodene pare, što znači da su stanja ključale vode 3’ i 2’, odnosno stanja suve
pare 3’’ i 2’’, identična, tj.: 3’ ≅ 2’, odnosno 3’’ ≅ 2’’. S druge strane promena stanja (3-4) je
izentropska, tj. s3 = s4, tako da je stepen suvoće vlažne vodene pare stanja 3:
s3 − s3 , 3.208 − 0.4761
x3 = = = 0.345
s3 ,, − s3 , 8.393 − 0.4761
tako da je specifična entalpija vlažne vodene pare stanja 3:
kJ
h 3 = h 3 , + x 3 ⋅ (h 3 ,, − h 3 , ) = 137.83 + 0.345 ⋅ (2561 − 137.83) = 974 .
kg
Snaga parne turbine:
kJ
′ = q1,2 − Δh1,2 = 0 − (h 2 − h1 ) = h1 − h 2 = 3397 − 2238.2 = 1158.9
Wt1,2
kg
100
PT = m ′ =
p ⋅ Wt1,2 ⋅1158.9 = 32.2 kW .
3600
Snaga šmrk kompresora:
kJ
′ = q 3,4 − Δh 3,4 = 0 − (h 4 − h 3 ) = h 3 − h 4 = 974 − 1317 = −343
Wt3,4
kg
100
PŠK = m ′ =
p ⋅ Wt3,4 ⋅ 343 = 9.53kW .
3600
b) Toplotna snaga parnog kotla:
kJ
q 4,1 = Δh 4,1 + Wt′4,1 = (h1 − h 4 ) + 0 = h1 − h 4 = 3397 − 1317 = 2080
kg
=m 100
Q PK
p ⋅ q 4,1 = ⋅ 2080 = 57.8 kW .
3600
Toplotna snaga kondenzatora:
kJ
q 2,3 = Δh 2,3 + Wt′2,3 = (h 3 − h 2 ) + 0 = h 3 − h 2 = 974 − 2238.2 = −1264.2
kg
=m 100
Q K
p ⋅ q 2,3 = ⋅1264.2 = 35.12 kW .
3600
c) Korisna snaga postrojenja:
=Q
Pk = PT − PŠK = Q +Q =Q
−Q
k d o d o
Pk = 32.2 − 9.53 = 22.67 kW .

d) Termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa:
qo P
ηt = 1 − = k
q d Qd
q 2,3 1264.2
ηt = 1 − = 1− = 0.392 .
q 4,1 2080
59
Vodena para
5.6 U parnom kotlu (PK) termoenergetskog postrojenja se proizvodi 720kg/h

pregrejane vodene pare stanja 1(p1 = 10MPa). Para stanja 1 najpre se u prigušnom
ventilu (PV) prigušuje (1-2) na pritisak od 8MPa, zatim izentropski ekspandira (2-3)
u turbini visokog pritiska (TVP) do stanja suvo-zasićene vodene pare. Nakon toga,
para se zagreva (3-4) u međupregrejaču pare (MP) na pritisku 0.6MPa, adijabatski
ekspandira (4-5) u turbini niskog pritiska (TNP) do stanja suvo-zasićene vodene
pare, potpuno se kondenzuje (5-6) na pritisku kondenzatora (K) 5kPa i na kraju
pumpom (P) izentropski (6-7) potiskuje u parni kotao (PK). Snaga turbine niskog
pritiska iznosi 141.8kW. Odrediti:
a) temperaturu do koje se vrši međupregrevanje vodene pare,
b) snagu turbine visokog pritiska i snagu pumpe,
c) toplotne snage parnog kotla, međupregrejača pare i kondenzatora,
d) izentropski stepen dobrote ekspanzije u turbini niskog pritiska,
e) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa, i
f) prikazati ciklus u (h, s) i (T, s) dijagramima.
Rešenje:
a) Na slici je prikazana šema postrojenja. Vodena para ostvaruje desnokretni kružni ciklus sa
međupregrevanjem pare.
Kako je proces međupregrevanja pare (3-4) izobarski, to je: p3 = p4 = 0.6MPa. S druge

strane, vodena para je nakon izentropske ekspanzije (2-3) u turbini visokog pritiska suvozasićena,
tako da je: x3 = 1. Iz tabele 15 ili iz (h, s) dijagrama za p3 i x3 se očitavaju veličine stanja 3:
kJ kJ
h 3 = 2757 s3 = 6.761 .
kg kg K
Kako je p2 = 8MPa i s2 = s3, to se stanje 2 može naći grafičkim putem u (h, s) dijagramu u
preseku vertikale (izentrope s2 = s3) iz stanja 3 i izobare p2 ili primenom tabele 16 za pregrejanu
vodenu paru, pri čemu se linearnom interpolacijom određuje specifična entalpija:
s −s 6.761 − 6.722 kJ
h 2 = h x + 2 x ⋅ (h y − h x ) = 3397 + ⋅ (3447 − 3397) = 3428 .
sy − sx 6.785 − 6.722 kg
Proces prigušivanja pregrejane vodene pare (1-2) je izentalpski, tako da je: h1 = h2. Ostale
veličine stanja 1 mogu se očitati iz (h, s) dijagrama, pri čemu se stanje 1 nalazi u preseku izentalpe
h1 i izobare p1, ili iz tabele 16.
U kondenzatoru ovog postrojenja se suvozasićena vodena para potpuno kondenzuje (5-6)
izobarski, tako da je: p5 = p6 = 5kPa, x5 = 1 i x6 = 0. Iz tabele 15 ili iz (h, s) dijagrama za p5 i x5 se
očitavaju veličine stanja suve pare:
60
Vodena para
kJ f) Promena stanja u (h, s) i (T, s) dijagramima

h 5 = 2561
kg
kJ
s5 = 8.393
kg K
odnosno iz tabele 15 za p6 i x6 veličine
stanja ključale vode:
kJ
h 6 = 137.83
kg
kJ
s 6 = 0.4761 .
kg K
Proces u pumpi (6-7) je izentropski,
tako da je: s7 = s6. S druge strane, proces u
parnom kotlu (7-1) je izobarski, tako da je:
p7 = p1 = 10MPa. Veličine stanja 7, koje se
nalazi u oblasti vode, očitavaju se iz tabele
16. Linearnom interpolacijom se određuje
specifična entalpija za vodu stanja 7:
h 7 − h x s7 − s x
=
h y − h x sy − sx
h 7 − 93.2 0.4761 − 0.293
=
176.4 − 93.2 0.567 − 0.293
kJ
h 7 = 148.8 .
kg
Iz izraza za snagu parne turbine
niskog pritiska, određuje se specifična
entalpija pregrejane vodene pare stanja 4:
PTNP = m
p ⋅ (h 4 − h 5 )
PTNP 141.8 kJ
h 4 = h5 + = 2561 + = 3270 .
p
m 720 kg
3600
Stanje 4 se može naći grafičkim putem u (h, s) dijagramu u preseku izentalpe h4 i izobare p4
ili primenom tabele 16 za pregrejanu vodenu paru, tako da je:
kJ
t 4 = 400 o C s 4 = 7.704 .
kg K
Teorijsko stanje 5t može se naći grafičkim putem u (h, s) dijagramu u preseku vertikale
(izentrope s5t = s4) iz stanja 4 i izobare p5, ili primenom termodinamičkih tablica za vodenu paru.
Kako je za pritisak p5:
h5 , = h6 s5 , = s 6
h 5 ,, = h 5 s5 ,, = s5
i kako je s5t = s 4 < s5 ,, to se stanje 5t nalazi u oblasti vlažne vodene pare, što se uočava i iz (h, s)
dijagrama.
61
Vodena para
Stepen suvoće vlažne vodene pare stanja 5t je:

s5t − s5 , 7.704 − 0.4761
x 5t = = = 0.913
s5 ,, − s5 , 8.393 − 0.4761
tako da je specifična entalpija vlažne vodene pare stanja 5t:
kJ
h 5t = h 5 , + x 5t ⋅ (h 5 ,, − h 5 , ) = 137.83 + 0.913 ⋅ (2561 − 137.83) = 2350.2 .
kg
b) Snaga parne turbine visokog pritiska:
720
PTVP = m
p ⋅ (h 2 − h 3 ) = ⋅ (3428 − 2757) = 134.2 kW .
3600
Snaga pumpe:
kJ
Wt′6,7 = −Δh 6,7 = h 6 − h 7 = 137.83 − 148.8 = −10.97
kg
720
PP = m ′ =
p ⋅ Wt3,4 ⋅10.97 = 2.2 kW .
3600
c) Toplotna snaga parnog kotla:
=m 720
Q PK
p ⋅ (h1 − h 7 ) = ⋅ (3428 − 148.8) = 655.8 kW .
3600
Toplotna snaga međupregrejača pare:
=m 720
Q MP
p ⋅ (h 4 − h 3 ) = ⋅ (3270 − 2757) = 102.6 kW .
3600
Toplotna snaga kondenzatora:
kJ
q 5,6 = Δh 5,6 = h 6 − h 5 = 137.83 − 2561 = −2423.17
kg
=m 720
Q K
p ⋅ q 2,3 = ⋅ 2423.17 = 484.6 kW .
3600
d) Izentropski stepen dobrote ekspanzije u parnoj turbini niskog pritiska:
h 4 − h5 3270 − 2561
ηTNP = = = 0.771 .
h 4 − h 5t 3270 − 2350.2
e) Termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa:
qo P
ηt = 1 − = k
q d Qd
qo q 5,6 q 5,6
ηt = 1 − = 1− = 1−
qd q 7,1 + q 3,4 (h1 − h 7 ) + (h 4 − h 3 )
2423.17
ηt = 1 − = 0.361 .
(3428 − 148.8) + (3270 − 2757)
62
Vodena para
5.7 Odrediti odvedenu količinu toplote ako se:

a) do rezervoara stalne zapremine, u kojem se nalaze 300kg suvo-zasićene vodene
pare pritiska p1 = 0.1MPa, naknadno dovodi 200kg ključale vode pritiska
p2 = 0.1MPa, koji je izmeren u cevovodu pre ventila, a zatim se celokupni sadržaj u
rezervoaru (mešavina stanja 3) ohladi (3-4) do temperature t4 = 80oC,
b) u komori za mešanje (MK) mešaju 300kg/h suvo-zasićene vodene pare pritiska p1 i
200kg/h ključale vode pritiska p2, a zatim se mešavina stanja 3 u hladnjaku (H)
ohladi (3-4) do temperature t4. Prikazati proces u (h, s) dijagramu.
Rešenje:
a) Ako se primeni zakon o očuvanju energije onda je
suma svih energija koje učestvuju u procesu pre i posle
procesa konstantna, te je:
msp ⋅ u1 + m w ⋅ h 2 = (msp + m w ) ⋅ u 4 + Qo
odakle je odvedena toplota:
Qo = msp ⋅ u1 + m w ⋅ h 2 − (msp + m w ) ⋅ u 4
Qo = msp ⋅ u1 + m w ⋅ h 2 − m ⋅ u 4 .
Za p1 = 0.1MPa iz tabele 15 očitavaju se veličine
stanja suve pare (x1 = 1):
kJ kJ m3
h1 = 2675 u1 = 2506 v1 = 1.694 .
kg kg kg
Za p2 = 0.1MPa iz tabele 15 očitavaju se veličine stanja ključale vode (x2 = 0):
kJ kJ m3
h 2 = 417.4 u 2 = 417.3 v 2 = 0.0010432 .
kg kg kg
Masa novonastale mešavine stanja 3 iznosi:
m = msp + m w = 300 + 200 = 500 kg .
Zapremina rezervoara:
V = v1 ⋅ msp = 1.694 ⋅ 300 = 508.2 m3 .
Specifična zapremina mešavine stanja 3:
V 508.2 m3
v3 = = = 1.0164 .
m 500 kg
Kako je v 2 < v3 < v1 to se stanje 3 nalazi u oblasti vlažne vodene pare.
Hlađenje vlažne vodene pare u zatvorenom rezervoaru ostvaruje se pri stalnoj zapremini pa
je: v4 = v3. Za t4 = 80oC iz tabele 14 se očitavaju veličine stanja ključale vode i suve pare:
m3 kJ
v 4 , = 0.001029 u 4 , = 334.9
kg kg
3
m kJ
v 4 ,, = 3.408 u 4 ,, = 2482
kg kg
Kako je v 4 , < v 4 < v 4 ,, to se stanje 4 nalazi u oblasti vlažne vodene pare. Stepen suvoće
vlažne vodene pare stanja 4 je:
v4 − v4 , 1.0164 − 0.001029
x4 = = = 0.298
v 4 ,, − v 4 , 3.408 − 0.001029
63
Vodena para

kJ
u 4 = u 4 , + x 4 ⋅ (u 4 ,, − u 4 , ) = 334.9 + 0.298 ⋅ (2482 − 334.9) = 974.8 .
kg
Konačno, odvedena toplota iznosi:
Qo = 300 ⋅ 2506 + 200 ⋅ 417.4 − 500 ⋅ 974.8 = 347880 kJ .
b) Bilans energije:
sp ⋅ h1 + m
m w ⋅ h 2 = (m
sp + m
w ) ⋅ h4 + Q o
odakle je odvedena toplota u jedinici vremena:

=m
Q ⋅h + m ⋅ h − (m +m )⋅h
o sp 1 w 2 sp w 4
=m
Q sp ⋅ h1 + m
w ⋅ h2 − m
⋅ h4 .
o
pri čemu su u ovom slučaju svi procesi u

sistemu (proces mešanja i proces hlađenja)
izobarski.
Stanje mešavine 3 nalazi se u oblasti Proces mešanja i proces hlađenja su
vlažne vodene pare na pritisku p3 = 0.1MPa, prikazani u (h, s) dijagramu
između stanja 1 i stanja 2. Za p3 iz tabele 15
se očitava temperatura vlažne vodene pare
stanja 3: t3 = 99.64oC. Kako je t 4 < t 3 to se
stanje 4 nalazi u oblasti vode. Dakle, u
hladnjaku se vlažna vodena para stanja 3
najpre potpuno kondenzuje, a zatim pothlađuje
do t4. Za t4 i p4 iz tabele 16 se očitava
specifična entalpija vode:
kJ
h 4 = 334.9
kg
tako da odvedena količina toplota u jedinici
vremena iznosi:
= (300 ⋅ 2675 + 200 ⋅ 417.4 − 500 ⋅ 334.9) ⋅ 1 = 200 kW .
Q o
3600
5.8 Cilindrični parni kotao ima prostor za paru od 4m3, dok je zapremina vode u kotlu
6m3. Radni pritisak kotla je 0.4MPa nadpritiska. Barometarski pritisak je 0.1MPa.
Grejna površina kotla iznosi 18m2, pri čemu svaki m2 grejne površine isparava
25kg/h vode. Odrediti:
a) stepen vlažnosti vlažne vodene pare na početku procesa,
b) količinu toplote u kJ koju je potrebno dovesti da bi se u kotlu pri zatvorenim
ventilima pritisak povećao na 1MPa,
c) količinu vode koja ispari i za koje vreme, i
d) prikazati promenu stanja vodene pare u (p, v), (T, s) i (h, s) dijagramima.
Rezultat: a) 1 − x1 = 0.998
b) Q1,2 = 686612 kJ
c) Δm = 8.94 kg
τ = 0.02 h
64
Vodena para
5.9 Pri izotermskom sabijanju 8kg suvo-zasićene vodene pare pritiska 0.6MPa odvede
se 12.1MJ toplote. Odrediti:
a) veličine stanja (p, t, v, h, s, u) vodene pare na početku i kraju procesa,
b) promenu entalpije, unutrašnje energije i entropije tokom procesa,
c) apsolutni i tehnički rad u toku procesa, i
Rezultat: a) p1 = p 2 = 0.6 MPa

t1 = t 2 = 158.84 o C
v1 = 0.3156 m3 kg v 2 = 0.0875 m3 kg
h1 = 2757 kJ kg h 2 = 1244 kJ kg
s1 = 6.761kJ kgK s 2 = 3.2585 kJ kgK
u1 = 2568 kJ kg u 2 = 1191.5 kJ kg
b) ΔH1,2 = −12.1MJ ΔU1,2 = −11012 kJ ΔS1,2 = −28 kJ K
c) W1,2 = −1088 kJ Wt1,2 = 0 kJ
5.10 Vlažnoj vodenoj pari, mase 10kg, pritiska 1MPa i stepena suvoće 0.485 dovodi se
određena količina toplote pri stalnom pritisku tako da joj se zapremina udvostruči.
Odrediti:
a) stepen suvoće vodene pare na kraju procesa,
b) količinu dovedene toplote,
c) apsolutni i tehnički rad u toku procesa, i
Rezultat: a) x 2 = 0.976
b) Q1,2 = 9892 kJ
c) W1,2 = 952 kJ Wt1,2 = 0 kJ
5.11 U kondenzatoru termoenergetskog postrojenja na pritisku 5kPa potpuno se

kondenzuje 0.931kg/s vodene pare početnog stepena vlažnosti 10%. Kao rashladni
fluid kondenzatora koristi se voda (cW = 4.2kJ/kgK) protoka 40kg/s. Porast
temperature vode u kondenzatoru iznosi 12oC.
a) Odrediti toplotni fluks koji se pri kondenzaciji vodene pare predaje okolini (gubitak
toplote u okolinu).
b) Prikazati promenu stanja vodene pare u (p, v), (T, s) i (h, s) dijagramima.
Rezultat: a) = 14.4 kW
Q g
65
Vodena para
5.12 Vlažna vodena para, koju sačinjavaju 5.8 l ključale vode i 10kg suve pare, se
zagreva pri stalnom pritisku 1.6MPa do temperature 300°C, a zatim izentropski
ekspandira na pritisak 0.02MPa. Odrediti:
a) zapreminski (apsolutni) i tehnički rad procesa, i
b) prikazati proces u (p, v), (T, s) i (h, s) dijagramima.
Rezultat: a) W1,3 = 11436 kJ Wt1,3 = 11463kJ
5.13 Voda stanja 1(t1 = 60oC) najpre se izobarski prevodi u stanje suvo-zasićene vodene
pare temperature 187.95oC, zatim se izohorski hladi i na kraju izotermski vraća u
početno stanje. Protok vodene pare stanja 3 iznosi 58.788m3/h. Odrediti:
a) veličine stanja (p, t, v, h, s, u) vodene pare u karakterističnim tačkama ciklusa,
b) termodinamički stepen iskorišćenja ciklusa,
c) tehnički rad u procesu 2-3 i zapreminski rad u procesu 1-2, i
d) prikazati ciklus u (T, s) i (h, s) dijagramima.
Rezultat: a) p1 = p 2 = 1.2 MPa p3 = 0.019917 MPa

t1 = t 3 = 60 C
o
t 2 = 187.95 o C
v1 = 0.001016 m3 kg v 2 = v3 = 0.1633m3 kg
h1 = 251.9 kJ kg h 2 = 2785 kJ kg h 3 = 300.9 kJ kg
s1 = 0.829 kJ kgK s 2 = 6.523kJ kgK s3 = 0.981kJ kgK
u1 = 250.7 kJ kg u 2 = 2588 kJ kg u 3 = 297.7 kJ kg
b) ηt = 0.076
c) W = 19.38 kW = 19.58 kW
W
t 2,3 1,2
5.14 Postrojenje parne turbine, koja pokreće generator, se sastoji od turbine visokog
pritiska (TVP) i turbine niskog pritiska (TNP) koje rade na istom vratilu. Turbina se
napaja vodenom parom, masenog protoka 40t/h, iz parovoda temperature 420oC i
pritiska 4MPa. Pre ulaska u turbinu visokog pritiska para se ventilom prigušuje
(1-2) pri čemu se pritisak redukuje na 3MPa. U turbini visokog pritiska para
adijabatski ekspandira (2-3) do stanja suve pare pritiska 0.6MPa. Između turbina se
odvodi 10t/h vodene pare u neki hemijski proces. Para, nakon adijabatske
ekspanzije (3-4), napusta turbinu niskog pritiska sa stepenom suvoće 0.98 i
pritiskom 8kPa i odlazi u kondenzator.
a) Odrediti snagu parne turbine.

b) Prikazati proces u (T, s) i (h, s) dijagramima.
Rezultat: a) PT = 7486 kW
66
Vodena para
5.15 U parnom kotlu termoenergetskog postrojenja na 5MPa iz napojne vode stanja 1

proizvodi se pregrejana vodena para stanja 2(t2 = 380oC). Para stanja 2 najpre
adijabatski ekspandira (2-3) u turbini visokog pritiska snage 231kW do stanja suve
pare pritiska 0.6MPa, zatim se uz dovođenje 181.2kW toplote pregreva do stanja
4, adijabatski ekspandira (4-5) u turbini niskog pritiska snage 298.8kW do stanja
suve pare i na kraju se potpuno kondenzuje (5-6) i pumpom izentropski (6-1) vraća
u parni kotao.
Odrediti:
a) veličine stanja (p, t, h, s) vodene pare u karakterističnim tačkama ciklusa,
c) prikazati ciklus u (T, s) i (h, s) dijagramima.
Rezultat: a) p1 = p 2 = 5 MPa p3 = p 4 = 0.6 MPa p5 = p6 = 5 kPa

t1 = 33.22 C
o
t 3 = 158.84 C
o
t 5 = t 6 = 32.88 o C
t 2 = 380 o C t 4 = 300 o C
h1 = 143.6 kJ kg h 3 = 2757 kJ kg h 5 = 2561kJ kg
h 2 = 3142 kJ kg h 4 = 3059 kJ kg h 6 = 137.83 kJ kg
s1 = s 6 = 0.4761kJ kgK s 2 = 6.564 kJ kgK s 4 = 7.366 kJ kgK
s3 = 6.761kJ kgK s5 = 8.393kJ kgK
b) ηt = 0.266
67
6
6.. V
VLLA
AŽŽA
ANNV
VAAZ
ZDDU
UHH
6.1 U kocki stranice 1.267m se nalazi vlažan vazduh na pritisku p1 = 0.1MPa,

temperaturi t1 = 70oC i relativnoj vlažnosti ϕ1 = 0.1. Izračunati masu suvog vazduha,
masu vodene pare, parcijalni pritisak vodene pare, apsolutnu vlažnost, entalpiju,
gasnu konstantu, gustinu i temperaturu tačke rose vlažnog vazduha.
Rešenje:
Stanje 1 vlažnog vazduha u Molier-ovom dijagramu nalazi se u preseku izoterme t1 = 70oC i
linije konstantne relativne vlažnosti ϕ1 = 0.1.
Kako je parcijalni pritisak vodene pare u vlažnom vazduhu stanja 1:

p p1 = ϕ1 ⋅ p pz1 = 0.1⋅ 0.03117 = 0.003117 MPa
jer je za temperaturu od t1 = 70oC parcijalni pritisak vodene pare u stanju zasićenja
p pz1 = 0.03117 MPa (Tabela 14), to je sadržaj vlage u kocki:
p p1 0.003117 kg
ω1 = 0.622 ⋅ = 0.622 ⋅ = 0.02 vl .
p1 − p p1 0.1 − 0.003117 kg sv
Kako je parcijalni pritisak suvog vazduha u vlažnom vazduhu stanja 1, prema Dalton-ovom
zakonu:
psv1 = p1 − p p1 = 0.1 − 0.003117 = 0.096883MPa
to je masa suvog vazduha u kocki:
psv1 ⋅ V 0.096883 ⋅1.2673
msv = = = 2 kg sv
R sv ⋅ T1 287 ⋅ (70 + 273)
pri čemu je Rsv = 287J/kg K (Tabela 2).
Masa vodene pare:
m p1 = ω1 ⋅ msv = 0.02 ⋅ 2 = 0.04 kg vl .
Masa vodene pare može se odrediti i preko specifične zapremine vodene pare:
V v ,, V ⋅ ϕ1 1.2673 ⋅ 0.1
v p1 = = 1 odakle je: m p1 = = = 0.04 kg vl
m p1 ϕ1 v1 ,, 5.045
pri čemu je za temperaturu od t1 = 70oC specifična zapremina vodene pare u stanju zasićenja
v1 ,, = 5.045 m3/kg (Tabela 14).
68
Vlažan vazduh
Entalpija nezasićenog vlažnog vazduha stanja 1 iznosi:

kJ
h1 = 1.005 ⋅ t1 + ω1 ⋅ (1.86 ⋅ t1 + 2500) = 123
kg sv
dok je gasna konstanta vlažnog vazduha stanja 1:
R sv + ω1 ⋅ R p 287 + 0.02 ⋅ 462 J
R vv1 = = = 290.4
1 + ω1 1 + 0.02 kg K
pri čemu je gasna konstanta vodene pare: Rp = 8315/18 = 462J/kg K.
Gasna konstanta vlažnog vazduha stanja 1 može se odrediti i na sledeći način:
Ru Ru Ru
R vv1 = = =
M vv1 M sv ⋅ rsv1 + M p1 ⋅ rp1 psv1 p
M sv ⋅ + M p1 ⋅ p1
p1 p1
Ru R sv ⋅ p1
R vv1 = =
Ru 1 1 pz1 Ru ϕ1 ⋅ p pz1
p − ϕ ⋅ p
p1 + (
R sv
− 1) ⋅ ϕ1 ⋅ p pz1
⋅ + ⋅
R sv p1 Rp p1 R p1
R sv ⋅ p1 R sv 287 J
R vv1 = = = = 290.4 .
p1 + (0.622 − 1) ⋅ ϕ1 ⋅ p pz1 p pz1 0.03117 kg K
1 − 0.378 ⋅ ϕ1 ⋅ 1 − 0.378 ⋅ 0.1⋅
p1 0.1
Gustina vlažnog vazduha stanja 1 iznosi:
psv
ρ vv1 = ρsv1 + ρp1 = ρsv1 + ω1 ⋅ ρsv1 = (1 + ω1 ) ⋅ ρsv1 = (1 + ω1 ) ⋅
R sv ⋅ T1
0.096883 ⋅106 kg
ρ vv1 = (1 + 0.02) ⋅ = 1 vv .
287 ⋅ (70 + 273) m3
Gustina vlažnog vazduha stanja 1 može se odrediti i na sledeći način:
1 1 1 + ω1 1
ρ vv1 = = = = (1 + ω1 ) ⋅ ρsv1 = (1 + ω1 ) ⋅
v vv1 vsv1 vsv1 R p ⋅ T1
(0.622 + ω1 ) ⋅
1 + ω1 p1
1 + ω1 p1 1 + 0.02 0.1⋅106 kg
ρ vv1 = ⋅ = ⋅ = 1 vv
0.622 + ω1 R p ⋅ T1 0.622 + 0.02 462 ⋅ (70 + 273) m3
ili
kg vv
ρ vv1 = ρsv1 + ρp1 = 0.98294 + 0.019822 = 1
m3
pri čemu su:
1 1 1 kg
ρsv1 = = = = 0.98294 sv
vsv1 R p ⋅ T1 462 ⋅ (70 + 273) m3
(0.622 + ω1 ) ⋅ (0.622 + 0.02) ⋅
p1 0.1 ⋅106
1 1 ϕ 0.1 kg
ρp1 = = = 1 =+ = 0.019822 3vl .
v p1 v1 ,, v1 ,, 5.045 m
ϕ1
69
Vlažan vazduh
Vrednost temperature tačke rose (rosišta) se može odrediti na osnovu parcijalnog pritiska
vodene pare u zasićenom vlažnom vazduhu (ωR1 = ω1, ϕR1 = 1) :
ϕR1 ⋅ p pzR1 ωR1 ⋅ p1
ωR1 = 0.622 ⋅ odakle je: p pzR1 =
p1 − ϕR1 ⋅ p pzR1 (0.622 + ωR1 ) ⋅ ϕR1
0.02 ⋅ 0.1
p pzR1 = = 0.0031153MPa .
(0.622 + 0.02) ⋅1
Vrednost ppzR1 je potrebno potražiti u tablicama za vodenu paru (Tabela 14). Interpolacijom
se dobija:
t R1 = 24.7 o C .
6.2 U jednu fabričku halu se ubacuje vlažan vazduh stanja 3(t3 = 20°C, ϕ3 = 0.5) koji je
nastao mešanjem, u komori za mešanje (MK), opticajnog vazduha iz hale stanja
4(t4 = 25°C, ϕ4 = 0.6) i vlažnog vazduha stanja 2 dobijenog zagrevanjem (1-2)
svežeg vazduha, zapreminskog protoka 5760m3/h, stanja 1(t1 = 5°C, ϕ1 = 0.8) u
kaloriferu (K). Pritisak vlažnog vazduha iznosi 0.1MPa. Odrediti:
a) veličine stanja (t, ω, h, ϕ, v) u karakterističnim tačkama procesa,
b) temperature rosišta i vlažnog termometra opticajnog vazduha,
c) maseni protok opticajnog vazduha,
d) zapreminski protok vlažnog vazduha na mestu ubacivanja u halu u m3/h,
e) toplotnu snagu kalorifera, i
f) prikazati proces u (h, ω) dijagramu.
Rešenje:
a) Šematski prikaz instalacije sa kaloriferom i komorom za mešanje dat je na slici.
f)
Obzirom da se procesi kondicioniranja vlažnog vazduha obavljaju na pritisku 0.1MPa to su

oni skicirani u (h, ω) dijagramu, a veličine stanja vlažnog vazduha u karakterističnim tačkama
procesa takođe su očitane iz dijagrama.
70
Vlažan vazduh
Stanje 1 u (h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izoterme t1 = 5°C i linije konstantne relativne
vlažnosti ϕ1 = 0.8. Ostale veličine stanja 1 su očitane iz dijagrama:
kg sv
ω1 = 0.0043kg vl kg sv h1 = 16 kJ kg sv vsv1 = 0.8 .
m3
Stanje 3 u (h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izoterme t3 = 20°C i linije konstantne
relativne vlažnosti ϕ3 = 0.5. Ostale veličine stanja 3 su očitane iz dijagrama:
kg sv
ω3 = 0.0073kg vl kg sv h 3 = 39 kJ kg sv vsv3 = 0.85 .
m3
kg sv
ω4 = 0.012 kg vl kg sv h 4 = 56 kJ kg sv vsv4 = 0.86 .
m3
Zagrevanje (1-2) svežeg vazduha obavlja se pri konstantnoj apsolutnoj vlažnosti vlažnog
vazduha, odnosno po izohigri, tako da je:
ω2 = ω1 = 0.0043kg vl kg sv .
Stanje mešavine 3 dve vazdušne struje u (h, ω) dijagramu se nalazi na duži koja spaja
njihova stanja, u ovom slučaju vazdušne struje stanja 2 i 4. Dakle, stanja 2, 3 i 4 se nalaze na istoj
liniji u (h, ω) dijagramu. Grafičkim putem, u preseku linije 34 i izohigre ω2 određuje se stanje 2.
Ostale veličine stanja 2 su očitane iz dijagrama:
kg sv
t 2 = 17 o C h 2 = 28 kJ kg sv ϕ2 = 0.36 vsv2 = 0.83 .
m3
b) Temperature rosišta i vlažnog termometra za vlažan vazduh stanja 4 su očitane iz (h, ω)
dijagrama, znajući da je za rosište ωR 4 = ω4 i ϕR 4 = 1 , odnosno za tačku vlažnog termometra
h VT 4 = h 4 i ϕVT 4 = 1 : t R 4 = 17 o C t VT 4 = 19.5 o C .
c) Maseni protok opticajnog vazduha m svo određuje se iz bilansa materije i bilansa energije
(ili bilansa vlage) za komoru za mešanje.
- Bilans materije za komoru za mešanje:
m svs + m
svo = m sv .
- Bilans energije za komoru za mešanje:
m svs ⋅ h 2 + m
svo ⋅ h 4 = m
sv ⋅ h 3 .
- Bilans vlage za komoru za mešanje:
m svs ⋅ ω2 + m
svo ⋅ ω4 = m
sv ⋅ ω3 .
Iz bilansa materije i bilansa energije za komoru za mešanje ima se:
m svs ⋅ h 2 + m
svo ⋅ h 4 = m sv ⋅ h 3 = (m svs + m
svo ) ⋅ h 3
h − h2 39 − 28 kg
m svo = 3 ⋅m svs = ⋅ 2 = 1.294 sv
h 4 − h3 56 − 39 s
pri čemu je maseni protok svežeg vazduha:
V 5760 / 3600 kg
m svs = 1 = = 2 sv .
vsv1 0.8 s
71
Vlažan vazduh
d) Zapreminski protok vlažnog vazduha na mestu ubacivanja u halu, stanje 3, iznosi:

3
= v ⋅m m
V3 sv3
sv = vsv3 ⋅ (m
svs + m
svo ) = 0.85 ⋅ (2 + 1.294) ⋅ 3600 = 10080 .
h
e) Toplotna snaga kalorifera je:
=Q
Q =m ⋅ (h − h ) = 2 ⋅ (28 − 16) = 24 kW .
k 1,2 svs 2 1
6.3 Da bi se dobili stalni parametri vlažnog vazduha koji ulazi u sušnicu (S) primenjen je
postupak sa delimičnom recirkulacijom vlažnog vazduha koji napusta sušnicu (deo
izrađenog (opticajnog) vazduha meša se u komori za mešanje (MK) sa svežim
atmosferskim vazduhom, obrazujući mešavinu stanja 2). Stanje atmosferskog
vazduha je: p1 = 0.1MPa, t1 = 15oC i ϕ1 = 80%, a stanje vlažnog vazduha koji
napusta sušnicu je t4 = 35oC i ϕ4 = 80%. Temperatura vlažnog vazduha na izlazu iz
kalorifera (K) (2-3) je t3 = 70oC. Količina vlage koja se uklanja u sušnici (3-4) iz
vlažnog materijala je 0.05kgvl/s. Smatrajući da je sušara izolovana, izračunati:
a) masene protoke atmosferskog i opticajnog vazduha,
b) specifičnu potrošnju toplote koja se dovodi kaloriferom (u kJ po kilogramu
uklonjene vlage), kao i snagu grejača kalorifera u kW i specifičnu potrošnju
vazduha, i
c) prikazati proces u (h, ω) dijagramu.
Rešenje:
a) Šematski prikaz postrojenja za sušenje dat je na slici.
c)
Kako se procesi kondicioniranja vlažnog vazduha obavljaju na pritisku 0.1MPa to su oni

skicirani u (h, ω) dijagramu.
72
Vlažan vazduh

ω1 = 0.0084 kg vl kg sv h1 = 36.5 kJ kg sv .
ω4 = 0.029 kg vl kg sv h 4 = 110 kJ kg sv .
Kako se proces u sušnici (3-4) obavlja pri stalnoj entalpiji, to je h 3 = h 4 . Stanje 3 u (h, ω)
dijagramu se nalazi u preseku izoterme t3 = 70°C i izentalpe h 3 = 110 kJ kg sv . Apsolutna vlažnost
vlažnog vazduha stanja 3 je očitana iz dijagrama:
ω3 = 0.015 kg vl kg sv .
Zagrevanje (2-3) mešavine vlažnog vazduha obavlja se pri konstantnoj apsolutnoj vlažnosti
odnosno po izohigri, tako da je ω2 = ω3 .
Stanje mešavine 2 u (h, ω) dijagramu se nalazi na duži koja spaja stanja 1 i 4. Grafičkim
putem, u preseku linije 14 i izohigre ω2 određuje se stanje 2. Entalpija vlažnog vazduha stanja 2 je
očitana iz dijagrama:
h 2 = 60 kJ kg sv .
Iz bilansa vlage za sušnicu određuje se maseni protok mešavine:
Δm vl
Δω3, 4 = ω4 − ω3 =
sv
m
Δm vl 0.05 kg
m sv = = = 3.571 sv .
ω4 − ω3 0.029 − 0.015 s
Maseni protoci atmosferskog m svs i opticajnog vazduha m svo određuju se iz bilansa
materije i bilansa energije (ili bilansa vlage) za komoru za mešanje:
svs + m
m svo = m sv
svs ⋅ h1 + m
m svo ⋅ h 4 = m
sv ⋅ h 2 ili m svs ⋅ ω1 + m svo ⋅ ω4 = m
sv ⋅ ω2
odakle je:
(m sv − m
svo ) ⋅ h1 + m svo ⋅ h 4 = m
sv ⋅ h 2
h −h 60 − 36.5 kg
m svo = 2 1 ⋅ m sv = ⋅ 3.571 = 1.142 sv
h 4 − h1 110 − 36.5 s
kg
m svs = m
sv − m svo = 3.571 − 1.142 = 2.429 sv .
s
b) Toplotna snaga kalorifera je:
=Q
Q =m ⋅ (h − h ) = 3.571⋅ (110 − 60) = 178.6 kW .
k 2,3 sv 3 2
Specifična potrošnja toplote - količina toplote po 1kg odstranjene vlage je:

Q h − h 2 178.6 kJ
qk = k = 3 = = 3572 .
Δm vl ω4 − ω3 0.05 kg vl
Specifična potrošnja vazduha:
m 1 1 kg
m* = sv = = = 71.4 sv .
Δm vl ω4 − ω3 0.029 − 0.015 kg vl
73
Vlažan vazduh
6.4 U cilju smanjenja potrošnje toplote jednostepenoj sušari dodat je izmenjivač toplote
(IT) u kojem vlažan vazduh (3-4) koji napusta sušnicu (S) vrši predgrevanje (1-1*)
atmosferskog vazduha. Predrgrejan vazduh se zatim u kaloriferu (K) dogreva (1*-2)
do stanja 2. Parametri atmosferskog vazduha su: p1 = 0.1MPa, t1 = 15oC i ϕ1 = 0.6.
Predgrevanje se vrši do temperature od 30oC. Vazduh koji napusta sušnicu (2-3)
ima parametre: t3 = 45oC i ϕ3 = 90%. Kapacitet sušenja je 0.07 kilograma vlage u
sekundi. Smatrajući da su sušara i izmenjivač toplote adijabatski izolovani, odrediti:
a) uštedu toplote u kJ po kilogramu odstranjene vlage, kao i u kW, zahvaljujući
ugrađenom izmenjivaču toplote,
b) količinu kondenzovane pare u kg/h koja se odstranjuje iz izmenjivača toplote, i
Rešenje:
a) Šematski prikaz postrojenja za sušenje dat je na slici.
c)
Svi procesi kondicioniranja vlažnog vazduha se obavljaju na pritisku 0.1MPa. Veličine

stanja vlažnog vazduha u karakterističnim tačkama procesa su očitane iz (h, ω) dijagrama.

ω1 = 0.0064 kg vl kg sv h1 = 31kJ kg sv .
ω3 = 0.06 kg vl kg sv h 3 = 200 kJ kg sv .
74
Vlažan vazduh
Predgrevanje (1-1*) atmosferskog vlažnog vazduha u izmenjivaču toplote obavlja se pri

konstantnoj apsolutnoj vlažnosti, odnosno po izohigri, tako da je ω1* = ω1 . Stanje 1* u (h, ω)
dijagramu se nalazi u preseku izoterme t1* = 30°C i izohigre ω1* . Entalpija vlažnog vazduha stanja
1* je očitana iz dijagrama:
h1* = 47 kJ kg sv .
Dogrevanje (1*-2) vlažnog vazduha u kaloriferu obavlja se po izohigri, tako da je
ω2 = ω1* = ω1 , a proces u sušnici (2-3) obavlja se pri stalnoj entalpiji, tako da je h 2 = h 3 . Stanje 2 u
(h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izohigre ω2 = 0.0064 kgvl/kgsv i izentalpe h 2 = 200 kJ/kgsv.
Iz bilansa energije za izmenjivač toplote:
m sv ⋅ h1 + m
sv ⋅ h 3 = m
sv ⋅ h1* + m
sv ⋅ h 4
dobija se:
kJ
h 4 = h1 + h 3 − h1* = 31 + 200 − 47 = 184 .
kg sv
Vazduh koji napusta sušnicu se hladi (3-4) u izmenjivaču toplote pri stalnoj apsolutnoj
vlažnosti: ω4 = ω3 . Stanje 4 u (h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izentalpe h 4 = 184 kJ/kgsv i
izohigre ω4 = 0.06 kgvl/kgsv. Iz dijagrama se uočava da je ovako određeno stanje 4 u oblasti
prezasićenog vlažnog vazduha, što znači da je ostvareno hlađenje vlažnog vazduha do temperature
koja je manja od temperature tačke rose za stanje 3, tj. t4 < tR3, i da je došlo do kondenzacije vodene
pare iz vlažnog vazduha. U ovom slučaju stvarno stanje 4 se nalazi na liniji zasićenja i to u preseku
izentalpe h4 i linije zasićenja ϕ = 1. Proces hlađenja vlažnog vazduha od početnog stanja 3, najpre
se odvija po izohigri ω = ω3 = const do rosišta za stanje 3, a zatim po liniji zasićenja ϕ = 1 = const.
Ostale veličine stanja 4 su očitane iz dijagrama:
ω4 = 0.055 kg vl kg sv t 4 = 42 o C .
Iz bilansa vlage za sušnicu određuje se maseni protok suvog vazduha:
Δm vl
Δω2,3 = ω3 − ω2 =
m sv
Δm vl 0.07 kg
m sv = = = 1.31 sv .
ω3 − ω2 0.06 − 0.0064 s
Za slučaj bez izmenjivača toplote toplotna snaga kalorifera bila bi:
Q =Q =m ⋅ (h − h ) = 1.31 ⋅ (200 − 31) = 221.4 kW
k 1,2 sv 2 1
a za slučaj sa izmenjivačem toplote:

Q =Q =m ⋅ (h − h ) = 1.31⋅ (200 − 47) = 200.4 kW
k* 1*,2 sv 2 1*
tako da je ušteda toplote:

ΔQ =Q −Q =m sv ⋅ (h1* − h1 ) = 221.4 − 200.4 = 21kW .
k k k*
Ušteda toplote po kilogramu odstranjene vlage iznosi:

ΔQ h −h 47 − 31 kJ
Δq k = k
= 1* 1 = = 298.5 .
Δm vl ω3 − ω2 0.06 − 0.0064 kg vl
b) Količina kondenzovane pare koja se odstranjuje iz izmenjivača toplote iznosi:
kg
k =m
m sv ⋅ (ω3 − ω4 ) = 1.31⋅ (0.06 − 0.055) ⋅ 3600 = 23.6 vl .
h
75
Vlažan vazduh
6.5 Vlažan vazduh, protoka 26250kgvv/h, se hladi (1-2) u vazdušnom hladnjaku (VH) od
početnog stanja 1(t1 = 70oC, ϕ1 = 0.2) do stanja 2(t2 = 42oC), a zatim se u komori
za vlaženje (KV), ubrizgavanjem 252kg/h vodene pare, vlaži i greje (2-3) do stanja
(t3 = 46oC). Pritisak vlažnog vazduha iznosi 0.1MPa. Odrediti:
a) veličine stanja (ω, h) vlažnog vazduha u karakterističnim tačkama procesa,
b) toplotnu snagu vazdušnog hladnjaka,
c) entalpiju vodene pare,
d) parcijalni pritisak vodene pare u vlažnom vazduhu na kraju procesa, i
e) prikazati proces u (h, ω) dijagramu.
Rešenje:
a) Šematski prikaz instalacije sa vazdušnim hladnjakom i komorom za vlaženje dat je na slici.
e)
Proces kondicioniranja vlažnog vazduha prikazan je u (h, ω) dijagramu.

relativne vlažnosti ϕ1 = 0.2. Ostale veličine stanja 1 su očitane iz (h, ω) dijagrama:
ω1 = 0.0416 kg vl kg sv h1 = 180 kJ kg sv .
Stanje 2 se nalazi u preseku izoterme t2 = 42°C i izohigre ω2 = ω1 = 0.0416 kgvl/kgsv.
Entalpija vlažnog vazduha stanja 2 je očitana iz (h, ω) dijagrama:
h 2 = 150 kJ kg sv .
Maseni protok suvog vazduha u vlažnom vazduhu stanja 1 iznosi:

m 26250 kg sv kg
sv = vv1 =
m = 25200 = 7 sv .
1 + ω1 1 + 0.0416 h s
U komori za vlaženje ubrizgavanjem vodene pare povećava se apsolutna vlažnost vlažnog
vazduha za:
p
m
Δω2,3 = ω3 − ω2 =
sv
m
76
Vlažan vazduh
tako da je apsolutna vlažnost vlažnog vazduha na izlazu iz komore za vlaženje (stanje 3):
p
m 252 kg
ω3 = ω2 + = 0.0416 + = 0.0516 vl .
sv
m 25200 kg sv
Stanje 3 vlažnog vazduha u (h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izoterme t3 = 46°C i
izohigre ω3 = 0.0516 kgvl/kgsv. Entalpija vlažnog vazduha stanja 3 je očitana iz (h, ω) dijagrama:
h 3 = 180 kJ kg sv .
b) Toplotna snaga vazdušnog hladnjaka je:
=Q
Q =m ⋅ (h − h ) = 7 ⋅ (180 − 150) = 210 kW .
VH 1,2 sv 1 2
c) Entalpija vodene pare koja se ubrizgava u vazduh stanja 2 očitava se sa skale na (h, ω)
dijagramu, koja definiše pravac promene stanja u komori za vlaženje. Vrednost entalpije vodene
pare očitava se za tačku preseka prave koja prolazi kroz pol P i koja je paralelna sa pravom koja
prolazi kroz stanja 2 i 3 sa skalom:
h p = 3000 kJ kg .
d) U (h, ω) dijagramu je data skala za određivanje parcijalnog pritiska vodene pare u vlažnom
vazduhu u zavisnosti od apsolutne vlažnosti vlažnog vazduha. Parcijalni pritisak vodene pare u
vlažnom vazduhu na kraju procesa (stanje 3) jednak je:
p p3 = 7800 Pa .
6.6 Početno stanje vlažnog vazduha kojim sušimo robu definisano je temperaturom
vlažnog termometra tVT1 = 10.2oC i temperaturom rosišta tR1 = 7oC. Dopuštena
temperatura vlažnog vazduha za sušenje iznosi 60oC. Iz robe je potrebno ukloniti
0.2kg/s vlage. Maksimalna relativna vlažnost vlažnog vazduha je 0.9, a pritisak
0.1MPa. Za slučaj jednostepenog, dvostepenog i trostepenog sušenja, odrediti:
a) toplotne snage kalorifera u kW i potrošnju vlažnog vazduha u kgsv/s, i
b) prikazati proces u (h, ω) dijagramu.
Rešenje:
a) Šematski prikaz trostepene sušare dat je na slici.
b)
Obzirom da se procesi kondicioniranja vlažnog vazduha obavljaju na pritisku 0.1MPa to su

oni skicirani u (h, ω) dijagramu, a veličine stanja vlažnog vazduha u karakterističnim tačkama
procesa takođe su očitane iz dijagrama.
77
Vlažan vazduh
Višestepena sušara se primenjuje kad se u jednostepenoj sušari ne može ukloniti celokupna

količina vlage iz materijala koji se suši. Količina vlage koja se može ukloniti iz vlažnog materijala u
procesu sušenja, pre svega zavisi od protoka vlažnog vazduha i temperature vlažnog vazduha na
ulazu u sušnicu. Sa povećanjem protoka i temperature vlažnog vazduha na ulazu u sušnicu
povećava se njegova sposobnost za prijem vlage. Međutim, vlažan vazduh se može zagrevati samo
do dopuštene temperature, jer bi se u suprotnom narušile strukturne karakteristike materijala koji se
suši. Takođe, u nekim slučajevima nije moguće ostvariti potreban (projektovan) protok vlažnog
vazduha za sušenje u jednom stepenu.
U ovom zadatku, s obzirom da je zadata dopuštena temperatura vlažnog vazduha na ulazu u
sušnicu, od masenog protoka vlažnog vazduha zavisi da li će se primeniti jednostepeno, dvostepeno
ili trostepeno sušenje da bi se iz vlažnog materijala uklonila željena količina vlage.
- Jednostepeno sušenje
Stanje 1 u (h, ω) dijagramu se nalazi grafičkim putem za poznatu temperaturu vlažnog
termometra tVT1 = 10.2oC (h1 = hVT1, ϕVT1 = 1) i temperaturu rosišta tR1 = 7oC (ω1 = ωR1, ϕR1 = 1) u
preseku izentalpe h1 i izohigre ω1. Veličine stanja 1 su očitane iz (h, ω) dijagrama:
ω1 = 0.006 kg vl kg sv h1 = 30 kJ kg sv .
Stanje 2 se nalazi u preseku izoterme t2 = tmax = 60°C i izohigre ω2 = ω1 = 0.006 kgvl/kgsv.
h 2 = 75 kJ kg sv .
Stanje 3 u (h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izentalpe h 3 = h 2 = 75 kJ kg sv i linije
konstantne relativne vlažnosti ϕ3 = ϕmax = 0.9. Apsolutna vlažnost vlažnog vazduha stanja 3 je
očitana iz (h, ω) dijagrama:
ω3 = 0.0194 kg vl kg sv .
Iz bilansa vlage za sušnicu određuje se maseni protok suvog vazduha:
Δm vl
ΔωI = Δω2,3 = ω3 − ω2 =
m sv,I
Δm vl 0.2 kg
m sv,I = = = 15 sv .
ω3 − ω2 0.0194 − 0.006 s
Toplotna snaga kalorifera je:
Q =Q =m ⋅ (h − h ) = 15 ⋅ (75 − 30) = 675 kW .
k,I 1,2 sv,I 2 1
78
Vlažan vazduh
- Dvostepeno sušenje
h 4 = 111kJ kg sv .
Stanje 5 u (h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izentalpe h 5 = h 4 = 111kJ kg sv i linije
ω5 = 0.03kg vl kg sv .
Iz bilansa vlage za prvu i drugu sušnicu određuje se maseni protok suvog vazduha:
Δm vl
ΔωII = Δω2,3 + Δω4,5 = ω5 − ω2 =
sv,II
m
Δm vl 0.2 kg
m sv,II = = = 8.3 sv .
ω5 − ω2 0.03 − 0.006 s
Toplotne snage kalorifera su:
Q =Q =m ⋅ (h − h ) = 8.3 ⋅ (75 − 30) = 373.5 kW
k,I 1,2 sv,II 2 1
=Q
Q =m sv,II ⋅ (h 4 − h 3 ) = 8.3 ⋅ (111 − 75) = 298.8 kW .
k,II 3,4
Ukupna toplotna snaga kalorifera:

=Q
Q +Q = 373.5 + 298.8 = 672.3kW .
II k,I k,II
- Trostepeno sušenje
h 6 = 138 kJ kg sv .
Stanje 7 u (h, ω) dijagramu se nalazi u preseku izentalpe h 7 = h 6 = 138 kJ kg sv i linije
ω7 = 0.039 kg vl kg sv .
Iz bilansa vlage za prvu, drugu i treću sušnicu određuje se maseni protok suvog vazduha:
Δm vl
ΔωIII = Δω2,3 + Δω4,5 + Δω6,7 = ω7 − ω2 =
sv,III
m
Δm vl 0.2 kg
m sv,III = = = 6.1 sv .
ω7 − ω2 0.039 − 0.006 s
Toplotne snage kalorifera su:
Q =Q =m ⋅ (h − h ) = 6.1⋅ (75 − 30) = 274.5 kW
k,I 1,2 sv,III 2 1
=Q
Q =m sv,III ⋅ (h 4 − h 3 ) = 6.1⋅ (111 − 75) = 219.6 kW
k,II 3,4

k,III = Q 5,6 = m sv,III ⋅ (h 6 − h 5 ) = 6.1 ⋅ (138 − 111) = 164.7 kW .
Q
Ukupna toplotna snaga kalorifera:
=Q
Q +Q +Q = 274.5 + 219.6 + 164.7 = 658.8 kW .
III k,I k,II k,III
79
Vlažan vazduh
6.7 Vlažan vazduh, zapreminskog protoka 100m3/h, stanja 1(p1 = 0.1MPa, t1 = 10°C,
ϕ1 = 0.6) zagreva se pri stalnom pritisku do temperature 45°C. Računskim putem
odrediti:
a) toplotnu snagu zagrejača vazduha,
b) promenu relativne vlažnosti i gustine vlažnog vazduha u procesu, i
Q zv
b) Δϕ = 0.523kg vv m3
Δρ = 0.135 kg vv m3
6.8 U zatvorenoj posudi se nalazi 10.15kgvv vlažnog vazduha stanja 1(p1 = 0.1MPa,
t1=26oC, ϕ1 = 0.7). U toku noći temperatura vlažnog vazduha je pala na t2 = 14.1oC.
a) Da li je došlo do kondenzacije pare iz vlažnog vazduha i ako jeste odrediti količinu
nastalog kondenzata?
b) Prikazati proces u (h, ω) dijagramu.
Rezultat: a) m k = 0.05 kg
6.9 Komora, zapremine 9.58m3, je pregradom podeljena na dva dela A i B. U delu A se

nalazi vlažan vazduh stanja 1(t1 = 40°C, ϕ1 = 0.6), a u delu B vlažan vazduh stanja
2(t2 = 60°C, ϕ2 = 40 %). Izvlačenjem pregrade obrazuje se smeša vlažnog vazduha
čija je temperatura tačke rose 38°C. Pritisak vlažnog vazduha je 0.1MPa. Odrediti:
a) veličine stanja novonastale smeše (t, ω, h, ϕ, v) vlažnog vazduha,
b) ukupnu masu vlažnog vazduha u komori, i
Rezultat: a) t 3 = 52.5 o C
ω3 = 0.044 kg vl kg sv
h 3 = 167 kJ kg sv
ϕ3 = 0.48
v3 = 1m3 kg sv
b) m vv3 = 10 kg vv
6.10 U jednoj komori za vlaženje (KV) izotermski se

vlaži vlažan vazduh početnog stanja
1(tVT1 = 29.9oC, tR1 = 25oC), ubrizgavanjem
vodene pare, do relativne vlažnosti od 90%.
Protok vlažnog vazduha na ulazu u komoru za
vlaženje iznosi 3420m3/h. Odrediti:
a) protok vodene pare
b) entalpiju vodene pare, i
Rezultat: a) p = 0.05 kg s
m
b) h p = 2600 kJ kg
80
Vlažan vazduh
6.11 Vlažan vazduh, protoka 300kgvv/h, se

greje (1-2) u kaloriferu (K) do
temperature 80°C. U toku ovog
procesa entalpija vlažnog vazduha
poraste na 90kJ/kgsv. Pri prolasku
kroz sušnicu (S) (2-3) vazduh suši
materijal i pri tome odnosi 5.32kg
vlage na čas. Relativna vlažnost
vazduha na izlazu iz sušnice je dva
puta veća od relativne vlažnosti na
ulazu u kalorifer. Pritisak vlažnog
vazduha iznosi 0.1MPa. Odrediti:
a) veličine stanja (t, ω, h, ϕ) vlažnog vazduha u karakterističnim tačkama procesa,
b) odrediti specifičnu potrošnju toplote i specifičnu potrošnju vlažnog vazduha, i
Rezultat: a) t1 = 17 o C t 2 = 80 o C t 3 = 35 o C
h1 = 26 kJ kg sv h 2 = 90 kJ kg sv h 3 = 90 kJ kg sv
ω1 = 0.0037 kg vl kg sv ω2 = 0.0037 kg vl kg sv ω3 = 0.0215 kg vl kg sv
ϕ1 = 0.3 ϕ2 = 0.0125 ϕ3 = 0.6
b) q = 3595.5 kJ kg vl m* = 56.2 kg sv kg vl
6.12 Vlažan vazduh, protoka 200kgvv/h, stanja 1(ϕ1 = 0.4, t1 = 26oC) meša se sa vlažnim
vazduhom stanja 2(ϕ2 = 0.6, t2 = 44oC). Tačka rose tako nastale smeše vazduha
(stanje 3) je 30oC. Smeša se u kaloriferu zagreva (3-4) do 86oC. U postrojenju za
sušenje (4-5) se uklanja 8kg/h vlage.
Ako je pritisak vlažnog vazduha 0.1MPa, odrediti:

a) veličine stanja (t, ω, h) u karakterističnim tačkama procesa,
b) maseni protok vlažnog vazduha stanja 2, u kgvv/h, i
Rezultat: a) t1 = 26 o C ω1 = 0.0085 kg vl kg sv h1 = 48 kJ kg sv
t 2 = 44 o C ω2 = 0.0354 kg vl kg sv h 2 = 135 kJ kg sv
t 3 = 30 C
o
ω3 = 0.0277 kg vl kg sv h 3 = 110 kJ kg sv
t 4 = 86 C
o
ω4 = 0.0277 kg vl kg sv h 4 = 160 kJ kg sv
t 5 = 57 o C ω5 = 0.0393kg vl kg sv h 5 = 160 kJ kg sv
b) m vv2 = 510.7 kg vv h
81
Vlažan vazduh
6.13 U komori za mešanje (MK) jedne instalacije za sušenje mešaju se dve struje
vazduha. Vlažan vazduh masenog protoka 800kgvv/h stanja 1(ϕ1 = 0.3, t1 = 34oC)
meša se sa vlažnim vazduhom stanja 2(ϕ2 = 0.7, t2 = 42oC), tako da je temperatura
nastale smeše t3 = 36°C. Posle mešanja smeša se u predgrejaču (P) predgreva
(3-4) vlažnim vazduhom koji napusta sušnicu (6-7), a zatim u kaloriferu (K) zagreva
(4-5) do t5 =80oC. U sušnici (S) (5-6) ovim vlažnim vazduhom vrši se sušenje
vlažnog materijala uz odstranjivanje 13.8kgvl/h. Pritisak vlažnog vazduha iznosi
0.1MPa.
Ako je vlažan vazduh na izlazu iz predgrejača (P) relativne vlaznosti ϕ4= 0.3,
odrediti:
a) veličine stanja (t, ω, h) vlažnog vazduha u karakterističnim tačkama procesa,
b) snage predgrejača i kalorifera u kW, i
Rezultat: a) t1 = 34 o C t 3 = 36 o C t 5 = 80 o C t 7 = 40 o C
t 2 = 42 o C t 4 = 44 o C t 6 = 48 o C
h1 = 60 kJ kg sv h 3 = 80 kJ kg sv h 5 = 125 kJ kg sv h 7 = 117 kJ kg sv
h 2 = 139 kJ kg sv h 4 = 88 kJ kg sv h 6 = 125 kJ kg sv
ω1 = 0.01kg vl kg sv ω3 = ω4 = ω5 = 0.017 kg vl kg sv
ω2 = 0.0375 kg vl kg sv ω6 = ω7 = 0.03kg vl kg sv
b) Q = 2.4 kW Q = 10.9 kW
P k
6.14 Vlažan vazduh stanja 1 (t1 = 46oC,

ϕ1 = 0.6), protoka 378kgsv/h, uvodi
se u komoru za mešanje (MK) gde
se meša sa vlažnim vazduhom
stanja 2(t2 = 18oC, ϕ2 = 0.2), tako
da je temperatura vlažnog
termometra novonastale smeše
21oC. Ovako dobivena smeša
vlažnog vazduha se uvodi u komoru
za vlaženje (3-4) gde joj se dodaje pregrejana vodena para masenog protoka
22.77kg/h, čija je entalpija 3950kJ/kg. Po izlasku iz komore za vlaženje (KV) vlažan
vazduh prolazi kroz cevovod (C) hladeći se (4-5) tako da se na izlazu iz cevovoda
pojavljuje magla. Pritisak vlažnog vazduha iznosi 0.1MPa. Odrediti:
a) veličine stanja (t, ω, h,) vlažnog vazduha na izlazu iz komore za vlaženje,
b) toplotni fluks koji se gubi u cevovodu, i
Rezultat: a) t 4 = 49 o C ω4 = 0.03kg vl kg sv h 4 = 125 kJ kg sv

b) Q = 6.3kW
g
82
Vlažan vazduh
6.15 Postrojenje za sušenje se sastoji iz izmenjivača toplote (IT) i sušnice (S). U

izmenjivač toplote ulazi vlažan vazduh temperature 24°C i temperature rosišta
14°C i zagreva se (1-2) do temperature od 83°C. Za zagrevanje vlažnog vazduha
koristi se suvo-zasićena vodena para temperature 120°C, koja se u izmenjivaču
toplote potpuno kondenzuje. U sušnici se iz vlažnog materijala uklanja 0.05kg/s
vlage. Iz sušnice (2-3) izlazi vlažan vazduh relativne vlažnosti 0.9. Pritisak vlažnog
vazduha iznosi 0.1MPa.
Odrediti:
a) veličine stanja (t, ω, h) vlažnog vazduha u karakterističnim tačkama procesa,
b) toplotnu snagu izmenjivača toplote,
c) maseni protok vodene pare u kg/h, i
d) prikazati proces u (h, ω) dijagramu.
Rezultat: a) t1 = 24 o C t 2 = 83 o C t 3 = 33 o C
h1 = 50 kJ kg sv h 2 = 110 kJ kg sv h 3 = 110 kJ kg sv
ω1 = 0.01kg vl kg sv ω2 = 0.01kg vl kg sv ω3 = 0.03kg vl kg sv
b) Q = 150 kW
IT
c) p = 245.2 kg h
m
83
7
7.. L
LEEV
VOOK
KRRE
ETTN
NII C
CIIK
KLLU
USSII
7.1 Kapacitet kompresorskog parnog rashladnog postrojenja (rashladna toplotna

snaga) iznosi 555.56kW. Kao rashladni fluid koristi se amonijak. Temperatura
isparavanja amonijaka iznosi -20oC, temperatura kondenzacije 35oC, a
temperatura pothlađivanja 30oC. Kompresor usisava suvu paru amonijaka i sabija
je sa izentropskim stepenom dobrote 0.8. Odrediti:
a) snagu kompresora,
b) koeficijent hlađenja, i
c) prikazati ciklus u (T, s) dijagramu.
Rešenje:
a) Na slici je prikazana šema rashladnog
postrojenja sa jednostepenim kompresorom i
prigušnim ventilom. Rashladni fluid ostvaruje
levokretni kružni ciklus, koji se odvija
između pritiska u isparivaču pi i pritiska u
kondenzatoru pk.
Koristeći zavisnost ps = f(t) iz (T, s)
dijagrama za amonijak, temperaturi
o
isparavanja ti = -20 C odgovara pritisak
isparavanja pi, a temperaturi kondenzacije od
tk = 35oC odgovara pritisak kondenzacije pk.
Kompresor ovog postrojenja usisava suvu
paru amonijaka (x1 = 1) na pritisku
isparavanja pi, tako da je:
t1 = ti = -20oC c) Levokretni kružni ciklus u (T, s) dijagramu
i sabija je adijabatski do stanja 2.
Ostale veličine stanja 1 očitavaju se iz
(T, s) dijagrama za amonijak:
kJ
h1 = 1237.2
kg
kJ
s1 = 1237.2
kg K
Teorijsko stanje 2t nalazi se grafičkim
putem u (T, s) dijagramu u preseku vertikale
(izentropa s2t = s1) iz stanja 1 i izobare
p2 = pk, tako da je:
kJ
h 2t = 1237.2 .
kg
Izentropski stepen dobrote kompresije je:
P W′ h − h 2t
ηK = Kt = t1,2t = 1
PK ′
Wt1,2 h1 − h 2
tako da je specifična entalpija pregrejane pare amonijaka stanja 2:
h 2t − h1 1237.2 − 1237.2 kJ
h 2 = h1 + = 1237.2 + = 1519.8 .
ηK 0.8 kg
84
Levokretni ciklusi
Stvarno stanje 2 u (T, s) dijagramu se nalazi u preseku izentalpe h2 i izobare p2.

Pregrejana para amonijaka sa stanjem 2 ulazi u kondenzator u kome se izobarski hladi do
temperature kondenzacije, zatim se na temperaturi kondenzacije potpuno kondenzuje i na kraju se,
u ovom slučaju, nastali kondenzat pothlađuje do t3 = 30oC. Pothlađivanjem kondenzata povećava se
koeficijent hlađenja rashladnog postrojenja. Obzirom da se izobare u oblasti tečnog amonijaka
gotovo poklapaju sa donjom graničnom krivom to se stanje 3 u (T, s) dijagramu nalazi u preseku
izoterme t3 i donje granične krive (x3 = 0) pa je:
kJ
h 3 = 146.54 .
kg
Proces prigušivanja (3-4) je izentalpski (h4 = h3), tako da se stanje 4 u (T, s) dijagramu
nalazi u oblasti vlažne pare u preseku izentalpe h4 i izobare p4 = pi (odnosno izoterme ti).
Rashladna toplotna snaga jednaka je toplotnoj snazi isparivača ovog postrojenja, a to je
zapravo količina toplote u jedinici vremena koja se odvede iz rashladne komore (npr. od namirnica
u rashladnoj komori) i koja se koristi za isparavanje (poželjno je i malo pregrevanje) rashladnog
fluida:
Q =m ⋅ (h − h )
h 1 4
odakle je maseni protok amonijaka:

Q 555.65 kg
=
m h
= = 0.509 .
h1 − h 4 1237.2 − 146.54 s
Snaga kompresora:
kJ
′ = h1 − h 2 = 1237.2 − 1519.8 = −282.6
Wt1,2
kg
PK = m ′ = 0.509 ⋅ 282.6 = 143.8 kW .
⋅ Wt1,2
b) Koeficijent hlađenja je:

Q ⋅ qh
m h − h 4 555.65
εh = h = = 1 = = 3.86 .
PK m ′
⋅ Wt1,2 h 2 − h1 143.8
7.2 Kompresor toplotne pumpe usisava 0.26m3/min pare amonijaka, kojem dovodimo
toplotu pri temperaturi 5oC, a kondenzacija se odvija na temperaturi 35oC. Proces
se vrši bez pothlađivanja. Temperatura nakon izentropske kompresije iznosi 50oC.
Odrediti:
a) stepen suvoće amonijaka nakon prigušivanja,
b) snagu kompresora,
c) količinu toplote koja je na raspolaganju za grejanje,
d) koeficijent grejanja, i
e) prikazati ciklus u (T, s) i (logp, h) dijagramima.
Rešenje:
a) Na slici je prikazana šema toplotne pumpe sa jednostepenim kompresorom i prigušnim
ventilom. U ovom slučaju toplota kondenzacije rashladnog fluida se koristi za potrebe grejanja.
Temperaturi kondenzacije tk odgovara pritisak kondenzacije pk, pri čemu je p2 = pk. Stanje 2,
nakon izentropske kompresije (1-2), u (T, s) dijagramu se nalazi u preseku izoterme t2 i izobare p2
pa je:
kJ kJ
h 2 = 1835 s 2 = 6.34 .
kg kg K
85
Levokretni ciklusi
Kako se proces vrši bez

o
pothlađivanja to je: t3 = tk = 35 C. Stanje 3
u (T, s) dijagramu se nalazi u preseku
izoterme t3 i donje granične krive (x3 = 0)
pa je:
kJ
h 3 = 565.5 .
kg
Proces prigušivanja (3-4) je
izentalpski (h4 = h3), tako da se stanje 4 u
(T, s) dijagramu nalazi u preseku izentalpe
h4 i izobare p4 = pi koja odgovara
temperaturi isparavanja ti = 5oC.
Stepen suvoće vlažne pare e) Levokretni kružni ciklus u (T, s) i (logp, h)
amonijaka stanja 4 očitava se iz (T, s) dijagramima
dijagrama:
x 4 = 0.11 .
Stanje 1 se nalazi grafičkim putem
u (T, s) dijagramu u preseku vertikale
(izentropa s1 = s2) iz stanja 2 i izobare
p1 = pi, tako da je:
kJ m3
h1 = 1596 v1 = 0.227 .
kg kg
Stanje 1 nalazi se u oblasti vlažne
pare amonijaka.
Maseni protok amonijaka:

V 0.26 kg
m = 1= = 0.019 .
v1 60 ⋅ 0.227 s
b) Snaga kompresora:
PK = m
⋅ (h 2 − h1 )
PK = 0.019 ⋅ (1835 − 1596)
PK = 4.54 kW .
c) Količina toplote koja se može
iskoristiti za grejanje jednaka je toplotnoj
snazi kondenzatora:
=m
Q ⋅ (h − h )
g 2 3
= 0.019 ⋅ (1835 − 566)
Q g
= 24.11kW .
Q g
d) Koeficijent grejanja:
Q h − h 3 24.11
εg = g = 2 = = 5.31 .
PK h 2 − h1 4.54
86
Levokretni ciklusi
7.3 Kapacitet kompresorskog parnog rashladnog postrojenja iznosi 40000kJ/h. Kao

rashladni fluid koristi se amonijak. Temperatura isparavanja iznosi -15oC.
Kompresor usisava suvu paru amonijaka i izentropski je komprimuje do 90oC.
Proces se vrši bez pothlađivanja. Odrediti:
a) koeficijent hlađenja,
b) snagu kompresora,
c) zapreminski protok amonijaka na ulazu u kompresor, i
d) prikazati ciklus u (T, s) i (logp, h) dijagramima.
Rezultat: a) ε h = 5.56
b) PK = 2 kW
3
c) = 0.005 m
V1
s
7.4 Rashladna toplotna snaga kompresorskog parnog rashladnog postrojenja iznosi

5.8kW. Kao rashladni fluid koristi se R12 (Freon-12, CF2Cl2). Kompresor, snage
2kW, usisava pregrejanu paru freona i adijabatski je komprimuje do stanja
2(p2 = 0.6MPa, t2 = 60oC). Proces se vrši sa pothlađivanjem kondenzata do
t3 = 16oC. Pritisak isparavanja freona iznosi 0.1MPa. Odrediti:
a) maseni protok freona,
b) koeficijent hlađenja,
c) izentropski stepen dobrote kompresije, i
d) prikazati ciklus u (T, s) dijagramu.
kg
Rezultat: a) = 0.045
m
s
b) ε h = 2.9
c) ηK = 0.73
7.5 Toplotnom pumpom se greje sportska hala čiji su gubici 30kW toplote.
Temperatura amonijaka nakon izentropske kompresije iznosi 60oC, a kondenzacija
se odvija na temperaturi 30oC. Kompresor toplotne pumpe usisava vlažnu paru
amonijaka stepena vlažnosti 0.05. Proces se vrši bez pothlađivanja. Odrediti:
a) maseni protok amonijaka,
b) stepen suvoće amonijaka nakon prigušivanja,
c) koeficijent grejanja, i
d) prikazati ciklus u (T, s) i (logp, h) dijagramima.
kg
Rezultat: a) = 0.0247
m
s
b) x 4 = 0.15
c) ε g = 6.75
87
8
8.. P
PRRO
OSST
TIIR
RAAN
NJJE
ETTO
OPPL
LOOT
TEE
8.1 Zid ložišta parnog kotla sastavljen je od sloja šamota (λš = 0.5W/mK) debljine
125mm i sloja cigle (λc = 0.7W/mK) debljine 500mm. Temperatura unutrašnje
površine zida je 1100oC, a spoljne 50oC.
a) Izračunati gubitak toplote kroz m2 zida i temperaturu na dodirnoj površini slojeva.
b) Ako se debljina sloja cigle smanji dva puta, a između slojeva umetne sloj
izolacionog materijala, čiji je koeficijent provođenja toplote
⎡ W ⎤
λ iz = 0.113 + 0.00023 ⋅ t sr,iz ( λ iz ⎢ ⎥ , t ⎡⎣ C ⎤⎦ )
o
⎣mK⎦
izračunati kolika treba da bude njegova debljina, da bi pri istim temperaturskim
uslovima, gubici toplote bili isti?
Rešenje:
a) Prostiranje toplote kroz ravan zid ostvaruje se
provođenjem toplote (kondukcijom). Prema Fourier-ovom
zakonu količina toplote je:
λ
Q= ⋅ S ⋅ (t zu − t zs ) ⋅ τ .
δ
Specifični toplotni fluks (količina toplote u jedinici
vremena po 1m2 površine ravnog zida) je:
Q Q λ t −t
q= = = ⋅ (t zu − t zs ) = zu zs .
S⋅ τ S δ δ
λ
Na slici je prikazana promena temperature po
debljini zida.
Gubitak toplote kroz 1m2 površine ravnog dvoslojnog zida, koji je sastavljen od sloja šamota
i sloja cigle, za slučaj stacionarnog prostiranja toplote, je:
t zu − t1,2 t1,2 − t zs t zu − t zs t zu − t zs
q= = = = n
δš δc δš δ c δi
λš λc
+
λš λc ∑i =1 λ i
1100 − 50 W
q= = 1089 2
0.125 0.5 m
+
0.5 0.7
n
δi
pri čemu ∑λ
i =1
predstavlja ukupan otpor prostiranju toplote kondukcijom.
i
Iz izraza za specifični toplotni fluks kroz sloj šamota:

t zu − t1,2
q=
δš
λš
nalazi se temperatura na dodirnoj površini slojeva:
δš 0.125
t1,2 = t zu − q ⋅ = 1100 − 1089 ⋅ = 827.8 o C .
λš 0.5
88
Prostiranje toplote
b) U ovom slučaju, temperature na dodirnim

površinama slojeva pri istim temperaturama na
unutrašnjoj i spoljnoj površini zida kotla i istom gubitku
toplote jednake su:
δš 0.125
t1,2 = t zu − q ⋅ = 1100 − 1089 ⋅ = 827.8 o C
λš 0.5
δ /2 0.5 / 2
t 2,3 = t zs + q ⋅ c = 50 + 1089 ⋅ = 438.9 o C
λc 0.7
tako da je srednja temperatura izolacionog materijala:
t1,2 + t 2,3 827.8 + 438.9
t sr,iz = = = 633.4 o C
2 2
a koeficijent provođenja toplote za izolacioni materijal:
W
λ iz = 0.113 + 0.00023 ⋅ t sr,iz = 0.113 + 0.00023 ⋅ 633.4 = 0.259 .
mK
Konačno, iz izraza za specifični toplotni fluks kroz sloj izolacionog materijala:
t1,2 − t 2,3
q=
δiz
λ iz
nalazi se njegova debljina:
t1,2 − t 2,3 827.8 − 438.9
δiz = λ iz ⋅ = 0.259 ⋅ = 0.0925 m = 92.5 mm .
q 1089
8.2 Odrediti temperaturu spoljne površine zida (λ = 0.116W/mK) cilindrične peći

prečnika φ500/400mm. Temperatura unutrašnje površine zida je 1000oC, a toplotni
gubici 230W/m.
Rešenje:
Prostiranje toplote kroz cilindričan zid ostvaruje
se provođenjem toplote. Na slici je prikazana promena
temperature po debljini zida. Gubitak toplote po 1m
dužine cevi, odnosno specifični toplotni fluks (količina
toplote u jedinici vremena po 1m dužine cilindričnog
zida), za slučaj stacionarnog prostiranja toplote, prema
Fourier-ovom zakonu je:
t zu − t zs
Φ (1) =
1 d
⋅ ln s
2⋅π⋅λ du
odakle je temperatura na spoljnoj površini zida:

Φ (1) d 230 0.5
t zs = t zu − ⋅ ln s = 1000 − ⋅ ln = 929.6 o C .
2⋅π⋅λ du 2 ⋅ π ⋅ 0.116 0.4
89
Prostiranje toplote
8.3 Koeficijent provođenja toplote automobilskog stakla, debljine 4mm, iznosi

0.616W/mK. Koeficijent prelaza toplote sa spoljne površine stakla na okolni vazduh
je 29W/m2K, a sa vazduha u automobilu na unutrašnju površinu stakla 7W/m2K.
Temperatura okolnog vazduha je -2oC.
Odrediti koeficijent prolaza toplote i temperaturu vazduha u automobilu pri kojoj će
se na spoljnoj, odnosno unutrašnjoj, površini stakla pojaviti led?
Rešenje:
Prostiranje toplote sa fluida na površinu zida ostvaruje se
prelaženjem toplote (konvekcijom, prelazom). Intenzitet prostiranja
toplote se definiše koeficijentom prelaza toplote α , koji se određuje
eksperimentalnim putem i zavisi, pre svega, od režima strujanja fluida
oko zida.
U ovom slučaju, toplota se najpre, saglasno drugom principu
termodinamike, konvektivnim putem prostire sa vazduha u automobilu
na unutrašnju površinu stakla, zatim kondukcijom kroz stakleni zid i na
kraju se konvektivnim putem predaje okolnom vazduhu. Ovakav slučaj
prostiranja toplote, između dva fluida preko čvrste površine, naziva se
prolazom toplote. Dakle, prolaz toplote obuhvata dve konvekcije i jednu
ili više kondukcija.
Količina toplote koji se prostire konvektivnim putem sa vazduha u automobilu na stakleni
zid, prema Newton-ovom zakonu, je:
Q = α u ⋅ S ⋅ (t u − t zu ) ⋅ τ
tako da je specifični toplotni fluks:
Q Q t −t
q= = = u zu .
τ ⋅S S 1
αu
U stacionarnim uslovima isti specifični toplotni fluks se kondukcijom prostire kroz stakleni
zid, tako da je prema Fourier-ovom zakonu:
t zu − t zs
q=
δs
λs
a sa spoljne površine stakla konvektivnim putem predaje okolnom vazduhu:
t zs − t s
q= .
1
αs
Sređivanjem datih jednačina dobija se:
t u − t zu t zu − t zs t zs − t s t u − t zs t −t tu − ts
q= = = = = zu s = = k ⋅ (t u − t s )
1 δs 1 1 δs δs 1 1 δs 1
+ + + +
αu λs αs α u λs λs αs α u λ s αs
pri čemu je k koeficijent prolaza toplote:
1 1 W
k= = = 5.44 2 .
1 δs 1 1 0.004 1 m K
+ + + +
α u λ s αs 7 0.616 29
90
Prostiranje toplote
Na spoljnoj površini stakla led će se pojaviti ako je: t zs = 0 o C . U tom slučaju specifični
toplotni fluks iznosi:
t zs − t s 0 − (−2) W
q= = = 58 2
1 1 m
αs 29
a temperatura vazduha u automobilu:
1 δs 1 0.004
t u = t zs + q ⋅ ( + ) = 0 + 58 ⋅ ( + ) = 8.66 o C .
αu λs 7 0.616
Na unutrašnjoj površini stakla led će se pojaviti ako je: t zu = 0 o C . Specifični toplotni fluks
u ovom slučaju jednak je:
t zu − t s 0 − (−2) W
q= = = 48.8 2
δs 1 0.004 1 m
+ +
λs αs 0.616 29
a temperatura vazduha u automobilu:
q 48.8
t u = t zu + = 0+ = 6.97 o C .
αu 7
8.4 Čelična (λč = 45W/mK) cev prečnika φ110/100mm izolovana je sa spoljne strane
slojem asfalta (λiz = 0.63W/mK). Kroz cev struji topla voda srednje temperature
80oC. Sa spoljne strane cevi nalazi se vazduh temperature 15oC. Koeficijent
prelaza toplote sa vode na unutrašnju površinu cevi iznosi 2000W/m2K, a sa spoljne
površine izolacije na okolni vazduh 10W/m2K. Odrediti:
a) kritičnu debljinu izolacije, i
b) maksimalni gubitak toplote u okolinu, ako je dužina cevi 3m.
Rešenje:
a) Toplotni fluks koji se prostire konvektivnim putem sa
tople vode na unutrašnju površinu čelične cevi, prema
Newton-ovom zakonu, je:
Φ = α u ⋅ Su ⋅ (t wsr − t zu ) = α u ⋅ d u ⋅ π ⋅ Lc ⋅ (t wsr − t zu )
tako da je specifični toplotni fluks:
Q t −t
Φ (1) = = wsr zu .
Lc ⋅ τ 1
αu ⋅ du ⋅ π
U stacionarnim uslovima isti specifični toplotni fluks
se kondukcijom prostire kroz zid čelične cevi i sloj asfalta,
tako da je prema Fourier-ovom zakonu:
t zu − t ziz
Φ (1) =
1 ds 1 d
⋅ ln + ⋅ ln iz
2 ⋅ π ⋅ λč d u 2 ⋅ π ⋅ λ iz ds
a sa spoljne površine izolacije konvektivnim putem predaje okolnom vazduhu:
91
Prostiranje toplote
t ziz − t s
Φ (1) =
1
α s ⋅ d iz ⋅ π
Sređivanjem datih jednačina dobija se:
t wsr − t s
Φ (1) = = k ⋅ (t wsr − t s )
1 1 ds 1 d iz 1
+ ⋅ ln + ⋅ ln +
αu ⋅ du ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ λč d u 2 ⋅ π ⋅ λ iz d s αs ⋅ d iz ⋅ π
pri čemu je k koeficijent prolaza toplote:
1
k= .
1 1 d 1 d 1
+ ⋅ ln s + ⋅ ln iz +
αu ⋅ du ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ λč d u 2 ⋅ π ⋅ λ iz d s α s ⋅ d iz ⋅ π
Recipročna vrednost koeficijenta prolaza toplote:
1 1 1 d 1 d 1
R= = + ⋅ ln s + ⋅ ln iz +
k αu ⋅ du ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ λč d u 2 ⋅ π ⋅ λ iz d s αs ⋅ d iz ⋅ π
predstavlja otpor prolazu toplote.
Analizom prethodnih izraza uočava se da specifični toplotni fluks ima maksimalnu vrednost
onda kad je otpor prolazu toplote minimalan:
Φ (1) = Φ (1)
max za R = R min .
Ovaj uslov koristi se za određivanje kritične debljine izolacije. Najpre se određuje debljina
izolacije za koju je R(d iz ) = R min :
dR(d iz ) 1 1 1 1 α ⋅ d − 2 ⋅ λ iz
= ⋅ ⋅ − = s iz =0
dd iz 2 ⋅ π ⋅ λ iz d iz d s αs ⋅ d iz ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ λ iz ⋅ α s ⋅ d iz2
2
ds
odakle je:
2 ⋅ λ iz 2 ⋅ 0.63
d iz = d iz,kr = = = 0.126 m = 126 mm
αs 10
tako da je kritična debljina izolacije:
d iz,kr − d s 126 − 110
δiz,kr = = = 8 mm.
2 2
Da funkcija R(d iz ) ima minimalnu vrenost za d iz = d iz,kr pokazuje se na osnovu drugog
izvoda:
d 2 R(d iz ) αs ⋅ 2 ⋅ π ⋅ λ iz ⋅ α s ⋅ d iz2 − (αs ⋅ d iz − 2 ⋅ λ iz ) ⋅ 2 ⋅ π ⋅ λ iz ⋅ αs ⋅ 2 ⋅ d iz
=
dd iz2 (2 ⋅ π ⋅ λ iz ⋅ αs ⋅ d iz2 ) 2
2 ⋅ λ iz
4 ⋅ λ iz − α s ⋅
d R(d iz ) α s ⋅ d iz − (α s ⋅ d iz − 2 ⋅ λ iz ) ⋅ 2 4 ⋅ λ iz − αs ⋅ d iz
2
αs
= = =
2
dd iz 2 ⋅ π ⋅ λ iz ⋅ αs ⋅ d iz
3
2 ⋅ π ⋅ λ iz ⋅ αs ⋅ d iz 2 ⋅ π ⋅ λ ⋅ α ⋅ ( 2 ⋅ λ iz )3
3
iz s
αs
d 2 R(d iz ) α s2
= > 0.
dd iz2 8 ⋅ π ⋅ λ3iz
92
Prostiranje toplote
b) Za d iz = d iz,kr otpor prolazu toplote iznosi:
1 1 d 1 d 1
R min = + ⋅ ln s + ⋅ ln iz,kr +
αu ⋅ du ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ λč d u 2 ⋅ π ⋅ λ iz ds α s ⋅ d iz,kr ⋅ π
1 1 0.11 1 0.126 1 mK
R min = + ⋅ ln + ⋅ ln + = 0.289
2000 ⋅ 0.1 ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ 45 0.1 2 ⋅ π ⋅ 0.63 0.11 10 ⋅ 0.126 ⋅ π W
tako da je koeficijent prolaza toplote:
1 1 W
k max = = = 3.462 .
R min 0.289 mK
Maksimalna vrednost toplotnog fluksa (gubitka toplote u okolinu) je:
Φ max = Φ (1)
max ⋅ L c = k max ⋅ (t wsr − t s ) ⋅ L c = 3.462 ⋅ (80 − 15) ⋅ 3 = 675 W .
Za neizolovanu čeličnu cev (δiz = 0) 680,0
gubitak toplote u okolinu jednak je: Φ = 669.4 W . 675,0
Dakle, ukoliko se cev izoluje sa spoljne strane
Toplotni fluks [ W ]
670,0
izolacijom debljine 0 < δiz < δiz,kr gubitak toplote u
okolinu se povećava do maksimalne vrednosti za 665,0
δiz = δiz,kr , a sa povećanjem debljine izolacije 660,0
δiz > δiz,kr gubitak toplote u okolinu se smanjuje. 655,0
Na slici je prikazana zavisnost toplotnog fluksa od

650,0
prečnika izolacije. 0,11 0,12 0,13 0,14 0,15 0,16 0,17 0,18
Prečnik izolacije [ m ]
8.5 Kroz jednu halu prolazi vodoravna čelična (λč = 58W/mK) cev za vodeno grejanje
dimenzija φ38/33mm i dužine 35m. Kroz cev struji topla voda brzinom 1m/s čija je
srednja temperatura 80°C (merodavna temperatura). Koeficijent prelaza toplote sa
spoljne površine cevi na okolni vazduh temperature 20°C je 10W/m2K. Koeficijent
prelaza toplote za prinudno strujanje vode u pravoj cevi računati prema izrazu:
d u 0.054
- za turbulentno strujanje Nu = 0.032 ⋅ ( ) ⋅ Re 0.8 ⋅ Pr 0.33
Lc
- za laminarno strujanje Nu = 1.86 ⋅ (Re⋅ Pr) 0.33 .
Strujanje vode je turbulentno za Re > 2320. Odrediti:
a) koeficijent prelaza toplote sa unutrašnje strane cevi,
b) razmenjeni toplotni fluks, i
c) pad temperature vode.
Rešenje:
a) Fizički parametri očitavaju se
iz termodinamičkih tablica za srednju
(merodavnu) temperaturu fluida. Za
srednju temperaturu tople vode
t wsr = 80 o C (Tabela 4), termofizički
parametri su:
kg kJ W
ρ w = 971.8 3
; c w = 4.195 ; μ w = 355.1⋅10−6 Pa ⋅ s ; λ w = 0.674 ; Prw = 2.21 .
m kg K mK
93
Prostiranje toplote
Reynolds-ov broj:
w w ⋅ d ekv w w ⋅ d u ⋅ ρ w 1⋅ 0.033 ⋅ 971.8
Re w = = = = 90311 .
υw μw 355.1⋅10−6
Strujanje tople vode je turbulentno, jer je Re > 2320. Nusselt-ov broj je:
d u 0.054 0.033 0.054
Nu w = 0.032 ⋅ ( ) ⋅ Re0.8
w ⋅ Prw
0.33
= 0.032 ⋅ ( ) ⋅ 903110.8 ⋅ 2.210.33 = 263 .
Lc 35
Koeficijent prelaza toplote sa tople vode na zid cevi:
Nu w ⋅ λ w Nu w ⋅ λ w 263 ⋅ 0.674 W
αu = = = = 5372 2 .
d ekv du 0.033 m K
b) Koeficijent prolaza toplote:
1
k=
1 1 d 1
+ ⋅ ln s +
αu ⋅ du ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ λč d u αs ⋅ ds ⋅ π
1 W
k= = 1.19 .
1 1 0.038 1 m K
+ ⋅ ln +
5372 ⋅ 0.033 ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ 58 0.033 10 ⋅ 0.038 ⋅ π
Razmenjeni toplotni fluks:
Φ=Q = k ⋅ L ⋅ (t − t ) = 1.19 ⋅ 35 ⋅ (80 − 20) = 2500 W .
c wsr o
c) Pad temperature tople vode iznosi:
=m
2
d ⋅π
Q w ⋅ c w ⋅ Δt w = ρ w ⋅ A w ⋅ w w ⋅ c w ⋅ Δt w = ρ w ⋅ u ⋅ w w ⋅ c w ⋅ Δt w
4
4⋅Q 4 ⋅ 2500
Δt w = = = 0.72 o C .
ρ w ⋅ d u ⋅ π ⋅ w w ⋅ c w 971.8 ⋅ 0.0332 ⋅ π ⋅1 ⋅ 4.195 ⋅103
2
8.6 Temperatura spoljnje površine reaktora ravnih zidova iznosi 250°C. Oko reaktora,
visine 1m, je postavljen sloj staklene vune (λiz = 0.038W/mK) koji služi kao toplotno-
izolacioni materijal. Temperatura spoljašnje površine izolacionog materijala ne sme
biti viša od 40°C. Izolacioni materijal je premazan Al bronzom stepena crnoće 0.30,
zanemarljive debljine. Reaktor se nalazi u prostoriji dimenzija (6 x 6 x 4)m koja je
malterisana krečnim malterom stepena crnoće 0.93. Temperatura vazduha u
prostoriji i zidova prostorije je 20°C. Koeficijent prelaza toplote za slobodnu
konvekciju računati prema izrazu:
Nu = C ⋅ (Gr ⋅ Pr) n
pri čemu je:
C n Gr⋅Pr
0.135 0.330 > 2 ⋅10 7
0.540 0.250 za 500 ÷ 2 ⋅10 7
1.180 0.125 1 ⋅10 −3 ÷ 500
0.500 0.000 < 1 ⋅10 −3
Odrediti:
a) razmenjeni toplotni fluks, ako je odnos površine izolovanog reaktora i prostorije
0.06, i
b) debljinu sloja izolacionog materijala.
94
Prostiranje toplote
Rešenje:
a) Sa spoljne površine reaktora toplotni fluks
se kondukcijom prostire ka spoljnoj površini
izolacionog materijala, a sa površine izolacionog
materijala jedan deo ukupnog toplotnog fluksa se
prirodnom (slobodnom) konvekcijom predaje
vazduhu u prostoriji, a drugi deo zračenjem
zidovima prostorije.
Toplotni fluks koji se razmeni konvekcijom,
prema Newton-ovom zakonu, jednak je:
Q = Φ = α ⋅ S ⋅ (t − t )
k k s iz iz v
pri čemu proizvod Grashoff-ovog i Prandtl-ovog broja određuje karakter konvekcije.

Za vazduh za merodavnu temperaturu (srednja aritmetička razlika temperatura):
t iz + t v 40 + 20
t vsr = = = 30 o C
2 2
usvajaju se termofizički parametri (Tabela 3):
kg kJ W
ρ v = 1.165 3 ; c pv = 1.005 ; μ v = 18.6 ⋅10−6 Pa ⋅ s ; λ w = 0.0267 ; Prv = 0.701 .
m kg K mK
Grashoff-ov broj:
g ⋅ lekv
3
g ⋅ l 3 ⋅ ρ 2v 1
Grv = 2 ⋅ β v ⋅ (t iz − t v ) = ⋅ ⋅ (t iz − t v )
υv μ 2v Tvsr
9.81 ⋅13 ⋅1.1652 1
Grv = −6 2
⋅ ⋅ (40 − 20) = 2.54 ⋅109 .
(18.6 ⋅10 ) 273 + 30
Proizvod Grashoff-ovog i Prandtl-ovog broja:
Grv ⋅ Prv = 2.54 ⋅109 ⋅ 0.701 = 1.78 ⋅109 > 2 ⋅107
tako da je:
Nu v = 0.135 ⋅ (Grv ⋅ Prv )0.33 = 0.135 ⋅ (1.78 ⋅109 )0.33 = 152.4
a koeficijent prelaza toplote sa spoljne površine izolacije na vazduh:
Nu v ⋅ λ v Nu v ⋅ λ v 152.4 ⋅ 0.0267 W
αs = = = = 4.07 2 .
lekv l 1 m K
Površina zidova prostorije je:
Szp = 2 ⋅ (a ⋅ b + a ⋅ c + c ⋅ b) = 2 ⋅ (6 ⋅ 6 + 6 ⋅ 4 + 6 ⋅ 4) = 168 m 2
a površina spoljne površine izolacionog materijala:
Siz = 0.06 ⋅ Szp = 0.06 ⋅168 = 10.08 m 2 .
Toplotni fluks koji se razmeni konvekcijom iznosi:
Q = 4.07 ⋅10.08 ⋅ (40 − 20) = 820.5 W .
k
Toplotni fluks koji se razmeni zračenjem, prema Stefan-Boltzmann-ovom zakonu, jednak je:
Q = Φ = C ⋅ S ⋅ [( Tiz ) 4 − ( Tzp ) 4 ] = 1.7 ⋅10.08 ⋅ [( 273 + 40 ) 4 − ( 273 + 20 ) 4 ] = 381.5 W

z z ef iz
100 100 100 100
pri čemu je rezultujuća konstanta zračenja:
95
Prostiranje toplote
Cc 5.67 W
Cef = = = 1.7 .
1 Siz 1 1 1 m2 K 4
+ ⋅( − 1) + 0.06 ⋅ ( − 1)
ε Al Szp ε km 0.3 0.93
Konačno, razmenjeni toplotni fluks iznosi:
=Q
Q +Q = 820.5 + 381.5 = 1202 W .
k z
b) Specifični toplotni fluks na površini reaktora je:

Q 1202 W
q= = = 119.25 2
Siz 10.08 m
a kako je sa druge strane:
λ iz
q= ⋅ (t R − t iz )
δiz
to je debljina sloja izolacionog materijala:
λ iz 0.038
δiz = ⋅ (t R − t iz ) = ⋅ (250 − 40) = 0.067 m = 67 mm .
q 119.25
8.7 Izračunati specifični toplotni fluks kroz zid

kotla (λz = 60W/mK) debljine 20mm, kada
se na unutrašnjoj površini nahvatao sloj
kotlovskog kamenca (λk = 1.16W/mK)
debljine 2mm. Temperatura unutrašnje
površine zida je 250oC, a spoljne 200oC.
Kolika je temperatura na granici slojeva?
Rezultat: q = 24302 W m 2
t1,2 = 208.1 o C
8.8 Parovod (λz = 58W/mK, φ170/160mm) je

obložen sa dva sloja izolacije. Debljina prvog
sloja izolacije (λiz1 = 0.175W/mK) iznosi
30mm, a drugog (λiz2 = 0.09W/mK) 50mm.
Temperatura unutrašnje površine cevi je
300oC, a spoljne površine izolacije 50oC.
Izračunati specifični toplotni fluks kroz zid
parovoda i temperature na dodirnim
površinama pojedinih slojeva.
Rezultat: Φ (1) = 273.7 W m

t1,2 = 299.95 o C
t 2,3 = 224.71 o C
96
Prostiranje toplote
8.9 Odrediti kolika se maksimalna debljina leda

(λL = 2.2W/mK) može obrazovati na spoljnoj
površini aluminijumske cevi (λAl = 229W/mK)
prečnika φ95/83mm, koju obliva voda, ako je
temperatura na unutrašnjoj površini cevi -28°C, pri
čemu količina toplote koja se provodi po dužnom
metru cevi pokrivene ledom iznosi 502.4W/m.
Rezultat: δ L = 55 mm
8.10 U čeličnu (λč = 53W/mK) cev

φ120/100mm ulazi pregrejana
vodena para temperature 300oC
i pritiska 0.4MPa. Maseni protok
vodene pare je 2kg/s, a
temperatura okoline 15°C.
Odrediti na kojoj dužini cevi će
se vodena para potpuno
kondenzovati, ako su koeficijenti
prelaza toplote: sa unutrašnje
strane u zoni hlađenja vodene
pare 610W/m2K, u zoni
kondenzacije vodene pare
4500W/m2K, a sa spoljne strane
cevi 20W/m2K.
Rezultat: Lc = 5238 m
8.11 U jednoj komori zagreva se

vazduh (cpv = 1kJ/kgK) od 20oC do
70oC pomoću dva električna
grejača, svaki snage 6kW, i tople
vode koja struji kroz cevnu zmiju
(φ25/21mm, λz = 45W/mK) dužine
50m. Koeficijent prelaza toplote sa
vode na zid cevne zmije iznosi
4510W/m2K, a sa zida cevne zmije
na vazduh u komori 132.6W/m2K.
Temperatura tople vode
(cw = 4.2kJ/kgK) na ulazu u
komoru iznosi 95oC, a na izlazu
75oC. Gubitak toplote kroz zidove
komore iznosi 2kW.
Ako je nepažnjom isključen jedan električni grejač odrediti do koje temperature će
se zagrejati vazduh u komori?
Rezultat: t *v2 = 60 o C
97
Prostiranje toplote
8.12 Odrediti toplotni fluks koji se predaje

konvekcijom sa krovne ploče zgrade
širine 8m i dužine 20m okolnom
vazduhu u vreme kada nema vetra.
Temperatura vazduha je 22°C, a ploče
38°C. Merodavna temperatura za
određivanje koeficijenta prelaza toplote
je srednja temperatura na granici zid
fluid, a merodavna geometrijska veličina
je dužina ploče. Koeficijent prelaza
toplote za slobodnu konvekciju računati
prema izrazu:
Nu = 0.135 ⋅ (Gr ⋅ Pr) 0.33 .
Rezultat: = 9395 W
Q
8.13 Termos boca oblika cilindra visine

25cm, sa duplim zidovima zanemarljive
debljine između kojih je evakuisani
prostor, napunjena je vodom
(cw = 4.2kJ/kgK, ρw = 980kg/m3)
temperature 80°C. Prečnik unutrašnjeg
cilindra iznosi 10cm, a širina procepa
između zidova 8mm. Stepeni crnoće
zidova boce iznose 0.15.
Zanemarujući razmenu toplote kroz dno
i poklopac boce odrediti do koje će se
temperature ohladiti sadržaj boce u
toku 24 časa, ako je srednja
temperatura spoljneg zida boce 20°C, a
srednja temperatura unutrašnjeg zida
boce 75°C.
Rezultat: t w 2 = 50 o C
8.14 Kroz pravu cev unutrašnjeg

prečnika 100mm protiče voda
srednjom brzinom 1m/s. Ulazna
temperatura vode je 85oC, a
srednja temperatura unutrašnje
površine cevi iznosi 30oC.
Koeficijent prelaza toplote za
prinudno strujanje vode u pravoj
cevi računati prema izrazu:
Pr 0.14
Nu = 0.023 ⋅ Re 0.8 ⋅ Pr 0.33 ⋅ ( ) .
Prz
Odrediti na kojoj će dužini cevi, mereno od ulaza, temperatura vode opasti za
30oC.
Rezultat: Lc = 20.2 m
98
Prostiranje toplote
8.15 Kroz adijabatski izolovani kanal

pravougaonog poprečnog preseka
(500 x 300)mm struji vazduh koji se
hladi od 400oC na 200oC. Vazduh struji
oko čelične cevne zmije (λč = 50W/mK)
prečnika φ170/160mm. Kroz cev struji
voda brzinom 1m/s koja se zagreva od
16oC do 24oC. Koeficijent prelaza
toplote sa zida cevi na vodu iznosi
1000W/m2K. Koeficijent prelaza toplote
sa vazduha na zid cevi definisan je
kriterijalnom jednačinom:
Nu = 0.02 ⋅ Re 0.8 .
Odrediti dužinu cevne zmije.
Rezultat: Lc = 71.4 m
99
9
9.. IIZ
ZMME
ENNJ
JIIV
VAAČ
ČII T
TOOP
PLLO
OTTE
E
9.1 Kroz adijabatski izolovani hladnjak sa suprotnosmernim tokom fluida, unutrašnjeg

prečnika 0.6m, struji vazduh i pri tome se hladi od 80oC na 40oC. Vazduh struji oko
84 cevi od bakra (λCu = 380W/mK) prečnika φ30/26mm. Kroz ugrađene cevi struji
voda za hlađenje brzinom 0.2m/s i zagreva se od 20oC na 30oC. Koeficijent prelaza
toplote sa zida cevi na vodu je 2500W/m2K, a sa vazduha na cevi dat je izrazom:
Nu = 0.032 ⋅ Re 0.8 ⋅ Pr 0.33 .

Odrediti:
a) toplotnu snagu hladnjaka,
b) dužinu i površinu hladnjaka, i
c) skicirati (t, S) dijagram.
Rešenje:
a) Na slici je data šema hladnjaka - izmenjivača toplote sa suprotnosmernim tokom fluida.
Grejni (topliji - ’) fluid je vazduh, a grejani (hladniji - ’’) fluid voda. Voda struji kroz cevi
izmenjivača toplote, a vazduh oko cevi. Ulaz u izmenjivač toplote označen je sa 1, a izlaz sa 2.
Toplotna snaga hladnjaka određuje se iz bilansa energije:

m ⋅h + m ⋅h = m ⋅h + m ⋅h + Q
w w1 v v1 w w2 v v2 o
odnosno:
w ⋅ c w ⋅ t w1 + m
m v ⋅ c pv ⋅ t v1 = m
w ⋅ cw ⋅ t w 2 + m .
v ⋅ c pv ⋅ t v2 + Q o
Obzirom da je izmenjivač toplote adijabatski izolovan to je gubitak toplote u okolinu

Qo = 0 , tako da je:
=m
Q v ⋅ c pv ⋅ (t v1 − t v2 ) = m
w ⋅ c w ⋅ (t w 2 − t w1 ) .
IT
Sa druge strane toplotna snaga izmenjivača toplote jednaka je toplotnom fluksu koji se
razmeni prolazom toplote između radnih fluida, pri čemu se kao pogonska sila uzima srednja
logaritamska razlika temperatura:
Q = Φ = k ⋅ S ⋅ Δt - za slučaj kad je koeficijent prolaza toplote sveden na jedinicu
IT IT m
površine (razmena toplote preko ravnog zida), k [W/m2K]
Q = Φ = k ⋅ L ⋅ Δt - za slučaj kad je koeficijent prolaza toplote sveden na 1m dužine
IT c m
cevi (razmena toplote preko cilindričnog zida), k [W/mK]
t +t 80 + 40
Za srednju temperature vazduha: t vsr = v1 v2 = = 60 o C
2 2
kg kJ W
ρ v = 1.06 3 ; c pv = 1.005 ; μ v = 20.1⋅10−6 Pa ⋅ s ; λ v = 0.029 ; Prv = 0.696 .
m kg K mK
100
Izmenjivači toplote
t v1 + t v2 20 + 30
Za srednju temperature vode: t vsr = = = 25 o C
2 2
kg kJ W
ρ w = 997 3
; c w = 4.178 ; μ w = 903 ⋅10−6 Pa ⋅ s ; λ w = 0.608 ; Prw = 6.22 .
m kg K mK
Maseni protok vode:
d 2u ⋅ π 0.0262 ⋅ π kg
w = ρw ⋅ w w ⋅ A w = ρw ⋅ w w ⋅
m ⋅ N c = 997 ⋅ 0.2 ⋅ ⋅ 84 = 8.9
4 4 s
Toplotna snaga izmenjivača toplote:
Q =m ⋅ c ⋅ (t − t ) = 8.9 ⋅ 4.178 ⋅ (30 − 20) = 371.8 kW .
IT w w w2 w1
b) Površina strujnog preseka za vazduh:

D u2 ⋅ π d s2 ⋅ π 0.62 ⋅ π 0.032 ⋅ π
Av = − ⋅ Nc = − ⋅ 84 = 0.2234 m 2 .
4 4 4 4
Okvašeni obim:
O v = D u ⋅ π + d s ⋅ π ⋅ N c = 0.6 ⋅ π + 0.03 ⋅ π ⋅ 84 = 9.8 m .
Karakteristična geometrijska veličina – ekvivalentni prečnik:
4 ⋅ A v 4 ⋅ 0.2234
d ekv = = = 0.0912 m .
Ov 9.8
Maseni protok vazduha:
Q 371.8 kg
v=
m IT
= = 8.77
c v ⋅ (t v1 − t v2 ) 1.06 ⋅ (80 − 40) s
Srednja brzina kojom struji vazduh kroz izmenjivač toplote:
v
m 8.77 m
wv = = = 37 .
ρ v ⋅ A v 1.06 ⋅ 0.2234 s
Reynolds-ov broj za vazduh:
w v ⋅ d ekv w v ⋅ d ekv ⋅ ρ v 37 ⋅ 0.0912 ⋅1.06
Re v = = = = 177953 .
υv μv 20.1⋅10−6
Nusselt-ov broj za vazduh:
Nu v = 0.032 ⋅ Re0.8
v ⋅ Prv
0.33
= 0.032 ⋅1779530.8 ⋅ 0.6960.33 = 450.3 .
Koeficijent prelaza toplote sa strane vazduha:
Nu v ⋅ λ v 450.3 ⋅ 0.029 W
αs = = = 143.2 2 .
d ekv 0.0912 m K
Koeficijent prolaza toplote:
1
k=
1 1 d 1
+ ⋅ ln s +
α u ⋅ d u ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ λ Cu d u αs ⋅ ds ⋅ π
1 W
k= = 12.6 .
1 1 0.03 1 m K
+ ⋅ ln +
2500 ⋅ 0.026 ⋅ π 2 ⋅ π ⋅ 380 0.026 143.2 ⋅ 0.03 ⋅ π
101
Srednja logaritamska razlika temperatura:

(t v1 − t w 2 ) − (t v2 − t w1 ) (80 − 30) − (40 − 20)
Δt m = = = 32.74 o C
t −t 80 − 30
ln v1 w 2 ln
t v2 − t w1 40 − 20
Dužina svih cevi u izmenjivaču toplote:
Q 371.8 ⋅103
Lc = IT
= = 898 m .
k ⋅ Δt m 12.6 ⋅ 32.74
Dužina izmenjivača toplote:
Lc 898
L IT = = = 10.7 m .
N c 84
Površina hladnjaka je, zapravo,
površina preko koje se vrši razmena toplote
između fluida u izmenjivaču toplote:
SIT = d s ⋅ π ⋅ Lc = d s ⋅ π ⋅ L IT ⋅ N c
SIT = 0.03 ⋅ π ⋅ 898 = 84.6 m 2
c) Promena temperature grejnog,
odnosno grejanog, fluida u hladnjaku
prikazana je u (t, S) dijagramu.
9.2 Kroz unutrašnju cev izmenjivača

toplote tipa "cev u cevi", sa
suprotnosmernim tokom fluida,
protiče 1.02kg/s tople vode
(cw = 4.2kJ/kgK) početne
temperature 97oC. Kroz anularni
prostor protiče takođe voda
(cw = 4.2kJ/kgK), protokom
1.152kg/s, početne temperature
14oC. Koeficijent prolaza toplote
je 300W/m2K, a površina
izmenjivača toplote iznosi 10m2.
Gubitke toplote u okolinu
zanemariti. Koristeći srednju
aritmetičku razliku temperatura
odrediti:
a) toplotnu snagu izmenjivača toplote,
b) temperature fluida na izlazu iz izmenjivača toplote, i
Rešenje:
a) Toplotna snaga izmenjivača toplote:
=m t +t t +t
Q IT
tw ⋅ c w ⋅ (t tw1 − t tw 2 ) = m
hw ⋅ c w ⋅ (t hw 2 − t hw1 ) = k ⋅ SIT ⋅ Δt sr = k ⋅ SIT ⋅ ( tw1 tw 2 − hw1 hw 2 )
2 2
odakle su:
Q Q
t tw 2 = t tw1 − IT
t hw 2 = t hw1 + IT
tw ⋅ c w
m hw ⋅ c w
m
tako da je:
102
⎛ Q Q ⎞
⎜ t tw1 + t tw1 − t hw1 + t hw1 +
IT IT
⎟
= k ⋅S ⋅⎜ m ⋅ c
m hw ⋅ c w ⎟
Q IT IT
tw w
−
⎜ 2 2 ⎟
⎜ ⎟
⎝ ⎠
odnosno:
= t tw1 − t hw1
Q IT
1 1 1
+ +
k ⋅ SIT 2 ⋅ m tw ⋅ c w 2 ⋅ m hw ⋅ c w

= 97 − 14
Q IT = 150 kW .
1 1 1
+ +
300 ⋅10−3 ⋅10 2 ⋅1.02 ⋅ 4.2 2 ⋅1.52 ⋅ 4.2
b) Temperature fluida na izlazu iz izmenjivača toplote:
Q 150
t tw 2 = t tw1 − IT
= 97 − = 62 o C
tw ⋅ c w
m 1.02 ⋅ 4.2
Q 150
t hw 2 = t hw1 + IT
= 14 + = 45 o C .
m hw ⋅ c w 1.152 ⋅ 4.2
c) Promena temperature fluida u izmenjivaču toplote prikazana je u (t, S) dijagramu.
9.3 U dimnjak jednog industrijskog postrojenja,

radi rekuperacije otpadne toplote, ubačen je
izmenjivač toplote sa istosmernim tokom
fluida, u kome se iz napojne vode
temperature 40oC proizvodi 300kg/h
suvozasićene vodene pare pritiska 0.1MPa.
Protok dimnih gasova iznosi 2000kg/h.
Toplotni kapacitet gasova iznosi 1.2kJ/kgK, a
njihova temperatura na ulazu u izmenjivač
500oC. Koeficijent prolaza toplote u zoni
zagrevanja vode iznosi 500W/m2K, a u zoni
isparavanja 100W/m2K.
Odrediti:
a) toplotnu snagu izmenjivača toplote,
b) površinu izmenjivača toplote, i
Q IT
b) SIT = 9.66 m 2
103
9.4 U izmenjivaču toplote se zagreva voda od 10oC na 70oC, pomoću suvo-zasićene

vodene pare, protoka 1936kg/h i pritiska 0.14MPa, koja se pritom potpuno
kondenzuje. Voda struji kroz snop mesinganih cevi (λc = 93W/mK) prečnika
φ20/18mm. Broj cevi u snopu iznosi 13. Koeficijent prelaza toplote sa pare na zid
cevi je 6400W/m2K, a sa cevi na vodu dat je izrazom:
λ
α u = 0.028 ⋅ ⋅ Re0.7 ⋅ Pr 0.37 [W/m2 K].
du
Odrediti površinu izmenjivača toplote i skicirati (t, S) dijagram.
Rezultat: SIT = 10.4 m 2
9.5 U adijabatski izolovanom protočnom rekuperativnom izmenjivaču toplote -

deflagmatoru, se potpuno kondenzuje suvo-zasićena vodena para iz destilacione
kolone temperature 80oC, pomoću vina (cv = 4.06kJ/kgK) čiji protok iznosi
5000kg/h, a početna temperatura 25oC. Površina izmenjivača toplote iznosi 10m2,
a koeficijent prolaza toplote 961.3W/m2K.
Odrediti:
a) temperaturu vina na izlazu iz izmenjivača toplote,
b) razmenjeni termički fluks,
c) maseni protok vodene pare, i
d) skicirati (t, S) dijagram.
Rezultat: a) t v2 = 70 o C
b) Q = 253.8 kW
IT
c) p = 0.11kg s
m
104
L
LIIT
TEER
RAAT
TUUR
RAA
[1] Đorđević, B., Valent, V., Šerbanović, S.: TERMODINAMIKA SA TERMOTEHNIKOM,

TMF, Beograd, 2000.
[2] Đorđević, B., Valent, V., Šerbanović, S.: TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA,
Građevinska knjiga, Beograd, 1987.
[3] Đorđević, B., Valent, V., Šerbanović, S., Radojković, N.: TERMODINAMIKA I
TERMOTEHNIKA - teorijske osnove, zadaci i problemi, Građevinska knjiga Beograd,
1988.
[4] Bošnjaković, F.: NAUKA O TOPLINI I i II deo, Tehnička knjiga, Zagreb, 1976.
[5] Ilić, G., Radojković, N., Stojanović, I.: TERMODINAMIKA II - Osnove prostiranja
toplote, Mašinski fakultet u Nišu, Niš, 1996.
[6] Jaćimović, B., Genić, S.: TOPLOTNE OPERACIJE I APARATI, Mašinski fakultet u
Beogradu, Beograd, 1992.
[7] Kozić, Đ., Vasiljević, V., Bekavac, V.: PRIRUČNIK ZA TERMODINAMIKU, Mašinski
fakultet u Beogradu, Beograd, 1995.
[8] Leipertz,A.: ENGINEERING THERMODYNAMICS, ESYTEC Energie - und
Systemtechnik GmbH, Erlangen, 2000.
[9] Lienhard IV, J., Lienhard V, J.: A HEAT TRANSFER TEXTBOOK, Published by
Plogiston Press, Cambridge, Massachusetts, USA, 2001.
[10] Malić, D.: TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA, Građevinska knjiga, Beograd, 1975.
[11] Malić, D., Đorđević, B., Valent, V.: TERMODINAMIKA STRUJNIH PROCESA,
Građevinska knjiga Beograd, 1960.
[12] McAdams, W.: PROSTIRANJE TOPLOTE, Građevinska knjiga, Beograd, 1969.
[13] Milinčić, D., Voronjec, D.: TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA, Građevinska knjiga
Beograd, 1988.
[14] Milinčić, D.: ZADACI IZ TERMODINAMIKE, Građevinska knjiga Beograd, 1987.
[15] Oprešnik, M.: ZADACI I REŠENJA IZ TERMODINAMIKE, Tehnička knjiga, Zagreb,
1968.
[16] Radojković, N., Ilić, G.: TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA - ispitni zadaci, MF Niš,
1992.
[17] Radojković N., Ilić G.: ZBIRKA ISPITNIH ZADATAKA IZ TERMODINAMIKE I
TERMOTEHNIKE, MF Niš, 1981.
[18] Recknagel, H., Sprenger, E., Schramek, E., Čeperković, Z.: GREJANJE I
KLIMATIZACIJA, Peto dopunjeno i izmenjeno izdanje, INTERKLIMA, Vrnjačka Banja,
2002.
[19] Szargut,
J., Guzik, A., Gorniak, H.: PROGRAMOWANZ ZBIOR ZADAN Z
TERMODYNAMIKI TECHNICZNEJ, Panstwowe wydawnictwo naukowe, Warszava,
1979.
[20] Vasiljević, B., Banjac, M.: TERMODINAMIKA - Zadaci za samostalno rešavanje;
zadaci za auditorne vežbe; ispitni zadaci, Mašinski fakultet u Beogradu, Beograd,
2000.
105
106
P
PRRIIL
LOOG
G
- termodinamičke tablice i dijagrami -
107
Termodinamičke tablice i dijagrami
Tabela 1 Molski toplotni kapaciteti i eksponent adijabate
Cv Cp κ
IDEALNI GAS
kJ
-
kmol K
Jednoatomni 12.5 20.8 1.664
Dvoatomni 20.8 29.1 1.400
Troatomni i višeatomni 29.1 37.4 1.285
Tabela 2 Fizičke osobine nekih idealnih gasova
M R cp cv
GAS J kJ
kg
kmol kg K kg K
Acetilen (C2H5) 26 320 1.44 1.12
Amonijak (NH3) 17 489 2.20 1.71
Argon (Ar) 40 208 0.52 0.31
Azot (N2) 28 297 1.04 0.74
Benzol (C6H6) 78 107 0.48 0.37
Butan (C4H10) 58 143 0.64 0.50
Etan (C2H6) 30 277 1.25 0.97
Etilen (C6H4) 28 297 1.34 1.04
Helijum (He) 4 2078 5.20 3.12
Kiseonik (O2) 32 260 0.91 0.65
Metan (CH4) 16 520 2.34 1.82
Neon (Ne) 20 416 1.04 0.62
Ozon (O3) 48 173 0.78 0.61
Pentan (C5H12) 72 115 0.52 0.40
Propan (C3H8) 44 189 0.85 0.66
Sumpordioksid (SO2) 64 130 0.58 0.45
Sumporvodonik (H2S) 34 244 1.10 0.86
Ugljendioksid (CO2) 44 189 0.85 0.66
Ugljenmonoksid (CO) 28 297 1.04 0.74
Vazduh - 29 287 1.00 0.72
Vodonik (H2) 2 4157 14.55 10.40
108
Tabela 3 Fizičke osobine suvog vazduha (pri p = 0.10133MPa)
t ρ cp λ ⋅102 μ ⋅106 Pr
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
- 50 1.584 1.013 2.04 14.6 0.728
- 40 1.515 1.013 2.12 15.2 0.728
- 30 1.453 1.013 2.20 15.7 0.723
- 20 1.395 1.009 2.28 16.2 0.716
- 10 1.342 1.009 2.36 16.7 0.712
0 1.293 1.005 2.44 17.2 0.707
10 1.247 1.005 2.51 17.6 0.705
20 1.205 1.005 2.59 18.1 0.703
30 1.165 1.005 2.67 18.6 0.701
40 1.128 1.005 2.76 19.1 0.699
50 1.093 1.005 2.83 19.6 0.698
60 1.060 1.005 2.90 20.1 0.696
70 1.029 1.009 2.96 20.6 0.694
80 1.000 1.009 3.05 21.1 0.692
90 0.972 1.009 3.13 21.5 0.690
100 0.946 1.009 3.21 21.9 0.688
120 0.898 1.009 3.34 22.8 0.686
140 0.854 1.013 3.49 23.7 0.684
160 0.815 1.017 3.64 24.5 0.682
180 0.779 1.022 3.78 25.3 0.681
200 0.746 1.026 3.93 26.0 0.680
250 0.674 1.038 4.27 27.4 0.677
300 0.615 1.047 4.60 29.7 0.674
350 0.566 1.059 4.91 31.4 0.676
400 0.524 1.068 5.21 33.0 0.678
500 0.456 1.093 5.74 36.2 0.687
600 0.404 1.114 6.22 39.1 0.699
700 0.362 1.135 6.71 41.8 0.706
800 0.329 1.156 7.18 44.3 0.713
900 0.301 1.172 7.63 46.7 0.717
1000 0.277 1.185 8.07 49.0 0.719
1100 0.257 1.197 8.50 51.2 0.722
1200 0.239 1.210 9.15 53.5 0.724
109
Tabela 4 Fizičke osobine vode (do 100oC pri p = 0.10133MPa)
t p ρ cp μ ⋅106
λ ⋅102 Pr
kg kJ W
o
C MPa Pa s -
m3 kg K mK
0 0.10133 999.9 4.212 55.1 1788 13.67
10 0.10133 999.7 4.191 57.4 1306 9.52
20 0.10133 998.2 4.183 59.9 1004 7.02
30 0.10133 995.7 4.174 61.8 801.5 5.42
40 0.10133 992.2 4.174 63.5 653.3 4.31
50 0.10133 988.1 4.174 64.8 549.4 3.54
60 0.10133 983.1 4.179 65.9 469.9 2.98
70 0.10133 977.8 4.187 66.8 406.1 2.55
80 0.10133 971.8 4.195 67.4 355.1 2.21
90 0.10133 965.3 4.208 68.0 314.9 1.95
100 0.10133 958.4 4.220 68.3 282.5 1.75
110 0.143 951.0 4.233 68.5 259.0 1.60
120 0.198 943.1 4.250 68.6 237.4 1.47
130 0.270 934.8 4.266 68.6 217.8 1.36
140 0.361 926.1 4.287 68.5 201.1 1.26
150 0.476 917.0 4.313 68.4 186.4 1.17
160 0.618 907.4 4.346 68.3 173.6 1.10
170 0.792 897.3 4.380 67.9 162.8 1.05
180 1.003 886.9 4.417 67.4 153.0 1.00
190 1.255 876.0 4.459 67.0 144.2 0.96
200 1.555 863.0 4.505 66.3 136.4 0.93
220 2.320 840.3 4.614 64.5 124.6 0.89
240 3.348 813.6 4.756 62.8 114.8 0.87
260 4.694 784.0 4.949 60.5 105.9 0.87
280 6.419 750.7 5.230 57.4 98.1 0.90
300 8.592 712.5 5.736 54.0 91.2 0.97
320 11.290 667.1 6.574 50.6 85.3 1.11
340 14.608 610.1 8.165 45.7 77.5 1.39
360 18.674 528.0 13.984 39.5 66.7 2.35
370 21.053 450.5 40.321 33.7 56.9 6.79
(za više temperature od 100oC na liniji zasićenja, x = 0)
110
Tabela 5 Fizičke osobine vodene pare (na liniji zasićenja x = 1)
t p ρ cp λ ⋅102 μ ⋅106 Pr
kg kJ W
o
C MPa Pa s -
m3 kg K mK
0 0.00061 0.0048 1.864 1.760 8.04 0.85
10 0.00123 0.0094 1.868 1.820 8.45 0.87
20 0.00234 0.0173 1.874 1.880 8.85 0.88
30 0.00424 0.0304 1.833 1.940 9.26 0.90
40 0.00737 0.0509 1.894 2.010 9.66 0.91
50 0.01233 0.0831 1.907 2.090 10.00 0.92
60 0.01992 0.1302 1.924 2.160 10.50 0.94
70 0.03117 0.1982 1.944 2.230 10.90 0.95
80 0.04736 0.2934 1.969 2.310 11.30 0.96
90 0.07011 0.4235 1.999 2.340 11.70 0.98
100 0.10130 0.598 2.135 2.372 11.97 1.08
110 0.143 0.826 2.177 2.489 12.46 1.09
120 0.198 1.121 2.206 2.593 12.85 1.09
130 0.270 1.496 2.257 2.686 13.24 1.11
140 0.361 1.966 2.315 2.791 13.54 1.12
150 0.476 2.547 2.395 2.884 13.93 1.16
160 0.618 3.258 2.479 3.012 14.32 1.18
170 0.792 4.122 2.583 3.128 14.72 1.21
180 1.003 5.157 2.709 3.268 15.11 1.25
190 1.255 6.397 2.856 3.419 15.60 1.30
200 1.555 7.862 3.023 3.547 15.99 1.36
220 2.320 11.62 3.408 3.896 16.87 1.47
240 3.348 16.76 3.881 4.290 17.75 1.61
260 4.694 23.72 4.467 4.800 18.83 1.75
280 6.419 33.19 5.234 5.490 19.91 1.90
300 8.592 46.21 6.280 6.270 21.28 2.13
320 11.290 64.72 8.206 7.510 22.85 2.50
340 14.608 92.76 12.350 9.300 25.20 3.35
360 18.674 144.0 23.030 12.790 29.13 5.23
370 21.053 203.0 56.520 17.100 33.73 11.10
111
Tabela 6 Fizičke osobine mazuta za peći i kotlove
t ρ cp λ μ ⋅103 Pr
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
15 943.5 1.772 0.1200 7.925 117000
20 940.7 1.790 0.1208 4.233 62700
25 938.0 1.808 0.1204 2.345 35210
30 935.1 1.823 0.1201 1.407 21290
35 932.4 1.842 0.1197 0.9137 14061
40 929.6 1.860 0.1194 0.6042 9413
45 926.8 1.878 0.1190 0.4217 6655
50 924.1 1.895 0.1188 0.2957 4717
55 921.3 1.912 0.1185 0.2119 3419
60 918.5 1.930 0.1181 0.1561 2552
65 915.7 1.947 0.1178 0.1172 1937
70 913.0 1.964 0.1174 0.0867 1451
75 910.1 1.982 0.1171 0.07008 1186
80 907.4 2.000 0.1168 0.05444 932
85 904.6 2.017 0.1165 0.04378 758
90 901.8 2.034 0.1161 0.03517 616
95 899.0 2.051 0.1160 0.02895 512
100 896.1 2.070 0.1156 0.02419 433
Tabela 7 Fizičke osobine turbinskog ulja
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
10 901 1.817 0.136 585 7830
20 895 1.853 0.129 251 3600
30 888 1.888 0.128 124 1830
40 882 1.922 0.127 66.1 999
50 876 1.955 0.127 39.4 608
60 869 1.993 0.127 24.6 385
70 863 2.026 0.126 16.8 271
80 857 2.064 0.125 12.0 198
90 850 2.100 0.124 8.65 146
100 844 2.135 0.124 6.57 113
112
Tabela 8 Fizičke osobine transformatorskog ulja
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
0 892.5 1.549 0.1123 62.98 866
10 886.4 1.620 0.1115 33.55 484
20 880.3 1.666 0.1106 19.82 298
30 874.2 1.729 0.1098 12.85 202
40 868.2 1.788 0.1090 8.94 145
50 862.1 1.846 0.1082 6.53 111
60 856.0 1.905 0.1072 4.95 87.8
70 850.0 1.964 0.1064 3.86 71.3
80 843.9 2.026 0.1056 3.08 59.3
90 837.8 2.085 0.1047 2.54 50.5
100 831.8 2.144 0.1038 2.13 43.9
110 825.7 2.202 0.1030 1.81 38.8
120 819.6 2.261 0.1022 1.57 34.9
Tabela 9 Fizičke osobine petrolejskog ulja
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
30 890.0 1.874 0.128 49.9 731
40 883.7 1.915 0.128 27.2 407
50 877.3 1.955 0.128 16.9 260
60 871.0 1.995 0.127 11.5 181
70 864.6 2.035 0.126 8.31 134
80 858.1 2.076 0.125 6.26 104
90 851.7 2.116 0.125 4.88 82.9
100 845.2 2.155 0.124 3.91 68.1
110 838.7 2.195 0.123 3.19 57.1
120 832.2 2.235 0.122 2.66 48.7
130 825.7 2.275 0.121 2.24 42.1
113
Tabela 10 Fizičke osobine dimnog gasa
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
0 1.295 1.042 0.0228 15.8 0.722
100 0.950 1.068 0.0313 20.4 0.696
200 0.748 1.097 0.0401 24.5 0.670
300 0.617 1.122 0.0484 28.2 0.654
400 0.525 1.151 0.0570 31.7 0.640
500 0.457 1.185 0.0656 34.8 0.629
600 0.405 1.214 0.0742 37.9 0.620
700 0.363 1.239 0.0827 40.7 0.610
800 0.330 1.264 0.0915 43.4 0.600
900 0.301 1.290 0.1000 45.9 0.592
1000 0.275 1.306 0.1090 48.4 0.580
1100 0.257 1.323 0.1180 50.7 0.571
1200 0.240 1.340 0.1260 53.0 0.563
(produkti sagorevanja na 0.1MPa, sastava: rCO2=0.13; rH2O=0.11; rN2=0.76
Tabela 11 Fizičke osobine benzola
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
15 885 1.649 0.148 0.650 7.23
20 880 1.680 0.147 0.604 6.92
30 869 1.729 0.143 0.527 6.35
40 858 1.773 0.140 0.465 5.88
50 847 1.815 0.137 0.415 5.50
60 836 1.858 0.134 0.375 5.20
70 825 1.902 0.131 0.341 4.96
80 814 1.947 0.127 0.312 4.78
90 803 1.994 0.124 0.288 4.63
114
Tabela 12 Fizičke osobine kerozina
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
0 781 1.911 0.140 3.10 42.3
10 774 1.964 0.139 2.33 32.9
20 768 2.017 0.138 1.83 26.6
30 761 2.071 0.138 1.49 22.4
40 755 2.124 0.137 1.24 19.1
50 748 2.178 0.137 1.05 16.7
60 742 2.231 0.137 0.90 14.7
70 735 2.285 0.136 0.79 13.3
Tabela 13 Fizičke osobine morske vode (saliniteta 0.035kg soli/kg morske vode)
kg kJ W
o
C Pa s -
m3 kg K mK
0 1028 3.992 0.566 1.877 13.2
10 1027 3.992 0.584 1.388 9.49
20 1025 3.993 0.600 1.072 7.13
30 1021 3.996 0.614 0.857 5.58
40 1018 4.000 0.628 0.704 4.48
50 1013 4.004 0.639 0.592 3.71
60 1009 4.011 0.650 0.506 3.12
70 1003 4.018 0.659 0.440 2.68
80 997 4.027 0.667 0.387 2.34
90 991 4.036 0.673 0.344 2.06
100 984 4.048 0.679 0.309 1.84
110 977 4.060 0.683 0.280 1.66
120 969 4.073 0.686 0.255 1.51
130 961 4.088 0.688 0.234 1.39
140 953 4.104 0.689 0.216 1.29
150 944 4.121 0.688 0.200 1.20
115
Tabela 14 Veličine stanja ključale vode i suve vodene pare u zavisnosti od temperature
t p v
, v
,, h
, h
,, s
, s
,, u
, u
,,
m3 kJ kJ kJ
o
C MPa
kg kg kg K kg
0.01 0.0006108 0.0010002 206.3 0.00 2501 0.00 9.1544 0.00 2375
5 0.0008719 0.0010001 147.2 21.05 2510 0.0762 9.0241 21.05 2382
10 0.0012277 0.0010004 106.42 42.04 2519 0.1510 8.8994 42.04 2388
15 0.0017041 0.0010010 77.97 62.97 2528 0.2244 8.7806 62.97 2395
20 0.002337 0.0010018 57.84 83.90 2537 0.2964 8.6665 83.90 2402
25 0.003166 0.0010030 43.40 104.81 2547 0.3672 8.5570 104.81 2410
30 0.004241 0.0010044 32.93 125.71 2556 0.4366 8.4523 125.71 2416
35 0.005622 0.0010061 25.24 146.60 2565 0.5049 8.3519 146.60 2423
40 0.007375 0.0010079 19.55 167.50 2574 0.5723 8.2559 167.50 2430
45 0.009584 0.0010099 15.28 188.40 2582 0.6384 8.1638 188.40 2436
50 0.012335 0.0010121 12.04 209.3 2592 0.7038 8.0753 209.30 2443
55 0.015740 0.0010145 9.578 230.2 2600 0.7679 7.9901 230.20 2449
60 0.019917 0.0010171 7.678 251.1 2609 0.8311 7.9084 251.10 2456
65 0.02501 0.0010199 6.201 271.1 2617 0.8934 7.8297 272.10 2462
70 0.03117 0.0010228 5.045 293.0 2626 0.9549 7.7544 293.00 2469
75 0.03855 0.0010258 4.133 314.0 2635 1.0157 7.6815 314.00 2476
80 0.04736 0.0010290 3.408 334.9 2643 1.0753 7.6116 334.90 2482
85 0.05781 0.0010324 2.828 355.9 2651 1.1342 7.5438 355.80 2490
90 0.07011 0.0010359 2.361 377.0 2659 1.1925 7.4787 376.90 2493
95 0.08451 0.0010396 1.982 398.0 2668 1.2502 7.4155 397.90 2501
100 0.10131 0.0010435 1.673 419.1 2676 1.3071 7.3547 419.00 2507
105 0.12079 0.0010474 1.419 440.2 2683 1.3632 7.2959 440.10 2512
110 0.14326 0.0010515 1.210 461.3 2691 1.4184 7.2387 461.10 2518
115 0.16905 0.0010559 1.036 482.5 2698 1.4733 7.1832 482.30 2523
120 0.19854 0.0010603 0.8917 503.7 2706 1.5277 7.1298 503.50 2529
125 0.23208 0.0010649 0.7704 525.0 2713 1.5814 7.0777 524.80 2534
130 0.27011 0.0010697 0.6683 546.3 2721 1.6345 7.0272 546.00 2540
135 0.3130 0.0010747 0.5820 567.5 2727 1.6869 6.9781 567.30 2545
140 0.3614 0.0010798 0.5087 589.0 2734 1.7392 6.9304 588.60 2550
145 0.4155 0.0010851 0.4461 610.5 2740 1.7907 6.8839 610.00 2555
150 0.4760 0.0010906 0.3926 632.2 2746 1.8418 6.8383 631.70 2559
155 0.5433 0.0010962 0.3466 653.9 2753 1.8924 6.7940 653.3 2565
160 0.6180 0.0010021 0.3068 675.5 2758 1.9427 6.7508 674.8 2568
165 0.7008 0.0010081 0.2725 697.3 2763 1.9924 6.7081 696.5 2572
170 0.7920 0.0011144 0.2426 719.2 2769 2.0417 6.6666 718.3 2577
175 0.8925 0.0011208 0.2166 741.1 2773 2.0909 6.6256 740.1 2580
180 1.0027 0.0011275 0.1939 763.1 2778 2.1395 6.5858 762.0 2584
185 1.1234 0.0011344 0.1739 785.2 2782 2.1876 6.5465 783.9 2587
190 1.2553 0.0011415 0.1564 807.5 2786 2.2357 6.5074 806.1 2590
195 1.3989 0.0011489 0.1409 829.9 2790 2.2834 6.4696 828.3 2593
200 1.5551 0.0011565 0.1272 852.4 2793 2.3308 6.4318 851.6 2595
116
(nastavak tabele 14)
t p v
, v
,, h
, h
,, s
, s
,, u
, u
,,
m3 kJ kJ kJ
o
C MPa
kg kg kg K kg
205 1.7245 0.0011644 0.1151 875.0 2796 2.3777 6.3945 873.0 2598
210 1.9080 0.0011726 0.1043 897.7 2798 2.4246 6.3577 895.5 2599
215 2.1062 0.0011812 0.09465 920.7 2800 2.4715 6.2212 918.2 2601
220 2.3201 0.0011900 0.08606 943.7 2802 2.5179 6.2849 940.9 2602
225 2.5504 0.0011992 0.07837 966.9 2802 2.5640 6.2488 963.8 2602
230 2.7979 0.0012087 0.07147 990.4 2803 2.6101 6.2133 984.6 2603
235 3.0635 0.0012187 0.06527 1013.9 2804 2.6561 6.1780 1010.2 2604
240 3.3480 0.0012291 0.05967 1037.5 2803 2.7021 6.1425 1033.4 2603
245 3.6524 0.0012399 0.05462 1061.6 2803 2.7478 6.1073 1057.1 2603
250 3.9776 0.0012512 0.05006 1085.7 2801 2.7934 6.0721 1080.7 2602
255 4.325 0.0012631 0.04591 1110.2 2799 2.8394 6.0366 1104.7 2600
260 4.694 0.0012755 0.04215 1135.1 2796 2.8851 6.0013 1129.1 2598
265 5.087 0.0012886 0.03872 1160.2 2794 2.9307 5.9657 1153.6 2597
270 5.505 0.0013023 0.03560 1185.3 2790 2.9764 5.9297 1178.1 2594
275 5.949 0.0013168 0.03274 1210.7 2785 3.0223 5.8938 1202.9 2590
280 6.419 0.0013321 0.03013 1236.9 2780 3.0681 5.8573 1228.3 2587
285 6.918 0.0013483 0.02774 1263.1 2773 3.1146 5.8205 1253.8 2584
290 7.445 0.0013655 0.02554 1290.0 2766 3.1611 5.7827 1279.8 2576
295 8.002 0.0013839 0.02351 1317.2 2758 3.2079 5.7443 1306.0 2570
300 8.592 0.0014036 0.02164 1344.9 2749 3.2548 5.7049 1332.8 2563
305 9.214 0.001425 0.01992 1373.1 2739 3.3026 5.6647 1360.0 2555
310 9.870 0.001447 0.01832 1402.1 2727 3.3508 5.6233 1387.8 2546
315 10.561 0.001472 0.01683 1431.7 2714 3.3996 5.5802 1416.1 2536
320 11.290 0.001499 0.01545 1462.1 2700 3.4495 5.5353 1445.2 2526
325 12.057 0.001529 0.01417 1493.6 2684 3.5002 5.4891 1475.2 2513
330 12.865 0.001562 0.01297 1526.1 2666 3.5522 5.4412 1506.0 2499
335 13.714 0.001599 0.01184 1559.8 2646 3.6065 5.3905 1537.9 2484
340 14.608 0.001639 0.01078 1594.7 2622 3.6605 5.3361 1570.7 2465
345 15.548 0.001686 0.00977 1632.0 2595 3.7184 5.2769 1606.0 2443
350 16.537 0.001741 0.00880 1671.0 2565 3.7786 5.2117 1642.0 2419
355 17.577 0.001807 0.00787 1714.0 2527 3.8439 5.1385 1682.0 2389
360 18.674 0.001894 0.00694 1762.0 2481 3.9162 5.0530 1727.0 2351
365 19.830 0.00202 0.00599 1817.0 2421 4.0009 4.9463 1777.0 2302
370 21.053 0.00222 0.00493 1893.0 2331 4.1137 4.7951 1846.0 2227
374 22.087 0.00280 0.00347 2032.0 2147 4.3258 4.5029 1970.0 2070
374.15 22.129 0.00326 2100 4.430 2028.0
117
Tabela 15 Veličine stanja ključale vode i suve vodene pare u zavisnosti od pritiska
p t v
, v
,, h
, h
,, s
, s
,, u
, u
,,
m3 kJ kJ kJ
MPa o
C
kg kg kg K kg
0.0010 6.92 0.0010001 129.9 29.32 2513 0.1054 8.975 29.320 2383
0.0015 13.038 0.0010007 87.90 54.75 2525 0.1958 8.827 54.750 2393
0.002 17.514 0.0010014 66.97 73.52 2533 0.2609 8.722 73.520 2399
0.003 24.097 0.0010028 45.66 101.04 2545 0.3546 8.576 101.04 2408
0.004 28.979 0.0010041 34.81 121.42 2554 0.4225 8.473 121.42 2415
0.005 32.88 0.0010053 28.19 137.83 2561 0.4761 8.393 137.82 2420
0.006 36.18 0.0010064 23.74 151.5 2567 0.5207 8.328 151.49 2425
0.008 41.54 0.0010085 18.10 173.9 2576 0.5927 8.227 173.89 2431
0.010 45.84 0.0010103 14.68 191.9 2584 0.6492 8.149 191.89 2437
0.012 49.45 0.0010119 12.35 207.0 2591 0.6966 8.085 206.99 2443
0.015 54.00 0.0010140 10.02 226.1 2599 0.7550 8.007 226.08 2449
0.020 60.08 0.0010171 7.647 251.4 2609 0.8321 7.907 251.38 2456
0.025 64.99 0.0010199 6.202 272.0 2618 0.8934 7.830 271.97 2463
0.030 69.12 0.0010222 5.226 289.3 2625 0.9441 7.769 289.27 2468
0.040 75.88 0.0010264 3.994 317.7 2636 1.0261 7.670 317.66 2476
0.050 81.35 0.0010299 3.239 340.6 2645 1.0910 7.593 340.45 2483
0.060 85.95 0.0010330 2.732 360.0 2653 1.1453 7.531 359.94 2489
0.070 89.97 0.0010359 2.364 376.8 2660 1.1918 7.479 376.73 2495
0.080 93.52 0.0010385 2.087 391.8 2665 1.2330 7.434 391.72 2498
0.090 96.72 0.0010409 1.869 405.3 2670 1.2696 7.394 405.21 2502
0.10 99.64 0.0010432 1.694 417.4 2675 1.3026 7.360 417.30 2506
0.11 102.32 0.0010452 1.550 428.9 2679 1.3327 7.328 428.79 2509
0.12 104.81 0.0010472 1.429 439.4 2683 1.3606 7.298 439.28 2512
0.13 107.14 0.0010492 1.325 449.2 2687 1.3866 7.271 449.07 2515
0.14 109.33 0.0010510 1.236 458.5 2690 1.4109 7.246 458.36 2517
0.15 111.38 0.0010527 1.159 467.2 2693 1.4336 7.223 457.05 2519
0.16 113.32 0.0010543 1.091 475.4 2696 1.4550 7.202 475.24 2521
0.18 116.94 0.0010575 0.9773 490.7 2702 1.4943 7.163 490.51 2526
0.20 120.23 0.0010605 0.8854 504.8 2707 1.5302 7.127 504.59 2530
0.22 123.27 0.0010633 0.8098 517.8 2711 1.5630 7.096 517.57 2533
0.24 126.09 0.0010659 0.7465 529.8 2715 1.5929 7.067 529.55 2536
0.26 128.73 0.0010685 0.6925 540.9 2719 1.6210 7.040 540.63 2539
0.28 131.20 0.0010709 0.6461 551.4 2722 1.6470 7.015 551.1 2541
0.30 133.54 0.0010733 0.6057 561.4 2725 1.6720 6.992 561.1 2543
0.32 135.75 0.0010754 0.5701 571.1 2728 1.6950 6.971 570.8 2546
0.34 137.86 0.0010776 0.5386 580.2 2731 1.7170 6.951 579.8 2548
0.36 139.87 0.0010797 0.5104 588.7 2734 1.7380 6.932 588.3 2550
0.38 141.79 0.0010817 0.4852 596.8 2736 1.7580 6.914 596.4 2552
0.40 143.62 0.0010836 0.4624 604.7 2738 1.7770 6.897 604.3 2553
0.45 147.92 0.0010883 0.4139 623.4 2744 1.8210 6.857 622.9 2558
0.50 151.84 0.0010927 0.3747 640.1 2749 1.8600 6.822 639.4 2562
0.60 158.84 0.0011007 0.3156 670.5 2757 1.9310 6.761 669.8 2568
0.70 164.96 0.0011081 0.2728 697.2 2764 1.9920 6.709 696.4 2573
0.80 170.42 0.0011149 0.2403 720.9 2769 2.0460 6.663 720.0 2577
0.90 175.35 0.0011213 0.2149 742.8 2774 2.0940 6.623 741.8 2581
118

p t v
, v
,, h
, h
,, s
, s
,, u
, u
,,
m3 kJ kJ kJ
MPa o
C
kg kg kg K kg
1.00 179.88 0.0011273 0.1946 762.7 2778 2.1380 6.587 761.6 2583
1.10 184.04 0.0011331 0.1775 781.1 2781 2.1790 6.554 779.9 2586
1.20 187.95 0.0011385 0.1633 798.3 2785 2.2160 6.523 796.9 2588
1.30 191.60 0.0011438 0.1512 814.5 2787 2.2510 6.495 813.0 2590
1.40 195.04 0.0011490 0.1408 830.0 2790 2.2840 6.469 828.4 2593
1.50 198.28 0.0011539 0.1317 844.6 2792 2.3140 6.445 842.9 2594
1.60 201.36 0.0011586 0.1238 858.3 2793 2.3440 6.422 856.4 2595
1.70 204.30 0.0011632 0.1167 871.6 2795 2.3710 6.400 869.6 2597
1.80 207.10 0.0011678 0.1104 884.4 2796 2.3970 6.379 882.3 2597
1.90 209.78 0.0011722 0.1047 896.6 2798 2.4220 6.359 894.4 2598
2.00 212.37 0.0011766 0.09958 908.5 2799 2.4470 6.340 906.1 2600
2.20 217.24 0.0011851 0.09068 930.9 2801 2.4920 6.305 928.3 2602
2.40 221.77 0.0011932 0.08324 951.8 2802 2.5340 6.272 948.9 2602
2.60 226.03 0.0012012 0.07688 971.7 2803 2.5730 6.242 968.6 2603
2.80 230.04 0.0012088 0.07141 990.4 2803 2.6110 6.213 987.0 2603
3.00 233.83 0.0012163 0.06665 1008.3 2804 2.6460 6.186 1004.7 2604
3.20 237.44 0.0012238 0.06246 1025.3 2803 2.6790 6.161 1021.4 2603
3.40 240.88 0.0012310 0.05875 1041.9 2803 2.7100 6.137 1037.7 2603
3.60 244.16 0.0012380 0.05543 1057.5 2802 2.7400 6.113 1053.0 2603
3.80 247.31 0.0012450 0.05246 1072.7 2802 2.7690 6.091 1068.0 2603
4.00 250.33 0.0012520 0.04977 1087.5 2801 2.7960 6.070 1082.5 2602
4.20 253.24 0.0012588 0.04732 1101.7 2800 2.8230 6.049 1096.4 2601
4.40 256.05 0.0012656 0.04508 1115.3 2798 2.8490 6.029 1109.7 2600
4.60 258.75 0.0012724 0.04305 1128.8 2797 2.8740 6.010 1122.9 2599
4.80 261.37 0.0012790 0.04118 1141.8 2796 2.8980 5.991 1135.7 2598
5.00 263.91 0.0012857 0.03944 1154.4 2794 2.9210 5.973 1148.0 2597
6.00 270.56 0.0013185 0.03243 1213.9 2785 3.0270 5.890 1206.0 2590
7.00 285.80 0.0013510 0.02737 1267.4 2772 3.1220 5.814 1257.9 2580
8.00 294.98 0.0013838 0.02352 1317.0 2758 3.2080 5.745 1315.9 2570
9.00 303.32 0.0014174 0.02048 1363.7 2743 3.2870 5.678 1350.9 2555
10.00 310.96 0.0014521 0.01803 1407.7 2725 3.3600 5.615 1393.2 2545
11.00 318.04 0.001489 0.01598 1450.2 2705 3.4300 5.553 1433.8 2529
12.00 324.63 0.001527 0.01426 1491.1 2685 3.4960 5.492 1472.8 2514
13.00 330.81 0.001567 0.01277 1531.5 2662 3.5610 5.432 1511.1 2496
14.00 336.63 0.001611 0.01149 1570.8 2638 3.6230 5.372 1548.2 2477
15.00 342.11 0.001658 0.01035 1610.0 2611 3.6840 5.310 1585 2456
16.00 347.32 0.001710 0.00932 1650.0 2582 3.7460 5.247 1623 2433
17.00 352.26 0.001768 0.00838 1690.0 2548 3.8070 5.177 1660 2406
18.00 356.96 0.001837 0.00750 1732.0 2510 3.8710 5.107 1699 2375
19.00 361.44 0.001921 0.00668 1776.0 2466 3.9380 5.027 1740 2339
20.00 365.71 0.00204 0.00585 1827.0 2410 4.0150 4.928 1786 2293
21.00 369.79 0.00221 0.00498 1888.0 2336 4.1080 4.803 1842 2231
22.00 373.70 0.00273 0.00367 2016.0 2168 4.3030 4.591 1956 2087
22.129 374.15 0.00326 2100 4.430 2028
119
Tabela 16 Veličine stanja vode i pregrejane vodene pare
p[MPa] 0.001 0.005

t v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
kg kg kg K kg kg kg K
0 0.001000 0 0.000 0.001000 0 0.000
10 131.3 2518 8.995 0.001000 42 0.151
20 136.0 2537 9.056 0.001002 84 0.296
30 140.7 2556 9.117 0.001004 126 0.436
40 145.4 2575 9.178 28.87 2574 8.434
50 150.0 2594 9.238 29.80 2593 8.492
60 154.7 2613 9.296 30.73 2612 8.549
70 159.4 2632 9.352 31.65 2631 8.605
80 164.0 2651 9.406 32.58 2650 8.659
90 168.7 2669 9.459 33.50 2669 8.712
100 173.3 2688 9.510 34.43 2688 8.764
120 182.6 2726 9.609 36.28 2726 8.863
140 191.9 2764 9.703 38.13 2764 8.957
160 201.1 2803 9.793 39.98 2803 9.047
180 210.4 2841 9.880 41.83 2841 9.135
200 219.8 2880 9.963 43.68 2880 9.219
220 229.1 2918 10.044 45.53 2918 9.299
240 238.3 2958 10.121 47.37 2958 9.376
260 247.6 2997 10.196 49.22 2997 9.451
280 256.9 3037 10.269 51.07 3037 9.524
300 266.2 3077 10.340 52.92 3077 9.595
320 275.4 3117 10.408 54.77 3117 9.664
340 284.8 3157 10.474 56.62 3157 9.730
360 294.1 3198 10.539 58.47 3198 9.796
380 303.4 3238 10.603 60.32 3238 9.859
400 312.6 3280 10.665 62.16 3280 9.921
420 321.9 3321 10.726 64.00 3321 9.982
440 331.2 3363 10.786 65.85 3363 10.042
460 340.5 3405 10.844 67.70 3405 10.100
480 349.8 3448 10.902 68.54 3448 10.158
500 359.0 3490 10.958 71.39 3490 10.214
520 368.3 3533 11.014 73.24 3533 10.270
540 377.6 3576 11.068 75.09 3576 10.324
560 386.9 3619 11.112 76.94 3619 10.378
580 396.2 3663 11.174 78.79 3663 10.430
600 405.6 3707 11.226 80.64 3707 10.482
620 414.8 3751 11.276 82.49 3751 10.532
640 424.1 3796 11.325 84.34 3796 10.581
660 433.4 3841 11.373 86.19 3841 10.629
680 442.6 3886 11.421 88.04 3886 10.677
700 451.9 3931 11.468 89.88 3931 10.725
(voda – iznad crte; pregrejana vodena para – ispod crte)
120
p[MPa] 0.01 0.05

t v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
kg kg kg K kg kg kg K
0 0.001000 0.0 0.000 0.001000 0.1 0.000
10 0.001000 41.9 0.151 0.001000 42.0 0.151
20 0.001001 83.7 0.296 0.001001 83.8 0.296
30 0.001004 125.6 0.436 0.001004 125.6 0.436
40 0.001007 167.5 0.572 0.001007 167.5 0.571
50 15.00 2590 8.170 0.001012 209.3 0.703
60 15.35 2611 8.227 0.001017 251.1 0.831
70 15.81 2630 8.283 0.001022 293.0 0.954
80 16.27 2649 8.337 0.001029 334.9 1.074
90 16.74 2669 8.390 3.324 2663 7.640
100 17.20 2688 8.442 3.420 2683 7.693
120 18.13 2726 8.542 3.608 2722 7.795
140 19.06 2764 8.636 3.795 2761 7.890
160 19.98 2802 8.727 3.982 2799 7.981
180 20.90 2841 8.814 4.169 2838 8.069
200 21.83 2879 8.897 4.355 2877 8.152
220 22.76 2918 8.978 4.540 2916 8.233
240 23.68 2957 9.056 4.726 2956 8.311
260 24.60 2997 9.131 4.912 2995 8.386
280 25.53 3037 9.203 5.098 3035 8.460
300 26.46 3077 9.274 5.284 3076 8.531
320 27.38 3117 9.343 5.470 3116 8.599
340 28.30 3157 9.410 5.656 3156 8.666
360 29.23 3198 9.475 5.841 3197 8.731
380 30.15 3238 9.539 6.027 3237 8.795
400 31.08 3280 9.601 6.212 3279 8.858
420 32.00 3321 9.662 6.397 3320 8.919
440 32.93 3363 9.722 6.582 3362 8.979
460 33.85 3405 9.780 6.766 3404 9.037
480 34.77 3448 9.838 6.951 3447 9.095
500 35.70 3490 9.895 7.136 3489 9.152
520 36.63 3533 9.950 7.321 3532 9.208
540 37.55 3576 10.004 7.506 3576 9.263
560 38.47 3619 10.058 7.690 3619 9.316
580 39.40 3663 10.110 7.874 3663 9.368
600 40.32 3707 10.162 8.058 3707 9.419
620 41.24 3751 10.212 8.242 3751 9.469
640 42.17 3796 10.262 8.427 3795 9.519
660 43.10 3841 10.319 8.612 3840 9.567
680 44.02 3886 10.358 8.797 3885 9.615
700 44.94 3931 10.405 8.982 3930 9.662
121
p[MPa] 0.1 0.2 0.3

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
kg kg kg K kg kg kg K kg kg kg K
0 0.001000 0.1 0.000 0.001000 0.1 0.000 0.001000 0.3 0.000
20 0.001001 83.9 0.296 0.001001 84.0 0.296 0.001001 84.1 0.296
40 0.001007 167.5 0.571 0.001007 167.6 0.571 0.001007 167.7 0.571
60 0.001017 251.1 0.830 0.001017 251.2 0.830 0.001017 251.3 0.830
80 0.001028 334.9 1.074 0.001028 335.0 1.074 0.001028 335.1 1.074
100 1.695 2676 7.361 0.001043 419.0 1.306 0.001043 419.1 1.306
120 1.795 2717 7.465 0.001060 503.7 1.526 0.001060 503.7 1.526
140 1.889 2757 7.562 0.9357 2749 7.227 0.6175 2740 7.025
160 1.984 2796 7.654 0.9840 2790 7.324 0.6512 2783 7.126
180 2.078 2835 7.743 1.032 2830 7.415 0.6838 2824 7.218
200 2.172 2875 7.828 1.080 2870 7.501 0.7161 2864 7.306
220 2.266 2914 7.910 1.128 2910 7.583 0.7482 2905 7.389
240 2.359 2954 7.988 1.175 2950 7.663 0.7802 2946 7.470
260 2.452 2993 8.064 1.222 2990 7.740 0.8120 2986 7.547
280 2.545 3033 8.139 1.269 3030 7.815 0.8436 3027 7.623
300 2.638 3074 8.211 1.316 3071 7.887 0.8750 3068 7.695
320 2.731 3114 8.281 1.363 3111 7.957 0.9064 3109 7.766
340 2.825 3155 8.348 1.410 3153 8.025 0.9377 3150 7.835
360 2.918 3195 8.414 1.457 3194 8.092 0.9690 3192 7.902
380 3.010 3236 8.478 1.503 3235 8.156 1.000 3233 7.967
400 3.102 3278 8.541 1.549 3276 8.219 1.032 3275 8.030
420 3.195 3319 8.602 1.595 3318 8.280 1.063 3317 8.091
440 3.288 3361 8.661 1.641 3360 8.340 1.094 3359 8.151
460 3.380 3403 8.719 1.687 3402 8.398 1.125 3401 8.210
480 3.472 3446 8.777 1.734 3445 8.456 1.156 3444 8.268
500 3.565 3488 8.833 1.781 3487 8.512 1.187 3486 8.324
520 3.658 3531 8.888 1.828 3530 8.567 1.218 3529 8.379
540 3.751 3575 8.942 1.874 3574 8.621 1.248 3573 8.433
560 3.843 3618 8.995 1.920 3617 8.674 1.279 3616 8.486
580 3.935 3662 9.047 1.967 3661 8.726 1.310 3660 8.538
600 4.028 3706 9.097 2.013 3705 8.776 1.341 3704 8.588
620 4.121 3750 9.146 2.060 3749 8.825 1.372 3748 8.638
640 4.214 3795 9.195 2.107 3794 8.874 1.403 3793 8.686
660 4.306 3840 9.243 2.153 3839 8.922 1.434 3838 8.735
680 4.398 3885 9.291 2.199 3884 8.970 1.465 3883 8.783
700 4.491 3929 9.338 2.245 3928 9.018 1.496 3927 8.830
750 4.722 4042 9.453 2.361 4041 9.133 1.573 4041 8.945
800 4.952 4157 9.563 2.476 4157 9.242 1.650 4157 9.056
850 5.183 4276 9.670 2.591 4276 9.351 1.728 4275 9.163
900 5.413 4395 9.774 2.706 4395 9.455 1.804 4395 9.267
1000 5.874 4636 9.973 2.937 4635 9.653 1.958 4635 9.466
122
p[MPa] 0.4 0.6 0.8

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.001000 0.5 0.000 0.000999 0.7 0.000 0.000999 0.9 0.000
20 0.001001 84.1 0.296 0.001001 84.3 0.296 0.001001 84.3 0.296
40 0.001007 167.7 0.571 0.001007 167.9 0.571 0.001007 168.1 0.571
60 0.001017 251.3 0.830 0.001016 251.5 0.830 0.001016 251.7 0.830
80 0.001028 335.1 1.074 0.001028 335.2 1.074 0.001028 335.3 1.074
100 0.001043 419.1 1.306 0.001043 419.1 1.306 0.001043 419.2 1.306
120 0.001060 503.7 1.526 0.001060 503.7 1.526 0.001060 503.8 1.526
140 0.001079 589.1 1.738 0.001079 589.1 1.738 0.001079 589.1 1.737
160 0.4840 2776 6.980 0.3167 2759 6.767 0.001102 675.3 1.941
180 0.5094 2818 7.077 0.3348 2805 6.869 0.2473 2792 6.715
200 0.5341 2859 7.166 0.3520 2849 6.963 0.2609 2839 6.814
220 0.5585 2900 7.251 0.3688 2891 7.051 0.2739 2883 6.905
240 0.5827 2941 7.332 0.3855 2933 7.135 0.2867 2926 6.991
260 0.6068 2982 7.410 0.4019 2975 7.215 0.2993 2969 7.073
280 0.6307 3023 7.486 0.4181 3017 7.292 0.3118 3011 7.151
300 0.6545 3065 7.560 0.4342 3059 7.366 0.3240 3054 7.226
320 0.6782 3106 7.631 0.4502 3101 7.437 0.3362 3096 7.299
340 0.7019 3148 7.700 0.4661 3143 7.507 0.3482 3139 7.369
360 0.7254 3190 7.767 0.4820 3185 7.575 0.3602 3181 7.438
380 0.7488 3231 7.832 0.4979 3228 7.640 0.3722 3224 7.304
400 0.7723 3273 7.895 0.5136 3270 7.704 0.3842 3267 7.568
420 0.7957 3315 7.957 0.5293 3312 7.766 0.3960 3309 7.631
440 0.8190 3358 8.017 0.5450 3355 7.827 0.4079 3352 7.692
460 0.8424 3400 8.076 0.5607 3397 7.886 0.4196 3395 7.751
480 0.8657 3443 8.134 0.5763 3440 7.944 0.4315 3437 7.809
500 0.8890 3485 8.190 0.5919 3483 8.001 0.4432 3481 7.866
520 0.9123 3528 8.245 0.6075 3526 8.056 0.4549 3524 7.921
540 0.9357 3572 8.299 0.6230 3570 8.110 0.4667 3563 7.975
560 0.9590 3615 8.352 0.6387 3613 8.163 0.4784 3611 8.029
580 0.9822 3659 8.404 0.6542 3657 8.215 0.4901 3655 8.081
600 1.0054 3703 8.455 0.6697 3701 8.266 0.5018 3699 8.132
620 1.0287 3747 8.504 0.6852 3745 8.316 0.5135 3744 8.182
640 1.0519 3792 8.553 0.7007 3790 8.365 0.5253 3788 8.232
660 1.0752 3837 8.602 0.7162 3835 8.413 0.5369 3833 8.280
680 1.0983 3882 8.650 0.7317 3880 8.461 0.5485 3878 8.328
700 1.1214 3926 8.697 0.7472 3925 8.508 0.5601 3924 8.375
750 1.1793 4040 8.812 0.7859 4039 8.624 0.5893 4038 8.490
800 1.2372 4156 8.923 0.8245 4155 8.734 0.6182 4155 8.601
850 1.2950 4275 9.030 0.8631 4274 8.842 0.6471 4273 8.709
900 1.3525 4394 9.134 0.9016 4393 8.946 0.6761 4392 8.814
1000 1.4679 4635 9.333 0.9786 4634 9.145 0.7338 4634 9.013
123
p[MPa] 1.0 1.2 1.6

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.000999 1.1 0.000 0.000999 1.3 0.000 0.000999 1.7 0.000
20 0.001001 84.7 0.296 0.001001 84.9 0.295 0.001001 85.3 0.295
40 0.001007 168.3 0.571 0.001007 168.5 0.571 0.001007 168.8 0.571
60 0.001016 251.8 0.829 0.001016 251.9 0.829 0.001016 252.2 0.829
80 0.001028 335.4 1.074 0.001028 335.5 1.073 0.001028 335.8 1.073
100 0.001043 419.3 1.305 0.001042 419.4 1.305 0.001042 419.7 1.305
120 0.001059 503.9 1.526 0.001059 504.0 1.525 0.001059 504.3 1.525
140 0.001079 589.2 1.737 0.001079 589.3 1.737 0.001079 589.6 1.736
160 0.001101 675.4 1.941 0.001101 675.5 1.940 0.001101 675.7 1.940
180 0.1949 2778 6.588 0.001127 763.2 2.138 0.001127 763.2 2.137
200 0.2060 2827 6.692 0.1693 2816 6.588 0.001156 852.4 2.329
220 0.2169 2874 6.788 0.1788 2865 6.688 0.1309 2844 6.524
240 0.2274 2918 6.877 0.1879 2911 6.780 0.1382 2893 6.622
260 0.2377 2962 6.961 0.1967 2955 6.866 0.1452 2940 6.711
280 0.2478 3005 7.040 0.2054 2999 6.947 0.1519 2986 6.796
300 0.2578 3048 7.116 0.2139 3042 7.025 0.1585 3030 6.877
320 0.2677 3091 7.189 0.2221 3086 7.099 0.1649 3075 6.953
340 0.2774 3134 7.261 0.2302 3129 7.171 0.1712 3120 7.027
360 0.2871 3177 7.330 0.2384 3173 7.241 0.1775 3164 7.098
380 0.2968 3220 7.397 0.2466 3216 7.308 0.1838 3209 7.166
400 0.3065 3263 7.461 0.2547 3260 7.373 0.1899 3253 7.233
420 0.3160 3306 7.524 0.2627 3302 7.437 0.1960 3297 7.298
440 0.3255 3349 7.585 0.2707 3346 7.499 0.2021 3341 7.360
460 0.3351 3392 7.645 0.2786 3390 7.559 0.2082 3384 7.420
480 0.3445 3435 7.703 0.2865 3433 7.617 0.2141 3428 7.479
500 0.3539 3479 7.761 0.2944 3477 7.674 0.2201 3472 7.537
520 0.3634 3522 7.817 0.3023 3520 7.730 0.2261 3516 7.593
540 0.3728 3566 7.871 0.3103 3564 7.784 0.2320 3560 7.648
560 0.3824 3609 7.924 0.3182 3608 7.838 0.2381 3606 7.702
580 0.3917 3653 7.976 0.3261 3652 7.890 0.2441 3648 7.754
600 0.4010 3698 8.027 0.3339 3696 7.942 0.2499 3693 7.806
620 0.4104 3742 8.077 0.3417 3740 7.992 0.2558 3737 7.857
640 0.4199 3787 8.127 0.3495 3785 8.042 0.2617 3782 7.907
660 0.4292 3832 8.176 0.3573 3830 8.091 0.2676 3828 7.956
680 0.4384 3877 8.224 0.3651 3875 8.139 0.2735 3873 8.004
700 0.4477 3923 8.272 0.3728 3921 8.187 0.2783 3919 8.052
750 0.4711 4037 8.387 0.3923 4036 8.302 0.2940 4034 8.168
800 0.4942 4154 8.498 0.4117 4153 8.413 0.3086 4151 8.279
850 0.5174 4272 8.606 0.4310 4272 8.521 0.3231 4270 8.387
900 0.5406 4392 8.710 0.4504 4391 8.626 0.3377 4390 8.492
1000 0.5870 4633 8.909 0.4890 4632 8.825 0.3666 4632 8.691
124
p[MPa] 2.0 2.5 3.0

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.000999 2.1 0.000 0.000998 2.6 0.000 0.000998 3.1 0.000
20 0.001000 85.7 0.295 0.001000 86.2 0.295 0.001000 86.7 0.295
40 0.001007 169.2 0.570 0.001006 169.7 0.570 0.001006 170.1 0.570
60 0.001016 252.6 0.829 0.001015 253.1 0.829 0.001015 253.5 0.829
80 0.001028 336.2 1.073 0.001027 336.6 1.072 0.001027 337.0 1.072
100 0.001042 420.1 1.304 0.001042 420.5 1.304 0.001041 420.9 1.303
120 0.001059 504.7 1.525 0.001059 505.1 1.524 0.001058 505.4 1.524
140 0.001078 589.9 1.736 0.001078 590.3 1.735 0.001078 590.6 1.735
160 0.001101 675.9 1.939 0.001100 676.2 1.938 0.001100 676.4 1.938
180 0.001126 763.2 2.136 0.001126 763.5 2.135 0.001125 763.7 2.134
200 0.001156 852.4 2.328 0.001155 852.5 2.327 0.001155 852.6 2.326
220 0.1021 2821 6.385 0.001189 943.6 2.516 0.001189 943.6 2.514
240 0.1084 2875 6.491 0.08453 2850 6.351 0.06826 2823 6.225
260 0.1143 2924 6.585 0.08962 2904 6.454 0.07294 2882 6.337
280 0.1200 2972 6.674 0.09437 2955 6.547 0.07720 2937 6.438
300 0.1255 3019 6.757 0.0989 3004 6.635 0.08119 2988 6.530
320 0.1308 3065 6.837 0.1033 3052 6.717 0.08500 3038 6.615
340 0.1358 3111 6.913 0.1075 3099 6.795 0.08870 3087 6.696
360 0.1410 3156 6.985 0.1117 3146 6.870 0.09230 3135 6.773
380 0.1461 3201 7.055 0.1159 3192 6.941 0.09582 3182 6.847
400 0.1511 3246 7.122 0.1201 3238 7.010 0.0992 3229 6.916
420 0.1560 3291 7.187 0.1241 3283 7.076 0.1027 3275 6.984
440 0.1609 3335 7.251 0.1281 3328 7.140 0.1061 3321 7.048
460 0.1659 3379 7.312 0.1321 3373 7.202 0.1095 3366 7.111
480 0.1707 3423 7.371 0.1360 3417 7.262 0.1128 3411 7.172
500 0.1755 3468 7.429 0.1399 3462 7.321 0.1161 3456 7.231
520 0.1804 3512 7.486 0.1438 3507 7.378 0.1194 3501 7.289
540 0.1851 3556 7.542 0.1477 3552 7.434 0.1227 3547 7.345
560 0.1900 3600 7.596 0.1516 3597 7.488 0.1260 3592 7.400
580 0.1948 3645 7.649 0.1555 3641 7.542 0.1292 3637 7.454
600 0.1995 3690 7.701 0.1593 3686 7.594 0.1325 3682 7.506
620 0.2043 3735 7.752 0.1631 3732 7.646 0.1357 3728 7.558
640 0.2090 3780 7.802 0.1670 3777 7.696 0.1389 3773 7.608
660 0.2137 3825 7.851 0.1708 3822 7.746 0.1421 3819 7.658
680 0.2185 3871 7.899 0.1746 3868 7.794 0.1453 3865 7.707
700 0.2232 3917 7.947 0.1784 3914 7.842 0.1484 3911 7.755
750 0.2350 4032 8.063 0.1879 4030 7.958 0.1564 4027 7.872
800 0.2467 4150 8.174 0.1971 4147 8.070 0.1641 4145 7.984
850 0.2583 4269 8.283 0.2065 4267 8.179 0.1720 4265 8.093
900 0.2700 4380 8.388 0.2158 4387 8.284 0.1798 4386 8.199
1000 0.2933 4630 8.588 0.2345 4629 8.484 0.1953 4628 8.399
125
p[MPa] 4.0 5.0 6.0

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.000998 4.2 0.000 0.000997 5.2 0.000 0.000997 6.2 0.000
20 0.001000 87.6 0.295 0.000999 88.5 0.295 0.000999 89.4 0.294
40 0.001006 171.0 0.570 0.001005 171.9 0.569 0.001003 172.8 0.569
60 0.001015 254.4 0.828 0.001014 255.3 0.827 0.001014 256.1 0.826
80 0.001027 337.8 1.071 0.001026 338.7 1.070 0.001026 339.5 1.070
100 0.001041 421.7 1.303 0.001040 422.5 1.302 0.001040 423.3 1.301
120 0.001058 506.2 1.523 0.001057 506.9 1.522 0.001057 507.7 1.521
140 0.001077 591.2 1.734 0.001076 591.9 1.733 0.001076 592.6 1.732
160 0.001099 677.0 1.936 0.001099 677.7 1.935 0.001098 678.4 1.934
180 0.001125 764.2 2.133 0.001124 764.9 2.131 0.001123 765.5 2.129
200 0.001154 853.0 2.324 0.001153 853.6 2.322 0.001152 854.0 2.320
220 0.001187 943.8 2.512 0.001186 944.1 2.510 0.001185 944.5 2.508
240 0.001228 1037.4 2.698 0.001226 1037.4 2.696 0.001224 1037.6 2.693
260 0.05174 2834 6.133 0.001274 1135.1 2.882 0.001272 1134.8 2.879
280 0.05550 2898 6.249 0.04224 2854 6.083 0.03315 2803 5.923
300 0.05888 2955 6.352 0.04539 2920 6.200 0.03620 2880 6.060
320 0.06201 3010 6.446 0.04817 2980 6.304 0.03884 2948 6.177
340 0.06496 3062 6.532 0.05071 3036 6.397 0.04118 3010 6.279
360 0.06781 3113 6.613 0.05316 3090 6.483 0.04334 3067 6.371
380 0.07062 3162 6.690 0.05553 3142 6.564 0.04542 3121 6.456
400 0.07337 3211 6.762 0.05781 3193 6.640 0.04742 3174 6.535
420 0.07606 3259 6.832 0.06004 3242 6.712 0.04935 3225 6.610
440 0.07870 3306 6.900 0.06224 3291 6.781 0.05124 3275 6.681
460 0.08130 3353 6.965 0.06439 3339 6.848 0.05309 3324 6.750
480 0.08388 3399 7.027 0.06650 3386 6.912 0.05490 3373 6.815
500 0.08642 3445 7.087 0.06858 3433 6.974 0.05667 3421 6.878
520 0.08895 3491 7.146 0.07064 3480 7.033 0.05842 3469 6.939
540 0.09145 3537 7.203 0.07268 3527 7.091 0.06016 3517 6.999
560 0.09394 3583 7.259 0.07471 3574 7.148 0.06189 3564 7.056
580 0.09640 3629 7.313 0.07672 3620 7.203 0.06358 3611 7.111
600 0.09885 3674 7.367 0.07870 3666 7.257 0.06525 3658 7.165
620 0.1013 3720 7.419 0.08065 3713 7.310 0.06691 3705 7.219
640 0.1037 3766 7.470 0.08260 3759 7.362 0.06855 3751 7.271
660 0.1061 3812 7.520 0.08454 3805 7.412 0.07019 3798 7.322
680 0.1085 3858 7.570 0.08648 3852 7.462 0.07183 3846 7.372
700 0.1109 3905 7.618 0.08842 3899 7.510 0.07347 3893 7.422
750 0.1169 4022 7.735 0.09323 4017 7.529 0.07751 4012 7.542
800 0.1228 4141 7.848 0.09800 4136 7.742 0.08153 4132 7.655
850 0.1288 4261 7.958 0.10270 4257 7.852 0.08554 4253 7.765
900 0.1346 4382 8.064 0.10750 4378 7.958 0.08953 4375 7.872
1000 0.1464 4625 8.265 0.11700 4622 8.159 0.09740 4619 8.073
126
p[MPa] 8.0 10.0 12.0

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.000996 8.2 0.000 0.000995 10.2 0.000 0.000994 12.2 0.000
20 0.000998 91.3 0.294 0.000997 93.2 0.293 0.000996 95.1 0.293
40 0.001003 174.6 0.568 0.001003 176.4 0.567 0.001002 178.2 0.566
60 0.001013 257.8 0.826 0.001012 259.6 0.824 0.001011 261.4 0.823
80 0.001025 341.2 1.068 0.001024 342.9 1.067 0.001023 344.6 1.066
100 0.001039 424.9 1.299 0.001038 426.5 1.298 0.001037 428.1 1.296
120 0.001056 509.1 1.519 0.001055 510.5 1.518 0.001054 512.0 1.516
140 0.001075 593.9 1.730 0.001074 595.3 1.728 0.001073 596.7 1.727
160 0.001097 679.6 1.931 0.001095 681.0 1.929 0.001094 682.4 1.927
180 0.001122 766.7 2.126 0.001120 768.0 2.123 0.001118 769.1 2.121
200 0.001150 855.0 2.317 0.001148 856.0 2.314 0.001146 857.0 2.311
220 0.001183 945.1 2.504 0.001180 945.8 2.500 0.001178 946.6 2.497
240 0.001222 1037.9 2.688 0.001218 1038.3 2.684 0.001216 1038.7 2.680
260 0.001268 1134.4 2.873 0.001265 1134.1 2.868 0.001261 1133.9 2.863
280 0.001327 1235.4 3.059 0.001321 1234.5 3.053 0.001316 1233.7 3.046
300 0.02429 2784 5.788 0.001397 1342.2 3.244 0.001388 1340.0 3.235
320 0.02687 2874 5.943 0.01926 2778 5.705 0.001493 1459.3 3.441
340 0.02904 2951 6.070 0.02150 2878 5.872 0.01624 2789 5.667
360 0.03098 3017 6.177 0.02337 2958 6.002 0.01816 2892 5.832
380 0.03274 3077 6.272 0.02498 3028 6.111 0.01973 2974 5.963
400 0.03438 3135 6.358 0.02646 3093 6.207 0.02113 3049 6.071
420 0.03595 3190 6.439 0.02784 3154 6.294 0.02239 3116 6.168
440 0.03746 3244 6.515 0.02915 3211 6.377 0.02357 3177 6.236
460 0.03894 3296 6.588 0.03042 3266 6.454 0.02471 3235 6.338
480 0.04037 3347 6.637 0.03163 3320 6.527 0.02578 3291 6.415
500 0.04177 3397 6.722 0.03281 3372 6.596 0.02681 3347 6.487
520 0.04315 3447 6.785 0.03397 3424 6.662 0.02782 3400 6.556
540 0.04449 3496 6.846 0.03510 3474 6.725 0.02880 3452 6.621
560 0.04583 3544 6.905 0.03621 3524 6.786 0.02976 3503 6.684
580 0.04716 3592 6.963 0.03730 3572 6.845 0.03070 3553 6.744
600 0.04844 3640 7.019 0.03837 3621 6.901 0.03163 3603 6.803
620 0.04972 3688 7.073 0.03941 3670 6.957 0.03253 3653 6.859
640 0.05098 3736 7.126 0.04045 3719 7.011 0.03342 3703 6.915
660 0.05225 3784 7.178 0.04149 3768 7.064 0.03431 3753 6.968
680 0.05350 3832 7.230 0.04252 3818 7.116 0.03519 3804 7.021
700 0.05475 3881 7.260 0.04354 3867 7.167 0.03605 3853 7.073
750 0.05785 4002 7.401 0.04606 3989 7.289 0.03820 3977 7.196
800 0.06092 4122 7.515 0.04856 4111 7.406 0.04031 4102 7.314
850 0.06398 4245 7.625 0.05103 4235 7.519 0.04240 4226 7.427
900 0.06700 4367 7.732 0.05347 4358 7.627 0.04446 4351 7.536
1000 0.07295 4614 7.936 0.05829 4606 7.832 0.04850 4600 7.741
127
p[MPa] 14.0 16.0 18.0

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.000993 14.2 0.000 0.000992 16.2 0.000 0.000991 18.2 0.001
20 0.000995 96.9 0.293 0.000994 98.9 0.292 0.000993 100.7 0.292
40 0.001001 179.9 0.566 0.001000 181.7 0.565 0.000999 183.5 0.564
60 0.001010 263.0 0.822 0.001009 264.7 0.821 0.001009 266.5 0.820
80 0.001022 346.2 1.064 0.001021 347.9 1.063 0.001020 349.5 1.062
100 0.001036 429.6 1.295 0.001035 431.2 1.293 0.001034 432.7 1.292
120 0.001053 513.4 1.514 0.001052 514.9 1.513 0.001051 516.4 1.511
140 0.001071 598.0 1.724 0.001070 599.4 1.722 0.001069 600.8 1.721
160 0.001093 683.6 1.925 0.001091 684.9 1.922 0.001090 686.2 1.921
180 0.001117 770.2 2.118 0.001115 771.3 2.116 0.001114 772.4 2.114
200 0.001144 857.9 2.308 0.001143 858.8 2.305 0.001141 859.7 2.302
220 0.001176 947.3 2.493 0.001174 948.0 2.489 0.001172 948.7 2.486
240 0.001213 1039.1 2.676 0.001210 1039.5 2.672 0.001208 1039.9 2.668
260 0.001257 1133.8 2.858 0.001253 1133.7 2.853 0.001250 1133.7 2.848
280 0.001311 1232.9 3.040 0.001306 1232.2 3.035 0.001301 1231.6 3.028
300 0.001380 1338.0 3.226 0.001373 1336.2 3.218 0.001366 1334.6 3.211
320 0.001479 1454.1 3.427 0.001466 1449.8 3.541 0.001455 1446.3 3.403
340 0.01197 2672 5.436 0.001616 1586.3 3.642 0.001592 1576.6 3.620
360 0.01425 2812 5.654 0.01106 2711 5.457 0.00810 2563 5.194
380 0.01588 2914 5.813 0.01289 2843 5.662 0.01042 2759 5.498
400 0.01726 3000 5.942 0.01429 2945 5.816 0.01194 2884 5.688
420 0.01847 3077 6.051 0.01549 3031 5.941 0.01314 2981 5.830
440 0.01957 3141 6.146 0.01655 3103 6.042 0.01419 3062 5.943
460 0.02061 3203 6.233 0.01752 3169 6.136 0.01512 3136 6.044
480 0.02158 3262 6.314 0.01844 3233 6.223 0.01597 3203 6.137
500 0.02252 3321 6.390 0.01930 3294 6.303 0.01678 3267 6.221
520 0.02342 3376 6.461 0.02012 3352 6.377 0.01755 3327 6.300
540 0.02431 3430 6.529 0.02092 3407 6.448 0.01830 3384 6.373
560 0.02516 3482 6.594 0.02171 3461 6.515 0.01903 3440 6.441
580 0.02600 3534 6.656 0.02249 3514 6.578 0.01975 3494 6.507
600 0.02683 3585 6.716 0.02322 3567 6.640 0.02043 3549 6.572
620 0.02763 3637 6.775 0.02394 3620 6.701 0.02108 3603 6.633
640 0.02842 3688 6.832 0.02465 3672 6.758 0.02172 3656 6.691
660 0.02919 3739 6.886 0.02535 3724 6.814 0.02235 3709 6.748
680 0.02995 3790 6.939 0.02603 3777 6.869 0.02296 3763 6.804
700 0.03071 3841 6.992 0.02671 3829 6.922 0.02357 3815 6.858
750 0.03258 3966 7.118 0.02839 3955 7.049 0.02511 3944 6.987
800 0.03442 4092 7.238 0.03001 4082 7.171 0.02658 4072 7.110
850 0.03624 4217 7.352 0.03162 4209 7.287 0.02803 4200 7.227
900 0.03803 4343 7.462 0.03320 4335 7.397 0.02945 4327 7.338
1000 0.04152 4593 7.667 0.03628 4587 7.603 0.03221 4581 7.545
128
p[MPa] 20.0 22.5 25.0

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.000990 20.2 0.001 0.000989 22.7 0.001 0.000988 25.2 0.001
20 0.000993 102.6 0.291 0.000991 105.0 0.291 0.000990 107.3 0.290
40 0.000999 185.3 0.564 0.000997 187.6 0.563 0.000996 189.7 0.562
60 0.001008 268.1 0.818 0.001007 270.3 0.817 0.001006 272.3 0.816
80 0.001020 351.1 1.060 0.001018 353.1 1.059 0.001017 355.1 1.057
100 0.001033 434.2 1.290 0.001032 436.1 1.289 0.001031 438.0 1.287
120 0.001050 517.8 1.509 0.001048 519.7 1.507 0.001047 521.5 1.505
140 0.001068 602.1 1.719 0.001066 603.9 1.716 0.001065 605.6 1.714
160 0.001089 687.4 1.919 0.001087 689.0 1.916 0.001085 690.5 1.914
180 0.001112 773.5 2.112 0.001110 775.0 2.109 0.001108 776.3 2.107
200 0.001139 860.8 2.299 0.001137 861.9 2.296 0.001134 863.0 2.293
220 0.001170 949.4 2.483 0.001167 950.4 2.479 0.001164 951.3 2.475
240 0.001205 1040.3 2.664 0.001202 1041.0 2.660 0.001199 1041.6 2.655
260 0.001247 1133.5 2.843 0.001242 1133.9 2.838 0.001238 1134.1 2.833
280 0.001296 1230.9 3.023 0.001291 1230.5 3.016 0.001286 1230.2 3.009
300 0.001359 1333.2 3.204 0.001352 1331.9 3.196 0.001344 1330.7 3.187
320 0.001444 1442.9 3.394 0.001432 1439.9 3.382 0.001421 1437.3 3.371
340 0.001569 1569.1 3.603 0.001546 1561.1 3.585 0.001527 1555.3 3.567
360 0.001824 1739.0 3.876 0.001745 1713.0 3.829 0.001695 1696.0 3.794
380 0.008280 2655 5.309 0.00550 2438 4.947 0.00224 1926 4.149
400 0.00998 2816 5.553 0.00788 2714 5.365 0.00602 2579 5.137
420 0.01119 2928 5.719 0.00923 2855 5.576 0.00758 2772 5.420
440 0.01224 3019 5.847 0.01028 2962 5.728 0.00868 2896 5.604
460 0.01317 3098 5.956 0.01121 3048 5.849 0.00962 2994 5.743
480 0.01401 3170 6.055 0.01202 3126 5.955 0.01043 3080 5.860
500 0.01478 3238 6.144 0.01274 3199 6.052 0.01113 3157 5.965
520 0.01550 3301 6.227 0.01343 3267 6.142 0.01179 3230 6.059
540 0.01619 3361 6.304 0.01409 3330 6.223 0.01242 3299 6.145
560 0.01687 3418 6.374 0.01472 3391 6.297 0.01302 3362 6.225
580 0.01752 3474 6.442 0.01531 3449 6.367 0.01358 3423 6.298
600 0.01816 3530 6.508 0.01589 3507 6.435 0.01413 3483 6.367
620 0.01877 3586 6.571 0.01646 3563 6.499 0.01465 3542 6.433
640 0.01937 3640 6.631 0.01702 3820 6.562 0.01517 3600 6.498
660 0.01996 3695 6.689 0.01757 3677 6.622 0.01566 3658 6.560
680 0.02053 3749 6.745 0.01810 3731 6.679 0.01615 3714 6.618
700 0.02109 3803 6.800 0.01861 3786 6.734 0.01662 3770 6.674
750 0.02249 3933 6.931 0.01986 3919 6.868 0.01779 3905 6.810
800 0.02383 4063 7.056 0.02112 4050 6.995 0.01891 4038 6.938
850 0.02515 4191 7.173 0.02230 4180 7.113 0.02000 4169 7.058
900 0.02645 4319 7.284 0.02345 4310 7.225 0.02106 4300 7.170
1000 0.02894 4575 7.494 0.02569 4568 7.436 0.02310 4560 7.383
129
p[MPa] 30.0 60.0 95.0

t v h s v h s v h s
o
m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ m 3
kJ kJ
C
0 0.000985 30.1 0.001 0.000972 58.8 -0.0009 0.000958 91.3 -0.002
20 0.000988 112.0 0.290 0.000976 139.2 0.292 0.000962 169.9 0.274
40 0.000994 194.1 0.560 0.000982 220.0 0.547 0.000970 249.1 0.535
60 0.001004 276.5 0.814 0.000992 301.1 0.798 0.000979 329.1 0.782
80 0.001015 359.1 1.054 0.001003 382.5 1.036 0.000990 409.6 1.016
100 0.001029 441.9 1.283 0.001016 464.4 1.262 0.001002 490.7 1.238
120 0.001045 522.1 1.501 0.001030 546.7 1.476 0.001015 571.9 1.450
140 0.001062 609.0 1.709 0.001046 629.4 1.681 0.001030 653.1 1.652
160 0.001082 693.6 1.908 0.001065 712.5 1.878 0.001047 734.7 1.845
180 0.001105 779.1 2.100 0.001085 796.3 2.067 0.001065 816.9 2.030
200 0.001130 865.4 2.287 0.001107 880.7 2.249 0.001084 899.5 2.208
220 0.001159 953.3 2.468 0.001132 966.0 2.426 0.001106 982.6 2.380
240 0.001193 1042.9 2.647 0.001161 1052.6 2.598 0.001131 1066.4 2.546
260 0.001231 1134.7 2.822 0.001193 1141.2 2.767 0.001158 1151.3 2.708
280 0.001276 1229.9 2.996 0.001229 1232.2 2.933 0.001188 1238.0 2.866
300 0.001331 1329.0 3.171 0.001270 1326.0 3.097 0.001222 1326.9 3.022
320 0.001403 1433.2 3.351 0.001319 1422.3 3.261 0.001261 1417.4 3.175
340 0.001496 1546.8 3.539 0.001376 1521.5 3.425 0.001305 1509.8 3.326
360 0.001634 1676.0 3.747 0.001445 1623.8 3.589 0.001353 1604.2 3.476
380 0.00188 1836 3.995 0.00153 1732 3.758 0.001407 1701 3.624
400 0.00283 2155 4.476 0.00163 1847 3.933 0.00146 1800 3.772
420 0.00493 2559 5.070 0.00177 1973 4.117 0.00153 1901 3.919
440 0.00621 2743 5.340 0.00196 2111 4.312 0.00161 2005 4.067
460 0.00719 2880 5.536 0.00222 2258 4.521 0.00170 2111 4.215
480 0.00800 2986 5.682 0.00256 2418 4.742 0.00181 2219 4.363
500 0.00869 3073 5.799 0.00295 2579 4.957 0.00195 2328 4.513
520 0.00932 3155 5.906 0.00336 2720 5.142 0.00209 2441 4.665
540 0.00989 3232 6.001 0.00375 2844 5.301 0.00226 2556 4.815
560 0.01043 3303 6.088 0.00413 2937 5.439 0.00243 2668 4.959
580 0.01094 3370 6.167 0.00449 3060 5.562 0.00261 2777 5.093
600 0.01144 3434 6.242 0.00482 3152 5.672 0.00280 2883 5.219
620 0.01191 3497 6.312 0.00514 3238 5.772 0.00300 2984 5.337
640 0.01237 3559 6.379 0.00544 3319 5.864 0.00319 3081 5.447
660 0.01281 3620 6.444 0.00573 3397 5.949 0.00338 3172 5.549
680 0.01323 3678 6.507 0.00600 3470 6.028 0.00356 3260 5.644
700 0.01365 3736 6.566 0.00627 3540 6.103 0.00374 3344 5.731
750 0.01465 3876 6.706 0.00689 3708 6.272 0.00417 3542 5.931
800 0.01562 4013 6.837 0.00746 3868 6.423 0.00457 3725 6.106
850 0.01655 4147 6.959 0.00800 4021 6.562 0.00495 3897 6.264
900 0.01746 4281 7.075 0.00853 4169 6.690 0.00532 4064 6.405
1000 0.01919 4544 7.290 0.00952 4455 6.918 0.00602 4377 6.650
130
CV AUTORA
NENAD RADOJKOVIĆ
Redovni profesor
Univerzitet u Nišu
Mašinski fakultet
Srbija
AKADEMSKA ZVANJA: Diplomirani mašinski inženjer - MF Niš, 1964.
Magistar tehničkih nauka - MF Beograd, 1974.
Doktor tehničkih nauka - MF Niš, 1979.
PROFESIONALNA KARIJERA: Od 1968. godine zaposlen je na MF u Nišu.
Održani kursevi: Termodinamika, Hemijska termodinamika, Toplotni i difuzioni aparati.

Oblasti interesovanja: Prenos toplote i materije, Energetska efikasnost.
Učesnik na više nacionalnih i međunarodnih projekata.
Mentor više doktorskih i magistarskih teza, kao i velikog broja diplomskih radova.
PUBLIKACIJE: Autor većeg broja skripti, pomoćne udžbeničke literature i sl.
Preko 100 objavljenih radova iz oblati prenosa toplote i materije.
KONTAKT: Telefon: ++381 18 500 689
Fax: ++381 18 588 199
E-mail: nradojkovic@masfak.ni.ac.yu
GRADIMIR ILIĆ
Redovni profesor
Univerzitet u Nišu
Mašinski fakultet
Srbija
Magistar tehničkih nauka - MF Beograd, 1980.
Održani kursevi: Termodinamika II, Strujno tehnička merenja, Mehaničke i hidromehaničke operacije.
Oblasti interesovanja: Numeričko i eksperimentalno istraživanje prenosa toplote i materije; Projektovanje
termotehničkih instalacija; Energetska efikasnost.
Mentor više doktorskih i magistarskih teza, kao i velikog broja diplomskih radova.
PUBLIKACIJE: Autor udžbenika i većeg broja skripti, pomoćne udžbeničke literature i sl.
Preko 100 objavljenih radova iz oblati prenosa toplote i materije.
KONTAKT: Telefon: ++381 18 500 689
Fax: ++381 18 588 199
E-mail: gradei@masfak.ni.ac.yu
MIĆA VUKIĆ
Docent
Univerzitet u Nišu
Mašinski fakultet
Srbija
Magistar tehničkih nauka - MF Niš, 1996.
Održani kursevi: Termodinamika, Hemijska termodinamika, Toplotni i difuzioni aparati.

Oblasti interesovanja: Numeričko i eksperimentalno istraživanje prenosa toplote i materije; Projektovanje
termotehničkih instalacija; Energetska efikasnost.
PUBLIKACIJE: Preko 50 objavljenih radova iz oblati prenosa toplote i materije (numerička i eksperimentalna istraživanja).
KONTAKT: Telefon: ++381 18 500 689 064 22 84 332 063 43 43 92
Fax: ++381 18 588 199
E-mail: micav@masfak.ni.ac.yu
131
5.0MPa 5.0MPa
110 g3
3.5 v= 0.004m /k 3.5

100 0.1
3.0 Mollierov (logp,h) dijagram 0.2
100 3.0
90 0.006 0.006
2.5 za difluordihlormetan 0.3 90 2.5
80 80 0.008
2.0 “Freon 12 - CF2Cl2” 0.004
0.4 0.010 2.0
70 70 0.012 10
Pri 0oC (p=0.388MPa) je: 0.5 0
1.4 h’o=500kJ/kg, s’o=2kJ/kgK 60 04 0.006 60 6 1.4
1.2 0.0 2.5 1.2
50 0.008 50 8
06 0.6 2.5 90
1.0 0.0 0.01 40 1.0
40 0
2.6
0.01 0.03
80
30 30
0.70 0.7 2.62 0.70
70
0.60 0.02 20 0.04 0.60
20 2.4 2.64
logp
0.50 0.50
60
0.02 0.05
0.40 10 0.03 10 2.66 0.06 0.40
50
0.35 0.8 2.68 0.07 0.35
0.30 0oC 0.04 o
0C 0.30
40
m/
3
kg
0.25
v= 0.04 0.05 2.70 0.10 0.25
30
-10 0.06 -10
0.20 2.72 K 0.12 0.20
0.06 J/kg
20
0.14
.74k
-80
-20 -20 s=2
0.14 0.08 0.9 0.14
10
0.12 x= 0.20 0.12
0.10 0.12 gK 2.76
0.10 -30 k J/k -30 0.10
0C
0.14 2.5
o
s= 2.78 0.30
0.15
-10
0.070 0.070
0.060
-40 -40 2.80 0.40 0.060
0.2
-20
0.050
0.3 2.82 0.50 0.050
0.040 -50 0.3 -50 0.60 0.040
-30
2.84
s=1.9kJ/kgK
0.035 0.4 0.70 0.035

0.030 0.80 0.030
-40
0.5 2.86 0.90
2.5
2.0
2.1
2.2
2.3
2.4
0.025 -60
0.025
-60 0.6
0.020 2.88 0.020
-50
0.7 1.2
1
2.6
x=0.
0.8
0.2
0.5
0.6
0.7
0.9
0.8
0.3
0.4
0.8 1.4
-60
0.014 1.0 1.6 0.014

0.012 -70 -70 0.012
1.0 1.2 1.8
0.010 0.010
-70
1.4
1.6
0.007 2.0 -80 v=3.0m /kg
3 0.007
0.006 -80 0.006
430 450 500 550 600 610 620 630 640 650 660 670 680 690 700 710
h, kJ/kg
1515.3
110 110
1507.0
(T, s) dijagram 1498.6
100 za amonijak - NH3 1490.2 100
1481.8
1473.5
90 90
1465.1
1456.7
Temperatura, t oC
80 1448.4 80
1440.0
70 1431.6 70
h=1423.2kJ/k
g
0.10
1414.9
0.12
60 1406.5
60
0.16
1398.1
g
0.20
5m 3/k
50 1389.8 50
0.06
v=0.2
1381.4
0.30
0.40
1373.0
40 40
209.3
0.50
0.08
125
0.60
1364.6
5.8
0.80
1.00
1356.3
1.40
167.4
0.10
h=1
30 1347.9 30
172
108
1339.5
.1k
0.12
125.6
8.4
J/k
g
1331.2
20 20
104
0.14
6.5
1322.8
100
83.7
1314.4
4.6
10 0.20
1306.0 10
41.9
t) 1297.7
= f( 0.04
ps 0.25
920
1289.3 0
0
.9
g
v=0.3m /k
3
0.06 1280.9
h=0kJ/kg
1272.5
0.08
-10 0.40 1264.2 -10
83
0.10
- 41.9
7.2
1255.8
0.12 0.50
1247.4
-20 0.15 0.60 -20
- 83.7
1239.1
0.20 0.80 1230.7
-30 g -30
.3m /k 1.00
3
1222.3
-125.6
v=0
0 1213.9
x= 0.40 1.40
-40 x= -40
0.50
0.9
1
0.9
0.8
0.8
5
0.7
0.7
5
0
2.00
0.0
5
5
0.2
0.2
0
5
0.1
0
0.1
0.70
0
-50 -50
-1.046 -0.837 -0.628 -0.419 -0.209 0.0 0.209 0.419 0.628 0.837 1.046 Entropija
3.140 3.349 3.558 3.764 3.977 4.186 4.395 4.605 4.814 5.023 5.232 5.442 5.651 s, kJ/kgK
Pritisak
p, MPa 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2.0 2.1 2.2
4.5
6.5
4
10
5
5.5
9
6
7
o
90 C
90
28
0
27
0
26
25
0
3.5
0
24
80
80
0
23
1.10
22
0
0
21
.1
j=0
0
20
19
0
0
18
70
70
0
17
1.05
0
16
0
15
0
0.2
14
60
0
60
13
0
1m 3/kg
12
sv
0.3
0
11
0
10
0.4
50
50
0
90
0.95 0.5 46 o
C
0.6
0.7 44 3
40
40
0.8
0.9 42
0.90
40
38
30
30
10000
sv
h, kJ/kg
36
0.85 34
dh MJ/kg
20
20
32
8000
,
30
dw
28
26
10
10
24
6000
22
20
0.80
18
16
14
12
0
0
Mollierov (h,w) dijagram 2.5
10
P
4000
8
o
0C
za vlažan vazduh
0C
o
pp, Pa
2 da
p = 0.1MPa
vo
led
-10
-4
-10
-8
2000
-12
Smer dh
dw = 1.8 M
-16
J/kg
-20
0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 w, kg /kg

vl sv
0.08
1 1.5 2
h=
-2
-3
-1
0
-4
-5
6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0
Dh w
0.18
1.4
1.6
1.8
2.0
3.0
4.0
0.16
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.2
0.08
0.14
0.3
0.12
0.07
0.10
0.2
0.09
0.06
0.05
0.04
kJ/kg m/s
0.03
0.1
0 0 4600 4600
0.02
0.2
0.5
0.3
0.018
1.5
1
200
2
3
0.016
5
0.014
10
300
0.012
950
0.010
20
400
0.009
5.0
100
30
0.008
500
0.007
50
600
200 4400 900 4400
6.0
0
700 100
90
300
7.0
850
95
800
0.05
8.0
0
400 900 4200 95 4200
Entalpija, h [kJ/kg]
800
0.006
9.0
500 1000
10
0 750
90
0.03
600 1100 4000 4000
12
700
0.005
700
1200 0
85
14
0.02
650
800 3800 3800
16
1300
18
0 600
900 80
20
1400
1000 3600 550 3600
25
0.01
0
75
1100 500
30
11125 1500
35
3400 450 3400
40
05
0.0
400
50
04
0.0
60
3200 350
3200
03
0.0
80
300
02
0.0
3000 250
3000
5
01
0.0
01
200
0.0
2800 150 2800
100
2600 50 2600
2400 0.95
2400
0.9
2200 2200
0.85
2000 0.8 2000

Mollierov (h, s) dijagram
za vodenu paru
o
do 1000 C i 95MPa
0.75
1800 1800
0.7
0.6
5
1600 1600
5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0
Entropija, s [kJ/kgK]
ISBN 978-86-80587-65-3
9 788680 587653

Toaz - Info Zbirka Zadataka Iz Termodinamike Ilic Radojkovic Vukic PR

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Toaz - Info Zbirka Zadataka Iz Termodinamike Ilic Radojkovic Vukic PR

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U NIŠU * MAŠINSKI FAKULTET

N. RADOJKOVIĆ, G. ILIĆ, M. VUKIĆ

ZBIRKA ZADATAKA IZ TERMODINAMIKE

CIP - Каталогизација у публикацији

Slike autora. - Titaž 300. - CV autora:

Tiraž 300 primeraka

Ova zbirka zadataka je nastala ko rezultat višegodišnjeg bavljenja autora

Niš, januar 2007. Autori

PREDGOVOR ............................................................................................................................... iii

LISTA TABELA I DIJAGRAMA .................................................................................................... vi

LISTA OZNAKA ............................................................................................................................ vii

1 OSNOVNA JEDNAČINA STANJA ......................................................................................... 1

2 SMEŠA IDEALNIH GASOVA ................................................................................................... 7

3 PRVI PRINCIP TERMODINAMIKE ......................................................................................... 14

4 DRUGI PRINCIP TERMODINAMIKE ..................................................................................... 32

5 VODENA PARA ........................................................................................................................... 50

6 VLAŽAN VAZDUH ...................................................................................................................... 68

7 LEVOKRETNI CIKLUSI .............................................................................................................. 84

8 PROSTIRANJE TOPLOTE ........................................................................................................ 88

9 IZMENJIVAČI TOPLOTE ........................................................................................................... 100

LITERATURA ................................................................................................................................ 105

PRILOG ........................................................................................................................................... 107

CV autora ...................................................................................................................................... 131

Tabela 1 Molski toplotni kapaciteti i eksponent adijabate ...................................................... 108

Tabela 2 Fizičke osobine nekih idealnih gasova ....................................................................... 108

Tabela 3 Fizičke osobine suvog vazduha (pri p = 0.10133MPa) ........................................... 109

Tabela 6 Fizičke osobine mazuta za peći i kotlove .................................................................. 112

Tabela 7 Fizičke osobine turbinskog ulja ................................................................................... 112

Tabela 8 Fizičke osobine transformatorskog ulja ..................................................................... 113

Tabela 9 Fizičke osobine petrolejskog ulja ................................................................................ 113

Tabela 10 Fizičke osobine dimnog gasa ...................................................................................... 114

Tabela 11 Fizičke osobine benzola ............................................................................................... 114

Tabela 12 Fizičke osobine kerozina .............................................................................................. 115

Tabela 16 Veličine stanja vode i pregrejane vodene pare ........................................................ 120

(logp, h) dijagram za freon-12

A - površina strujnog preseka

1.1 Odrediti gustinu idealnog gasa molekulske mase 29kg/kmol na normalnim

zauzima zapreminu od 22.4 m3N , tj.:

1.2 Koliko molova idealnog gasa se nalazi u 1.75m3 na normalnim uslovima?

1.4 Iz zatvorenog suda nepažnjom je došlo do isticanja određene količine idealnog

1.5 Dva jednaka staklena suda (A i B) u kojima se nalaze iste

1.6 Dva spojena suda jednakog preseka

1.7 Za merenje malih razlika pritisaka

1.8 Vakuumetar sa živom, u obliku U-cevi, upotrebljen je

1.9 U rezervoaru zapremine 10m3 nalazi se

1.12 Dve čelične boce (A i B) sa sabijenim vazduhom, zatvorene ventilima, spojene su

Rezultat: a) p = 0.516 MPa

Rezultat: p = 0.764 MPa

2.2 U rezervoaru zapremine 10m3 se nalazi smeša idealnih gasova na pritisku od

2.3 Komora je pregradom podeljena na dva dela A i B. U delu A, zapremine 1.3m3,

Relativni zapreminski sastav smeše:

pri čemu su gasne konstante za vodonik i azot (Tabela 2), respektivno:

pri čemu su molekulske mase ugljenmonoksida i azota (Tabela 2), respektivno:

Redukovana zapremina smeše C:

2.5 Smeša idealnih gasova O2 i N2 (smeša A) molekulske mase 31kg/kmol meša se sa

Relativni molski sastav smeše A:

2.6 Mešavina vodonika, azota i ugljendioksida (idealni gasovi) na temperaturi od 600°C

Rezultat: g H 2 = 0.082, g N 2 = 0.516, g CO2 = 0.403

Rezultat: g H 2 = 0.0632, g N 2 = 0.0885, g CO2 = 0.1393, g CO = 0.7090

2.8 Rezervoar zapremine 2m3 podeljen je

Rezultat: a) TH2 = 294.33K

2.10 Rezervoari A i B, međusobno povezani

Rezultat: p = 0.1284 MPa

ΔU = 0.5 ⋅1.82 ⋅ (476.22 − 600) = −112.8 kW .

ΔU = 0.5 ⋅1.82 ⋅ (514.5 − 600) = −78.0 kW .

W = P = 0.5 ⋅ 0.52 ⋅ (600 − 300) = 78.0 kW .

ΔU = 0.5 ⋅1.82 ⋅ (300 − 600) = −273.0 kW .

= n ⋅ C ⋅ (T − T ) = 0.026 ⋅ 32.072 ⋅ (320 − 370) = −41.7 kW .

Q = n ⋅ C ⋅ n − κ ⋅ (T − T ) = 0.026 ⋅ 23.757 ⋅ 1.178 − 1.35 ⋅ (370 − 300) = −41.7 kW

(ili: W =Q − ΔU =m ⋅ q1,2 − m ⋅ Δu1,2 = m ⋅ c p ⋅ (T2 − T1 ) − m

Rezultat: a) n = 0.0239 kmol / s