1<fAB|,DODE ooRoUD' DASTANININ

0ZFe Dovlor KOMiSSiyAsr

13oo iLLiYr

'KI'IABi'DOOA OOROLJD' K TABXANASI

tocl/wclaEHll^n xoMr.t@ur no npoBEllHr.{o

f$o4EIliEIO lOShnE IACTAflA 'KtltA6tl AEAE topf/E
6X6N'1OTEXA'KI,1TA5'I,/IUIE rcPrytr

@BUSTAN
QAYAUSTU RESMLOR

'GOIEUSTANI ll c) B )r C'rf A E{
Jlt&TIR0Gll-\YIPtbis ]lta.ictKA.Jllh]l'tblt0tfl3ot6PA)fleu|tdlil
 "KiTABI-DEDO QORQUD" DASTANININ
13OO iLLiYiHAQQINDA
AZORBAYCAN RESPUBLIKASI PREZIDENTININ FORMANI

Azarbaycan xalqrmn miihiim tarix \,€ madaniyyat qaynaqlanndan biri olan "Kitabi-Dada Qorqud" dastanmln yaranmasrndan 1300 il
keair. Oduz tilrklarinin tarixini aks eidiran "Kitabi-Dada Qorqud" yilksak bagari ideallar ta€nntimQilsii kimi diinya xalqlannrn ma'navi
san€tlar xazinasina daxil olmusdur.
"Kiiabi-Dada Qorqud" dasianmn dnnya madanilyati va adabillat tarixinda xilsusi Ver tutdudunu, onun yubileyinin Azarbaycan xalqrnrn,
billun tilrk xalqlannrn qadim ',€ zangin madanigyatinin tablidina xidmai edan beynalxalq ahamiyyatli hadisa oldugunu nazara alaraq
Azarbaycan xalqmm bu m6hta$am epik as?rinin 1300 illik yubileginin layiqinca haarlanma$ w keqirilmasi maqsadi il" qarara alram:
1. "Kitabi Dada Qorqud" dasiamnrn 1300 illik yubileyi ijz? Dijvlat Komissiyasr yarad srn.
2. Azarbaycan Respublikasmn Xarici islar Nazirliyi yamnda YUNESXO iiaa A?arbavcan R€spublikasnrn Milli Xomissiyasrna tapgrnlsm
ki, "Kiiabi-Dada Qorqud" dastamnrn 1300 illik yubileyinin beynalxalq savilyada qeyd olunmasnr iamin eimak maqsadi ila BMT-nin
YUNESKO iaghlahna miiEfiq qaydada miiraciat eisin.
3. "Kitabi Dada Qorqud" dasianrmn 1300 illik yubileyi iizra Diivlat Komissiyasna muvafiq gtat vahidlari ayrmaqla iiq na{ardan ibarat
i99i qrup yaradrlsrn.
4. Azarbaycan Respublikasrnm Nazirlar Kabineti bu Farmanm icrasr ila ba6l masalalari hall etsin.

Heydar Oliyev
Azarbaycan Respublikasrnrn Prezidenti

Bakr gahari, 20 aprel 1997-ci il

 YKA3
IIPE3I4AEHTA A3EPEAIIAXAHCKOIZ PECIIYBJII4KI4
o 1300-JIETr.rn,4ACTAHA
"KI{TAEI,I-AEAE IOPlYg"
npourro 1300 ner co a!, co3aoHrn aocroro "Karo6r-.0eae
loprya,, nennourerocn
acror*xoe o:ep6oiigxo**- .i^oo, ,.e; ;;e;;;,;;J";;;":._^
"oooo".
aopoAoB Mrpo (oK BocneRo€qfi
a"a"
sbrcoKre cenoBeeecRhe lAeonH.
J;_:::Jil.;T"jJ^l."ilJ.il'ffiH:l
ye,r6rso' oco6oe
Mecro aoaoHo .K,re6h AeAe foprya" a naopuu
nponoroHAe ape8Hei ! 6ororot kynLrypu Bcex
M,poso, xyn6ryp_u ! n,reporyp'r, ero o6,ner, c,yxoulri
ropkckrrx HopoAos, qBnqlourf;c, BoxHhrM
loooiHoii noa.orosk, , too''"u" Me'qvHoPoaHoro 3HoqeHh', B uen'x
"po""o";,, ilOO-**- .o-* n,,".,Koro npof3BeAeHf, o3ep6onAxoHckoro Hopoao,
L Co:aot locyropcrgefnyro Komlccro no npoBeaeHrlo t30O_renero
o6rneq aocroxo "Kqro6r,Aeae
-,oHEcKo.-np, toprya".
A3ep6o'axoBcKo' p.."y6",";
^""i.[':J:::, !:.TfiTI:lJ:ff#, "; M,HqcepoBe L,HocrpoHH6! aen
r3oo'^erBero o6'ne' aoc'o"o 'K',r"6"'a''
"' :.':t " '-*;;;;;;;".;;:,'-'
J b rocyaopose,Hoii ffi'fr;"":il:i:il:&;"!i;* "*""
npoBeaeHro 1300-nerHerc ro6r,rer
cocaose rpex eenose( c Bu4eneHqeM coorsercrByloulrx aocroro ,Kno6r.qeae toprya, coeAora po6ovyo rpynny e
uroredx ealHrq.
4 Ko6aretv Mar,cpoe A3ep6o;axoHcroii Pecny6rrxr peuaru sonpoc6r,
cs'3oHH6re c rcionNeHreM eroro yko3o.

leriqap A,urea
lIpe3rrAeHr A3ep6aiiAxaHc(or)i pecny6,,txKr.r

r. Baxy.2{, J"t)cn' t997 r

OXl]CUYA
Qobustan- xalqlmrzrn da$ yaddasl ecdadlanmztn tabietin
qoynunda yaratdrqlan Xatira kitabr, sonrakr nasillore iin-
vanlanm$ Sorgu kitabl... Bu kitabm her sehifasi - har bir suxur,
har bir qaya dalda obadile$mek arzusunu gergekloldilmek
isfeyenlarin heyatmdan mei$etinden, iginden, pe$asindan, dilek
ve diiqiincolarindon s6hbet aqan dastan boylandr. Mahz bu
maziyyalino gijro de elinizdaki bu kitabl "Kitabi-D€de Qoqud
kitabxanasi'na daxil etmek qaraflna geldik.
Qobustan tesvirlari, bu da5h-qayah qdlliiytin abFhavasl da
ist€r-islomez xalqlmtzln mtjhto$em abidesi-"Kitabi-Dodo Qor-
qud" dastanrnl yada saltr. Sanki bu rasmler kitabm tebietin
qoynunda yarad m$ 6n siizii, miiqeddimasidir.
Da$la$mq, dastanla$m4 tarix niimunalari an gdrkomli tarixqi
alimlerin, salnamegilarin, sayyahlann yazb-yaratdlqlan aser-
lardan daha mdteb€r, har ciir qerczdan uzaq obyektiv manbalor-
dir. Or ada xalqr za xas olan en yiikek insani keyfiyyetlar-
qogaqlq, sevgi, medlik motivlei qrrmrzr xatlo kegir. Onlan
vareqleyen her bir azerbaycanll dz xalqrnm $acorosi ila taruS
olub bele bir xalqa mansub olmasmdan bdyiik qiiruq ve iftixar
hissi keQirir.
Golin tjziimtizti tanlyaq !

HacKiuu,Hr,rc t8oopaxcrrrq B llcu{cpax fi IIoA orKpl,ITLIM
lrc6oM uMeorcrr B pa3JlrtlrrLtx yronKax 3iJMrloro rttapa Cpcan
rIlr\ Iacra rLHr,r. v oopaxcHr,trt f,,6yiraHil rdrrxv rH)t ocod(
Mccro, KaK no 6orarcrsy lulrcptrarar 'raK u llo t{ rcll bHocrr{
oxRlrrbraacMoro rlM'' ucropulrecKol'o neplro4a.^rIIleplsru t'tc
clc/loBarcJrcNr fo6ycrarrcxrx ncrporrx(bou tBJlterct Axa
Oap34le I4cKax MaMc)t P:a or"rr'r. flcpeu:gartuc u npeDlsepl{n
I 3()0-JrerHero lo6r{,rca AeIe foplyaa d)yHAnMcHrart'Hoii
KIIru Axaq)ap3aAe 14,M, o fo6ycraHe Becl'r'{a culllBo'lurlHo.
l4cropfiq fo6ycraHa - lro rcrop t l0-r lr'rca'rc.rc il
(rr KaMcHHol'o BcKa Ao cpe[HeBeKoRBq, Aper]Huc pl'IcyHKn fo
6ycrarra Bocxsu{irl1)r cBoeii nponoptltoHarLHocrl,rc,
rpcKpacHLIM rcnoJIHeHueM H pa3H(}()6p2r3ueM TeMartlKt.
Ii)6ycraH - 3ro Kpaii BoJrrrre6Hbtx ratfur. 14 Kax^oro x3 Hac
\ti,x, r xlrrlicouiltb 3llcct, ,'nHH Ka\,,ii-ro acn(kl
paHHoro Mxpa fo6ycraHa. Tl(. 3llaNieH rLIii
^rr()r'(n
llc(!ro/loBarerL Typ Xeiicpaa"! npae:xa"r a fo6ycran
f crtrlair,Ho anr o3HaKoMIeHtrI c pncyllKaM JIo,loK Tlrla
'''litl.pxc". Bl,Ulor6reHHLrx t{3 [epeRa u nJlereHHblx 113
K liTATErTl0
fo6ycraH oAuH fi3 ApeBHeii[IHx otlaroB BblcoKopa3Bllroii
ry.Ju,r'ypr,r. He Bcc raiiHbl fo6ycraHa cero)lHt pacKpbr'rH fo-
6ycraH - 3ro BBe)leHne,IIpcATcrIa Hauleii lrcropn]t u Kynbrypr'I.
To,'rr,Ko 3aecr, B snoxy. Koraa ncpBo6r,ITHr'lil 'IcroBeK qyBcrao
8an Bcrc i{epy cBocB 6e33aluxrHocru nepea nuqoM cxJl npupo
,.tLr, Nlofrfi So3HHKHyTL Te pocrKa. KoTopl'le no3aHee pa3Bn-
rncr, H c$opMrrpoBarl{ ualll ayxoBl{I'rii MHp, Mr{p
y,lxBurcxbHbrx cKan !l HacKanLHblx 3o6paxeHui:i, Mllp
apxeororHx x 3TrrorpaQnd, ocraroutfific, x ce.o)lHt He [o
KOHUa-
Ciurro c,rono lo6ycrall accoutlupyerct c ApcBHeitlllnMtl
HacKajrbHr,lMt fi 3o6paxcHutl"tt l' apxeorrorfi tlecKnMu naMrr-
HUKaM . Cle.naBlUltl\{rl II3BeCTHLIM He TOJILKO CpC[n
cnequar croa, Ho cpe^t scex Tex! KoMy aopofa Hntxa
xcTopxr. EcrecrBeHHLtc neutepLl lo6ycraHa co3[aJlr
uaeanhHl,re ycrroBr{t ffrt co3aaH t lleroii ranepc}'I HacKarrLHblx
3o6paxeH ii. fo6ycraH - 3ro uerl''ii 3aKoruouarrHl'Iii Mxp.
 \\
_41::
' \.{r- a /'-
/'
Z i. c,-^, ) |I -*oE_

lil/
cinraqaru ia!

\\c
' "
ll
tti
{tt
, t*u,p0,,1 ^i:;, . A,H ry,i,
'1. a 1'.'c1.'rr
) -!-
^'ir \11O'
. s

tt uu,, ? .-.lliL',,,i
((
lJ_Je8,
^1,,"",*,2-;7:^

i1 ''*;;;tt,.-..,..i'u
-?J-r;io] t \

\,
\:!t rt
:\=,r
q\
r;,",'',.'.#'t
:^'
Nr'tA't'-'i'-(
+\\
i9l\\ ( \oo ll?:i1""^1,--*
i"?:

trllltr D))J
'4// /')"-'i.i
Ol:.
\". l,:::#:J;l'
rso6paxerui'
lllr1,,
 OOBUSTAN VO
C',1 r OAYAUSTII HOS(1I :Ni

Qobustrn Bityuk Qrfqaz drll silsil€sinh c€nub-tarq qufia' QobusrMrr bitki iiniiyti sahft v6 yarm$hra xarakterlidir. Bitki
mcaEmda, CeynnkcAmaz eryrnin hdvzasindo. Pirsrattayrn va Sturqr drtiiyii qrsaniiddalli otlardan. qoxillik toraD kolhnndln va yov$undrn
yrtqayrn orr,r v. rtaEr,rxarlar arasnda tapeli dallrq salFdir. iblrotdir. Or.sls etib:rrila okryabrrDyabr aylannda va yazrn aw3lla
Qol-u{1nrn reolorr lor rul.,:Ui'srn,lx r,:, eribJfll. . .r \. Oru rin.ra,nur rtrel )rirll-'l J,,r rur ink tJf enir. i.rinrn du'nr.'r rra
'-,
postpliolsen EOkiiutiil€ri itti
k clnriylir. Alliivi va delliivi gijkiintiileri. onlar bir neee gijn aizird. tdn,rmile quruylr. Yr nrz Soran bitkileri va
erkan Kaspinin dijviinnn brekqilari va D,rk yrrusu gitkiintiilari geni! yovsan qabr. Anrq lyunun awa]ilrda Qobustlnd4 onun !.rylantun:rqa
iDki$ri etn]i$ir. Odar.rrrnnrya lez maruz qahr va ona gdl3 da !r axiulanndr kadorli nanzara yaranr. QrzmrE va yanmr,s nassivda za-
Qobustanrn ar.rzisi kifay6t qad6r darin yarE,]nlrrlx (qobularla) harli ilanlar, kart€nk€l.lor. rrsbrEalar, bdvlar, aqrcblar qalrlar. bzi sa'
pare.rlanmrldrr. QobustaDrn rdr dr "Qobulu olkasi denr.kdir. halarda xEc.rqanndlarda rasr gelinir.
Qobustanrn qrfr nliilayiln. yayl isa qox isti v. quru subrropikdir. Pryrzm ilk y:rllqiafl ila Qobustan tedricl€ cana galir. $orrn birkil€ri
Y4r$ qox nadirhallarday jrr. Yalril nn bijyiik hissasi yazrnawelira va yov$an. el€ca da Driixtalil bitkil€r giiyarir ve qrsa vaxt €rzirda
va payrzrn sonun,r t.srdiif cdir. Qrr rsrscn yrnvardr va ltvral bozumrul-sanmi e01. vadi. da! va tipo ymracl$r ya$rla biiriinijr.
rylannda ya-ir. Qarlar lez.riyir. an soyuq nylar - yanv va fevral. aD AErc kol mrDralil6r yarlrnlard:r. da! yrlrnlannda v. qayalanr ar.r
isri ,rylarlar - iyul va rvqustdu.. larlnda bitir. Yabanl qrz giil. xrldn rlb.th qang€lliklari. iberiya doqquz-
QobustlDll] Eaylan (Ceyrankeqnaz- Sumqayrl va Pirsa!t) Bdyiik doDl.trr. karkrs (da! €acr). ardrc. cr annud koihql.urna rasr solinir.
Qafqaz t)tjlg€sinin rtnoster yrlrntrlr.rndan \,8 yayd:r sryu xeyliazulan Yrbanr ancir. nrr v. iiziim kol1ao da vardtr.
ycraltr sulurdan qidatanrrlar. Ceyanke{maz Fyr yayda quruyur. Bu Gdsrorjlan nbvl.rin. o ctirnledan qedin diivrlardan qalrna Ddvlorin
Enyn suyu ilin isri yNnsrrda ior olur. olmasr gijstarir ki. on min illar bundan avvol Qobrsrrnrn qlini ditha
Qobusran ar.rzisindo buhqlar azdrr.Buliqlrfln suy bir az tordrrva
orada qr$ otlaqlarrndu qr$laya lrr.rklrrlarxr ifnali suya olan t.labatla- i uii.s,,r--,.:*.**-0trlra Ko6L,cratra oc,r,rie
rr)r catinliklr t.miD edir. rorD rr onLsouxr x tr ynytnrc rr.'lplnu lltrcrtrryr.6omr,'Kn All rcp6.C(P.
nrnrli. atamosfer y:ilnnrho kifxy3t qadar idi. gur sulu eaylff va
Qobustanm heyvan al.mi son v.rxtlar sijratla azalmr$n l9-cu
asrin 80-ci illarinda Bakl-Tbilisi danir yolunLrn qokilnosir. qadar.
h.tla bir qedar son.aldr burada bijyijk ceyran va da! kecisi siiriila
YaSaYrdr.
Bura yerli ayanld.rn sevin i ov yeri idi. Adr Eekilan darnir yohrnrn
rakiiisi va yerli ahalinin mailatinda odlu silahlafln yay masr ila ceyr,l]r
va v3hii keli stiriilari siirarb azalmaEa batladr. irdi az miqdarda ceyran-
lann va b6zi qugafln qorunnasr meqsadila Az.r
ba$qa heyvanlarrn ve
bayc.n hdkumatinin qaran ila onhnn ovlanNrsr qidaErn edil i$dn.
Qobustanda iiilkii, caDavar, Eaqqal, dovFn, veh$i piiik va qa-
nadl ardan daE farasi, goyarcin. sagsagan va s. da vardrr.
Uzaq keqmi$€ Qobustanm flora ve faunasr rnijqayisaolurunaz
der€cada zangin olmusdur. Onun landiaftr uylun iqlin i va bol yem
manbli savanna gdriini\h idi. Burada varhi ijkiiz. keEi, maral. v€h$i
at, qulan, cnynr siirtilari vaJdr. Tez-tez Sir, canavllr, domz va b. hey-
vanlara rast galinirdi.
Bu a$rin hasr olunduEu qaya tasvirlari Boyiikda!, Kiqikda!, Cin-
gndaE va Yazr|bpa daElan htjdudlannda askara gxafllmrsdrr. Bu daE
lar ryn-ayn yiiksakliklarla yerli ahali i9arisin& "pil pila"r adlandrnan
palqtq vutkar anmn ahatasindadn. Bu vulkanlar an qadim dovrlardan
b6ri vaxtatn faaliyyat giistarcrck, milyon ronl.rl! palsrq lohm€si va
har dafa havaya sovrulan da$, qaya parEalarnnn saqdrEr qr-i cmlardan
alovlanan milyard kub metr yanar qaz piisiinnij$iir.
Q€fildan yaranan alov, quhqbatrrcr uEultu, Gnna$ itrElln ijnan bu-
1ud insanlarda qorxu va dahFt amala g€tirirdi. Ke9m4& yedi ahal;
ijqnn miialn1talr bu .abiar hadis3leri h3min rayonda bir sra siiayi$ ob-
yektlerinin yaranmasma sabab olm $dur. Onla n bozilari ortt asriar da
islam dinina uyEunlatdtnlll1Edr.
Adr gakilan daEln Xazar danizinin yaxmldnda, Qobustanm ca-
nub |arq hissasinda. Qoblsmn va Sanqagal &miryol stansiyalarndan
8
t3xnlin.n 5 v. I 0 knr. qorbda yerla,sirlor: 20 I 50 sllllik qokiinti.i rorpaq
altrMa olan 10-15 ln. qalmtrEmda slx Abieron suxuru monFli xrrda
brlrqquhErndan ibrlat ahang layr Bityiikdat vo Kieikdai yaylasrnm
sathini ajniir va onun iifijqi vaziyyatini yaxsr saxlayrr. Ona gitra da adr
gakil€n drElun ziNalari Bijynkdasda 2 kvadrat kilometr, Kitikdas va
Cingirdalda 14 hektar dijzon sahalartun ibaratdir. Axr ncrsr asasan
dalm canub hissasinin €hara edan dar zolaqdrr va ah6ng layr burada
xeyli d.r€ca& nazikdir.
Osrlar keqdikca yer|lir tokdnlanD. kiilak va atmosfer gijkiinttjlarinin
tasiri ila ahang datr laylannn qraqlarndan hiss€lar qoparaq yrmaclara
djyirlanmisdir. Xazerc taref yijnalmit dallarda xiisusila byiik daEn-
rnalarbaq vermisdir. Bityijkd:r;tn vo Kieikda$rn yrmaclaflnda b3zi hal-
larda rchang iileiilii da$lar saFl€nmiSdir.
YarmFahra kijlayinnr faaliyyaii naticasinda anlela gal6n relyef
xiisusiyy€rli fonnalar maraqhdr - hamir v6 dijz s6rhli, gdbalakabanzar
forrni r, iqibo$, bazi hallarda ig.risindan desikli. acaib Fbakali
narilar. sathi tan Sakilli daglar. Qayalarn va da$arn sathlari yaj ,
boz, b3zi hallarda qrnnzmtrl-san v€ qrmrzlmt rcngli bi'yiik tibya la,
k€lari ila iirriilrnnqdur.
Har t3r€f&n ba,s venni$ daE ma naticasinds Dijyiikdat va Kigikda$
daE yaylasnm kanadaflndan darinliyi l0-15 r1-a garan yarEanlar ama-
la galmildir. Bununla da bu daElarrn zirvalari qovna ovEuluq iiqijn t€-
bii talalara eevrilmidir. Qadim ovqular heyvanlafl KanzadaE v6Kiqik
da! iaraf&n azmailli yamacla canub terafdan Bitytikd!$m zirv€sina
qovurdular. Zirv6nin ya\nlrEnda dff ketid vasitasila ovEular hey-
vanlafl yaylaya isiiqamallandirirdiler. Qorxaq heyvanlan odla vo qri-
qfir ila qovmaqda davam edarak, ovqularonlm yarganlardan ugururna
1 HX,S.p*1,*" u H.O.6yp{aK A6paNoDtr. PncyHK Ha cKMAx rorc-Boc-
rccno'D Ko6L'maHa. t438. BcecoErHorc reolpa(brEcKoro oturecrBa , 19.13, r.80,
tr6rr.5.ctp.511 5l2iM.n.6omicou.yx pa6oqcrp.46tr52
2 Busiirduru prlall] suxdrllrnrn almN dem.kd;.
tullan aEa rnacbur edirdilor. Yaylnyl qovulrnuls heyvnnlan ehtimal ki.
datla. kdr.kla, oxla va niz€ ila iildiiriir, balalarn isa diri gotiiriirdiil6r.
&nizi
M€hz burada d.rElxrrn fanlastik dagrlna layonunda qaya
zohErndr, n.hang daq q: aqlafl arasnda qadnn mad€niyyarin .n
nraraql nbidal.. kompleksi - qaya tasvirl€ri saxl,nmr;drr.
Qobustanda qaya rasvirlari 1919 cu ilda CingirdrErn arayinda vo
S.]nqxfrl damiryol sransiyasr yaxmhErnda YazrlriaFda. bir il sonra
It.krdaD 50-60 km. canub-q6rbda, Qobrstan stansiyatun yrxrn|Exrdr
BoyijkdaA va Kigikda$ daglan rayonunda a,skar olunmutdur.
Qobrstxnrn qaya tasvirlerinin sistenli oyranilmasi 1947-ci ikbn
b|rsl.lnnntdrr. On ninlarlo qryr pdrElsr va drt n.z.rden keEirjhri$dir.
onltinn raxnininT50 jnda, aksariyyati $iby€ qatrnu altrnda tusan,hey,
vrD koDtur v. siluet rasmlari, nrixralif i$ar3lar vo yazrlff tiza gtxltnl
rnrt(lr. llityiik miqdardr piyal. fomalr galalln olxn dxtiar v. iki t.rrfi
,lc,sikli da"\lnr qeydo al,DNridrr. Bu rannlsL. e,rl laL va detikler bsit
(lx,\. nr(lir hxllrrdd metal alallada hakk olunmuEdur. tsazi hallarda
risnl.rin kooturlin nitqralarla p Dktir iou fonnisndi yerina yetiril
,i'iylir.l)r\urd ta stirtiilnrcsi nsrh ila yerina yeridlnii raslnlardavar-
(1,. Arkfll.nlnr$ rasm. jtar3 va tamqalarrn niqdar 5000-dar arrqdrr.
Y xrrd. gdstarilmit daSlafln 135 ekspozisiya l€ikil edan 120-si bu
it\(lr vcrihnitdir. Onlardr 1500 d.D arrrq Fsnrl.r va rosnloLi olan goxlu
,l:rtlr n lbrolu dx verilmitdir.
I ikrpozisiyalarrn ll3r biri renrarikasrnrn n1tixtalifliyi. siijedarin oriji
r)iLllLgr vn riioyyan inc.s.nat Inaziyyoti ila farqlaDir. Seqilruii kom,
r)lcksliriD kinn.yi ila oxucu Baiyilkdag- Kiqikd:rt, Cingirda! va Yazrl!
r,r|i lrii,lr(ll r bu d.rxiliida bu giiniimiize q.dar g.libg.umrt rasml.riD
l)iilii,r rinlrril. te
atik tasvirlarla. habela onlaln mannlafl. yerina
va
\(ririlntsi sincnri. heyvan va adam fiquLlaflnrn qurulma ijslubu ila,
k(rripozisiyl halli va oyna rexnik.tsr ilc r.rnr$ 01.r bilar.
\ldilDrjt rl]srnlarda koniur xathrinin eni 10 50 n1n, &rinl;yi I 30
,,,r rrindr d.yitir. qitinlikla gbdrnan xstl€ri olan rasmlar do vaftlrr.
rsrlJ kledikce o|lar ledrican ovrllnutdur. Rasnlarin siluerla.i 2 l0
Innl. darinliyind3 hakk edilnitdir. Taxminan 20 30 mm. d..nrlikdo
hakk edilmig bir nov derirr relyefa oxt.[ siluet t€svirlar da vardr.
Qobustamn qaya Fsrnlad mdvzu c.hordan niixroliidjr. O,rhon ieo
risintu hartun mrural hiyiiklijkde kiii va qadn cinsli adarnlffn, vahti
ajkiiz. daE keqisi. maral. !ir. habela ceyran, v.h$i at, it. canavar, donuz
va namalurnnijv manFli heyvrnlafln bijyiikniqdarda tasvirlari vardrr.
Rasmlarin birinda bn neqa adam Eiyinlarinda pardi !a yaxud qryrEr
xarrhdan atyr apanr - kollekdv anayin niimunasi. Atlr ve piyada ov
sahn.lariDin t.svidari vo dityiii siijetl.ri qeyda allnnnidrr-
Dallarn birinde birin prosesi hakk edilnirdir (birinei snnbul git
riiniir. dm bigir). Qurb$venn. sahnasi tknr olunmutdrr: qrbanhq
heyvmlar (keqilat, (qan yrlmrq iisijn) piyala lonnal Exhlxr yaxnl
garirilrni$ir: yanxrda allarini yuxafl qaldrnnri ibad€t jestli iiE ki,si
sitsrcrilmildi.. Mii.rsir Azarbayc.rn xalq raqsi Yalli' xnrrrhdan lak
va qnrp halrDd,r rirLui m.rusnn raqsloin;n rasnlori srxlmmrtdr.
qoxlu resmlar& iqadsinda carga ilo oturmu$ adrmlann sxematik tss
viri olan qayqlar rasvir edilmildir. Qayrqlann burLrn hissalarin Giinai
pe1ay,r. B3sit ikig.trxh ffrb! Fsmi. bahqgrnrn bityiik konrur rasnri.
insn p€ncasininn siluel tasviri. ehtimalki. sitayi! ah.miyyatli relyefta!
rasni va s. qeyda almnntdr. ilan. kaft€nkala. ulduz. xag, svaslika v.
b,l;qa itrra va ranrqrlar hesabr gdrtiriiln1ijyliir- Silahl rlh. ailarinde
niza tulinut ddyntEii vodava karyanr t.svi.l6d rrprlnltdrr. Azarbryc.r
nrn orta esd€r tarixinin miixr€lif dovrlarina aid €€b alifbasr il€ yaznar.
I ci asin sonlunrd! Frlnindta adlxnan l2-ci Ronrn ordusunun
habela
Amrbaycanda Xezar danizinin sahill.rindo olnlasr haqqrnda larrn
Uzaqqadimdan orta asrlaF qadar rasml.rin. siijetlorin bel3 miixta
lifmitvzulu olmasr. kompozisiFnrn qurulntsr iislubu va hakkrklq
rexnikN Qobuslrn qaya tasvirlarinin nrlisaf lnarhal.larini izla ak
I Biiriin Dsmlr I.svir ediLmit va yrrJonl vullJr miiryyro ohmoru\dtrr
 QobusrNnrn Dozrrdrn kcEidl6n bdlgasnrda oohang drrs v..txyr
p jErrisnxla 'Qrval Ealan
Trlr.r n bjr-birinir nstijna dijtmosi D.Licasillde yaranmri eardrq
fonmh 2i)qayx n srlrnncrq txprlnri.lrr.
Sr!rnrcaqlffrn da)iili divrrlarrnda adrnrhrln !a heyvtrnlafln.
konrur. baz3n siluet rcsmlari v. nriixt.lif itarriar a!kar edilmirsdir-
Bdyiikd.rl va Kigikdaq dillarrnm hiidudlan d.Lxilirda qadi va ortn
€srler diivrlarira aid diisarga yerl.ri da nrii.yyon olunnmtdur.
Qayaah diiFrselarin ynxrnllirndo bcjyiik nriqd$da 5-8 smdiaDretr
li detikli dail r v.udn. Delsiklcr d.\lrfln kan1lrlarlnd.r. yrxtrd. t,x,n
trlannd.r :rallmri va hewalrlafln brihnmrsr iigiin isrifrda edil itdir.
Bumd,rcr qrlNllrk v. bdyiik dqsltrd.r diamel.i 15 40 sDr de tliyi 10-
30 sm olan Eoxlu piyal.fornrrl yrnmsierik gxL. tx qeyda rllurr$rr.
Bu Crhhr ynEri suyuDur topl.ronrasl va srxl.nnxsr. qurb.rn k.silan
hcyvrnh.xr qrnl:umrn yrlrlmasr. qrzrrun.r q;der qrrdr hrnr Enrqrlrn
(onun aaladakr siidiin igin rtrlN$r ih) kijrrayll3 said )cm.kl.dnnr
hrzlrlannrasr ii{un an q.dim br!it qlblrr hesab edili.. Dahr mnkrnr
mal. brlslcr ollRrqnrer yenak .ilerlarinin maiFt. drxil olm.tsl piyala
fom lr g.ilal .v.zinc t.ddcla ditdbuc.rqlr fomuda. ol.lr osrla(lan isa
ha(ra taxminan 60x I 20x50 snl lik dddbrcrqh rezer!!r.ular d iiz.lrrnrya
br,slxmrtlar. Onl.r y Er:j sularrmn topl nnrsr iiqiin istifrda ol!'|nn'tdur.
Bii neq3 qayr prrrrl.tnnrD sarhia.ind€ yerli ahaliniD Ev k,jqdii'
yaxud 'Mara-mara r. Pula tulN" ldlandrrdrEr sroliinii oyunhnl ol
nanrlmxsr iigiin isrifrdr edilnii dia|retri 6-8 sm da.inUyi2-3 snr olau
xrda Ealn qrupla (7.1 0 v. d{hx qox) qrLnttdrr. Bu oyunlr nnkl rlxr
iqarisintu nitvcud idi.
Bynil. bcla oyrqh.. lskin bijyiik dsrinliktu va bir ccrgoda, har 40-
50 sm dan bir boyiik sal dntro lisl hissasind. hckk oluomurdur. Onlrr
srEnracaq qummq ugiin rsiiviill. n (ki9ik rid6rnr) uciarnu keEidliftli.
Ue bdyiik dqdr. gox dx biiyilk olnrayro kvadnthtu bijltinar. dfirir
r.xrrsr gdriiniiltinda diizbucnqlu. oyul ulsdur- Onlu d rnn'danra-rd
lmlrdl va d.rnlanln d,rha Niir.kkcb oyun novlarinlan biri iiEiirl istifnde
edilirdi.
l0
Cingidx! tn al-,sarq atayinda ycrl.trn v3 yerli nlaldarlnr
dat adlxmn dr| 9ox maaqldr. Miixtalif bo
yiiklnkd. dxir onurr setlrinir miixtalif yerlarirc vurdr.Ld:i miixtalif ton-
lu met.rl sasi{lnnr. Drttn iarqqralmda uzun miiddcL.rznrd. dafalsrla
diiynra ncric.sinda a|r€l€ galmit ovulmut srh. v$drr. Oh bil3r. bu
saslrxardrn drt m.nsi r.qslari vaxtL blit 9rl-!r NIrLi kitni istifade
Bijyiikd.\. Kigikda:. Cingirdr! dr!hn va Y:zrlrrepa ilgiln dntlardr
,rdrnrlrr. kefi. lrra.al. vabii at. ir. ihD. giinot. svrlstika. ia qa. xn!
Lisvirlari. lrtrbela piyala lonl{h oyuqla. ve s. iilrrLrn orovzLrdur.
onla.n nraslndr Lq yrhrz h.kkolLnnnr vlrxrlanndNr rsrh olr[q hi.
bir s.rha iitun l.slnlirin sril ra.ribi va qLrrLrlutu xnklerikdjr.
Oyun iigiin kiEik kvadralhr. ranqalur. oyuql{r. rsirl.rir rosfirlari.
ndxll.rrrr iri risnt;ri 3srsrD CiDsird.r! va Yaztlrrapi bitlgal;ri iiEiin
siciyyovidn va nisbal.n sonnkr dij!rh1? riddirlir. tliyinlorind.n
a€paki ox atrlnnt. silxlrh geyiruli va yrnnrll qxdLn v. ki\i r.svnlcri.
tak, qruf ( YrUi liplil .aqs sahmlari v3 .lhrini ynxln 1l kLrrnti htrlda
lroppnnmr v.riyyaliida l3k raqs. habel. itkiiz. crnrvo. dorrLrz. qryrq
vo brrqr Fsr|ler Boyiikdrt drluxhdrr !a d.rlru qadinr doua.Liddif.
Rosnrlarin, i\rril3rin. piy. a lbrralr f.ilrlrnn v. dcrsiklorirr.!,rs
hlssasi q.rynrllr sr!x c.rq va diitergalarnr yr\rilrqlurndr t.rphDltlritltr
ki. bu dr ^q keAnrildan bida kompleksl..nriD Qobustrrxr D€skLrr-
l{.r ilr .l.qrsnri g.islarir.
Qob sr.rn bolgasind. qryr t.s!irlrriliniline. yerina )'erifjlna aislLr
bunx !6 siijedarir. gdro bir nct! Dliixrslif vnxrll qrupl.il.l bolm.k ohr.
Q.ryxlxrlr rosrlar b3zin bir birinin iisriind3. y.rxu(l (tadnr rcsnrl.
bir srrrdr onu taqlid k ri h.kk olutunutdur. Bu. onlrlln l.uiril.riuin
l Ztrlrn,Ldi (r\/hxy.:,n n lriL tu!. 0DdLl b.li t.Drr( \,qxq rr'ii0t,,rmrr"
rdinir. Uil n Nl..rlar{lr t i,rjlc. (xcnL xpe0rcii tr.,' rr,r,)ph, 1dor.u fr
1rtftr]o|r I ]\rcNri4arrr. tlf AnDAll . 1r).11.N! 9..!t)6116l
I illiD !,y\"ndtrdimr l oluqLi dr oynr r
I X 1]n huynuhL h.lvxnn qr!r. irDNnjminif q'![oyqh r ottrr.
rniiayrer olunnr.rsnra inkan yandrr. BLrnun titiir miixr6lif dlkalarda
vufll n mij3yyan cdilmis qaya tasvirlari ila miiqayisa urerodundan is-
rilrd. olLrrunut. 1960 l96l ci iilard. Ddyijkdatrn yuxan terasrnd.r
''Ovcularz.rErsr" slErnicrlrnda aprnhnrt k.\sfiyyrr qrzunrlannnr mr
r.rirllnn cal b edilmilsdir. QazLnnlar naricasinda asas his$si erkan neo-
lir dijvdina aid olrn nrikrolit gaxrnaq alatlari taprh sdlr
QobLrsrlinrn qaya tasvirl6rinin h.(rrafli v. nriifassil ijyrcnilDrasi
onlr ernal6g6lma larixl€ri barade a$! akr ilkin miiinhidalari sijy,
l. Aynq iist6 vo yan otlrrna vaziyyarnxla. mrt:rs va profilde kiii
(tll!r silucr tasvirlari erkan dtivro xiddir. Anflsd{ rnsvn olunxnhflr
qi!inlrrirrdon Cop.ki krman .LirflLmgrr. Q.rd lar boyijk qabaflq do9-
l.nlr. !rc. Ml1i. yeka bLrdl.rrh vo yoEuD brldxt rylqlrrdr gijsradUr. Lr
li' (,\1. silrhhunr.hma baxmayaraq. onl in qollnfl yoxdLrr. Kisiler
it'Lrt (t,lrrr rtr!r slgrqlr rumanhdr rasvi. olunnru\dur. Onlxrm htindti.
rti0i,nli lnvrt.lri. dizlJ.d. {zca ayilnit va amlr qoyulmu:j ayaqlrfl
v,(ilI Allir nr/ik diiz xarlarla verilnr\dir. qox hallxrda bi. va baz6n
lL.r ilr ,ni[1. bn]nyl va ytrud brers,r oxt.I silahl,rn vard!. Kiiilarin v;
it.(l,,rhrr br,r vr boyunlan kieik arxn.l.rr Fklinde gijnarilmir ir
l(1.\il.riD rnl,rs siluet rcsmlari q.tdrn r.sDrl.rinr nisb.trD d.rir hckk
.,lLl,lislir !i 2 3 sm d.dIliy. malik relyeti xarrladlr. Diqqati calb
.,1!r ,!lur ki. kijsi iiqurl:rnn.la ov!:uh'qlx brEh b..lin hissolari dxllr
,t,,lJ.rrt !oilIlri,!lir bu h.rlda q0werli aytqlar. onlarsrz siir.tli qagr:
,,r,:r\rj'ri[/(lr QlLu]h ni iimunri t.lsirli rydq va brtdrn gdriindiiyii
[, ,,, i],rlilr rissrnr bigana qt nlidrr.
,\,l,rirhrn rosviri rabii tarzds yerin. y€tiril'nitdir. Onl rn
lit ,rlirr rrriirinrsib qunrln1utdu., bnran onlrr rcbii biiyilkltikdadir
l.)i i Io iI
/,,,r,rr|ril)rrilr nisb.tan sonrakr rasrr ar 6leiiladn. scjra tadricla
l. \,1,, l:,l,iI i!vilki siiicLl.r. slil. qurulut xarakteri va yerina yetiril a
Bela hes.b etm.k olu ki.
btr rasml.r Qobustanda tropik sistenr
vaxlrnda hakk ediini;d1r. O dovrda Qobushnrn sxvanmr xarakreri
drtryrD hndt,rfn z.ngin floll] va faunasr var idi. Qadlnl.rl onda eox
hallarda liit gazirdilar. kitilar oh bil3r. hcyvrn d.risindon. yaxrd
ytrndrn.Ia da aEac q,rbrlrndan roxurnn ynnqaqlar geyirdilar.
Yuxrnda gijsra.ilan qrznnrlrnD mltcriallln va qnya tssviriari
gdstarjr ki. Qobustun rayonuMa qed;n ovgrlnr dat alar va sil rl.rrdan
genit isriLrda edirdilbr. OnhnD trIlrl!.1 vurtrculan. t)E,rqlnn. srn
crql!n,,sit uclulan. iskanalsri. rrikrolit lovh€l€ri. bur!Lrhrr va bilnlarr
ve vardr. Kotak (d€yanak). niz3. ox ve sapxnd dr itladir.lilor. Ov vrxtr
]niixrolif q u rEu hrdrn. o ciinrl.don ralolard.n istifxda olururdu. Qablrn
gdn (dari) rorbalar. d.\lord.r duzaldilorit piyal€ fornalr (altrlar. bir
qadar sonr.r -basit formrl, kobu.l diiz.ldihni,s. kiiryir qad.r bi,sirilm.
nit gil ba.daqh i.
Giist.riian xaraktekrik siluel adlrn rasmleri erkan
^iisusiyyatli
neolita, laxminen e.a. 8-ci minilliy€ aiddir, ond:r ki. qobilanin bx,sErsr
ana idi. is(isDr dcyil ki. sonrrkr r.dqiqarl va qayaaltl srErnacaqlardn
v. goxtobaq.li rasml.ri ol,rn qayalaun dibladnd€ qazrntlln. na-
licasinda yeni fakrlar alde olun:r bilarva b ruix drhr q.dnnlrrc gcdib
alxa bil.r.
2. ZrmxD eribrrilo {d!mlaun siluet t.svirlarindan sonri vashl okiiz-
larir t.bii bbyiikliikda - bazan 24 sln uzunluqda. Ciynrlarda hiindiirlii
yii 1,10 sn1 hiindtirltikd6 konr$ .osDrl.d gnlir. Onlxfln Coxu Boyiikdat
bdlg.sjr& a,sk.u olLumusdur. Cir-snda! va Y.rzllr{€pa nyonuldr
Bazi brllardx itkiizlorin laslnl.ri adanlarnr siluet t€svirlernrnr
iisrimda hakn edilnitdh bu da onlrrnr nisbaran sonrllr y rndrErnr
gitslorir. Bu rasn ar d. t.bii biiyokliiktu ve bajyiik ustrlrqh ycriDa
l In,xnn,siLn,\tu zr!x i!Lnfcr!'nd (B.yLkdrrdrlr, vuxrn r.ntr\. lrN, i dal)
iydrn\e.l 7ki,niiixr.llldijv ir.rni rJsmlfiinbi''hi'ininu!indr'c'lr\rlimi\rlii
ll
yeririlnitdir. Ilcyvanlrlll h3cnrU gbvdalari. n1an.rlr. ifad.li pozalan.
harakatlari. buynuzlafl. qul.rqlarr. quyruqlan .zanratls verilniqdir.
Natural fomnda ifadaehol.r heyrarlandiricidir: girda omba. eanaq
sirmily'irdrn qrbJqdJ rununcu rrqdrrdr .u.I.ryunun \rx rrsr. OkiiTlrr
monolitlidirlar. Onlarn bityijk bailan. yxso .tlnlan. daqiq verilmil
stiysiinl€ri vardr. Cinsi almet nadir hallarda ifada olunur.
Heyvanlann fiqurlafl Eox hallarda ayaqnsrii vaz;yyarda va profilda
hakk edilmildir. Baz6n onlar yuksalan va enan xatl.rl6 qrqr$da, yavaq
yeriida gdst€rilniidir. Rasmlarinin konru.lifl daxilinde bir qayda
olaraq, iglanm€ yoxdur. Takca b3zi hallarda itkiiz' va keqi batlarna
nitqt.lrr h.kk olunnnLsdu.. Ycina yerirma iislubuna gitra bu ndqtali
raslnl€r silueto yaxn xardkter kosbedir- Konrurlmn xallsri inamh alla
gokilniidir.
Oktiz rasrnlarinin iisriin& hzan maral. vahii al. k€9i. habels kigik
olen& adam Fsmlari h.kk olunmu$dur.
asrlar keldikca okiiz tasvirlarjDin ijlgiilori t.drican kigilir: Iakin on-
lann stili. fiqffalrnn qurulmasrnda mijranasiblik, xatlarin ramizliyi va
yerim yetima texnikasr qahr-
Daha qadim dovriin qrup tasvirlarindon itkiiz siirtisij r€smini qeyd
erm6k olarr ilk baxrtda bu rasm bir-birila kasiFn xarlarin toplusunu
xatrladr. Diqqatla nazsr&n keEirdikda gdrilnijr ki. korpuslafl srg
tarafa olmaqla biri o bnisinin nstnnda x"tlarla ddrd iikiiztin flqurasr
vedlmi$n. Onlard{n ii9 rasn yllxqr. dordiincij - itkijziiD kontrr
qatinlikla oxunur. Qadnn Fssarnda perspekdv haqqnda tasavviiriiD
olmamasr siiriiniin tasvirintu niyyatini aydrn ifad: etmesira in*an
vemaniqdir. Annna fikirla,snak olar ki. o ddvri.ir adalin tjeih onu|
iizv olduEr q:bila kimi. siirii da tam va yekcins obyekt idi.
iri, hnbela bir qadar kieildilmir vohti 6kiizla.in va oxla silahlanmri
adamlafln kieik itlEiilii kontrlrlttrl e.a- 7-4-cil minnilikl3rl.. insrnrn
maiFtine Dris va tunc alar v. silahlmn daxil olmasrm q.dcrki ddvda
tLrrixlanir, ondak oveuluq onun hayatrndr hala apmct €haniyyatini
snxlayrdr.
12
Qayrq. onun burun bissasiide Giioat rasurlari da bu ditvra,
qryrqlarn ayrLryn iri Iasvirlari gtisrarilon dijvriin erkan ssrlarina
riddir. Qay,qhrda liyirl.rindan tapeki rirllnu oxlan olan adanlar
(40-a qadar rdam) sxenalik r€svir olu nutdur. onlann bzilari silah-
3. EneolitiD crkan dijvrijnda v. bir q3d6. sonra. yani e.3.4-3-cii
Ininilliklorda tnff:rLlarn boyLjk prcfil resvklari (uzunlulu 180 snr
EiyiDlarilda hnndurliiyti 110 snt' h3kk olutunrludur.
Onlann fiqurlarnnn Disbadai mijk€mnal d.qiqliy. Nrlikd;r:
qiivvorli va q netli gitvda. enli dbt Evrn surarda irsliye grxr. hrif.
b3zi halllarda syillni,s boyrnlafl va eox h.rllrtdt rnl$d.t gijsrarilni$ iri
buynulann tasvirlari saliqili va imnlr x.tlari ila farql.nir. Elrca d.
kegi t.svirl.ri gitzal yerina yelirilmitdir. Onlar os.rs etibnrila profilda.
h3rdan arxa rar6fdan gostarjlnlitdir. Daha qadnn kegi rasmlsri
ijlQijlarine gajra tabii btiyiikliiyii .jriir. uzunlulu 240 sm. tiyinlarda
h0ndiirliiyti - 160 sm-a q.der Erlrr.'
Bn birinin {rdrnci getun iki ,sirin id prolilli r6sviri (uz.l20 va 83
sm. hiindiirliiyii miivrfiq ohftrq 70 va 50 sm)'da bu ditvF ai&lir. On'
h. yiik$k ustalrqla hakk olunni !dur. fiqu.lafln. alr pnporsiyrldt
vrdrr, dnranik va revandr. Onllnn pancalsrinin yastrcrqlar. uzun
ayri drnaqlafl daqjq lerilnitdir: batlan boyuDlatrn.r q.utrr. :rElzl.)rr
afrqdr, kijpak dirslari gitriiDiir. quyruqlart qaldnlmrtdrr vo ttik qokzr
ila bitir.
Keeiladn. nadir hrU!.d.t nnrallann va ntlarn t.svirl.rinda kasik
diiz xarlarla edilmit z.dal.Dnalar v.rrdr. Bu xall.r yuxr drD \rElyr
dolru oLtadan heyvrmn gdvdasini boliir. bxttnr yr dr badaninh baqq:r
1 llijtikdit (ttrxxi rcant.:2 N: iidrt'n n!!i hir$sinin |aq r.Dl .
2 Baynkd$ (turxfl tflrr, 3{)
4 Bdytrkd{ (r|lIL lerrr\) 145 N: lidrt
5 YM'l' tapa.42 N: Lidil
his$sn kasir. Dda q3dim diivrijn rasmlarnrda xatlar da! zarbnin
iziri andrran Dol formah dairaciklar gaklindadir. Bela dairaciklar qox
hrllarda kijryin iisriind€, yaxud qabaq ayaqlamrn yuxan hissasinda
hakk edilni$dir. Etnoqrafik pmalella. d€maya asas verir ki, bu zadalar
ovsun manasrnr kasb €diri qadim insanlarm tasawiirlarina gaire. zade-
l3r rEllrlu ovu t3min edirlar- Bela inamrn qahqlar yaxm vaxrlaraqadar
azarbaycanhlann mai$atinda qalmrtdr.
Mlraqhdrr ki. okiizlarin tasvirlarinda bele xad.re rast galinmir,
hrlbuki itkiiz ras'nlari miqdarca asas yerlardan bnini tutur. Bu hadisa-
nin $b3binin aydnla$dnlmasr. qiibhasiz, Azarbaycan tarixinin hamin
ditviinda insanlafln hyarrndr itkiizlariD rolunun baF diitijlmasi iignn
yeni malurnatiar vera bilar. Maral va vahti allann tasvirlarinda
zodalanmalar azdrr, vahEi heyvanlain r6sml6rinda is6 bu, hololik qey-
d€ a|nnrmr$r. Bunu da qeyd ermak lazrmdrr ki, Qobusranda heyvan
ri!nlarinda kulr vr roremirnr €rllmarlari )ordur.
Fransrz radqiqatlEr Anri Lot adam. heyvan rcsmleri va mijxtalif
irir.alarin" gitrQobustan qaya rasni6rila analogiya ra$kil ed6n Saxa
,r.lx Trssimi-AEarda qaya rcsrnlarinin m3n$ayi haqqrndr damsarkan
yazrr: 'Adoran, qabul olunmu$ur ki. tarixaqaturki incasanat ovsun
nr.nrsin arindan. ba$qa ciir deyilsa - din&n yaranmrtdr. Fransada va
ispaniyada rasmlarin yerla$iyi yerlar, asl niiq€ddas yerlari andrrm
dcrin qaranlq maEaralo alimlarin yalnz bu fikirlarini mithkanJandir,
r)ildir. $tibha ola bilmaz ki. "ii9 qarda9" magarasmda ovsungu. Mon-
rcsi nadarasnda basr k6silmi$ ryr yahnz magiya xr.ru.kteri ddtryrdr.
O vaxtlar $nar s6nat ngin miivcud deyildi. Yal z mnasir dijvrda b€la
ilkin farziyya kiori h€sab ednft ki. kollekriv ov prosesin& Bijyijk-
dx,srn va Kieikdagm yuxanda deyildiyi kimi bbii tolalar olan iist yry
It llr!ld.\ insrrlarditi heyvanlarr balalan il6 bir yerd6 diri tuta bilardi-
l.r. Bcla t3stdtif dafalarla takrarlanardr. qoxillik tacriiba, insann get-
(likc. bu heyvanlafl. xasiyyotlari va h6yar rarzlari ;la ram$lr$ vaxr get
dikca, raxninan Neolit dajvrtinijn sonlarndan onla ahlillasdira biler-
di. Ehiimal ki. awalca ni buynuzlu heyvanlar. sonra asrl3r keqdikca
xrda buynuzlu heyvanlar va donuz 6hilla$irilmi$ir. Bununla alaqa-
dar olaraq boynunda Eatr olan tjkiizijn tesviri bityijk maraq doEurur.
Ileyvmrn fiqurasrmn qu.ulmasr xarakterin6, onrln hakkedilna lexnika-
srna gitra bu r3sm e.a. 5-ci minilliyin ortalanna aiddir.'
Heyvanlnnn ahlila$dirilnosi ;nsan,n 6n ahamiyyarli nailiyy3rtarin-
dan biri olnu$dur. Ohlillasdirilmig heyvanlan ladri€ar arxmt. bijytik
sliriiler ydanmr$r. Tasantjfaln bu sahasi ham;la kig;nin iti olnu! v6
bununla 3laqadar olaraq onun rolu artaraq hakim v€ziyyata keqmt vo
Patriarxait dijvrij ballanrnqdr.
Bu diivrda misdan hrzrrlarunrs istehsal aladari vo silihlar meydana
Erxr. Piyala iormah Ealalar iri qayalardan ba$a indi kiqik da$lardaaer-
h va onlir bir nitv dasrnnn qablara Cevrilir. Gil qablafln diizaldilm€si
i$i rakmillalmaya ballayr. Eneolil va unc ddvrlarin& ovsun itar3lor
va datlarda rasmlar tadricla gil qablarn sathlarina, asrlar ke9dikca isa
mis vs tunc aayalara keririlir.
4. Tunc ddvriinda va somrl(r.srl.rda Qobusmnm qaya r€srnlari da
tu siircrla azalmaEa ba$layr. T€k bk hallffda heyvan fiqu.lumm av
valki iabii verilma iislubu hala saxlan r va adar arln siluet rasmlari
xatii rasmlarla avez olunmaga baElaytr. Tez-tez ceyran. at. donuz. it va
valr$i heyvdnlann tesvirlarina ra$ gelinir.
insann tuncdan daha nliikammal alat va silah dijzaltmayi manim-
samasi, maldarhEn va akingiliyin getdikca inkigafr il6 tasarijffatda ov
quluEun rolu tadricla azalrr. insanrn asas talabatr kand lasriiffatnn va
1 Aarbaycan EATarix in$tuoun barelmi irgisih.v.skarovgu S.M.Q{nyev. Biira
VanlJen (indi O!uz) Eyonun onunbnsral€ndl. nin ovqular varhi kegininv.mard-
lln izini godiikd. ons paz vururdulur. Ciiman edirl.r ki, bundan sonra heyvrn uaI.
ged. bilm.zv.onl rn q.nimi ohcaq.
2 Arptr.[m. A noncKax +pecoK Taccnnn. I43n so BoflolH. nnreparrpbr, 1962,
I Bijyijkdq (iisttems)45 N: li do,
13
miixtrlil san€t nijvlsrinin nahsulllln ila 6d.nilir. QLrt ati asrs yenak
nentrayi olnaqdan qalrr.
Tunc dovriintjn l]Xrrlannda (e.6. 2-ci minillik) v3 son.akr osrlard€
ovEuluqla es:rs eribarila qabil€rayfa syrDlrn fta$Erl olurdu. Rasnlar
da bu iaxslar eox hallada alh v.z;yyarintu giistarilmi$ir. ovquluq
gerdikca ftrhiyyarina gijra aylencaya va idnr{na Eevrildiyina gorakeEi.
naral va at rasmlarinin magiya zcdrl.Dmasi manasrzlairr ve vaxr keq
dikcayoxat r. Ov ox, niza, qrlmc v. drkonl!. nlarin va ov qutla nD
kijmayi ila hayata kelidlir.
5. D.mir ddvriinda qaya tasvirl.ririn 6l9ti13ri kigilmay. baihyrr.
lakin heyvan fiqurlflrm,o diizgtil Eskil\i bazi hall dx qnltr. Heyvan
rasmlerinda ovsun zadalarnalar nadir hrdi$ya Eevrili. Ovu cs$6n aG
lllar edirlar. Bu daivra aid bazi rosmlar. xiisusila adam. keqi v€ ma.al
rasvirlari Abwrcn yaDmrd$rnda' da mibyyan edilm\dir. @bir inveD-
r.ln osaslnda onlafln m0ayyan qrupu. e.a. 7-ci €sr3 aiddir.l
6. Erk.n ona asrlarda (3-10'cu asrlor vo sonralir) ovEuluBLrn gct
dikca tas3niifat rolunun z.iflonasi, rasni€rin keramikaya ve metal
a$yalara keQirilmasinin azalnasr, habel! xdan va heyvxn rosnlsrinin
eakilnFsina manfi rntinasibt baslay€n islamrn yryrlmasr il3 3laqad.t.
olaraq Qobustm qayahnndr r3smlar sadala$ir, sxcmriklasir va tehrif
oluDmrt handasi fiqurlara eevrilir. indi rcssrm naturaya demak ol.trki.
arxalarunrr. Rosmlarin dltiileri bir sra halladr daha da kieilir. Kobud
sur6rd6 datla.a crzrlm$ tasvirlariD nana va maanunhr flydn-
la$drmraq E6rinlagir. qokilnit €smlardo mcul .rletlarin izi qatinlik
olnadan aydm se9ilir. Bu ddvriin rasmlainin gpxu qadin qaya rasm
larinin taqlidl€r;dir- Onlar miiayy€n mana k3sb etmatun bot vaxllarda
tobanlar rarafinden hakk edilmi$ir. Bela rasmlarin gakilmasi l9-cu
€srin sonlanna qodar davrnr emigdir.
Olta asrlar ditvrii iifiin tuva karvanmrn va niza ila silahlxnmtq
athlnnn tasvirlarida saciyyavidir. itnr:larin bityiikhissosi. tamq:rlarva
arab alifbasr ila yazrlor dd bu dovr3 aiddn.
t1
Gijriinduyii kimi. drt va tunc ddvrlcrinr rnl r3sn aLin.sas hissasi
iblidri ovtulrrrn maisati ilo bagltdr va gdriiniir, tunrtln]ff ve kalrinlar
rrrrfindan hakli olunln tdur. Bu proses nriixtoUf nrarasi iaria (ronqal
qalanmasr. r.qslarla. ovsunlnrl. . 16svir edihnit heyvann z.dalandirii
mssi v. s.) miisnyiat olu nu$ur. "NalaL dt\s i' ollnxst. eoxlu r6smli
daslar nz.rirda q,rmzr lakalar Fklinda ronqallarn izlari. 1948-ci ilda
Yxzrlr tep.nin arayind. arxeoloji qazrnttlar naticasinda aika.lmnnt kiil,
yalxnri toerq v6 rEac kijmiiriintin xrrda his$leri olan tonqal qaltqlart
bu fikri rasdiq edir.
Bdyiik mqd.rda qaya tasvidarinin yerlasdiyi Yazirtapa, gbrinriir'.
uz n mijddat nugiyr va kult shan yyarina m.lik olnuldur. Qurbinver-
nl3 l?snlari olan bi dr: bu fikin sen€dlj t.sdiqidir. Bu d.\dr ibadar
pozrsrnd{ cllarini yrxafl qaldrnDr$ rdamlar da bsvir olunnuFrt. Cox
lu daslarda S3macisin1lari. svastikahr. xatlx.va batqadini vasitayjt ila
ralari gikilmiqdir. 13'14 cii asrlarc aid faNc.t kirrbc (drt N: 9l) resdiq
edir ki. r3po. hana ona as arda da sitayii shaDiyyatini saxiann,sdrr:
lrr.,,l 5Jtu bLrJdJ olnut vi iords e rnit. SLrnrirdir". lbJrlrr enn.sdLr"
sdziindan sonra mij$lman gil namaz dasmlll (mithiir) sin1volu olin dni-
racik g3kilnri,sd ir. I 9-cu asriD rxrlrnna q3tur Cinsirdaia pi' k;'ni sitryii
edilmiidir. On! "Cingir baba adhndnr va onya silayita gedidilar.
Sitayit .banriyyatli iki dat (l 12 v6 ll7 N:-li datlar) Bdyiikdxitn
aiaEr rens,ndr daatk,rhDnn$r. onlann birinda insxD panc.sinin iki
silucri hakk olunntuSdu.. .ligarnrda is€ rclyeni yJrnndairavi. 9ox
biindiirolan potall r.q gakilniridirki, bu d!ehrimal ki, namnz qtlrDaq
ti9ijn mehrab rolunu oynann5dr.
Yerli ahali 20 ci asrin I yinsrn.r qatur Kigikdatda "PiL qara rdl'
adlandrrlan qryftlrr srElnacala ziy.rrara gedlrdil€r. Burada niyyot edi
lir va qurban kosilirdi.
I Q.M. A\Lnov A\c'ud n eoL{rri lrik' 1965, s.67 73.
qlr'nrlnr,
2 U.M.Ilx l,xprole. ,^pr.onoirrrccxne prrcuK rn Anucpotrc. rR AH
,\3cpii.CCP .1948.M. sp.90 91.
 Biiliin bu fakdar gitstarir ki.
qaya tasvirlarinin toplandrgr Qobuslan
zonasr 20-ci asrin ortalanna q6dor kulr oh€niyye i ;d;.
Qobustan petroqliflari - bir nov obrazir makiubdur. Bu cahat&n
"Yaz l'taFsinin adi diqqoti calb edir.
Qobustanm qayalannda uzaq keqlni$i malum talanth iassamlan
asas edbariia dzlerine yarir tanD olan heyvar an tasvir etmillar Ona
gitF da onlafln gakdiyi rasmlar 9ox hallarda animatistik qrafikanm
gitzal niimunelari, asil Fdevrlaridir. Bir halda qadim rcssam tasvir et-
diyi keqinin hacmini ifad6 etm6k isr6dikca qayanm kigik gxmnsndan
istifatu edarok onun hxta x€tl€ konrurunu vermitdir. Nalicada tasvir
olunan heyvann barelyef tasviri almmrsdr
QobLrstan hiidudlannda petroqliflarin ohnasr gdstarir ki. Azarbay
can inca$natiDin manb.yi qadimls€ gedib grxtr. Qaya iasvirlari qa-
dim m:doniyyatinizn qiymatli abidalar kompleksidir ki, onunla larixin
daha qadim dijvrlari ila alaqani jzlemak olar- Onllr Azarbaycan xalqr-
mn an qadim ddvriiniin rarixina dair qiymalli malumallar verirlar. Bu
kompleks geologiya. botanika, toryaq$unlshq va basqa elm sahalari
iiqijn & maraqhdr.
ASaErda Qobustan qaya rasmlarinin yerlagdiyi yerlar iizra tasviri
veril'ni$dir.
t5
YAZILITOPE
cinoinnnc
 Cinsirda! KenizdaE palqrq vulk.rnrndru 2 3 km timal-qarbda yiik
srlir. onun daErlm{ gn1il Frq yanmclndan 150 200 metrlikda Yazdr-
Itl)3 yerl.tjr. Onlan hardan yaEDdan sonra su flan. yaxurlqdakl sah6-
].d bnlaqhqltua reviran qrru Eay mecrasr ayrrr
CjngirdaE kimi, tapanin nassivi gilli stjxurdur. Yazrlrtapanin zirva
si uzaq keqmi$a ahrg dasr r6b.qasi ila ijniilii otmugdur. Bu rab.qa
nin tapnin Earq, c6nub va qarb raranarina $palanmi$ qaya pargala
rmda sonralarrasmlor h3kk olunnusdur. Tapnin gilli massivinin ero,
ziya ila daEnmasl nadcasin& datlar Cox hrllarda a$aEr yuvarlanmrg,
bunun n6iicasinda onlardak rasmlar rorpaEa srxrlmrt, (nEsalan, l2 N:-
li dat). ya\ud batqa qalaq da arla drtiilmijgtir (m6selon,24 N: li da$).
Tak'tak hallarda bu dallara yeni tasvirlar hakk edilmisdir ki, bu da
miiayFn manada onlarm tarixl€rinin tayiD olnumasr asanlaldrr.
18 ci 3srda atrafDda Sofi Hamid pir;nin va qabiristar rEln yaran-
rnasrndan sonra (CingirdaEdan raxminan l0km limalda) Yazdrtapanin
goxh dadan q6birdaSlan tjgiin istifada olunmusdur. CingirdaEdan 2-3
km likda $imal-S6rqa, elqulu qrglaErmn arazisirda yerlaFn "Huri
qularf'adl pirin de dkilmasi iigijn da$ buradan apafllm$dn Naticada
goxlu q€dim tasvirlar nahv olmu$dur.
CingirdaBrn va Yaz rtapanin emzilarin& 164 iasvirli da: qeyda
almrnqd,r Siyahrya alnmr$ datlann yerla$diklori arazinin topoqrafik
pla tarrib edilmildjr.
DA$ N:1
Yaz rtepanin canub yamacrnrn yiiksak his$sinda, orijinal meydan-
tanrn qrraEflrda, har tarafdon qaya qrnntrlannm ahalosin& 3 m htin-
diirliikda qrya partasr vardr. Onun iist hissasi nisbaran halnd iifiiqi
750x500 smlik s.thd€n ibarat meydanladr. Uzaq ke9rn;td€ dasn
sathinda yanmsferik, mtixralif ijlqiilii 4 piyala formal Eala qazrlmr$drr.
indi qalalafln qraqlan daE,drlmrgr va onlar ilkin formalaflnr
itirmitlar.
Da$n canub tarafi dordbucaqlr formah, 270 470 smlik hanar saha-
dir. Da! sarhinin tibya ila itrtiilmii; yuxar hissasi giinotin va kiilaynr
tasiJi ila azacrq qaralmrt a$agrsr qrmzmtrl rang a1m9, ond.rn a$aEr
seyrcklatarak lak3lar kim' qalmr$du. $ibya qaba totka va siipiirga il€
asan kanarlatdr rr. Da$n a$a$ hissasi hamadr, bazi yerlarda hatia
cilahdr.
Bu dasn $thin& 24 rcsm hakk olunmulsdur. Onlar l8 keei, cinsi
miiayyan olunmayan bir heyvann (ll-ci rasm) at, yaxud eqqak.
elaca& adam r3smlarin&n, ditrdbucaqh handasi fiqudan, tamqa va
yazrlardan ibaraidir. Heyvanlar ayaqiista, profilda (onlardan l2-nin
korpuslafl sola teraf, 8-nin saEl] tar3o lasvir olunnlutdur. Resmler
dagla dityrna iisulu ilo yerina yetirilm\dir.
Konrur xatlari har birheyvamn fiqurunun xarakterini yllx$r verir va
garinlik tskmodan onlarn nov mansubiyyadarini niiayyan etmayo im
t/
kan verir. lok-tak hall rda darin crznmrt x.llar i9 rorrfdan hntnarlar-
mr\sdr. An ni Fsmlarin uzrmlulu 62-72 sDt. hiindiirliiyii l2-48 sm. ki-
Ciklari miiv.rfiq olaraq 20 22 va l2-15 slrr-dir.'
llcirasn xiisusila diqqaticalb edir. Konfiqurasiyrsrm giiro bu ras'n
keginin rasvirini xat'.ladr.. lalin qrbngn isliqamallir irilmi$ uarn. dal-
Aavrri b ynLrzlar onr YMrhrapanin rnaLoji rosmlarindan f.rql€ndirir.
Rasmin uzonluEu 46 sm. hiindti.loyii 36 sm'dir. avvclca heyvm'n
quynrEun bni q'sa. aFi' mailli sallamb. trn v3 yr q!lrnm quyn'Eunu
andrrrn dijz xoll€ gdstarilmi$ir.
Sonra birinci quyruEunuD batlanE'c'ndan yuxrrrda. qrsa- q,r
formnlr. yuxafl qalxDi va belina istiqanadandim tdir. Lakin bu qar-
nr.qantrqlE.r baxmaytlrlrq. rasmin iimuni konfiqrrnsiyasrna gijro
gU un ctmak oh ki. mrnalum rcssml qnu anrilopunur lasvir ehsk
isrornigir. Hcyv.rnxr giivdasi azamallidir. korpus sola ditndarilmi$ir.
boynr yolundur, qiivstokillidir. bir q€dar qnklflltnrtdrr, iisriindo
nrsbaran [iEik brt du,,,itir. ,a!ov rzc. da)rnnidn.
Ehtimrl ki. Eox sonrnlar heyumrn gitvdasinh tasviri onadnn Fq'rli
xclla yary.r bitliinmiilsdiir. Okr bilar, bu vllxt ikhci quyruq.hva edil-
riidir.
Rasm darirn sathinda narkazi yer ttnrr va oh bilrin. ilk rosmdir.
Deyil€nlori nazaro .rlsaq. hcyvomn liqurunun qLrrulmasr xffakteri.
hakk olunm{ lexnikasr qnunun losvirinin e.a. 3-cti minitliyin ilk asrla-
riDa aid edilnasinr aslLs veril
Kerilorir) rasmlrri b! t.svirir) at.aftnd.r yerlatir. Qurul x$akteri-
"s
na va yeri a ycrirma srilina gijra onlafl l)liixtalifdijvrlora rid 9 klreqo-
riyaya bi,l rk olnr.
Birinci k,rteqoriyaya qrrunun lasvirindan yuxarda bir cargada
ol bityiik keqi rasmlari dlr\ildir. (1-ci. 3-€ii.5'ci.6'cr rasnlar). Onlnr
re. asxsdr yerirc yeririlib. lakin har iki budu gttsrarilmi$ir ki, bu da
rasvirin trm profild. 'r'erilmosi prinsipioi poznusdrlr.
Fiqurlar bir kontur xatla qurulmutdur. Gitvdalari aza alli va agrt-
drr. badan qurulu$ n)aitanrsibir. Bityiik qovsvari buynuzhr yuxar qal
drrlmD va ucl.rfl belo ayihniidir. qiyinlorinda kiqik donqarlan aydrn
t8
ifada oluntrb. iki da (l ci va 3-cii rcsnrlar) aEzrnrn kasiklori sosra-
lr
rilmifdir Quyruql n q'sadrr, yux.rn q.rldrnlmrf va b€laayilmitdir. Ke-
rilorin ayqlrfl (5 cirasmdan brtqa). xijn$ila qab.q ayaqlar. higaladr
birir ki. bu dr heyvrnxr iki drrnaql oln.rsln' gijsterir. I-cii va 6-cr
r6smlerda kegilarin gitvdalari $q0li xorlarle doE nmryhr. bunun ma-
nae yuxarda izah edilnli$ir.
Biiriin x.rlnkterik olaDiall.rino gtira bu rasvirl3riD gakilorasi e.a. 3
minilliyin onalarna aid edila bilar.
ikirci kcreqoriyryr qnudnn saEda gakilmi! ii9 keci r3smi aid
edilnrilir. (14-cii. l8-ci v. lg'cu r3sniar). Onl.rr yuxrnda verdiyimiz
rasvira ryEun surald. Eakilmi$dir, likin itlgiilorin6 3610 onlnrd.rn kigik-
dirlar. Kegilarin qabaq .ryaqlirr hagrlarlu bilir. Bir t.sviriD b.dani
oi0dnn $aquli xad6 kasilmi$dir. Bu losvirlar c.a. I '2 nrinilliyin
hiidudlaflnn aid edila bilar.
UCtincii kateqoriyayr indica rasvir erdiklarinrizdan A$rlrdakr
iki kegi r€sviri aiddn (20-ci va 2 -c i pasot.r). Onl r bir iifiiqi dtiz kor.
1
pusdn mnxralif laraflarda yerlatdirilm\dir. Fiqurhr renl larzda yerina
yeririlmitdir. D.rtn sarhinin duErlnasr n.ticasindo heyvinl$d.n biri-
nin batr qrlnr yrb. yrl z arxaya ayilnrii qovsvari buynuzhn n3zoro
ikinci keginh giivdasi vcnikal xalla kasilnrixlir. Bir keeinin bij-
f arprr.
ttindordayrlr vao birisirin dd ay{qlafl h{rlnrh birir. Quyruqlan git-
dokdir. yuxan qaldrnIb v€ bcllorina qadrr alilnisdir- Bu rasn c.a. 3-
2-ci minilliyin hiidudl.rnra. olx bilsin, bir qrdar sorraya aiddir.
Diirdtincii k.rt€qoriyay biz 4 ciirasmi.id cdirik. Ke9inin pro-
fillasviri d. real as.Ndr quruhnu$dur. Hcyvflnn qar qabaq hiss.da
fox segimlidir. eiyinloi'i iizari la donqrr vrdr. Q.rb.q ayaqlan haga-
hrla bitir vo drldrakrlardan bir {z uzundor. Yuxrn lar.fdar bot salla
olmAdrEDa gijra buynuzlxl bif q.dar tahrif olunub va kiqil(lilib. Beli-
nin xafti ondan yuxrfldakr keqinir qxbaq rytql.rflnr kask (s-ci rasm).
bu da nobrdan kegirilnn rcs'nin nisbtar sonra Erkildiyini gdstarir-
I dlqiilnr h.yqn'n h'munun qrnrE.r,i'rdrn bii2diimiiNdrk, q hq rlJql.rnx'
dmrErdin tiyinlarinin yur n hn\J\innqJdJrxp.tr'l'r.
20 AnliloP.iL.sirc nnsubh.lvnndr. clntrh Aliikddt s ii 13 yd$ytr
 l(cai liqurunrn quruluf xarakrerino va hakkedilnla texnikasrnx gd.o
iisllri e'3.2-ci minillyh i]k asrl.rina aid eimak olar.
llctinci kxteqoriya dda q.dim dovra aid rasvira yllxrn ohn.
likin i,lfiil.dn€ gijrc kitik okn kegi rasrni (10 cu Esn1) {iddir. Onrln
|itvdrsi kijkdiir, Eiyidarinin iizarind€ suysiinlar,rydrD gijst.rilib.
b('y u qrsldr. bir az yrxan qaldr rb. kiqik b.\h lanramlanrr.
Qiivslxri buynuzlafl belin. r.r.f ayilib. Gijvdasi orrrd$ toquli xatla
kisihnitdir. Ombasr bir az dayinnidir. cddok quyruEu qalddmrt va
l{linn laraf .yilmitdir. Rasnin itznndan qox sonra keginin belinda
,trvi xot hckk edilib va heyv.rnrr fiquru iki donqdr .rinrb. Tasvirini
konliquirsiyasr onu e.a. 1 minilliyjn ilk asrl.rine aid emayo ink.ln
!crir.
Allrncr knreqoriya Eiyinleri iisriinda donqar olnayan keEi
risviri Niddir (23 cii r.sm). Heyv.rnrn brd3ni uzundur va diirdbucflqlr
lirrmy. ylxxrlau, naticada kegi anq gijrtiniir. Bud azca dayimi va
iki xa'lo ifuda olunub (gitriinijr, rassan daha q6dnn rasvirl;ri t€qlid
c(l.rl)k heyvrnrn har iki budmo gdsrornaya Eallsib). QuyruEu giiil.k
vi q"nnaq 96kiUidn. azca qaldrnlnrt v€ ucu bela t€raf ytinaklilmitdir-
Kcrinin boynu v6 budu xallarla kesilmitdir. Bijyiik qiivsvari buynuzla,
rxuD trclar belina t.r.f ayilmi$dir. Rastn c... I minilliyin onalarLna.
ol.r bilsin bir q.dar qabaq dijvF aiddir.
Yeddinci kateqoriyly.r d$rn sathn r sol qragnda yerl6$6n
kcai rsmi (8 ci rcsnt aiddir. Bu heyvann govdasi uzundur. Boyn
qrldrrLb. yoEundur. kobud va doyinni burunlu bagr kitikdir. Bityiik
qrlmcvari buynuzlal yuxafl v6 arxrya eevrilib. Budu azca dayirnidn.
(iajd€k quyruiu yuxan qaldrolmr$ va belina raraf ayilmisdir-
Ayaqlannn ditrdii da diizdiir.
Tasvir taqribD e.a. l-ci ninilliyin ofialainda h6kk edilni$dir.
Sakk;zinci kateqoriya 13 cn. 22,cj va 24cii rasmlardir. Biitiin bu
heyvxnlar asta qatr$d.r gitstarilib. Olgiilarina gdro buDlar €vvatkilera
nisbatan daha kiqikdirlar. Kobud yedrc yetidlmit. hatra tahrif olun,
mutdur (masalan. 22 ci rasmda keginin b ynLEu bumunun ucundadr).
fiqurun miit€naslbliyi pozulmutdur. Gddinair. bunl:rr yedi gob.urlar ta
l€fijldan asuda vaxtlardadr$rn srlhirdakiqadi tasvirlarnri rosiri rltln
da bark datla hakk edilmitdir.
Bu.asn arh yat..lnnn vaxtr orla asrlarin I ci )lnsrnr dddir. onla-
rrr an qadi i, ehlimal ki. ll N: li rasmdn.
Nahayal, doqquzrnc krleqoriyaya daha srda, kobud va sllladslz
yerina yetirilnig kegi rosni (9 cu rann) aiddir. Heyvxnrn gbvdasi dru,
nlllnt vaziyyatdadir, rakc. bir eiid€k buynuzu vardr ki, o da ndvn ay-
dlll olnayan birfiqurun xarti ila birlatdirilnigir. Keqinin qrbaq ryaq
lxn qox q6adr. quyruEu qrrmrq fonnaldr. qaldrrrlmlt va rcu bclino
lar6f 6yilmitdir. RasDr. ehtimal ki. Eoban raFfirdan orta asrla.in ilk
ddvriinda h.kli edilmi$dir.
Qalan tasvi.l.rdrtrn ls€rqhissasintu, narkazir. yxxrn. keqilarir va
qnunun rcsmlsri arasrndr ycrlotir.
Qrunun tasvirinin iisrnnd6 yerlcFn l2-ci rasn dordbuclqh foma
strn xrlrdad,r. Onun sahesi $aquli va nliiqj xall3da. denek olar dijrd
barahr xanryr bdliirurnlsdiir. Har bir xanrtun iga sinda aydn olma-
yan iqara, yxJrud tanxlal{ yerlasdirilmitdir ki, b dr bntiin l€smo han-
15 ci r.snl qnunun tasvirindan saEda yerlatir va arab alifbasrnrn
nasx x€tri ila t.rtib edilmis yazryi oxsnyrv6 Baylar", yaxud "Beklar"
oxunur. Y:rzr raxninon 16 17 ci €srler3 aiddir.
Gijstarilan yazrdan . rdr 16 cr r€smda yiiklanni$ heyvan rosvir
olunmutdur. Ulnuni konliqur.tsiyasma va boynunun fo.n$rtu gijra,
bu sn Cox elFya oxqayrr. Iakin hcyvanrD batrna yilyan kefjrilnDsi bu
fikdn ziddinadir- gijnki e$aya ytiyan kegiilmir.
Rcsm savadsrz. kobud yerina yelirilmitdir. QuyruEu gostariLnayib.
Heyvlnlll fiqurunun quruln:rsndr mtibnaliblik pozr nlutdur. Yti[
srEola qoyulub, halbuki heyvan ytiklandikda bela edilmir.
R.sm gobanlafln iti hesab edila bilar. Ortx asrtarin sonhn,
aiddir.
Adam lasviri ( l7 ci r.sm) iizijnnn cizgilari verilnad3n rntusd.r (?).
tam boyu barrbarindo nyaq iista, uzun (dizdan at4, Scyinrda, all.ri
t9
yuxlrt qrknfllnnt v3 diN.kdan biikillmiit pozrdldr. Sr! rli kcg;rlr
dalry q xaltnrikasir (l,l ciir6sm) ki. bu dx Esmh soDrrlar y!nndr!!
nr gdsterir. Bad.n siluetl3. alayaql n xatlarla hekk olunub. Ay.rqlal
qiyinlrricnUyiuda arrlnnrb. pancalari sa!! va sola sijst€rilmi;dir. Diz
lardan rydqlar diiz x.da. bidatdidlib. gdLiiniir. bununla ayin pall rnrn
oroyigijst.rilib.
Ras,nin yaftnmasr e.a. 2-ci minilliyh son asrlarina aiddiL. Da$rn
sarhini sol qtrxErndr hckk edil$it 17 ci Fsrnda yerli xrlErhdr rlst
g.linan h.nd.si orn,nnent t.svirolunub. Tasvir kvadrat v3 iigbucrqkr
Resma ileyyan nranrl! i$aro yrxtrd n.sli rrnalx knni da baxn q
olff. Tarix era znt batlanErcnra rid cdilir.
DA$ N: 2
I N:lidalrn y:rmnd:r (80 sm likd6). onun qarblarcfinda 2Nrli b0-
yiik qayr p{rersr v,udrr. Qayanm yuxafl hissasi tar.fl.ririD uzL'DluEu
7-6 m. hiindii.liiyii3T0 sn1olan rrapesiyl fonn r hamar iifijqi S3d idir.
Onun conub konarlaflnda ya-irt sulafl toplamaq trnn 60 190 sm
oleiilii. 25 srn darinlikda uzun hovuz diizeldilniqdir. Q3rb qunaraca
E,ndx hovuzru djbi.l,rvo olaraq 2 3 sm darn a$irilib. Bu hovuz ahali
nrasmda. plyalefonnah galalardan ferqlendirilmedan "qapma sona"
Qayinn nldrnn can b Frq larafinda rdi da9 alarlo 1l rasn hakk
edilmjlsdiri 9 keqi. al va nov mansubiyyali aydm olmayan heyvrD
ftluru r6svir1.i (5 ci r3sm)- Onlann hamrsr ryaqiisla v6 profildadir. 1-
ci.2'ci. 3-cii,4-cii,6 cr va lO-cu rasrnl€rda ke9ilarin korpuslan saEa
t€raf. qalanlaflnn isa sola t€raf isiiqamailanmiqdir.
2'ci. 8'ci va 9-cu rasmlartu kegilerin gijvtulari saquli xadarl6
kasilib. Yernra yetnilna stilina v3 fiqurlarn quruhna x.rakterina gdra
btr rasml.r d€nrak ollll eynidir v3 onla n rarixini e-6. 2 minilliyin
onxl.trrm rid cnnok olar.
20
I ci ras,)r da rsqrjb.n bu ddvrc.lid olum bii.r. Btr r.smdo kcEinin
rasviri iicbucaq prinsipino uyErn qurulnm$ur (batlarr bir-bidna qdtr
isliq.rnidandirilib) ki. onu Yazrlrtap€ va Cin-sirdaEn qaya tasvirlarin
drn Lqlandirir. HeyvarLn bad€n quLulutunun veriln€ tarzi €wolki iiE
rasnrda oldrEu kinidn.
SLiliDa va r6smh yerina yeririlma xarakterina giira l-ci r€sm qadnn
t.svirlari xatrrladrr. K€eirin govdasi az€nr3llidir. iFli rrxmli yoEun va
ayiln4 boynu alrEokilidirva yaxtr formrhtdrnlmt bxtla birir. Dit$ii
bir qedar ircli Erxrb. Quyruq sddakdir va yuxanya qald,rrlb. Bud
tuyirmidir. Tasvir e.a.2 ci minilliyin ilk osrlorino aiddir.
Yannda sa*i anasrnrn ardrncr gedan q6pit rasviri hakk edilmitdir
(3 -cii rasm). Likin 4 cii rasn orkan nrLrral tesviri hesab olunmadtEtna
gitra (bunu iimumi konfiqurasiyadan baAqa boyilk qijvsvari buynuzlar
da gdsrerir) onun ardrnca C€pitin olmasr rElabrlrn dcyil. Om gitra ki,
onlar ardlarrnca bala apamnrlar. Ona gitrc giiman ctnok olar ki,
Eapilin t€sviri Eox soDru h.kk cdilmitdir.
6-cr vo l0 cll rasnlar kobud va basitdir. Goriinijr. onlar Eobanlar
t.Ffindan EakillniSdir. Onlarrn rarixini orta asrlara aid ermak olar.
7 c; r.srnda r€svirda kegi qaqrtda gbstarilib. Onun girvdasi
daralmtdr, boynu qrsrdrr. brtr yrxlr fonmh$nltu9dtr va silrErl6
verihiidir. KiEjk buyDuzlrfl qrhncvlridir..rxay.r ayilmi$ vaziyyardo
dir. E.€. l-ci mirurjliyin ilk asrlarina .riddir.
Qaqan vohtiahn lasviri xijsusila naraqdoEurur (ll-ci rasm). Onun
uzunluEu 46 sn, htindiirliiyii 35 sm-dir. Heyvamn fiquru profiida,
korptrsu saga leraf yijk$k usialrqla verilmi$dir. Dad€n qurulutu
mimNibdir. xatlar daqiq va inamldr. Boynnuc tr ,sitv.t.i burunlu ba$la
birir. Dittli dairavidir. saEnsr kini. Qulaqlafl qaldrrlm\s, iraliya ,s€k
lonmi$dir. Qryruq bn qadar gt dakdir v€ tfiiqi durnn$dur. Beiinda
qdvsvari xar gakilnisdir. ehlimal ki, bu mda mrgiyr nFnahdrr.
Hesab etmak olar ki. bu da$da atrn rasviri an q€dim l3sm olmaq
etibaril€ e.a. 3-cii minilliyin ilk asrl3rina aiddir.
1 Ysrli €h li grlryr "So.r" deyir.
 l)Af N:,1
2Nrli d$d.rn 4 In canub-qarbda ycrlaFD noh.ng qayr paryrsrdu.
| {
r.iirll - l( bu, rq lonrnl. .un:I :rlJ'ir .Jr\d 'Il io,,rJr,lir Ol\ri.d : rr
rnNldrn canuba l0 lll ,sarqdan qarba, can b qurtrracrErnda 5 nl d.n
{ordur. Burnda ilk piyala tbmral 9xl.r qtzrlmr$dlli birinin diamelLi 25
srn dn.hliyi l6 sm (4 cij rasn) va dig.ri dirnlelri 2l t8 sm. d.rinliyi
.l sln (5-ci rasm). Bunlada,vuagr d.\d.r iki mrral v. bir keqi !.svid.ri
l)rlsln s.ihinin o.hsrnda demak olff ki. rrbii bityiikliikd. n ml
rismi vrdr (i-ci rasnrr uzunluEu 165 sn- eiyinlarinda hiindtirliiyii
I l{) iD. buynuzlann uclarr rr,rsrMa asafa - 187 sn Ras in xarLi to
rirlikl. gitriiriir. orun d€rinUyi t 2 nlm-tun eox deyil. eni i$ 10-15
InD-di.. R3sDr Eox Eatinlikla d.\rn srthitiby€dan rarnizl.ndikdar son-
llcyv.u qnfrq v.ziyyatinda korpu su ila s.rgrprofil.16 gijnnilnrigir.
()rnn ihuru dinanikdir. lh.ngdardrr. bdanini niitanasibliyi y.rx)r
\ l.nlnrrsdr. Rasmin xotti d€qiqdir. Biili-in bunlar gijsrsri ki. rasnr
r.rurrdrn Eekilmi;dir.
Itltrnhn boynu zarifdir. azc.r qrldrfllmr$drr va anfas aoziyyatda
bulllL'zlnn vff. Batr kieikdir. burnunun ucu bir qed.r ikiy. boliiniib.
I)ittii ravan irali ttxrb. Qrbaq ayaqlaflmn dir$k va dd .ryaqlLrnnrn ro
truq grxrntrlar aydrn ifada oltrnnnqdur. Kiqi cinsi alamati aydllt verilib
ki. tru d! Ynzduepa va CingirdrE hijdudlarnda heyvan tasvirlari titiin
,,r(lir bidisadir. Ombisr d.yjnnidir. QuyruEu qNadr va bir qatur
qrkLnlnnlsdrr.
Sijzsiiz. dovriinijn qedevri olnrnq etibarila bu rasln. rnaralr gonniil
vn onLrn xdsiyyalleriri y.rxfr bilmit adanl taraftrden gakitmbdir.
KonsrrukLiv ydlnlr!rm. yerin. yetirma stilini. r€smin olqijlerlni nazara
rlrrrq biz onu e.a. 4 3 cii rnirilliklarin hiidudlannr .rid edirik.
Bu r.sm obftznda batqa nnral tasviri da vffdrr (2 ci Fsn). Bur.ida
(lr heyvan profild3, ayaq usta. korpusu snEa rar.f gostarilmigir. Lakh ii
kobld !a srv.idsrzdu. Heyvanrn fiquru ddrlnngr gajvd.. budlal
n.rzikdir v. onrgitF heyvan rflq gors€Dir. tsuynuzlan |edansa heyv.rn r
b!'duntn ucunda vedlib. Ciyir Fqulixatla kasilIni$dir. Rasn,elrtiIn.rl ki.
e.€. i ci minilliyir ortalanndn. y.r da rz sonr. hakk oluDnn\sdtrr.
3-cij raslnd.. piynl€ fonDrll E lrl nn yrx,nllrnda (4 cii rasnt keei
t.sviriE€kihniSdir. Bu r.srn qorqu drqlardikr keti r.snrlrrinin mNnera
srndadr. Dtrl]allnln hrfal,hl, qabanq verilmitdi,. BunL,nla bela. rasnr
basitdir va gox savndsrz yerina yeririlnitdir- I-IcyvrDrn b.rtr eybac.r
hala sal nnsdrr. biy va quyrulu. dem6k olxr ki. gdrii niir. Yalnz
biryLik qovsvari buynuzlnrrna vahatalr dmxExra gitra y.qin et .k olar
k i. bumda keai tasvir olunllluidur. Rasn, ehrimrl ki. I 8 I 9 cu .srl.rda
toban r.Flnrdon Eakilmi$ir.
DA$ N:7
1N:-li dt\rn qrrtrsxldr tnnaldrn caDuh uzunlulu 5 rn. rsaq
L.Eld.n hijndurluyii 2 ln olan qay.r pirgasr yerla$ir. $a.q vo rsimll $oq
Iaraflari srldrnnl hrNrr !alh. malikdir. Datrn iimal-Frq rerafnrin .l|r!r
hiss.si chrinrlki. tonqallara gor3 qtmnzrmtrl rcngdadir.
Daqn $rhina drt ll.Lla 7 heyvrn fiquru, 2 lamqa va 2 piyala for-
nul Cala hakk olunmutdur. $:rq s.thiDd. va yuxafl qrraErnda 3
ikilarafli detik ag nnEdrr. Onl.rr kegni;da heyvrn blllrmaq 0Eiin
isrilxda olurunuFur.
Gdsrarilon rcsmlcrju 5 i datrn taq larafin&dir.
I ci.asnr bijyiik itlenliikeei tasviridir: uzunluEu 90 srn, hiindtirltiyii
57 sm Heyv,rnrn fhLrru ayaq iista, profilda, korpusu saEa rarcf
nutannsib vaziyyarda qurulnmtdur. Arxa t.rcfdan har iki budu
gitsrarilnildir. Kcrinin qrrDr bir q3dar yrEcamdrr ve gdvdasi
uzaldllmrtdr, onr giir6 rrq gdrinriir- Boynu dalhlmrqdr va yaxgr
formny:r sahnnrrt b.$la bitiri bLrrnu ataErya yonaldihnitdir..
Brynrzlar qttvsvari va seriya mailidn. uclal alag, ayilnri$dir. qiyinin
iist hissas inin xatli. habeladijt0n qabaq larafi birrz qlbr qdrr. Budlal
d€yimidh. quyruq godakdir. yuxarr qaldrnlnrtdtr- DittiiniiD altrnda
nal Fkilli dairaciktar var - smki d.rtl.r vrmarun izidir. gorainur rasn n
21
bilarakdan zadala'uEsidir Heyvrlnrn a)'tqlafl hafrhrla bnir. Keginin
rasviri rarixini e.a. 4-3-cti minilliklarin hLid dl,rnm aid €|mak olar.
Bu rosnrin iizarind. dahr q€dim tip iizro (2-ci rasnt kilik keei
tasvir edilmi$dir. Fiquru xyaq tista. profilda. koryusu srEa laraf
verildiidir. Boynr qaa. bltr kieikdir. Buynuzlt'fl iridir. qitvsvaridi va
quyruluna q3dar Lrz0nrr. Cdvdasinin qabaq hissasi hacmlidir- Budu
anqdrr. G6dak quyrulLr azca qdldrfllmrq va qAbrda ayilmiridir. Qabaq
ayaqls.on,n qurlanclqlan hafalrdrr. E.a. t-ci nrinilliyin soo asrlarinda
hakk edilmiidir.
f-cu rasmda getinlikla eortinan kiqik keqi tasvni v.rrdrr. Qox
sxenrslik va kobud yerina yelirilnritdir (surati grxan lmam$drr), l-ci va
2-ci ras'nlardan sonra yerlatir.
Nazardan kecirilan rasmlardan solda ;irin aynq tista, profilda. kor-
pusu srla brof kigik tasviri var (4-cil r6sm). fl€yvar n gitvdasi ilzadrl-
mr$drr. boynu vo batr biititvdur. Burnu kiildiir, grx.lnlmrt dili
giistarilmiidir. Qulaqlart qrsadrr. taquli vaziyyardadir. Quyru!u
uzundur va demak olar ki. iifiiqi ucu .rzci qlld'fllm$ vaziyFlda
saxlanmr$r va ucundr liik lotrrsr var. iS kobuddu va €ramn ona
asrlarim aiddir.
Drha sada va sxemalik heyvan rcsni da v.trdr (5 ci r€sm). onun
nitviinii miiayyan etmak gatindir. Ola bilar aldr. Fiqura ayaq iisia-
profilda, korpusu sala tarafdir. Bu fiqur da foban tarafindan hakt
olunmuidur va 18-19-cu asrlara aiddir.
Datm canub salhinda keginin melat alali ila hokk edilmit primiliv ke-
qi bsviri vardr (6tl rd6m), Heyvan ayaqnsra, profilda. korpusu saEa ta-
rafdir. QulruEu gdstarilmayih Yalnz bdyiik qttvsvari buyntlzlaflna gatra
giimm elm6k olar ki. bu h€q iqatan keei r€smidir I 8 - l 9-cu asrbrd aiddir.
Dotrn yuxan sathindatirin birhissasi h6kk olunrnu:dur (7-ci rasm).
Bel xeri. budlafl. ropuqlarnn yaxmlEmdir ryaqhn. ucu lnk ropasr ila
bibn quyruEu aydm gitrnniir. $irin bu tasviri aknda iki lamqa vardr
(8'ci va 9-cu r3smlar). Yedn6 yeririlma xarAkterina gdrc rasm orl.
asrlalo aiddir.
22
DAS N:9
7 Nrli datdan 200 sm arah Dohang qxy.r pff9ast yerl3tir. DaErn
yuxao hisiasi ditrdbucrqlr fonn.$rnda (4x7) met ik. qarba tarafmaili
yasu hamar sarhi vardrr
Bu salhda 23 r3sn gokilmi;dir: t heyv.tn. 3 rr[ va 3 ilnn rosviri. 3
dordbucnql. roppuz, 5 lntixialif iln€ va bir y.Er. I va I l-ci rosmlsrda
atlann koeuslan sol.r. qalan rasnrlarda heyvanl.lrm korpuslafl isa sala
tarafdir. DaI'n sathinin snE hissasiMa bslirl3r qrupu adrlann maralr
ovlamasr $hnasinin kompozisiy.rsr ratkil edir. Asash todqiqallara
esNlnmutq biz b€la hesab edirik ki. ilk dafa burado tabii bijyiik]nkda,
(uz nlulu ll0 sm, hijndiirliiyu 88 sn, bitytik maral tosvni hakk
edilrnildir. (5-ci ra\m).
Kontu xatrinin eni 3-5 sm. darinliyi 3 sm qedardir. daxili qmqlar
yaxtr hnmarlanrb. Rosnr ytiksak miikemmalliyi. ahongdarltE'. dinanik-
liyi il6 segilir va tijbhasiz. ibtidai inc.sanatin an yaxEr niimunalarina
aiddir. Heyvanrn gitv&si onrdr yrEcnmdr. Cbzalboyun zarifbrtla va
boEnzr yaxmlrE nda saqqalla rrmnmlanmrSrr.
Bityiik budaqh buynuzlxn anfnsda gitsbrilmi$ir. Onlarrn uchr
arasrnd! masrfa 140 sndir. Dot cnlidir va q,rbrEa rovm 91x'r. Budu
dayinnidn. bn qald'nlmryhr. Cij&k quyruEu taquli vaziyyardadir.
^z
Qabtq ryaqlmn diz g'x'ntrlan va dal ayaqlafln ropuqlan Stislarilmi$-
dir. Heyvanrn fiquru daqiq miitanasibliya malikdir.
R6snrin qurulm.r xaraklerina. hakketmanin stil va texnikasrna giira
onu e.a. 4-3-cti minilliyin hiidudlaflna aid ehak ol r. Bu marahn
boynuna toppuz isliqamatlandirilmitdir (4 cii rasm).
l3-cil rasmda rosvir edilnis Arlr nazardan keqirdiyimiz marah
qovur. Ovgu yuxandan qaldr lmrt eli ilsmarala niza ahaEr lrazrlatrr
saprmn qurtaracagr 8 pillali (9akil 12) diirdbucaql' ila bnlatir.
Axrrrncrsmr gityiin simvolu kimi iz3h ermak olar ki. oradan (6-cr
pilladan) niza m.mlr (u$lanrb.
Ovgu da yaharsizdir. Yijyanin cilovu. SiiriiDtir, sonradrD hakk
olunmutdur- Ennki arh rrn yalrndan tula bihnazdi. Bund brtqa.
cilov n qunaracalr arrn dij.siin. atrlmadr. bu (lx onun cilov olman ite
(liiz galorir. Ovgunun dizlarindo sarE afl vardrr, ol.r bil6r ryrqqabrlarnr
l)o!:rzlandr
At enli dit$lijdrir ve gijz.l boyunludur. Kitik b$r. cnsiz boynu. djk
qrllql r var: heyvanm govdasi uzusovdur. orlada tartn1drr- Bir gdzij
Erkilib ki, bu da Qobusrann heyvan iasviri konpleksi iigiin nadir h: ,
dr. Sa!flsr dayirmidir. bir x? yuxalya qaldrrrlnrtdr. Drl lynqlarn n
(iizlori. halll da drrn.rqlafl goriinilr. S4l.lsr ila at dordbuc.rql,yl
s6ykanrni$ir, gijriiniir, ondan rr qiiws almaldr.
Adurrn rasn e.a. 2 ci n r lliyin ilk asrlarinda hakk ediln tdir. Bu
r.svidard€n bir az soffa br$a ov s3hmsi h€kk olunmu$dur. (22 ci v.
2l-cii rasmlcr). Hesrb edjrik ki. maral bu.ad.t l5 ci r'.smir t.qlididir.
Ontro ijlqril€ri xeyli kigikdir. boyun yrxan qoldrr rb: ba9 yaxtr q6kilib,
r'3zr aqrqdrr, buynuzhr da boyiikdijr v6 budaqlnrr. anfasdadr.
Qolaqltlr gitsrarilnrilsdir. halbuki qrbrqkr nraralda bu yoxdur-
llcyvdnn dolti r.van suralda ir€liy. Erxrb. Budu dayinnidi.. quyruEu
qrsndlr! yuxiul qaldrlhb va belira r€raf tdnoldilmi$dir. Qabnq
ryaqlrnnn diz Erxrntrh0 va dal ayaqla.uu ropuqlan goriiniir. covdo
oftada iaquli xoll3 kasilmi$dir-
,A.rh atda alsiz va ryaqsrz tasvir edilni$dir- Alm gdvdasi ensizdir.
.ld,siiirali glxrb. Boynu incadir v€ yuxln qaldrnlmrtd]r Batr fomr$rz
dr. boynun rrdrnr xarrrladrr. Burun qari surctda gostarihnoyjb. Onu
arnala gitir3n xetl soDdn birlatmir: ol.r bilor Fssam uzun qovmadan
sonrr atrn yorlunlLrEuna gora .lgrlmrt aEzrnr gdsiamrek isl.misdir.
Bu ov $hnasini biz c.o. 2,1-ci minilliyin hiidudl rna iid edirik.
l7-ci rasm i3 cn ras|in kobud t.qlididir. Burada arh alinda nizaav.-
zim na is3 bir dayimi llati ola bilar. itrbn rurmutdur. Atlrnn anasmda
nllmalum mannh bir neea xarr Eokilmisdir ki, goritniir rasmdan sonra
alava olurunadr. Br rasni orta esr16.in son ddviina aid ehn€k olar.
iFlida qeyd eldiyimiz kimi. daga hakk edilinit ddrdbucnql gdyiin
simvolu sryrlrr. 10-cu rcsm bijtiinliikla l2-ci rasmin kiqik dlgiida
AtrErda uzaldrlnnr d.yinni bucaqlan olan bir dijdbucoqh da Fkil-
ltli;dir va
sahasi 7 pillaya boliinmii$dilr ( 1 I ci rasm). Ondan salda Cox
kiqik ( 12 sm€ yurn) .rr xlrr rdan heyv r rrsvirivardr(i1.ci rasnna
ey,ri ndmrayo nrt ikdD. $,rquli vaziyy.rd. yerlaFn / ci rcsmda uzun-
sov laquli va naili x€rlorla 6 s,haya bijliinnliit dijrdbucaql fiqurunu
gajriiriik. Onl.rdxn rlsalrda ikisi or{adr chrinral ki. ciiftt t.sviri olan
klxdrat fomulrd]t. Aralrondr srE laLafd€ brEr olan bijc.yi xanrladnn
9 cu rcsmda naL fonnalr fiqurhusrsa bir itora. ya\ud qebila raflqasr
kimi saciyyalandirila bilar. 8 ci rcsrntu, gttrilnii.. ii.ln tasvir ediln\dir.
Satlin iinal hissosind. dord qnean heyvan r.sviri vardlr: iisrdaki
soln. qrlaD, srEr t.r€f.
At fiquru (t-cl rasnt real qurlrlutda yerine yeri.ilniidir. Boyun
uzun va qovsvaridir. h\rnrn detalla gosrarilmayib. SaErsr dayirmi,
qu),ruEu uzundur. Bclinin xatti govdanin oilsrnda igariya ayilnitdir.
Dll ayaqlurn topuqlar gost.rilnixlir. Qabaq rc dal yaqhn axrrda
qovslarl€ birlalsdirilmi$dir. Rasm ort!.srlarin erkan dijvritna riddir.
Ola bilar. 2'ci r€smda .la kobLrd va sxenlatik sLr.rd. al lasvir
cdilmisdir. Govdasi ensizdir, boyunu uzundur. br|r kiit buruniudur,
qulaqlafl dikdir v6 ir.liya istiqamarlenmigir. O$basr bucaq alrrndadf,
quyruEu [zundur. Rasmdan sonra qulagnr dibinden rlzun qrllncvJJi
buynuz (?) gakilmitdn ki. bu da hcyvxnrn nbviiniin nrLiayyoDl.giril
nasnri qorinla$idr. Rasm 7-8-ci asrlr.a aiddir.
3 cii va 4'cii rasmlarda ov irl3ri hokk olunnugur. Bnrunlafl iridir,
qulaqlan yoxdur. qrnnh.r 9ox lanmdrr. budlarr d.yjmidir. quyruqlffr
uzundur (birind. iifiiqi v.ziyy.tftdir, ikincisiDda ataEi s.rllanmr,sdr).
Rasm erumrzrn batlanlrcnr riddir.
Nazardan keri.ilnit l3smler&n sagdakt rasvirlar (5-ci v€ 6 cr
rasrnl€r) tox silindiklarim gijra aydrnla$(Lnhmr. Ola bila., onlrr
h.rnsrsa heyvan rcsn aridir.
l6-cr rasmdo rt qnEr! laziyyatdo verilmi$djL Boynu y[xrn
q.rldrrrlnnt. dik dayannnt qulql olan ba$ iydm gdsrorilmigir.
Govda orradx nisb€tan erlidir. salnsr dayirmidiq quyflrlu demak olar
iituqi vaziyy€tdadir. Atu bumunun qaersmda kigik q.rla1ar goriiniir.
Tasvir e.6.2 I nrinilliyin hijdudlarrna aiddir.
23
 l8-ci rasm bir-biin&n a-rah, solda aft l3lefda diiz xod. birlatdirilnis
iki qijvsvnri x6 dan ibff.rdir Keginin buynuzlafl xatrladr. Lakin old
bilar. bu, tamqadn Yanrnda yerlsFn l9-cu rasm namtu qrldrqda isrj[!d.
olunan gil mohtirii xatrladan dtizgiin fomah dairado,r ibffardil Ola bilar
ramqadn A$aErda arab olifhsr ;la yaz, vardr (20-ci rsm). O1a bil3r bu
duarun hissasidir. griftin xarakterina gora onu 7-8 ci .srl.ra aid ehrak olar.
21-ci r3sm adr Fkilan yazrdan 14 sm s.tEr r6raf hakk ediln qdir.
Profil&. korpusu saga l€raf qagan kegi tasvir edilmi$ir. Harakat drl
ayaqlann xatli ila verilmi;dir. Orta asrlarin erkan dijvriino aiddir.
DA$ N: t3
Yaz,hropanin canub his$sinin .tayin&, 9 N:-li dasdan 50 sm
canuMa yerlatmi$iJ. Nahang qaya pargasr 12 N:-1i dastn iisttinda
yerlatir. An6la galmi$ gardaq qobarnar tarafindan yaEU vaxir istifado
olunmutdur. Datrn qalnlEr iaxmircn i m dir.
Daqrn ijsi l6r6fi qarb la€f meylli yaslr sathlidir (5,5x14 m). Buitda
44 rcsm,5 qrup Eala w 3 nov9a hakk olunmuldur. Biitiin rasml.r 4
qrupaayfrln
1-ci qrup sarhin yuxan Sarq qraEmda toplanm\lsdr. Burada 8
heyvan lasviri. 3-ctj qrup aytakilli gala va kapkana oxgar bir alat
(qu.Eu) h6kk edilmi$dir.
I ci r3srn profilda dayanan. korp su srEa t6l3f keqi rasviridir. OnuD
gdvdasi darnlmrtdr, ba$r va boynu bir lam tagkil edn. Brynuzlafl
qijvsvari qalxmrs va uclafl bela larcf.yilmi9dir. QuyruEu qrsa va Fquli
v€ziyyardadir. Dal ayaqlarrn qurlaracaqlafl qiivsla birlosdirilmi$ir.
Eramlzn avvelarim aiddir.
2-ci Iasm& kobud va sxematik takilda profil& durmut. korpusu
saEa l6r€f, keqi rasvir edilmiqdir. Onun gitv&si dijrdbucaqh forma-
srnda verilmitdir. Yuxanya qalxms kiqik buynuzlan dxaya mailidir.
QuyruEu sodakdir, laquli vaziyyatdodir. Ayaqlan giiv&sina perpendi-
kulyardr. Rasm, gijriiniir, Eoban tarcfindan l7-19-cu asrlar& hakk
olunmuldur.
24
3'cii rasN kcainin biimamis tasviridir (ayaqiisia- profiltu. korpusu
saga raraf). Burnu kifayat qadar yekadir, buynuzlarr kigik va
qr|ncvridir, irali isiiqametlanib va soffa yuxan qalxrb.
4-cii rasmkiqik bleiilij kegi rasviridir. (uzunluEu 11 s4 hiindiirliiyii
5-ci rasmda manil ayaq iista, profilde. korpusu saEa taraf tasvir
ed;lni$dir. Gi.inan etrnak olar ki, heyvin naya isa qulaq asr- Onun
uzunluEu 80 sm, hiindiidnyii 75 sn dir. Boynu yoEundur, bir az
qaldr mridr, Eiyintorinin iistiinda siiynn var. Batr kilikdt, gitzlari va
aEzrmn kesiyi verilib. Bijyiik b daqh buynrzla anfasda giistarilib.
Gijvd.si orrada yrgrlmtdu, sarlrs' dayinnidn. QuyruEu giid.kdn, bir
az qaldrrlnntdrr. Dal ayaqlarn topuqlafl va qabaq ayaqlanr dizlari
aydm goriinijr. Drl ryaqlarn qurtaracaqlafl qovsvari birleidirilniidir.
Dotii revar surctda ir3li e rb. Heyvamn fiquru real qurulmutdur.
bad€n qurulutu mijlarasibdir. E.a. 2 ci minilliyin ilk €srlarina aiddir.
6.r rrsm'li ehrimal d. htkrn fomr{nd. bi' qlrgu oitr:iriik. Iki
hissadan ibdrcrdir - qlsa dnz xatla birlaidirilmii diizgiin olmayan
dairadan va da$an, yaxud kotiikdan.
7-ci rasm& qrgan keginin sxemaiik iosviri verilniqdir. Heyvanm
gdvdasi ortada Eox yrErlm$, daralmsdrr. Qabaq hissa arxa his$dan
daha bdyi.ikdiir, azamallidir, BoyDu qrsadrr, bir az qaldrrln{dr, brir
kiqikdir va bumu yoxdur. Buynuzlan bir birirdon xralanan iki q,l,nc
vari xat&n ibrraldir. Yuxaflda haqqnda dan$rEnnz rasn arc risb€-
ran bu rcsm ayaqlan yuxnn gevrilnisdir, ola bil6r rassan iildiiriilmiil
ke9inin rasvirini vennaya Eah r$drr- Orrr asrlorin ilk ditvrlarina
aiddir.
S-ci rasmda kegi qox baynEr tasvir edilnigdir. O ahasia qa9r9da.
profilda korp[su saEa taraf gijstarilmi$ir. HeyvdDm qirru yek€dir v.
ortada laquli x€da bdltinmiigdiir. Batr va boynu ifada olunmaylb
Qcjvsvari, yux|rr qaldrdmrg va uclar belina tarafayilmt iri buynuzlnn
d6qiq giistarilmj$ir. Budu bucaq alrndadr. Quyruq qrsadr, yuxafl
qaLdrr mr,sdrr. Rasm daha qadirn rcsnli yams ama slilinda yerina yeti
rilnisdir. E.a. l-ci ninill;yin son asrlarina aiddir.
 g-curcsmdantjvii nrnlalurnheyvan t€svirind.n ib Ftdir. Ayaq iists,
profilda. korpusu saga t6r6f tesvir olunmridur- Cdvdasi ortada na
zilm4dir. BoyDu qrsa, yoEun. ba$ kiaikdir. Qulaqlan va quyruEu sts-
larilmayib. Ayaqlan gitv&sin€ perpendikulyardr. Ort,r €sLl€rc aiddir.
10-cu. ll'ci va 12'ci rasnla. Az6rbaycltun miixblif rayonl.rflndn
oynamaq iigiin mzor& tutulnlus stoliistn ripli kiEik oyuqlardan
ibaratdir. Qobusianda onlar iDdi da v,lrdr, u$qhrv. cavmln rr,rs,nda
seDii YaY mDdr.
2-ci qrupa aid r.smlar bir q.doL a$aErda yerl.tir va 17 rasvirdan
ibaradir- 13 cii rasm real stiitu kegi lasviridir. Ayaq iista, profilda
korpusu saEa rar3f q€kilmitdir. Bair kifikdir va boynu uzadrlm$du.
Buynuzlai 9ox d{ uzun deyil. amma q rncvaridir. Gijvdasi nazikdi.
Budu bucaq ahndadr. QuyrLrEu q,sadr, $tquli v.ziyyardadir. Ayaqlar
gitvdasina perpendikulyardr. Orta asrlarin ilk dovrlarila aiddir.
14 cij rcsm kobud g€kilmi9 keei iasviridir. Fiqur (ayaq ijsra.
profil&, korpusu saEa taraf) tahrifolunmu$dtrr. Gdvdasi h6cnlidir, drl
tarofi qabaq l€r3findan eox iridir. Boynu va bair dolarirqdr, burnu heE
grtrnnmiir. Buynuzlan qlsa v6 qrlrncvridir, bir az geriyo oyilmildir.
Budu bucaq .rltrndadrr. Git&k quyruEu taquli vaziyyotda dunnuidur.
Onunla yanasr bir gapi9 r.snri d€ vddr (15 ci rasm). Boynu qNa,
yoEun. ba9lkigik, uzunsov buruDludul Kigikqrlncvari buynuzlarl var
va belina rarafayilib. Budu dayinnidir. QuyruEu gijdak va Fqulidir.
16-cr rosn srilla$dirilmi$ adam (?) rasviridir. Dairavi basmm
ortasnda bir birinin iistih& 6 niiqta vardr. Ola bilar bLnlJrh gijzlari,
a!'z € burun isarolanrni$ir. Boyun g,rquli xada ifada olunmusdur.
Gdvdasia,saEr brafi iEariye balrq dirrdbucaqlr formasrndadr, - bununla
alt al-ayaq ifada olunmusdur. alleri boyunun ortasndan Fkilmis qrsa
ijftiqi xatlarla ifa& olunmurdur.
R6srn, gitriinijr, qoban tarafindan l8 19 cu asrlard3 qakilni$dir
l7-ci rasm bzan tarnqa hesab edilen siillatdirilm\ sxematik adan
tasviridir. Konfiqurasiyasma gitra Yazrhlapenin Frq tarafirda h3kk
edilmi$ adam tasvirinin xanrladr. Yalnz qrsa (demak olar ifada
olunmamrgdrr) aEaE, qunaracaqlin ve ddr.nin (ba$r) ortasmdakr
Dijqta&n ibarctdir. 9-10-cu asrlor3 aiddir.
ci rasm haraketda olan keginin tasviLidir. Profilda va koryusu
18
saBadr. Qarnmrn rlt hissosi gdsrarilmayib. Boynu qrsadr. AErlNl
alrh ki9ik bair var. Buynuzu oaa ijlgiiliidiir va qrlmcvaridir. geriya
mailidir. QuyruEu siidekdir. qddrfllm,$d,r. l5-17-ci asrLorc aiddir.
l9-cu rasm harakatda olan keE'nin real tasviridir (profil&,
korpusu saga taraf). Boynu qrsadr, kigik ba$la rrtumlanr. Bijyiik
qrLlncvari buynuzlan var. uclan geriya t€r€f ayilmitdir. Budu bucaq
lhrndadrr. Gijdak quyruEu taquli dayanmrtdrr. Bizim eranrn orralatu
na aiddir.
20-ci r€smtu profild€. koQusu srEr la.af. ayaq iisla kegi rasvir
olnumsdur. Govdesi ddrdbucaqh forinasrnda verilmisdir, boynu g0st3-
rjlmayib, burnu Fljnlikla seqilir- Bityiik qdvsvari. buynuzlafl b€lin3 ta
raf mailidir. Budu bucaq rlmdadr. QuyruEu gijdakdn. aaquli dayarub.
Rasm gitihii. goban rarafindan 17- I s-ci esrlarda hakk o]!u nu$ur.
21 ci r€sn1 ayaq iista. profil&. korpusu saEa taraf k€9inin kobrd ras-
viridn. Gdvdasi uzunsovdur. boynu gitrs€Dmir. bd,sr rydrn ifa& olun-
mayrb. Buynuzlan qitvsvaridn. bf az qaldrnlnxsdrl Onbasr (budu)
dayirmidir. Quyqgu sdd.kdir, $tquli durmusdur. l8- l9-cu asrlaF aiddir.
22-ci rasmda profilda, korpLtsu saE.r rar€f - otlayan keEi hakk
olunmu,sdur. Gitvdasi q,sa, boynu nazik. basr kiqikdn, burnu r$Er
isriqama 3nib, nEzr alrqdrr. Kiqik. qrlmcvari buyn!,zl vllr. QnyruE
'
gddakdi., $quli dayamb. Rasn orta asrlara aiddir.
23 cii rosmda ytingijl qagrqda kegi tasviri verilmitdir- Profilda,
korpusu saEa rarcfdir. Giivdasi hacn idir, boynu qrsr vo yolundur,
ijfiiqi vaziyyarda durur Balr yaxir fonnak$drnhb, xEzr afrqdr.
Buynuzldrr bitytik va qrlrncvaridir. uclafl geriya ayilib. Budu bucaq
altrndadrr. QuyruEu qrsadrr va gox yoEundur. Giivdasi orr.rdan $aquli
xatla k€silmitdir. E.a. I ci tuinilliyin ortal:lrtna aiddir.
24 cii rasrnda ayaq iisb. profilda. koryusu srEa ta€f kefi tasvir
edilrnitdir. Gijvdasi darirlml! vaziyyat&dir. inca va qrsa boynu var.
bumu.riaErya buraxrhb. aEzt aqrqdr. Buynuzlan qr|ncvaridi.ve uclnrl
25
ayilmis va geriya istiqamarlannigdjr. Onbasr dayirmidir. quyruEu
gttdakdir. Dal ayaqlarrndan biri hrga ila qurtarr. E.a. l-ci minilliyin
ortal!.nna aiddir.
25-ci rasmda ayaq iislo. profil&. korpusu saEa i6raf olan, orrada
qamt qox yrErlmt! kegi tasviridir. Gijvdasinin qabaq hissasi arxa
hislasindan xeyligeni$di.- Boynu inca va q6adr, bumu aEag olan bagr
ki9ikdir, yaxgr formaladr mEdr.
Buynuzlrn iri va qdmcvaridir, hiirdijr uclan b€lina taraf
syilmisdir. Ombasr bucaq altrndadu. QuyruEu gitdak va yoEundur.
taquli vaziyyatdadir. Ayaqlan a$aEl qitvsla birlaldirilmitdir. E.a. I -ci
minilliyin ortalanoa aiddir.
26'cr rasm korpusu saga, profilda, ayaqiisto kegi tasviridir. Buynuz,
lan orta itlqiiliidiir, qdrncvffidir va uc1afl belina taraiayilmigdir. Quy-
ruEu qlsadr, bir qador qaldrrlmr$drr. E.a. l-ci minilliyin ortalanna
aiddir.
27-ci r6smd€ qox kiqik ijlenlii. (uzuntulu 8 srn, hijndijrltiyii 4 sn)
otlayan ke9i tasvir edilmiqdir. Ola bilsin goban tarafindan h3kk
olunmuidur.
Qadim rcsmlari yamsrlama kimi. otlayan keqi (ayaq iista, profilda,
korpusu sola t6r0 28 ci rasm& tasvir olunmugdur. Tosvir sxema-
tikdir. gitvdasi &rdr, onada Fquli xatla kasilmigir. Boynu qrsadr,
kigik ba9r var, bumu ataEr sallanrb, aEzl a9qdr. Qrhncvari buynuzlarr
bir az qaldrr m$dr va uclm ger;ya ayilmiidir. QuyruEu sit&k va
yoEundur. gaquli durrnu$dur. Ayaqlar nisbten uzundur. Eramzm
batlanErcma aiddir.
29-cu r6sm real qurulu$da keEi fiqurunun tasviridir. (ayaq iisra,
profilda. korpusu saEa). Citv&sinin qabaq hissasi onada Fquli xaila
kasilmisdir. Boynu qNa. kirik. yaxqr formalalm$ batla bitir, bumu
iraliya istiqamoll€nib. Buynuzlafl q mcvaridir va uclan geriy6 ayilib.
Ombasr bucaq alnndadr. QuyruEu s0d6k va yoEundur, $quli
veziyyatdadir. Dal ayaqlafl orakda qajvsls birla$irmi#ir. E.a. l-ci
rninilliyin ortalarma aiddir.
3 -c n q ru p a aid rasnlar 2 ci qrupdan solda v. a$Erda yerlatnlak-
la 8 Esmdan ibarardir.
26
30-cu rasnda profil&. korpusu saEa qaf.rn ar lasvir olunmn$dur.
Olgiitari: uzunluAu - 110 sm, hilndurliiyii - 100 sln Heyvanrn fiquru
real nslubdadr. b€daD qurulu$u miitanasiMir, dinamikas yaxlr veril-
mildn. Qaml y'Ecamd'r, gov&si ortada daralm{dr va Saqul;xalla k6-
siln\dir. Qamotli boynu kigik batla iamarnlanr. Gdzlari va aEz,nrn
kasiyi gitslarilib, qulaqlm yoxdur DtitU enlidir, ravan suFt& irali
Elxrb. Saln dayirmidir. bir az qaldurlmqdr. Qulrugu iifiiqii vazi]ryat-
dadirki, bu daqar\m siiFtli olduEunu gijstarir. Dal ayaqlannn topuq-
lan va qabaq ayaqlarnn dizlari gitriiniir. Atm aEzrnda yijyoninin cilo
vu nazar€ 9arpr. E.a. l-ci miniliyin ilk 6srl6ri jla tarixl€nir.
31-ci rcsm diirdbucaql sng va sollercflordan novlu fal.rlardr. Gd
riiniir yrED sullltnrn yrErlmasr tiqtin n6z6rda tutulmu$ur. Metal alall€
18 t9 cu.srlad. hakk otunmu9udur.
32-ci rasm profilda durmut vaziyyatda, korpusu sa!a, ke9inin kjtik
r6sviidi.- Otu esrlara aiddir.
33-cii r6sn1 ballmn Saquti xa(in yuxan hissasinda igarisinda drl
olrn ilgrtddn git'tindiiyii kimi sapandrn rrsviridir.
Analogiyasr olmadrEna Cijra hall olunma tirixini mii€yyan ehak
garindir.
34-cti r.smda ayaq iista, profil&, korpus[ snEa raraf kcA; rosvir
olunmutdur. Badan quruluiunun mntanas;bliyi yaxtr gitzlanilib. Buy-
nuzlan biiyijk, qiivsvari. dik, uclur dala istiqamatlarunisdn. Onbasr
bucaq altmdadr. Qrsa quyruEu, taquli vaziyyatdadir. Eramzm hiidud-
Iarna aiddk.
35-ci r3sm bir-birirc yaxn 2 naili novqadan ibarctdir. Altdakr
novfa 4 kigik oyuEu (falant birlatdirir. Bu oyuqlar yagrt sulann, yrE-
maq iiqiindiir.
36-cr rasm bn-birina ya{n 3 piyala fonnah Qaladan. 9 oyuqdan va
iki piyal€formalr gala birlsgdiran novgadan ib3€tdn. Bunlar yaEr$
sulafl toplamaq nqiin istifada olunmuidur.
37-ci rasm yena da profilda, korpusu saga qagan at rasvirindan
ibffatdir. Bu rosn1 Yz rt6pa qaya lasvirlari kornpleksinda an yrxtr
a$rlordan biridir. Arrn fiquru hamahangdir. badoDin mtjr3nrisibliyi ala
verilmilsdir. Atln q.mr bir qadar yrEcatrdrr. Nafis boyun kilik batla
txnrttrnlanr, aEzr aS rmidr. qulaqla gttdakdir, taquli voziyyatdir.
Dnli dijsn ravan surat& irali 9mr. Dal ayaqlannn ropuqlan va qabaq
lyaqlarmrn dizlarinin elxtnntafl aydrn g6riinnr. SaEflsr dayirmidir.
QuyruEu aEca qaldr rb va ufiiqi vaziyyatda saxlan rb. E.a. 2-l-ci
minilliklarini hndudlafl na aiddir.
4-cii qrupun rasmlari dern sathinin c€nub hiss3sinh atrENrnda
yerlatir va ibarardir.
13 rcsmdan
38-ci r€sn profilda dayanan, korpusu saEa keei tasviridir. Badan
qtrrulutu miiranasiklir, gdvdasi hacml; boynu qlsa va yoEundur.
iizarnr& budu aialr boytik baq durur. Buynuzlan qttvsvdridn, az qal-
d,nhb va geriya istiqamatlanib. ornbasr denak olar dayirmidir. Quy-
mEtr gitdakdir lakin dik dayanrb. Ayaqlafl gdvd.sjna perpeDdikulyar
drr. E.o. l-ci minilliyin ortdlarxn aiddir.
39-cu rcsm bitrnoyib keEin'n yalmz gtivdasinin. bagrnrn va
buynuzlannm bir pareasr h6kk olunmugur.
40-ci rasmda iki doyiigan keEinin lasviridir. Keeilar iiz-iiza dal
ryaqlan ijstiin6 durmu;lar (40-fl r6sm). Kegilarn fiqurlao bacalqlr
cllar brafindan yerino yetirilib. bad6n q rulr$larrnrn mnbnasibliyi
giizl.nilib. Rasmi e.a. 2 ci minilliyi ilk asrlerino aid edil6 bilar.
41-ci rasm& profilda, korpusu saEagedan naral hakkolunmuqdur.
Covtusi hacmlidir. qabaq hissasi arxa hissaya nisbaian tutumludur.
Bdynu bir q€dar qaldrrhb, kiit burunlu kiqik balr var. Buynuzlafl
qaldr rb va yaba kimi verilib, grxmr arl sola terefdir. QuyruEu
q6adr, bir az qaldr rb. 8.6- 1 ci asrlaF aiddir.
42-ci rasmda gitvdasi uzrdrlrn\ maral tasvir olunmuidur (ayaq
iista, profilde, korpusu saEa). Boyunu irali uzadrlb va kitik basla
qurtanr. Buynuzlar yaba formalrdr. qxmtrlan dik durub. Ayaqlan
giivdasina perpendikulyndr. Gitvda va boynun a$aEr hissasi $quli
xollarla kasilmiqdir. E.€. l-ci mirilliyin oftaluna aiddir-
43-cii rasnda ayaq ijsta, profil&. korpusu saEa ndvii namalun
heyvan. ola bilar at ya\ud anrilop tasvir olunur. Oxsayrr, heyvan naye
isa qulaq asr. Boynu Eox uzunLrdur, yuxirr qaldrr rb va aEz agrq kifik
baila qunarr. Gijdak, Saqrli dry.rnm4 buynuzlal vardu. Belinin xafti
bir az mailidir, sonra iiftqi saxlannxri quyruEa keqn. Qabaq ayqlan
dal ayaqlannd.n uzundur. E.a. 2-ci minilliyin son €srlarina rarixlanir.
44 cii rosmda keqi sxemalik bsvir olunur. 17- 1 S-ci asrlara aiddir.
45 ci rasm atlnn tasvirinidan ibar3tdir. harn da burada ar 30 cu
rasrndaki ada analogiya taskil edir. At siirotla qaedrEr vaziyyatda.
profilda gitst€rilib. Heyvannx qulaqlan verilmayib. Adr, goriiniir,
sonm h3kk olunur. Onun allari yoxdur, ayaqlan anngovdasindan 4aEr
sallanrb. Rasmi e.€. I ci m'nilliyin ilk asrlarina aid emak olar.
46-cr rasmda kobud v. tatuifolunmut ayaq nsta profilda kefi iasvjr
edilib. Buynuzh.r dib&D bir xatla birla$irilib. Ombasr bucaq
alt'ndadr. QuyruEu tatin seqilir. l7-l8,ci asrlar& Eoban rarafindon
eakilmiidir. Ayaq i.isla, profilda, korpusu saEa ke9i tasvii 47Nrli
rcslndir. Govdasi monolirdir. ortada bir,rz yrE'hb. Boynun kieik
donqar vardr. Batr ydxtr fornaya salrnmrgdrr. Qrhncvari buynuzlan
yuxan qrlxrb, sonra geriya ayilib. Ombasr &yirmidir quyruEu
gddakdir. bir tlz qaldrrhb. E.a. 2-ci minilliyin ortalarna aiddir.
48-cr r6srn dahaq6din r€sm yamsrlanasrdrr. ksmda keei profilda,
ayaq iisla, korpusu saEa hakk edilib- Boynu nazikdir, bir az qaldlrllb.
Gijvdasi hacrnli va donqarvaridir. Ba$r kigikdir, burnu iraliya
istiqamatlanib. Bitynk, dalEavari buynuzlafl var, uclai geriya ayilib.
ombasr bucaq alhndadr. QuyruEu gidak va qarmaq formasndad,r,
ucu belino brcf istiqamallanib. Ayaqlafl bdanina perpendikulyardr
v6 haqallrrla qurtdnr. E.a. l-ci minilliyin ortalarma aiddir.
49 cu rasm bundan qabaqkr rasn kimi yams amadr. Keqinin
gttvdasi iridir ve $aquli xatla seginnir. Bafl balacadrr qijvsvnri belina
t6raf ayilib. Gbdek quyruEu bir az qaldlrllb. Ayaqlar gdvdaya
perpendikuly drr va ,$aErda haqalarla qurtarn E.a. l-ci minjlliyin
onalarna aiddir.
50-ci r3sm ayaq iista, profilda, korpusu saEa kegi tasviridir. Belinin
xatti diizdiir qamr yrEcamdrr. Gitvd€si $aquli xada kasilmiidir. Boynu
qrsa va nazikdir. KiAik itlAiitii. q mcvdri buynuzlan var, uclafl seriya
21
eyilib. ODrbr doyimidir. Clijd.k. birnz q. dlrrl !qLryrulLr v:r. Br
rssn ara raqlid kimi. e-a. I ci mirilliyin odatarlna aiddir.
DAg N:14
Pirnmida fomral kigik da$r. (120x150 sn). l3 N:-li dq,n gardx
lrnrn rlnndadr. goriinijr ora adrnnar rarafird€n gevrilnildir. Ondrn
yuxan hissasi qopDruiur v€ indi yanrndadrr. Yanraraflari. xtisLrsile ca-
nrb hissasi. Kegmi$a qalannn! tonqaldan qmnlzrnrd rengdadir. Dn-
9rn yan tar.flariniD salhinde v. iist hiss€sintu heyvanlarr! va adarnlann
24 kontur v6 silLretl.ri vo rnnxt3lif nitanlar hakk olunmuidur.
(Onlardan 10-cu rasm vc 24 cii rasn ar da$ln sathinin yuxafl qurtara,
caE'nda va onun Sinril $arq qrrrEuda heyvan brElanraq ncijn
deqikla.dir).
Srda vi sxeDratik yerina yetirilnig l-ci l;sm dunnuq vsziyyarda
(profilde. korpusu soh) keEinin tasvirjdn. Cijvdasi bynk va aErFki
lidir. Burnu Eox yrErlmr$r. Boyun sitslarilm.mi$ir. Bijyiik qdvsvari
buynuzlan biraz qnldrr mr$ va nclan geriya ayilmi$dir. Ombasr bucaq
alrrndadr. Gaj&k quyruEu qamaq fommsrndldr. qaldnlnltt va ucr
belina isriqarn.tlaDdidlmiFir. Ayaqlan gajv&ya perp€ndikulyardir -
qabaq ayaqlan qnrrrracaqda birlasdirjlmisdir. Rasm, ehtimal ki. l8-19-
cu asrlartu qoban tarrfind.n yerina yetirilmiidir.
2-ci r€sm getun kefinin profilda rahrifolunmu$ losviridir. Gdvdasi
daralmrsdr. Boyun qrsadtr, bir rz qaldrnlnnidr, maili ynD-lnllca
.yilmb paralel buynuzlu v6 blt!, ki9ikdi.. Onrbasr brlacxdr. QL,yruq
gddak v3 qarmaq formalrdrr, ucu belina taraf. Gdvdanin arxa
hi*€ende uc a)dq. qrbJq his,a.rndd b r rtJ'l gb'rJril:b. i!. fdr.ir ir.
l8 l9-cu asrlarda loban ra€findan yerina yetirihni$dir-
3-cn rasmda ayaq ijst€, p.ofilda, ddrdbucaqh lonnasrDda. korpusu
saEa olan ke9inin gdvdasi verilmilsdir. Boyun sdstarilmayib, bar kigik
defisla aynhb. Orta dlqiil[ t]uynuzlar qitvsvaridir. bir az qaldfllib va
arxaya mriltidir v. uclafl ata! eox ayilmi$ir. Omba bucaq altrndadr.
Q yruq gitdakdir. qarmaq lbmalrdr.. bir az qaldr hb va ucu belina ra
28
a raf teraf istiqarnatlandirilib. Ayaql gttvdaya perpendikulyardrr.
Goliiniir. 18-19'cu osrlarda Eoban larafindoD yerim yetirillnildir.
Nanalum novlii heyvan 4'cij r€smda lasvir edilmiqdir. Kobud.
dem€k olar xarti ye.in€ yelirilib.
Gijv&si dar dijrdbucaql fonnasmdadrr. Boynu uzundur. irali
uzadrlmrtdr, iisflina agaEr sallanmq burunlu baqr durur. Balr iizarindo
miixlalif uzunluqda iki yiba obrazlr defis var. ola bi16r, bLrnhr
buynuzlardr. Quyrulu godakdir. iifiiqi v.ziyyatd€dir. Dal ayaqlan
qabaq ayaqlarndan qrsadr va gijvtuya perp€ndikulyardr. Rasm 17
l8-ci asriartu eoban brafindan yerina yetirilnlitdir.
6'cr rasnl duran (qL,l,rq rsaD?) mrml,n prcfilda. korpusu sala tiraf
kieik siluet tasviridir (profilda. korpusu solx). Qamr yrlcandrL. boy'ur
yuxrrr qrldrnlb, aEzr rqrq kigik balllt biri., bir az qlldrnlnlri buynuz-
lafl $xalidir va bir az qaldrrlrb. Omba bucaq alrndndr. Quyruq
gijdakdir. Qabaq ayaqlanndan bid sonda haaalrdrr. Ernnnzrn biu
lanErcma aiddir.
7 ci rcsn a prolilda. koQusr sai.r ra.af kegi t.svir olunnlL$ur.
Citvdasi h.cmlidn. Qann y'lc.tmdtr. Bltr yuDrurt{vrridir. Burnun
ucund.r qiivsv.rri qrldrilmq. ucu bela qox ayilmi! buynuz var. Ddhr
qadim keei resml€ri ijslubunda hakk edilmi,sdir. Erumrzrn awalarine
aiddir
I-ci. 9'cu va ll ci rasNlar kult xxmklerli kompozisiya teikil
edirlori,rlx bilor. Giinata ibirdot edsn kahin iasvir olunnmtdur. K{hinnr
boyu barab.rlikda va dirsoklordon q.rtlrnmr$. br n.rql alannnt.
yuxad qrhdrnlnrt allarla hakk edilrnigdir. Uzun. belinda q{yrtla
yrErlnrg geyimina baxmayaraq. kili cinsi atamali gitsrarilmi!ir. Bltr
kigik vadayirnridir. B.r$rndn gdrtinr, lalaklardan bazak v{rdrr. Ayaqlan
diiz. pancalori qabrE.rdrr.
8 ci rosnd. otrrfn yayrlan. 6 $tinl Giin6t. 9 cr r.snrda isa d.ir.ya
ahnmr; radius istiqanarli ijiialan olan Gnnat tasvir olunmuidur.
(ikincisi, ola bilar, bir qadar sonra hekk edilnj$ir.)
Kahi r geyinnr. va rasmlarjn hakkedilma lexnikasrr:r gijra
konrpozisiyamn rarixini e.a. 1-ci minilliyin on.rlrrm.r rid crrnDk olrr.
 12-ci rasm h.rakotda ( profil&, korpusu sola rarcf) olan maraln
kjqik siluet tesviridir. Sanki, heyvan geriya ba{r. Qabaq l s$da govda
enlidir. fiyinlarin iistiinda kigik donqar vardrr. Bunu yrg mrqdr.
Boyun yuxan qaldnlmD kiEik ba a quna.[. Buynuz]ar Saxalidir
p€rspektivd€ gitstarilm\dir- Omba dayinnidir, gijdak quyruq bir az
qaldr rb- E.a. l-ci minilliyin ortalarna aiddir.
l3-cii rasm kegi tasviridir (ayaq iisra, profilda, korpusu saEa rar€f)
Covda arxa tarcfda qabaq hissaya nisbaran enlidir. Bet xarrinin kigik
eaikakliyi vardrr. Boyun +sadrr, bir az qaldnlmqdu vo kigik dairovi
batla va kijt burunia qufanr. Ona itlfiilii qiivsvari buynuzlar yuxarr
qalxrb va uclafi belina eyilib. Ombasr bucaq alundadu. Quyrugu
gitdakdir, iifiiqi durub. Ayaqlar gitvdaya perpendikulyardr, dai
.tylqlar qitvsla birlalsdirilmildir. E.kan orta asrloro addir-
Fomasma gora kamarin dordbucaqh formah, orrada dilciyi olan
ioqqasma ox$yan ramqa l4,crj rcsnda hakk olunub. ofla asrlsr
diivrtina aiddir.
l5-ci rasmda keEi tasvni (ayaq ijsra. profilda, korpusu saEa tarat
bacarqsrz yerim yetirilmigdir. cdvda dar va donqr.rhdr. Boyun va ba$
biiriivdiir. B uynuzlar kiqikdir. yux,fr qalxrb va geriyamailidir. Ombasr
dayirmidir. QuyrEu qarmaq formahd,r, ucu bela ayilm\dir. Rasm.
gijriiniir, I 9 cu asrda goban larafindan h6kk editmiglr.
16-cr r.sm& & ke9inin rasviri tahrif edilmi$dir. Heyvann fiquru
ayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf giistorilmitdir. Citvtu uza-
d m$dr va nrzikdir. Ba! gdvd€nin qabaq hissas;nin davamrdr. Kigik
qdvsvari buynuzlan bir az qaldrnlmE va uclan geriys istiqamatlanib.
Omba dayirmidir. Quyruq gdsrarilmayib. Rasm enli aEzt (balta tipti)
melal al3tla clz mrsdr. 18-19-cu asrlaF aiddir.
17-ci rasm sxematil, ayaq iisra. profilda, korpusu sala bhrif
olunmuq kefi tasviidir. Gitvda danrlmqdr, arxa rarefi nazikla|mitdir.
Boyun nazik va qlsadr, yununavari ba$la qurtanr. Qrsa va uzun
buynuzlan Eangal formaLdr. QuyruEu gitsrarilmayib. Ayaqlar
gtjvdoya perpendikulyardrr. l8-19-cu osrlara aiddir.
l8-ci rasm keginin ayaq ijst6, profilda. korpusu sola rahrif olunmul
tasviridir. Gtjvdasi uzunsovdur. Bolou, demak olar ki, giisrarilmeyib.
Ba9 kiqik iaquli defis ila verilmi,sdir, tisitin& paralel x.tlar Fklinda
ki9ik. q,hncvlrri buynuzlafl yiik$lir. qurtaracaqda uclarr. birla$irilib
Omba dayirmidi- QuyruEu siislarilmaniidir. Ayaqlar gttvdaya
perpendikulyardrr. R6sm enli aErzh (balta tipli) iti alalla hakk
olunmu$ur. 18 19 cu asrl€ra aiddir.
Keqinin ba:qa bhrif olunmq tasvid (ayaq iisr3, profild3, korpusu
sola) 19 cu rasmdadir. Gitvdanin qabaq hissasi, boyun. bal va qabaq
tryaqlar aFErda qdvsla birlatdirilmit dizina giir6 bir tam tatkil edir.
Gdvda otada uclan heyvann konxnndan kanara Etxan $quli xada
kasilni$dir. Buynuzlafl kiEik va qrlrncvaridir. bir az qaldrnlmL! va
uclar geriya yitneldilmi$ir. Onbasl bucaq altrndad,r. QuyruEu
gtjdakdir, Saquli yerlasdirilmi$dir, onun ucu azca bela syilmisdi. l8
l9-cu asrlara aiddir.
20-ci Fsmda allarini giiya qaldmts adam tasviri verilmi$ir.
Beliodan ynxan b&ni eroziyadan daErlmLadr. Ollari dimaklarda
qatlanmr$dr. hom da sol ali saE alin&n uzundur. Bat va boyun tam
I69kil edir, diz&n aSaF duran palir gitstaritmi$dir. Ayaqlar eiyin
brabrinda arah qoyulmu$ur. Eraman hiidudlartna aiddir.
Qaldnlmrs allari ila boyu barabrinda duran adam 2l-ci rasmds
tasvir edilmitdir. BaS gitstaritms,vib. ayaqlar, demak olar ki, birlolmiQ-
dir, pancalari qoyulnusdur. Bu rasm e.6. l-ci minilliF aiddir.
22-ci rcsm keqi tasviridir. Heyvamn fiquru ayaqiisra, profilda. kor
pusu, saEa diiz yerina yetirilmi$ir. Gtjv& ortadan iaq li xatla kasil
mi$ir Boyun qabaEa danrlmr$r va kijr burur u kiqik baqla qurtanr.
Buynuzlar qi,vsvaridir. bir az qaldr m$ va uclan bet xafti ila birles
dirilm\dir. Ombasr. dem.k olar ki, dayirmidn. Q yruEu giidak, qa.
maq formaldu, qaquli dayanr, qurtaracaEr beliDa ybnalmigdir. Ayaq'
lafl gtjvdaya perpendikulyardrr. E.a. 1-ci minilliyin o.Iaiarma aiddir.
23 cii rasm boy barabarinda duran adam tasviridir. Yuxarr
qaldnlmr$ va dirsaklardan qatlanmE allari ila batr iizarin& na iso bir
atya. ola bilar. gomaq, q rnc, yaxud niza rrrr b. E.a. l-ci minilliyin
ortalanna aiddt.
29

DAq N:24
13 N:-li da$rn 35-40 m Simnl-qarqdo ycrle$ir. Yuxan hiss€si
iigbucalr xatrrladan bdyiik qayadan ibarardi..
$aquli dayanmD timal-rtarq brafi qaya p Erlan ila qalamb. Dalm iis(
q mcnda azca q3rb3 maili meydangada beyv,rn. o cijnJodan siluet m:ual
i.svirl€ri ll3kk olunmu$dur. Datm q€rb €rayinda bijyrii iist3 hamar $thi
iistinda heyvan r.svirl€ri h.kk edilmit h$qa bitynk qaya paryae yerlagib.
Hansr dov.da isa $quli dayanan da$ uzrnmrls dairn 0stiina
y,xrlmrtdr va onun eoxlu rasmlarj baplanrb. onla.drn yalmz iki
heyvar tasviri vo bir piy,rla formalr a.rla qeyd eh.k mnmkih olub.
$iquli dayanan dasrn qrhncmda hakk edilm4 rasmlor isa onllll a$Er
(qarb) yan hissasina dtjtiib. Buftda 4 t3svir mibyyan edilniidir.
l-ci r€stn profiitu. korp srr sdE.r rerof dumn, sanki nays isa .Lulaq
asan maralrn gdzel siluet tasvnidir. iri eitvdas; jia beia, heyvanm fiquru
nafisdir. Boyun vuqarla azca qaldrdm\dr va kiqik nafis, azca a! ml|
aErzr va iist dodaEr qaldnlmrq baaia tananlanrr (olx bilar, marallarda
krjrsak diivriinij gitsrar3n ttrixdir).
Buynuzlan Eoxtaxalidir, pe6pekrivda gajstarilnitdir. qiyinlarin
tisriinds kigik donqar var ki. br da heyvann dolgunluEunu gtjsr.rir-
Ombasr dayimidir. QuyruEu gddokdir, iiftqi durmurdur. Yaxlr
i$lonmig ayaqlar gijzol yerlaidirihisdir.
Maralrn saciyyavi zahiri gijriinti$iinn, oDun xnsusiyyetlarini
vermaya nail olmut namalun r€ssamn usrrhlr va yiuadrcr bacafllr
aydrn gdriiniir. R6smi qadim dovijn Eedevri hesab ermak ohr. T ixi
e.a. 4-3 -cii minilliyin hildudlaflna:rid edilir.
2-ci resrndo kegi ayaq iisia, profilda, korpusu sola taFf tasvir
edilrni$ir. Azca qaldlfllm$ va qxbrAa da(rlmrr boyun atall salfl r
kiil buruDlu baqla tamanrl.nr.
Buynuzlan qttvsvaridir. uclafl bela yiin€lmisdn. qiyinlarin iistiiRla
kisik donqar nazara qffprr. Omba d.yirnidir. Kigik qrynrEu yuxirn vo
irali yiinalib. Arx.t ayaqlar hngalarla t.rmanlrnr.. qzlblq ayaqlarln aiaEr
30
hissosi da$rn sorlrinin e.oziyrsr ucb.rtrnd.rn qallnayrb. Cdvdo ofiada
darnlnltdrr v6 $qLrli {oLIa kasilmi$ir. Ha in naqsadla dij\sdo va
ktircyin rltrndr nal fomah zatu1ar hakk olunnu$dur- E.a. 3-cil
nlinilliyh ilk asrlorina aiddir.
3 cii r€slll lxrnamlanmayLb. profilda. korpusLr s.rE.t dayanmrt
keqirir boynu. batr va buynuzlan hekk oluntn,ryrb. Alxa tarafinda
ikinci budun xetli gitstarilib. QuyruEu gddakdir va qannaq fonnahdrr,
ucu belr t.€f yttr.imilsdir. Rasn e.a. 3-2-ci mn)illiyin hiidudlarxn
.tiddir.
4 cii rasm allarini yuxafl qaldm Sadamnsxe arik xor i rosviridir.
Boyunu uzLrndur !a gitvdo xattinir davanndr. Kiri cinsi alamati
verilmitdir. Ayrqld qurtrracaqlarda birlagirilmlsdir. E.6. 3 2 ci
miniiliklarnr hiidudlanna .rnldir-
Sonakr iki r.snl 24-cii drlrn alrma bdyrii iist. diitlniit datrn
sathirda ll3kk olunmutdur.
5 ci l"sm,ryaq iisra, profilda, korpusu sola raraf kegiriD real
Ciivtu Ujyiik va kitkdiir. q€tinlikla seeilan donq(lr
iislubd.r rasvir;dir.
boynu qrsadrr, bumu t\aEr sahnrb. Buynuzlafl boyiik ve qijvsv.rridir.
yuxari qaldrllb v3 yartndxiro tcklind. geriya ayilrniqdir, ucian
atalLdrr. Dot ravan surat& irali Crxrr. har iki yrnlru ombasr
gitst3rilmitdir. QuyruEu gidak ve qannaq qakillidir, bir rz qaldrrlmri
v. uclarr bela taraf yitn€ldilmitdir. Ayaqlar hagalarla lrmllmlxnr.. alxa
ayaqlar iso dizd.n yuxarr lsaquli x.tla kasilni5dir. E.a. 3-cii minilliyin
6 cr rasmda tir (olr bila., ir) rasvir olunnutdur. Heyvanrn fiquru
ayaqrisre. profiida. korpusu solll r3r€f verilmisdir. Gitvdanir qabaq his-
sasi d.rha iridir. Boynu yo!undur va Sit burunh kigik batlatanunlnnr.
Qulfttlarl gitsrarilmayib, oh bilirk.silib. Quyrulu uzundur. azca ataEr
srllrnrb vo ucu yLrxrrya qadanrb. Ayaqlar, xiisusile arxa ayllqlarl
nniklatmit p3nca ila bitjr. E.a. 3-cii midlliyin onalannr aiddir- Bu
r;sn n qnrilsrnda dalda piyalavari fonnalr tala qaz,ln14d,r.
Darm yux.ur larafi qarb maili, himar iizliidiir. Bn dx| yrxrldnd,rn
sonra burada ttinc ddvriind€n son ortll .srlrro qodar tesvirlar va
rn iir l.lif iFrclar h6kk olunnu$dur. Cami 24 r asm qeyda almmrtdr: I 2
hcyvln. 2 .rth. I adarn, I ilan. 5 kilaba v€ 2 narnalum fiqur.
l-rp iisrda olan L ci rcsn profilda. korpusu sola raraf ayaq iisl6 keqi
rrs!iridir. Gijvda yek€dir. keei kajk goriiniir. Boynu bityiik va
{k)n(tlrdll. a$lrya ist;qamatlaDmiq darburunlu baqr vardr. Do$ii bir az
ilili arxrb. Bir qad€r qaldr mrq, buynuzlan demak olnr qijvsvar;dir.
\tJrrrl lirrt)aL ucLr vardr. Ombasr &yimridir. Gtttuk quyruEu q.r.mrq
li,rln.lrdrr va rcu belina taraf yijnalmigir. Ayaqlar gdvdaya
t)crNndikulyiJdrr. Rasm daha qadim tasvirlarin laqlididir. E. a. 2-ci
rrinilliyo iriddi..
2 .i rosm I N:-li dqdakr qnu .tntilop lasviri n (l l-ci rasm) kobud
liknfldrl. mnnn iimumi gijriiniilsiina va b.dan qurulutuna gitF bu
he./v.n .tr xatrrladrr. Heyvm asta yeritdc. p.ofildo, korpusu saEa
rinlniLIli$lir. G6!d3 bijyijkdilr. giyinla.inde .lonqar var, brmu yux[r
itrlilrrlrb. bxtr kigikdir. boynu alaEr istiqam€tlanib. Uzun va drlEavari
lttruzlrn il€li isriqxn.tlanib. Omba dayirmidir. Gijd€k quyrulu
iiliiqi dumu$drr. ucu yuxnnya qrldlnlb. Qrbaq ryaqhnnn dnsak va
,hl vrqlrnnn topuq t rnnlan gdstaril,nitdir. Boynunun iisliinda
lilik rirrlcvrri gala hakk olunnugdur. Tarixi e.6. 2 ci tniniuiyin ilk
is irinn lnl cdilir-
l.ii rasrnda aynq iista. profil.ls. korpusu sola tarcf namalum
ririn\srli heyvan rasvir edilmi$d;r. Gitvdasi darlrlnn$ ditrdbucaqlr
l,nrnsrndrdrr. Boynu qrsa va nazikdir, b.rir defisla gijst..ilmi$dir.
(-)rrrrrqv!ri, ucu irali
frxmrt bn buynuzu vcrihni,sdir. Omb! bucaq
irlru(hdr.. Quyrulu gajdakdir, tifiiqi vaziyyardadir- Ayqlrr gijvd.ya
FrPcndik lyrrdr. Rasm, ehlimal kl, awelki r€snrin kobud rakrmdtr-
lidllrznr hii.ludlturna aiddir.
:l cii rJsnF iki paralel novga alava edilmildir. Onl:rrrn qxErd*rsr
bx qrdr. uzuDdur vakiqik piyala formah oyuq ila birl€tir. Gitriiniir, bu
r()v!rl,rr va piyalevari qal.rhr yaEri suyunun toplanmtNr ii9iindijr.
5 ci .rsmd. lir (ayaq iista, profiltu. korpusu sola) fiquru hrkk
,tLrnDrLrtdur. D.l nyaql.rfl bir qadar qatlannn$r. Heyvan tullarnaEa
lr.rr r.sn ,sdr. y:r da yrlmoluraq vaziyy€td.dir. cbvdasi hecmlidir.
qabaq hissasi irxa hissaya nisbalon bityiikdiir. Qarnl yrlrlnl$lrr. B.\r
grtvda ila miiqayi$da lap biiyijkdijr. alzr aErqdrr. qabaq ditl€ri rydrn
gitriiniir. AqaEr 9an€ 9ox iridir. Bnt,nda kiqik qulaqlrl vrr. Quyru!'r
uzundur va ucu lopa riikla tnnanrl:rnrr, iifiiqi vaziyyarded;.
Pancalarinda dmaqlan gdrnnijr - ijqii qabaq ayaqda. iklsi dai .lyaqda.
E.e. 2-ci minilliya aiddir.
Bu da$an a$Elda. onun solunda 6-cr rasm& nanalunr niivlii
heyvan. olo bilar at, tasviri vardr. Fiqura profilda. korpusu sola.
tullalxna pozasnda ya\ud qaqDda yerilmirjdir. Burnu 9ox yLEcanldr,
gdvd6 orr.rd.r $rqul; xalrla kasilm;$d ir- Da$rncroziyrsr ucbatrDdan ba;r
saxlanmayrb. Uzun quyruEu maili xaila verilnl$ir. E.a.2-l-ci
ninilliklarin htidudlarnda gakilnrildir.
7 ci Fsn atlnrD kobud- sxenutik lasviridir. ham da ,t 6vvelki
.asnin yt6ql;di olir.rq sonra hakk olunmu$dr.. Batr 9ox Earinlikla
sezilan idam laquli xatla verilmi$ir, iitu.ti diiz xatlsr lakilda auari
yanldra uzadrlmridr. Orta asrlara aiddir.
8 ci $6kii namalun ndvlti, oh bilor keqi tasviridir. Fiqurda
realistik asasda ayaq ijsla. profilda, koryusu sa_ia tasvir olunnuldur.
Baq av€zina piy:rloformalr qala hakk olunmu$dur. BoyDu bir az
qaldurlnnidr. Omba dayinnidir. Giid.k quyruEu yuxarr qaldlrllmrqdrr.
E.a- 2 I ci ninilliklatu hiidudlanna aiddir.
9-cu rcsmda ilan iasvir olunmugdrr.
10 cu Fsrn ayaq ijsta, profilda. korpusu sola t€rcf. rlanalum novlti
heyvanm. ola bilar bir hajrgiiclii dav€nin kobud. sxemarik tasviridir.
Uzlln boynu kisik batla tanramlinrr, burnu atagr istiqamailanmigir
QuyruEu gddakdir. Ayaqlar qurrar.rcaqdr hrgrhdll. l3 14cii
yiizillikl.r. aiddir.
ll-ci rasm qagan mmalum nitvlii heyvanm. oh bil.r, arrD. yr da
dayqann profilda. korpusu sola tarcl tasviridir. Gdvdanin orrasln.r
qad.r xotl tckilnritdir, onun qurtamcaEmdan dijtla arxanr
$qrli
birla$diran tifiiqi xart da vffdrr.Quyrrlr bir qad.r qaldr lnnsdu,
qulaqlar nazikla$irilib va qabaEa ydnalnitdir- Orr.r osri.r3 aiddir.
12-ci rasn novqn Fklindo sondr lrrFlxDnnt xatdi.. Onun nzun
qurtaracaEr l0 cu rasntu Issvir olunmus heyvanrn boyunDu kasir.
3I
 DaErn sethinin canub hissasinin odasmda yerlalan 13 cij r3sm adr
nrn ketini ovlamasr sahnasinin t€svirindan ibarctdir. Atrn diizbucaqtl
fornal giivdasi qox daraldrlmrgdr, boyun bir qod€r qaldr mr$dr vg
ya\Sr iormala$rrlm4 batla tamamlanr. Qulaqlan ircli taklanmi$dir-
Bumunun qurtaracaEndrn athya xatt (ehtimal ki, cilov) gakilmisdir.
Adamm tosviri eox stillatdnih\dir. Aihmn ayaqlan atm qamrndan
ataErda sallanmqdrr- O, ba$rn$ iistiinda ucu kegiya t6raf ruslanmrg
Keqinin fiquru aun lap qar$rsrnda, profil&, korpusu sala t6raf hokk
edilmiqdir. Buynuzlafl q mcvaridir. QuyruEu gij&k w dikdir. 14-15
asrlara aiddir.
lul-ciirasm ayaq iista durmug keginin profilda rasviridir. Da.rr mr$
gitvdasi ortadan gaquli xalla kasilmisdir. Boyun q$adr, nazik burunlu
kieik basr vardr, buynuzlannm uclan belina r6ref yiin.ln4diL Quyruq
gttd€kdir, $aquli v3ziyyatdodir. Qabaq ayaqlannrn xalti yuxanya braf
davan eldirilnildir ve altdan buynuzla birlaEarak heyvanm boynunu
kasni$ir. Rosrn daha qadin tasvirin yams ama5rdr va eramrzm
avvailarim aiddir.
15-ci r€sm 14 cij rasm&ki keeinin qamr alrnda svasrikrnm rahrif
verili$idir.
l6'cr rasm datn sathinin qarb qraEndadr. Ehtimal ki, dayn i-ist
hissosinda hakk olunmu! an qadim r3smlar&ndir. Ailn tasviri (ayaq
nsta, profilda, korpLrsu saga taraf) 2 N:-li da n 1 l-ci rasminin eynidir.
Fiqura miitanasibliyi va dinarnikliyi ila diqqari c6lb edir. Azca ayilmit
boynunun iistiinda agrEr istiqamatlanmif. itiburunlu va dik vaziyyatdo
qulaql ba$ durur. Dij! enlidir va ravan suFtda ir3li qrxr. SaEfl
dayirmidir. iifiiqi veziyyalinde durmu$ gddak quyruqla tamamlanr.
Arn b€lindan yuxafl qNa iifiiqi xafi g6kilmi$dir, ondan yuxanda kiqik
piyala fonnah Aala qaz medr.
R3sm ditvriiniin an ya,\$r asarlarindandir va Enbhasiz, naturanr
yax$r bilan adam tarafindon yerina yetnihitdir. E.a. 3-2-ci
ninilliklara aiddir.
17 ci rasm "nasx" trifda 6r6bca kirabodir (15 ci rcsm). burada
32
Is-ci Iasm yazrya. yaxud tamqaya oxqar bir \aradn.
19-cu rasn indica haqqlnda danl|drElmlz rasmin azca solundadrr.
Ola bil6r, bn. allarini bll|rn iizarina qaldmD adam fiqurudur. allarin
aralarnda bir nbqta Eakilmi$ir.
Bu tasvira ham tu nasli tamqa. yaxud arcb yazrsmm hissasi kimi da
20 ci rasm ercbca yizrdan solda h3kk olunmuqdur (17-ci rasm).
Nanal n niivlti, tiqayaqh heyvamn xatti Cox sxematik tasviridir.
21-ci rcsm boy b€rabarinda dayanmrq, geyimi dizdon ataEryrqadar
burax mD adamn stillatdirilmis sxemaiik tasviridi.. Allar k€nara
uzadnnx$r. Bafrnda. fikinizca kakilli (?) galma vardrr. l5-16-cr
asrlara aiddir.
22-ci va 23-cii r€snlar adamdan yuxinda v3 aFErda yerlatmii (21-
ci Fkil) qatin oxunan kufi qriftli arab yaz ffrdrr. ola bilar, oDlar "kal '
(erk6k cam19), ya da ''ket" (btiyiik) sitziaridir. Tamqa da hesab edila
bilar. 12-13 osrlara aiddir.
2+cij rasm kefinin buynuzlarDr va gitriinnr, boynunun bir his$sini
ta$kil edan xau;n frrqmendi tasviridir.
DAS N: 2s
I N: ii dajdan qabaqdan meydan9arun Frq qrraEmda biiyrti iista
dntmiit bityiik qaya parqasrdr. 24-cii data si,ykanir. Da$n sathi
hamardr (200x340 sm).
Da9da keqi iasvirlari hakk edilnig va kitik piynle formah ralalar
qaz mrgdr. Sanki kegilor bu grlalann quaEna kasilmak tjfiin
satirilmisdir. Burada €llarini yuxan qaldrmrg (ibadat ed6n?) a&mhr
da tasvir olunmuqdur. Biittin bunlar giiman etmaya inkan verir ki,
da$da h6kk olunrnu$ rasmlor qurban kasna sahmsinin rasviridir va
demali, kult saciyyalidir. Bundan ba$qa, at tasviri va dijzbucaqlr
gargivays salnmq kvadrarcrqlan da var. Datda cani 25 rcsm
qeydiyyara almmr$drr.
 l-ci r3sn boyu braba.liyinda ayaq nsta dumrut va oll€rini goya
qrldmq adamrn siluet tasviridir. Hor alinda ii! aralanm$ bannaq
v.r.drr. Gitv& enli tiyinli va uzun byur u, bagr kigik va yunrudur.
Ayaqlar qiyjn enliyintu aralmrb, Fncalar sola yijnalmigir. KiSi cinsi
olamati qoyulmu$ur.
2-ci resm birinci rasndan soffadr va boyu berabarinda dunnu!,
allarini gitya qaldm$, lakin dirsaklardan qatlanme adam tasviridir.
allarin hrcsinda blrt aralanmlg birrnaq var. citvdo €r i Qiyinli. qrsa
burunlu, yuruu ballrdr. Ayaqlar giyni b3rab3rin&. pancalar miixtalif
isriqamatlardadir. Kili cinsi alamoti vff. Bir olindan hansrsa bir atya.
ola bilar ki, baqrndr kiirc formal alya olan ip. yaxud qayt$
sdhnmr$dr.
3-cii rasrn da boyu brab€rinda adamm siluet tesviridir. Enliliyinli,
qrsa boyunlu, yumru bath gitvdasi var. Allar konnra uzadrlmD va bir
q€dar yuxarr q:rldrrlmDdlr. Barmaqldr yalmz bir alda sijsrarilmigir, o
biri ali yanrndakr keginin quyruEuna taraf uzad rmgdr. Ayaqlar aralr
qoyulmugdur pancalori miixtalif raroflaF yitnaldilmitdir. K\i cinsi
alamati qoyulmuldur.
4-cii rasm ayaq ijsta. profilda, korpusu sola taraf kegi lasviridir.
G0vd6 iri va afu lakilidn. BoyuD bn az irali dartulm$dr va a$Er
sahnmr$ burunla, kiAik batla tamamlnmr. Buynuzlan d;kdir, lakiD
uclarr dasrn sathinin eroziyas ucbahndan silinniidn. Heyvanxr
gdvdasinin arxa tarcfinda adam tasvni var (l-ci rasm).
5-ci rasn da ayaq iista, profil&, korpusu saEa .yilmit keqi
tesviridir. Gijvdanin boyun va batr segilmir. Buynuzlar qlsa va dikdir-
Ayaqlar gitv&sina p€rpendikulyardr.
6 cr rasm be9inci rasmin alnnda yerloqmakla ayaq tisra, profil&,
korpusu sola taFf kegi tasvirindan ibarardir. ctjvdasi nidir. Boynu yo-
Eun, qlsa v6 kiitburu udur. Qttvsvari buyDuzlan bir az qaldnlmrtdr.
Onlarddn birinin ucunda piyala formalr oyuq qazrlmrsdrr. Digarpiyala
formah oyuq heyvanrn burnunun qabaErndadrr. Omba bucaq
alrrndadrr. A) aqlafl gitvdr(inr perpend*rlyardr.
7 ci va 8-ci rasmlar miixtalif enlik& ayri va sonlannda qalalafl olan
novtalardr.
9-cu €sm bu Dovgalddan solda yerlaFn. ayaq ijsia, profiltu.
korp su saEa tar.f. arxa tarafi kasilmig kegi rasviridir. Boy n iroliya
uzadLlrb va kiir burunlr bityiik bath tamanrlanr. Buynuzlafl gotuk va
qitvsvaridir.
cu rasm heyvamn, ola bilsin kefinin qabaq ayaqhnnrn
10
tasvirinin fraqmentidir.
11-ci rasn yuxanda haqqrnda dan$drElmtz novqadansolda yerla$ir
(7-ci rasn . Keeinin fiquru (ayaq iista. profilda, korpusu saEa ta€i)
real qurulutludur. Govda hacmlidir, iri va aEr gakilidir. Bel xatti
batrqdrr. qarn ortadan sallanmrsdr. qiyinla.in iisriinda donqar aydrn
giirnnijr. Boynu qlsadr. BaS kigikdir v6 burnu r-salr yiinalni$n.
Bijyiik qtjvsvari buynulan qox yuxari qaldr ml| va uclafl belina
qatur 6yilmi9d;r. Uzun ayaqlan gbv&ya perpendikulyardr. Keginin
boEaz'nda kiqik piyalafonnahi qala qaz mr$r.
12-ci rasrn bundan awal haqqrnda dan{drEmr rasmin qargrsrnda,
ayaq iisr6, profil&. korpusu saEa taraf at tasvirindan ibarardir. Gdvda
iri rEr qakilidir. Bir qadar qaldr mls yolun boylu va irali irilanmi$
v6
qulaqlan olan kilik ba$ var. Bumu aSaF isdq,rmatlannii, agz'n'n
kasiyi verilmi$ir. Gotuk va yoEun quyruEu bir q6dar qaldr nnidr.
Qabaq ayaqlannda dmaEr aydrn sezilir Qabaq ayaqla. dayinni. snrz
formah qunaracaql novga il6 k6sil'ni$dir. Atn b€lind€ki kilik detalr
ijnijk ya da eul hesab etm€k olar.
l3-cii r6sm ayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf keqinin kobud
rrsviridir. Gdvdr iri t€ aAIr {akilidir. Boynu qr'rdr. BJ} se(ilmir. lri
qitvsvari buynuzla n uclan belina teraf yijnalib. Omba bucaq
altrndadr. Quruq qrsadrr va taquli v6ziyy6ld€dir. Qamrmn altrnda
erkak cinsi alamali gitstarilmi$dir. Dal ayaqlarmn poncalari hagalrdrr.
14cii rasnda real tazda ayaq iista, profilda. korpusu srEa rar.f
keqi fiquru verilmi$dir. citvda iri va aErr gok;lidir. Boynunda donqan
aydm giiriiniir. Batr kigikdir v6 q{tvsvari buynuzlafln qatlanmD uclan
vardr. Budu bucaq altmdadrr- Git&k quyruEunun ucu belina taraf
yijnaldilmisdir. HagaL drrnaqlan olan ayaqlar var.
33
 15-ci r€sm datm sathinda hakk olunnus heyvan tasvirlari ilo bilon
uzun novgadan ibaratdir.
16 cr rasm ayaq iista, profilda. korprsu sola tsraf real tarzda keqi
tasviridir. Cijvda hcmli v3 aErr gakilidir. Qab.rq ayaqlann va batm bir
hissasini l5-ci rcsmdaki novqa kasir. Boyun qisa, bat balacadr.
Buynuzlar ona baiyiikliikdadir, q cvaridir va arxaya yijnalmiidir.
Gdriiniir, keginin ayaqlanna l4-cii rasmdaki keli tasviri bititik
olduEuna gitr3 buynuzlar axm qedar E.kiinayib. Ornbasr dayirmidir.
Gttdak quyruq bucaq allDddrr va bir qadar qaldnlm\dr.
19 c0 rasm qagan keqi tasvirjdir. Heyvan profilda, korpusu saEa
i6raf gitst€rilmitdir. Badanin miiranasibliyi yaxq' giizlanilmi$dir.
Giivdonin qabaq tarafi arxa tarafa nisbatan enlidir. Belinin xatri d.rxa
hissado barrqdr. Boyun qrsadr. BaS aydn giistarilmi$ir, bumu
kiitdiir. Qovsvari buynuzlafl eox hiindnrdiir va arxaya ayilniidir.
Onbasr bucaq almdadr. G6dak quyruEu qarmaq formaldu, bir az
qaldnlmrt va ucu belifla raref ybnaldilmi$dir.
20 ci r"smda bundan qabaqk r6snd6n solda olmaqla ayaq iista,
profilda, korpusu saEn lar€f keqi l6sviri verilmi$dir. Gbvda iri va aEr
gakilidir. Boyun q$a. ktit burunlu basr kigikdir. Qovsvari buynuzlan
yuxafl qalxrb ve birinin ucu baiqa taraf qallamb. Budu bucaq altndadr.
QuyruEu giidokdir va ucu yuxafl ayilib. Boyun iki xatla kosilmiqdir.
2l-ci r3sn profilda, kor?uslt sola, asta ge&n keli tasviridir. Gitvda
onada daralimqdr. Boynu yoEun, bl]$r kigikdir. Citdak buynuzian
arxaya taraf yirmlib. Budu dayirmidir. Gijdak, qarmaqvari quyuEunun
ucu belina lar3f 6yilib.
22 ci rasmda da kegi asta yeris&, profi1d6, korpusu sola t6ref tasvir
edilmitdir. Cijvdasi da rlm4 vaziyyatdodir, belinin xatti diizdUr, qann
yrgcan r. Qrsa boyun y&\$ formaya saLnmr$ ba$la tamamlanr. Kigik
buynuzlan var v6 b€lin€ taraf ayilmisdir. Budu &yirmidir. Gij&k
quyrugunun ucu yuxalya ayilib.
23 cii rosm profilda, korpusu sola taraf, otlayan ke9i t3sviridir.
Gdvdasii h€.mlidir. bir qadar darnlm$ vaziyy6tdadir. Uzun boynu
ata$ ayilib va laquli xatl6 kasilrni$d;r. Batr yrxtr formala$dmlm\dr,
34
bumu aqaErya yitnalmiidi. Qrhncvari. htindtir buynuzlar rrxaya
mailidir. uclar aiab ayilib. Budu dayinnidir va bir az qaldr mt$dr.
Qrsa quyrulu bel xattina paralel qailanrb. Dal ayaqlan qabaq
ayaqlanna nisbat€n uzundur va haEalarla tamamlamr-
24-cii rasrn ayaq iista, profilda, korpusu saEa t6r6f, real nslubda
kegi tasviridir. Gi,vd€si h3cmli v6 aErr qakil'dir. qiyir arinin ns inda
siiyiin aydln setilir. Nazik, qlsa, bir az qaldmlmrt boynu, kiqik basr
var. Budu bucaq altrndadrr.Hiindiir, q mcvari buynuzlurnn uclan
arxaya qatlamb, gtjdak quyrulunun ucu belina tarcf ayilmii
vaziyyatdadir. Qabaq ayaqlafl hacalarla tamamlanrr.
25-ci rasm 24 (4x6) kvadrat xanah. yerli ehali iFrisinda "ddma-
dama' adlanan oyun taxtasnn Fsmdir.
Bumda rczardan keqirilan biitnn bsvirlarin an qadimi 4-cii, 6-cr, 9 cu,
ll-ci. 14 ci, 18 ci, t9 cu va 24 cii r6sn{erdn. Ehtimal ki, onlar e.3. lI
minilliyin ortalannda hakk olunrnugdur. U9 k\inin sil e! tasvirlari (l-ci,
2-ci. va 3-cii r3sr at va piyala fomah Ealalar da (exminan bu ddlra aid
edile bilar. Qalan r€sml€rin bamrs eranxan awaliarinda yarad m4d,r.
Dana-dama rasmi (25'ci rasm) e.a. l-ci minilliyin ortalanna aiddir.
DAS N:32
Bu da9 dnzgnn ohayan iiq tip prizma formal qaya pargasrdr.
Yaz $panin€anubunun yuxar hissasinde. I N:-li daErn yaxrnhErnd!
dr. Dasrn edi tarcflari canuba taraf istiqamatlaninigdir. Sarhi (90x140
sm) hamard'r.
Bu Fthda adi dat aletlo bigin hakk olunmu,sdur. Bilin9i biitiin boyu
barabarinda allarini kanarlara aErmt vaziyyatda giisbrilmigdir. Bir
alinda oraq tutmusdur, o birisinin barmaqlafl garilmildir. Bitin9inin
aynin& diza qa&r uzanmrt va belda yrE Iixq seyim var. Bay, b€danin
yuxai hissasi v6 al-ayaqlan siluetdir. P€ncala.i saEa larof olan ayaqlafl
tiyin b6rab6rinda aralr qoyulmusdur. Ad.mrn saE brcfind€ dan bitkisi
(gdrtiniir, dan), sol (arafindo sxematik tasvirli heyvan giidak, ucu
yuxarr va sonra &la t3raf ayilmit quyruqdan gi,riindiiyii kimi, blka d6
lierr lrrkk edilmisdir. Ehtinal ki, ke9i burada qurbankasilmok Uqiindiir
lx'l ,Dahsul olacaF taqdirda mzirdir. Adam tasvirin&n a$aErda
srnrnr$ xar formasrnda novg! tasvir olonmu$ur. Ehtimal ki, bu.
.sUrnlxDnnt sahani ifada edir.
,^d{ fiqurunun qura$drr nra xnralderina, geyimina, stilina va
[ikkcrnr. texnikasna gijr €smi e.a.2 ci rninitliyin ortalaflna aid
l)AS N:33
f irrnidr formrh (hiindtirliiyti 230 sm. oturacaEr 150 sm) qaya
t) r(rs(lrr. $arq qurrffacaEr 32 N: li da$ sitykanir. Datrn sathinda iki
Irylrrr rasviri vnrdr.
l.ci rasm - dasn sathinin canub hissasinda marai tesviridir. Profil-
{li korpusu sola laraf dayanm\ maral. saDki naya i$ qulaq asr. Onun
lnt ru ihdrli. badan qurulusu mijtanasibdir- Gtivd€si hacmlidir. Biraz
(l kirolmrt yoEun boyun yd,($r formah, ir€li uzaddm{, kntburunlu
kirik br)h tlmamlamr.
l;xqrli vaziyyaldaki budaql buynuzlarmm uclan yuxan vaziyyatd€
,lrrsr xlrrladrr. Ombasr dayimidir. Godak va yoEun quyruEu iifiiqi
viziyy.lda saxlandrb. Dtttiinih alt hissasi bir q3dar irali gxmrqdr.
AyNqlan gitv&sina perpendikulyardr. Rasnr an ya-\gr tasvirlardandir
vr c.o. 3 2 ci minilliklarin hndudlanna aiddir.
2 ci rosm dain qarb sathindadir. Bu, ayaq iisia, profil&. korpusu
soh kcEiDin sxematik tasviridir. Gitvdasi daraldrlmrldr. Boyun solda
rlsrlr oyilarak onun ba$nr ifada edon iifiiqi xada verilmildn. Buynuz-
l.n yiiksaya qaldrnlm$ va uclm geriya ayilnig iki palalel xatdan
ibrr.rdir. Ombasr dayinnidir. Uzun quyruEun ucu belirc tarcf tutul-
nnr$ur. Uzun ayaqla,n gdvdasim perpendikulyardr, ham &dal ayaq-
l'nndan bni disarindan uzundur. 16-17-ci yiizilliklero aiddir.
DA$ N: 34
270x400 sm ijlqijlii qaya pargasrdr. 31 va 32 N:-li daslardan I 2
krn $imal-garqda yerlatir. Dairn sathinda 4 r3sm bir arab yazrsr va bir
k;Cik oyuq hakk olumruldur. qox Ftinlikla sezilan heyvan tasvirlari-
nin fraqmenttari & saxlanmqdr.
I c; rcsm datm Sarq taFfinda adrmn tasviridir. At yiingiil qaEttda.
profilda, korpusu saga vaziyFt& gitsr6rilmitdir. Monolit gitvda real
iislubda verilmi$ir. Enli, lakin zarif boynu bir qodar qaldr mrtdr va
qiivsl6 azca qatlanrmEdr. Kiqikba$r yaxtr tartib oluDmutdur. Qulaqlal
irali Saklanmi$n. SaEn dayirmi, qitvsvari, atagrya taraf, quyruEu orra
tiltijlijdiir. AtL yahard€ sxemarik Fkilda verilmisdir. Onun bir ayaEt
ann qamndan alaEr sallanrnrydr. Atm aEzndan athya qayrs ynyanlari
uzanr. Atln qabaq ayaEr qann xattinin ardr jla kesilmi$ir. E.a. 2-ci
minilliyin ilk esrlarina aiddir.
2 ci rcsm da atlmm bsviridir, lrkin sxemalik va kobuddur. At
profilda, korpusu sola taFl asta yerisdo gostarilmitdir. Boynu qrsadr va
bir az qaldrdrruidr. Atm ba{r laq li defisla verilnisdir. Godak quyruEu
iiltiqi
vaziyyald€ durmuldur. Arlrtun rssvin da sxemsokdir. iI€li
uzaddrU allarin&, giirtiniir, SiS ucu saEa yiinaldilmb niza gbslarilmi$dir
Ayaqlan atm qamndan asaElya sallarnb. l8 19 cu 6srlar6 aiddir
3 cii r6sm daln Sarq tarafinda y€rl€$ir. Ayaq ijsta, profilda, korpu-
su saEa olan keqinin t3sviri realistikdir, badan qurulutu miitanasibdir.
cdv&si aEr 96kili va iridir. YoEun boynu $quli xotla kasilniidir.
Heyvann giiyninda onun kitklijyiin gijstoron htyiik donqar vardr.
Ki9ik baynm bumu ataErya ayilibb. Qitvsvari iri buynuzlafl yuxaflya
qaldrrlm$ va uclarr geriya ydnaldillmigdir. Ombasr dayirmidir.
citd6k, qannaqvari quyruEu beline t6r6f qatlarur E.a. 2-ci ninilliyin
ilk asrlarina aid edila bilar.
4-cii resm bir q6&r tahrif edillmit keqi rasviridir vo ii9iincii rcsmin
bir yans amasrdr. E.a- l-ci ninilliya aiddir.
5-ci rasm 3-cii €smdeki keqinin buynudarndan saEda yerlaFn. arab
6lifbasr ila yaz rdr. Onun mahi Aalinlikla oxunur va ola bilar ki. 'blyah ,
yax d sayyad (ovfu) soziindan ibaratdir. 18 l9-cu asrlara aiddir.
6 cr rasn yarrn*iira formah kieik oyulun rasviridir.
DAf N: 35
34 va 38 Ntli da$lar arasrnda nahang qaya par9asrdr. Ondan I
metr €anubda 34 N:li, texminan 3 m limalda 37 va 38 Nrli daslff
)erl.sir. $imali-qrrb rrruli lo Nr-li ddyn u5rUndrdir. Usr r€rafi canuba
maili, hamar, ditrdbucaql (170x540 sm) sath&n ibarardir. Dagn
sLldnm, hamar sathli qerb tarafinda 5 r€sm hakk olunmutdur.
l-ci rasm da$rn sathinin lap yuxafl r6r6fin& svastikadrr. Rasm bir
q.&r tahJif edilmi$dir.
2 ci rasm ayaq nsta, profilda, korpusu sola taraf keginin tasviridir.
Bsdan qurulu$u rntit3nasibdir. Gitv&si iridir, lskin qabaq hiss6si arxa
hissatun bityiikdiir. Ustnnda donqirfl olan yoEun boynunu asaEr rur
nutdur. Kiq'k ba$ var, bumu bir az dardr. Uzun, qijvsvari, uctan
6xaya iaraf ybmlmi$ buynuzlan var. Ombasr dayirmidir. Gijdak quy-
ruEurun ucu yuxan qaldnhb. Dal ayaqla qabaq ayaqlanndar bir qa-
&r uzudur va haralanmr$ drnaqlarla ranamtanr. E.3. 3-cii rninilliyin
ilk asrl.rina aid edila bilar.
3-cij rasm namalun novlii heyvan tasvirinin fraqmentidir.
4-cii r.smda ayaq iista. profild6, korpusu saEa raraf, real qurulusda
keri Iasviridir. Gitvdasi hacn idn Aydrn ifada otunmu! sijysijkh boy-
ru alaEr ydnaldilnit iti uclu aEzll ba$la tamantamr. Bijynk qovsvari
buynuzlannrn uclan belina taraf mailidir. cijdak, ucu yuxan qaldnt-
m't quyrugu var. Tarixi e.a. 3-cii minilliyin ortalanna aid edilir.
5-ci r6sn da dasm sathinin alaF his$sin& profil&, korpusu solda
braf, asra yeriyan kegi bsviridir. Hacmli gijv&sinin qabaq his$si arxa
his$sindan iridir. Donqarh, yoEun boynu var. Kit burunlu bay yaxSr
formaya sahnrnrgdrr. iri qiivsvari buynuzlan belina raraf maitidir. Om-
bnsr. demak olar, tuyirmidir. gaquli duran gitdak quyruEunun ucu ge-
riy3 qatlanmrtdrr. Dal ayaqlal qabaq ayaqlanndan bir az uzundur.
Rasm e.a. I cii minilliyin ilk asrlarina riddn.
36
DaS yuxafl salhindo t heyvan va bir novea rasviri vdrdlr.
I ci r3sm $Ihin q6rb knncijndadir. Bu, ayaq iista. profilda, korpusu
saEa ta€f, asta yeriy€n keEinin sxemarik tasviridir. Citvdasi ditrdbu
caqh formasmdadr. Boynu qlsadrrva bir az qaldrnlm\dr. Kigikqdvs-
vari buynuzlarnrn uclan arxaya taraf ybmlmisdir Ombasr bucaq alnn-
dadr. QuyruEu qlsadr. Rasm e.6- 2 ci minilliyin oftalarna aiddir
2-ci rasm ryaq nsta. profilda, korpusu saEa rarcf olan ahn rcal
asasda tesviridir. ciiv&si hacrnli v€ lEr gakilidir. YoEun boynu qaldr
r mr$r. Kigik ba$mn alm hissasi bir az qabanqdrr. SaEnsr &yirmi,
dir. Rasm e.a. l-ci minitliyin ortalanna aiddir.
3 €n Iasm ayaq iisra, profilda. korpusu saEa i3laf, asra yeriyan ke9i
Iasviridir. Girv&sinin arxa hissasi bir qadar darald rnr$drr. Qrsa, qal
dmlmr$ boynu kigil baqla taman anr. Ona 6lrii1ii. qitvsvari buynuz-
larnln uclafl b€lina taraf mailidir- Ombasr bucaq altmdadr. cijdak.
ucu yuxan vaziyyat& olan quyruEu var. Rasn e_€. I,ci minilliyin son
asrlarina aiddir.
4 cii Iasm ayaq ijsre, profil&, korpusu saga t6raf k€gi rasviridir.
Heyvan asta yerigda gitst3rilmitdir. Gijvdasinin arxa his$si qabaq
hissasina nisbatan enlidir Boynu qrsa, burnu 9i9 uctudur. Uzun,
q ncvari, arxaya taraf ayilmi$ buynuzar vardr. Onbasr bucaq
altmdadr. Gijd€k quyruBunun ucu bir qa&r qaldnlrmqdrr. Daiiii azca
iraliya glxrn4dr. Qamln arxa hissosi bir az yrElrnldrr. R3sm e.a. t ci
minilliyin orialafl na aiddn.
5-ci rasm ayaq tjst€. profllda, korpusu saEa iar6f oldn keeinin basi!
sxematik tasviridir. Gitvda va boyun biititvdiir va nazik burur u kigjk
batla tamamlanr. itl lrl tuynuzu vardtr: biri qovsvari, digari bucaq
altmdadr Ombasr Si$ucludur. QuyruEu uzundur va yuxan qaldnlmr$,
ucu belina t6rcf qadanm4dr. Rasm 18 ci asra aiddir.
6-cr rcsm betinci rasmin alhndadr. Burada ayaq ijsta. profild€,
korpusu sola taraf, balka d6 ar rasvir edilmitdir. cdv&si nazikdir va
harnin enliktu kgik batla ramanJanan uzun boynu var. Ba$rnda iraliya
istiqamatlaruniq bir defis var, ola bilsin, qulaqlafldrr. Onbasr bucaq
altmdadr va bir az qnldnlmrqdr. Rasm son ona asrlaro aid oluna bilar.
 7'ci rcsm ayaq iista, profilda, korpusu saEa larof olan keEiniD
kobud, tahrif olunmut tasviridn. Gitvdasinin qabaq hissasi daraldrlmtt'
dr. Baar bityiikdnr. sdvdaya mijtanasib deyil. Qiivsvari buynuzlanntn
uclafl belina taraf mailidir. Ombasr bucaq ahndadr. Yuxrrlya qaldri-
mrq. sij&k quyrugu vardr. Dal ayaqlan qurtaracaqda birlosdirilmildir.
Rasn 18-19-cu asrlara aiddir.
S-ci rasm& profil&. korpusu saEa braf olan va asta yeriyan keqi
lasvir edilmisdir. Gitv&sinin qabaq tarcfi daralddmridr. Boynu q1sa-
drr, bumu asaEr kigik ba var. Boynk, qitvsvari buynuzla var, haln da
bir buynuzu qatlanm$dr v3 sanki burun xattinin ardtdr. ombasr
dayinnidir. Gbdak quyruEu $aqrli vaziyyattudir. Qabaq ayaqlart qur
tamcaqda qijvsle birla$irilmitd;r. R6sn 17-18-ci ss.laro aiddn
9 cu rasm datrn sathinin Simal qLralna yaxn, denak olar,
o.rdsrndadr. Kefinin fiquru ayaq iista. profilda, korpusu saEr l6rcf
olnraqla real qurulualudur. Govdasi monolitdir. iri donqarh, qtsa boyun
gajvdaya laraf ayilmis xatt ila kasilmi$dir. Baqr kieikdir v6 giizii giists-
rilrnitdir. Yuxart qaldrrlmD, clan geriye qatlanmt$. ni, qnmcvari
buynuzlan var. Ombasr doyirmidir. Yuxan qaldrrLlmtt va ucu bela ta
rrl qatlxnmrt gitdak quyruEu var. Heyvann gitvdasi 14 hiss€ye doE-
r nDrrsdrr, bu Qobusianm qaya tasvirlarinda nadir haldr. Ola bilsin.
ovlay{caq heyvanm iEtiraklrlar arasmda avvalcadan bdlu$diiriilmssini
ilida edir. Tarixi e.a. 3-2 minilliklain hiidudlanna aid edilir.
I 0-cu rasm da$rn $imal qr.aErnda qarMan larq3 tjftiqi xatt Saklinda
uznnan dayaz novEa tasviridir. Novga 9-cu r€sndaki keginin ayaqlarr
nrn dbrdnnii da k3smitdir.25 ci va 32-ci datlardaolan novqalarla ana
lo.jisi olan bu novgatun na rnaqsadla gakildiyi aydm deyil.
DA$ N: 36
Denak olar ijebucaql formal qopmuE daq pargasrdr. Bu daila
oDun iistiina diismiis 35 N:-li dal arasrnda, yaflq smala galmisdir.
Giiriiniir, iki ke9i tasvirli bu dallll iistiino havntsa 35 N'li das
(lii$diiyiina gdra rasni6r onun sijykanmii tarafindadir.
l-ci rasnl uznnluEu 68 sm, hiindtirli-iyij 45 sm. ayaq tisla profilda.
korpusu sola larofkeqi iasvnidir. Giivd€ iridir, Eiyinlsrinin iisttinda iri
donqar vardLr ki, bu da heyvamn kijkiiiyiinij ifsda edir' Gitvdenin qa-
htq his$si arxa lissaya nistbatan hscmlidir. Qrsa boynu, kiit buruniu
ba$r var. iri, hiindiir, qitvsvari buynuzlannn uclafl arxaya taraf qadan-
mrsdr. Ombasr dayirmidir. Qarmaq fonnah gitdak quyrugu var vo ucu
y xan qaldr mLs va &lin6 taraf ayilmi$dir. Ayaqlan gijvdasine per-
pendikulyardr. Rasm e.a. 3-cii minilliyin ilk ssrlarina aiddir.
2-ci rasm l-ci Fs,nda olduEu kimidir. Hamin di,vra aiddir.
DA$ Ni li 38
Yuxandan siiriitmtit bityijk qaya parEasrdr. I N: lidasdan 15-20 m
iimal qarb& yerlatir. Canub qarb tarafd€n 37 N:-li da|a sitykanir.
Datrn sal, hanar sathli tarafi baAqa qayaya bititik olduguna gitrc dr
&rc emala gatinni$dir.
Dain simal larafinda 2 rasm va bir oyuq hakk olunmu$dur. Kom-
pozisiya baxrmndan rasm ov $hmsinin tasviridir.
I ci r€sm atlmrn tasviridir. Qaean at profilda, korpusu saEa
gijsrarilmigdir. Atrn fiquru isa realistik asasda qurulnu$ur, dinanikdi
v€ gitv&nin miibnasibliyini aks etdirir. Konturun xatti inamh alla
hakk olunnutdur.
Atrn qamt yrEcamdr. Uzun, vtiqarll boynu qaldmlmtqdr, qovsla
qabala syilarck kifik basla tamamlanr. Kilik qulaqlifl gaquli
vaziyyatdadir. Burnunun ijEtiinda buynuz Eakilli iki paralel xalt vardrr
ki. ola bilsin hanssa bir b€Fyin simvoludur. Enli dijiij rcvan surtda
irali qxmDdr. Sagflsl dayirmidil QuyruEu azca qald,rtlm{dr. sorra
atab ay;lniqdir. Dal ayaqlarrn ropuqlart. qabrq ayaqlarm dnsak
lrxrnl trfl va dmaqlafl aydrn segilir. At cilovlanmaytb, bu yijyanin
katfina q€dar atm ahlila$dirilmasini eks etdiJir.
Atlr atda yaharsizdir. Onun bir ayaEr atan qarmndan a$aEI
sallanmrsdrr. Adam enliktiraklidir, beli gdsrarilib. Bir 31i ila o atrn
yalrndan yaprsm{dr, digar 6li ila battntn nsriinda heyvana ahaEa
37
hazrr vaziyyatda giirz tutnutdur. Atrn quyrulurun alhda kigik bir
dayinni oyuq qazrlrtuSdrr.
Arhnrn qarsNurda yerlasmi$ 2 ci r6sm profilda. korpusu saEa bir
heyvanrn (ola bilsin keqinin)tamamlanmam$ tasviridir.
Gitv& dbrdbucaql formahdrr va uzad n1{du. Boyun v3 bat gits
rarilmayib. Ombasr bucaq alturdadr. G6dak quyrugu birqadarqaldtnl
tlr$r. Ayaqlafl bir qadar mailidir, gijrijniir, heyvanm harakatda oldu
Eunn ifada ediL, lakin qabaq ayaqlar dal ayaqlara nisbatan uzundur.
Ov sahmsinin bsviri e.a. 2 ci minilliyin ilk asrlarina aiddir. 3 cii
rssm atrn quyruEunun altrnda formastz oyuqdan ibaratdir.
DA$ N: 40
Bu dat I Nlli dasdan 10-15 km canub iarqda yerls$r. timal-Frq
tor3fdan 39 Nrti daqa soykanir. Sathi q€rba maili olnaqla hamardr.
OlEiil€ri 150 x 230 sndir.
I ci rasm athmn tasviridir. onun har iki €li yuxafl qrldrfllmts va
dimakdan qallanmr$r. Batr vo boynu bir tam teikil edir. Ar prcfilda,
korpusu sola olmaqla durmus v6ziyyat&dir. Q$4 qitvsvari boynu
nazik, a9aEr isdqamatlanmis burunlu kigik baEla tamamlantr. Defis
formasmda qrsa qulaqlafl var. Sagnsr deyirmidir. QuyruEu yoEun va
gitdakdir. ucu aqagrya tarafdir. Dal ayaqlafln topuqlan va qabaq
ayaqlann dir$k qrxrntrlan gitsbrilmigdir. Tarixi e.a. 2 ci minilliyin
ortalaflna aid ediln.
2-ci r3sm btuasiz ath tasvidir. Ann pozas! giiriiniir, relasik qa94
vaziyy3ti aks erdirir. A r bir ali ila atrn yahndan yap{m$dr, o biri
alin& batr nzarin& izladiyi heyvana tutlanm{ digli kijrz rulnusdur.
Atrn fiquru profitda, kor?usu sola l6r6f olmaqla dinamikdir, bodan qu-
rulutu mijlanasibdir. Boynu qrsa va yoEundur va qtjvs S€klinda ircli
ayilib. Kifik basr var, burnu agaErya yitn.lib. $aklsnmi$ kigik qulaq
lan aydrn gbriiniir. Ditsii bir q6dar iraliya Erxml$d'r- Heyvamn iri gttv-
dasi var. SaErsr demak olar dayirmidir. Gitdak quyruEu azca qaldnl
m$dr. Dal ayaqlarm daban grxrnrrlar, qabaq ayaqlarLn dirsak qtxtnrt-
3rl
lar gtjst€rilni$dir. BaSr $quli xada kas;lrniSdir. ehtimal etmak olar ki.
bu m is€ bir boz6kdn. Rasm e.s. 2 ci miniliyyin ilk asrlarim aiddir.
3-cn Iasm anrilopun bitm€mi; tasvirindan ibffatdir. Fiqur asla ye-
riga, profil&, korpusu sola tarcf verilmi$ir. Uzun va nazik boynu
var. Baar yoxdur. Citvda uzadtlmrt va darald mr$drr. Ombae dayirmi-
dir. SallanmD gijdak quyruEu vardr. R3sm e.a. 2 ci minilliyin ilk 6sr'
larina aiddir.
DAS N:41
$ilnal qarMan qas&n canub Frq" uzanan va 39 N:li daia sijyka-
nan qaya parEasrdrr. QarbtaFfi 300x480 sm lik srldrlm. hamar sathli-
dir. Orada ;ki arlmm namalum nttvlii heyvana ov sahnasini aks eldiran
l-ci rasm alda yah€rs;z olurmuq aildr. Har iki lyaEr aln bir 16r€
fin&n sallanmr$r. ellari yuxar qaldmlm,t va yanlara uzad mlsdr.
Atln baqr iiz"rintu qaldrdrEr €linda hansfa a!ya, ola bilsin. silah tut-
mu;dur. At profilda, korpusu sola laref giparaq vaziyFtinda gostaril-
miidir. hali C m{ dittlii gijvdasi Iniiionasibdir. aEr Fkilidir.
Qitvsvari halda iraliya yitmlmi! boyun darburunlu batla tamm-
lJn,r. K,q,k quliql n i,"lilr:ruanib Codrk vd )oEun quy'uE nun
iifiiqi vaziyyatda durmasr heyvann siirctla qagdrEr gitstarir. Qfffl bir
qadar yrgcamdr. Rasm e.a. 2-ci minilliyin ilk 3sr16rina aidir.
2-ci rcsm bninci rasm&n bir az yuftrrda va sagda yerlasir va
gdrijniir ox$r Fkilda hakk edilrnisdn. Lakin burada at profilda,
korpnsu sola taraf olmaqla yiingiil qagrsda verilmi$ir. Giivdasi aflq v3
bir qadrr ddrrlmr;du. Bo)un nrzik v3 kildy$ qadrr u/undur. irali
laklanmi$ kiSik qulaql basr vardr. Dd$ ir€liya qabaflqdr. SaErmrn iist
hissasi qaba qdr va iifiqi v.ziyyatli gijdok va yoEun quyruqla bitir.
Dal ayaqlarda topuq 9xlnnlafl dijz verilmi$ir. Arm boynundan
yahrsiz otunnu atlmn yiiyer i qay$ uzanmr;drr. Adamn har ik
ayaEr heyvamn sol bityrtindan gxafllmrqdr. Atltmn bir alinda atmaEa
hazr niza vardr. Rasn e.€. 2 I ci rn;nillikl€rin hiidudlanna aiddir.
 3 cii rasm ayaq iisr6 adamrn basir rosvirindan ibaratdir. Ba$r bdyiik.
hir nli k.n,[a uzad mrtdr, digor 6li yuxdl qa]d1rllmrq v6 dirsakda
(t rhDnnlsdr. Ayaqlan Eiyni brabarinda aralanrn{dr. Rasn eramrzm
ivvrll.dra aiddir-
4 cii rasm ayaq osta.profilda, korpusu sola taraf anrilop (?) tasviridir.
(iijv(I. dbrdbucaqh formasmda verilmildir. Boynu uzun va nazikdir. Bag
vi quyruq gitstarilmayib. R6srn €.a. 2,ci miniliyin ilk asrlarina aiddn.
l)A$ Ntli 42
Qorb istiqanarind., I N:-li dasa r6ref ayilmi! nahang qaya pJ.rgasr-
{hr. :joqdar 41 N:'li da$a toxunur. DJjrn €anub Frq iar3fi hamar iiz-
li(lair. Aurada tirin iki tiryijk tasviri verilmidir.
I -ci rasmda profil&, korpusu saEa olmaqla tasirli ifadada,
Eiibbsjz
nrrurd.ln. tir hakk olunmu$dnr. ksmin xefti daqiq va inamlrdr. Fi
qur. srhih yerina yetirilmiqdir. c6vdaninqabaq hissasi hocmli, belinda
iso y,lcxDrdr. Boynu yoEun. ba$r dayirmidir. AEzr afdmr$drva vab!
r)nr kitFk ditlari aydrn gitriiniir. Bir gitzij gijstarilnigdir. citdak qulaq-
l ri .x(tuli i.riqJm dd dulmu>dur. I cu topr rirklu urun quyrugu yuxa-n
qrldrrlr)n9drr- Dal ayaqt.nnm topuq lxrnhlan va qabaq ayaqlannm
di.s.k erxrmlan aydrn giiriintjr. Qiiwarli p6nc6l6ri var, caynaqtan
:rydrn seqiln. Qabaq ayaqlar qaldmlm\dr - Sir ovunu qafildan yaxa-
l naEa, srEray$a haarla$rr. Snin pozasr, onun fiquru namotum rcssa-
nnn heyvamn xiisusiyyatlarina ya-\$ bal€d oldugunu giisrarir.
2-ci rasmda qir addmladrEr Bziyyatda. profilda va korpusu sa$a
olmaqla eks etdirilmigir. Bninci rcsmda olduEu kimi, rasvir real quru-
Iutludur- Qabaq pancalard3n biri verilmayib. quyruEu gaquli vaziyyar-
tudir.
H6r iki rasm ehtimal ki. bir r6ssama maxsus olmaola e.a. 4 3,cn
minilliklarin hiidudlarnda hakk edilnigir.
DA$ N: 47
N.hng qaya pargasr olan bu da! (240x460 sm) I N:-li da$dan l0-
15 canub qerb& yerla$migir. Canub Frq&n 46 Nili dasa toxunur.
Datrn canub iarafi hamar salhili hijndiir va dar srldrflmdu. Onun qarb
hnannda k6nar qopmu! delik vardr. Daqrn iiz tarafi kimi dijzbucaqlr
nEbucaq fonnalr hamar iaquli sathi vardr.
Canub /iindr iki ,lli la\vui hakl ed'lmildir.
I-ci rcsm kobud i$dir. Atn belin& yaharsiz orurmut arl' 0nfasda
gbstarilmitdir. Uzijniin cizsilari verilmarnigdir YoEun altori yanlara
uzadrlmr$dr. Balr dayinnidir, boynu q6adu. Ayaqlan atrn biryanmda
endirilib va atrn qammm drna gatmr. At ayaq iista, profiltu. korpusu
sola raraf tasvir olunmugdur. Bad€nin miitanasibliyi gdzlanilmamitdir.
Boynu yoEundur, bir qadar qaldnlm,sdr, batr kigikdir. Asag lamsi
boynuna srxrlmr$drr. Qulaqlafl gt srarilmamisdir. amma aEzrnn ksiyi
daqiqdir. AEa&hissasin& dd$ bir qa&r irali Clxr. Heyvamn saEnsrnn
alt rarafi va qulrugu gitsrarilmamildir. Dat ayaqlan qabaq ayaqtardan
90\ urundur. Ona r\rlrrin e €n dovrirn. aiddir.
2-ci rasm birinci rasnin alrrnda yerlatir. Atlmn profilda fiquru
santi atrn belindan bitmisdir. Onun baqr dayirm;dir, boEazr
gttstarilmayib. O, arn yahndan tutrnugdur. Halbuki atm aEznda ynyan
va dij$iinda cilovu aydrn gitriinnr. Atm fiquru (ayaq iista, profil&.
korpusu sola) real tjslubda yerina yetirilmisdir. Citv&si hjyiikdiir.
YoEun boynu qaldmlm$d,E nazik. uzun boyunlu ba$r aqaEl yitnatib.
Qulaqlan siistarilmambdir. SaEnsr dayirmi, quFuEu sit&kdir, bir az
qaldrnlrnrldr. Dijlii rcvan surtda irali Qxm{dr. Dal ayaqlmrn
iopuqlan va qabaq ayaqlarn dirsak qlxnt afl verilrni$dir. Rasm 2 ci
minilliyin
son asrlarina aiddir-
Da$rn q3rb tar€finda 23 rasm h3kk olunmugdur. Da$da afdm$ bir
defik da vardr. (24-cij rasm)
l-ci r6smi ayaq tjsta profilda, korpusu sola raraf olan keqinin
sxematik ve kobud tasviridir Bel xatri qabaflqdr. Boyun gdstarilm6
yib. Ba$ yunxuqvaridir vo gttvdanin qabaq hissssi i16 birlasdirilm\dir.
39
Buynuzlarl adi formrya uyEun deyilr kiEik va uclnn arxaya
ytjnalmi$dir- Ombxsr dayinnidir. Cijdak qtryruEu bir az qaldnlnntdr.
Q.r yrEcandrr. Rasm, giiriinnr. Eoban tarafindan son orta asrlarda
eakilmisdir.
2-ci rcsm ayaq iista, profilda korpusu sola taraf beli donqar kelinin
rasvirindar ibaratdir. Boynu nazik. batr kiqikdir. boynu aqagrya
yijnaldilmi9dir. Q rncvari buynuzlar bir qa&r qaldr mrE va arxaya
mailidir. Ombasr dayirmidir. Gtjdak quyruEu Saquli veziyyatd€dir va
ucu a.daya teraf azca qatlanm[dr. Qaml y'E€amd'r. E.3. 2-l-ci
minilliklarin htidudlafl na aiddir.
3 cn rasm da ayaq nst€. profilda. korpusu saEa olan kesi tasviridir.
Gijvdasi hacmli va aErlakilidir. Qitvsvari buynuzlan yuxan qaldrrl
mr$drr va uclan aFErya qatlanmrsdrr. Har iki budu buciq alnnda gijs
Iarilm;$d;r. Gitdak quyruEu belina rarofmail;d;r. Gijdak quyrrEu belina
tarof 6yilmi$ir. Gaivda oriadxn bir g.quli xarl€ kasilmi$ir. E.a. 2-ci
minilliyin ortalarrna aiddir.
4-cii va 5-ci rasmlar Sirin kegiya hiicumu kompoziyasrdr. KeEinin,
gtjriintir, basr Ceynonmitdir, giinkii buynuzlafl nonnal vaziyyalindan
kanardadr. KeEinin boynundan uzun xar as nn$r, gitrnniir bu axan
qandr. Keqinin fiqurunm xailori diiz sskilni$ir, Eijnki giyinlari
iizarinda donqar aydn seEilir. Keginin budu bucq altndadr. Gitdak
quyruEu Saquli vaziyyatd€dir.
Sidn yalmz silueri vcrilmi$dir- Cdvdasinin qabaq rarafi enli, arxa
tarafi isa ensizdi. Bd)r gitstarilm3yib. Uzun quymEunun ucunda tik
topasr var. Arxa hissasinda D6sa bir xait as m4dr.
Bu s3hna. ola bilar59 cu daidadahaq6dim raslnin yamsrlamasrdr.
Rasm eramErn avval€rirc aiddir.
6-cr rayn bn heyvanm (blka da keEinin) buynuzunun bir hissasi
dn tasviridir.
7 ci rasnr svastikitnrn t.sviridir. Onun yan Cxrntrlan saat aqr€binin
aksina isriqrmarlandirilmi$ir. Gitriiniir, bu rasm rilual xarakterlidir ya
da ramqadr. E.a. l-ci minilliya aiddir.
40
8-ci rasm boyu banbarin& durmuq adamm sxematik bsviridir.
Oynin&ataklari eDli. uzun geyin var. allari yuxan qaldrrnmrtdrr. Batr
dayirmidir, boyun gitsr€rjlmayib. Ayaqlafl genig aralamb, pancalari
saEa va solaistiqanatlanib. Er:lmlzn awsllarina aiddir.
9-cu rasm ayaq iist€, prcfilda, korpusu sota tarcf kegi iasviridir.
B6dan qurulutu mijtanasiMir. Gbvd€s; ;ri hacml;, giyni iistiin& iri
donqafl var. Boyru yolundur, knt burunlu ba$r var. Bitytik qitvsvari
buynuzlarnLn uclan beliD€ mailidir. omba$ dayirmidir. Qarmaq
fonnalr quyruEunun ucu yuxarr qaldnhb va belin€ iarof 6yilib. Rasm
e.a. 3-2-ci ninilliklariD hiidudlrrna aiddir.
10-cu rcsm $irin kigiik siluer tasvirin&n ibarcldir. Heyvann fiquru
(pronlda. korpusu s!Ei) horakatda reajistik verilmisdir. Govdasinin
qabaq hissasi iridir Ba$ kifayat qa&r byijkdiir. bumu &yirmidn.
Kiqik qulaqlan $quli veziyyatdadir. Citvdanin exa hissasi dayimidir,
ucu biikiilrniit. uzun qu)'ruEu var. E.a. i ci rninill;yo aiddir.
1l-ci r3sm ayaq ijsta, p.ofild6, korpusu saEa kefinin reai tosviridir.
Qrafik baxmdan daqiqdir. Bad6n qurulusu mtitanasibdir. Covdasi iri
va aEr Cakilidir, Eiyinlori iizarinda donqar sezilir. Boynu yoEundur,
asaErya ayilmh burunlu kiqik baqr vardr. Qitvsvari buynuzlan qox
hiindiira qalxrb va uclafl qatlanrb. Ombasr bucaq altrndadrr, Qamaq
formalr, gijdak quyruEunun ucu yuxxrr qaldrnhb. Qann yrEcamdrr.
Ayaqlan haqalarla tamamlanr-
Biz hesab ednik ki, dqda bu r6sm ilk lasvirdir. onu e.a. 3-2-ci
rninilliKarin hiidudlanna did elmok olnr.
l2-ci rasm namalun nitvlti heyvamn ayaq iisto, profilda, korpusu
sola beyvamn sxemarik va kobud tasviridir. Govdasi uzad mrt vsziy-
yatdadir va qabaq hissada Cox daralrb. Uzun boynu bir az qaldrdlns-
dr. kiitburnu var, qulaqlan gostarilmayib. Ombasr bucaq atnndadr.
QuyruEu verilrcyib. Qabaq ay{qlanndan biri diztun biikijli.idtir.
Giiriiniir, rasm gobana naxsusdur va orta asrlardo Eakilmi$dir.
l3-cii rasm ayaq iissta, profilda. korpusu sala at rasvirindan ibarac
dir. Fiqur real qurulu$adrr. G{jvdasi iridir. Yolun boynu dikqalxrb va
qbvs saklinda ir6li gxmrtdrr. Ba$ nisb3t3n kiEikdir. aragrya ayilmia
kijt bumu var. Qulaqlan laFsind€ gtjstarilnigdir, uclafl iraliy. .yil
mirsdir. Ddtii ravan suFida iraliya qrxrb. SaEdan tuyinnidir. YoEon vo
SotukquyruEunun ucu llaEr sallanrb. Drl ayaqlarnr ropuqlafl va qabaq
ayaqlarrn diz gtjlnhlart rydrn gijriintir. Burnu va govdanin qabaq
hiss€si iiftqi x€tla birlatdirilmisdir. Bu xati soffalar Eakilmitdir,
gajriiniir. yiiyanin cilovunu ita& edir.
AiLn fiquru 40 N:-li da9dnh lasvna (l ci rasn) uylun halda veril
nrildir. Rr.nr e.o 2-ci nlln.ll.y.n ondrnn3 flddrr
14-cu rasm lri ajlgtilti kegi tosviridir. Heyvann fiquru real quruluida
plrndr (xy!q iista. profilda, korpusu saEa) verilmiidir. B.dan qurulu-
tunun miilanasibliyi gdzl.nihni!ir. Citvdasi .rEEr gakili va kiikdnr.
Boynu donqirbdr. KiEik balsr var. AgzuD kosiyi lydrn giiriinii.. Bur-
nunun qunaracaEr duz xarla kasiinrildir. Bityiik qovsvari buynuzlan
yux.rn dikolib va ucl.n geriya ayilib. Atdaoldulu kimi. dtt$ti birqs&r
ir.li glxlb. Ombasr dayimridir. Gddak. qarmaq fonnalr quyruEun ucu
belim tarcf nuilidir. Ayaqlxrn qtr.rrrrcaqdr bir qitvsla birlasdirilmii'
dir. Rasn e.a. 2-ci ninilliyin erkan rnarhatasina aiddir.
l5-ci r€sm tu ayaq iist6. profilda, koQusu saga keqi lasviridir.
Gitvd.si uzu,rsovdur. YoEun va qrsa boynu kiit burunlu bxtia ranam-
lanr. iri qdvsvxri buynuzl.rnnrn rclni geriyo ayilnisdir.Ombasr ucu
tillidn. Quyrulu sitd.kdir va ucu belin€ t.ref qatlrnmDdr. Boynu
xorl3 k3silmi$ir. 14-15-ci asrlerda aiddir.
l6-cr rcsm ketiniD kobud t.sviridir (ry.q ijsra, profilda va korpusu
sa!a). Gitv&si uzunsovdur. Boyun stjsterilmayib, d.yirnri. fonnaslz
bagr birbata giivda ila birlrtDri$dir. Yernr garrtnanaslna gora l4-cn
r€sn&ki kegirin qab:rq ayxqlan nlanefilik edir, buynuzlan g6&kdir.
Ornb.rsr buc.rq rltrndldr. Qam,rq fonnrb git&k quyrugu|un ucu
belina taraf ayilib. orta asrl€r3 aid rasmdir
l7 ci r€sm tanqa lasviridir. Ortada iifiiqi xatla kasisan diiz xad6
bnlagdirihnig iki dli..cikden ibaraLdir- Om 3srlara aiddir.
l8-ci resm .r)aq tlsra. p.olildo. korynsu saEa natamam keEi
tasviridir. Belinin xatlari. ombasr va qnyrulu gijsr.rillnantdir. Ba$r va
buynuzlan 1,1-crj r.smdeki keqi rasmnin qabaq hissasini kisir. Rasrn
l2-13 cti6srla.o rid edila bil.r.
l9 cu va 20'ci resml€r.20-ci r.smnamaltrn l8 circsmtuki keglnin
gOvdcsinin arxa hissasinda hakk edilmi,s itr.adir. ketinin dal
a)aqLdrmdfln bi ft xarri bu isaro il3 bnlatdirilmigdir. Fonnrsrm eijt'3
bu iFra2l
ci d$,n yrxltn hissasindaki itaf3nintakandrt (18 citrsm).
Mamqhdrr ki. b rxd.i da iyre "Bayler" oxunan arcb yrzrsrnrn xlrnda
yerlasmi$ir Gekil 20). Bela yazr I N:-li dasda da vard'r (15 ci rcsm).
l6-17-ci asrlarc aiddir.
2l-ci rasm ayrq tisr6, profilde. korpusu sala keEjDin tasviridir-
Govdasinin qabaq hissasi, batr va qabrq ayaqlaflndan biri da$rn canub
qrmErDda detik aglhkan xirab edilmi$ir (24 cii rasn). Y.tln,z
qitvsvdi buynuzlarrmn uclafl qalmr$r. Bel x.tti ortddr bir rz :rEaEr
ayilm;lsdi.. Ortddr gdvtu qaquli xalla kasilmi$dir. RosDr e.a. I ci
minilliyin onalanna aiddir.
22-ci rcsm ayaq iislo. profilda, korprsu sola keqi tasviridir. Kcjk
gijv&ssi ortada Saquli xotla kasilmi$ir. YoEun boynu sallanmridrr,
burnu olm barir v:r. Qovsvari buynuzlan n uclm geriya
ucu lit
ayiln]iidir. Bel xani orlada bir az batrqdrr. Onbasr doy;nnidir. Gitdek
quyn,Eu yuxan qaldnlmq va bir qedar belina rsr3f ayilmiFir. Rasn
e.a. l-ci minilliyin onalarma aiddir.
23-cti rasm ayaq iist.. prcfilda, korpusr sola keei tasviridir.
Uzunsov boyDu va kigik bagr va.. Gdvdasi dijrdbucaqlr fonnasrndadlr.
Qrlmcvari buyn zlffr yuxm qaldrnlmrs va uclan arxaya oyilmi$dir-
Omblsr brcaq altrndadrr. Ayaqlafl gdvdasim pcrpendikulyrrdrr.
TaLixi eraDz,n ba$anErcma aid edilir
24 ciirasn heyvan baElamaq iiqijn dasa arrlmrt deikdan ibnraldir.
DA$ N: 53
1 N: li da$,n qartrsrnda 30 N:-li datdan 6,5 m canubdr yerla$3n iri
qaya pareasrdr. On n conrb tarafi qrnmzr lakali. hanar iizlijdnr (200
x300 sln). Da$a bir birinin iistiind3 hakk edilnis goxlu r3sn ernr
izleri galinlikle seqilir. Yeddi l"sm aydrnla$dnlm{dr.
4l
 I cir.snl rerl plandaayaq tisra, profilda korpusu sola taraf, iri kegi
rasvi.idjr. Cdvdasi uzunsovdur, ortada daralmrtdr. giyn ari nz€rindo
siiysnn aydm gitriinijr. Boynu iraliya uzadr uzadtlrmEdrr. aialrya
sallanmrt kiit burunlu baqr var. Bityiik qitvsvari bryn zlarmn uclan
b€lina taraf mailidir. Dayirrni formal ombalnn goslarilmildir. Qannaq
formal quyruEu yuxnn qatdrnln4 va ucu belin. tarafayilm\dir. Qa-
baq ayaqlafl ijfijqi xatla kasilrnisdir. Dal ayaqlanndan biri qurtamcaq-
da hagalanm$dr. Rosn e.a. 2-ci minilliyin ilk m€rh6l6sim aid edila
bilar.
2-ci rasm pmfild6, korpusu saEa, ceyran tasviridjr. Gitvdasi ortada
qatlanmrtdr, heyvan ela bil tullanmala hazrrla$r. Boynu uzunsovdur.
Batr aydm ifada olunnuAdur. kiit burru irliya isdqamadandirilmiSdir.
Kiqik. Fquli vaziyyat& buynuzlan vddr. omba$ dayirmidir. Cijdak
quyruEu qaldrnlm\ vaziyy€rdadir. Eramrzn 1-ci nnrill'yinin
I (ij rasm boyu bJrjrb.'indr 1nl$rla adam rd.\irid:r. UTtiniin
cizgilari giistarilmayib. Baimr xalti ceyrann ddl ayaqlain k6sir (2-ci
rosm). Ayaqlaflnn iri poncalari sala va sola istiqmarlanmisdir (ola
bilar" adam asta yeritda tasvir edilmi$ir). Baqr dayirmidir va
bityiikdiir. boynu qrsadr. Sag tarafa uzadrlm{ 61ind6 halqa, ehtimal ki,
dof tutmu$dur. Sol ali azaddr, s,tE alind6n xeyli uzundur. dnsakd€an
biiknliidiir va yuxarr qaldr mridr. ola bilsin adam hallslsa bjr iyin
icm edir, balka da Ealadan pis ruhlan qovur. Rasm e.a. I ci ninilliyin
son csrl€rim aiddir.
4-cii rasm Boyu b6rabarind6, profilda. iizri saEa taraf adam f6sviri-
dir. Bad€ni aErr cakilidir. saE ayaEmn pancasinin istiqanatind"n v6
pancasi gbstarilma&n sol ayaErmn qaldrnmasrndan gitriindijyii kim;
gitriintir, ircli addmlayrr. Adamrn diisnndan saEa 3yri, oraq fonnah
quriaracaqlr, ucu olan iifiiqi xatt Fkilmi$dir. Taqriban bela bir xatt.
lakinondan qNa belindan soh gedir. Xallarin manasrnr daqiq miiayyan
etm.k Ftindir, ola bilar bunlar qollarLdrr, ham da saE slinda hmsrsx bir
silah tutmutdur. Rasm e.a. l-ci ninilliyin son €srlarina aiddir.
0
5-ci v€ 6-cr r3smlar iki keqi tasvirinir sa& kompozisiyasrdrr.
Fiquruna va buynuzh.rnn x.rrakteriru gdra qabaqda dure heyvln (5
ci rasm) dbi kegidir. ikinci heyvan (6-cr rasn) iri, sitvdali. bityiik batlr
erk€k keqidir. Dalm $thinin eroziyasna gitra onun buynuzlarmn
uclan qalmayrb. Kompozisiya, ehtimat ki, goban tarcIindan yerina
yetirilmi$dir- Tarixi orta asrlarin awallsrina aid edilir.
7 ci rasm profil&. korpusu saEa iaraf ged6n kegi tasviridir. E.3. 1-
ci ninilliyin ilk asrtarina aiddir.
DA$ N: 54
Bu dat 13 va 14 N: l; da9lardan 8 m timal-tarqda yerlaiir. Onun
timaliarq t.Ffi hamar ijzliidtir (150x410 sm). Da$dr 10 r3sm hokk
edilni$, iki degik aE m$dr.
I va 2 ci €smlar bir-birina qar$, duran iki keginin profilda iri
iasvirlarin&n ibartdir. Birinci keginin itlliilari: uzunluEu 72 sm.
giyinda hnndiirliiyii 47 sm; ikincisinin ijlEiilari mnvafiq olaraq 82 va 52
sm-dir. Onlafln fiquruldn aElrgokilidir. eiyinlarinin nstnda siiyijnlari
aydln sijriiniir. Boy nlafl yoEundur, azca a$aEr endirilib. AErzlannn
kasiklari aydm verilib. Boyrjk qitvsvari buynuzlan yiiksaya qalxrb va
uclln bellarina taraf ayilib. Har iki keginin onbalafl daqiq ifadg
olunub. Gitvdalari onada $aquli xadarla kasilmitdir. Ayaqlafl halah
dmaqlarla tamamlanrr- Soldakr keqinin (l-ci rasn) diisn bir az iraliya
9lxmr9dr. Dal ayaqlanmn ropuq qabaq ayaqlarntn dirsak gtxlnttlan
gostarilmiqdir. K€qilar;n fiquralan eyni texniki manerada yerino
yelirilmiS, bdanlarinin miitanasibliyj g6zlaniln1i$dir. R6sml6rin
xatlari immh va &qiqdir. Tarixi e.a. 3-cij ninilliyin ilk asrlarina aid
€dila bilar.
3-cii rcsm ayaq iista, profilda, korpusu sola keqi losviddir- KiEik
ba$ vlrr. Bumu ataEr endirilib. Daqrn sathinin kiilaktun agnnasr
ucbatmdan buynuzlafl pozulub. Eramzrn ba$lanErcna aiddir.
4 cti va 5 ci rasmlar & realisdk esasda kegi lasvirlaridir. Ke9ilar
profil&. korpusu srEa, asra yerigda sijstarilmitdir. Qabl]qdrk keqi
d:rha kitk gijrsanir (4-cii rasm). Har iki tasvirjn xatlari &qiqi va
inamirdrr. Uzun qitvsvari buynuzlan vardrr. Ombalarr d€yinnidir.
Ta.ixi e.o. 2-ci minilliyin onalmma aiddir.
6 cr rasm da ayaqtist€, profilda, korusu sola olmaqla keginin iasvi-
rnln. Gijvdasi irihcn i, aErfokilidir, tilgiii€ri mijianasibdir. boynu bn
!z qaldr mqdr. Kigik bagr yaxsr formaya saltrllm$dr. Ki9ik, uclar
bclim qadar ayilmis qitvsvari buynuzlan vir. Gitdok quyruEunun ucu
bclim qa&r ayilib. Tarixie.a. 2 ci minilliyin ortalarma aiddir.
7 ci rasm adamm 6l-ayaEr giislarilmadan sxemadk konlurundan
ibrradn. qiyinlarinin iisttintu iri bay var. Rasmin alt his$si atln
yrl,n,n qabaq his$sina dirnmirdir (8-ci rasm).
8 c; rcsm& atl sanki atm belindan bitmildir. Onun b€daninin iist
hissasi giistarilmi$ir. 7-ci r3sm athmn fiquru o1a bi13r, bo$ saha olma
dr!rndin (l-ci r6sndaki keqinin dal dyaqlan man€Eilik edir).
Adrmn ayaqlsn arrnqamrndan a$agrya sal lanmDdr, ayaq Fncalari
{lcqiq verilmitdir.
AtrD fiquru ayaq iista. profilda, korpusu saEa gijstarilmisdir. Citv-
dosi kifryat qadar irihcmlidir qaml yrgcamdr. YoEun boynu qitvsva-
ritokiltu qaldrrrlm$dr. BaSr gitstarilmeyib. ditiii biraz irali grxmr$drr.
SrEnsr dayirmidir. QuymEu iiftqi vaziyyar& durmuqdur. Siimijkla-
ririr qrxrntrlan. dal ayaqlmnrn topuqla v6 qabaq ayaqlaflnm dir$k
frxrntrlar aydn verilmigdir. Ayaqlarnn dmaqlafl daqiq giistaril-
o)i,sdir. Bu at lasvii 47 N:-li datdakr tasvirla (canub hissasin& 2 ci,
qorb his$sinda l3-cn rasml6r) denak ola! eynidir Cnman etmak olar
ki, 47 N: Ii da,sda rasmlar nEun mohz haqqrnda danqdrEmrz at tasviri
oiirnnna olnu$ur. Rasm e.a. 2-ci minilliyin ortalaflna, ola bilsin bn
qadar do aw€la aiddir.
9 cu va l0 cu rasnlar atlmm ceyrau ovlama sahmsini aks etdirir.
Bundrn owalki rasmda olduEu kimi. atl salrki atm b€lirdan giiyarmit-
dir. Atl bir ali ila atn yalrndan tumLr$dur, digar 6li asaEt salllxb. Har
iki aya& ann giivdasinin bir t€rafindo gdsbdlmi$ vo atrn qannm xatti-
na qadara sallxntu$dr. Atln fiquru profilda, korpusu sola gdstarilmi9'
dir. Gitvdas; h.cnrlidir va kitkdiir. YoEun boynu yuxarya qaldrrrlmr$
va qit\rs raklinda qabaEa uzadrlmrgdr. Kieik batr var. Quiaqlafl veril-
l
mami$dir. AEzrnrn kasiyi aydlndr. Doqtiniin ataEl s$si azca natya
elxm4dr. SaEflsr dayirmidir. Qabaq ayaqlarmn dinokgrxrnnlar naza-
13 larpr. Qdrnn n alhndr cinsi alamati gitsrarilmi$ir. Ahn ayaqlarmn
vaziyyatim va ceyranm pozasrna 6sa$n denak olar ki, a r ovunu
yaxalam{dr. Rasm e.a. 2 lci minilliyin hiidudlannda h3kk edilmi$dir.
DA$ N:5s
Yerd€n qrxan hamar sathli kigik (100x 190 sm) qaya par9asrdr.53
N: li da$dJn $arqda (4 merrlikda) va 54 N:-li daidan tirnal-iarqda (3-4
netrlikda) yerla$ir. Dagn yuxanya hissasinda iki eardr araba rasmi
vardrr. Maraqhdrr ki, bela konstruksiyah araba yaxnlara q3dar
Azarbaycanm dozan rayonlaflnda yay mrsdr-
Arabamn ba ddrd tirla birlaFn b€rabaryoh fomah iigbucaErn
iki tarafi kimi iki yoErn ranasrdan ibaraldir. Arabamn qabaq
his$sin& tamasalann uclan bir-birina sx m$dr va eilla amalo
gatirmi$dir. qarxl.'Jn h6r biri oymaqr (ropu) saEanaEla birlasdiran 7
dond.d6n ibrotdir; Sa! Earxn yanmda gttrihiir ba saxlamaq lenn
dayaq gtistarilmisdir ki, bu da dayanacaq vurr tiuanin heyvanlann
boyunlarm basmamasr nqijndijr. qi anin quna.acaEnda sol larafda
boyunduruq iasvir olunmutdur-
Tarixi e- o- 2 ci rninilliyin son asrlorina aiddir.
DA$ N:59
Bu daS 24 N:-li dagdan laxmiran 14 m linali Frqda nahang qaya
pargasrndao ibaratdir va qarq l6raf&n 63 N:-li iizij
daqa diranir. Dattn
(llx5m) ham$dr v6 bir q3d6r canuba maildn. $imal-qarb va |erq
kanarlarnda uzun va darin novqalar qaz In$dtr. Burada 31 rcsm va
i$ra vardn
l-ci rasm ayaq nsta, profilda, korpusu saEa olmaqla keeinin kobud
vo sxemadk tosviridir- GOv&si uzunsovdur.

41
 Nrzik vo uzun boynu bir dnz xarla ifad. olunnu$ur. Dijrdbucaqlr
formah ba$ ircliya glxmrldrr. Qrsa va dilz buynuzlafl geriF ayilmil
dir. Omb,rsr bir az dayirmidir. Giidak quyruEu bir az qaldnn{dr va
ucu belo taraf ayilm;$dir- Rasrn l8-19-cu 3srl3rc aiddir.
2 ci rasm iki bir bi.ina paralel ehlimal ki, ke9inin buynuzlartnr
yada ayaqlarn ifada edan 3 cii rasm dayn linal qmErnda ilan, orma1l
novqadr. l8-19-cu asrlorc aiddn.
4-10-cu rasmler 7 fiqurdan iki qirin keEi siiriisnna hiicumunu aks
etdiFn kompoziyisiyadan ibarotdir
$nlarin Fsmlari yiiksak uslalrqla naturadan Fkilmi$dir. Vahtilarin
:dvdJldrilin qrbaq hi\rlrri enli \€ guclu \erilmi.dir. iri ba?lari. gLiclir
qamlari, aErzlaflnda qabaq d\13ri aydtn gitriiniir. Gitzlori va kiEik
qulaqlan naz6r6 9arpr. Uzun, uclarmda riik ropall quyruqlar var.
Birinci Eirini pancalari uzun caynxqlafl (har pancada 3 caynaq)
gitsrarilmitdir. O biri lirin dmaqlafl nitqtelarla (h3r pancada 4 nijqta)
verilmi$n. Heyvanlann €rk6k cinsi n\analari narcra garp'r.
Ust sahnoda (4 cii rasn) tirkeEiya hijcum edar€k (s-ci rasm) orun
bairnl qeyrcmi$ir ve gitvdasinin qabaq hissasini yemigdir, Eiinld
keginiD gitvdasinin yalnrz arxa hissasi v6 iki dal ayaEr bsvir
olunrnu$ur. ikinci sahrcda tiryenica kef iya hiicum etmi$ir (7 resm).
Bir kegi isa yrxrlm$ vaziyyatdadir (6 cr rosrn). eapislar (9 cu va 10 '
cu r€srn) lat iikadan qagrlar.
Sahm Eox ifadali rerilmigdir va ona gijra da namalum rcssamn
gajzal asari say a bilar. Rasm e.6. 2-ci minilliyin son esrl6rini6 aiddir.
ll-ci rasm ayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf kefi tasviridir.
Covd.si orrldJ )aquli x;rl; kssrlini:dir. Batr ni'b3r3n iridir iri
qovsvari buynuzlan var. Ombasr bucaq alhndadrt. Qannaq formah
quyruEu yuxan qaldr rb va ucu bela tarcf syilib. Tifixi e.a. l-ci
minilliyin ortalarna aid edilir.
12 ci r6srn profilda, korpusu saEa taraf, asta yeriyan keqinin tasvi-
ridir. Gdvdes; iri hacmlidir amma yrEcamdtr. Qtsa boynu qaldr m$
dr. Bum! a$aEr yijn6lib, aEzr agrqdr. Qrlmcvari buynuzlanun uclan
belim laraf mailidn. Ombasr doyirmidir. Dal ayaqldnnrn qurtaracaqlarr
44
qdvsla bnlosdi lmi$n. Tarixi e.o. I ci minilliyin son asrlarirc aid
edilir.
l3-cii rasm profilda, korpusu saBa t3raf nrmalum ntjvlii heyvar (ola
bilsin kegi) tasviridir. Oxqayrr heyvan qaqar"q yiiks6liya qalxr. Batr
va quyruEu giistarilrnayib. qiynin ijzarinda donqan gitri.inijr. Qabaq
ayaqlarnn uclan qijvsla birl€gdirilib.
14 cij rasm ayaq iiste durmui. profilda. korpus sola laraf keqi
r6sviridir. iri giivdasi ditrd bucaqll formasrndadtr. YoEun qaldr mD
boynu ve asa& ayilmit ba$r var. BoEazn n yanrnda boynunun xatti sijn
torilmayib. Hijndnr, q ncvaribuynuzlannm uclm belina iaraf ayil-
misdir. Ombasr b caq altrndadr. Gitdak quyruEu gaquli vaziyyatdadir.
Qabaq ayaqlaflmn biri govdasina perpendikulyardr. Dal ayaqlarlllrn
uclan qitvsvari xatla birlatdirilmi$ir. Rasm eramzm awalarina aiddir.
ls-ci rasm 15 paralel zolaEa btuiinmijt kvadratfonnrh sahodir.
Buna banzar fiqurlar 9 N:li dagm iist tarafindadir (10 12'ci rasmlat
vardrr. Gityiin simvoludur.
16-cr rasm nanalum novlii heyvan, oxgayr keqi 13svnidi. 14 cti
rasndaki keeinin alt hissasin& hakk edilmigdir. Fiqurda ayaqijsta,
profil&, kor?usu saEa gitstarilmi$dn- Gitvdasinin arxa tarafi qrbaq
bissaya nisbtan nidh- Buynuzlar gajsiarilmayib. Ombasr bucaq
altrndadr. Qaldr mrt gitdak quyruEu vardr. Rasn 17 18-ci osrlara
l7-ci rasmda ayaqtista, profiltu. korpusu sagakeqi tasviridir. l4-cii
rasmdki keqinindal ayaqlnrnm alxndadr. Gitvdasi iri hacn idir. Osa,
qaldr me boynu var. Kieik, q rncva.ri buynuzlai arxaya ayilmi$ir.
ombasr bucaq anrndadrr. QuyruEu git&kdir. Resm eramtztn
awallarina aiddir.
18 cj rasm Yaz Ltap.da kegi rasmlsrinin an irisidir. (uzunluEu 120
sm, giyinlarininda hiindiirlijyii 80 sm) heyvannfiquru ryaqiista. profil
dd. korpu'u sdFr rellisrik rsa'da qurulnrutdur. lri Jgrrqakrli eovds.i
oriadan iaquli xada kasilmigdt. AEzmm kasiyi va Sozlari aydtn gdrti
niir. Hnndnr qijvsvari buynuzlan belina taraf mailidir. eiyinla nin iis-
tnnda donqar forma Erxrntr nazora 9arpr. Ombasr dayirmidir. Qatdl-
rlnrlri gijdak quyruEunrn ucu belina ayilib. Rasm e_o_ 2-1-ci minilljk-
lnrin hiidudianna aiddir.
19 cn rasm profilda, korpusu sola getun keti lasviridir. cijvdasi
uztrnsovdur qabaq hissasi daha enlidn. Qaldnl r boynu va kiqicik
l)rrsr v!r. Gozlari aydn gdsterilmigir. Hiindijr qdvsvffi uclarr beline
nriilklir. Ombasr buc4 alnndadrr. Qaldrdmrg g6&k quyruEu var. Dal
ryxqlrrndnn birinin xatti heyvanm gdvdasini k6sir Rasm e.a. l-ci
rnnrilliyin oriala na aiddir.
2o-ci r3sm xaq tasviridir. iri kegi gitvdssinin qabaq hisFsin&. rjrak
rimlildo hakk olmnlugdur (l8,ci rcsm). Xag eyni olEiilij diiz xattin
{liir bucrq dlhda kasi$nasi ila .rhrumgr. Xagm biitijn dijrd
ucu
(lii!sv..i xatla kasilmitdir. T.rixi e.a. 4-5,ci asrlarc aiddl..
2l ci r6sm hamin keginin q:rmmrn altrnda. ayaqimmn arasrnda
hrkli olunmutdur. Eyni dlgiilii iki diiz xattin diizbucaq ahrnda
kisi,\rDJsi oaric.sinda ahnm!gu. Ucl.rmrn yaxrntr!mda xagn r6.ofl sri
(liiz xnrlnrlc kasisnasi ila 5 xaq a|Dnntdr: biri bijyiik va uctaflnda
,liml kiqik. Iiasm 9 lo-cu asrlara aiddir.
22 (i rasnl namalum atya. ola bilsin. yuxansr dayirmi qarmaq
lornul trcu olrn loban CornaErndan ibarcrdir.
2:l-ciirasn ndvtj namalum heyvanrn, o1a bilar. ke9inin rasvirindan
l (tllrc.ftlir. Dajrd xart heyvann ayxqtannr xatrtdr.
2.1 cii rasm kcAinin ayaq ijsta. profilda, korpusu saEa basir rasvi
rindnn iburrdir. citvdasi hacmlidir, arxa hissasi qlbrq his$sindan
iri(lir. Qrs! boynu vokieik batr var. ili uclu burnu ata-ir yonalditmi$dir.
Qijvsv.ti buyDuzlannrn uclafl belino toraf isiiqamatlanmigir. earnr
yrlcrflxlrr. OmbNr bucaq alllndadr. cttd.k quyruEu 9aquli vaziyyat-
{li(tir. Ortr.srlarin ilk nErhlasina aiddir.
25 cil"srn prcfilda, korpusu sala taraf qrEan keginjn kiqik rasviddir.
frquli bL,youzlarr belirc tar.l mailidir. Gddak qLryrugu vardr.
26-cr r.snl bijyiik buynuzlafl beliDa tarcf qartanmr$ ki9ik kegi
rrsviridir Kcqi lrxasr iista. ayaqlarr yuxafl veziyyatdadir, yanmda
(lurrrr heyvxn rar.findan ijldnriilmijgdtir (?) (28-ci rcsnt.
27-ci rism. goriintir. heyvanm drl ayrqlarmn hissasini ifada edan
iki plllrlel xctL purcrlandrr.
28-ci rcsm nanralum novtii heyvanrn tasviridir. Onun fiquru ayaq
ilste, profilda, korpusu sola raraf gijsiarilmi$dir. Gijvdasi iri. aErr
E€kilidir. Batr verilnayib. onun avazintu boynundan yuxax va aaair
dijz xatlar E.kilmitdir. Ust xalin ucunda ba$ fomasmdaErxmn vardr..
Daf6larl3 keEi tasvirlarinda oii$hida olundug kimi, g6vdasi orrrdr
$rquli xatla kasilmbdir. Qarn yrEcam olduEunigitra sttvtusininqdbaq
Iarafi daha iri gijrsonir va rnajli x€tla kasilmilsdir. Boynu yoEundur.
Ombasr bucaq ahrndadr. Ciidak quyruEu taquli vaziyyardadir.
Ayaql.rr nisbatan yoEundur va a$Er his$da iiftqixatlarle kasilmi$dir.
Qabaq v€ dal ayaqlan qmmcaqlarda qdvsla birlagirilmisdir.
Hesab etnak olar ki, 25 ci. 26-ct.21,ci ya 28 ci rasn ar n6vii
namalum heyvann kegil€r3 hnculn sahnasinin koopozisiyasr ta$kil
edn. Bu kegilarin bnisi. yuxarda deyildiyi kini. iildiirnlmiitdiir (26 -
cr rcsm). dig..indan iki ayrq qrlmr$rr(27-ci rcsrn). Butiin blr rasmlar.
gijriinnr. gobanlar rarafindan 16-17-ci asrlorda hakk edilni$dir.
29 cu r3sln ayaq iista, profilda, korpusu sa-iakeEinin kobud tasviri
dir. Gijvd.si anq gitrsanir- Boynu qrsadr, ba nisbatan iridir. Boyun
qitvsvari buynuzlalnrn uclan quyruguna ayilmitdir. Ombasr doyir
midir. Giidak quyrugu b€lina ayilmiidir. Ayaqlan kifay.t qa&r uzun
dur. Gdvdosi orrada yquli xarla k.siin tdir. Orra osrlara aiddir.
30-cu rasn profilda, korpusu sol.r rarcf. dizlarini biikmii; keEi
rosviridir Gatvdasi JIxa hisseya nisboron agr Cekilidir qab.q hissasi
arxa bissaya nisblan xcyli hacmlidir. Boynu bir q€dar qaldr lml|dr.
Hiindijr. qovsvari buynuzlarnm uclan geriya ayilmiSdir. Ombrjr &,
yirmidir. Codak quy.uEu var. Ayiqlnn giidakdir: ola bilsin, keEi uzun
yunlu cins&ndir. Rasm l0 ll,ci asrlara aiddir.
3 I ci rcsm ayiq iisra. profilda, korpusu saEa keqinin qadim rasrnla-
dD nDdelinda sxematik t€svirindan ibarcrdir. Qlsa boyn var. batr for-
maszdr. Qdvsvrri buynuzlarrnrn uclarr geriya ayilmi9dir. Ombasr bu
cl'q .'lllndadr. Qrsa quyrrEu taquli vaziyyatdadir. cbvdasi orftrda $
quli x€tla kasilmjldir. Uzun ayaqlan haqrl.rrh lamamlanr. Rasm l6 -
45
 32 ci rasn ayaq iisl6, profil&, korpusr sola keqinin xatd tasviridir.
Boynu gitsiarilnayib. Baqr defislarlo ifado olunub. Qthncvnri buynuz-
t.rnnm uclar arxaya qatlanmqdr. Ayaqlrrt gi,vdasina perpendikul-
yardu. Rasn 18 19 cu asrlarc aiddir.
33-cn vs 34 cii rcsmlar ana keqinin qapi$i yenlamasi kompozisi-
yasndan ibar3idir. Keqinin fiquru (33-cii rcsrn) ayaq iista. profilda,
korpusu saEa olmaqla real iislubda qurulmu$ur. Citvdosi hacmlidir.
Nazik boynu var. Dayirmi burunlu balr aydrn gi,riinijr. KiEik 16 diiz
buynuzlan arxaya mailidir. onbasr dayirmidir, quyruEu gbstalil-
mayib.
Anakesinin qjmr alrndaCapb var (34 cij rcsm). Snbh.siz k, kom-
pozisiya natumdJn gakilni$dir. Ona asrlsrin ilkmarhalssina aiddir'
DA$ N: 63
Bu dat 59 N: li da n yanmda nahang qaya par9asrdr. Onun iist
hisFsi (3x8 m) canub q6rba mailidir. Canub-Frq tarcfi hamrr sathdir'
Dasrn canub Frq nznndd 6 kegi rasn h3kk otunmusdur.
1 c; rcsmda kegi ayaq ijsta. profilda, korpusu saEa gitsrarilmildir.
Gtivdasi Eox iri va kijkdnr. eiyinlarinin ijstiinda biiyiik donqar mzar.
qarpr. Q$a boynu va yumurtavari kigik batt var. Bumunun ucundan
qlxan htindijr va qijvsvari buynuzlamm uclan alaErya qatlanm\dr.
Ombasr dayimidir. Qrldrnlmq. gijdak quyruEunun ucu belina
eyilmi$dn. Uzun ayaqlan gitvdasim perpendikulyardr. dal ayaqlan
haEalarla tamamlanr- Donqar govdanin qabaq hissasindan nfiiqi x6lla
aynlmr$drr. Boynu bel xottinin davamr olan x€da kasilmisdir.
Ombasrnm yaxnlErnda dal ayaqlan da kas;lmi$dir. Rasm e.a. 3-2-ci
minilliklarin hndudlanna aiddir.
2-ci rcsn profil&. korpusu saEa gedan keqinin tasviridir' Onun
nzunluEu 68 sm, hiindndnyn 62 sm-dir Badan qurululunun miltana
sibliyi gitzlanilmitd;r- Rasmin xailari inl]n r va daqiqdir. iii gitvdasi
var. eiyinla nd€ donqar aydm gijrijniir. Boyun qlsa vaa yoEundur,
aqaF ayilmis itiburunlu batr var. Buynuzlan Qox iridir, uclan arxaya
mailidir. Qabaq b ynuzunun xaui burnunun x€ttina ke9ir. Ombasr
dayirmidir. Yuxan qaldr mrt gitdak quyruEunun ucu belina taraf
€yilmi$dir. Dal ayaql.nnn qurtaracaqlafl qijvsls birlatdirilmildn.
Gdvdasi ortada va boynu $aquli xatla ks;lniqdir. tusm e3. 3cii
minilliyin oralafl na aiddir.
3-cii rsmda kefi profilda, korpusu saEa, yiingiil qagr$da gttstaril
niadn. Qafln aox yrBcamdr. gdvdosinin qabaq hissasi dal hissasindan
enlidir. 2 N: l; daqda l-ci rasm& keqi tasvirini xahrladr. Boynu gd
&kdir. batr formaldr. Yuxirfl qalxmD buynuzlainm uclan belina
raraf mailidir. Dal ayaqlaflndan biri qurtancaqda hafalanmrEdr. Rasn
e.a. 2-ci minitliyin ilk asrlarino aiddir.
4-cii rasm asta qaqan keqinin profilda, korpusunun saE larafinin
t3sviridir. UzunluEu 72 sm, hiindnrliiyii 63 sm-dir. B3&n qurulusu
miiranasib, govdasi aEr takifidn. Boynu azca qaldr lnt$drr va giyin-
larinin iistiinda donqar aydm nazara 9arpr. KiEik ba$r yrx$r formala!-
dtnlmrgdr. bumu itidir Hiindijr qalxmls buynuzlarrrun uclan geriya
ayilmildir. Har iki budu aydn verilnbdt. Yuxan qaldnlmq gii&k
quyruEunun ucu belina tar3f isliqamatlsnrnitdir. Qabaq ayaqlafl hala
larla tamamlanlr. Boynu v. qabaq ayaqlmnn yuxarr hissalari dijz
xatlarla kosilmiidir.
Hesab etnak laznndrr ki, dain sathind€ bu rasm 3n qadimdir va
e.a. 3 cii minilliya, yaxud e.a. 4'3 cii minilliklarin hndudlafina
aiddi..
5 .i rasm profilda, korpusu saEa, b3rk qaqan kegi tasviridir' R6sn
9ox dinamikdir. fiquramn mtjtanasibliyi gitzianilmildir. Gitvdasi iridir,
onun qabaq hissasi daha hocmlidir. eiyinlarinin iistnn& donqan aydtn
sezilir. Boynu qlsadr, ktit burunlu ba$r gox iridir. Yuxan qaldlrrlrnr$
buynuzlarmn uclan belina lar6f ayilrniSdir. Omb$r dayinnidir' Gij&k
quyruEu dik durmuadur. Dal ayaqlan qabaq ayaqlanndan uzundur ki,
bu dakeEinin yiiksakliya glxrnaslln ifada edir. Dal ayaqlarmm horikisi
higalanmq qunaracaqlarla tamamlirmr- E.a. 3-2 -ci minilliklarin
hiidudlannx aiddir.
 6 cr rasn ayaq tisra. profilda. korpusu saEa kef;nin rahrif olurlnul
lssviridir. Batqa rsrnlara yans amadr. Qann ta.ofda gdv&sirin alt
his$si iki xatla gijstarilniQdir. Qrsa boynu, kiEik batr vardr. Yuxafl
q{ldr m$, 9ox yeka buynuzlannm uclan ombasrna taraf ayilmiadir.
QnyruEu gitstarilrnemi$ir. Boynundan omhsrna qa&r gijv&sinin iisr
hisFsi batrq xalla kasilmitdir. 8.6- I ci minilliyin ortalarma aiddir.
Datrn tist hiss€sinda 29 r6sm vardrr. Onlardan ikisi nov9a, biri
piyalafonnall galadr.
I-ci r6sn 42 N: li daqda yuxanda nazer&n keqirdiyimiz iisluhla
\sir rasviridi!, amma burada tasvir nisb6t6n snd.dir. Heyvan profilda.
korpus! sola harakaida gitstarilmisdir. giinki qabrq ryaqlarrndan biri
qrkl.rlm$ vaziyyatdadir. Covtusinin arxa hissasi kigik hacmlidir.
YoEun. qrsa boylu va doyirmi formal burunu va qiiwadi 9an6li b4r
var. AEzr 4rqdr vad\lari gdriinnr. Kieik. ;3klanmb qulaqlan Saquli
v.ziyyard€dir. Arxa hissado qamn, 9ox yrEcamdr. Ombasr bucaq
rltudadrr. Uzun quyruEu var, ucu qaldnlmr$drr. Qabaq ayaqlannm
di.sck va dal ayaqlannn topuq gxrnnlan gitsrorilmi$ir. E.a. 2-ci
DriDilliyin orialanna aiddir.
2 5 ci r3sr ar atl ann iki heyva ovlama sahnasini aks erdir;r.
2-ci va 3 cij rasr ar profil&, korpuslan sola taraf qaean namalum
Dtjvlii heyvmla0n. ola bilar, vahti arbnn sxemalik tasvirlaridir. 2 -ci
Fkilda heyvanm giivdasi ensiz ditrdbucxqh fo.masrndadr. Qlsa va
yollln boynu. biiyiik, jrali Fklanmi! quiaqlan olan b$r vardr. YoEun
qnyruEu iiftiqi vaziyyardadn.
I cii rasmda heyvinn gitvdasi daralm{dr, onun qahq hissasi
giisrcrilmayib. Ombrsr dayirmidir. Codak v3 yoEun qnyruEu iifijqi
(lurllr. Qabaq ayaqlai tabii vaziyyatindan frar mr$drr. Gitvdasinin
qrbrq hiss3sinda belinin x€tti bucaq altrnda yuxan qadanmr$drr.
4 ci-i rasm enli geyimda atlmn tasviridir. Arrn belinda yabrsiz
oluLtnusdur- Har iki ayalr ann bir r6rafindan sallanm\dr. Kigik bagr
v r. boynu Cbstarilmami9dir- Yalnz nirc tutrnus va yuxan qaldrrlmD
bir ali hakt olunmusdrr. Nizanin 9it ucu yuxanda tasvir etdiyimiz
lrcyvanlara taraf tuqlannr$dr. Profilda. korpusu sola olan arrn fiquru
kobud qurulmutdur. Gdv(l6si diizbucrqh fornasnda 9ox uzunsovdu..
Uzun boynu iiftiqi vaziyyadodir. Kieik balsr vaLdrL. qulaqlan qrhla
$akl6nmi$dir. C6dok vo yoEun quyrulu iiftjqi diirmiitdiir. Ayaql$r
gijvdasin6 perperdikulynrdrr- Atrn alznxn axnndan arlnm alino t.raf
xarr takilnisdjr. b , sijzsiiz ki, cilovdur.
s ci rasm atrn belinda yahrsiz oturmut, qNa seyimda (gddakcada)
ad, rasviridir. Har iki ayagr atln bir tarafindan sallllnn1t$tl. Arl ln
fiquru kobud qoyulmuidur. Batr dayinni verilmitdir. Allari iifiiqi
istiqnmatda yanlara uzdd ml|dir. Sol alinda hnnsrsa silah, ola bilar, ox
vardrrv6 saE ali ;la y.tyr dartr.
Ayaq iisla, profildo, korpusu saBa laraf. olan ai1n gijvdasi
dordbucaql formasndadrr. Qaldrnlm\, uzun, llazik boynu va kitik
batr var. Qulaqlafl qabala gaklanib. onbxsr bucaq altrndadr. ci,&k
quyrulu ijfiiqi durmutdur. Kompozisiya €ramrzrn 6wolina aiddir.
6 cr rcsm Damalum novlu heyvan tasvirinin fraqmenti olan iki
$liqesiz xordan ibxrald;L
7-ci rasm ayaq iisra. profilda, kor?usLr sola laraf sxematik kegi
tasviridir. Gitvdasi uzunsovdur. BaSr bilavasita gov&sinin qabaq
hiss€si ila birtaQrnisdir. Kilik qitvsvari buynuzlan var. Ombay bucaq
dlnndadrr. Dik quyruEu belina taraf 6yilib. Dal aydqlaflmn biri
digarindan gitdakdir. Rasnr l3-14-cii asrlarc aiddir.
S-ci rcsm d6 ayaq iisr6, profilda, korpusu saga taraf keginin kobud
sxematik iasviridir. Ba9l giistarilm6yib. Gijdak. qijvsvari buynuzlannm
uctafl belinaa taraf €yilib. Godak, azca qaldr mr; quyruEu vardr..
Qabaq € dal ayaqlan bir-birina birlaa$dirilib. 13,14-cn asrlara aiddir.
9-cu rcsm yuxaflda lasvir eldiyimiz keginin altrndadrr. niza va yaoxun
tasviridn. Ondan asaElda iki paralel xatr gakilmi$dir, ola bilar hansrsa
bir heyvanm ayaqlafldr. Ni nin $it ucu saEa tutlanlnntdr, sapr bi.
iaquli xetla kasilnisdir
l0 cr r6sm formlsrn.r gitra xaqr xatrladan iki 4aranin, ola bilar,
ranqanrn tasviridir. Onlardan birincisi 5 terefi var. Bu ra.:fiardan biri
9 cu rcsmdaki xatla birlatdnihisdir. ikinci i$aranin 4 rorcfi vardr va
lar3fl .rdan biri erntrldr.
47
 1l ci raslt1 profiltu. korpusu saEr raraf qaqan atrn sxeD rik
tasviridir. Govdasi uzunsov diizbuc.rqlt fomasrDdxdtr. QrLdrtlmLl
uzun boynu vllr. Batr kiqlk bir xatla verilni$dir. Qulaqlafl iaquli
v3ziyyaldadir. SaEnsr sivridn. Giid.k quyruEu iifiiqi vaziyyat&dir. I 7
l8-ci asrlar aiddir.
12 ci lasn canub hissasi darin va enli olm novea gitrnnntlii
t'slirdir. Novtamn bir ucu ll-ci rcsmdaki atrn dal ayaE m xarti ilo
birla i,sdir (l l ci r.sm). Buna ssasan rasmi ov ngiin hmstsa bir t31a
rasviri olmasr naticasi almr.
l3-cn r.sm dasrn qarb tar.finin iisl qraErnda hakk olunmus novla
tasviridir. Gdrtiniir. hms6a bir datyonan b nunla daltn tlkiflti iigiin
yararh olub olnranlilsrnr lnijayyanlagdirmitdir. Ola bi16r, novCa suyunu
dr$rn sathin&n kanarda qoyulmu$ qaba axrrnaq iiE0ndiir. R.sm 18
14'cii rasm profilda, korp su saga laral otlayaD at losviridir.
Qrafiik cahotdan sxvadlr yerina yetirilnriidir, heyvanm badan
qurulutunun lniitanasibliyi gitzlanilnigdir. Boynu sallJnmr$dr, baqr
gitsrerilmayib- Ddtti bir qadar iraii gxmt$rr. SaEn$ doyirmidn.
QLsaquyruqludur. Qabaq v€ dal ayaqlafl bir-birina yaxtnlaldrdrb.
Tdixi e.a. 2-ci ninilliyin onalarna aiddir.
l5-ci rcsm profilda, korpusu saEa tar3f, yiingijl qaqtlda at
tasvirindan ibar3tdir. Govdasi iridir. Yolun boynu qitvsvari syilmigdir.
Uzunsov burunlu batr vrdrr, aEzr aqrqdr. Enli ddsltidiir. Salrtsr
dayirmidir. Gij&k quyruEu sallannn$drr. Heyvamn gdvd.si oriadan
qaquli xetLa k&silmiSdir. E.6- 2-ci minilliyin hijdudlinm aiddir.
16 cr rasm ayaq iista, profilda. korpnsu sola keei tasvnidn. Fiqun
realistik s.pgilidir. Qrsr boynu. kiqik batl var. Qrhncvari
buynuzlarnrn uclm arxnya yiinaldilniidir. Ombas bucaq ahmdadir.
Q{ldrrln\ gitdak quyruEunun ucu belina raraf syilmiidir. Ayaqlafi
giiv&sina perpendikulyddrr. E.a. 1 ci minilliyin orlal.rtna aiddir.
17-ci r€sm nanr€lum novlii heyvann sxenralik tasvirindan
ibaratdir. ODun gdvdasi ayri tiyrijdtir. ba,tt va qnyruAu giisterilmayib.
Gitvdasinin h€r yffrrnda iiq ayaq verilmiidir. Rasn, gitriiniir, Eoban
rarafindan gokilmisdir. l8'19-cu asrl.ra aiddir.
4li
18 ci r€sln iki keqinin doyii$ $hnosinin tasviridir. Bels
konrpozisiya 13 N:li daErn iist sathindan & vardr (40 c, rasnt.
Heyvanlf burun-buruna. dal ayaqlaflnn nstijn&dir. Onlartn biri ham
da qabrq ay:rlr ila ddyiittir. Gitvdalari o adnn kasilmitdir. Dijyiil
sohmsi real qurulu$lu, dinamikdir. rasmin xadari deqiqdir. $nbhasiz,
rasm namalum r€ssamr aD yltxsr ssarlsrina aiddir. Rasm e.a. 2-ci
minilliyin ilk asrlarirc aid edil6 bi13r.
l9-cu r3srn yiik€klikden diiFn mual losviridir. Profilda, kopusu
saErdr. HeyvanLn fiquru real qurulutdadrr- Uzrnsov gttvdasinin qabaq
Qaldr nnt boynu, kitik basr aetq alzr rydtn
hissasi yrgcamdtr.
verilnitdir. Budaqlr buynuzlafl Aaquli dayrnmrtdtr. Onbasr
dayinnidir. Gddak, yoEur quyruEu qaldrrlmridr. Qab.q va dal
ayaqlrrrmn qunaracaqlur bir qitvsvari xalla kasilnildir. g.a. l-ci
minitliyin ilk asrterina aiddir.
20-ci r3sm ayaq tisra, profilda, koausr saEa i3rcfkilik ijlriiln kegi
tosviridir. Formasrna gitF gijvdasi ddrdbucaqlnr x.txrladr. Q1sa
burnu. iri batr vrr, .tErz-burnu a-iaEryr doEtudur. Dik qalxnni. ki9ik,
qrlLncvlri buynuzlaflnrn uclafl geriyo lnailidn. Ombast bucaq
rlrrndadrr. Crtd.k bumu Saquli v€ziyyordadir- Erkon orta asrlar€ aiddir.
2 I ci r6sm da ayaq iist., profilda, korpusu saEa leraf kegi l3sviridir.
Arxa hissada g.ivdasi birqador h6cmlidir. Qrsaboynu vo nisbaran kgik
batr var. Dik qalxmr$ buynuzlannrn uchn geriys ayilmildir.
qaldLnlmri gdd.k quyruEunun ucu belina t3rcf qatlanmrsdrr- On1bllsr
sivridir. Erkao o r csrlara aiddir.
22-ci va 23 cii rasmlar konpozisiya ragkil edir. Ayaq iista, profilds,
korpNlan saga tar.f, eLk.k va disi ke9i fiqumlan kobud iglanmisdir.
Govdalari darrld ntqdLr. Kompozisiya, gitri.iniir. heyvanl,lrrn qovul-
maslln if:rda edir. Hrindnr, qrhncv:ui buynuzlu. arxadakr fiqff (22 -ci
rcsnl) erkak keei kini qabrl edilir. Rasm 14 15 ciosrlar€ aiddir.
24-cn resln .tyaq tista. profild., korpusu saEa taraf keEinin sd.
iasvirind.n ibfi.rdir. Qan nu drl hissosi yrEcam. gcjvdanin qabrq
his$si nisb.t.n hacmlidir. Q,s{ boynu va alaErya syilmii ti\s rcltr
bur nh ba9r var. Onbasr sivridir. Gijdak quyruEr iifiiqi vaziyyatdadir
bu, keqi tasvirlorinda nrdir haldr. 16 17 cj Asrlara aiddir.
 25 ci rasnr ayaq ijsta. profilda. korpusu sola rar6f keeinin kobud.
sxematlk tasviridir. Gijvdasi dijrdbucaql formasrnda qurulrnusdur'
Qrsa boynu qabaq ayaErnm ijsto hissasinin x.rlini ardr ila
gdvdasindan daqiq ayrdm\drr. B xalt bucaq altrnda ayilaFk ba$na
ge9ir.. Dik qalxn]Ls. ortada bLrcaq ahnda, cu geriyo qad.rmntt bir
buynuzu veril'niqdir. Qamr eox ytEcamdr. Cddak qLtyrulu iifiiqi
dry.rtumsdir. l8 -19-cu asrl€rci riddir.
26-cr rasm 25 ci €smdaki ke9idaD stEd.r kitik bady.rvrri aaladr'
27-ci rasm alm belinds yaharsiz otumrut rrlnm lasviridir' Atlmm
b.dani bir qodar qahEa ayilmiSdir. Bijyiik. yumurtdvari bair vr.dtr.
gitiil]iir. basrnda motal papaEr vllrdr. Har iki ryrEt ann bir yrmndan
.srlmrlsdrr. Profilda, korpusu sola raraf olan nliD liquru real qurulL\-
Iudr.. irali uzadrlmrt qrsr boynu qabanq altnlt. kiqik batl.r lanamlaDrr'
lnnr tox dmtldrlm$dr. YiiFni yoxdur. SaEnsr dsyinnidi. Uzun
(tLrllllu bucrq altrnda aqagr sallinmrsdr. Heyvanrn qarrnrnrn d.rl
ryrqlrflna yaxm hissasinin xhrnda cinsi alan€t isarasi gdsrarilnildir'
Arn .ryrqhn gitvdasina perpendikulyardlr. qabaq vo dal ayaqlrrt qur-
rxruclqlarda qdvslerl3 birisgdirilmiidir. Ann geriya isriqim€tlanNit
yrlDrr bi. qulaF vardr. AtrD va atlmn pozalm gostsri ki, heyvan
rrrslik edir. haFk.L ermak istamir va adrm qnnanc va yaxud hagalrn-
rni uclu gubuqla onu qxgnrga macbur edir. eubuqdrn batqa. atll
rliDdr t.rrya oxsar nasa bir €iyr da lutmu$ur. Son orta asrlaro aiddir.
lri ci rism diametri 25 28 sm, daLinliyi 16 sm olan badyavari Ealadtr.
29.u rasm profii&. korpusu sola. hiicun pozasurda ith real
rrs!iridir. DoyDLrnda, gijriiniir. xaltasr var. Batnrn x6lrinin bi hissasi
Liilik(l.n atrnnnqdrr. Yuxan qatlrnnni. ucunda rtik topast olan quyru-
ilr lnr Rosnr kifayar qatur dinanikdit. 18-19-cu astlara aiddir'
I)Af N:66
Yuhrld.r uzunsov. ellips fommlr nabng qryr parqasrdr. $imaldan
,,.rr'. lu"ll \r)h d,r)lJnn )J),rnhgrndd. ?im3ldr verls.ir Usr
uJ vau5
hi\sisi c.nub,s.q. mrili. hamar sarhlidir (3xll n). Bu sathda ii9
lrc!vrr r.sDi. lovea va badyavari Arla vardtr.
l-ci rasm ayrq iisla. profilda. korpusu sola taraf "qulaq asm.r" poza-
slnd.r tnffal t€sviridir. Badan qurul'qumur miitamsibliyi Sijzlanilmitdir.
Fiqur canh va ifad€lidir- Yuxm qaldrr nnl vtiqarl boynu vc giizal for-
nraya sahnnnt bmru, ir.lid. kitik baErvd. Bir gijziinijn va aEzrntn ka-
siklari yaxsr verilnigdir. ADfasd.r gxrnt arr ig.riya ayilnis iri. budrqll
buynuzlafl vardr. Genit dogii ravan surcrda qabaga gtxrr- Gijvtusi ortrda
bir az yrEcrtuh. OlubN dayinnidjr. Gd&k va )'oBun qLryruEu saquli
dunnuqdur. Dal ryaqlarllxn ropuq va qabaq ryaqlarLl n diz grxrnrLlafl da
qiq 96starilnli!di.. Dal ayaqlan qurtaracaqlardr qdvda bidaidiilniqdir'
Rasmin xotl.d inanlr v. d.qiqdir. $ijbh.siz, nituradan hckk edil-
mit bu f3sm ditvriinijn en 8it7ol asarlarindaDdir' Ea l-cii ninillivin
2 ci rcsm profilda, korpusu soh ror3f. ayaqlannm vaziyyalindrn va
qaldnlmrt ombasmdan gitrijndnyii kimi. qaaridrn sonra dayrnnnl tn -
rahn realistik tasviridir. Badan q ruluiunun miiranasibliyi gitzlanil-
nli$ir. Inca boyntr r6van suretd3 geriye qailanNldtr' Kieik batt, de-
rndk olrr ki. Do)n.rndJn dynlrnJrnr\Jrr. AA/r,,{r'ld r' lr' b.rn:nl ' brrv-
nuzhn rnf.rsda giislarilmisdir: tann$9rya yaxrn vanv o biri vNlv.r
nisbaton uzundur. H€yvann qarnr bir qa&r yrEcamdtr' DaL ayaqlrrttun
yaxmhEndr cinsi .lmat iFrasi vardr. Onbasr dayinnidir. Qaldtrtl-
mr$ quyruEunun ucu belina teraf yijnalnigdir. rasmin xarlsri imnn rr.
rasmin itzii olduqca plnstikdir va ona gdra ds nanl.lum rassamrn gijzal
.,rrid'r. L.a. J-cu minil iyin son rjl" inr rrddrr'
3-cn rasn ayaq ijst3. p.ofilda korpusu solakeeinin kobud lasviridir'
Fiqur hacmlidir. Boynu nisbaran yoEundur, iri bast var, bumu kijtdiir'
Qrlmcvari buynuzlann uclet azca arxaya nailidir' Q.m' vtlcalnd'r.
Ombas, bucaq alr,ndadr. Gitdak. $rquli daydnrn,s quyrulu v.trdr'
Eramrzrn avvatlarina aiddir.
4-cn rcasn1 yaflndaiFvi piyala forntalr, dianeld 15-17 sm'
&rinliti 4 sn olan Ealadr.
5'ci rasn novgadr. Ehrimal ki. 17 19-cu ssrlado daqvonaDlar
torafindan Eakilmi$ir.
49
 Dairn iisl kanaflnrn Sarq bijyriinda, bir srradr oyuqlff vardrr. Yerli
maldarlar eardaq diiz6hmak iigiiD dirckl€rin bat bissal€rini bn gahlam
qoyurd lar. Buradaca heyva baElanaq iigiin da$a a9 Ing de$iklar
DA$ N:91
Ylzrlrtap.nin qarb alayinda. qurunut eay yataEnn sol sahilida yer-
latir. Datln canub-9arq rarafi iitbucaq fom1al, Saquli. hanar sathd€n
ib:uatdn. Uzaq kcE,nilsd€ tonqal qalandrEna gdr€ drirn iizii ranglidir.
Nazord.n keEirilan salhinin yuxarr gijncilnda arab alifbasr ila iig
.Jrri iJrs y,,r'r \Jrdrr. Kinbrnrn nrnrtulrJe)il.rL. imJd $rlllbu-
radaolmu!dur) ibad6r etnit, getDti$n''. Alr sarhinortasrnda (ibadar er
mitdir) sozijndan sonra nnaz qrldrqd.r isLifad6 olunm rndhiir da$rnr
if:rda ed6n kigik dxirc Sakilmiidir. Yazr netal al.tla l3 14 cii asrlardo
h6kk edihn;rsdir.
DA$ N: 92
Bu d:ri YazrLlap.nin q.rb yamilunda, 80 N: li da$an 8 n1 qarbda
ve 14 kll1 90 N: li dasdan iinal-rarqda yerl3iir. Da$ln ,simrl $arq
qutrrrcaErnda boyiik eat vardr.
l-ci rasm profilda, korpusu snAn tar€f qagan maral gozal )€rin€ )€ti-
rilrniS rasviridir. inca boynu qaldminx$dr, bNr yL\Sr fomda$rrrltu,jdn
H.,J'ind be! buruqolan lri bu)nu/u dJ'da \eriln,i}dir. Lrlrsrrn,r?
ditsil edi € hacdidir. Qaml oriada boEunrludur Ombasr dayimidir.
Yrxin qaldrnlmt gMak va yoEun quyruEu vardr. Dal ryaqlinnrn
topuq. qabaq ayaqlairn dirs3k gl-\lntrlafl aydn seziln. tusmh rctli
imrnlr va tuqiqdir- Rasnl dinamikdir. Rassdnm ustallr aydrn gdriiniir.
Heyvann fiquru qurulusuna v6 tesvirin yerina yetirilm texnikasna
giir6 9 N: li d,r$ tasvi edilmb maral bsvidni xxtrrl.'d,r (15 ci
'o!m).
Iaq bundadr ki. br r€svirda mnrr rn dalla iri buynuzlafl var va t'oEazxnn
.lhn .r suqqrl slllxnmr$dr. E.e. 3-cn minilliyiD orralffrna dddir.
2-ci rcsur l-ci rcsmh qarsrsrnda. ela onun kimidir. Ayaq tista.
profild. vakorpusL, saEa olan maraln tssviri bitrnsrniidir. eiyinlarinin
iistiinda donqan aydn gOriiniir, bu, heyvamn kokliiytinti gijsloarir.
Qarmn'n da1 hissasi. ayaqlarndan bni quyruEu yoxdur. Deyirmi
o basr I ci l"stnd3ki mrrrhn qdbiq hissasi il€ k€sikdir. Qabaq
ayaqlarr gov&sina perpendikulyardr. Qiiwatli boyru qaldrnlmr$drr,
bair kiEikdir. Ortr dlgiilii, budaqh buyDuzlannrn hal3sinda ij9 Erxntr
var. E.e. 3 ct! ninilliyin son asrlarina aiddir.
3 cii rasni ryaq iisra, profild€, korpusu sola nrmLD tasviridir.
Qaldrrlm{ boynu var. bair kieik. maili xotla ifada olunmuqdur. Xartin
iistiind. rnirsda rzca qalxnnt bijytik, har ioroftrd. be$ budaq olan
buynuzu gdriuiir. Ccjvdasi uzunsovdur. Ombasr bucaq altrndadr.
QuyruEu iki kgik crzlqla ifada olunub. qiyin hissasi \aquli x.tl.
kasilmi#ir. Erannzxr avall.riDa xiddir.
4-cii l3sm ayaq iisra. profild.. koryustr sola t.r3f. ola bilar. marahn
rasviridi.. Tasvir kobuddur. Batr va buynuzln.r gijn€rilmayib.
Cdvd.sii uzunsovdrr. Ombasr brc!.I rltrndrCr. Gddak v3 yolun
quyruBu iifiiqi vaziyyatdadn. Qabaq .ryaqlanndan birinin xatli eyridir.
Gitvdasinin qabiq hissesi az maili xada kasilnildir. Rasn 18 19 cu
asrl€F aiddn.
DA$ N: 100
YazrhtaFnin qerb atsyinda. qurunlut gx)1n sol sahihrtu yerl€gir.
Salhi (250x330 sm ) qarba rarafnrailklir. Dxtdrg.tnr sczilan 2 Fsmdan
ibarat kompozisiya var. Rasnlar enan x€tt ilzra yerleirriQdir. Arlnrn
kobud tulurr profilde. korpusu soladr. Adr .ur belinda yohrrsiz
orumnrgur. Onun siluetla verilmit bir rya! ann o biri yanrndan
sallalxnlldr. Alh bir sli il. atrn yrl,udrn y!pr,!nn,sdll. brtrnn iistiina
qrldr.rlms o biri alirda iifiiqi istiqametde izladiyi onftlr lurilannrl
niza tutmuldur.
qrur !o\d3,i .r/ur.o\dur su!ll.i dr)Ir.ridir Itr.ti \a,,ryy..dr
ol.rn qryruEunuu ucu :rtrEL ayilnqdir. Qaldrllnnt giiclii bolnu va ki
gik batr vardrr. Uzun siiFn laqilxl€n sonra alln aEzr a9rqdr. BiL qLrlagl
q.rbaEa saklanmildir. Enli ditgii r3van surctda ircli grxmDdr. Alagrdo.
qrbaq ayaqlannn yanlaflnda iki kiqik piyalavari gala qazrlm\dr.
Atllnn qarsrsmda raqib olunan profilda, korpusu sola taraf maral
rasvir edilmi$ir Qaldr nnq boynu irali uzadrlm$drr. Batr aydn
verilmitdir. AEzrnm bsmiyi va gtizii giistarilmiSdir Bityiik. yoEun va
budaqh buynuzlafl anfasdan verilmi$dir. Gijvdasi uzunsovdur. Ombasr
tuyirrnidir Gitdak quyruEu iifijqi durmusdur. Gijvdasinin qabaq tarafi
va dijEii dalgavari va dijz xadarla kasilrnitdir. Mnrahn dijtiintu va
belintu kigik cizgilar var, ola bilsin, qan dan alarm ifada edir. Biitiin
bnnlar. gitrinrft, ovsun saciyyalidir.
Atm va maraln tasvirleri texniki cah3tdsn eynidir. Kompozisiya
minilliyin onalanna aiddir.
c.o. 2 ci
DA$ N: 113
CingirdaErn Simal-!€rq arayinda ona tjl9iiitj qaya parlasrdr. Dairn
rsnnd sarq tarafin&. Fquli, hamar sahasinda (2x3 ln) 4 heyvrn (tjS Jt
vc bn ke9i) bsvir edilmitdir.Onlarn hamlsr lobadar tat€findan 19 cu
asrin sonu,20 ci asrin awallarinda yerina yetirilmitdir. R6sml6rkobud
va sxemalikdir.
DA$ N: l14
I N: Iida$dan 275 m, 113 Nrli daldan 82 m canub rarqda ni qaya
prrg$rd,r. CinsirdaEn limal atayinda yerlatir. D{$m uzunluEu 270
sD,. eni 200 sm. qalnhEr 70 sm-dir. iki dat ijarindadir. Alr da$llrr isa
yeftlan trxrn id qayanm nzarin& durmurjdur. Diqqati burasr calb edir
ki. iistdoki daqm s€thinin mnxtalif yerlarina miixlalif itlgtjlU da$larlx
vu.duqda nlnxtalif tor u zang sasi Erxr. Yerli ahali ond.rn primiriv
rrllr lali kimi istifada etmi$dir va ona gitra "Qaval falan dai' adlamr.
in(li do verli rnaldarlarm u$aqlan bu dqrn atafrna toplagaraq ondan
rlrnrn srslarin Fdalafl altnda r€qs edirler. Datlll qalnan sathi asrlor
l" IU f,u/ di.)iilnddrn o\uhnurdur. DJr'n bu qnrEr. gijriinir. onun
"
ndviiniin keyfiyyatini yoxlamaq naqsadila 1953 cti ilda isa n.rnalrm
rdaln tar.find3n d.t-!rd'l tfdtr.
DA$ N: 123
CingirdaErn tim.rl qarb arayinda. qurumu! Eaym saE sahilinda.
Yazrlrtapanin 300 350 merrliyinda iri qaya parqasrdr. Cingirdalla
Yazrlrtapa arasrndan DaFyurd q\lagrna gedan yol bu da$n bir neqa
melrliyyindan keEir'.
Dairn srldnn divnr fonnalr t6rq tarafi (htjndiirliiyn 3 m, uzunluEu
5 m) iimd Frqo va canub-qerba eniti olan ham sarhdan ibirardir.
Duradr dxlsrn s.thinda 22 iasvn hakk olunmu$un 2 heyvan (t5 va 16
cr r.smlar) va 20 trnqa. Bntijn lamqular xaricj gijriiniitlarina gtira ii9
qrup.r bbliiniir.
l-ci qrupa dairacikl formltsrnda 8 lamqa ahate edir: 2-ci. 3-cti.
l2-ci, l3-cn. 18-ci, 19 cu,20 ci v6 2l-ci raslar. Dair€ciklar&n aqaElya
tarcf iiE tna fomal x6 ar gedir. Xailartun biri $quli. iki qraqdak ar
diiz. harasi qabrnq rarafi bayrda olan yanmqitvs kini qakilmiidir.
Noticada Giin6Sin qedim qrafik tasviri ahnr.
2 ci qarpa iki tamqa (l-ci va 2-ci r3stnler) aiddir. I ci qr pN lid
tarnqalardan farqli cahoti ondddr ki, k6nar xallarin alt uclafl bir-birila
birl&tdirilmiqdir.
3-cii qrupa l0 rdnqu aiddir (4-€ii, 5-ci, 7-ci. 8-ci.g-cu. 10-cu. ll'ci.
l ?-ci va 22-ci rasn sr). Bunlff da daiGciklarden ibaratdir,lakin or ardan
aiaErya bi diiz xar endirilni$dir Bu x6tt dairocikdan aaalrda nalqaklli
fiqur ila kasiFr.k boEaz 6mala gadrir. Bu nalsakilli fiqura n uclafl aa-
Erya isriqamarlandirilmi$dir va daiFcildar&n endirilmiq dijz xalta ya-
xdatr. Naticatu stillaidirilmiij ki$i cinsli anropomorf fiqura alnr. Bu
rnnqalara Qobuslamn q€din qabirista rEnda ht$ da$lmnda rasl galinir
Adlan g.kil€n (mqa qruplan oria asrlara - l0'18'ci asrlela aiddir.
ham d€ I ci qrup.r aynlan tamqalar nisbalan qedindir va l0-13-cij
asrlar€. ola bilar, dahn svv6l6 aiddir.
51
 l5-ci rasm heyvxnrn, ehtimnl ki. kartankalanin xafti tasviridir.
Tarixi l7-18-ci asdara aiddir.
l6-cr rasm ayaq ijslo, profilda. korp su saEa tar€f, namalum ntivlii
heyvanrn, balka da atm kobnd, xatri tasviridir. Uzun boynu v.rdr;
burnu agagrya yiinalmi$ ba$ maili xatla verilmi$dir. Qulaqlarr
gijst3.ilmamigdir. Uzun quyruEu vdr. R6sm 17-18-ci 3srl3r€ aiddn.
DAf N: 134
YazrlrtaFnin qarb atayindo yerlsFn nahang qayadtr. Onun garq
terafi a;alrya maili. diird diirdbucaql formalt (2x7m) hamar sathdan
ibaratdlr. Burada 9at;nlikla segilan 5 heyvan rasviri vardr. Haztrdr
daiD s€thinda yena da tibya bitdiyim giirc rasnbri seqilmir.
I'ci, 2-ci va 3-cii rasmlar athmn va tirin maral ovu sahnasi kompo-
zisiyasmdan ibaratdir. Nanlolun1 rcssam heyvanlann h6rakatlarinda
caldliyi ustalrqla gdstara bilmisdir. Atrn va $irin quyruqlanmn diizxatli
durumu. ayaqldnmn va korpuslarmtn vaziyyaii bunu aydtn gitsrarir'
Sirin va atrn aErzlafl agrqdr. sanki onla.r uzunmiiddatli qaqtsa giira
boElrlurlrr- Mardrn, axn rc tirin saciyy6vi xiisusiyyadari 9ox ustalrqla
verilnisdir. Ovqunun rtr bafrn geriya levirmit va sonunun gatdrEmr
hiss eimi9 marala Eatmr$drr.
Profil&. korpuslm sol rarafa olan har nC heyvan kitkdiir. Marahn
va drin ombalan v€ ann saEfle daynmidir. Maralm va ahn dit$ xall6ri
goza earpacaq d€r.cada iFliya qrxmudr.
Onlann qnhqlafl kifayat qadar aydm sostarilmi$ir' Marahn
quyruEu tox giidakdn, ratinlikla se9ilir. Atm va tirin quyruqlafl isa,
)u\.ridr deyjldiyi krnx. ulLqi vaziyy.rdrdir. $rrin urun quvruEunun
ucunda tnk lopasr vardr.
Sirh yalL va basr eroziya nati€asinda dasm Fthinin dagrlmast ila
alaqadar olaraq saxlanmamrldr.
ovqu atda yah.rsiz orurmuldut onun har iki
ayaEr atm bir
yanrndan sallarumtdrr. Yiiyoni yoxdur. Adt bir 6li il6 atrn yahndan
yaprtmr$drr, digorali i13 onu siiriir.
52
Bu kompozisiy.r qadirn dijvr rossamtntn yaradrc rq qabiliyyarinin
dark edilmasi b.rxmmdan eox qiymolli va maraql olnnqla yerli
ahalinin o dijvrda ijziin€maxsus madaniyysti ijza !xr. Xnsusila xalq
iFr;sinda gitzallik s;mvolu hesab edilan, Azarbaycan atrqlinmn,
tairlarinin va yazrg,larlrln osarlarinda yiik$k va bmiz hisslsrin ifadasi
lnn sevlrnli motiv olan maJalm hayocamnln verilm€sinda r3ssamm
yiiksak ustalq maharati heyran€dicidir.
Bu ov $hnasinin tasvirini e.a. 3 2 ninilliklarini hiidudlartna aid
4-cii rcsm profilda, korpusu saEa t3rcf yiingiil qagrlda ke9i r€sviri-
dh. Fiqul dolEun veilmi$ir. Boynu bir qadar uzadtlmrs va qaldr -
n{dr. ba$r balacadu. iri qitvsvari buynuzlarmrn ucla arxaya syilmi!-
dir, ijsr buynuz xatli bir qadar uzundur. qiyinlarinin iistiin& donqarr
gttsi6rilmi$ir-
ornbasr dayirmidir va azca qaldnlrn$dr. Gtjtuk quyruEu $aquli da-
yinnidir. ucu bele taraf qatlanm4dr E.a. 2-ci minilliyin onalarma aiddir.
5 ci r6sm ayaq nsta, profilda. korpusu saEa torcf keeinin. sa&,
sxemarik tasviridir. Cdvdanin qabaq hissasi ila qar$lEna gitra balr
aydrn giisbrilm€yib. iri qtlvsvari buynuzlannm uclan belina raraf
ayilmi:idir. ombasr bucaq alnndadrr. Godak quyruEu vardr, gaquli
vaziyyatdodir. Ayaqlan nisb6tan uzundur' Gitvda Saquli xatla
bsilmi$dir. Son ona asrlara aiddir.
DA$ N:135
irl qaya pargasdr. Yazrl tapanin qarb stayinda. qurumut gaym sol
sahilinda bijyrii iista diilrniiqdnr. Da$n salhi (12x5m) azca yerdan
9ur, hamardr, laldn bir az k3l3'kitliirdiir va canuka mailidir.
Dalln sathinda qoxlu sxematik, kobud tahrifolunmut heyvm. asas
etibarila kegi rasniari hokk olunmu$ur ki, onlann 30-u hesaba
alnmamqdrr. Onlarn eoxu eroziyadan silinmildir.
Helvrn fiqurlarm$ yalnrz ayr-ayfl hissalati (mas€]3n, 2-ci. l8-ci
va 19-cu r€smlar) qalmr$r. Bozi rasrnlar eox saliqasiz yerina yetiril-
misdir, heyvanlarm bdanlarinin his$leri bir-birnrdan ryfl lmLEdrr (4'
cti, 9-cu va 13 cii rasml€r). Batlarr aydrn olnay.ro heyvan rasn ari d€
vardr (l ci,6-cx, 12'ci. lcc! 17 ci va 22 ci rcsnnar). Az-gox b3zi
kegi rasniari aydrDlatdr r (3-cti,5 ci,7 ci. 8 ci. l0-cu, ll-ci, 14-cij,
15-ci.20 ci,2l c|, 23'cii.24-cn, 25-ci. 26 -cr. 27-ci. 28-ci va 30'cu
rasml6t. Onldnn bazilarinin gijvdalari 6nan6vi surarda gaquli xatlarla
k6silmi$di. (10 cu. l3-cij. 14'cti, 15- ci, 17 ci. 2l ci v€ 22-ci rasmlor).
Biitiin heyvanlar ayaq iista tasvirolunm$ur.
19cu Eslll profil&. korpusla sola v6 saEx (9-cu €sm). 29 cu
rasm ayaq tisra p.ofilda. korpusu sola iaraf xatti tesviridn. QaldnlmD
gitdak quyruqlu irin rasvirini xalrladrr.
Bijftn bu rasrnlar qobaDlar bFfinden l6-19'cu 3srlarda h€kk
edilmi$ir.
DA$ N:136
122 N:-li da$ siiykan.n bijyiik qaya parqasrdr. $inral qarba miili
dain sathi hamardr. Qarb t3r3finda 8 resm h3kk olunlnu$dul
I ci rasm attn belinda yaharsiz olurmu$ admrn lasviridir. Har ik aya
$ ann bir yanrnda gdstarilmign. Ayaqlann Fncalari saEa v€ sola yonal-
miSdir. Gitvdasi ensizdir. Balr &yirmidir. bir brra fiyinlarinin iircrinda
durur. boyun gosiarilnayih Adamrn fiquru atm fiqur na nisbaran xuda
xrda gitrsa r. adam elo bil am iistinda durmu$ur AIL bir ali ila yii
yanin cilovunu tuimusdur, o biri alinda iroliya trql.mrq niz6 tubugdur.
At rEuqakilidir. Ayaqusto, profilda. korpusu saEa laraf tesvir
edildtdir. Yaxtr formaya salmmq bay vardr. Boyun yoEundur
qaldr.rlmrs qovsla irali oyilmigdir. AEznda yijyanin iki qayrtr
gttsladlrni$dir. Qulaqlafl iraliya FklanrniSdir. DoSii enli va qabarrqdr.
SaEnsr d.yinnidir. Qaldrtml$ quyrugunun ucu, aSaF sallanmqdr.
Ddl ayaqlarn topuq grxrnt an gdstarilm\dir.
Heyvannfiqu realistikqurulutdadrr. bdanqurulutunun miit.na
sibliyi gtjzlanilrni$dir. Xatlar inamh va daqiqdir. Rasm Daturadan !a-
kilnitdir. E.a. 2 I ci minilliklarin hiidudlaflnda hakk edilmiidir.
2-ci rasn da sanki ann belinda yaharsiz otumu! atllnln tasviridir.
Lakin atln fiquruna nisbatan ath kiqik gitrcanir. Dayinni basr var. boy-
nu gitst€rilm.yib. Belinda qur$qlanLb. Alleri yoxdur. onun avazinda
fiqnrnnm qar$rsrnda bir venikal t:rquli xati var. Ath, ehtimal ki. bir ali
ilacilovdnn yaprsrb: o biri alinda bagr tistiinda iifiiqi vaziyyat& yarpaq
S€kili ucluEu olan niza turnusdur.
At iryrq tisra profil&, korpusu saEa tasvir edilm\dir. Nazik. nisb-
tan uzun boylu yuxan qalrdrflln4 ve azca aqaEr ayilmiidir. Ba$ kieik
maili x6rla ifad6 olunmusdur. Qulaqlan qabaEa Soklanmi$ir. Bumunun
aiaErsnda yiiyanin cilovu gortjniir. Enti. bir qadar qabaga Qlxmrt dijiij
var. Qann Eox y'Ecamdr. SaErs' dayinnidir. Quyri'Eu demek ohr nfiiqi
vaziyyatdadir. Dal ayaqlarrnn lopuq Qxmtrlan gitst€rilmi$ir. Alm
ayaql,nnrn vaziyyatina gijr6 demak olar ki, arll cilovu dartrnrgdr va
3ttrn saxlamaq istayir. E.6. l-ci minilliyin orialarma aiddir
3-cii rasm atrn belin& yahorsiz orurmut allmn tasviridir Ayaqla-
rtlll h€r ikisi heyvamn qarnmn qabaq tarfirdaD sallanmrsdrr. Dayimi
ba$r var, boynu gijstarilmayib- Ark bir.li il. cilovu tutmusdur, o biri
alinda giyinlari brabarlikda nfiiqi vaziyyatda niza turnutd r.
Arn fiquru ayaq iista, profildo. korpusu saga giistorilmitdir.
Nisbatan uzun boynu var. kiit burunlu yeka batr var. Qulaqlafl qabaEa
Fklanmi$ir. Dotii qabanqdr. Gijv&si aErrEakili va h3cmlidir. SaEflsr
dayinnidir. Ufijqi vaziyyar& saxlanm,$ gddak quyruEu var. Dal
ayaqlanmn lopuq txmtrlan gitslarilmigdir. Qabaq ayaqlarndan biri
yoxdur. Rasm eramzm avval6rin6 aiddir.
4-cii r6sm kegi tasviridir. Fiqur realistik qurulugludur. Kefi ayaq
iista, profilda, qafrgda, korpusu saga taraf gtistarilmisdir. Giiv&si
darnllntdr. qabaq hissasi arxa hissaya nisboton hacmlidir. Ditsii azca
iFliya grxm$dr. Qarnr gox yrEcamdr. Belininxatti bir qadar banqdr.
Boynu nisb€tan yoEundur, qaldr m{dr. kigik bay var. Qtjvsvari
buynuzlan n uclNrr arxayaoyilmi$dir- Ombllsr d6yirmidir. Qaldr lnni
gddak quyruEu var. Qabaq ayaqldrmn diz grxlnaian gitstarilmi$ir.
I
Dal ayaqlarudan birinin yuxarda Exntr var. E.o. 2 ci minilliklarini
53
 5 cirasn& ketinin qaq$da. profild€ koryusr saEr t€sviridir. F(rr
4 cii rasnda olduEu kinidir ya bir sra detaliard.] onu tokrarlayr. E. a.
2-l'ci minilliklarin hiidudlanna aiddn.
6-cr r€sm keginini ayaq iislo. profilda. korynsu saEa xatti l€sviridir-
Dik va uclan geriya yitnalmis buynuzlart va.. Gijdak quyruEu Fquli
veziyyatdadir. Ayaqlan gbvdasina perpendikulyardr. R3sn1 18-19 cu
asrlara aiddir.
? ci rasm da keqinin ayaq iista, profil&, korpusu saEa raraf
t3sviridir. QaldrnlmDdr., sonda bL az darnlmtq va azcaayilmil boynu,
kigik b4r var- Bir gitzii giistorilrnitdir. Qrlrncvari buynuzlantun uclarr
belina rar6f oyilmitdir. Qarnr yrErlmr$'r, ona gdra badani anq
gtjrsanir. Ombasl bir az itilaldirilmitdir. Gitvdasi onada Saquli xatla
kasilnigdir tusm e.a. 1-ci minilliy;n ilk asrlarina aiddir.
8-ci rasm hansrsa bir aiyanm yaxud heyvantn tasvirinin
iraqmentidir.
DAq N: 143
Hiindiirliiyn 108 sm olan uzunsov v3 donqnrl qaya par9asrdr'
Cingndalrn timal tarqinda diizon&, ll4 N:-li daldan 850 860 m
canub $orqda yerl6ir. DaStn timumi uzur uEu 260 sm, eni 75 smdir.
Datm sathinda 99 rniixtolfi iqar3 h3kk edilm\dn, tamqalar, xrda
oyrqlar va g6rh oluna bilmayan tasvirtar. Onlann 5 i tamqadr (5-ci,
lss5 ci, 16 ci, 23-cij va 40-cr r3smlar) va 123 N:-li dr5dakl bir qrup
lamqa rasvirlari ila eynidir. Kiqik dairaciklsrindan a$aEtyaliialakili nq
xat endirilmi$ir. Qalan 14 tamqa (l-ci,2-ci. 3-ctl,4 -cij,6-cr. 12-ci.
l+cii, l7'ci, 2\ci, 2l-ci, 24 cii, 33-cn. 39-cu va 41-ci rasmlsr)
biitnnlnkle 123 N: li dasdakl 3 qrup tamqalafl tskarlayrr- Daha 8
tamqa (7 ci, 8 ci. l1 ci, l3-cn, 22-ci, 27 .i,28 -ci, va 41 ci rcsmlor)
141 N:-li dagda h3kk edilmi$ tarnqalarla eynidir bu \& l4l N: li
dltsdak larnqalar nazar&n kegirilrnir va 123 N: li daidah 3 qrup
ramqalarta miiqayisa oluna bilar. B;rca farqi budur ki, dairacikdan
endirilan x.tlarin iigii fu diiz x.ttidir. 13-cii Fsmdaki tamqada
54
dniraciyin ortasnda ndqra, 22 N:-li rcsmdaki danaciyin o tlsrnda xaq
iiarasi h6kk olunmusdur.
Nazardan k€lirilan 8 tnmqa 15-18 ci asrlara aiddir.
Sonrakr 6 ramqa bir stra sociyyovi cahatlsri il6 farqlanir
l
9-cu rcsrn 123 N:-li dr$dakr qrup ramqalan xalrladr. lakin
dairccikdan UirErya 4 tijaFkilli xai! endirilmi$dir, han da xatlsrin
uclafl saEa va sola qntlannlr$rr. 14-16-ci ssrlsra aiddir.
10'cu rcsmda tamqa driracikden va alsaF enan 3 xatden ibaratdir.
Xatlarin ikisi bir-birirc prr eldir. ijEnncusii (saEda kanarda) orladxkt
xatla onad! bucaq altmda birla$n\dir. 18 19 cu €srlarc aiddir'
26 cr €sm 37-ci resm kini (bax a$rEt hakk olunmu$ur. ondm
buDunh larqlanir ki, ikinci dair€cikdan sonra 9aquli xattin qurtaraca-
Ernda bucaq fonnah daha iiq xatt hakk edilmisdir' R€sm 15 16-ct asr-
l6ra aiddir.
29-cu rasn dair€cikli lamqidan va bucaq . rnda iki ciit ayaqdan
ibar€tdir. Ola bilar 9-cu rasmls taqlid elmi$d;r. Rosm 16-18-ci .srlara
aiddir.
34 cii r€sm da dairacikdan va 2 ayaqdan ibarat tamqadr, lakin sol
ryaqcq dtjzxatli ayaqctEa qovs gaklinda ayilmiidir. Rasm 18-19-cu
asr16rcaiddn.
37-ci rasmdo tamqa 123 N:lida$an 2 qrup ranqalann t3svirinin
tekarlayr. Rasm l6-1?-€i asrlaro aiddir'
Bntiin ranqalardan ikisi formalarna gii€ se9ilir.
35'ci rasrn rus alifbasnda "o ' hrfin; xarrladr: diiz laquli X3tt
dair€ciyi onadan kasorck onun eevr€sinin hiidudundan bir az k.nam
Exr. Dairacayin sol tarafinda bir kiqik maili x6it 93ki1mi$ir. Rasm
15-16 cr osrla€ aiddir.
36-cr rasm oriasmda nitq(a hakk olunmq dairacikdan ibarat
olmaqla tanqann bir nijviidnr. Qalan iig tamqanm ataErdakl gakihlari
l8 ci r3'm ru' rliftdsrnrn n hrrfini xatrrlodrr Uzdrindr iilLiqi
xatt qakilm\dir.
 l9 cti rasn iit paralel nfiiqi xatldaD ibrrardir. iist xattin ortasrna bir
gaqrli xart endirilmildir.
25 ci r€sm da ii9 parllel iifiiqi xattdon iblrardir.l.*in sol kanarx6tt
Kigik xart parfalanndan ibar.r iSrralara Qobustamr qabn
da$lxnndr dr r.rs( g6linir.
Bu ii9 rasm son ona asrlara aid edila bilar.
l0 cu va 3l-ci rasml.r S€rh oluna biln]iri ola biler "O" harfi formalr
fiqura ilo (ll-cirasn, ila birlaldirilmit antroponorf fiqurudur (30 cu
32-ci r3sm namalun niivlii heyvan tasviridir. ODun gttvdasi (?) ii9
qarn (?) xarinin d.rvamr olan bi$r (?) bir taqrli
Saquli xatla, x31la
k silni$ir.
Axtnncr tig rastn, giidjniir. eobanlar rarofindan hakk edilmi$ir va
h(t bir n,dnr t".b <rrnI. lb-lo-cuJsrld'dJiJdir
Haqqrnda damNrdrmz itlr3 va lanqalardaD baiqx da$rn sathinda
56 kieik oyuq qazrlnnidr. Onlardan biri nisb.t.n biiytikdiirva yamnda
xalt parqasr vdrdrr. bdynk oy qdan saEdak kigik oyuqlar harasindo 7
oyuq olnr,rql,r yuxmd{n ataElya doEru diiz xa( ijzra 3 cargeda yerlag
dirilnritdir. Boyiik oyuqd.rn bir az yuxardr ha€sinde 3 oyuq oln qla
iki cargade maili xattl3 oyuqlar da var, hon da onlarrn arasn a sanki
bu iki c.rgani birlasdiyi biroyuqda vardrr. Buradrd.rT oyuq hakk edil
mi$dir. Bityiik oyuqdan solda, har cargada oyuq olrnaqla kvadrat for
madi ycrla$n4dir, yani 9 oyuAun dijziihtii kvadrart xalrladr. Axrnn
cr diiz xau iizr€ 10 oyuq dr qllz mqdtr. Biitiin oy qlar, ya da onlarn
har qrupu. chlinai ki. hansrsa birmana kasb edir. Balb& oyuqlar bn
tnnliikda hansNa namalum ndvlil bir heyvamn tasviridir.
DA$ N: 153
Orta garq atayi.da, 35N!li
olliitn qaya paraasrdr. Yazrltr€panin
da$an 6 m Frqd6 yerlaiir. Da$rn 205x215 sm sahali canub tarafi romb
Datn agaEr hissasiniD sathinda profilda, kopusu sala tar3f siiratl.
qr9in heyvan lasviri vardr. Tasvir Eox rrslalrqla yerina yet;r;lmigdir'
Heyvan kijk va qiivvatlidir. Namalun rassam. gorinijr, rt yaxud kulan
losvir etmi$dir- Cdvtusi danrlmrt vaziyyatdadir, qabrq his$si arxa
hissadan iridir. Boyun ireliya uzad mridrr, aEzt agtqdr. Saquli
55
BOYUKDA9 DAGr
Yuxarr terras
 Bijyiikdaq daF Qobustan damiryol snnsiyasrndan laxninan 4 km
qarMa. KanizdaE pallrq vulkanrndan 2 kilonerr cenuMa yerloijr.
Ditytkdat Xazer danizi rarafdan stol formalrdr va tinaldan canLt
b.r doE.u 3 km uzunluEuMa divar kimi yuxan qalxrr. DrE,n rorplq
onilyu eroziya n6ticasind. asanlrqla daErlaD gii suxurdan ibarardir.
DaEm zirvasi uzaq kegmi$. diiz.ng.rbdm ibflror olnuidur. Nazik
loeaq tabeqasnrin altr l0 15 qr[nLE dr Ab9eron manFli ah€ng
d{iindar ibarat tabqe vardr. Nlol*€rn yerah takanlann ve eroziyrnrn
soxasrlik tasiri alhda daEm saA rar€fi va ahensdatr hissasi daE nnt-
dr. Bmun n.ticasind€ daln tarq yunacmrnrn o.tr zolaErnda. Simal'
dan canuba do-!.u €hansdxln n goxsxyir bijyijk va kiejk parlalan va
qalaqlafl ila oniilmi-is 4leFas3nrala galni$dk. Umuniyyatla. daErD bu
tarafi gijclii zalrcladan sonra emala galmb xarabatEr x.orhdrr.
Bur,rda ryu.ryn sahalard.. b3z€n kegilm.si miin*iin olnayan dar
keQidlar anala galnitdir.
Yuxan terrasda. daEn znvasin. yaxn yerd3, h.nriF dainlafl va
heyvanld dziinacolbedan t.miz. jgnali$ryu olan tebii bulaqlar vardr.
DrErn yamacrnn da-irlnasr nalicasindo zirvrni.sl gil edan €hang-
da$r rabaqasi 10 15 ln &rn iyinda ugurum onrola garirmildir. Ueuru-
mun (eni 5 nt tokc. canub his$sinda va onun tinxl hissesinin qurta-
racaEnda (eni I I n) hor€sinin znvanh llanru sathina erxan bir keqid;
qalmam4dr.
Mahz qnyal:rnn bela fanlastik daErldr-dr rayonda daErn zirvays
yxxrnS€rq yamacrnda (yuxafl terrsda va onLn :tayi rayonunda) bityiik
qrya pargalarn n bir birinin iisttina dti$nasi n€ticasind. pis hav.td!
aborigenlarin srEmacaBrna ecvrilmi$ 20-ya q€der lfyiik v. kitik
naEam v. ulvar onrola galni$dir. Bu qaya pnrcalannn bir goxu
iiz-ornlda an qodnn diivrlardan batlayaraq 20 ciasriD alv€llsrina q.drr
ldamlarn va heyvanlaru tasvirlari. itarclo., piyrls takilli oyuqlar. iki
r€rcfli deliklar hakk edilNiidir.
Boyiikd^$rn hndudl:urndr tizarindo lasvirlar olan goxlu da,slrr qey-
& almmr$dr: yux{n rer.rsda 167 dat aAalrda !a oDun otcklarind. 323
dai. Har sah€da daglarn srra niimralarilari vrr. ll.r merd€n bir iifiiqi
txpmaltrla. datlarrn oldugu yeri giisraron ropoqrafik plan tarrib cdil-
niqdir.
l9-cu asriD 80 cr illarinin evvalarinda tsoyijkdai d!!rntt1 hikludla-
rmdn olxn 9ox bdyiik iqdarda da:lar qlnllnrt v. BxkLTbilisi damir
yolLuun gakilitnrda islif:rda edilmildir. Bu da yedn tobii lnndsaflrnr
pozmaql.r ylna$r. yuxafl terrasda nadir qay. rosmli da$lnfl m.hv el
nritdir. Ehtinata gora nadir qaya tasvi.lari ohn goxlu niqdarda dal
lsEv edilni9dir.
1946-1950-ci ill€rda Bijyiikdai da$ osl;rd6 intaar iiEijn dat karxr
nasrna gevrilmitdi. Natic€da QobuslamD qAya iasvirlsri konpleksi bir
daha talafala Lrgradr-
1951-ci ildan Azorbaycnn hijkumaiinin qar,rn jl. Qobusranln
hiidudlafl ndr inii:t1 iiAiin dLri hazrlanmasr dayandrrldr-

DA$ N:'.
Quyu'bulaqdan 30 err masnfeda yerlatan nabang qryr prry.sdrr.
Orun tarq. canub ve qarb larailarinda sada dat. b.zon da netal xl.rl.
beyvan va insan tasvirlari hakk edillnitdir. Onlardan an d3yrrl.d
canub va tarq rerefdadir.
D{rn c;nub tarafi uzunululu 7.5 ln. hnndiirliiii 5 rr . .tr.lnr olrn
hamar taquli sarhd€n ibaretdir. olnn sathind. 30 lasvir vrr: qcyri
miiayyaD ndve maxsus 14 heyvan. 12 keei. 3 xt v. xdrnr rrsnlori.
Dtrnlardan an qadirni qey.iniisyy.n nijv. maxsus bclvrn
rasvirl.ridir. Umumi git innF asrsan heyvlnlff okiizii xanrladrr. lakin
buyntzlrrnnn ionnasr bu fiki t.kzib edir. ODIann fiqurlan real asas-
larla - ayaq ijsla, profilda. korpusu saga (7-si) va sola (7 si)
verilmitdir. 21-ci rcsnda heyv:rn 9api9a hiicum edir (20 ci ,isn -
Hrmrsrnur bd.n quruLutu bityiik va igrrc.kilidir. Siiysiinlari xtisusj
oloruq mzara larprr. bu da onlann dollunlu!tr hrqqrndr lasavvii.ii
rnrnr. Boyunlrfl yoEundur, b.zilariDdc bir qad6r ataEt syil'niqdn,
baslxrr kieikdir. Buynuzlrrr qabaE{ runnt. birqadaryuxart qalxnu va
uclan. keei buynuzunu xatrladaraq bir q€d€r Seriya ayilmiidir. Biiriin
bu tafsiiat hanin heyvanlan, Frti olaraq kannalara banz3tmaya i,Dkrn
verir. S,rErrlafl bucaq ahrndadrr. Quyruqla dkiiziinkil kini srllanr.
Ayaqlar gijv&larina saquli vaziyyatdadir. Tarixi e-a. 3 cii nrinilliyin
ilk.srl.riDa oid ediln.
15 ci l.sor qeyri rnLiayyan niiva maxsus beyvarun, ehrimal K.
ijkiiziin (ry.q iista, profil, badani srlr yitnaln1i9) sade tasviridir.
UzrDlulu 100 sm. eiyn ardan hiindiirliiyij 50 sm dir. Badani aE,rtaki'
lidir. bir qad.r uzunsovdur. Boynu qijwatli. gddak vr dollundor. Aqa-
!r ayilmit kiirburnu ila birlikda b:Ur bdyiikdilr. Buynuzl.rn gitslarilrn3
rnitdir. SaEnsr brcaqvxrnli.- Qryruqu ifln sallanrr. Ayaqlar gdvdasi
na perpcndikrll,rrdr. Drhd qrdim l'isnl.ri raqlid ederck orta asrlar
ddl'riiftl. mcrrl alotl. n.qt ediln]i$ir.
58
KeEil€rin lasviri sadr. hzileri isa sxenarik (mesalan. l2-ci. I I t ,
27-cl. 29'cu rasnrlar) verilfliqdir. 27-ci va 29-cu r€smlardaki k.{, I r.
virleri €ox l€ffif edillni.sdir. Boyunla.n v. b.tilafl birliktu. bilriiv lr| .,
gijsrorilir. Ehtlmal ki, onllr son orta osrlcr ditvriinda Eobrnhrr iNrlL .'
vaxtlafl nda hakk edil,nitdir.
4 cii rasnd€ keqi t€sviri nlrrrqhdr. ODun fiquru ay.rq iisri. tr t
'lrl.
badani siEa yajnalmi,s vaziyyorda l'erl q r lr$da verihri!\(lir. lrrl{,
qurulutu lnulanasibdi.. .asmin xarlarj nydrn ve ina dtnc(lu. Il(r v:, ,,rl
b€dani orta hissada nlzilir va sxnki iki iigbucaqdan ib oklir. irrt, ll
xatla kasjlir. Boynr nisbatan uzundur. bir qad€r yuxaa (}rlx,,r!\. li,,
kigik. burnr rtr! olniqla yaxtr fonnalatdrnlmrrsd,,. llu!i,,,/ ,,,
bityiik va qdvs\akillidir. yuxarL qalxmri ve uclafl geriy. q.1l.ri r,,l r
Omhisr bir qadar qaldrrlnnt. d.yi nidir. QuyrtrE! git(l.k(lir. rLiu r.il
E€killidir va ucu kiirayina dolru yitnelmisdir.
Bu tasviri kontutu.asiyasrm gtjra Yazrlrt€paninir ris!Lrl,,r!1 ,
farqlenir va Bdytikdat rayonu saciyyavidh. Rosm....1 cii ririirll |,
sonuncu asrlsrina aiddir.
Gijzdan keeirdiyimiz keEi t€svidari Yazrbrrpc(liki drirl ril,, 11.,1,1.
olunnus tasvirlarir eynidir- Onh miixr€lif vaxrllrila icrr dl lrrrr', r ,
l ixi €.a.2 I minillikl€ra, 12 v€ l3-cii rasml.r is. ycni o.r\.r l',.,i,1
ddvrnrc aiddir.
Atlarrn rosvirlari aydrn x.tl3 segilir. OnllnD h irr\ \Lrr,rl
ytiriigda. profilda. bdaDl..i s.tgr (l4 cti va 23 cii). soh (;) I (,,',' r
yitnaln1i$ vaziyy€tda gbst3rilmi$dir. Onlxnn rrrlrcrsr r(irl L, l,,l I'
verilni$dn, dnumikdjr. Orrrda b€l xarti bir qadir nyilri'\,lir ll,,\, !,
nisbt€n yoEundur, dayirmi aEztt kigik batr vxr. Ginlik (lIl,trtl.,ri | |
uli vaziyyaldadir. Dijtii bir qader ir€liy€ frxmr,sdrr. st'! n,1,,\,,,,, ,,
Qunaracaqda qallmmr$ dal ayaqlar digar iki rrn (isvirlirirrl','l , r 'l
kimi i€liya yitnalmi$dir. Kiti cinsi €l:rnleri gijstnrilnri,s,lLr.
Adamln kieik tasviri (l ci r.sm) sxcmrrikdn. llilli|ili
' \ li,',r'
llliii pnlt.tn dizina qadar enmi$dir. belindr korFti ri| i)llrr r'',\ '
q.tkfinllnrsdrr. Dayinni batr s kigijy. qxlilrnII!.s(llr lirrri /rr ,\\ |
larir€ aiddir.
 okijz tasvninin (2 ci rasm) fonundr nilllalum nitvlii heyvanxl
sx€natik rcsmi hakk edilmiqdir (3-cii rcsnt. Gbvdosi onada bir qadar
eyilnig diiz x.rLa ihda ol nnutdur. Ayaqlal gitvdasina
perpendikulyardrr. D{rn $arq rar.iinda 5 itkiiz va 4 kegi rasni vardr.
Onlafln igarisinda iiktiziin iri (uzunluEu lnt tasviri farqlsnir (l-ci
€sm). Onun fiquru rell nsluMur, ryrq iista, profilda va korp su saEa
ra€f gdsrarilmitdir. Gtjvdasi qiivvarli vo aElrfakilidir. B€don qurulutu
miitonasibdir. Stiyiinti rydrn iftr& edilmbdir. Qnvvatli, yoEun boynu
var. Yeko ba9r var, bumu a$aEr yitnolnbdir. irali Elxm4 iri buynuzlarl
ortadaburularaq dikqaldrr mrg v6 uclafl arxaya yiirDlmisdir. Ayaqlart
v. quyruEu giisterilmitdir. E.a. 6-5-ci ninilliklarin hijdudlarma aiddir-
Keqilarin dord tasvirindan 3-cii rasmi gijtiirak. Heyvan profilda,
ko.pusu saEa taraf qaerlda giistarilmi$dir.
Fiquru tityiikdiir, aErrqakilidir. Boynu yoEundur. A$aErya y.inal-
mii kiir burnu olan ba$r biiytikdtjr. Yuxarlya qaldrfllmrt v€ ucu ktjrayi
m yitnaldilmii qi,vsooxlar buynuzlafl var. Quyrugu gijdakdn. iaquli
vaziyyatd€dir. Kiii cinsi alanati gijsrsrilmi$dir (normal yeri bir qador
da) r)dirilmi:dir' Taflri e.r. J-cir mrnrllilr iddir.
4 cii rasmdok; keginin qarm gox yrEcrmdr. fiquru sanki iki ijgbu-
caqdan ibaFtdir Heyvmrn sin6siravan suraida irali Elxrr. Boynu qrsa-
dr. azca yuxar qatdr mrgdr, asaErya doEru yijnoldilmi! sivri bumu
olan batr kieikdn. Buynuzlal q rncaoxiardrr, yuxafl qalxmr$, uclart
geriye yitnalmi$ir. Bel x3tti azca blrrqdr. Ombast bucaq altrndadr.
QuyruEu sijdakdir, iraliya qrxaraq bn qadat yuxafl qalxrn,$dtr. Dal
ayaqlan uclr.rdan birlaldirilmii va giivdasinin dal hissasi dnha bijyijk
gdrtiniir- Tarixj e.e. I ci minilliyin itk ditvriina aiddir.
2-ci va 5-ci rcsmlada kegilar, profil&. aram yeritli vo ba&nlari
saEa ditnmiiq vaziyyardadir- Oniann fiqurlafl real asaslarla gitstarilnii-
dir. Boyunlar qrsa, ba$lan aydn ifada edilmitdn. Buynuzlafl qdvsva-
ridir, yuxan qaldnlm\ va geriya ayilmi$dn. QuyruqlarL sddakdir va
yuxan qalxm\ va bellarina doEru yiinloni$dir. 2-ci rasmdaki keqinin
qabaq ayaqlafl qitvsla birl€tdirilmi$ir. Tdrixi e.3. l-ci minilliyin so'
nuncu ssrlarin. aiddir
DA$ N: 12
Quyrdan 40 m qiimalqarMa hiindilr qayann balstnda yerlasan
meydantadadr Qaya pargasrmn qarb qurlaracaEr yaxrndakr daslarlx
bid€Frak ona biligik olanlarla bir yerda pis havadan va Giimsden qo
runmaq ii9tin niinasib olan iki maili gardaq amala gstimisdir. Bizim
ekspedisiyamn ijzvlari ona "qardaq zaEa" ad'n' verm\lar. DrE n $6rq
va qarb taraflarin& Qoxlu heyvan vo adam tasvirlari qalmDdr.
Qayanm rerq tarcfi, eni canubdan Eimala 5 m. hiindtirltiyii 6 m qadar
olan dik sathdon iba.€tdir. onun ataEL hissasi hffnxrdr. Burada hey-
vanlann va adaNla.rn rosvirlari hakk ediLni$dir, bunlnrn bir goxu son-
mlar metal alada zadalanmisdir. Metal alstlorla, bazan da da$la zada
lanmrlorina baxmayaraq l6-cr r.smgox va ya az darac€& yaxt mtiha-
fiza edilmiidir.
Qeyd edilan sn qadimi qeyri-muayyan nitvlii heyvanln, ehrimal ki.
kannamn ( I I c; rasm) iasviridir. Konfiqurasiyasrna gora g-cu da: 24
cn r.sm ile eyn;dir. Heyvan fiquru rear ssas iizarinda - ayaq nst€,
prolildr b.drni yor€linir vdTily.tdr qurulmu\dur. Ul drr ay,gr
"rga
giisr€rilmiqdir. Tarixi e.a. 3 cii minilliyin erkan ssrlarina aid edilir.
12 va l6-cr r.5m1ard6 keli tasvirlsri real asaslar ijzra (ayaq tista -2-
ci Iasrn, qaganda -16-cr r3sm. korpusl.n saEa yiinalmii) verilmi$dir.
Badenlari biiyi-ikdnr. Buynuzlan qitv$oxFrdr. uclan geriyadir. Quy-
ruqlan gitd€kdir, bellarina doEru ayilmisdir. Tarixi e. a 2-ci ninilliyin
ilk asrlarina aid edilir.
An son iasvnlar keeilarin 18-19-cu asrlarda netal alatlsrta h€kk
olunmug tasvirlaridir ( 3 cii va 5-ci rcsmlar).
Kefilarin qalan tasvirlari (l-ci,2-ci,3-cii,6 cr, 7 ci, va 8-ci rasm-
l6t ayaqtjsta. profilda, korpusu saEa taraf ybnalnr;l v.ziyyalda veril-
lni$dir. Tarixi e.a. l-ci minilliya aid edilir. Bunlardan dahaqadimi2-ci
va 8 ci rasml6rdir.
Nazardon kegirilan rasmlar qrupunda dkiizlsr tiz€rinda ov s.hnasi
xiisusi maraq doEurur. Kompozisiya 3 fiql'rdan: ir (10-cu rasm), oven
59
(13-cu rcsn, va 0knzdon ibaraidir. Okiiz gargin, bijliir b3doni ila
ir.liya yonalmit vaziyyitd. Gatandr. profilde. bdani saEr yijnalmis)
verilniidn. Badaninin rin hissasi dlba bijyiikdiir. Sijysijnn aydrD gds
rarilniadir. Boynu yo-lundur. ir.li garilni$dir, batr kiqikdir. BuyDuz
larr kala-ki,inrdiir. iraliy€ dolrudur. uchn yrxan qadannn$rr, sinasin-
da kigik Errntrsr var. Boynunun itziilii, el.ca da badani ortada xodarl6
kasiqir. ombasl bucaq alhndadlr. QuyruEu gijdakdir, sallanr.
Okiizun anasrnda bjr qodar arll btiriin qarnatila ayaq nsra dtmlui
adamm anfas t.sviri verilmi,sdir- Btir dsyimi. boynu nisbat.n zorifdir.
Bir ali ila ayilmit qrndr.. o birisi isa iikiizs ter3f yiimlorak qtltncl yu-
xan qrldrnnrtdr.. it onun rdmca cumur. OnuD kifik quiaqlarL olan
bair nisbotan ktyiikdiir, dernak olar ki. dayiLmidir. Orradr ba&ni Eox
gorilni$ va eyilrnigdir. quyruEu yamna ydprtmqdr. qabaq va drl
ayaqlan iFliya uzrdrlmrl (baldrr va bilsklsri tiftiqi vaziyy.tdadir). irc-
liya atrlnula hazrrla$rr. KompozisiyanLn tarixi e.3. t ci nrinilliyino(a-
lanna aid edilir.
15 circsmda adan lasviri kobud va sx€matik verilmiidir. Ayaqldr
srll.tnmtdrr. Har iki ali ila oveu larcfo Eeuilmildir (13-cii rasnt. Be
lin&. yeqin ki. qrlmcm qrru olmu$du.. Bunun da tarixi e.3. I ci ninil-
liyin ortalltrrna aid edilir.
Da,su q.rb raEfi srlnnrcLrErn iqerisird€ $arq divmntn amals gatir
rn\dir. Onrn hJmdr.rhi vJr vo ) urrfldJn i,alrvd r) ilmrlcrr. Uldri.ld.
21-ci rasn 12 adam,3 keei. at,2 mii.yysn edilmami$ heyvrn va
qeyri-miiayyan asya tasvirlari hakk olunnuqdur.
Bu r3snlar iki kollektiv €nl3k prosesinin iki sehn.si xiisrs; manrq
do-durur. Didnci q.upd.r 5 rdarn var (4-cii va 8'ci rcsml3r), bu lardan
4-tj profilda (5 ci va 8 ci rasmlor) g.ist€rilmiqdir. oflldr corg6 ila allari
yuxafl qaldrrlnn,s v. dizlari azcr biikiilmil! halda dayrnmr$lar, saBda
kamrdaknln gddak quyruEu var. Onlnnn hamrsr bailan iizerind€
d.rir6v3 oxlar uzur bira;ya apaflrlar (9 cu r3sm). Onun saB ucu l3xni-
nan congaleoxtardr.. solu - qrsa. diiz;aquljdir. Dirsayin orasrndrn
c.ngalaoxtar ucla yuxanya bir xa$ ay lrr. Sold:rn blinci adan (4 cti
rasm) dah.r b,jytjk iiltiidadir, bununda quyruEu vrr, rnc.rq uzundur. O.
ay,rqldrnr dirdan biik.rak pancalsri yana olmrql.t genii aqnn'sdrr' Br
danin yuxfl hissasi profil gosiarilmi$ir, iri ddtii aydrn gijriinnr. br is3
rasmin qadln rasviri kimi qabul ehaya imkxn vern. O. iki all3tui
yuxrrr qJldlnb. \rqrn lj. q rdrn i.r rrhbarlil' edir.
Bu qrupun iizeriDda ayaqlafl genir aqrlnrt va dizdan biikiilmiii
adamrn anfas rosviri verilmi$dn (10 cu resrn). Sol ali dirsakdar bucaq
Fkilli biikntmiii. saE ali i16 birq6dar yuxan qalxnnqdr va har hansEa
bir atya tutmuEdur. ehtimal ki, kananlaoxdu. Onun qarstsrnda ba$stz
va gijdak q yruEu olm bir heyvan - y€qin ki, kegi h€kk olun'ntqdur
(l I ci r.snt.
ikinci qrupa 3 boyijk adam aiddir (17-20-cu Fsmlar) Owalki
qrupda oldulukinri, solda tasvir ediilmiS adan iF rahbrlik€dir' Onun
fiquru bijyijkdiir, ayaqlan genig agrlmrs v€ dizdaD biikiilmiisdilr, pan-
calari yanlda yitnalmitdir: sllari yuxart qalxmtldr, uzun quyruEu vat
Badanin y xafl hissasi profilda goslsrilmi$dir. bijyijk dijln lydrn giirii-
niir, denali, lasvir edilan qadnldr. Ondan saE tarafd.. bi.incl qrupda
olduEu kimi, allari yuxafl qllxm$ va dizlsri azca biikiilnii! 2 adam
t€sviri hakk edilmisdir. SaEdan kanardakr fiquNn ryxqlart yanmda 2
u|aq rasvir edilrniidir. Har 3 nafar yuxart qaldrrtlmts sll.rinda tira ox
lar iifiiqi vaziyyatda olan bir yiik tulmutlar. Onun saE ucu dallaFkilli
geriya qadanmidr (16-cr r€snl).
insan fiqurl.rnmn qurulLrl . onlarm icra edilnasi iisulunu. elsca da
3 zahm.tkeilarin h€r ikj qrrpuna qad rlam rchb.rlik emasi FraitiDi rr3
zarc alaraq onlarn tarixini e.a.4 ciiminilliyin ortrlmm aid elnlak olar'
Adamlmn baSqa l6svirl€rindan 14 v€ 15 ci l;snisr diqqati calb
edir. Har iki nafar Etjmblarak oturmu$. onlnnn dayirni kigik ba$lart
va uzun quyruqlan vxr. Txrixi h€mEinin e.a. 4 cii midlliyin ortal|flna
v. yaxud daha sonfth dovra aid edilir.
2 ci rasm.la keEi rasviri diqqara layiqdir- Onun fiquru rcal3slts iizm
qurulnru! (ay.rqiista. bd.ni slrlr yijnalmit). $aklin xatlsri aydn rr.
fiqur diizgiin qurul u,sdur. Heyvrnrn badeni aE gskilidir. giyinlari iis-
riinda donqar naz€r. laprcxq daracada goslarilnri,sdir- Boynu qijwaF
lidir. b.\r kicikdi.. yaxy fonnaia:imrsdtr. Buynuzlarr iri qijvsv.rridir.
yuxar qrlxmr!s! trcl,rn arxaya qatlanm,rsdr r. Otrrbrsr dayinnidn. Quyru
Eu sddakdrr. yquli vaziyy.tdadir. Ayaqlrn bril.nnra perpendikulyar
dlL. Tadxie.a. 3-cii mnilliyh hndudlal ila tnii.ryan edilir.
I'ci va 2l'ci rasmlar qeyri'nlnayyan nitv. nrrxsrs heyvann ehli-
mal ki. antilopun lasvirl€ridir. Onlnrn fiq tu dst.r yiirilgda. profilda.
b&ni sola (l'ci rasm) va saEa (21-ci rcsm) ydn6lnig v€ziyyarda
grtstarilmisdir. Boyunlafl azca yuxan qalxnni. xrrda qulaqlan ve ya
buynuzlafl olan batlan aydn sdst€rilniidir. Q yruqlafl giicla seEilir.
$aquli vaziyyatdadir. ]'arixi e.a. I ci mirilliyin onalanna aid edilir.
3 cii rcsm atrn real tasviridir (ayaqiisro, profil, korpusu sada tarao.
Bolnu bir q.dar qaldnlmrt. kiir brmu olmaqlabaEr yaxsr fonnal.t$nn$
dr. Qulxqlan taquli l'aziyyard€dir. SaEnsr kobuddur. Quyruiu sddok
dir, aram dayanrnrqdrr. Tarixi e.e. 1-ci minilliyin ilk osrlarina aiddir.
13-cii rasm qeyrimiiayyan nova rnoxsus heyvanrn siiratila
qaemasr goslarir (profil. b€dani saEayon.lmit). Badoni qox ktyiik va
giiclndiir- Boynu qrsadrr. tosqund r. batr aydrn gi,starilmitdir. Bry
nlrzlarr kitikdir, qdvsvardir. Onbae dayinnidn. Quyrulu gijdokdir, bir
qadar rtaEr ayilni$dir. Tffixi e.6. 2-ci ninilliyin ortalarrna rid edilir.
12-ci rasn bir ucu eangale oxEar. o bjrisi q nuqFkilli uclafl olar
35yamn tssviridir.
DAS N:13
"qardiq zaEa ' srErnacilrnn canub laraturi divarkiniturafl va Sarq
tarafi l2N:-1i data siiykanan nahang qaya pareasrdrr- D.ttn srE rcaELn
iearisina ba{an timal rarafi oleiist 4x5 m oirn $rquli hamar salhtun
ibaretdir. Burada 6 tasvir qeyd alrnnn$r. ODla.rn itarisindan birmci
rasn1 uzunluEu 80 sr. Eiyinladan hLiMiidnyii 40 sn olan galin se9ilan
keqinin boyiik lasvirldir (ayaqijsla. profilda. korpusr saEi yijnal'nit). O
drt s3lhinin, demak olar ki, narkazi hiss€sinda da's.rlarl3 hakk
e,l:lmi)'li'. Rr.n, r.rl h. Ndy .r dinlr)3n .rey\JIIr \.r,/i\y.rir: \o\
aydrn gdstair. B.dani miitrnrsibdir. Bedanin qabaq hissasi drhr
bdyijkdiir. Dair yaxir folmrhlsrnri. burnr qabaEa doiru drrlllr.
Buymrzlafl kjyiikdiir. yuxnfl qalxrr va gedy. ayilir, uclart qovs
Sekhr& atalL yitn.li.- Dijtii $rbast ircli grxr. Q.tmr ijn hissa& bir
qadaryrEcamdr. Onbasr doyirnidir. Quyrulu gddakdjr. uclu.Larn q
toklinda kiire'€ tar.f uzrDrr. Dal ryaqlarl atllnln rasvirinnr sonrakt
rasvira soykanmasi naliccsinda zadalsnmisdir (1 cii l3sm)- Tarixi e.3.
3 ciiminilliyin otalaruu aid cdilir.
4 cii va 6-c1 Fkillar iki silxhh adr arasrnda gedan dityiit s.hnasini
gitsrarir. Har ikisi sada sxcmatik l6rzda verilmiidir. Adrl.tnD ayaqlin
n€liya dogrudur. Har iki atl bir sllari ila atrn yiiy.nin cilovundan
rumu!. o biri allcri ila qrlncr yuxafl qaldlmntdr., sol r3r6fdaki rdnxn
(4-cu r.r..rn' bclindrkr qrlrncrnrr qrnr r)dIr Sitriinir.
Allar prcfilda. burunlar bir'birina yJ,ur gtjsrariliigdir. Batunlari
nazilnlit va uzadllmLtdr. Uzun boyunlar yuxarqaixlng. bailal bijyiik
deyil, g6hanglari aqrqdr. quhqhn aydrn gosterllni$jr. Hiicunr edan
Laraf ehtinal ki. birinci athdrr bunu altn iraliya yonalorit batt. yuxart
qalxm{ quyruir v6 dal topuqlardan btiknlmi4 ay.tqlirt lasdiq edir.
Har iki iakil meial alatla hakk edilmi$dir va tarixi orn asrlarin ilk
daivrnDa rid edilir. Daha bir atlrmn (2 ci rasm), lrtln (3-cn rasnt v3
keginin (5 ci rasm) tasvjrlarini d. bu ddvra aid etmak oLnr.
DA5 Nr11
13 N: da$an va Cardaq zrEa" srEnacaE'ndan c€nubdr va
li
bulaq quyrdan 32 m qarlxls yerl.sir. Da$ln qimaldah dik ($quli)
tsr.ri 7 m eni 3 m olan nqbucaEr xarrlidtr. Dalrn bu sahasinin UxEl
hiss6si, dem€k olar ki. hrnr r. Burada vah$i dknziin xy.rqiisra.
profil&, h&ni sala olrurqh tasliri hakk edilmitdir- $aklin xarl€ri
ayd,ndrr. igaridan hamrrlann1,$rr. Heyvanrr badan qurulutunulr
niilanasibliyi Eox gijz3l gdsrarilnildir. Badani kijk va .tEtr96kilidi!
dd$l€ri dniind6 sallanan turi qatlm olrn boynu qrsa va giichdijr. Ynstl
alnr. kiitbumu olalr brtr bijyijk vo lrzrnsovdur. Buynuzlafl iridit.
o/ullddn bir qJJdr Urrr. qrl\rI r. iruh) ' do" udLr. ].r\ ,rr\ I va cerr).r
qadnmrlar. Belinin xerli bir qadar ayilmitdit. QL'yfl'Eu uzundur.
6l
sallanr. Ayaqlan gitd.kdir, giicliidiir. qab.rqdnk ar uclartndan 6ynE
ila birlatdirilmi$dir.
Rassam heyvarun xarakerik xnsusiyyodarini bacanqla vermil. bu
isa ancaq predmeli giiFl bilanda rntjmtijndir. $6kil uzaq keqmilin 6n
ya{tr asarlarindan biddir. Ttrixi e.a. 5-6 cr rninilliklorin hiidudlffna
aid edilir.
DA$ N: ls
10 m qa&r uarnlugu olan qayadr. TorpaEn alxndan bir qadar iroli
Exaraq, taxmin6n conubdan qimala doEru yerlatrniidir. l3-cij da$an
va "qardaq zaEa" srEnacaAmdan raxmin€n 50 m canubda ve bulaq-
qnyudan l0 m canub-qarbds yerl€lir. Dasln qarb taFfinin gimal hissasi
yerdan 180 sm hnndtrde olan hamar iaquli $Ihidir. O. $nuba doEru
eyni barabarda enir va yox olur-
Datrn haJnlr taquli tsrofinda 4 kegi v6 ii9 adam tasvi var. Kelinin
fiquru realtrqla (ayaqiista. profil, bdani saEa ytinolmil) tasvir
ediimi$dir. B€dani bi,yiikdiir, aEusakilidir Ba$ yax$r formalaqmDdr.
Bdynk qdvsa oxaar buynuzlafl uclafl il3 a$aEr qartarnn{dr' Budu
dayirmidir. Qlsa qamaEa oxsar quyruEu gaqulidir, ucla.n belina taraf
yi,nalmildir.
KeEinin qarsrsnda, ehtimal ki, miivaffaqiyyadi ovdan sonra dini
marasima aid rcqsi ifa edar iki adarnn sxematik tasviri yerlssdi l-
mi$dir. Onlann bdarnari di.iz xatlerl6 verilmi$ir. Ayaqlarl genil aqtl
mr$ va dizlardan biikiilmiigdiir, pancalari saEa va sola yijnalmitdir'
Qollafl dirsakdan bnkiilmii$ va yuxafl qaldrrlmqdtr, uclan ba5tartna
yitnalmiqdir. Batlafl bijyiik detl, badar xattinin davamr kimi gtxrnn
Saklinda gttstarilmiqdir. Boyur arl gostarilmami$ir. Ayaqlann arasrn-
ddn qrsa quyruqlafl va kisi cinsina maxsus alamaderi - hamrinin bada-
ninin xa$inin davamr kimi gttstarilir.
Bunlardan bir q3dar saEda adamn buna oxsar daha bir rasviri var'
Bu Fsmlarini konpleksinin tarixi e.a. 3-cij rniniliyin erkan dijvrtina
t6sadiifedir.
62
DAq N: 20
B ulaq-quyudan 90 ncanub-qarMe yerlasan nahans qayadr. ondan
aral,da 50-60 sm dalra bir qaya vardr. Bunlarn arasrnda qarb tarafd€
yerla$.n srErncaEa apnr,rn dar keqid amal6 galmi$ir' Canub va canub-
larq t3raflarinin sethi bamar va bir qadar mailidir. QayaDm canub-9arq
rarafinda da dat xlorla 5 tssvir 4 kegi va I qeyri miiayyan fiqur iakli
naq$ edilm\dir.
Heyvanlar qrupunu siirf hesab emak olar. Onlarrn fiquru ( ayaq-
iista. profilda. bodanleri saEr yiinolmiri). demak ol.r K, biri digar;ni
takar edir. Ciiclii boyijk b.danlsri diizbucaq Fklindo verilir. Boy n
lafl q6adr kitkdiir. kiitb runtlrrl qabaEa grxmaqla yaxqr gijstarilmildir.
iri buynuzlafl yuxa qaldnlnu va qitvs Fklinda qarlanr. Codak
quyruqlan durur !o azacrq bela doEru syilmisdir. Qr9lJrt stt&kdir,
bdanina gijrc $aquli v€ziyy.rd€dir. Tarixi e.6 2 ct minilliyin ilk
doYriina aid edilir.
Kecilarin rasminin altnda asagrya gxmost olan yar rE daira gakilli,
mnayyan edilmanit tasvir var. Bela hesab etmak olar ki, bu tala
Saklidir. Tarixi hamin dovra aiddir.
DA$ N:21
Canub tarcfdan z0-Nrli da:la yanasrdr. onunla birlikda 9ox da
bijyijk olmayan srEmacrEa s0-60 sm-lik kegid amala satirir. Da9rn
srErnacaEa yijnalmit qorb iarafinda 150 sm hnndiirltynnda kegi
(profilda, asta qaQr$da, korpusu) lesvirihakk edilmisdir. Rasmin xallari
aydrndr. Fiqur 6sas ijzarinde 9€kilmig dinamikdir, ba&n qurululu
mi-itanasiMir- Ba&ni bijyiikdiir. gncliidijr. bir q6dar iraliF glxmDdrr-
Boynu yoEundur, q$adr, qaldnlmu. ba$ yax$ formalaqmrtdr..
Buynuzlan boynkdiir, yuxafl qaldrfllmldr va yarm daira laklinda
beline doEru ayilmi$dir. Ombast bucaq altrndadr' QuyruEu gij&kdir.
iifiiqi vaziyyaidadir. Bel xa$indan badanin qabiq hissasina nq maili
zolaq gedn, ontardan ikisi qabrrEa tarafd.n yuxln his$ni, iiliincUsii
Ke9inin loklinin konturu dnilin& zolaqlarla va ya xallsrlo tasvir
edilmasi Qobuslammn qaya rasvirl3ri kompleksiMs 9ox nadir hadi
s€dir. Tarixi e.a. 2 ci miniltiyin ilk esrlarirc aiddir.
DA$ N:22
Da! yanacmn s dnml qurtdaca! olan rchang qayadr. Bulaq
quyudan tirn.rl v. qim.rl-qarba doEru t.xninan 110 mlik nasafada
yerletir AqaEr hissadaonun tarqquflaracaEr sahsi 9x6 n olan, demak
olar ki. hrmlr solhdan ibaratdir. Burada 3 qaqan maraln va keginin
Fkillari hakk olunmiisdur. Marallain lasviri. bir birindan azca arah
taaxninan eyni i.ifuqi xatda (ba&r ari saga ddnmiit yerlsgm\lar'
Fiqurtarrn iFli cumma harakari yax$ v€rilmi$ir. $akillsrin konxrl,rt
bazi yerlarda, xiisusila dtjl va bud nahiyyal6rintu. daha enli xetlsrls
gijstarilmi$ir. Biitiin marallamr betlari nazikdir, harta bel va qamr x€t
l6ri birlasirlar. Boyunlafl vtjqarla yuxar qalxm$. bailar iroli Elxmrt-
lar. burunlan tox da bijyiik deyil. Buynuzlan iriSaxalidir, hiindiirdtir.
Marallann ikisinin (l-ci va 4 ci rosmlar), taxmimn, dayinnidir. iienn
ciida (3 cii rosm) kiincvaridir. Quyruqlan gbdakdir, bn q.darqalxnts-
dr. Tarixi e.a.2 -ci minilliyin ofalanna rasadtifedir. Bununla bela gii-
man elmak olar ki, 4 cii rasm o birilartun daba swat icra edilmildir va
o bi.i tosvirl6r ii9iin niimuna olmutdur.
2-ci rasm - sada. kobud yerina yetirilmig keEi lasviridir (ayaqnsta,
yandar profil, badani sola ditnmiiq). Badani ensizdir. Boynu va bagt
silueda gdsrarilmi$dir. Buynuzlafl bijyiik deyil, t€xminan paraleldir,
geriya oyilmakla birqsdar yuxafl qalxmr$drr. ombast bucaq alnndadr-
QuyruEu godakdn, $qulidir. Tarixi e.a. 2'l-ci ninillikl.€ aid edilir.
DA5 23
Bulaq-quyudaD t€xminan ll5 m 9imal. $imal q.rM6dir. Ondan
taxminan canuFqarbda 20-ci dal durur Dalln canub hissasi 3,40 va
4,50 mlik iaquli hamar sathdan ibarctdir. Onda drtla va meial alatls
heyvantarn va adamlann goxlu t€svirl6ri h3kk edilni$ir. bunlardan 19
iakit hesaba almm4dr. onlardan an ilki adannafln-ki$ilarin (6'ci, 7-ci.
8 ci,9-cu. 17-cirasml6r) siluet ;akilloridir. Onlardan bzilsri (6-cr,7-ci.
va l7-ci rasmlar) qisnan korlanmrt va ya eroziya, sonrak ssrlarin
rasmlari ila daEdrlm$dr. 8 va 9 cu rasml.r yax$t muhafih edilmis.
Iakin burada da bat va allar (birincida), sol sl (ikincida) yoxdur'
Biitiin bu Sakillar& adamla. ayaqiista. anfrs va genis aqrlmls ayaq
larla. yan drtiiklari ila gdst€rilmiqdir. (6 ct gakil& yan ijrtiiyii dqrn
sarhinin eroziyasr ila xa.ab edilmi$ir. Badanlsri uzundur, qa'naflidir,
qiyinlori ona iilEiidadir, baila4 boynu gijstarilmadan, kigik lxrntr
t€klrnda verilmi.rdir. Ollari Ir3rik \srrlerla go.rarilmiFir' iri hldrrlarr
qabaEa grxm ayaqlafl yoEun v6 giicltjdiir, dizlardan azca syilmi:jdir.
$akillarin siluet xarakterini ropik ijlblar ijgiin xarakerik olan,
giiclii ayaqlan. yan itnnklarini rcz3la alaraq onlafln tarixini e-6- 8 -7-
ci minillitlarin hiidudlmna aid etmak olnr.
K€gilorin tasviri (l-ci,2-ci va3 cij rcsml€r), elac€ da tasvirin,yaqin
ki. allarm bir hissasi (ll ci rcsm) va heyvan tasvirinin fraqmenti
(parEas, (15-ci rasm) daha son.rakr dbvrda das alotla icra ed;lmitdir.
Onlarm tfixi e.e. 1-ci minilliyin ilk asrl3r;na aid edila bilar.
Atlarn (r3sm 4-cii,5 ci, l2-ci, l3-cii, l4-cii). keeinin (16 cr r6sm)
va irjn (18-ci rasm) rasviri ona €srl€r ditvrtin& meial alada hokk
olunrnu$ur
0z aralarmda diizgiin xatlarls birlatdirilan diizgUn crzdmrl
ddrdbucaqlarn (19 cr rasn) Eakli maraqlrdr: xattlsr taraflsrini
kiincihdan va ortasndan ke9ir. Ehtimal ki, bu hansrsa tilsimin simvolu
va ya orta asrlar ddvrijntu rox yayllmrg stoliistii oyunlar ijgiin sahanin
63
 DA$ Nr 24
23-N:-li datdan 25 m $imala doEru, bulaq-quyudan 140 m-lik
masafada yerlagan nahang qaya par9asrdr. Da$n $arq hissasinda 33
rasm: dini malasim raqsini ifa eden 27 adamrn hoppanma vaziyyati, 2
keei. h6r6sind6n bir &m olmaqla - it, ijknz, silahlr adan. tasvirlsri va
har hmsrsa bir tasvirin franqmend hakk edilmi$ir. Daln $thinin
eroziyasr ita alaqadar olaraq aakillarlox z€&lenmisdir.
Adamlann tasviri xaui xiirkrer datryr va sxematik verilmi$dir,
donlarinin hijndiirliiyii 20-25 sm dir. Onlar hamrst anfas (16-ct rasrnda
profild€) lakilmitdir. Raqs edanlarin bdanlsri diiz Eaqiili xatlarlo ve-
rillnig, ayaqlar genit aerlrnr$ va dizlardan biikiilmiisdiir. Qollan bir
qader yana agrlmrt, dirsaklardan qijvsvfi biikiilmiil va yuxnn qaldr
mr;dr. Batlan bad6n xattinin davamtnda kiEik Etxtntr kimi verilmiidir.
Adarnlnin bazisinda ayaqlarrmn arasrnda quyruq v3 ya kili cinsinin
3larnati gitriinijr - bu da bdan xartinin davamtndadrr. Tarixi e.a 4-3-
cii minilliklarin hiidudlafl ila nibyyan edilit-
Ke9inin tasviri (l-ci rasrn) 9ox tahrif edilrnisdir: o. 31 va ayaqlar
arasnda sxr$drnlmrtdr va yerin gatqmamazlrEr ucbanndan heyvanrn
bagr va boynu gdstarilmam\dir, buynuzlan is3 kigildilmigdir. Fiqurun
arxa hissasinin qurulusunun xarakeri, bdana qurulusunun miibnasib-
liyi, h3kk em6 vunna texnikasr nazara almarsa bu lasvirin tarixini e.a
2-l ci minilliyin hiidudlaflDa aid etnak olar.
ikinci keginin tasviri (24'ci r6srn), ijkiiznnki kimi, (25-ci rasm) tox
sxenatik va kobuddur. O, ehlimal ki. son ona asrda qadim Sakillari
raqlid ed6r6k q€kilrnisdir.
ir (22 ci rasm) qagan vaxo gitstarilmi$ir (ptofilda. badani saEa
yitnallni$) bununla belo, badanin, €l ayaqlarn harckari qa-rmnm arxa
his$sinin yrlcamlEr 9ox giizal verilmisdir. Boynu yuxan qaldr mD,
ba$ kiqik, qulaqlan nisb.ten iri geriya yitnalmisdir. QuyruEu uzun.
mrili aqaErya sallanmridrr. Tarixi 2-ci minilliyin ortalanna aid
edilmiSdir.
64
Silahl adr n yanlaflnr ijrlan geyimda siluet lasviri xiisusi nraraq
doeurur. O. :rnfas. b:rr:jn bolu hu ndirr liryiindr gon3nlmiJ; lrr
baldrrlan olan gticlii ayaqlafl bir qadar arah qoyulmu va dizladon
biikiilmiitdir. Pancalsri bayrr iarafa yijnalmi$dir. B€dani gariltnit va
miitonasilxlir, beldan bir qadar gakilnil, q;yinlari ona blgiidadir.
Boynu gostsrilnomi$dir. Qollan nazikdir, dnz x€rla verilmitdir. Adam
saE alinda baltaya oxgarhar hansr bir silah tutub, giyinlsrindan kaman
kefirilmtdn. Tarixi e.a. 7 ci minilliyin son asrlarina aid edilir.
30-cu t€sm hanssa bsvir pargasmdan ibaratdir-
b-
DA$ N: 29
Mijhkam ahang da$ndan ibarat 9ox bijyiik qaya pargasrndan
ibaraldir. 24 N-li da$an $imala dolru 127 n lik masafad€dir- Da$n
c6nub tarafi $aquli hamar sarhdir. O har tarafdan qayalarla qorunur,
buna s6ra eroziyaya az uEram$dr.
Burada adamla'n, maralm,lslanin va qayrgn 14 siluer tosvirindan
va 3 ziqzaq Fkilli xanlardan ibaral20 rasm qey& ahnlnt$r'
Adamn2 ttjyiik siluet fiqurndan (4-cn va 13 cii rasrnlat va3 ziq
zaqFkilli xadar&n (6 ct, l2-ci va 14 cn rasrnlsr) ibar€t kompozisiva
daha maraqldr. Adarnlarn yanlann ijrran geyimlsr& lasvirlari evni
oleii&dir, - hijndiirltiyij 127 sm-dir. Onlar ayaq iista, anfas, dizdan
bnkiilmiig qnvvarli ayaqlaflnr genit agaraq gitstarilmigdir, baldrlarr
bijyiikdtir, pancal€ri bayra doErudur. Diz nal yFsin& uclarr aydm
gitrtjnan sarE a.n vffdr. Sol fiqurun ayaqlarr arasrnda kbi cinsinin ala
m6ti gitstarilmigdir. Badanlari uca. qamadidir- Bellsri bir q€dat yrEtl
mr$rr. qiyinlari badanlarina nisbatan elnidir. Ba$lafl balacadr. glxlntr
Saklinda gijstarilnigdir. Sol fiqurLm basrnda
(4 cii rasn) (dik bkil Fk
linda) sa9lafl giirtinijr, qollar duz nazik xadarls verilmigdir. Har iki fi-
qurun Qiyinlarin&n kamanla olan biitiin adamlarn tasvirlari kimi 9a-
paki kaman as m$dr. (4-ciirasmdan saEdan sola. 13 cii rasmda sol-
dan saEaJ. Adan ardan birinin sol alind€ (4-cii FSm) va o birinin sol
(13-cii rasn, alinda silah ehdmal ki. balta vndrr' Hor iki fiqurun qalan
iki cli .rtafr sallanmrs !. bir birils b
a$irillniFir. onlard$ .'$!' uc-
llr ilo qrprzl:rian 2 ciit parulcl xetl a$a-iry,r dolru gedir. Goriiniir.
adnmlar har hansr qrhl! su aprrrlari sol fiqurun ba|l iiza xlan. ehri
lnlki. simvolu luarair olrn diiz xalt kerir, ond:n airdrya fiqnLu. ad.r
rmn b.d.ninin hrr iki r3rcfintun tttkiil.n ziqzaq Fkilli paralel x.tlar
(va!4) ketir'
2 ci, 9 cu. l5-ci. 16-cr va 17 ci rasmlard.ki .rdrmlff k.rm.rn va
balrrlrrla silahlanmrldr. iki rxtnncr fqur yln ofiiyii gcvimhda.
isb.tan iri dlEnda hiindiirliiyii 55 v. 67 snl rasvir cdilnrirdir.
5-ci va l5 ci rasniarda adan rnn bul' rz!$killibrth ndakrkilla-
ri sitsraril iidir. Bela k.killar 9-cu va I I ci rasn arin ldan arnnn
ballarrnda da aydur sdriiniir. 3-cii v. 8 ci rasnlard. rdn lar uzun
quyruqh.ld gdstorilmiidir. annna olr bilsin. kiti cinsi slamatlaridir.
Bttytik fiqurun (4-cn rcsm) alhda ucurdx dtizbucaqh for ah asyr
olan xott endirilmisdir. Ola bil.r, bu atya kapkarr. yaxud heyvrn ovla-
nuq ijgiin ral3dir.
lO-cu rasm bitmaniq maral t€svirnrdan ibar€tdir yalnr Inffrl
lasvirin&n jbarardir. -yalntz buLDu saEr olnaqla, brynuztarr. bovnr ve
sdvd€sinin qabaq t€rafi sdsrarilmigdir.
Bu Fsmlar nstd. burun hissasirdo Giin€i gajstarilmit qaytErn gitzol
t.sviri (20-ci r3sm) yerl.iir. Giinasin diskindan saEa tar6f yolun uchr
m.rili xatt endirilmi,sdir.
Qry,Ern drl rarafi ilariya qdtlmmrq qamrqla ralnamlantr Qay'E'n
korpusunda gaquli xatlsrl. ifa& olunmut 23 adam rcsmi vardrr-
Buradaca qayrgrn rasvirini k€san iki idJm rasni hakk edilmi$ir. (18-
ci va 19'cu rasnlar)-
:l cii!. l3-cii rssmler e-6. 8-ci. 16 cr va l?-ci l3snrlro e.3. 7 ci
Nin;lliya aiddir. QayrEiD rasvlrini (20 cj rasm) e.3. 7 ci minilliyin
onalarma aid etm€k olrr. Q:rlan rasmlar sonral,ra hakk edilnri$dit,
brnunla bela 8-ci rasnrda adatn tesviri c.:. 4-cij minilliya aiddir.
DaSn limal tarafi $qnli hamar sarhidir. Q€rMan garqa uzunluEu
l5m, hijndiirlijyii 7 8 n dn. $arq taFfi sltnacaEmrn jgarisina tar.fdir.
yaArs va kiilak ruln drgrna gora croziyaya uEranramidr' B! soihda
''r3sm qalarcyasi xatrladaD kiillti niqdarda rasmlar vardtr.
an ryd,n i6killar nrlE{rry:r siritin sol ra€findaki lrhcda (uzunu x
hiifttiirliiyii) 7x2.5 rD sah.da h.kk edil rildir. Burrda 77 tesvir. o ciin'
laden 63 xdrn (39 ki,si va 2'l qadto t.svirlari hesaba drtrmtsdr' Onhr
€srlon Erlpaq t3svir olunnmtl.u. Ki,si cinsindan olrn adllnrlarrn 3't
rnhs (2 cj.4 cii.6'c1.7 ci.8 ci. ll-ci. l3 cii, l'l-cii. l6 cr. 1S-ci. 19
cu. 2l ci.2l-cii.24 cii.26'cr.27 ci.31-ci.32 ci.13 cii.34 cii.l5 ci.
37-ci. 38 ci. 40-cr. 4 I ci.,12-ci. 45'ci. 49 cu. 50-ci. 52 ci. 55-ci, 57 ci.
58 ciresrnlar) vo 5 p.ofil (5 ci.36-ct.43'cii.44 ciivs 46 cr rosnlar):
q.rdrncinsind€n 2.rnfas (47 civr 53 cij r3snll€r) v6 22-si profil(3 cii.
9-cu, 12 ci, 28-ci, 54 cii. 59 cu. 60- cr. 62 ci,63'cii.64 cii. 65-ci. 66
ci. 67-ci. 68 ci. 11-c\.72.i.'73 cij.74-cii,75 ci va 77 ci r6st"lsr).
Bun.lrn ba a 7 itktiz (l-ci.20 ci,22-c1.25.i,29 cu.39-cu v.48-ci
rasnlar),2 keai (30cr va 51-ci), qryq (17-ci rcsn) va 4 qelri
miieyyeD f(ur lasvirlari lrakk edilnisdir (10 cu. 16 ci. 6l ci va 70 ci
resmlar). Adlm E€kilaD t.svirl€rh iqadsir a sarlrin t.x'nin6n arko
zinda lrakk edilNit adrn al'ln iri siluet iakillari listiinliik lalskil edir-
Bel€ ki. qxdrn fiqurunun qorunub s
lrnan hissasiDdr hiindiirliivii 47-
ci rcsmde (brldrlar orLrsrndan ayaqhnn bir hissasi .latrn sarhinin
eroziyasr nalicasi dada$lmttdr) 13 sln-dj.. ehrnnal ki. ilk vaxtlar 150
sn olnuldur- Bu qadln f;quru biiriin ba . tasvilardan iistnn okhrlu'
D{ gijra srlmac,rga "Ana zaE!" ldt verilni'sdn
Bu fiqrr .rnhs. ay{q tista boyu brabarinda gbstorillnildir' Dizl.r
dan nazik olin ,ryaqlar bir birina yaxrndrr, budlart byiik va geriidir.
baldrrlan giic]ndiir. 3z€l3lidir. Bodani ur0tanasibdir. beldan nrc6dir.
sinosi boJ:ikdur. BJ-'r qrrrnrr rrklrrnld brrv.Air" ':na'i rirr rr 'rr n
^i\ik
dan baqlayr. Qollafl litsL.rilnanildir. lxkin saEdan sola qivinlnri
iistiind.n Q€paki kamrn aslrrlnn:idrr' Br da qadrhon silahdan isrifMa
ennsk bacanEmr va onlarn ovdx i$rirak etdiyini siibut edir'
Bu Fkildon saEda va solda kisilarin i,i silret t.ivirlrd vrrdlr' Bclr
ki, onlddan iiaai profikla iizn srEr q.rdnr t;r.i (43 cii. 44 cii.46 ct
rrsmlat, iisii isi anfasda vcil,rii qadmdln saldrdlr (1t) cu. 50ci vo
52 ci r:snlar). Prolil fiqurlar ryrqiista veril il. badinl.ri hiildiir
65
mtiten.rsiMir. eiyinleri bucaq.rhrnd.dr.. b.rii fl va all.ri yoxdur. bir
hb.d.i rr cJ!r..r krE,k !r\urrlJr r .d:r"Ilrri..dir ilr ii.t,,run.,ylqlJri
araE, his$da pancalarsiz lnea taklindadir.
Kiti profil rasvirlarinda an yaxtrsr yegana. cjznniin ilkin
gdriiniitiinii qoruyub saxlayan 36 cr r6smdir. Burrda dr fiqur
nFrkazd. sifori ila q.rdrna rarafrevrilmii, bcd.ni va dizlari ilaliya azca
ayilnli$ir, baldr.l.tn giiclii ve azalalidir. Anfts kigi fiqurlarr lyllq tisra
yln geyimlorinda (50-ci rasnda seynni yoxdur) genit !! mQ vg
dizl.rdan biiktilmijg azelali ayaqlarla, aydrn gorLinon brldrlarL va
bryrra yitn€lmi9 pancalari ila gitsrailmildir. Badanlari nisblsn enli
giyinleri ila hiindiir miitanasiMir. boyunlm etxrnlr,s.klinda olan kigik
baslan ila giicla seailir. ik' fiquru (19 cu va 50-ci rcsnnat kili cinsi
alarnoti gajst.dlmitdir. Hanrsrnrn qollafl nazik diiz x€tt iaklindadir,
ikisiniD (49 cu va 50-ci resmlar) sol all..i seni$ .rqtln. $ b.mnqL:tr ila
sarb.stdir;50ci rasn aki adamrn saE.linda ve 52-ci Fsmda silah,
ch(iul ki. balta vardr. Baiqa sihhl.rnmq ki$i fiqurlannda olduEu
kimi. ciyinlarin&n soldan saEr 96paki kiman attn lm,idr ( I I -c i. 55 ci
Nazardan keqnilen fiqnrlrr Qobuslamn qaya rasvirlari koDpleksin-
d. an qodnni sayrlrr. Onlann rarixi e..- 8 ci ninilliyin erkaD osrlerin.
aiddjr- OnlJItn an qadimi olnn 50'ci rasm ehrimal ki. e-a. 8 ci minillik-
d.n avval hakk edilmisdir. bunu fiqurrn monolitliyi: kiti cinsindan
olrn adnmlafln bagqalar il. miiqxyisad€ daha genit .4rlm{ boyijk va
giiclii .rynqlarmn tasviri gdst€rir. Bi. halda ki. 47 ci rasmdaki qadrnrn
kannmmn ucu yamnda olaD kisi rasvirinin yuxao hissesi ila k3sjtir,
(46'cr rcsnt bu q.rdrn tasvirinin 46'cr rcsmdakindan (bir neqa on il va
ya) daha soffa icra edildiyiDi demak olar.
Profiltun eakilmi; l7 qadrn liqrrunun tesviri drha tox diqq;ti c.]b
edir- Onlar €sasan sa-i klinciind. va yaxrnlrqda yerl.lmbl3r. Onlxrrn
qurulmasrnrn xrn*lerirda paleolit ditvrtiniin da! ijza nda qadrn
rasvirl.ririn hakk olunnr s, va ijslubla$rflln,S r€kilda beykalcik -
tilsimlarin vcrilmcsi rarzi rakar olunur. Qadm fiqurlar ryaqiista
dayinmrt v. bjr qadar jr.liya doEru syilrni$ b€dan13ri ila
gdsr€rilmiqdifl 5 srEr va 12 sol.r. Bijyijk do!l3ri. Eox ;ri srEnsr va
budl.rrl. ayaErnrn iri baldrhr rydtn goriinijr, fiqtrrirt beldaD
dr.rln,grr. Baihn kigikdir. qrx,nrt qakhrda vetilnritdir. Bu
tesvirlrrdan 66--cr 69 cu va 74-cii rasmlar daha Eox xarakrerikdir va
qrupdr 6n b.jyiiklaridir (hiind lnyij 40 sm qe&rdir). Tarixi ea. 8-ci
niniliyin son esriarino aidedilir'
Vab$i ijkiizijn ' ayaqiists, b€&ni sxEa Israf bdyijk tasvni (uzunu
195 sm) xiisusila diqqeta layiqdir. O, sahnin mark.zi lissasinda
yerla$miEdir. B.dani bdyiik va kbkdiir, hiindiir sijyiinii n.zara earpr.
Boynu qLsadLr. giicliidiir. Yas! alnr va uzun burnu olan batr biiyijkdijr.
Sinesidn qar$rsrnda qal gijdiniir. Buynuzlan byiikdtir. iraliya Erxrr,
onadan uclan yuartya qathnmtQdrr- Qulaqlan gttdakdir. iaqulidir-
Qarm xatti va ayaqlanDnr .r9aE1 hissasi, dagtn sothinin eroziyast ila
.hqadu qorunub saxlann{dr. Ombrsr toxminou daynDridn Quyrulu
Tasvir real iishrbdadr. b.dan qurulusunun nisb.rina gox gdzol.Dr.l
edilmitdir. $okil qadim diivrtin an yaxir as.dcrindandir'
Ras$in konrurunun aydrn xollsri bir 9ox r3svirlarla kasilir. bu is6
r3sml.rini Labaqalanmasini inandrncr surarda siibut edir va onlarn
rarixini niieyyanl6tdirmayi rsanlaldrr. 6kiiziin t.sviri e.3. 7 ci
lniniliya lriddir.
Yena 6 dkiiz (l-ci. 20-ci. 22 ci.25-ci,29 cu vc'18 ci rasnisr) drha
sonrah ddvrda e.a. 6',1 cii ninilliklard. (29 ci va 48-ci raenlat h€kk
edilmi,sdir.
I'ci resmdaki okiiziin dal ayaqlan va 20 cirasndaki buynuzla.nm
uchrr qayrErn (17 ci rcsln) t3sviri il3 kasisir. Rosnlarin
tabaqal.tm.sina daha bijyiik siibul. Bu iso qrytlrn rasvirini e.a. 6-cl
miniliiyin ilk asrlarnl€ ajd errnsya imkan verir'
4 cii va 35-ci rasmlardaki adamlar ryaqiisla. anfas. ayaqh dizdan
azca bijkilmii!. p€ncal€ri bayrra olmaqla lasvir edilmisdir' Qollarr
nazik xatt Fklinda verilmi,sdir. onl:rrdan biri (15 ci rcsm) belindJn
ballamn aErq geyimdit- Gdrtiniir o. ijsldrn kanor da ballam\sdr., sol
aliDda brllaya ox,sar silah var. b{tnda yarnndair. ,s.kUndo bazak
(tleDt vardlr. onun da kannrl nf qi voziyyarda qatlanmrrs va
Eiyirlarinn E.rnr. 4-cii .€smdaki adrmrn qoll qovs Saklnrda bclm.
doEru qadnnn\drr. yaqin ki. lalaklartun ibaral. hiiDdiir, gtjze qarpao
b3zak var. Bu rasmlarin tarixi e.a. 7-6 cr minillikl6re aid ediln. (35-ci
r.s dahr qedirndir).
Yene de bir rab€qalatma 27, 28 ve 29'cu rasnlard€ki yaxl ifada
olunmu,sdur. Onlardnn ai aialr. demali an ilk rabaqa ayaq usta dulnlui,
qrdrnnt siluct lasviridir. (profil&. iizri sola gevrilnit ' rasm 28)- Dnrtrn
eroziyasr naticasintu budun aFgr hissosi vo lylqlut niihafiza edihnn
nisdir. Kiik brdr, bijyiikdii$ii. nlzik bel vagxm! $aklindr ir6li €yilnril
batr aydn gortiniir. E.a. 8-7-ci ninillikladn hiidudlaina aid edilir.
QndLnrn nazErdcn kcAi.ilan lasvirinin yuxansrnd! budlan onan
geyi d. kiti fiqurunun ayaq iisto rnlmsdr siluet .€smi hskk
olunflruqdur (27 ci r3srn). ODUn dx dizden a;a$ ayrqlad qrltn n$dr.
Onun sol alind. hor hansr bir sihh (balra) var. saEr - sarb.stdir. Tarixi
e.a. 7-ci minilliya aid edilir.
Brndm 9ox sonra. e.a.,1cn m;nillikdo bu kiti fiqLruu n yttxrnll
gmdadkiizijr kobud tasviri na olunmu$ur(29 cu ras'n). K\inin soE
budu onun ktjr€yinir x.flini kasir. Daln $thinda, lay'nd giira beSinci
olan. bu tabeqalatna yaxtr gijrnnnr. burada dkiiziin quyruEu dini ayin
r€qsini ifa e&n rdnnm saE ayaEr ils (hoppanxD vaziyyatda) kasi$ir.
Trixi e.6- 4 3 cii ninilliklcrnr hudrdu ile mibyyan edilir-
kili cinsindan
6-cr. tl-ci. l3-cii, 37-ci. 42-ci. 45-ci va 58 ci Fsnnar -
olan idamlrnn Lasairl.ridir. Onlann halnlsl sada diiz x3rla yerina
yetirilmiidir. Odarrn fiquru ayaqiisla, anfrs. ndorasiya vaziyyalinda
ay.lqlarr geDit aerlnnt. allori yuxao qalxnnt - gostaLilmi$ir. E-4.2 l
ci minilliklara va sonrah esrtara aiddn. Bumdx r€baqelatn€ni qeyd
ed.k:45 ci rosmdaki adamrn badanin yuxan hissasi 44 cii takildaki
ki$inin siluer l6sviriDi, birincinin ryaqlarr isa bityiik dkiiztin bel xaftini
bsir (l3kil 39).
Keqilarir tasvir da sad. va sxematik verilniSdir. (30 va 5 I ci Lasm).
Axrnncrsr ndamn iri siluet tasviriDin sinasintu naql edilmisdit br is3
burada Fkillarin tob.qolrtnssinin son hadhasidir. KeEilarin tesvirinin
trrixi orta asrl.rin son d.tvrinra aid edilir.
$nnal qarbe tar.l. ( A, ziln srlrmcr!,n,n daxilintu). 5 rasm
hesrbx.rl1| ,sdlr: 2 kiti ve 3 keei tasvirl.ri (.6srnl3r gijsterilnildiL).
AdanrhnD rasvirlari I ci va 2-ci rasmlar ryrqnsta. anfasda, genis
l9rlmlls ryaql rla gosrerilir. onl$drn l-ci rasm sjlucr xmkteri dntryr.
Bad.ni hiindiir va niit.n.rsibdir. boynu gijsrcrilmir. ba$r Exlnh
Saklind3dir. Ond:r saq1.f - qaunaq kini syilmit k3kil gbdniir. Qollart
a$Er srlhnmrt nuzik diiz xorlc gijstarilmildir. Ayrqh dizdan rlaE'
budlarndr siiclil. ezalelidir, p.ncalari trfalrdr. Sr! rylErnda dizd€n
yuxau. uclu ataEr sailanan suE' vadrr. Sol budund! 3 xatt sdriiniir,
ehrimal ki. bud ortnyiidiir. qiyinlarindan soldxD saEr tapaki kannn
,'!Irlnrt.fir. lJriri c.r.-ci rninil.y.n ofl:.r1, rrd edilrr. lkincr r3.vrr
sxcmtik. kobud yerino yeririlmiidir va dahr 9ox sor]rJkt ditvr. aiddir.
Keqilarin tasvj.larintun 3-ciisn dahr nrtlraqhdlr. Heyvamn fiqLrnr
real asadarh hokk edilmitdir (ayaqiisr6, profiltu. bedani jla sola
yonalmi$dir). B€dari kokdiir. Dronolirdir. Boynu qlsadrr. bdttnd!
yuxxr qrlxmr! va uclafl geriya qntlannnrs iri qitvsFkilli buynuzlart
vardrr. Budu &yinDidir. QryruEu gatdakdir, Fqulidir. Ba&nin qabaq
hissasi v6 aar siluel FkliDda verilmiidir - bu keEilarin resvirnrtu nadlr
hadi$dir. Tarixi c-a. 3-2-cl minilliklarin h.ddi ila nrilsyyan edilir.
Kobud i$lanmit iki kegi rasmi Eo,( sonralar hakk edilDri'sdn.
DA$ N: 30
"Ana zala srBrnrca!,tun garq (kiEik) va qorb (biiyiik) kaneralafl-
nm limal tarafiDi toskil edir. Uzunu 17 20 q ngmacaln daxilinda
hiindiirlijyii 4 5 m olm nehang qayadrr. Srltmqrgtn daxilind. Saquli
sarh hamarlanmrsdrr. Burada adamlam vr heyvlnlarn qoxlu $akill.ri
hakk edilmisdir. onlardan bi. eoxu da,srn Frlrinnr eroziyast natic.sinda
daE nxidr. SrErnacaErn bityiik kanlerasrndr42 rasm - 17adamatl. l
tikiiz. 7 keqi. 3 at va qeyi nriiayyan fiqur lasviri qeydr rhtunr$r.
Bnliin tasvirediiafl adalnhrk\i cinsindandirlsr. Onlardrn ikisi (22-
ci va 32 ci Esnnar) profild.. qrllnlxfl anf:rsda, o ctjmladan I ii (9 cu.
1l-ci va ll ci Eslnlar) di|i ayin r.qsi vaziyyelnrda. S'ii (26 cr. 35 ci.
61
37 ci r6smlar) adorasiya vaziyyatinda. 3-n (29-cu. 38-ci. 39-cu
rasrnlar) budldrnr itian geyimdo gijstarjlmiidir. Onlardan bazilari
Aiyinl"rindan eap3ki as an kamanla silahlanmrqlar. Adorasiya vaziy-
yatinda tasvir edilan fiqurlafln birinin Eiyinlarin& bazoyi - iki ciit dik
dumn xatti vardr. Tarixi e.a. 5-4-cn minillikla€ aiddir.
Adam tasviriarinin an qadimi 29-cu,30-cu,32-ci,36-c;,38 ci va
39- cu rasmlardn. bunlafln tarixi e.a. 7-6-cr minilliklara va daha son
dijvrl.ra aid edilir. Sonrakl gakillar e.a. 4-3-cii miniliklarda meydana
qrxmr$drr. Dini ayin rasnrlarini ifa edan adamlarm tasvirlorinin tarixi
e.a. 3 ctj minillikla ntuyyan edih.
Biiriin ijkiizlar ayaqiista, profilda, 4-ii (7-ci. l6-cr. 34-ci va 40'cr
rasnlar) gitvdolari sola ditnmni, lo-u isa saEa dttnmijt yaziyyatda
rasvir edilnitdir. Bu heyvrnlardan 8 i (10 cu, 14 cij, 16 cr. l7-ci. 18
ci. l9cu,2l-ci va 40-cr rasn at qadim qrsa buynuzlu itkiizlardir.
O'rlann uzunlulu 68 sm va 150 sm arasrndadr, fiyinlar&n
htindiirlnkl.riD 28 sm-dan 90 sm qa&rdir.
Qrsa buynuzlu itkijzlarin an qadim tasviri 2l ci r3smdir, bu ham do
6n irisidir (21 ci rcsm), uzunluEu 150 sm, qiyinl.r&n hiindnrliiyii 90
srn tusm realdr, konturun xadari rydn ve qatidir, badii qur lu$u
kakili aydm gijrtiniir. lijbhesiz. Fkil naturadan 9€kilan
'nntanasibdir.
niimun.dir. E.a. 7-ci minilliyin son asrlarina aid €dilir. Qrsabuynuzlu
ttktizla.in yer& qalan tasvirleri sonralar (e.a. 6-cr minillik) siyahrya
almmrt niimun. iizra tasvir edilmi$dir, yalnz 40-cr $akil e.a. 7'6-cr
minillikla.inin hiiduduna aid edilir.
E.a. 7 6 ct minilliklarin hiidudlanna ham da 34-cii rsmdaki bkii
ziin rasviri daxildir.
okiizlar qrup maftqhdr (8-ci rasm). $akillaF ittari narcr saldrqda
mtixralifisriqamerlarda Fkilmii bir birila kasitan 9ox tityiik miqdarda
oymx x6rlor gitriinijr. Lakin diqq3tla baxdrqda bdanlari saEa ditnmiil
4 itkijznn bir-birinin iistiina diiFn fiquru gtjriini.ir, h6m de 3 Sakil yaxtr
oxunur. 4-cii Okiiziin kontunrnu C6lin izlamak olur. Giirtiniir ibiidai in-
san okiiz stiriisiinii gdsramayo c6hd ermi$dir. Lakin onda perspekliv
haqqmd.r rasavviir ohnadrEmdan ona bu fikri aydn ifada etmaya imkan
68
vennanitdir. Criman etmak olar ki. qodim r3ssam iiqijn stjrij da. xtisusi
nasil kimi. hamcins obyekt ollnu$dur. M€hz buna sijra d€ sakillarin
bir-birinin iizarlna diiimasi islisna edilmir. Tarixi e.a. 6-cl minitliya
aiddir
Naz€rdan keqirilan saha& keqilarin tasviri kobud va sxematik ye-
lina yeiiriln tdir. Onlafln ham$r. gitrtjnijr, son ona osrlarda gobanlar
larafindan boq vaxtlarda naql edilmitdir. YalM 27-ci rosmdaki ke9;nin
tasvirini.26-cr rasmdaki insan kimi, e.a. l-ci minilliyin erkan asrlorina
Adar da kobud v3 sxematik (l-ci, 3-cij va 6-€r rasmlar) tasvir
edilmi$. 6 cr Fkil ;s3 o q6d6r primitivdir k;, yalnrz aydn giistarilmi!
yah, ucundan diiyiin ba$lanmt$ qryruq va qabq ryaqlardatr buxovlar
a\ranlm obyekrimiiayyan etmoya in*an verir. Bu tasvi.larda, h3m9i-
nin orta asrlar dovriin& eobanlar brafin&n naqli €dilnitdir.
Ath (20-ci r3sn) sxematik va kobud n€qli edilmildir. Tarixi 9-8-ci
osrlara aiddn.
Ox atamn tasvir; (22'ci FSm) ijktiziin qamnn altrnda gitstarilmi!,
dir, ox itkijziin qabaq ayrqlarna doEru yitnaldilrn;$dir. DoErudur, ox
a(amn r6smi dkiizo nisbatan daha sonra yonulmusdur. E.6. 2 l-ci ni
nilliklarda bunu fiqurun qurulu$u w yayrn formasr tasdiq edir.
DA$ N:31
Uzur uEu l0 m, hiindiirliiyii 4 5 m olan fthang qryadr. "Ana
zaEa" srE'nacaEnn igadsintu yerlagir. onun Sirnal hissasi hamardr,
srEmacaEn bityiik kamerinin sol divardr, bir qadar iraii ayilm4dil
Bu'adr b rasmi hak-k edilmi$ir: dkii7.2 ke!i. ar vr insan fiqu'u. lzlrri
garin segilan heyvan Sakillori dagm yuxafl larofintu da rntihafiza edil
mildir, l*in orr kegrnak q6tin olduEundan suratlori grxafllmam'tdrr.
iri dlgtida olan (uzunluEu 150 sm, giyinlarin& hijndtirliiyii 90 sm)
itkiiztin (1-ci rasn) lasviri verilmildir Heyvamn fiquru (ayaqiist6, pro
fiI, badani sola yiiralmb) bynkdiir, aErrg€kilidir. qiyiDlarinin nstnn-
dan giicla mzar€ Cffpan Qakil A r. Boynu yoAundrlr, yasrr alnr olan
batr boyiikdiir. Duynuzlai iridir, q!blL!! Crxmrlsdrr. orrid.t isa qdvs
sakljrda yuxm qalxrr. Onlbasr bucnq ahrndrdrr. Q yruEu rarpannir.
Qrnn xa$i bir qedar sallanr..
R6sm btititvliikde 9ox plasrikdir !c natur.idaD Eakilan on yrxtr nn-
munadi. Tarixi e... 7 ci lninilliya aid edilir.
Ar nisbat.n kiqik olfii ila farqloDir uzunlulu 50 snr. riyinlordan
hiindiirliiii 35 sm dir. Fiqura real asadar tiz€ qumlnutdur (ay.rqiista,
profiL. badani ila sol! ditnmnt vaziyyarda), bdan qurulutu nutana-
sibdir Boynu uzundur, yuxarrya diklamjt sivri qulaqlarr olin bafr
kigikdir. Salrrsr kiincva.jdiL. QuyruEu taxminan iifiiqiidir Tarixi e.a.
3-2-ci rninillikl.t€ aiddir.
Kegilarir tssviri (5-ci vc 6 ci rasrnl€r) real .sas iizarirda qurulmur.
lakin bununh bo.abar onlar bir qadar sxemarikdir, fiqurhin qurulm.r
snda kiqik rahriflar vardrr. TJrixi e.a. i -ci n rilliyin ilk asrlarina aiddir.
3-cn resm kitinjn dini aynr r€qsinda resviridir (hoppannn
vaziyyelinda). Qollan dirsakden biikiilmiit vc yuxer q xDidrr. Ba$r
va boynu bdanin davllrlr kimi Saquli xatla giist€rilmiEdir. Ba&nin
otaErsmda godak quyruq va kisi cinsinin alamari vardrr Tffixi e.a. 4
I cti minilliklarin hiidudr ila miiayyon edilir.
4-cti rasrn qrdrn fiqurunun siluel lasviridir, bunun bdyiik budlan,
ensiz dizlar va pancalari bayra oluqla, taxmiDan giyjD b.ruborinda
genit agrlnu iri baldrrlr xyrqlan tasdiq edir. Beli nazikdir. BaiL kieik.
boynu uzundllr. Qollan goriinrniir. qiynindon soldan sag.r krnran
rtlnlnn$rr. qiyirtun bir qad€r xilErd! har iki tarafd.n 2 kiqik rnaili
x.tt Eskilib, ehrnnal ki. bu qadnnn dttslaridir. SaE tiynindan yux.rnya,
boyDun v€ batrn x6ri ila bir dlqijda olar. daha bir x€tt q€kilmildir.
l'.,flri e.e. 7 c.i rnurrllrUrnn uri\i ild gii\rdr'lir.
DA$ Nr3la
UzunluEu raxmin€n 8. hiindilrliiyii 6 m olan qaya parlasrdr. 'Ara
,!!r" srErnacalrtun kjyiik kanlerasnm qarb tarafini itrtarak onun
divdannrn birni taikil edir. Sathi iistiiDa di\an bahqquhqliurndan
bntrqlarla dolrdu..
DaS]n s.thnrin timal hissasinin yuxarr kanarmda gticla seqilon ayxq
ijsta durmui ki,sirtu siluet lasviri vardr. Onun fiquru pancala.i buyrrx
olnaqla genit aqrlmrs azalali ryaql.rn il3 sijst..ilnirsdir- Badani
bajyijkdijr. beldan bir qadar irali trxn1r$ anrcak hiss.si, aydrn goriinan
boynu ila dayirmi batr vardrr. Qollrn yana.r9rhn,t, dir$kdan
biikiilmiit ve yuxar q.rlxnrtdr.. srxrllnrt yrnrruql,rfl ila sanki
adorosiya vaziyyalindadir. Onun saE btiy.iind.n kaDara. qollarrndan
uzun olmayan enli inaili xatt ke9ir. T.rixi e.a- 3 2 ci minilliklara
aiddir.
DA$ N:32
$orydcn qiiuaya b.nzar n.harg qayadf. Taxminan "Ana zaEa'
srErnacrlrmn boyiik krmerasrndrn l0 m Simal qarba yerlatrnitdir.
Sin1al-Frq va Frq rarafin .\dEr hisscsind. rdamlrfln va heyvanlafln
aox bdylik miqdarda tasvirleri hakk olunmuidur. hanr do b!.rda
$akillarin tabaq3l3iruasini yaxm tadqiq etnFk mijmkiindiir. Da$rn sathi
bir tox ye ard. eroziyala$dlfllmqdrr, ona giirc da lakillar zadalannit
v€ Eox vaxt onlm garh erm.k,niin*iiD olmur.
Dasrn Sinal-Frq larafinda 3 rasm qeyda alnln,Sdr.
l-ci rasnda biitiin boyu barabari du.an qrdnn anfrsd! siluet t€s
viri verilmitdn. Ayaqlar, pancalari bayraolmaqla texininan bir bi.nra
yxxrnhtnn$r.. Yxnlln genitdir, baldrlan kiikdijr. Beli nazikdir. ditgii
gttstaril omi$dir- Ba$r kiEikdir, b.daninin xattinin davamrdr. Qollirr
gitsr6rilrnanritdir. qiyinlaind.n saBdan sola kaman au m$dr.
Qurulutun xarakreri, yerina yetirilm.si nslubu va naqietma
Iexnikasrm gijro 3 1 ci dxtdakr tosvir qadm fiquNnu xatrladr va larixi
hanin ddvrla, yani e. 6. 7 6 cr nriDjllikl.riD hiidudu ilo mneyyan edllir.
2-ci r6sm dktiztin iri (tiziinn 130 sm, Eiyirlaind.n hnndiirlijyii 66
sm) tasvirindaD ibarcrdir. Fiqur real .saslar ijzra qurulnu$ur (ayaq
nsb. profil. bd€ni il€ saEa yonalmit). Badeni b.jyiik va aE,.eokilidir.
QaL sallanr. Ciyinl€ri ijstiindan kakiti .rydrn goriiniir. Boynu qiiwatli
v€ kiikdii.. bi. qadar yana ayilmitdir, yastr alnr var. Sinasinin
69
qabrErndr Siicla segil€n qrrlafl v.n. BuynLrzhrr bijyiikdLjr. i.ali
grxmr$lr !a ortada bir qid.r yrxrfl syilmirsdir. Budu giiDcvxddir.
Ay{ql.in qtivvbrlidir. b3tunina gdl! ,s.rquli veziyy.ldcd ir. T.uixi e. a.7
ci rid edilir.
'ninilliy.
3 cii msln ketinin (ayaq iist.. profil. bodani il3 sol.r dijrornl) rerl
asaslrrh t.sviridi.. Batuni bir qodrr sotihnisdir. lloynu bir q.dar
yuxar qaixnnrs. kiirbunu olan kiEik br$ vlrdrr. Qajvs$ckillibrynuzlan
yuxxr qllxmrl va uclafl il3 gcriyo qtrdr rrnrsdlr. B du deyinnidir'
QuyruEr gddakd;. qannaq,sakillidir. behra do-iru mrilnlir. Tarixi e...
2 I ci minilliyin hiidudlarl ila mii.yyan edilir.
Darrn saE laralinda onun lt.LEr hissasind. ytxtt miihafiza edilnig
19 u rcsmda qeyda alnnnlsdr: 9 itkiiz. 3 kcAi. n,rral va 6 admr
rasvirlsri.
Adrn, IJ.!i
ldrin.lan rn q.drrrr l)
v" lJ-u r5i,'ldrdir. L,rr.u,ni
konfiqurusiyayr gitra onlan qadrn fiqurlrn hesab elmok olar, xiisusan
ona gd€ ki. onlardan birinin dbtii iri verilmi$ir. Allari eyni znmxnda
bqlafl da Bu unla brabcr bu fiqurlartn (13-cii
gajstarilm€mi,sdir.
r6sm) birinin ayaqlafl arasrnda quyruEaoxi diiz kielk xatl va.- H3r
ikisi siluet SakliDda ycrina yetiril i$ir (Lryaq iist€, biitiin boyu
borrbori. anfxsda). ayaqlafl bh birina yuxrnlailDrsdrr. Budlarr va
baldrrlr bijyiik va ktjk gostailmitdir. bu adabn qrdtn fiqurlarrmn
fonnahtnnsrnda mtilahida ediljr. Ayaqlannm a Et hissesi Fncalari
ila birlikda eroziya n€ticasinda xarab olm tdur. Fiqurun qorunub
srxlanm$ hiindiirtiiy0 '72 'ta 92 sn uylundur. Tarixi e a 7 6 ct
niniltikllarin hijdudlan il. ntjayyan edilir.
AdanlanD qahn rasvirlari (l-ci. 3 ci,4-cti va l8 ci Gsnrlsr) bir
qedar gec naqi oiunmu$dlr. Sonuncu 3 rcsm e .6. 6-5-ci, I ci tasn isa
4 ciiminillaklara aid edilir.
Okiiz tasvhlari (2-ci. 5 ci, 6 cr. 9-cu. I I ci, l4-cii, ls-ci. 16 cr va
19 cu rcsml6r) :ryaq iista profild3 badonlari ila sola (5), saEa (4) dijn
mij! vaziyyord. gitsrariln\dir. Onlir.lm bir goxu cml, plaslik veril
miidir. Alrr itkiiz rasn daha Eox tealdrr -(2-ci.5-ci,9 cu, 1l-ci. 14 ci
ve l5-ci r.smlor). Onl{nn siiyiinlari. quhql.rn, kok va qiiworli boyun-
1{)
lan v. bdytik buyn rlan olm iri batlan rydrn ihda edilni,sdir. Onltnn
dleiil.ri70 s -dan 120 sm. eiyinl.rindan hiindiitliikl..i :10 sln-dao 100
sm-a q.dordir- Bu tasvjrla an biri l3-cii Fsmin qrdrn tiqunnu kosir.
bu is3 birinci Fklh dabr qadirn nonialioldulunu siibiit edir. Ehtimal
ki. 2-ci r3snrda biz in.k t'svirini gororiik. Onun b.d3niD qrb.tq hissasi
va batr siluet kimi verilir. amcayi va qabaq ayaqlalnda dayinni olnn
qalrn dLnlaqirn gijst.rilmi,sdir. Btiriin bu detallar Qobustan komplek
sind€ki iikiiz rasvirlarinitr tlr;xi e.6.7-ci nrinilliyin son 3srl.r;ne qrl.rn-
lafl isa e- a. 6 5-ci mirilliklara aid edilir.
Keeilor (7-ci. 8-ci vo l7 ci r€smler) ay.q iisra. prclild.. koAuslffl
soh (2) ve srga dit,rmiit vaziyy€tda gijsr. lDirsl.r. Onlann lakillarinin
konturlm dkiiz lasv;rlari ila kasiiir. 7 ci vo 8 ci t€sml6r Qobustan
kon1pleksindaki rasvirlarin an yrx!rsdrr. Heyvanlrrtn x,lrakerik
xijsusiyyatl.ri, onlartn l.tif gitriiDiit0- badan qLrruluslannrn nriit.nasib
liyi namalunr rssam tarcfiDdrn tox si,zal verilni$ir. 7 ci r.sm& rl,
mn bjr hissasiva buyn zl.Inn dibi xarrb olmursdur. 8 circsndaqulaq-
lar va kiqicik saqqxl giisrarilnisdir.
I16r iki keqinin buynulufl qrlncvaridn. yux.rn qddnlmtl va uclarr
geriya qatlanDtdr. Budlan dayim n. Quyrrqltrn godak ijtuqidir-
Tarixi e... 3 cii minilliyo aiddir.
3-cn kctinin bdaniDin rqaEr his$si al ry.rqlrr ilo birlikda
dagrdrlnnldrr. bu $b.bdan onun fiqurunun trm tcsvirini barpa ernak
nriin*tin deyil, bu isa rarixini mnayy€n etnayi tarinla$irir. Aydlnr
ki. keEinin batr itkilziin burununun v. ldrnrn dizinin (18-ci rasn)
iisriina diiiiir (16 cr rasm). bu isa naz.rd.n ketilan laklin daha sonra
neydana g.lm.sini stjbiit edir.
M.rral (1o-cu rosm) iii yiirn$a (prolilda, badari ila sola yajmlmil)
hoppanan vaziyyolda -
ayaqldn irali Erxmrg. batunin o
hissasi
qJbJrm t. bolllL Jvil4,i?. blrr !eri)J qJI rrnrr trqrry rgu )u\Jri
qalxmrt v3ziyyatda veribniNir. Bu isa laua dinrnriklik vo r.si.lilik
verir va on nalnaluln lossllnrn 3n y
!1 as. trindan hes b etmrya
imkan yaradrr. 6kiiz rasvirinin ronund le.ilh(II ci rasm). Tarixi c. o.
3 cii minilliyin son 3s€rl3rir. aid edilit.

DA$ N: 33
''Aoazala s'!'nacrE'n'n bdyiik kamcrusmdan qorbo dolru l0- I5 m-
lik masafe6 yfftrsrna yerlaFD nahang qaya pa-rersrdr. Onun yuxan
tar.fi canutFFrqa doEru bir qadar m.rili va yasrd'r Ondr xrrdi
novcuqlar v39ox da bdyiik olmayan darinliklar iaklinda eroziyanrn izlari
gitrUniir. Datn qorb tarcfi uzunluEu 10.5 m, hundurluyu 2.20 m olan ha-
oxr qaquli $llrden ibrratdir. Onun AaF sol hissasinda qiibba toklinda
botluq ardr. hrrJdr 5 6 nafar daldaldna bilar. Dqln bu sathinda adan-
l.vrr. heyvrnl fln. tayrn va qeyri miiayyan fiqurlnn 49 l.sviri vardr.
Ad n rasvirlorinin igarisinda l8 ki:ti iiquru ( l-ci.4-cn.9 cu. 13,cu.
l4-cn.20 c;,25-ci.26-ct.2? ci, 30 cu. 37 ci. 38,ci. 39 cu. 40-cr. 4l
ci. 43'cii va 47'ci Fsmlar) vrrd'r Onlar hxm6r siluer va yaElr xarlar
la ({yaq iisla. rnfasda) v€rilmiidir. Ay.llafl geniri rgrllnl va diztun
azc ayilmitdir.4.24.25.26.38 va 40,cr rcsmdaki fiqurlar yalnr z budla-
nu itrt3n geyimlarda va kakil Fklinda olan saglarla gitsrarilmitlar
(b.lx: 39 cu rasm). Onlaftt,rn bzil.ri ( l-ci.4 cn. 3(l-cu va 40-cr r3sm-
lar) kamanlr.2-si isa - balhcrqlf ila de sjlahl.rnnntdr. N6hayot.9 cu
ljakildaki adannn ba$rnr qalang b3zayir.
Qadm fiquru 5 dir (6-c'. ?-ci. 8-ci. I l-ci va l6-cr rasn ar). onlarm
hrmrsr siluetla vcrilmi ir (ayaq nst3. profild3. iizlari sola 2,si saEa
donnrijS vaziyyatda). Onhan iE.risindan irali grxro bityiik dittti. nazik
b€li, kitk va ayaq bald'rlafl olan 16 cr resdaki fiqur farqbnir.
Adam lasvirlarinin bir hjssasi, y€qio ki. yerla$dirilrnasina gitra, l siluetla v€rilir. Tarixi. 23-cLi rasndaki c€yran tasviri kimi. e.a. 3-cU
qrripdan ib.rrat kompozisiyr yJl,tdri onadr 3 q0drn (6 cr, 7-ci, 8 ci
ra$ml:r) va kanarlarda 2 kiti fiquru (24 cii, 25-ci vo 27-ci r.snlet;
yena 3 ki$i fiquru (38-ci. l9cu ve 40ct rasnrl€r). Biiriin onlnr,
Sitrtiniir, dini ryin-n&tli €qs ifa edirlar. her hildr. yallya ynxtn olan.
rcqs vaziyyatirda Iasvir e(lilmitlar. Adamlafln biiltin tasvirlarinir larixi
c. a. 6-5-ci miDilliUata ,r edilni$il I3-ci. l4-cii.32-ci.4l-ci.43-cn
!n 47-ci rasmlar isa sonrakr asrlarda hakkedilmiylk.
Oktizlar I resrn& - 2-ci. 3-cii va 45-ci rasmd vcrilir. Ham da on-
lrnn axrnncr ikisirin bod.nlarinin q.rbaq hissosi vo brthl1 gijsr3ril-
ildir. qrl.rnl.rrr isn crozi)a raliosinda drlrlb. va ).r iirrrnrilyatlo
hakk edil'ntnriIdi.. 3-cii rasrndaki itkiiziin br$r siluerlc vcrilmi$. bu isa
itktizlarh tos!'irintu 9ox nxdir hrll,rrdl miit$idr edilir. 2-ci v. 3'cii
rasmlar. chlimal ki. hcyvanlarda kiirsak ditvriinti gitnarir. 45 ci r!sn)
e-a. 6q mirilliyin. iki digor |akiiler isa e- a. 5-4 cii minillikiarin r.ri-
xina llid edilir-
Kefilar l0 cu. l8-ci. l9 cu. 23-cij.28 ci. 4,1-cii va 49-c! r.snrlonlo
i.i bidaDj. qiyinlari iiz3rind. iri
rasvir edil0rilslar. Onlardan b;rincisifli,r
donqan. okiizlarin Fkillarinda olduEu knni. sillnnan quyruEu vir.
lakin bulnuzlafl ila o. keeini xarrrhdr.. Ehtimal €rmak olnr ki, rasrnda
kanna - iri antilopa larvir edilniidir. Siluerla vcrilmii 23 -cti r.smi (brir
va b&nin irn hissasi gdslarilmi$dir) biz ceyran lasviri kimi qabul
edirik. Bu qrupdrn 49-cu lasD drha qadi'ndir. KeEinin ni (uzunu 150
sm, giyinl€rdaD hiind[dnyn 83 snt fiquru profil. bad.ni ila salr
ydnalmit va aran ytiriilsda giislarilni$ir. Badrni g0cliidtii. irjdir. rgll
qakilidir. yoEun boynu bir qadar q.rldfllmrt. basl nisbaten kigikdir.
biiynk buynuzlafl ynksak qaldrfllnr{ va qovsv:ri geriya qrtlanm'$rr.
Quhqlur va kigik saqqal gijriintir. BudLr giincva.idir. Bu. heyvanrr
fiquruna btiyiik dtizbucrqh Fklini verj.. QLryruEu qrsldr. dikdir. Drl
ayaqlan mthrfiza edil'nanriidir. Ilel x3tri 6kiiznn bunu ila kasiin (a5-
ci l3sm). Tarixi e.a. 4-3-ci niniUiklorin hiidudlarnx aid edil;r.
KeQilorin (balka da ceyrar afln) digar lasvirl€rindan 28-ci va 44-cii
rasmlar diqqali qabaq hissasi gtjstariln rdir. ikisinin da boynu va bx|l
minilliyin erk n ddvrlna aid cdilir. l8'ci va l9-cu Frnrlar e.a. 3-cii
minilliyin son asrlarina aiddir.
Atlar (21-ci.22-ci,29-cu. 3l -ci va 46-cr res lar) ay.rq iistadurmu|
va aram yiiriisda (profilda- korpuslifl ila saEr yiinalmi$) hakk olun-
mu$ur, h€m da 2l-ci.22-ci va 46-cr rasnnarda yalmz badaninvabatrn
qabaq his$l€i saxllnnrtdrr. Arlafln fiqurlaflnrn konrurlan adamlarin
(20-ci. 24-cii, 25-ci. 26-ct va 30-cu rasmlar), ceyrulffrn (23,cii rasm)
va keEilarin (28-ci vo 49-cu rasmlar) rasvirlari kasitir. bu dr tabaqala-
1l
rinin xarakler niimuFsidir va rarixlari miisyysn eh.ya inkaD verir
E.e. 3 cn minilliyin orr:rlffLna aiddir.
Qayrqlar 4 rasm& tasvir edilrn4ler (5-ci. 33 cn. 34 cij va 35-cii
rasmlar), bunlardan yal z 5 ci va 35-ci Sak;U.r tdmmrils rniihafiza
olunmutlnr. Biitiin qayrqlarda Saquli xarrlsrla gskilnit oiurnuq
rdamhr aldrrr roninnr. Tr ili e. r. 5-ctr mini,liya id cdilir.
Nahayo!, 12 ci, 15 ci, l7-ci. 32-ci, 36 cr, 42 ci va 48-ci r€smlarda
rasvir edilmit obyekti mnayyan etmok gaiindir. 15 va 42-ci rasmda
qeyri miiayyan nttvdan olan heyvanlann bsviri verilnisdir. Onlardan
birincisi otlayarkan gitstarilmiFir (profil, badani saga drjnniis)
hdani giicliidnr, monolitdir, quyruEu yoxdut, giyintorini\ ijstiin;a
donqafl var. boynu gnclii kbkdiir, ataE1 sallanmttdtr, batL biaim"iz.rir
42 ci rasmdaki heyvan tahrif edilmi$ haidA verilnbdir. Batr va
boynunun bir hissasi silued. gitslarilmitdir. Badani biiyiik gii.1iidii..
boynu yoEundur, ehtinal ki. bu iikiizdijr. Dal ayaqlan gijstarilma
mi$n.
48-ci ra'mdrki kefinin bddnindr enjz lorr banzar na i,'s 5;, .l",
:lquli vdziyyardr hrkl edrlmi:dir. Buna oxtdr bir rssviJ olmqdrsrnda;r
torun rolunu anlamaq gatindir, lakin onun keginin fiqurunda
yerla$irilnasi bunun heyvan ovlanaq iigiin alal olmasl\r knman
etmaya imkan vedr 12-ci, 17-ci. 32 ci rasmlar heyvanlartn, 3 6-cr r€sm
is6 qayrq tasvirinin parqalardrr.
DA$ N: 34
"Ana zaEa" srEmacaEnn bitytik kamerasndan canqb-qarbda,
yerla$mil va 33 N:-li dagn canub kananndadr. Qayann $rnal tarafi
binitvrcsi 116 birlikda 14 m, hiindiirlijyii 10 m olan, demak ohr ki-
barabaryanh iigbucaq fomasmdadr. iraliya bn qodar maili ohaqla
Fquli vaziyyada durur.
Da$ solhinin aqall hissasin& goxlu miqdarda tasvirtar hakk
edilni$ir, onlardan bir aoxu eroziya naticasinda xarab olnqsdur
iFrisinda 34 adam, heyvan qayrq va mn€yyon edilm6ni$ fiqur olan
lasvirlari qeyda almaq miimkiin olmusdur.
72
Ad.rn t€svirlarinin igarisinda 6 sr k\i cinsnrdadir (6 cr' l0 cu' 12-
ci.20 ci va 23 cij rasml.r) 6-cr rasmde avaq tjsto duran adam kannnh
silahlanmEdr, oxu saga atandan sonra vav saE 3linda saxlarnt$dtr. l0
cu rcsmdo qolla yuxarr qalxmrs va bannaqlar! geni$ ag mLS viivnran
ldam gdrtiniir. l2-ci rasmdaki adam gitriiniir itldiiriilmtjsdnr.
O, saE bityrn iists uzanamq 9ox bnkulmiisdtir avaqlafl dizdan'
qoltafl dirsakdan syilm\dir, 6ll3ri iizijna vijmlm\dir' qox ehtimal ki.
biitiin bu 3 rasm kompozisiya - doviis sahnasini t3gkil edir'
23'cn rasmda ayaqla genil qovulmug' pancatari vana olan ada
r€svir edilmitdir. SaE ali d;rsakdan belina doEru 6viln\dir' Kiii cinsi
alamati nydn gitriiniir'
Adatriann 4 qey& alnrLs tasvirlar; (rosn 6-cr. 10-c v' I2'ci 'ta 23
cn rcsnnar) e-6. l-ci rninillivin erkan asrlari ila mihvvan edilir'
l5-ci rasm dini morasim raqsini ifa edan adannn hoppanan
vaziyyatda tosviridir. Onun qoltar vuxafl qaldrrtltn4 va l3-ctj l3ki1-
d6ki okijztin qannn kasirlar. Tarixi e. a 3 ctj minilliva aiddir'
20 resm maraqhdrr. Biitiin konfiqurasivasr. fonnasr va
ci
ayaqlarnn qoy luluna giirc onu ki$i tasviri hesab etms'k olar' I-ak;D
bunu iydrn gdrijnan biiviik ditln iokar edir' Bununla vana$ adnmn
yanlanm itrtan geyimi vardr, bu isa heq bir qadn tasvirinda voxdur.
Bel{t6n yuxafl b€danindan, saE lalafdan qarmaq Fklinda vuxaflva
doEru ayilan, iifijqi xart kegir. Tarixi e 3 4 €ii min;lliya aid edilir.
33-cn rosmda ayaq iista duran qadrn tasvir edilmi$ir. Avaqlart
qiyin brabarinda qoyulmul, yanlafl senit baldrtlan voAundur. Beli
nazik, dittti bityiik dayirmidir' Ba$ qx,nx gaklindodir. hkil Saklinda
uzun sa9lafl gbstarilmiidir. A ari gijstarilmanildir. qivinlarin&n
g€paki saEdan sola kaman alr mrqdr' Tarixi e 7-6-cr minilliklorin
'
hndudlafl ila mnaYYan edift
okiizlar 11 rasmda hakk edilmiglar Onlarm h,nnrst ayaq tisla'
profil. badanlari ila saEa (l-ci, 2-ci. 5 ci' l3-cti' 16-cr, 17-ci' l8-ci va
32-ci r6smlar) va sola vdnalmi! (26.1. 28'c:t va 30-cu r3sniar)
vaziyyatda verilmildir.
 .l{lcu takilda boynun yux$r hiss.si vo buyDuzla.la birlikda bagr
qolrnlub saxlanmamlsdr.
Siirarl€ qaqdrEr z,nnan okiizun gosbrildiyiFkil diqqoli c€Lb edir.
1l:r :r okijzlardan onun fiquru daha kitk va a!'r c3kilidir. Q yruEu
rydm g6srarilmamitdir. B;r 9ox rasrnlar;n xarrlari qa4 rqlr suratda
k.sitir. b.z3n da ayn-ayfl fiqurlar iikiizlerin boyiik qadim fiqurlanmn
lb,'rurda naq$ ed;lmiidir (l-ci rasm 2-ci rasmin. l3-cii. t6 cr vo 18 ci
rosnr l7-ci rcsminl 26 cr rasm 32 ci rasmiri 28 ci rasnrin l0 cr r€smin
iisriinr diitiir). Oknzlarin bdyijk tasvirlarinin uzunu 80'100 sm, eiyin
lnindao hiindiirliiyri 40 60 sm dir. Onllrln taixi e... 6 cl ninilliyin
son rsrl.rina, qalan 6kiiz tesvirlari is€ 5-4-cii minilliklara aid edilir.
At fiqurlafl (7-ci v6 29 cu rcsmlar)ayaq nsta, profilda, badanlari ila
soh v. sxEr ditnmii| halda gijstarilmi$dir. 29-cu Sakiitu b€danin bir
hissasi va drl ayrqlan sitstarihnanit. fiqur is..sason rahrifedilmi9dir.
Tx,ixi c. c. I cimnrilliya aid edik.
24-cii ve 27-ci rasmlorda qayrqlrr rasvir edilmitdir. Onlardan
birincisi .ydrn va detallarla gosrarilnisdir. Burun hissasind. Cijna,s
var. ooun diskintun a$aEryr kiqik xou dii$iir- Qayrq kifayat qadar d€-
rnrdir. iearisin& kamanla silaNanm{ 4 adamm lasviri aydn gij jniir.
Qayrlxr dal tarafi bir qadar qaldrnlrn\ v€ qannaq Fklind€ onun
itarisin6 doEru ydnaldilni$n. O biri qayrq (27-ci rasm) drh! s.tda
sxematik yerina yeiirilmigdir. Ondr 8 dtiz $quli xa(t gatsrerilm\dir,
yaqin ki, xdamlardr. Tarixi e. a. 6-5'ci minilliklara aid edilir, harn d3
24-cii rasm daha q6diDrdir.
Marallarm tasviri qaEm. bd6nl6ri ila saEa yitnalmi$ (9-cu v3 21-ci
rasnlot sd6 v€ kobLd yerina yetirilmitdir (qaean. lxdanlad ila saEa ytt
nalnis). Tarixi e. a. 2 I ci mtuillaklar. aiddn, an qadimi 21 ci r€sndir
3-cti.4-cii. ll-ci, 14 cti, 19 cr. 20 c;,22 ci, 25 ci rasmlari va 31-ci
va 34-cii r€enlardaki heyvanlann ndv rnans biyyalini mi.iayyan etmak
nlijmkijn deyil.
DA$ N: 34a
LijvhrDh kitik qngrdtr. 33-N-li datn canub t€rafinin aF-!l
hissasintu yiranmrg fox da hiindiir olmayan qijbbnin iqarisindodiL.
Batqa yera asanlata bilcr.
Onrn yasrr t.rcfinda ayaq ilst€, anfas. kiii cinsin&n olar adamnr
siluel tesviri hakk edilmiidir. Gijch azalali ayaqhr genit qrlmr$drr,
bunuDla bela. sol ayrlrtun p6nc6si va baldn lijvhanin kanafl ila birlik-
do qnlm\dr. Badani boyiikdiir. qollafl nisbt€n nazikdn, aqalr sallan
mr$drr. Boynu qlsa, btl'r uzunsovdur. Srtlafl giyinlarino qatur uz:rnan
kakil iildrnoa eon.nlinilrlrr. A)Jqlufl rtFrndJn u/Jr qL)ru;u vu )J
srllanr. Trrixi e.a. 5-ci ninilliya aid edilir.
ki,si cinsi 3laDrati
DA$ N: 35
13 Ntli dnsln yuxan t.Ffinin timal kanarnda v. Ana zaEa'
srErnacrEnnn byiik kaner.rsrndan 20 m qarbtu yerle;ir. Datrn timal-
Sarq salhinda da! alalla hakk edilmit giicla segil.n rasnrlarv drr.
Onlafln qoxu ercziya naricasinda dagrlmt$Lr. 6 rasm nisblan yaxtr
qalmr!du.
I ci rasn1 qryrq lasviridir. Onun sag hissasi. gorinrnr. drErlmr$dr4
mnhafizoedilmit hissasinda. qiyinlarintunsoldan saE.rfaFki a$r, 9
yayla silahlanmrt 5 n.far otulmu,sdur. Tarixi e... 6 5 ci nrinillikla.in
hijdudu il. mii.yyan edilir.
Adanlar (2-ci, 3-crl. 4-cii) Seni$ qoyulnart ayrqhn ila biilnD
boylar hiindnrliiyiinda lasvir edilmi9lar. Onlardan ikisi (2-ci ve 3-cii
rasnder) yanlarn orlsn geyioda goslarilnrii. birincisi yayla silahhn
nrl| va aydrr gitrnnan quyflrE va yx kigi cinsi alamari vardrr. O biri
tasvirin badaninin yuxan hissasi. batr vo qollnfl saxlannamr$rr. Tari
xi e.e. 6-5-ci minilliklara aiddir.
4-cii rasm lox sorua hakl edilDi$ir. Onun dlgiil€ri kigikdir b.\r
nisbar€n bijyiik v. dayinnidir. Qollan yana rgnln4. sol dn$kdan azca
eyilm;l v6 yux.t.,qaldr m$dir. T.rrixi e.a. l-ci minil liyin son €srlarnF
.iddir
1.
 v. 6 cr €snlar iri 6ltiilii (haindii iiyii uy!!n ola.aq 45 v. 58
5-ci
s) qelri nriiayyao fiqurlrrdrr. Bir ucu qa|nlu"sdrrrlrnr!. o biri ucundtr
h:rlqu i€killi ilgcl olan raxminaD dtiz xett Sdriirriilii vardrr- Diiz xattin
onrvndan qrsa mrili x6lt keqir. Bunun heyvanlafln ovlanmasr n9iin
qurlr (t.la. kanrand va ya cals). T.Lrixi e.3. 2 ci ,)tinilliyi rid edilir'
DA$ 36
Bdyiik qayadrr- 33N:-li datrn yrxarr tar.finin limal konllrlnda. 35
ci daqla (onun ti rl tsrcfindo) yana$ durur' Onun serhinde goxhr
gakillsdr giicla gijriinan izlsri var. onlard{n 3-ij qeyd. ahnnrsdtr.
I'ci rasm rdrmrn (ayaq iisra. nnfasda) dtiz xattla Eakilmis va bir
qadar t3hril ediinit tasviridir. Ayaql.n genii agrln$dtr. Qollln da
b{toca genii aqrlnn,s. qiivs iaklind..yilmb va rtrEr sallanmridr'
Bad6n x€ninin davxmrnda kiii cinsi alamalj gijslarilir Tarixi e a 2
I ci minilliklar3 .tid edilir.
2'ci l3sn yeriyan okiiziin boytk (uzunu 94 sm givinlotdan
hiindiirliiyii 50 snl rasviridn. Fiquru real .sasla.la (profil. badani sola
yitnalmit) .Lurulmusdur. Badani giicliidtir. byiikdiir if3liv3 t an
hundurkakili var. Boynu rosqundur giicliidnr, batt batyiikdiir. bir qad.r
uzadrlmqdrr, yasn alnr var. Buynuzlafl qrsadrr, qovs laklinda iraliva
oyilmiS. uclar iloalnrm yaxmla$r. bu isa onLr qrsabuynuzlu vahii itktiz
hesab ehay. imkan verir. Budu dayirnridir, Eanaq stiniivil vanmda
axnncr faq€ras;nin gtxtntrsr aldn gosbdlir. QuyruEu uzundur. aixEt
sallamr. hkin ucu seriya gakilrn\dir (ehrimal ki. bununla quvruEun
yell.nmasi gttsisrilir). Qarnr sallaqdrr' Ayaqlan giidak giichd0r'
Bijtijn rosm savadlr aydtn hakk edilmiq vo bu qabild€n olan
rasvirlariD yax$rlanndandr- Tarixi e a 7 6-cr minilliklara aid edilir'
3-cii rcsIn yeriyan ahn rerl rasviridir (profil. badani sala ditnmtig)
Bod.ni bo)ukdLir. 8:rrlirdirr. Boynu qrirdu vu\an qllrnrrrdrr' irJ i
lxmrt sivri qulaqtafl olm basr kiEikdir' SaEnsr giincvaridir. Quvrulu
gijdokdir, sallanr. Tarixi e.a. 2 ci nrinilliya aid edilir'
14
DA$ 38
I \urLhuL, n,rh.n! r.,rsrlrrIn JlrndJqJl nrr bb\tik qJ) J t rrtJ'r'rr
'AlU ,','x1 ,'"'..'"..'n'n bdyuk kJmerJ'rrrd-n qrrM. ln r1. r1 L'
da|tlan 5 q,1;1 m"."of"a"ai.- Daln $inr.rl qarb tar.fi ijziilii 4 rrr.
hnndijrhyij 3.5 ni olan iiEbucaq Sakhr&dn. Burrdr 3 ki'sintu (rvrrt
ilsra. aniasl siluet t3sviri hekk edilmiidir)- Hmrsmrn giiclii azal)l
i)Jqlrn senr. Jcrlmr, \a .lizldpl:rr biikijlmir-'drrr ' ci rr'mda ' "
a,g'n suaun,i,n t'i'\Jsi wJ sol avrf n prncr'r 'JrLnmxrn sdrr I
"p1'fiqurlar yantarrnt ijrisn Sevitudadirlsr. h.nr tl '
ve :-cii rasmtaraaii
sonuncuda 23 N. li drgdakr 7 ci. 8-ci v3 9 cu Bsml€rda oldtrlu kirrrr
budur har rerafind.4 zolrqdan ibariL.lir' 3-cn r.snrdaki adamrn bi(lri
hiindijr, hnranasiMir. BoEazl nazikdir. blqr, kakiliakilli s:rql:rrr Ll'
$quli xatt. dem.k old ki. ddrdbuc'rqlr saklind'dir: ehlinal ki ltrr
laloklardon ibarar b6zakdir. Nazik xatr Fklinda a'alt sallantnt$ v'lIr/
Lol qolu a(rlmrs bJ n:rqlsrr il3 sdnrrr'rIr"drr' Bbvut' qL(rrriu ri
*,1: tin.i 61t."x 1o,U11;r. Tarixr e r' 7 b{r nrjirr likla r Jrd edil I
L"'n'a311 .o,m .,i,lrn -ol r qr)iunJJn ,rrr'l.nrl iJrn:rnlJ il rl '
mtadr' 2-ci ra{mda adamrn alind' b' ta var' srE ali ItaEL salnnni(lrr
diEova qad.. niihafizo edilrni's'lir' Tadxi e a 7-6'cr minilliklsra rrl
dir. han, d€ l-(: rism gec yerinJ )e. nln'ildir'
DA$ N:39
BityrU iista. uzuntugu 460 sm. hiindiirliivo 210 sm olan (lr\'r
parqasrdll. -Ana-zrEa'srgrnacaExnn kiviik k'rmerasmdan l0 rrr r
nuld,,yerl.,midr r2-ci d3t.r Irrrl.e\rilorLrnubldrcli hJtnJr'-'nl"''
rorraan iUrrurJr Orro, I2,r.lanr.n rkir I\3brrke\ini1rrsv.ri |r'l'
A,hmlun Liu,rru ri;q !-l€ vr -nfJcdr \erill,'irorr' OrrlJid rrr'
qrnrn.ilu"r' nii, ia va rfl blq!ilrri ils rorr'r he'Jblr irJn'1rrl:rvii l)/i "
segiiir. Ro56lnrin hrrnLsr bir aifiiqi xatt iisttin.is verlalmi;ler' Krrn|l I
kr 2 rdahln bidanlarinin ylrxan hissasi va ballarr voxdor (l-ci !r
ci), sn! vo.ol qo arqrn. buna uvBun olar.q..\.r!t hisFl.ri sr\lrrr
 N.zrrdan keqiril.n baitiir iiqurhd.\ l-ci rrr|d.D bfltqa, yrDltirml
iirian Scyim !$drr. burad.r yaqh ki. ytu geyi riDin tisvid axan yaE{
snyu ila yuyulnnrtdur. Elaca da 7-ci va l l -ci r.sn ardrki rdamlar qr
srq hisseda bazoklo tasvir olunrnu$Iff, bu da ucLr $aEr bucnq laklinda
dir- I l-ci resDdo ka,ner d6 vx..lf
Kitilarin fiqurlan tiranlsibdir. Gnclii az€lali aynqlm panc.lari
bryrr0 olmaql,r giiclii €zaloli aynqhfl dizlar(len biikillultiyliir. Oll.ri
JrjrEr salnm4 diiz mzik xanbrl6 verilnitdir. B4lafl bdnca. qrxnrrr
t.klinadir. Onlardan 3-ii kimml.r silahlann{lar (7 ci v. 8 ci resm
lord6 k0Dan soldan sa!a, 9-cr rasnrd€ sxldAn sola qiyinl3tindan rsrl
mr$rr). 8 ci va 9'cu rasnrlardaki fiqurlann h3m da saE allarinda har
hxnsr bir silxh. gitrijniir b.rlt .L\rrnrcrd is3 brfq vardrr.
9-cu va 1l'ci rasmlarin arasmdA Lrleaq boylu kitiniD (hundii iiyij
,10 snr. - Io-€u r€sm) siluct tasviriv{rdrr, Gitriiniir. o dzftr&n sagda va
sold,r olan ki$larin alindan lutmu$ur.
Adnmlarn iri rasvhleriDiD biiliin bu qrupu.29-cu dll|ro tiDul
tarafirda buna oxtar lakillar kimi. e. e. 8-ci rinilliya aiddir.
2-ci. 3'cn va 5-ci rcsml daki kitilar siluerlr (ryaq iista. anf s). ge
nir rfrl,r,r-' \d,lizd.n DUItilmiit rirclLi r]Jqhfl ila rerilnrirdrr. 0lqiila, r
kirikdir - ona hesabla 25 s'n 2-ci va 3-cii ras'n&ki fiqurlar. gtj niir.
bollalfflr. 5-ci rasDdaki isa fiynindan sagdt'n soli nsrnlmr$ krmanla
siluhlunmrilar. Tl.ixi l0-cu rasmlo birlikda. e.o. 8-6-cr minilliklerin
hijdudu ila nrijoyyan olunur.
4-cn:lakil bijyiik dayinni bxtr olm rdnDrn tahrifedilmiq rasvirid;r,
va indica qeyd olunan Fkillarin sxcnxlik toqUd olurnmsrdrr. Trixi
e.6. 4-3-cii minilliklaF aiddir.
6-cr rasn a kefi (ayrq ilsra. profil. korpus saEa rosvir edilmi$il
Batuni kjyiikdtlr. boynu rlzanng vo yuxafl qalxlnidrr. bi$ kigikdir
Buyouzhn qiivsFkillidir. yuxarr qalx ut va uclan ila geriya
yitn.hnitdir. Budu giincv.rridir. Quyrug Saidakdir. ijfijqi vaziyyatda
dik durur - bu kcAilarin l€sviriDds nodir hadisadir. Txrixi c.a.2-l-ci
minilliklarin htidudum rid.lir
DAE Nr42
*Am zi-!.'" srErn.tcalxxl n rnas:rlada k i9 ik
$inl'klt' 100' I 05
cnittu ycrl€Fn nohng qrya partasrdrr.
'll'lik
Dalr'r |3rq tarofi uzu'rlulu 12 nr. hiindtrliiyij 6 n ohn dik. denak
olar ki. hmr.r so$dan ayilmiytir Sarhin aIaEr hiss€sinda goxlu tokil
n.q$ edilmi$ir. onl.rrdar birtoxu eroziya mticasinda x$rbolnlu$dur:
bir qox yerlarda onlllrtn konlurlarmrn izlari qalin serilir. 14 raslr) - 4
itknz. 5 adrm, qryr.r va 2 qeyrimiiayyan fr.rqmem - drha yaxtr
miihnfizo cdilnritdi..
Okiizlarh tasviri (2-ci. lO-cu. l2-ci va l4-cn rcs'nlor) profil, b3-
danlari solr yttnolnit {2-ci rdsn islisoa olN{qla) vaziyyalda v€ril-
mitdir. Yiiksak refllisl uslahqla mturadan qakilmif l2-ci v. 14- cii
rasnrl.r diha tasirlidir. l2'ci rasnr.laki heyv.tr yiiksalan xatl iizra hera
katda giistarilnriidir. Onun rzunu I l0 sm. giyinlarindan hiindnrliiyii ?0
sm Fiquru rosqLrndor, !rrtokilidir. Badanin qabaq his$si d$a
tityiikdti.. Kakilirydm gt starilnisdir. Boynu yoEun va giicliidijr. yaslr
rlnr olu uzmsov h\r boytikdiir, Buynuzlan biiy0k dalEnvaridn. uclan
yuxan olnaql ir3liya yijnalllliidir. Qul.l(llffr taxNimn saqulidn.
Sinaririr onnnd. qallafl vnr. QJnr bir q€dar s,lUan'r. Ayaqlm Bddak
giicliidiir. Budu dayimridir. Bel xotlinda ganaq siimijyn qrr$$mda
:rxr.')cr onurErsrnrD tflmrsl gitstarilnitdir. Quyrulu 8i,&kdir. maili
sallllnm\dr. l'arixi e-a. 7-ci ninilliya aiddir.
l4-cii ras rda itktiz yrq iisra tasvir edilmi$ir. Onun biitiin fiquru
nonolitdir, tosqundur. b3danill uzunluEu 160 sm, fiyinlardan
hiindijrliiyii 90 sm-dt. qiyinlari iizarinda iki xalla bkili gitslarilir.
Boynu oldrqco kitkdijr, yasn alnr olan uzunsov ba$r batyiikdiir.
BuynuzlAn iri dAlEavaridir. yuxarrya yijlanm$dir. h€m da asaErsr qlsa
buynuzlu itkiizlarda oldulu kimidir yuxan$r isa vsbi itkijznnkiina
oxlsryrr. Q'rhql.rn taxminan {aqulidir. Sinasi itnnnda qat oydrn
gttriintlr. Ayaqlcl't nisboron gddokdir, gUcludijr. Q.rrnr bir qad.r
sallanmrrdr. Budu dayinnidir. QuyruEu mrili r.rllannn$r- Tnrixi e.a.
7 ci inilliva riddir
'/5
 Okiizl.dD q.rlrn rasvirl:ri (2 ci va 1O'cu r.srn) eroziy.r naricasirda
xeyli zadal6Dni\dr. yalntz boynun bil hissesi v. br,sr qrlm$r. Tarixi
e.a. 6 5 ci minilliklara rid ediLir (2 ci rasn soffa naql edilmi$dk).
Adam t.svirlariDin qrupunu :1 qdrn v6 2 k\i fiqurlar t.,ski] edir'
Qadn fiqu.hnnd.rn 3-cii ve 4 cii rosniar siluetls proiilda f€kilmis.
birircinin ayaql srxlmmrlrldr. 5 ci rasmdaki qadLn rnfrs l€svir
'
edil,nitdir. Dizdan a$Er sol aya- vo saE xyaErntn panc.si qalnrannt-
drr. Yanhn bijyiikdtir. enli vo dayinidir. n1aili x.tiarla mxtq vurul-
nlutdur. Beli nazikdir. Daisii bajyiik. dayimridir' Ba|l boynu gitslarii-
nadaD grxrDtr Fklindadir. Ollati giislarilmamisdir. Ciynindsn Eap3ki
soldlD sxEa karnan aslrllnndr.
4 ctirasm timal tarafd€ 29 N: li daqda tasvir edilnig qadtn tasvirini
demak olar ki. tekar edir (74 cii rasm). amnu burada qadLnrn budlm
giiclii va boyiikdii..
Qadmlarm bijtiin tasvirlsrinin larixi S-ci minilliyh son ssrlarina
aiddir.
Kitilarin lasviri (7-ci ve 9-cu rcsn €0 sa& sxemalik yer;na
yetirilmiqdir. 7-ci rcsn qayrq (6-cr rasn) va qeyri-miiayyan fiqurun
msmdakr botlula pargim edilmi$dir (8 ci rcsm). ayaqlrn y,rxst
qalnn$r, bEr va badaninin bir hissasi gijstarilmonri$ir.
g-cu
Fkilda fiqurun uzun b.dani. pancalsri baytra ola giiclij
Qolla gijdakdir. bir q€dar
.zal€li ryaqlafl ve bijyrik d€yimri basr var.
a.alannng va aia$ sallanmrtdr. Ball qayrErn (6 cr rasn) aiaEl hissa-
sirc siiyk6nmi$ir. Rasm e.o ,1 cii minilliya. 7 ci rasm isa nisbot3n
sonrllh ddvra aid edilir.
l3-cij r.sm ayaq tista, profilda. korpusu saEa taraf ketinin real
iishrbda tasviridir. Bad.ni diizbucaqh Fklindadn, iridir. BoEazr nuik-
d;r, azca qaldnlmrt va drla qatlanmridtr- Ombasl bucaq altrndadr.
Q yruEu gijdekdir. yuxarL qrlxmqd'r.
Kelinin huru okiiziin fonunda hakk edilmiidjr (14-cii rasnt va
onun sirasinin xorini kasni$ir. Trrixi e.a. 2-ci ninilliya rid edilir.
t-ci rasnri iinumi konfiqurasiyasrna gijra allll r3sviri kimi qabul
crmak olar. h.rE.nd bozi hissalarinda vE fiqurunda dkiizo ox$:trlt-E'
'76
vrrdr. Heyvln ayaq ijsta. profilda, korpusu solx raraf grjstarilni$ir'
Boynu rzcr qrldnlmr!. nisboran kokdiir' Kiit burnu ve iFliy. grxmti
sivri qulaqlar olan batr ktyiikdtir. Ayaqlan gddakdir. qarnt azc.
sall.rnmridr. saA st bucaq alttndM,r. Qu)'ruEu gitdakdir. maili durur.
B.daninin qabrq hiss€si iiknziin (2-ci rasnt bair va boynu ila kssi,sir .
Tarixi e.€. 4-3 cil minillikl in hijdudu ila mii.yyan edilir'
6 cr rasmda darindibli qayrq tasvir edi|niqdir' Onun burun hissasi
qal{tr mr$ va onda Giin.i h.kk olunmusdur. Ad.mhr Saquli xarl..L€
gijstorilmitdir. QaylEn buruD hissasine yaxm sol r€r€fi eox zadalannri$
ve ayilmiidir, onda hamginnr Saquli rctl3r vard,r' Burun hissosi atalt
sahrunr$ diiz xatla giist.rilni$ir.
YuxJrr burunhiss.si. qaytELn buna bonzar digar tasvirlcrl. nilqayi-
sada d$a niik€nnr6l konstruksiyasr oldulunu stbut edir' Bu isa onu
daha sonrak ddvrot€xminan e.a.5 ci Ininilliyaaid crnaya imkln verir'
I ci rasmlari kiiloyin lssiri naticasinda alrdr-lnu go.. izah
8-ci va I
etnak miimkiin deyildi..
Da$rn canub tarafi dik hanlrr solh&n ibaratdir. Onda loxlu
miqdarda rasvir hakk ediLmisdir. onlxrdrn birgoxu ercziy.t rcticesinda
xaftb olmu!, b.zi yerlard€ Fsmin giicla se9ilon izlsri qalm\drr'
Onlardan l7-si qeyd€ altnmtgdLr:4 adrm.2 itkilz.5 at, I keti va 3
qeyri-miiayyan fiqurun tasvirlor.
l5 ci v6 1 7-ci rasmlarda adamlar (silred6. anfasda) yrnntt dururlar.
birincinin hijndiirliiyti 100 sm, ikincininki bir qad.r kitikdir. lakin
ayaqlJrrnm a;aEL hissalari saxlaDnramt$dr. H€r iki fiqurun senii
dayjrni budlan va yoEun bald,rlm var. birinin dizlsri sarrqhdr.
Ba&nl€ri beldan nizikdir, sin6 v. giyinlarina doEtu Senislsnir. Biitiin
buolar Fkillard. qadtnlarn taslir edildiyini giimrn elmaya imkrn
vedr. Lnkin yrxtr formala,sdrrlmrt all3r. yanlannt itrtan geyinrjn
olm.'sr (17'ci rosn, va genit asrlm,$ ayaqlan trelo izaha zidd erxrr'
Yaqin ki. rdsz rassanr ganclsri t.svir et aya cahd gijstanni$dlr'
Bnilan day;mri va bijyiik{liir. Boyunlal uz n va nrzikdir. b i$ qadi
dovriir &llnrlffr n t.svti tigiitl xalikreril deyildir. Qollxr yrna
.rqrllrrt. brmrqlar a.nlnnmrtdrr. Sinasind3 kasisen xatlardan ibxEt.
y€qin ki. bazok vardr. bu da, ehrjml ki. t,rtLrirovkadll. l5,ci rasmdaki
adamm xyaqlan arasmdan ucl$ bir birind.D ar.rlaDan rnayilli cizsilar
gskilmi$ uzun diiz xetl sallamr. Ehlinal ki, Inabsuldarhq shvoludur.
H6r iki fiqurun Eiyinlorindon saEdar sola EaFki kamanlar asr lngdrr.
E.a- 7 6 cr minilliklarin hiidudlan ila mibyyan olunur.
13 cii va l6-c1 rasnier sxenatik xalla yerina yeririlmi! kiti tasvir-
laridir. Hoppanan, dini nrorasnn raqsini ifada eden veziyyattu gdsraril-
m\dir, lakin l6'cr rasnda yalnz saE ayaEr qatn$drr, allerinin uclar
yoxdur. E.o. 3-cn minilliya aiddir.
Okiizl.r 4-cij va l2-ci rasmda ayaq iista. profilda. b€dani il€ saEa
laraf rssvir editmitl€r. Onlinn fiqu.l real 3saslar nz. rdo qurul
musdur. Bad.nl.ri iridn. 12-ci rasmdoki heyvamn budu bucaq altrn
dadr. quyruEu uzrDdur, aram dayanrr. D.rl ryaqlanndan biri e.oziyr
naticasin& dnlrlrnl$drl 4 cii rasmdaki ijkijz orlaynrkan gitsrarilmi$dir.
Bumunun a$!r hissasi, qar va qabaq ayaqlafl saxlimlrnamlsdrr
Heyvanrn vaziyyati. plasrikliyi. batrnrr oyilmasi heyratedilacak qadar
canlr verilni$ir. Dayirmi brdu, qanaq siinliiyii qaDrsnda axmrcr fa-
qarasinin Erxutrsr gajstarilm\dir. BuyDuzlarr dallavaridir, ir€liya yij,
nalmia uclar ila yuxar qarlanmrEdr. QuyruEr qrsad,r, sallrnrr. Tarixi
e. a. VI ninilliyin son osrlarina aiddir.
Atlar (2 ci. 3-cii,5-ci.7 ci rc lo,cu Fsmlar) ayaq tista. profil&.
korpuslan ila saEa tarf hald.r verilnlitl€r. i1k iiennnD badani iridir,
ancaq 2-ci rasnr t3hrif edilmisdir. Onlltr 5 ci rasmiD niimumsj asnsrnda
yerine yeririlnitlar. Ann kilrayinin xarri 3 ciircsnda ijkiiznD tasvirinin
dal hissasini kasir (4 cn rasm). bu is6 hamin qrupm dih! gec e.a- 2
ci minilliyin son osrlarirda yarandrErnr stihu edir.
1 ci. 8 ci v. 9-cu rcsmlar ryrq ijsta. korpuslan saEa (i1k ikisi sola
yijnalmigdir) keEi tasvirlaridir. 8 ci vo 9 cu rasn ardaki heyvanlar bir-
birn n qarsrsrnd! dayanmrglar. Onlann fiqurh.r rerl osashrh
qurulnusdur. B6danlari dlz miitanasibdir, qrsa saqqallrdr. batlffr
bityiik deyil. Buynnzlan yuxan qalxmg ve qijvs Soklintu geriya
q.tthnm\drr. 8-ci r€smdaki keEinin badeni bucaq alhda qakilan 3
paralel xallarlo bzadilmildir. Bu kegi rasvirlarind€ nadirhadisadir. Bu
heyvan hiicun vaziyyarinda verilnri,sdir. Yoqnr ki. Ess n iki kelinnr
dijyiiq sahn€siri vermak ist€mildir, lnkin 2-ci kegi (9 cu rosnt srkir
vaziyyatd. dnyanmrtdr. ehrnnal ki. bu bir qadar awal hakkedilm\dir.
Tarixi e.a.2 ci minilliyo aid edih.
l-ci rasndoki kegi sad6 v€ kobud illanmi$ir. Ehtimal ki. Coban
rarafindan orta asr diivriinda hakk edilmiqdir.
Qeyri nnayyan fiqurlar (6 cr, ll-ci va l4-cii r3srnlar). qox ehtinal
ki, ijkiiz losvirinin fraqnenrlaridir (buynuz ve buruD hiss.l€ri).
DAS N: 44
"Am zaEr" srErnacalrnd.rn ll0 ll5 m tinlalda yerlaian nehans
qaya parQasrdLr. Onun Earq larafinin $thi dziilii 8 m, hijndiirliiyti 4,5
olan tigbucaq formasrndadr.. Buradr 2 itkiiz v. rdam lasvirlari qorunub
saxlanx!dLr.
6ktizl6r (l-ci va 2 ci r€smldr) ayaq iisra. profil, korpuslarr sola
donmiii vaziyyatda tasvir edilmi$ir. Birinci real iasvir edilm\dir,
badan qurululu niitenasibdir. Fiquru aErrqokilidir, qiiwotlidir. Boynu
yolundur, bir q€&r qaldrimrtdrr. kiit bunu olan basr bdytikdiir.
Buynuztafl dalAavaridir, yuxafl qaldml.mtdr. ombttsr d.yirmidir.
QuyrulL' mayilli airE' yijnalmiidir. Dal ayaqlannrn aEaEl hissasi
miihafiza edilnarnisdir. Rasmin, $iibhasiz ki, natumdan gakilmit
niimun.sidir. Tarixi e.o. 5-ci minilliya aiddir.
2 ci .asn kobrd fakilni$dir, gitriiniir avvalkini t.qlid edir. Fiqur
haddinden artrq kajk gost€rilmiqdir. Buynuzlan bir qador rahrifedilmil
fomadadrr. Tarixi e.a. 5 c; minilliyin son asrl€rina aid edilir
Adam lasviri ayaq iisr6 va anfas gijst3rilmildir (3,cn rasm).
Ayaqlan gen! a9rlnrt, kisi cinsi alrmari gitsradlmi$dir. Qollal bir
qetur llfllmqdr. Bay baden xaltinin davamr kimi grxrnlr Fklind€dir.
'Iarixi e. a. .l-cii mhilliy€ aid edilir.
71
 DA$ N:45
tlzlnsov pkilda (uzunu 460 sm. can b-qarb lorcfdan hiindiirliiyii
100 srn) boyiik qaya(ilr. Arr - zrltl" srExracrindm tinr.rlLr 115-120
lik masrfado yerlatir. D.rfrn h3r iie larriinda. $6rq (arafindan b.\qa.
'n
dxmlrnn va hcyvorltun bdyiik miqdarda tokill.ri hakk edilmigdir.
Dat'n Inlr.ll rarafnr& ros'n goxdur. or)l,r eox vaxt bir birilsrila
kasitirlar. Osrlnr keqdikca tasvirlar su il' getirilmit roaaqh mthnfiza
edilmitdir. Bu s3rhir) b3zi ycrlarindo gijclo seqilan fraqmcnllar vffdr.
Cami bund.r 44 rasor - 14 adam. 13 al. 5 itktiz. 5 k€9i. ir. qeyri'
nriiayyan n6vo rnaxsus heyvAn tasvirlari vo 4 fruqment vtlrdr.
Ki)i tasvirlari iqorisinda (onlar cami l2'dir). na/-ardan keEilarlarin
an q.dnDi ol n 33 cij €sor iiz konfiqur.rsiyrsrna va icrn elnla lorzina
git[. farqlanir. O. panc.lari bayrru olan geniS llfrl'nts Siiclii a7-alali
flyrqlrn ila biirnn boyu barrb.rinda gitsrarilmilsdir. B.dani bel hisss-
sinda bi. qadar daralnr$drr. Boynu. demak olar ki. heg gdstsrilnrayib.
Brtr nisbaron boytikdtir. yumurlavaridir. k6kil Fklinda saelafl
gosrarilnigdif. qiyrird6n soldan-saEa ka an atorlmrgdrr. Ayaqlan
arl\rnda uzun quyruq vayo ki$i cinsinin6lamali Soriiniir. Tarixi e.a- ?
6 cr ninillikler3 xiddir.
Ayaq nsla durxn qadrnrn (7 ci rasm) kobud ptofild. lasvirina, cl6ca
da 28-cj rasrnd.ki ayrq iisrr. anfrsda q€killnit rt0drn fiqurirnun hanin
ditvra aid e(rDokolar. Axtr'nclnlnqollan dirs3kdan biiktjlmiit va yuxan
qalxr)lltdrr. Qobushn kompleksinda q{drn rosmlari igarisinda
adorasiyanrn bela vaziyyoti yeg na hNldrr. B$' kieikdtr, badani
miitanasiMir. iri do$ii sitstarilnri$ir. Ayrql.rfl geni$ agrlntltdrr.
Marirqldrr. onbahrl va ay.ql.urnrn baldrrl.ln brtqr qadrr Fkillorind.
olduEu kini. gitslarilnitdir.
Kitilrrir bqsqr Fkillari (2-ci. l4-cn. ls-ci, l6-c,. L7'ci. l8'ci, l9
cu. 20ci. 25-ci. 29-cu va 16rrr ras lrr) xalli sxenralik x$akrcrdll|rytr.
onlllr.liin 4 ii(14 cil.20 ci.29 cLr v. 36-cr €s l.r) oxxtrnl drr.
Arl.rnn rcsDrl.ri (3 cij. 4-ctj. 5-ci. 6'cr. 9-cu. l0 c . 32 ci va 4l-ci
rc$nlor) asr$lldr ycrina yeririlNitdir (ly,rq iisro. prolil. korpuslarl
78
sxEr yitoolmir). Badcn qumlutlxrt dtiz iironxsitxlir- monolildir.
dolEundur. Boyunhn yuxilrl qrlxnxidrr. Bathfl nisbrl6n bii)tikdnr. b0
is6 orl.rfl qlnra ox$drr. Quhqlan iroliya dolru sivridir. Srgrhn
dayirmidir. quyruqlan sd(lakdir. n ili a$!r sall.Lnrnrlsdrr. 4l'ci €sorda
at orlayarkan lasvir edihnirtdir: l0-cu rorDda cir)si al.nral gijslarilir, bu
dn hcyvtul.nr bu qft'puna .tyErdr birliktu ar ilxrsr kini brxma!.t
Adunr qdrn takillnri (8 ci. 35 ci. l8 ci. l9cu rJsrrlar) iylr
tasvirlari kimi qabul edilir- Onlrr haNrsr harokald€dirl.r, h.rD da bu
gox canh va plrsrik verilmi$ir. 35-ci !a 4{} c' rasmlar dJh.r ifrdalidir.
Birincida ryEr siirall. topaya qnlrrr. o biri d. brtxx geri Eevinni,idir.
Allarin tasvirini rarixi c.a. 4 l-cn mnrilliklarin hiidudun! rid cdilir.
otiizlor qrupu di (llci. l2-ci. l3-cii.37-ci vo 44'ct rasmlar)
beloca re.rl verill]]isdir (ayaq Usra. profil. bad.nlari yrna yijnalnit).
Bodan qurulutu rlriitanasiMir. fiqurlrn iddir. rErr gakilidir. k killori
rydrn Aoriiniir. Boy nlart giicltidtir. dol!undur. ba$hfl iridir.
buynuzlafl ayift it. fflrn )uxan qall uraq ir€liya erxnlltd'r.
Keqilor v. y.r ceylrnhr (24-cij. 26-ct. 2l-ci. 30-cu va 43-c0
rrsntlar) ryrq tista. proiilda tost'ir edihnitlar. 26 va 43 cij 6snnard.
korpuslao saEa loraf. 24-cii, 27-ci va 30-cu rrso)lar sola yitllalmiflar.
oolarn fiqurlarr reol osrs iiz.rinda qrrulnrutdur.24-cLj rasndoki
ccymn t virinin hrixi €. a.4-3-crj minillikl.rin hndL'dlanna. brlka d€
dnlra sonr.k dovra aid cdilir, bu rosnn.dn qalmlrnnrD rarixi daha son
ddvra.la{nrinan e. 6. 3-2-ci minilliklarin hiidodum rid edilir.
23-cil rasmdo qae it bolk€ da pisik (profildo. korpLrsu saE
ddnDnt) tasvir edilrnisdir. Qulaqiart gijdak, deDr.k olar ki. !!quli{lir.
Quyrulu uzun. yuxarr q0lxmrs. uclan kti€ynro doErud rr. T{rixi e. a.2-
ci nrinilliya aiddir.
42'ci il rasm& nnnralum novh heyvn lasviri ll3kk edilmi$iir
(ryaq iista, profilde. korpusl.rfl s4ir trraf dirrniig). Badani 9ox oA'r
va iridir. htla boynu birl3tarak b3donin qrbrq his$sinin dava'n
rotkil edir. Bn n fiqur giiclii gitrlintir- Buynuzlan kirikdir. boynu
iihrindr yarnldaira ki,ri gttslrrilmi$dir. BijIUn konf iqurusiyrsrna 3{ira
:13'cii (lxtdi olrn l5-ci rasmdaki losvirini xr(rladrr.
 21 ci ros,n tquli vaziyyarda ensiz llzur rd rsikliDdc qeyrl-mii€y-
yan atyldrr. QurulutuDa gijr 33-cn da,sdakr 48 ci rcsni xrxrhdr.
Biiltn qeyda aLrnan rcsmlardan 10-u kompozisiyr r.lskil cdir: ov
Fhn.si 7 adim (11-cii. 15-ci, 16-cr. 17-ci. l8-ci. 19 cu va 20 ci rasn
lar) iikiiz ovunda. Ovlulardan ikisi kamanla silahlannn!s. irolida gedan
yaym ipini qekir. ox hatalanmrg ucu ila. bir-birnrin dalnc.r diiziilmti,s
itkijzlardan iralidakinin bumrna yonaln gdir (13-cn rcsm), oDun itzii
da oveuya hilcum edlr. ikinci oxaran (20-ci rasm) oveulxrn br qru
punda axrrxrcr qa9r. O. &yinni iri balr va aydn gijrijnar kiti cinsi
ohmati ilo gitstarilmitdir. Kornpozisiyamn tadxi e- a- 4 cti ninilliya
aiddir. 44 cii rasmdaki dkiiz tasviri da bu v. y! bund.tn avvalki dijvra
rid edih.
Batq:r kompozisiyrd! dkiiz (37 ci r.snr) dryE.rya hiicum edir (38-
22-ci. 3l'ci va 34-cii .asmlar qeyri-mtbyy€n tasvirlorin fruqnrcrti.
1ci rasmda isa cinsi miiayyan edilmamit heyvrnrn fi.tLrrmun ijn
Bqrn qarb tarafinda adaDrlarln va heyvanlxfln 5 rosviri veril iidir.
Birinciya 2 kiti (2 ci vr 5 ci rcsml..) v. bir qrdrn fiquru (3-cii Fsrn)
daxildir. 5-ci gakildaki kimi s{emarik. kobud veriltnitdir (ayxq iisro,
anfas). Ba:jr dayimri fonn lrdr. qeyri-niitanasib boyijkdii.. Qollln
bcl nahiyyasnrd.dir. H€r iki alinda bairaya b€nzar silah vardlr. Sa!
omb$r vr ya saEnsrnrn bir hissasi naz.r. qarp.rcaq daracadadir.
Ayxqldr kitkdiii. p.nc.l.ri b.ryra olmaqla. t.xmin.n giyinlari enirda
rtrlnntdrr. Bad.ni hiindiirdiir. qa|n|Ernr gd.. eynidir. Sn! torafda
Ciyin ndiyyosioda yoEunlatllrt Sxrntr v.tr.
2 ci rasmdo ki,si rdorosiya v.ziyy.tinda (.ryrq iisle. anfas) tasvir
edih $dir. Onun iiquruDu itkiiziiD q y.uEmun uc bsir (l-ci rasnt.
Kobud v. xcui yerina yeririlmiidir. Bi$r brdan xarrinin davanr kimi
kieik rlxlntr taklindadn.
Qadrn .ryaq iiste (3-cii rcsm). profil. ijzii sola larof yonal it
vaziyyarda t€svir edilnigdir. Ombal:n va saErrsr dolluDdur. Diitti
giicle setilir. B$r. boynu giisrrriln€dar! kitik g rll Fkhrdadir.
Biiliin rdrn tcs!irlari dlhr qadirn ,s.killiri raqlid edaEk naqi
edilnritdir vr rrrixi e. a. 5'4'cLi mirilliklo.c rid edilir.
l-ci ve 2'ci r.smlrr rrrq iisl3. profikla. korpushrr sola t.raf dkiiz
tasvirlaridir. BuDlrnh bel€. ikirci rasln y.rlnrz gijv.lrnin qrbaq lrissesi.
blt vi bLrynuzlardan ibalaldir. Har iki r€sm real quruluidadr.
Heyvanlar kdk vo rlrryekilidir. YoEur qaivvatli boyuDhn va y.rstl
alnlr iri b.\slxn vr.. Buynuzlan ofada ozc! qijvsvnri ayilnig. uclarl
yuxm qrldrnl r$rr. Qulaqlan trqrlivaziyyardadir. l-ci l€smdaonlha
d3yimridir. Gdd.k va azca nuili quyruEu srlhnl11t;.I.. Ayaqlrrt
nisbat€n qrsa. qannr azca sxlhqdrr. Tarixi e.a. 5-ci lniniLliya aiddn.
Datrn canuFlerq rer€finda iki ajkiiz, q!drDh.. q.tynll.r., arlar ve
nJ ,rlurn norlr heJv., rru rll"rihrkk e.rhI..l
okiizlrrin rasviri (3-cii va 4-cn rasml.r) ry!.ttisre. profild€. korpus-
1rn srE.r tarel rcal qurultrtlLrdur. onlarn fiqurlufl dolu. boyunlln yo
EuDdur. Stjystinlari aydrn gdrs.nir. Yastr rlnh. iri ba,slart var. Dal!,rr;'
killi buynuzlxfl i.ali qtxnnlnntdr. Qulaql.n t!.tuli vazily6rdodir.
dayin dir. H.r iki heyvanda
On1b afl, xiisusila 4-cii rasnnlrki ijkiizda
!1n,nl ..iin,rikl {iiir
qrrrr\.nn. J\iriDcr tJ,t1-nin ! \.nlr'r ni/rrr
enrpr. Quyruqlar Inrili slll.tnnrAdr. Qannlafl s.rllaqdr. 3 cii tasmdo
dkiiznn qrb.q ryrqlan.4-cii rasmda dal ayrql.rn saxlanmamlsdrr.
H€r iki r.sm Eox s€narkrrltqla. natura ila ya,\rndrD Lxnr,slqh yernra
yeririlmiidir. Tarixi e.a- 5 ci miDilliya aid €dilir.
3'cn rasmdc aox niihiin bir detah qeyd etm.k l.tztmdr: ijkiizijn
boynunda ean gijsr.rilmi$ir. Bu, itkiiziin ahlil€idirilnii olduEuDu
demak iiEnn nriiayyan €saslarverir. Qobustinrn konpleksinda e.3. 5-ci
nrnrillikda hakl edil it baiqa hcyvln rasflnarinda bela fakl n13luln
deyil. EhtirD. ki. Azarbrycan arazisinda heyv,lnlNIn ihliloldirilnasi
e.6. 5 ci mnilikd€ dkiizijn ityr.dihasi il3 baslanmlldrr. Bu. gdrnDijr.
heyvanln langliyi va ov vnxtr inayin dnna ila birlikda tutulmasrnrn
nisbaralHlnl,Er ila izah oluna bil.r.
Ayxq iisra. profil&. korpuslafl sola lorcf qadrn tssvni (1-ci raslni
\r'lJ vJ kob,r'l.l,r. !ortrirLr. qrdin ru.m1" llqliri.rr. in dor r. rnc.r
'n
beli. yoEun baldrrhn va s:rlnlan aydrn giistarilmi,sdir: allari
vedlnramiidir- TLrrixie.a. 5-ci rninilliya aid edilir.
 5-ci 13 nda nynq usta. protilda. korpusu saEa taraf. asta yerisda t
rasviri real qrrLrluF malikdn. Cijv&si monolit va hacmlidir. Q$r.
yoEun boynu var. Batr nisbran iridir. Quhqlafl Saquli vaziyyatdadir.
Ombnsr dayimridir. Giidak quyruEu agaEryr lr)dlidir- Tffixi e.a. 3-cij
minilliya aid edilir.
2-ci rasmda nllInelum ndvlu heyvan oruftq voziyyard€ giisrarilmiS-
dir. Q.rbaq ayaqlafl iraliya uardrlnn$r. Ba$ gitsrarilnanri$ir. Quyru-
Eu giidakdir. G{tvdesinin qab:q hissasi dal hissasina oisbsran iridir.
Heyvanrn pozasr va konfiqurasiyas' onun ir. yn da pilik fesil6sindan
olduEunu gtjsiarir. Tarixi e.6. 5-4-ciiminillikl€rin htidudLrna rid edilir.
DAS N:46
Yerd3n grxrn v€ hijndiiriiiyil 100-140 en olan dat 45 N:-li dasdrn
3-4 nr timal-qarbdedir. Onun Ustiinda bijyru nsta ba$q.r bir iri qry!
parfasrnrn yerlas asi mticasinde ahda 4-5 l]dan n yerla$a bil.cayi bir
srE'nacaq amala galmiSdir. SrlrnacrEm qar{rsrnda timaldan va $irnal-
qarbdan iri da$ pargaldfl il6 hasarlanmrg m€ydxnta vardr. On n c€nub
$6rq lorafinda 45 Nrli dA yerlaqir. 45 va 46 Nrli da,\larn sarhlariDiD
tanizlannEsi pro:iesinda Eoxlu insan va heyvanm, o srradan bir neEa ov
$hnosinin va bir savat sahnasinin tasvirlari ijza grx nlmt{dr. Buna
gijre srErnacrEd 'Oveulff za!.'s"' ad verilmbdir. Sonr:rlar bu abido
atraf da$llnn yerlorinin mijayyanl3ldirilmosi Uqnn samt oriyentir oldu.
46 N: li d4dc rasmlar onun osasan $.rq va canub taraflarinda hakk
edilm\dir.
Drtrn Frq larofi quliv. hamardr. Onun sathinda l8 adamrr (on-
larr ikisi qadrn fiqurudr) va raqs etun iki qrupun rasmlari vardr. D.r-
hr sonra darrn sathinda sava! sahnasi va iki nnmalu fiqurrasviredil
mitdir.
Q,rdrn r6smlari (1-ci va 2-ci rasmlar) ayxq ijslo, profilde. korpusl$r
solr trnf siluetla )erina yedrihnisdir. i$ kobud va sxe xrikdir. Trrixi
e.a. s'ci minilliya aid ediln.
80
Ilu rosrrlrrdan $rFrda iki carSada dumrut. lyaqlannr Bcnit aqrts
va al-olo vermit iki qrup adam tasvirlari yerlatir. Onlar Azarbaycand.r
indi d. oyna l{n Ynlh" t;pli m€rdsim raqsini jfr edirlar. Rosn e.a. 3-
cn niniUiya diddir.
Savrt sahnasi 12 sxematik. xani adan fiqurlarn an ibaratdir, On-
lafln 6 nahri oxfulrrdrr. ham de diird nafari (5-ci. l5-ci. l6-cr va 17.
ci rasrr st oxlffrnr dityiiqa hazrrlAm$dr. 5-ci rasndaki kitilarin quy-
ruql.ln. ya da ki,\icinsi alamaLl.ri gijstarilmi$dir.
9-cu rasn& oxfu profiIda vcrilmi$ir. onun gov& xaltinin davamr
kin gijdak quyruEu vardr. iki idrm, deyasao. itldinnlmij$ .rdamr dFrnr
(6 cr, 7-ci va 8 ci r€snrlar). l2-ci. Il-cii. l4-cii va lS-ci Fsnrlortu ellari
irali uzadrlmrt adaDihr itldiirtilnriit ldma rar€fqrtrlff. l0-cu va I I ci
rasn er rnlqrlmrr. Bu kompozisiya e.a, 3-cn Ninilliya aiddn.
Dartrn canub tarafinda 26 rasm hakl olunmuldur: 3 oxgu fiquru. 16
at. ijkiiz va 2 nama[un nitvln heyvan rasmlari va 4 anl4rlorcy fiqur.
Ar dertesi ilxr tatkil edir. Bijrijn heyvanlar profilde. qlgr$a. kor-
puslan sola taraf siluetla gitstarilni$dir (5 ci. 6 cr. 7 ci. l6'cr. i8 ci.
20-ci ve 24-cti rcsmlar). Onlann fiqurlafl r€al qurulusludur. Boyunlarr
azcaq ldr ml$dr, baflan Eox hruad.t iridir. qrbrEasaklanmi$ qul.tq'
larr vardr. Quyruqlufl godakdir. 4-cii. 5 ci.6-cr. l6-cr.20-ci ve 2l-ci
rasmierda srEr aflm $quli xallarla zada vurulmutdur (ovsun snn-
volu). 24-cii rasm& isa bu xatlar boyn ni, d6t hirsasirF ve saEnsrna
endirilmi$ir. Bayla rosnnarda (l -ci. 2-ci. l-cti. S-ci. l9-cu, 22-ci va
26-cr rcsn ar) bu zadal.nnaler yoxdtlr, onlann bazilorinda d4nr
$rhrnill erorilrsr l1ricd\inda fiilurlrrn hrs\alrfl qdnur)ll.idrr. llxrnrn
birarnda (26'cr rasmda) kiSi cinsialamari gitstarilnrbdir- Gitrtntr. bu
rr rylrrdrr va ona gdra biiiiin allann arGsrndA yerlasdirilnri$dir.
ilxrya. goriinilr, oxla silahlanm{ oaEultlr hijcun errniglar (12-ci.
17-ci va 25-ci rasnrlar). Odur ki. onlar oxl$mr ilxrda ltliru ydll3llrnil
vaziyyetda gitstarilmi$ir-
I 3-cii va I 5 ci resmlar namalum novlii heyv.rn tasvirlarid ir. ham da
ikincisi 20 ci rasmdoki at rcsNinin fonunda gtisrarilmi$dir.
lo-cu rcsnl. chriDal ki, itkijz t€sviridir. yalnrz batr, buynuzlao va
bel xattiniD hiss3si qrlmr$r..
 Bijliin bu rosvirlari e.a.3 cii nrinilliyiD o nhnDr ri(l ctrnak ol.rr.
Q ln rasnrlari (9-cu. llci. l4-cij !c 25'ci lasrlo Frh enrrak
ealindir. 23-cii rrsm, oh bilsin. oxeu tasvirinir hissesi(lir.
DA$ N: 46!
:16 N:-li dr}ln nst rrrafinda y€rlaFn kiEik ittqnlii qrrya pxrqrsrdr.
Onrn h n:u c€nuF$arq hissasinda ayaq iista. profilda. korpusu siEi
rarof kegi tasviri vd.drr. Rasmir xailari doqiq va in{mldrr: bedan
quruluqu llliiramsibdir. 6itv&si lr3cmlidir. boyru bir .tz qlldrfll rtdrr
va yuxafl l.rof& darald'ftn\drr. b.1rir yr(tr fomlalxylrflltrttdrr. burmr
U !rya yiinaldilrni$ir. Ki9ik buynuzl,rfl orrldrn lrxaya to€f
ayilmiidir. Onrbasl doyirnidir: 8itd6k quy'rEu vird'r. QanD tlzca
sdl.qd'r. Turixi e.a. 3-cti riinilliyin ilk asrlarina aid edilir.
DAQ Nr 46 G.rzxnrl,rrdan)
"Ovqrl.rr zrlrsiinn mcyd.ngasrndln $imil qarklo taquli kifik
qnya parg.tsxlrr. Da"slr c€nub tarqo taraf yijnalmii saihi hanrtudrr.
Onun ijzari da Eoxlu. lakin aksor hallardr kobud iDsan va heyvan
ras'nlan vardrr. Onl.r bir-birioin iisrnnda hokk edilnri:idir. Bunun mri
casinda Qox rrsnlar zadelanmi$ va anh$rh)raz vaziyyata s: rn
$drr.
Ona gora da cami 9 rasn qeyda dlrDmr)drr. 2-ci va 5-ci rcsmlar ayaq
iista. profildo. korpusl$r sola tarof keqi tasvirlaridir 5-ci ras da kegi-
nin ombasr. qrrmaq fonmh quyrugu va b,el xatt; rydrn seqilir. Digar
raslll qox kobLrd iqdir.
3-cii rasln nytq iisra dumrus ndannn. olr bilsin. ki$inin xa(i rosvi-
ddt. On,,n s ! ali yana z.drlnl$rr. sol:li isa br;rr)a ta.afayih)rildir.
4-cn r3snr lyaq ijsto. prolilda. korpusu srEx raraf ijkiiz tasviridir.
Del xani. hiirdiir siiysUnii. sallarr)r't quyrulu. azca s{lhnnlt| qrrva
ayqlin iydrr veril'niidir. Gijvdasi hacnrli va qiivvatlidir. On)b!s'
luca dryinrridir. BoyDu, brsr va buynuzlar q,rln.nr,\drr. Turixi c.€. 6
-5-ci Ninilliklara aiddir.
Vahrji donuzun vo porisr0rn ovl.ltlnrllsr satnFsi (lcr. 7-ci- S-ci !€ 9'
cu las larin mazn]trnu ratkil cdir iki bork qaEan kiti (6-c' r.sm) o!
irir,i '/-ci rrj[, rlunU/! \r p^r.rnr qrs(tIdL It ir.rli cururul)lur.
Gold.si darl mrt vaziy).td6dir. Qiivvatli boyru v r. Batr risbran iri.
iFliya Fuanmit q lqllrr q$Mr. Quyrulu va d.rl yaql.lr' yflstrliF
nnrdr, bu. onun siir€tla q,r$n-irnr ifrda edir. Qadir rassanrn yiiksak
uslalEr bu fiqurdL! iiziiDii !0sr.finitdir.
Porr (S-ci rasnt rohliikadan rnasrna (9-cu rarnr) raraf qrqrr. Donuz
.ryaq nsra. profilda, koeusu srEr raraf, tox re.rl qurulrtda g0st.rilni;
dir- citvdosi irihecnrlidir. bel xarti tuyimridir. Yollrn boynu. !rzun. srl
lanm'$ burunlu bl$r v'r- Q ltqhfl iki kigik xarla ifada olunnnrldur.
Donuzun qryruEunun saciyyrvi vaziyyati qox b.crflqh verilmi\sdi..
Bu rasvir nanr3hrn qodin rassonrn €n yrxgr asarlrrindan biri hesab
oluna bilor. Trrixic.a. 3-cLj nrinilliya ai&lir.
I ci rosmi Frh exn3k riirrlktln olnunntdr.
DA$ N: 48
''Oveul.rr zrlrs,'rdrn 40 m gilr)nldr yerl.$an boyiik qry.r
parqasdrr. Darrn $nquli. harmr Fthinda ayaq iisto. profikl6. korpusu
srga taraf vahti oktiziln iri Grzunlu-lu 100 sln. hiiNnrliiyii 50 stn)
tasviri h.kk edilni'sdir. Gitvdosi aErrg.kili va irihocnlidn. Qiivvadi
qrsa boynu vrrdrr. YastHlmh v3 d.yinniburLrnlu. iri b,rtr rydnr
goninnr. Azca qrldrnlnnt iri bnynulxo. irali grxtmlnxt va bucaq
altrnda ydnolni$dir. Kitik quhql.rfl taquli vaziyy.kladir. Bcl xalti bir
qadar b.rtrqdrr. Iliindijr sijysijnii va emrq siiDriiylintir) qabaErrdir
sonuncLr feq&asnrnr grxtmsr Sosraril' iylir. Q.rrnr bir qadrr snllaqdrr.
Onbasr d3yimridir. Uzun quymEu s.rll{rmr$tlrr. Qiivv.tli ry4lr
gbvd.sine perpendikuly.rrdrr. II.rt1 q.rb.q. hour da d l ryaqlafl
qunamcll(|lardr qitvslarla birlatdirilnlitd jr.
II'jyv,rnrn iqrlmnun qurulutunda rassamur yiiksak usl.lhq va
n.rtrrnor yrx$r bilDrosi hiss olunur. $nbh3siz. rosDr dijvriiitin !\edcvd6-
rin&ndir. tarixie-a. 7 cirnirilliyo aiddi..
fil

DA$ N: 49
"Ovqular za-iasr"ndan 45 n slnulda.48 N: li dr$n ymndr nehang
qaya parEasrdr. $aquli vazlyyatda olan Frq his$sinin hamar salhi
oluracaqda 23 m. hiindijrliiyij l0-12 m olan n9bucaq formaldr. Onun
bazj yerlarintu turin, gaquli gadar vardr.
Da$tn sathinin a$!r hissasindo adamlann va heyvanlarn 16 rasmi
va bir anlatrlmaz fiqur hakl( edilmitdir- Qadrnlann siluet rasvirlsri
ayaq nsta, profilda, korpuslarr sola t.r.f (2 ci, I I ci va 12-ci rasmlar)
v. ryxq iista! rnfasdr (l0cu rasn) verilrnigdir. 1l va 12-ci r€sml3r
bdyiik oniivrfiqolaruq 90 snl va 85 sn, dl9tilijdiir. Ontann budlan ila
birlatan yeka qannlan (ola bilsin, hamila olduqlafl gitstarilmi$dir),
inca bellari, demak olar ki. yurnru baldrlarr vardtr- i I ci r€smdo baldr
paralel xatlar Fklinda iatuirovka jla bzadilmitdir. l2-ci rcsmda
fi.lurun belina taraf nanasr aydrn olmayan bir maili xet eakilmitdir.
Hrnrrnrn ditllari iri, bell€ri incadir. Ba$ar erxrntrlar formas,nd.t
verilmi$ir. AUari gitsrerilmami$dir.
2'ci rasm kigik itlgtiliidijr. Baldrlafl ifada olunmalntdrr. Bu
t€svirda da qann yek€dir. l0-cu Fsmda fiqu.un hiindiirliiyij 80 sm'dir.
BudlJr er r vr h.cml.rlrr. rillirr rllrrk. brldIhI iridir. ln(4. qamarli
beli vardr. Ditsn ni v€ yuruudur. BaSr grxrnn kimi gitslarilmi$dir.
Boyrn verilmani$dir. qiyindan qapina ox as mridr.
Bu rasmlar e.a. 8 ci minilliya aid edilir, 2-ci rasm isa, ebtimrl ki,
e.6. 7 ci ninillikda hokk ed;lmi$d;r.
Kiii lasvirlo3ri (l-ci,6-cr va 7-ci rasmlar) xalti saciyyalidir. Hamrsr
ltnfllsdr verilmi$ir. I ci rasmda kiSi ayaq ijsla, uzun quyruqla, ynxud
ki$i cinsi alrnad ila gdsrarilmisdir. Qollan sal1anflDdr, ba$r grxtntr
k;ni ifrd. ohnnru$nr: 6 cr rasmda adam ayaq iista. 7-ci rasm& ritual
rcqs pozasnda verilmitdir. E.a. 3 2 ci miniuiklara aiddi..
3-cii.4-cii. 5-ci, l4-cii ve l6-cr rcsmlar ayaq iist3, profil&. korpus-
lar sala Iaraf okiiz bsvirlaridir. Onlardan 14 cii r6sn xijsusils naraq'
r.fi . Okii/rin u/,rnlug,r lco \m. ndndJrluyL 87 dir. iri\dcnlr gair-
"rn
82
d.si vrrdrr. Stiysiinii aydrn seEilir. Boynu qrsa, yoEun va qtiwatlidir.
Doyinniburunlu bair vardrr. Yeka buynuzlafl bir az qaldr mt!, irali
yitn.ldilni; v. yuxafl burulmutdur. Qulaql.rn ki9ik, taquli xall€rl3 ve-
rilmirdir. Qrnn bn qad€r sallannntdrri ombast dayirmidir, uzun, sallaq
quyruEu vJrdrr. Ayaqlarl gddakdir: dal ayaqlannda topuqlarl nazara
earpr. Rasm qox elasrikdir va heyvanrn biitiin xarakterik cahallsrini
ahata edir. Bnrln bunlar onu Qobustrn kornpleksinin an yaxqr 3sarl6-
rindiD biri hesnb etmaya in*an ve.ir.
16 cr rasmda atkiiz yuxarLda tasvir erdiyimiz okiizls qabaq-qabaEa
dunnusdur. Lr*in onun qarnr va ayaqlan saxlanmamrsdr. Har iki rcsm
e.a. 7-ci mjnilliya, 3 cii. 4 cii vo 5-ci rasmlsr isa 4-3-cii ntuilliklsrin
hiidudlanna aiddir.
Asla qae{da, profilda, korpusu sa-ia taraf bir rt r3smi (8 ci rasm)
iki iri qadrn fhurundan ( l0-cu va I I ci r.sml.r) qaErda, digari isa ( 15-
ci €sn), ayaq rista. profildo, korpusu sola laraf iikiiz (14-cii rasm)
fonunda hakk edilnri$ir. Ham da onun fiqurunun koDturlan ijkiiziin
ddq xattini kasir. Har iki rasm real qurulutludur. Gdvdalari hocmlidir,
burudafl qrsa va nazikdir. 8 ci rcsmda bat yeka, 15 ci rcsmdo yek. va
uzunsovdur. Qulaqlart kigikdir. Kigik qulaqhr qabaE,t gaklanmigdir.
15 ci resnido quyruq uzundur v. slllan'-nldr. 8-ci rasnda is€ q6adrr
v6 iifiiqi vaziyyaidadir. E.o. 3 2 ci rninilliklarin hiidudlarma aiddir.
Ham da 15-ci f3sm 3 4 asr q,tbaq hakk edilmitdir.
9-cu rasm ayxq iisra, profiltu. korpusu sola tar.f kegi tasviridir.
Covdasi hacmli va aE,r9akilidir. YoEun boynu. kiEik bat' var, aEzrnrn
kasiyi giistarilmi$ir. Buynuzlafl giidek va dikdir, $rquli vaziyyatdadir.
Qulaqlafl iki kitik taqull xatle ifado edilmitdir. Gitdak quyrugu bel
xattinin davam kirni verilniidir. E.a. 2-ci ruinilliyin orralmna riddir.
l3-cn Fsmda n.rnalun nitvlii heyvan tosvir edilni$dil
DA$ N: 51
"oveular zalan"nd,rn 120-130 In lnnalda n.hang qaya pa{asrdr.
Datrn canub tarafi otrracaEL 10 m. hijndiirlnyii 6 nr ohn iigbltcrq
lonnahdrr. Yuxandan r$aErya dodru darh Eatlal olan taquli. ha ar
sarhiv drr. Burada iki rasm !'$drr-
l-ci rasmda ayaq ijsie. iizii srga r€r3f yek6 (htindiirliiyii 135 sm)
qadn tasvir edilnrilsdir. Daim sathinin eroziyasr naiicasinde fiqurun
ryaqlan xarabolnutdu.. Qadrnr n hiindijr bdani va bityiik q nr vardrr.
giiriiniir. onun hanila oldrlu gdsr.dlnri$ir. inco beli, gcni$ sin.si vc
di,tii ireliy€ grxnnsdr. A|aEI ayilmiS bair trxrnlr kimi verilmisdir.
QarnrMa, sinasinda, bel nahjyasinda kiqik xetlar var. gijrnniir.
laruirovkrdrr. Tarixi e.a. 8 ci minilliyin son asrlarina dd edilir.
2-ci rcsnda ryaqnsta. profilda. korpusu sala laraf heyvan kok
giiriiniir. gitv&si hacnli. rErrgdkilidir. qilinlorinin iistiiD(lo siiysiinii
giistarilnildir. Qrsr, qijw.tli boynu yas! alrnlr iri bair var. tsuynuzlafl
nisbtan uzunsovdur va ucldr yurn yijn.llni$ir. q.LinUklo sczil.D
qulaqlafl geriya .yilmilsdir. Onbasl d€yinnidir. S. Laq quyrulu var.
Gaid€k ayrqlar gajvdasina perpendikulyxrdrr. R6srn e.a. 6 5 ci
miniltiklarin htidrduna aid editir.
Gitsrorilan rasmlardo. kqqr da$m b3zi yc.larind. crzrqlar da
vardr, oln bilsin, btnlar xatti keei tasvirlarinin konturlandr va l8-19-
cu asrl.rdo gobanlar larafind3n yenna yeli.ilnitdir.
DA$ N: s2
Uzunsov formalr (uzunluEu 8 m, hiindiirliiytj 3 yeka qaya
'n)
parqasrdr. "ovqular zadasa ndan 210 ln gimal-sarqda yerlasir. Onun
c€nub salhi ramarnila hxmardr. S€thin lsarq hissasinda 2 l3sm hakk
edilmi$dir.
l-ci rasrn hmqanrn tasviridir. Bela iamqa formasna CingirdaEn
qaya rcsmlarinda tez tez rast galinir. Son ona asrlare aiddir.
2'ci rasm bijcayin (bitv ya aqFb) kobud. sxemalik tasviridir. Bu
msnl da ofta asrlaF aiddir.
DA$ N: se
Ye.dan gxar qaya parqastdtr. 'Oveular zalasr"ndan 120 m simal-
Sarqda yerlagir. Datn do.dbucrqh (3x,1 m) fonnah yuxffr rarafi
himardrr. Burada, qarbqrraErna yllxtn yerda birpiyalavari. diameri 17
srn. &rinliyi 8 sn1 olar q.rla qazrlmrtdrr. DaSln Earq rarafi srldrrndrr.
Sarhinda 3 nritnL ve keti rcsrni hakk edilmitdir.
Marallann lasvirleri siluella yerina y€Iirilmisdir. Heyvanlar bir-
birinin irdrncr tifiiqi xari iizra qaqdrEr vaziyyetda gtjsrarilmitdir.
R€smlar real quruluihrdur, dinamikdir. Boyunlafl viiqarla qaldrnms-
dr. kieik batan var. burunlan qabaBa ybnaiib. iri, budaql buynuzlan
yuxan qaldrrlmrtdr. iki mamlda (3'cii va 4'cii rasmlar) buynuzun
dibnrdan belina qdvsvari xatt gedir: 3 cij Fsrnda jsa heyvanrn rlnrnda
ki9ik. $quli xatr t6kilniFi.. Onrbll.m dayirrnidir. Qann.qFkilli
uclan bela iar6fayilmit gaidak quyruqlhn vff.
Bu lasvirlar 22 N:-li daidakr maral resminin taqlididir.
2-ci rasm heyvamn. ola bilar. keqinin sxenatik. xatli tasviridir. 22
N:-lidasda keqi rasminin laqlididir.
Hesab etmak lazrmdrr ki, bu koNpozisiya manims.nilnFdir va ona
gd.. e-a. 2 I ci minilliklarin hiidudlanna aid edilir.
DA$ N: 63
Sarq tarafi fonnasna sijrc ditrdbucaqlrnr (uzunlulu tl
m. eni3 nt
xatrladan yeka qaya pareasrdr. OvEular zaEasr"ndan 25'20 lll rnnal
da62 Ntlidatm nslnnda yerlatmiidir. ODun $3rq tal"fi srldrrm,hamar
sathlidjr. sathi rimdl qurtaracalrnda qu| Fsmlari ll3kk edilmi$n. Bu,
QobustaDrD qayaiistij rasmlar konpleksinda nadir h,rldrr.
Quilar profild., korpuslan saEa raraf sdstailmi$dir. Uzun
boyunlarr var, dimdikleri aqrlmrtdrr. Quyruqlafl uzundur. iifiiqi
istiqam6rd6 durmusdur. Bityiik p3ncali, uzun ayaqlafl var. Birinin
pancosi ha9ah, digarinin xarti Frdali, ikihatalrdrr. Qlql:un ndv
mansubiyyatiDi tayin ctnak eatindir. TlrJixie.a- I ci ninilliya aiddi..
8l
 DAf N: 65
Yerdan 9,xrn yeka qrl,r pareasrd,r' "Ana zdg.r' st-iriacrlrna girirsin
qrqrsrnd,r 10 15 merliyi a boyrii iist€ durur' $imal t.rafi 2.5 m
hiindri.lnyiin.la halllar srldrnmdlr'
Burada bir bijyiik okLiz (uzunluEu 2'15 sln. hiindiirluvii 136 sn, v'
bi. n.rralrasmi h6kk edilmildir.
Okiiziin rynq ijst.. profilda. koPusu soh tarcffiqurr rerl qurulut-
Iudur. Bad.n qurulutu lniirenasibdir. Grjvd.si irihacmli va irlrr9akili
dir. Yolun. qiiwstli boynr v. giyinlarinin iizarhdo siilsiinii vardr'
ceDi,s.Inh.ltaEr ydnaldilii$ burunlu. ycka br:r vxrdrr' ortadrn svil'
oit bijyiik buynuzlri qabada yijnalib. uch vLrxan q ldlnlmtldlr'
Lluynuzlrnn dibinil.n iki kiEik. iaquli xarls quhqlrrt gost.dl riidir'
LzLu quyNEu srllaDmridtr. Qarnr bn az salhnmQdlr. Drl uvaqlrlnn
topuq. qnb.iq .ty.rqlnrl D dirs3k grxrnrrlafl Sijstarilnirdir'
Rosnr xarrinh daq(liyi v. inr lL olm.sr r3ssannn vilks.k Nralrq
ln.hrr.tiri- heyvrnD xiisusiyy.rlsriri y!xtt bildivnri g0stalir' Ea 7-ci
lllinilliya rkldir.
Okiiziln t.svi nin lbnuDd:r sonr{kr dijvrl.rd€ avaq iisr.. profild3.
tasviri h.kl cdilmi$ir. Bovnu bir az
korpusu sr!.r tar.l
'nxr:rl
q drnlrnrrsdr. Kiqik bltr var. bud.rqll buyDuzlarr hiirxliira qalxmr$dr'
On rsr buclq ulnnda(lrr. Saquli vaziyy3kla davanmri gijdak q vrulu
v drr. Trrixi e. o. I ciminiiliya aiddir-
DAi N: 66
''A a zi-ir" srlrnaca-irnrn 29 N: Ii dafln iist knunndrn qopm t
q!r! p raisrdrr. Canub laraia diilmi\ va buradr rssnrl'r;n bir hiss'si
nin qlbrln k.sDi,sdk.
Drtn iisl taraiind3l0 rasm hakk olLrnnruldur. Onl:nn 27 si adinl.
I u heyv{n rasviriaddir.
Ue q.rbn fkturu (6 cr. 7-ci v. l4-cn) ayxq ilsta.lrofild€. iizl3ri sola
trril (6-cr v. 7 ci rasml.r) v€ sai.r rar3thakk ediltnrldn
84
Ki,si rasvidarinin bir hissssi (l ci. 2 ci.8-ci.9 nr I I'i l2'ci l3-
cii. l6 cr. 19'cu,24 cij v.25 ci rasml€r) rvaq ijsta. anfasdr verilnr\dir'
onlNrdrn L-ci. 9 ctr. l2-ci. 13 cii. l9-cu v3 25 ci rasmLa.da fiqutlar
oxla va bxln ila silohlanmrlLar-
Ba rrasmlsd. kiEiler prcfilda. ijzlari solat.r.f (4-cn.5-ci. l0cu.
20-ci.2l ci.27-ci rasnns.)va srEa raraf(ls ci 22 ci, 23'cn. 28-ci. 29-
cu va 30 cr rasniar) gitstarilmiidir' 5-ci, l5-ci. 23 cii.29 cr v€ 30 cu
r€smlrrda fiqurlar dijyiiF hrzrr oxlarla gijsrarilmitdir.
ll ci kobud sxemarik r.sm diqq.ti oznno calb cdir' Adamrn
ryaqlrn genit amlmm{ v. dizlari azca qatlanmttdrr Pncalari iridir.
onhftlm biri iki. digari iigba.maqltdrr. I{ar iki .rva-!r topuqda
sanlmLqdrr. Birqolu diNakdan qatlannnq ve brltna t'r'l qaldrn lnltidrr'
€li iia bannaqLdrr. ikinci qolu da dirsakd.n qatlanmrs va budunnn
ristiin. qoyulmutd r.
Diiriin adam t.svirlsri hmsBa bir kompozisivam. oh bilsin koE
vaxhtu. ya dr ddYtiiij aks cklirir.
l7'ci. lSci va 26cr rasml€r nn alum hevvlntn tasvirlsridir'
Onlffln birmcisinda heyvan siluell., profilda. korpusu salr raraf gits
rarilltliidir. Govdasi iri va h.cmli.lir. YoElnl. qiivvarli bovnu. kiitbu-
runlu var. Dik qaldrrrlnn! buynuzlrrt keEi buvmrzldnm xitrrladr'
baqL
Qulaqlffr buynuzhrtn dibl.rinda iki )rquli xarla grtst'rilnitdi' om
b:h o,c,q r Irrc.o.r Ub'ldk qt )rrlu. o\ n-r' J'J:r en r'
Biiliir heyvrnlar rdamlar laraf3 har.k.rtu gost.rilni$dir ki. bu dlt
rosmd. ov sahnasiril rasvir olundulunu sitvlam.k iiqnn 'stN verir'
Tarixie- o. ,l'3-cu nrinilliklsrir hiidudl.rum nid edilir'
DA$ N: 67
29 rc 66 N:-li .i.\larrn yrxnlllrMa qavrnn qalnxla 5 6 m
yiiksaklikda yerleFn yck: daE p,rrfrsldrr- Onun trrq tarrli qaquli
hanrltr sahtlidir.
BuradakiEik bir sahad. iki car8.d6 aru:ih Fqsiniifnedon 12kiii
lasvir ctlilmildir. Onlrrln h{nnsr tlnfnsd.r gitsrrrihrlirs. siluetla yerina
yetidln]iidir. Yuxafl cargeda 5 fiqurun ki;i cnNi ahmati gdsr.dlnli$
dir a,saEr c.rg€& 7 fiqur da vardr. CaLsada m.*azi yeri bltrnidfl DA$ N: 8l
bzaklari olan 3 kili tuiur. Onlarrn bazilari al€la veriblar.
Butijn fiquriar real qurululludurlar, ayrqlafl genii aqrlmrt va DrErn biind.rn qopub diifmiii dt\lrr istarisinda 9ox yeka qaya
dizlarda qatlannlLldrr. Qox hallarda p€ncalari da ara| qoyulmuidnr. pargasrdlr. Ana za-ia"dan 70 m q.rMa 78 N:li datdan t5'20 m aralr
Tarixi e.a. 4-cii ninllliyin oflalanna aiddir. yerla$ir. Canrb qarMan da,sa trir qaya pllreltsr dx sijyketuds, naticada,
tatin kegila bilan 7-8 ada rn yerla,s. bilacayi stEnacaq amals
DAS N: 78 g6ln1i9di.
Day srEnacaga larafyijnalmii iaqrli qarb hissasi hamdrdr. Onun
''Ana za!a" naEarasrntun 40-50 rnqarbda uqnlu$ datlafln rrrsnrdr iiz.rin& 32 r€sm qeyda {lmnn$rr: 27 rdaq
2 heyvan. qayrq lssvirl.ri
nahang qryr prrylsrdr. Datm iisliiD. dntmii$ ii9 iri qryx pfff:rlffr v€ anla,srlmayln fi(lur. D.txr sarhinin eroziyasr naticasiDda bazi
Eorinlikl. gedila bi1an. t0'15 adam yerlaia bil.cayi srlrnacnq anala rasmlar xarab olntr,sdur.
garirmigdir. Adrn ras,nlsrinin h.rnnsl ayaq iiste. anfasda, siluetli, 14 cti va 27
Dat r canub $quli sthi dtizdiir. Burada 9 rasm hakk edilnisdir. ci r.snrlaela xed knri tasvirlaridir. cii. 7 ci. 8 ci. 2l ci va 24-cii
3
Onlann 8'i qadrn tasvirlaridir. 7-ci rasm dkiizijn iri. uzunlugu 140 sm. rasmlarda kirilarin cinsi .laDr.tlari rydur gij(6rilmitdir. 2-ci. 3-ctj, 7-
hiindiirliiyii 65 sm olan tasviridir. ci. 8-ci. 9-cu. 13 cii. 15 ci. 20 ci. 2l -ci. 22-ci. 24-cti \a 26 ct
Qrdrn rasvirl.drin dtirdu bLr ijknziin tasvirl.rinin lonundMr ve r€nnl.lda fiqu rnn komariisrii bnElLrnalafl vardr.
onuD fiqu.untrD konturunu kasirlar. Qrdrnlrr ryaq nsra. anfrsd.r 2-ci. 3 cu vc 7 ci Esnnar.la ki$ilarnr eiyinlarirda Qapina oxl.r
gijstarlnitdir. inca bell..i. hkin yoEun vahacnii budlarr var 8-ci r.sln $rnlnrtdrr (ikisi soldan sala taraf. biri da srld{n soh taFf).
istisna olmaqla bii in rasmlardaki qadln flqurlar rln bellarinda nfnqi 3 cii rasnda kisinin elinda baltasr d. vrr.
htiqam.td€ xallar var. Ola bilsin bu xatlar tatuirovkadr. 2 ci vo I ci F(url r qam.tlidir. qiiw.tli. dizlari qrrlnrnn[. aynqlafl Senii
rasnlor istisn{ olmaqla. budlafl da buca<1 rltrnda, 2 3 x€ftl6rl€. aqrlNidlr. SaE lxd i.idir. d.rbanlxn p3ncal€ri salladrqdr kanarx
zi.valari {SxEr olnraqla bzadilmitdir- 5 ci r.snda 2 q.rdmn dizinda rynlnnidrr. Allcri nxzik. bazilerin& qallll xatlarl3 gdstrdlnritdir.
bir iki tifiiqi xorl.r fomasrndr sadr vrr. qiyinlo cnlidir, ii, dayimi Kiaik, boyunirrl gdstariln€dan. dayirni batlu var. Coxluntn kckil
do$ari var. B.\lrr uzunsov Erxr rlrrl.r it.da edilnritdir. 5 -ci tesvirda fonnasnxh bx,slrrnda s.rglart veril isdir.
fiqur sinanin birlrissasi va 6 cr..smda bitq.r silrcrlar veril isdir. Qo- On ni fiquruhr sadrnr )ux.ur hissasirdo c.rg.do giishrilDrildir (10
bustan kompleksinin biitdv msDn.rinda olduAr knni allari gosterilma- cu. ll ci. 19 cr. 25-ci v€ 32-ci r.nnlar). OnknD cllcri s.rllmmr$rr.
mitdir. 8'ci rasnr isrisnr olnlrql! Qiyinlarinda tapina saEdan sola oxlar bcll.mi bir iiitiqi xarla ilatu olunmut hansrsa 4.!ryr rili alarlsr
a$lf]lnnldr. ba!hnrrl!r.
tirllunri konfiqurasiyasrna 8bl3 rasnlar eneolir diiv.iiiiin qadrn iki fiqluanrn (l ci v3 l1 cirasnnar) baqlarnrda bzaklar var.
heyk€llarini x tLLladr. Y€ddi qndm tesvirinde b.z3klar gitslarildiyins 'lasvirlar e.a. 5 4 cii mjnilliklorin hiidudlarnm aiddir. yalnrz 14'cij.
ritra bu srilnnctq 'Yeddi gtizal adlandLfllnrrdr. Tarixi e.3. 4 3 cii 27-ci va 28-ci lasn ar e... 4 cii Nnriiliyin son asrlarirxle yerina
inilliki€r3. ajkiiziin r6sviri is6 e. a. 4-cii mnriliiy€ aid edilir. yeririLni$ir.

65
 4-cii r€sm m.rasim raqsi oynayan hoppanan adam tasviridn. Rasn
e.a.3 cij minilliyin ilk asrlarin3 liddir.
8-ci resrnda ceyran. 37-ci rasmda namalum novlii heyvan (batr.
qrvruAu vd d,,l )rqlJfl )o\durr rssvrr e,lilmirdr.
Ceyramn fiquru ayaq nsta, profiltu. korpusu sola silueila yerina
yetirilmi$dir. hi gijv&si. qaidrrnmrt boynu, kigik yrxqr
formala$drnlmD bair vardr. Hiindilra qaldrnlmrs buynuzlan orradan
arxaya ayilmitdi.. Ombasr dayirmidir. Godak quyruEu qaldr mrqdr.
3-cti minill;yin ilk asrlarim aiddir.
18-ci r€smda hnndnr qayq tasvn edilmiqdir. Qayrqda 6 kiti
oturmuEdur onlarm biri oxla silablanmrsdrr. E. a. 4-cn minilliya
aiddn.
I-ci va 5-ci rasmlar narnalum fiqurlann fraqmentlaridir.
DAg N:85
"Ana zaEa" s'ErncaE'ndan canuFqorua, ondan 5G60 m arah yeka
qaya parqasldr. DatD canub brafi salhdan ibaratdir. Burada l? adam
va heyvan rasmlari h3kk edilrni$dir. Onlarrn b€zilarinin ayn ayrr
hissal6ri eroziya rcticasinda xarab olmugur.
Bi.iiiin adam Fsmlari 80-85 vs 25-30 sm olliilii ki;i tasvirlaridir.
s-ci va 1 3 cii rasmlar xatti, qalanlan siluetla yerina yetirilmiQdir. 1-
ci. 8-ci va l3-cii rasmlar&n ba a bntiin fiqumlar ayaq nsta.
Gen\ a9 m$ gijclii ayaqlar dizlardan qatlanmrsdrr, yoEun budlan
vr.r, ayaqlannn pancalori kanara tarafd;r. 7 ci rasmda yalmz ba$ v6 saE
liyinli xatti qalm{dr. Uq fiqurda (9 cu, I I ci va 12 ci rasmlarda) ki:ri
cinsi alamatlari gitstorilrni;dir. eiyinlar& geni;lamn hijndiir bdanlari
qamatlidir.
l-ci, 2 ci, 4-cn. ll-ci va 16-cr Fsmlarda fiqurlarn batlar nisbaian
yeko va dayirmidir. 6-cr, 9-cu, 10-cu va 12-ci rasmlar6 gxmhlar
formasrnda kiqik iilqijliidiir. A ari sallanrn$ xailarla ifatu olunmutdur.
86
Bazi rasn arde (5-ci. 6'cr. 9'cu, l0 cu va I l-ci rasmlat kitilarin
all€rirda silahlar. gitriinnr baha vardrri 10 kiti oxh silihl.rnmr,sdr (l-
ci.2-ci,4-cii. s-ci.6-cr.9-cu lo'cu. 1l-ci. l2-ci va l6-cr rasnlat. E.6.
7-6-cr miniliklara aiddir. 9-cu rasm ola bilar daha qadimda e.a. 8-7-ci
minilliklortu hakk edilmiQdn. Bu fikir tasviriarin iri ajlqtjlij olmasr va
sa! fiqurlann dizlarinda sargr (bzan) uclannn sallannnsr ila
iasdiqlanir.
Heyvan tasvirlari irarisinda (14-cij. l5-ci va 17-ci rasnlar) oktiz
fiquru (15-ci rasm) yaxll saxlanmrldr. Qalanlarnn nitv mansubiyyai-
larini miiayyan etmak o1mur.
Ottizrin tiquru ayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf real
qurulutludur. badan qurulu$u mijtanasibdir, gitvdasi monolitdir.
Hnndnrsiisynn yaxtr rosvir edilmi$dir. Qrsa, qtiwatli boynu, enliahnlr
basr vardr. DalEavari. uclafl azca qaldrnlmD buynuzlarr qabaEa etx-
rn$dr. Qulaqlan iki kieik laquli xatla ifada olunnu$ur. Ombasr bu-
caq alxndadr. UzunquyruEu sallanm\dr. Ayaqlan sitvdasina perpen-
diknlyardr.
oknziin bel x.tti 9 cu rosm& adam,n.ryaErn, kesmitdir. Tarixi e.a.
6- cr ninilliya aiddir.
DAS N: 86
"Ana zaEa" s'E'nacaErndan 60 m c6nub'q6rbd6, 8s N: l; da$ln
yanrnda yerlatir. $imal ,s3rq tarcfi ba$qa bir yeka da$a sitykandiyina
gitra 1,5x3 m srhasi olan srErnacaq am€16 gotinnildir. Da$rn $rhinin
aSaEr. srEnacaEa yitmlmig agaEr hissasind€ indi & Azarbaycanda
oynln an "Yalh" rcqsi tipinda marasim rcqsini ifa ed6n 7 kili rasmi
hakk editmi$dir. Onlar al-ala vermiq vaziyyotda anfasda giislorilmi$dir.
Ceni! agrlm4 ayaqhrr dizlardan qallanmrgdr. Solda axrrnd ki$inir
batnda bazak vardr, ola bilsin saeldndr- Fikimizca, hamin adam
qrupun baEgrsrdr. Tarixi e.a. 4-cij minilliya aid edilir.
 DAg N:90
$imal-Frqd6 htindiidnyu 4,5 m, eni 1,5 nr olan dijzbucaql fornah
yeka da$ parqasrdrr.
Datln saihinda silat atlmn qaba ovlamasr sahnasi hekk edil-
mildirAdrnn yanmda iki it tasvid da var.
Bir alinda sryfllm$ qrlnc rutan atdh (3-cii rasln) qabana lap yarn-
Iatm$dr. Korpusu saEa qaban tar.fa olan axn rasmi sa& qurut
muqdur. Batr birazqaldnhnn! boynunun davimt kini gitstarilmi$dir.r
Qulaqlar qabaEa $aklanmiEdir. citzlori iki nijqta ila ifada otunmugdur.
Boynunda b.zak var. Agzrndan axan kiipiik (u9ki9ik Saquli xatla ifad6
olunmutdut. Athmn qabam uzun miid&t qovdugunu gosalrir. Arrn
dit$n rcvan surat& irali grxmr$dr. SaEnsr dayirrnidir. Qaldrrlm\
qitvsvari quyruEunun cu geriya dijn&rilnitdir.
Alh atm boynunun ymnlrErnda orunnu$dur. Onun alaF sallanmrs
ryaqlafl arrn bjr yamnda gtj$rrihni$dir. Gi,vdasi uzunsovdur, qiyinlar-
da bir qo&r geni$landirilmigdir. Qrsa va nazik boynu va. batr
dayirnidir.
Ath bir oli ila cilovu tutmuqdur. Yuxafl qaldr mrt alir a isa diiz
riy€li q lnc vardrr. Belinda q rncm qr gitstarilmisdir.
Atlnm qaq$mda qabanrm fiquru asia qafr$da, profil&. korpusu
saEa reraf real qurulmu::dur. c{tvdasi hacmli va aErgakilidir,
giyinlarinin iistnnda boyiik donqafl var, bumu iriucludur. Qulaqlafl iki
kicrk taquli ralla gdstdrilmi:dir. Cttdsk quyrugunun u(u yu\dn
qaldr mq v€ bucaq alnnda belina braf ditndarilni$dir. bu qaban
ugun saciyyavi deraldr.
l-ci va 2-ci rasmlar itl6rini rasvirlaridir Onlann birinin boynunda
xaltasr var (2-ci r6sm) va sanld o biri ita hijcom edil. Hiicum edan irin
gijvdasi uzunsovdur, aEzr aq m$ halda baqr va.r. Qulaqlafl gtjdakdir,
$aquli rcziyyatde durmutdur. Poncalarin& aEr dmaqlan gdriiniir
(qabaq ayaEmn harasi ii9, dal ayaqlannm h3rcsi 4 v6 5 dmaqhdr).
Hucum pozaldr. Uzun quyrugunun yuxan qaldr mrg ucu b€lina reraf
ayilmtdir. O biri it qorxaqdr, geri gakilir, batmr a;aEl sallam4drr
qLryruEu dalna sx mr$df. Konpozisiya eranm hiidudlaina aiddir.
DA$ Nr 99
Bajyiikdas daEmn yuxin yaylasnn qraEmda, larq rar€fdan "Ana
zaEa" srgrnacagrndan 100 m qarbda yr-s! datdr. Yaylaqdan d.rin Eatla
ayrtlmr$drr. Bityiikda: daErrur zirvasina gedan grErr burada birir. Datn
sahsi 1l5x 200 sm-dir. Sathinda diametrlari iq-i9a 30-39, 20 25 va 8-
l0 sm olan iir daira tasviri hakk edilrni$dir. Ortadah dairdaan kanara
7 Siia x6ti gedir. Bundan ba$qa. kanar v6 ona d,rirlar kilik dtiz xarlo
birl.$dirilmitdir. Orta dairanin o biri ucu bayu dairo ila xarla
birlagdirilmigdir. Umumi konfiqurasiyasma gdra rasm hijriimgak
roruDu xaxrladr. Hamar sethda olduEuna, yaylanm oria 6srlarda iirijl
yeri olmasma gitra, ehtimal ki, bu tasvir gobanlann hansrsa oyunu
iigiindiir- Ola bilar bu tasvirini nasa bir ovsun manae var. Oria asrlara
aiddir.
DA$ N:101
Kigik qaya tasviridir. Biiytikdq daEr yaylasrnrn c€nub
quftaracagmda, ugurumun $arq qmErnda yerlatir. qat da$r iki hissaya
bitlmij$diir. Onlann bninda maral ovu $hnasi h3kk edilmigir.
I ci rasm ayaqiista, profilda, iizn saEa - marala taraf oxla
silahlanmrs ovgunun kobud, xatti tasvirdir. Ovqunun fiquru ba$dan va
saEa istiqarcdandirilmb pancoli iki ayaqdan ibar3tdir. qox yeka batr
var, yumurtavari formah, sifotini aFEr tutmugdur. Uzun Fnaalrr x6tr
ehiimal ki. saqqalm ifa& edir. Baqrnm kontur xattinin orrasmda 3
iifiiqi xatt qakiln $dir: bur ar. gijrtiniji, bumunu v3 aEzlln bildirir-
Qarltnmrs qolunda marala tullanmr$ bityijk ox tuhuldur. Ovgunun
arxasrnda iki kiqik paralel xatt rakilmiSdir
2-ci r3sm ayaq iista, profilda, korpusu saEa tarof maralm xatri
lasviridir- Batr alaEr endirilmis Siia formah iig xatla gijstariloigir.
iri buynuzlan. hnndur qaldrrlmrs ve qijvs Fklinda arxaya
yijmlmi$ir- Qabaq buynuzda 3. arxa buynuzda 2 gxmtl vardr. Ucu
bucaq altnda yuxafl qaldrnlmD gijdak. nftqi quyruEu gitvdanin bel
87
 AFqlxn gajvdasina perycndikulyttdu. qu rrrcrqlrrmdr iki kiqik
diiz xall.. goriiniir. drrmqlln verilnit(lir. IIJr iki l.3sm rDeral .rlall.
hakk eililni,sdir. 6-7-ci lninillikl.r€ :riddir.
DA$ N:103
Bityiik.lq d.rjmm canub yrmmnda taquli vaziyyst(la dunnut
bnyiik q.rya parqasLdlr. Ontrn canubrarafi lomrxsmagitra 3x'l m. sahali
dii?brcaqln xrtrrladrr. Salhinda neral alatla 8 rasmdan ibaral ov
s.hn6si hakk edilmildir.
Ovda iki ath iilirllk cdir (l-cii va 7 ci rasmlsr). Onlifln bidncisi
qrupun yuxansmda bilxvasira naralln a rsrnd.t yerla$irilmiidir'
ikincisiarrE,dr dunnutdrr. ODun q!,sts,nda nddlmlayxn rdlm tasvir
edilni$ir. (5-ci rasm). Biitlir rasf irlar sxemntik seiyyalidir. 3-cij rasm-
da ar proiilda. korpusu soia ' nrLtrala tar€f gdsbrilmiFir. Uzun boynu
qdldnlnqdrr. Qabala lsaklcnnis qulaqldr olxn ki{ik ba|l var.
Gitvdasi uzunsov v' mzikdiff. Q{bxq v3 dllt r! qlarr alsaE, hissada
prtlrrti ahalalanDri,sdir ki, bu da rasmin rrakro\1,.r ila uyulsnu\sdur'
Bels z.nn ehrk olxr ki, put sonlrdrn gakilnirdir'
Arh arn belinda sanki ayrq tisradir. ODun dy.tqlart atln bir yanrnda
gitst..ilniqdir va onun qamrndan asalr sallantnr$, sola yonsldilmi$dir.
Bel damlmrEdrr va bir q.dar iraliya ayjlmitdir. Bu nizarin arlmasr
pozasrdlr. Delind. kam6ri, boyrijnd3 qrlmcr as mtsdrr- NJzik, dik
boynu. kiaik yumru btl)r var. Atlt bir alinda cilovu tutmu$drr.
dir.rkdan h.rkLlnr.r! digrr rlinda i'r m,r',lJ ru?l3Imr: nilJ.i vJr.
At!nrn d.rhnda ncmalum ndvliiola bilsin oldnriilniia hevvanfiquru
gijriinijr (4-cn rasm).
7'ci Fsmd. ayrq iisl6. korpusu srE,r rarafat tasvir edilmi\dir.
QaldLfllnnt eox uzun boynu var. qulaqlarr qabnlr !s.klonmi!di..
Gijvdasi uzunsovdur. QuyruE azca qdldrfllnn$r. Dal ayaqlannn
drrnaqlm naz3rc Earptr.
Arhnrn ayaqlafl nnn gdvdosinin yalmz bir ymrnda gijslarilniidir.
Arrn qarnmrn altrndan aiagr sallannn,s ryrqlannn uclarr iifiiqi xatla
u8
i,\dir. Inca beli qurllrqLrdrr. bdyrii l.n qtltncl
birl.idiril rtsll Udrr'
Nazik. hnndiir boyntr. kigik. yumru b\r vur' Bir .li ilc cilolu
rlrtr rtdur. Dirs.kdar qarlanmrt ve b:rirndan yuxur! qxldlrtlnrl. di3.r
.1iila rizanirrDrlr hazrirDnDdlr. NizaDin srprnxr dal ucunda zcrbrni
qiivvatlandiran siya vrrdr.
Arn altrnd{ dayga tasvi cdiltni$f (6 cr tcsm)
Atrn arxrsrnda ayaqiist.. profiLda. kopusu sola tarafkeEiDiD kobud.
sxemrrik xarti tasvni gskilmi,sdir (8 ci resn). Dik qalxnnt buynuzian
bucaq rltrnda geriya qrrlanm$ . QtryruEu iki xall3 giisrorilniidir.
x.tlarin biri yuxrrt, digari atrE, Eyilni$iL
5-ci rasn piyada ovqunun kobud, sxemrrik lasviridir' Bir ehrd€
,saquli vaziyy.tda hanslsa bir silrh ola bil.n rlrc ttrlr usdur.
I-ci r.sm onu qovrn profild3. korpusu soia raraf mar.rl rssviridir'
Giivdasi uzunsoldur. Nrzik boynu qrLdrtltntsdLr' B.,sr rvdrn
gdstarilni$ir. Budaqlr buynuzlart dik qalxnnyltr. AEzlndan (iki xorle
ifatu oluDnut) kopiik srllanN:dr. Gijdak quyruluntrD qrmrqFkilli
ucu belira .yilnisdir. Qrblq ayaql ri dxl .ryrqlartnrn arrsrDdr
nanalum niivlii heyvan rasvni vrrdr (2-ci 5.kil) Konrpozisiyr e.a 5
ci ninilliya riddir.
DA$ N:104
Biiyiikdaq dagrnrn canub yamlcntn kanannda ycrlatan nahang
q.rya pa(asrdrr. Da,s canub sathi hamlrdr' orada 6 rcsm. 2 brltq. 2
keqi. Jr vd Jnlrrrhn.rvJl r3(\rr h.rk\ olunmLr l.rr'
I ci rasm ba$ sola larcf balrEm id sihrer (uzunlulu ll5 snr.
qamrnrn ortasrnda cni 27 sm) lasvnidn. BahEIn iliuclr bntrgajvdasinin
iquli xatla ayrlmlsdr. Cdvdasintu 4 nzgoci var - biri belind.. iiQii
qcmmn altrnda. Quyruq plavniki simnrerrik deyil, onun iist hissesi
bitynkdiir. BahEm ikinci t€sviri (5 ci rasnt nisboran kitik ijlgtllijdiir'
datrn satlrinin ercziy:rsr natic.sind6 quyruq xarrb ollnutdur'
4 cii rasm anlxtllmaz. bir Lrcu ni ba|Ern prri ila birlaE i,s xatld.n
ibaratdir{l ci rasm). Ol.t bilar. bu x.Lr balrq lulmrq iigiin bn teydir. Bu
r.svirlar e.a. 6-5 ci minilliklar. riddir
 Arn qrErtda. proiikb ko.pusr sl!.r r.Inl rJsviri (-2 ci r.{rr) rerl
qur lutirdur. Gitvtusi hecmli va Lr!r.qakilnlir.
BoynLr qnldrllmrtdr. Kiqik ijlqiilii brlr yn)r fornrlurdrfllnr,sdrr.
QLrlaqlar !.rquli vaziyyarda qoytrlnu$d r- Orrbasr dayirori(iir. (i0(lik
quymlu nuili drmnutdur. ArrD boyLrn xaui 4 cii rasNin x hin(len
birinir - balt!rn silari il. bnla$diyi yerda kasiiir. E.a.3-cij minillitn:
ilk asLlofira iiddir.
3 cii va 6'cr rcsniar ay.q iista. profil.l.. korpuslan sala larcf kegi
tasvirlaridir. 3-cii rcsn a kegiDiD qrrnrnrn xlslEr hissasi. bir q.rbrq ve
bir dxl xyrdr daixr $thinin eroziy.rsma gijra pozulnrulsdLr. Kieik
brilm. qrsx boyunlal v.rr. 3.cii rssurda qrlurcvnri bu)nuzlrr yu.ur
qrldnlnrt va ,uxrya ayilrDiidir. O artn ucl.ur 4-cii rnsnrin xoda.i ila
k€silnitdir.6 cr l"slnda qovsvari buynuzlarn uclm boynuna tarnf
yoneldilni,sdir. Ayaqlrfl gitdokdir. Gdld.si giiclii !a a! lakilidir.
Ombnsr bucaq allrndadr. Gij&k quyruEu iiliiqi vaziyyatda dunn $ur.
Rrsm c-a. 2 ci minilliyh ilk 6srl6rine .riddir.
DA$ N: 105
BajyiikdG dalrnn ccntrb yam,rcrnrD lap kana nda 10,1 N:-li d!$n
yanrndd. ondan tinml.r n.hans q.rya part.rsrdrr. Cannb t.rcfi geriya
kigik nrcyllikla hannr. Anquli sarhdan ibarcklir. H.mnr satlrir Frq
lrissasinda l0..snl (4 keCi.2 adan.2 bahq r€smi va 2 mlrtdmay{n
fraqment) h.kk edillnitdir.
Kefilsrin rosvirl3ri (l-cii. 4-cii. 9-cu va l0-cu rasnlar) ayaq ijsta,
profikb. korpLrshri saBa taFf (3-cii va 4 cij Lasmla, va solr t.Ff (9
cu va lo-cu rasml.o real qurulutLudur. Onlarn fiqurlin irihacmli.
badan qurulutlan miitanasiMir. Boyunlan qulddmrsdrr. baglrr yrxtr
formalasd,rtlln,!rr. Kirik. qbvsvari buynuzlarmn uclarr bellaLina
ra.af ayil iidir. 4-cii ve 9-cu r3sn arda heyvanlann s.tqqallafl. 4-cii
resmda is3 qulaqlarr gdslarihniFir ki, bu dr Qobrsr.n kompleksinda
keqilarin t.svirlerind6 nrdih.rldrr. 4 cii rasnda omb bucaq altrndad4
9-cu rasmda i$ dayilrnidir. q nr srllunmr$rr. Giidak quyrLtqlarr
qrklrrl r,sdu- Ay!qlxrl Sajvdalarira perpendikulyrrdtr. 3-cij rcsInda
bud !. d.rl iryrqlrrd[r biri saxlnrmamrtdr. Trrixi e-3. 2-ci Ininil]iya
.rid edjlir. Bunu dr qeyd ermak lazrmdrr ki. h.nr (16 9-cu r€srn
hxnrslr)diln avval hnkk edillni$ir.
l0'cu raslll kobud yerina yetirilnitdir. t.svir trhrif olunrnu$ur va
orn esrlar daivriina,riddir.
Ki,si tesliri (5 ci Esn) rynq iisla. p.ofi1d.. .rnhsdr ve.ilnigdir.
Rassam ovau kisinin giiciinii va qud€tioi bacrrr.lh va inxml:r ifrda
errDitdir. iri. yolun ryr.tlan geniq a9tlmu. dizlatindcn drr.rlmlSdr.
Azalali b.rldl ro v. brdlafl var. B.dani nisbataD qrsrboyludurt beli ve
ellari Bdst.rilnoni;dir. ButrkieikCrxrnnkinr ir. qiyinlarindenE.Fki
o)i r$rrlll.ltdr. ddgiintu !. qarln Dahiynsindr baz€k vaftllr. giironijr.
tatLrirovkrdrr. E.e. 6-5-ci nlhilliklcrc rnH;.
8 ci ra\rrda ayaq iisL.. prolilda. tizii sola tarof qrdrD L.svir
edilnisdir. inca beli. bijyiik vo dayirni dosii. arxrnrr fom srnda ifnda
olunnm,s. sol torcfr neylli baqr vardlI. Dizlari d!tuldtlnlldrr: brldrlart
yoEundur. soh dondarilmiidir. bir ryaq p.nc6si v:rrdrr. Budlafl il3
birlagn:i,s qarrn Drhiyasinda iki uddnnD sxcn tik xeni rasniari hakk
edilnilir: biri geni: xErlDnt ayxqlrn ila. digeri saia uzrdrlmrgdtr
gijriiniir. bLrnurl.r qdnnn b.rnnrda iki uta!rlr ohrair ifrd. oluDnm$ur.
Ba:ir va ddtnnijD bir hissasi isrisna olmaqla biitiin b.dani trrpizhqan
va ayri ilyrii x.rlor leklinda latuircvkr il. drLill iigdilr. E.a. 7-6-cr
miDillikl.r..tiddir.
I ci v. 7 ci resmlard. bltlrqllr trsvir edilmitdir. ha da
birnrcisinda gijvdasinin bir hiss.si ilo b$, q.thnltdlr. Bal'!'n ikinci
rosvid bijyiik (uzunlu-iu 158 sm. qann rarelda 50 sm) konlurludur. Brtl
birqadardraldrln ;drr. jri bumu trquli xirls g.jvd€sindanaynlmrtdrr-
Be,s iizgaci aydl| goriinnr ikisi belinds. iitii qarnmn alnnda. QLryruq
iizgaci diizdiir. Bdrln q.rb.q hissrsinda defis takilli bir dik grxtillr v,u.
Oanrl rEr. vcx srll.rqdr. ebtitllnl ki. knriisii vtlr. Ras e... 6-5-ci
minillikl3rc !iddir.
2-ci va 6-cr rasnn.r hnnsrs.r bir heyvann t.s!iriDin grxtnlrl rxltr.
8()
 DAS N: 112
"qardaq zaEa"dnn taxminan 230-240 m caruba va bulaqdan 300 m
canub-qarbdo bijyiik qaya parfasrdr. Dailn iisl tarafi ortasr bijyijk
fitkok olnaqla ditrdbucaqlr formasmdadr. $aquli, $imal-qarb tarafi da
ditrdbucaqh (l45sm x 425srn) formalrdrr. Burada 4 itkiiz tasviri hakk
edilm;tdir. Onlardan bi.i fatinlikla seEilir va bazi yerlari
saxlanmrm4dr, ona gdra da niisxasi Erxarimamqdr.
l-ci va 2'ci rasmlar itkiizlarin dijyiit $hnasinin kornpozisiyastdr.
iri itktjz (l-ci rosm) profilda, korpusu saEa taraf diinnugdur. Onun
fiquru qndFtlidir. Pey$rinda va giyinlarinin tisrijnda siiystin formall
iki Elxmx var. Yogun, uzun boyunlLrdur. iri basr iraliya eumqdr.
Nazik bumu ala$ endirilmitdir. irali qrxm$ iri buynuzlartmn uclarr
qdvsvei Fkil&.yuxafl .yilmigdir. Ombasl azca dayimidir. Uzun
quyruEu sall&m,$drr. Cijclti, gitdak ayaqlafl vardr. Heyvan nisbtsn
kiqik itlgiilii itkiizijn (2-ci rasm) iisttim hiicuma ke96r6k biitiin gitvdasi
ila iraliya cummu$ur.
ikinci itkiiz d6 ayaq tista. profilda, koryusu sola taraf tacaviizkar
pozada tasvir edilmildir. iri buynuzlan qabaEa uzanm$r ve birinci
ijkiiziin buynuzldna miiqavim6t gostarir. Yolun va gnclij boynu var.
Qulaqlan iki kigik xada ifada olunmutdur. Gdvdasi hacmli va
liidrarlidir. Ombasr azca dayimidir. Kiqik quyruEu var. Gticlii. giidak
ayaqlafl govdasina perpendikulyardr.
3-cii rcsmda da itkiiz profilda, kor?usu saEa tor6f tasvir edilmi$dit.
ciiclti fiqurdur, govdasinin qabaq hissesi hacnlidir, liyinlarinin
iistiinda htjndir suysiinii var. Qrsa v6 yoEunboyunludur. A9aE1
tutulnu! bururdu batr nisbatan balacadr. Buynuzlan tox yekadir, irali
frm{dr va uclar qijvsvari yuxan qaldmlmrgdr. Ombasr bir az
dayirmidir. Gijdak quyrugu var. Qlsa vo guclii ayaqlar g6vdasina
perpendikulyirdr-
Bu rasmin qar$bmda bir dkiiz lasviri da vardr,lakin gox gatinlikla
seziln.
Bu rasmlar e.a. 5-ci minilliyin son 6srl6rino aiddir.
90
DA$ N: I l8
"Ana zaEa" dan 5060 m canub-qartrli lcrh.\rr rr.'lDrrr rlrli
pargrstdn DaSm laquli canub $erq tarafi iin(li l)ir rlrl'r rIrr:rlirr
ddrdb caqh(oruracaEr 10,5m.hiindiirlryii l2llr) linrtrr\rr!LrIr l)rr)rrr
sathi haoardr, gox yerlarda eroziya natic.srrli rir l' Ilrrr(r,\rirrr
Sathin canub yaflsrnn ataEl hissasinda iki lrqrnlhrr ihirnr rrr:rrrl ,'!rr
sahncsi hakk edilmi$ir.
l-ci rcsm oxla silahlanmr! ovqunun ayrq iish. Proliltl.r' ll/tl \ rr'r
taraf kobud, xaui lasviridir. SaE alind. qlqrn nrirtttli! ru.slirtrrrrl li'!(lL
ox tutmutdur. Maralm iasvni (2-ci rasm) kobt !. xirrirlir Ni\lDrrrr
yoEun va uzun, yuxan {raldnlmr9 boynu v.r' Bu u v. hx.\r \1rrrrll kirrri
gitstarilnisdir. Biiyiikbudaqlr buynuzlrfl yuxarr qrkl hrr.\ v,,:rrrlirstli
qoyulmuqdur Gijdak quyrulu bel xaninin davrnn kirrri rrnlJ rlrlrii vr
ucu betina tarf qatlarunqdtr- Dal ayaqhu n biri isrisrh ,'l!rri(llx
ayaqlarnxn qurtdracaqlan yoEunlaqdnlmDdr - bLUr nh th 'hrrlllxrr
giistarilmiidir. Kompozisiya e.a. taxmimn 8 7'ci ssrli'. ri,I c,lih lrl r
DAS N: 126
Yerdan grxan ki9;k iilgiilii daqdr. 'Anx z'-i.r" vj:orr(xtlrrrl rr
canub-q3rba, onun 50-60 metrliyinda "Yeddi gitz.l srilrrrr.Nrrrrx
ge&n crlrdan solda yerla$ir. Da+n qarb solhhda. osrs crihrrrl.r rr!\rrirl
hissasinda, Eoxlu adam tasvirlari hakkedilmi$n. Onlun (,,xrr rr|/irr
rcti€asind€ mahv olmu$dur, gatinlikle se9ilan izloti qrlrrr'\rh. / I rsrrr
qeyda almmDdr.
1-ci va 2ci rasmlari qlzm qaqrrrlmasr, yo(ud oiirrhrxrrrrsr
sahnasinin t3sviri kimi & izah etmak olar' Kiqinin t.svir i ( I ( i J\rrr)
I
ayaq iista, anfasda verilmi$dir- Qiiwatli ayaqlarr genil r{rlrrrr.vllr vi
bucaq altrnda qatlanm€dlr. pancelari saEa v3 sola laral yi'rr,tr I i Lrr rif lir
B€deni qamotlidir. Boynu farqlandnilmambdit. kigik blllr vri l(iii I'ir
ali ila qrzr (2-ci rasm) tutaraq ardtnca darlr. o biri nli rsr rivirr
b.rabarina qnldr llnt va yona uzdrllnr$drr. Qrz ryaq iisla, profilda,
iizii kisiya l6ret niiqavimot pozasrndrdr.Onun biindijr- q0matli batuni
var. lncabellidn. Batr badani itlrijsiindadir. boynu gijsiarilmanrigir.
Dijslari verilmayib. Yolun baldrlan var. saEnlar nazara garptr. Ayaq
pancalari sola - kitiya tar3f ybnalni$dir.
Gtjrijniir. bu s6hna 128 N:li dagda (bax: a$!Erda) olar
kompozisiyaya uyEunla$drr mtdr.
QErn arxasrnda tiq naf€r kisinin tasviri da virdrr (3 cii, 4 cii va 5-
ci r3srnlar). 4-cii rosrnda bat va qollar goslarilmamiqdir. 3 cii rasm
bilavasira qzrr tasvirinin arxasrnda verilmisdir onun iki ali qrza tar:f
uzadrlmrsdr- 5'ci Fsmda kifinin ba$r kilik. taquli ErLntr ila ifada
edilmisdir. Onun ba$rnda saglro kiqik. iifijqi xatla verilmitdir. 3-cii v6
4-cij rasn orde k\ilarin cinsi olaneri gitsbrilmi;dir.
iki kiqi tasvin aydq ijsra. anfasda hakk oiunmu$ur (6-cr va 7-ci
r3smlar). Onlann ayaqlafl geniE aq m{ va dizlarindan qadanmr$dr.
Birincisinda kiti cinsi alamati sijstarilmirdir. 6-cr rasmda khinin
ba&ni qarnatlidir. belinda bir qarbr daraldrlm\dr. Ollari yanlannda
sallanm$drr. Batr va boynu qrxmtrlar kimidir. Onun har fiyninin
iisliinda birkiqik Fquli x6r var, gdrtjniir, hansEa bazakdir.7-ci rasmda
ki$inin Ciyninda bn nanalum atya, ola bilsin yiik var. qiinki har iki
giynin&r kanarlan gbrnnnr.
Bu rasmlarin hamN e.a. 6,5-ci minilliklara aiddir.
DAS N: 128
Bityiikdq daEmn yuxan yaylasrndan qopub diynlanrniq bityijk
qayapargasrdrr. 'Ana zaga dan I30 140 m qarbda yerlatir. Daqrnqarb
brafi taquli hamar sathdan ibarard;r. Onun alaEr hiss€sinda goxlu
r3snlar hakk edilmi$ir. Lak;n onla n bir hissasi eroziyadar xarab
oln idur. Cami 7 rasD hesaba alnm\dr: 5 kiginin va bir qxdrmn
sil el losvirlsri va ttkiiziin kontur tasviri .
Ditijn kiqilar (l-ci. 3-cij, 4-cii, 6-cr v6 7-ci rasmlar) ayaq iisra.
infasda gostarilmitdir. Onlafln qiiwarli ayrqlm genit aerlmt va
dizlardar qatlanm$drr. Ham'sln'n k\i cins; alanrotlari verilmi$ir.
Ba.l3fl 9r\rnulrr lormr\rndJdI. Bovunlair gd.rarilmarni5dir. Uf
kitinin (l-ci. 6-cr va 7-ci r6sml6t b..srnda kakil var. Qol1afl yana
aerlmq va dir$klarda aSalr sallanrn\drr. Bellarinda sb&k seyimlari
var. qiyinlerin&n gaFki kanan aynlmr$r.
l-ci va z-ci rasmlarda qadrnrn, ya da qrzrn oEudanmasr
(qaqrrimas, s3hrlasi aks olunnu$ur. Kiainin sol alinda balta var,
;kinci ali ila qadLmn bolazrndan yaprilb ardnca siiriiyiir. Qadmrn
tasviri ayaq iista, profildo verilmiidir. Ayaq pancalari sola, ba$r va
ditlii saEa yitn€lmi$d;r: sinki qadrn mijqavimat gi,starir va arxasmda
durmut ki$itun (3-cij rcsrn) kitrnak dilayir. Onun qamadi fiquru var,
bsli rncrdir. yogun hldrldn vr sagrr$. enli sineli nal3ra SarpLr.
Hdrijklari iki Saquli xatla ifada edilmigdir. Balnda titbucaq formalr
3 cn r€sn& k$i alinda hansBa bir iliuclu silah tutmu$dur, gitriintjr,
qadrnr miidafia etmaya hazrrla$r. Bu Fhna ham & digsr kigi rasmlari
e.r. 6-cr minilliyr aiddir.
5-ci rasmda ayaq iista, profil&, korpusu sola telaf itkiiz t3svir
edilmi$dir. Onun fiquru tabii iisluMadr. Giiclii va hacmli gitvdasi var.
qiyinlarnin iistiinda bdynk siiysiinti gostorilmiSdir. Gtidak, qnvrcdi
boynu. enli ahnlr br,:r var. burnu araErld )iirulmi$ir. lrrli frxmr!
buynuzlar ortadan burularaq yuxan qalxm$dr. Qulaqlan iki ki9ik.
Saquli xatla ifa& olunmu$ur. Ombasr dayirmidir. Gitdak quFuEu
bucaq altrnda a|ab sallanmr$r. Uzun ayaqlan didardan qarlanrn{dr.
E.e. 5 ci minilliyin ilk asrlarim aiddir.
91
,('3
<i
-c)
(l).
-
:<<
.O
co
 DA$ N:l
Ddyiikdat dalnnn Sarq arayiida yerlalir. Baiyiik. d.rin E.rttrrh
parealanrn$rr. Qryrn'n c.nub hissrsirin iisrii .)rrlnrt va bir q€dar
yerintur d.b.rDrirsdir. Dqs'n rs.it t.r.fi uzunhrgu 8 nr. hiindiirlilyti6 m
hanxr satlxlrn ibNFtdx. 8u solhin iist hiss.siDdr l2 rcsnr hakk
cdilnriidir: 7 qryq.3 keEi va bn trda Iasvirlari !a nrmaltrDr nijvlii
heyvan fiquru.
Qaylql n €slnled iifiiqiv.ziyy.tda biFbiririr rllndrdLr. Onlarsu
ve kiilal eroriyrsr niric.sind. eox ko rDnrrsdr.: 6 cr ve 7-ci rcsml3r
isrisnx olrDrqh qrlanlannrn burun v. dxl hiss.lorirh rasvirleri
sxxhnnulnrtdrr. Ilununl.r elaqadar olaLaq bazi qryqltrrn burun
hissaiarinin xaftrkreri aydrn deyil. 6-cr rasnda qayrEn sol qLdrrxcxEr
yuxafl qaldrr mrtdrr v5 ie6riy. qrrnrlqh lxtnrn anlnsdrr.7-ci rasnda
de qry,Enr sol quturnc !L bir az q drnlmr$rr va ornsr iridetikli
duiracikla billllitdir. Gijriiniir. bu ele qayrErn dal hissasidir.
Buriin qayql.rn. iqarisiftla oxla silahlannrs avareekanlor
gdsrarilnritdir. L ci qryrqd.r 5. 2 ci qayrqdr 2. 3 cii qayrqda 5, 4-cii
qayrqda,l.5-ci qayrqdn 20.6 cr q:ryrqda 15.7-ciqaylqda 8 avaryak.nnr
r.svi.i vrdrr. Ham da 5'ci qayrqda 2 rafar, 6 cr qryrqda 3 nafar
.rv,rrtakan :ryaq iisradir. 6 cr q,ryrqdx ryaq iist€ oh avarqabnlaLin biri
ijziindan sagda otunnus avarg€kana alir uzannridr. oh bilrr silah
gotijriir. Tarixi e.a. 6 5 ci ninilliklara aid edilir.
I ci. ll
ci v. 12 ci rasnlar ayrq ilsta. prolilda va koDuslan sllla
tarol kcAi rrsvirloriotur ibaratdir. Onladtln silued. yerirs yelirilmil
l2 ci.6sm oziirii gijstarir (uzunludu,15 sn, EjyinlariDda hiiDdiirlijyti
30 sur. real iislubdr qtrrultrru. tL,xl'rgu va ahaDgd.'rltlt ila rarqla|ir.
BoyDLr rzc.r qaldr mrtdrr. ktilburunlu. yrxtr fomraya salnn\ b!!sr
vrrdrr. saqqalr gairnniir. iri. qrlncvrri buynuzhn Scri]. nr|ilidir.
cajvd.si hacmli vo lEtrFkilidir. Ombast dayirnridir. Gittuk quyruEu
iifiiqi v.ziyy€rd6dir. HeyvanLn zahiri gijriiniitii qadirn rasslm
tar€fi dan boyiik usta|qla verilmiFir. Rasmi. tiibhosiz, dijvrnnUD
iedevrlarin€ aid etmrk ol.tr. E.a. 4-3-cii m;nilliklsrin hiidudlarm,r
ddir.
S-ci raslll indica n.zardan kcEirdiyimiz rasnd€n konrur roqlidir
Keen qanr iki xarla gitslarilmi$ir. h3n da gitriiniir. iie x.lr
sonr.drD g.kihni\dir ve k€9inin fiquLunu anq edir. Oradn bu xarlar
trquli x6rla birletdirilmisdir ola bilar. uEurlu ov nlaqs3dila ovsuo
simvoludur. E.e. 3-cii miniiliyin ilk csrla.ha aiddir.
ll-ci r€sm keqi lasvirinin frrqmenridir. Gitvdasinin y.Lx$r ifada
ohrnmuq boynu. buynuzlu batr v. srqqallr qabaq hissasi srxlannntdr.
9-cu €snl ayaq nsta. anfasda. gttdak geyinda kobrrd va sxemalik
adanr rasviridir. Batuni dijrdbucaqh fonnasrnd! ve.ilnritdir. Qlsa
boynu va saE Eiyni iistiinda dulan yumrLt ba,st var. Olleri kanarlara
9l
uzldrlnntdrr. Sol alind. silah (qrlnc. ya da xancar) rurnrrtdur.
Ayaqlaflnn pancalari ieariya laraf ydnoldilmi$di.. Tarixi erbn orr
€srl€F lid edilir.
l0 cu .3sn1 anldtrlmayin fiqur. ola bilar tamqadrr.
Dalrn ataEr hissasinin larq torcfinda uzunsov laxqa 3mol.
gahnildir. Dlt|rn $irml hissasinin $thirda 8 qayrq,4 ke9i,2 6kiiz v€
ndvii narllalum heyvan rasvirlari miiayy€n edilmiidir.
Q.tyrqhrn tasvirlari kigik ijlfilliidtir (l-ci. 3'cij. 4 cii. 5 ci.6-cr va
7-ci rasnlar). onlardan 1'ci rasm bynk qayrE,n (2-ci rasnt nstnnd.
yerla:dirihni$ir, disarlari i$ 2-ci qayrqdan (8-ci rasm) yuxmda qrup
tetkil edir. iki qayrEn burun hissaalodnda (5 va 6-cr rasn ar) Ciinst
hokk olunmugdur. Birincisnin korpusu sola. ikincisinin korpusu iso
saEa ydnaldil$\dn. Qalan qayrqlann isriqanadsri aydn deyil. E.a. 5-
4-cii minillikl€r3. ya da bir qadar sonrrkr dijvrc aiddir.
2 ci va 8 ci rasniarda qayrqlar iridi. ikinci rasmdaki qayrq tasviri.
iilnumiyy€tla, Qobust{n qaya resntlari kompleksinda an bdyiik
Lasvirlardandir (uzuduEu 2.5 m). Qayrqldrrn korpuslafl saEadr. 2 ci
rasnrd.k; qlytEn burun hissasinda iki iimumi mark6zli gevratarla
Gijna$ gostarilmi$ir. Bayr gevrilan liialar va uclarl yoEunhtdnlmq
iki dijz xart gedir. QayrErn lap bunn hissasinda 8 kieik. Saquli xarr
Qakilmitdir, onlrrln m.msr aydrnla$r mamrtdr. Drl t.rafi bir qader
qaidrnlmrtdrr va qijysla qallxnmr$dr, gdrijniir. qayrEt kitrpiiya
traElamaq iitiin yrxffr dlovdur.
cu
Qayrqda oxla silahlanmri 37 adrm oturmuqdur. Onlaon ikisinin
batr Giinat tasvirina tarcl uzarumsdrr- Aralmnda olan adatn qayrEn
ortasLnda oturmutdur. Ehtimal ki, burada tl3n13rin .rpltrrlmasl
marasimi sahn6s; Iasvir olunrnusdur ki, bu da Bityiikdag va Kiqikdal
qryalarLndakr goxlu qayrq tasvirlarinin m.qsadini aydr aldrnnaq iigtin
qiynatli faktdr. Tarixi e.a. 6 cr nrinilliyin ortalarnu a;d edilir
8-ci rasmdaki qayrlrn burun his$sind€ d€ disktudon ttialar gedan
Ctin€$ rasvir edilnigdir. Diskh altmda yogunuclu, dijz. taquli xai
9akilm\dir. Qayrln burun hisFsinin yixtnlrElnda 5,1rqrli x3(
94
gdst.rilmi\(lir. tlil hjs$si bir az qaldrfllnx$r. qurtanc.rlrndan.
s,jrtintir. q yr-ir kdrpiiya billamaq iigiin sicin sdlann{dtr. Qayrlnr
koryusunun rltrnda ve ofiasrndi! !,s!grya, gitriiniir. suyun snnvolu ohn
drllrvxri p:rralel xall.r EJkilmitdir Qayrqda oxla silrhlrnmrl l4idam
.rlurmugur. D.o. 6 cr ninilliyin ortalrflnr. ola bi13r. bir az sonraki
1l-ci. 12-ci. L3 cti va L5-ci r€snJard3 keqi rasvir edilmitdir. Ola
bilsnr. l3-cii r€sln diE qogunu ifatu edh. QoE ay.tq risla. profilda.
korpusu salr rorof gostarilnitdir. Qabrrq bel xalli kijk gitvdasi var.
Boynr bjr az q.rldrrlnrg, ba9l yaxtt fonnrhtdrrtl gdir. Gtjzii
gajstarilib. Azc.r qaldtnllllq kitik brynuzlarl y.]fmrdail3 ,saklird.
boyun xafii ijzarinda burul uldur. Boyntr Saquli xa a kasilnisdir -
ovsun simvoludur. Ddtn azc! iraliya lrxmr$Lr. Azca qaldnlnq
ombasr dayimidir. Gijdak quyruAu as tdtr. Qartn salhqdt.. Ayrqlm
,lrsd ri
yosundur: dJl JyxqlJnllrn ropuq rrrlrr LI pitrunirr.
12 ci rosmda keEi profilda. korpusu sola qatt;da gitslarilmi$dir.
Fiqur real qurLrlugdadr. dinamikdir. Badon qurulu9u nijt€nasiMir.
Gitvdasi hacmlidir, boynu azca qaldtrlnrtdq ba;r yaxlr
fomrla$rnlm\dr, saqqalt sallmmridr. Kiqik buynnzlar yanmdaira
takilda aHrya €yilmisdir. Dd,sii ravan surctda iraii Etxrntgdrr- Ombast
d.yirmidir. Cajdok quyruEu qaldtnlntlsdrr.
Har iki rcsm e.o. 3 cii m;nilliyin onalartna aiddj..
l5-ci r.sn iikiiziin tasviririr (14cii rosn) fonunda hakk
olunnrusdur. Keqintu fiqrru ayaq iist3. profilds. ko.pusu saEa kobud,
sxemarik yerina yetirilmiidir- Gijvdasi h3cnli v3 monolirdir. Boynu
nazik. gitdok, batr d.yirnidir. Saqqal gdrijnnr. Dik qalxm{. qrlmcvari
buynuzlarntn uclaJr geriya qallannnidr. ombast dayirmidn. Cddak
quyruEu betina taraf ayilnitdir. Qrsa ayaqlan gdvdasina
peryendikulyardrr. E..-I ci rninilliyin ortaLalna riddir.
Okiiziin l€svirlari (9'cu va 14 cii rosmlsr) ol(ijlarina gijra
farqlaDirlcr: birincisnrin uzuDluEu I2 sm giyinlsrinda. hiindtirliiyti 8 sn1
(Qobusr.rn konpleksindo:n kigik okiiz lssviri olnnq etibffila sonralnr
hokk olunmu$ut, ikincisinln uzunlulu I08 sm. hiindiirliiyii 73 sn1
dir. FiqLrrlxr ayaq iista. profilde. koryuslar saEa gdsrarilmigir. l4-cij
rasnl real qun'lutludur. Cijvd€si hacnni vo a_iqakilidir. qiyinla nnr
tisrtinda iri sijysijn v.f. Qrsa va yoEun boynu aS.'Er yijmlmigir. kigik
batr vltr. Buynuzlan ir€li yijnliidiir v. otada qovsv:rri oyilnrils. uclarl
yrxrrL qalxmrqdr. Ombasr trucaq alrlndadrr. Uzun. sallaq quyruEu var.
Dal aynqlarmn topuq. q.rbaq ayaqlarnn diz grxlnxlan gosrarilmitdir.
Trdxi e.a. 6-cr minilliyin onalanna aid ediliL
10 cu r.sm ram€lum nijvlii heyvanm sxematik rasviridir. Rasnl l6-
19 ctr asrl€F aiddir.
DA$ N:la
Bir ucu IN: li data soykennit iri qrya pa{asrdrr. Onun sarhinda
hakk olunmut eoxlu rasmlard.n 3 I,i qeyda ahnntttdrri l3- ii adam. I 1 -
i qryrq.2-si okiiz.2 sipitik.2-si nrmalum heyl'rn lasvirlari vahansrsa
bir fiqur. Addor rasn arnrin I I i qadn rssviridir. 25 ci FsrndaD ba;qa
onlann hamrsr ayaq iisla, profildo. nzlari sola (3-ctj, l4-cii, l7-ci. l8,ci
va 22-ci rcsmlar) v€ saEa (2-ci. l0 cu, 26 cr, 28 -ci v6 30 cr rasml..)
siluer fonnas,nda ll3kk olunmutdur. FqLr.hn azca qahEa ayilmigir.
Bellari inca, budlan yolun. baldrrlafl ezalalidir. SaEfllarr qabaflqdrrva
i.i. dayjrmi dttSlari var- Batlafl erxrntrlr. fomrsmdadn
22 ci rosm Eox kobud v. rahriflidir. Daim $thind3ki batqa qadnr
rasvirinin l€qlididir.
25-ci r.sm gedan qadmn dkiiziin fonunda (24-cii rosnr) rasviridir.
Pancalsri qabaEa olan ayaqlan gen\ igrln$drr. Beli inca. sinasi
hacmli v6 deyinnidir. Batr saEx r.rof. uzun rrik dasroli Erxrn! kimi
sitstarilmi$ir. Qadrnn aynintu dizdan az riairya qa&r rzanmrtgenit
arakli pallar vardr. E.a- I ci minilliya :riddir.
2l ci v€ 3l-ci rasmlorda mnvafiq olaraq profilda va anfasda kisitar
rasvir olunmutdu. 3l-ci rasm xarridir. OnLrn ayaqlarr genit rfrlmrg vo
oUori yanlara uzxdrlmridrr. BaS dayirmidir. boyunlafl kifayar q.dar
yoEun ve hiindtirdiir. Bagrndl tiik ropasr gtisrarilinilsdir. Ayaqlafln
arasrnda kiti cinsini giistaran alam€t vardrr.
26-cr v€ 27 ci Esnlar ki$ilarin qadrnlarla cinsi alaqada olna
Btitiin bu adam Fsrnlari e.a. 5-1-cii minilllklara. 3l-ci rasrn isa e.a-
3 cn nlinilliya aiddir.
Qayrqlarn korpuslafl saEa taFf hakk olunnutdur. l-ci. I I ci. 12
ci. l3-cij. 2l-ci va 23-cii r3sn a.da qayrqldn burun hissatarinda
Giin6$ gitstarilnliidir, b3zi hailarda diskdan ataErya bir va yr qrs.r. dtiz
xarlar gedir. Qayrqlarda dtjz, Saquli xailarla ifada olunllru$ adamlar
bazan qo$x qota otumu$lar. Adanrlar sjlahlarmamr ar. takca 2l,ci
rasrntu qayrqda 3 adamn oxlar var.
l2-ci. l3-cii va 2l'ci rasmlarda q,ryrqlar gox ayilmitdir. sanki qaza
r€ticasin& snnr$lar, l,rkin biititvliiyii saxlamLslar, gijrijniir, qayrqlar
yiingnl nlalerialdan. nl€s3lan, qamr$an diizeldilnigdir. l6 cr rasmda
da qayr_irn korpusu onada €yilmitdir. onu dal hissasina qarmaqla
ballannn$ 20 ci rcsmd€ki qayrq aparr. An yaxir qayrq tasviri 23 cti
rasrndadir. Durun hissasi Eox qaldrrlm{dr. ucunda Giina$ va onun
diskinden enan x€tlar vardr. D.rl hissasi kiEik git iniir. korpiiya
ballamaq iigrin qamaqla ranramlmtr. Qayqda6 cijt adam oturmuldur.
Adamlar kiEik, diiz xatlarla ifa& olunmuidur. Qayrqlir e-a. 5 4 cii
ruinilliklaF aid edila bilar, ham da awalca 2l ci va 23 ci rasmlor hakk
edilrni$dir-
4-cn va 24-cii resmlar ayaq iisra, profild6, korpuslan mnvafiq
suraldasaEa va soln olnraqla iikiiz tosvirleridir- 4 cii r€smda fiqur tahril
edilrnitdir: boyuD v€ bat ayrllmamrsdr, kigikttltiilij buynuzlar
bumunun rcundan grxurlurlsd,ri qulaqhn buynuzlaflnm dlblarinda
E.tir segilan kifik taquli xarlerla gosl6rilrni$dir. eiyinlarinin nstnnda
hiindiir snysijn giistarilmildir. Ombasr bucaq alhndadrr. Gdd.k
quyruE! var. Qrsa ayaqlan gitvdasina perpendikulyardr. Ornbasrmn
y,rnmda govd€si v€ boynu qaqulli xall6rla kesilnli$dir Qobustan qaya
rosvirlari ko pleksinda bu. nadir ijkiiz rasmidir. Giirtiniir, b qrydn
9s
 qJ(liln kegi t.svirlorir a rrsl galinan lrEudLr ov N.qsrdils ovson
snnvohrdLu. 'l arixi Ininilliklcrin hiirludhnna aid edilir.
24 cij rcsDnl. dkiiz iri ijittiliidilr (uzunluEu 56 sln. hnndiirliiyii 25
snr). Onun fiqurLr realistik quruluidadrr. Qrbmq stiystinlii bel xalririn
ayriliyi ila .litvdasi diizbnclqh fornmsmdadrr. aEtrqakilidit. Q,sr.
yoEun va gilcltl boyru. yastr nlrnh va kijtburunlu iri b.ttr var.
Qaldrfltmt buynuzlan qabalr yitnolib; onlafln d:rltnda iki kirik.
gaquli xada qulnqlm verilll tdn. ODrbrsr brcrq rlrndadrr. Gijdak
quyLulu maili endirilmirsdir Gttd.k ryaqlafl gaiv&sina perpendikul
yardrr. Dal aynqlnflnrn qlnaracaqlofl qijvsla bi '"idililmisdir. Tarixi
e.a. 5 ci mjrilliyir ilk ovlariE aid edilir.
6 cr va 7-ci rasmlarda p\ikl.r (he. ikisi protilda, ko.puslan s.'Ei.
t.Ff rstr hcrakar.l.) tasvir edilnitdir. Kitik sdvdalari. yogun boyLrn-
hu vrr. Brtlan iridir, quluqla kieik. taquli xarlarla vedlnri$dir- Otn-
balafl tuyirnridir. Yuxm qaldrrlnn,s, uzrn quyruqlrn var. Birisinir
quyruiuflLrn ucu ieao ayiliniidir, ikircisind3 rzcn dalx qadarmudr.
Gijdak ayaqlan qiiw3tlid;r. Pitiklarin qarsrsnda harnin ajl9ijlarda. p.o-
filda. korpusu sala r.r3l nitvlii iki heyvan Fkil isdir. Onh
'ram.lunr
rn fiqulm ela pitik' rasvirlarioi xrlrrhdrr. rnmr gd.lak qryruq'
'in
l,ur !. Llzun quhqlrrr vrr. E.a. I'ci minilliyin ortalarriu riddir.
4-cil rasndeki.jkiiz lasvirinin foDLrnda bir namalun fiqur
t.kilnri\sdir (5 ci rastn).
DA$ N:2
j N: lid{d.rn l0 merr timal-qerb3. yerd.D grxm q.lya parqasrdr.
Olrun iaquli. timal'qarb tatafi hanrard,r. orada boyu 50 snl a yrx,n.
Ji r.r ,FIJ. trolildr. ij.ri .o J rd'rl q:dur La.viri fi3kl' e.liIr'-\l r. ln( r-
bellnlir. ni, dayimri dittlari qabala qrxnnidrr. Bdtr Erxrnlr fonnnsrnda.
boy'rn Iarqlsndirilnedan :iquli dayannridtr- Q.rr b0ytikdiir. budu ila
birlarmitdir. olN bilsin h.rnilaliyi goslarih tdir. Beh in r$!tda.
budun.lxD srla sr!,,s, danacikla verillni$ir. Dizlori dxnldrln)tidr.
I
baldrd!n )o!uudu.. B.rir. bcl hissasi va sr!.rsr inisna ohnxqla btirul
badani ratuircvkr ila drtiilllli\dur. 'Iarjxi e.o- 7 6 cr DrnriUikl.ril
lriidudlaun! r edilir.
DAS N:7
Naheng uzunsov drqdtr. Boyiikdai daErnrn or.yinin tin,rl
qu.Lrrrcilrnda yerlrlsmildir. Canub larafdan iki maili dalll drlijyuno
oxsayr. $arq rarafi bir qadar gedya oyilnri,sdir, sathi hxnardtr-
Fomrca raraflari 4x1l nrerr olan dordbucaqln xanrhdrr. Salhinin
tilllal hiss.sind6 sxem.ltik x3tti s.ciyyrli, bozan telrrif olonnut Fkikl3
heyv n tasvidari hakk edilmi$dir. Onlarn bazilcri son ddvrlrrda bir
birinjn iisriinda verilmiSdir- Bazilari 9ox galiDliklla sezilir. yrlmz
fraqmenrlari saxlannrL,sdrr. Biliiin lssvirl€rin yal z dordii hes:rba
xlnmridrr. I .il.sm iri (uzunlulu 215 sm.9iyinl..do biiftliirliiyii 145
sm), srnki naya isa quhq rsan okijzijn lasviridir. Heyvm ayaq iisla.
profilda va korpusu sola t.r.f gitsl.rihni\dir. Bsdan qurrlutunun
nriiranasibliyi gdzlanilnrirdir. Ciyinlsriinir ijstiind. iri siirsiinii var.
tioynu qrsr. yolun v. qiivvatlidir. kigik ba$r y,rx$r folmalaidrfllm$drr.
i.i bulnuzlm bir qatur
Alrr yasrrdtr. burnu iliucludur. qalxnD va
qdbaEa yajnalnri,s. o.nda uclafl yuxan olnraqla qitvsvrri ayilmi$ir.
Ombrsr azcn deyinnjdir. uzun quyruEu var. Ayaqlafl gdvdasina per-
pendikulyardr. Q.rrnrnln altmda ki$i cirsini bil.liran 6l!m.L vcrilmils
djr. Bu. Qobusran konrplcksind€ dkiiz rasvirleriDda yegana haldr. Ota
br..rr. \|
)l ir li'\rr. 'onr,.l: ' Jlrvd u,rnn rsdr..
Rasnnr xatlari iDrnn rr va yilksak ustahqh yerir3 yelirilmildir.
Tarixi e.o. 7 cinrinilllya aiddit.
2 ci vo 4 cii rasmlarda kcAjlar ay.tq usla. prot'ild3, ko.puslai saEa
t...f hakk edilmiidr,. 3 cii rcsmdai$ keginin korpusu sola tarafdir.
onun bair va xyaqlan ila bnlikda gdvdssinin qrbaq tarafi
gdstarilnranigdir. Cdvd.si uz nsovdrr. Bir iifiiqi xarla verilnlif boynu
nrzik va uzundur. Br,sr nisbaran b6yilkdiir. Qrsa. qrlnrcvari buynuzl fl
$ldr m19 va geriya ayilmigjr- Ombasr buclq ulrrod.rdrr. cijd.k
quyruEu iaquli dryanmr$r. Uzun ayrqlaD gitvdasil. perpendikul
yardr. Rasn 15,16-cr aslara aiddn.
4 cij resmda keginir lasviri hacmli va aErreakilidir. Boyn , dkiizda
olduEEr knni, qrsa, yoEun va qijvvadidir. qiyjnl.rinin ijzarinda iri
sijysiinn var. Batr kqik, buynuzlal qijvsvaridir. yuxan qaldrnlaraq
yanmdairavi vaziyyarda geriya ayilni$dir. Ombasr bucaq ahndddrr.
Yuxar qaldrrrlmi git&k quymEunun ucu belina taraf mailidir. Ayaq-
lan gitv&sina perpendikulyardrr. Tirixi e.a- 3 cii mirilliya aid edilir.
DAS N:8
Rus dilinda qorunmr yazrl datdan 50-60 netr fimalda va
Az€rbayc{n dilintu qorunmi yazrlr 7 N: li drgrn 100- I l0 merr qinal-
qarb Daharg qryr parqasrdrr. Da$u Fquli tarafi bir qa&r qabaEa
.yilmiqdi. va nst xatii azcr q.rbanq. uzadrlmri dijrdbuc.rq| (4x m)
formisrndadr. Datrn ijst hamar sarhind., 2 merr ynk$klikda toxl[
rasmlar hakk olunmulsdur. lakin e.oziya Daricasinda onlann goxu xarab
olmu9du.. yalnrz fr.rqnrenrlari saxlanmrgdr. 42 t6s]m - 27 qay\,9
adan, I iikiiz. I keti, 3 ndnralum nijvlij heyv.rD va 3 anlat amayan
iiqur hesaba allDnntdr.
Qayrq €srnlari (10 cu, I I ci, 13-cii, l4-cij,2Gci, 3l .i.32-ci.40-
cr va 4l-ci rcsml.r) tal]l saxlanrmnn$d4 bazilarinin yalnz fraqment
lari qalnntdr (2-ci,40 cr va 4l,ci rasn ar). 9-cu va 17 ci r€sr ardg
dagrlmD qayrqlm tasvir edilrniqdir onlann korpuslafl ortadm
qatlaffn{drr. qox qayrqllrrrn uclannda Giinat rasvir olunm gur. 1-ci.
4 cii, 9-cu. 17 ci, l8 ci. l9-cu,2l ci.22 ci. 24-cn.2'7 -ci, 28-ci, 3l ci,
32-ci va 34'ctj rasrnlarda qayrqlafln korpuslu q3rba - sola. 3-cii, 5 ci,
7-ci va 15 ci rcsmlarda $arqa saga di,nturilmiqdir. Bijrijn qayrqlarda
kiEik. taq li xatlarla g0st6rilmii adamlar oturublar. 5 ci qayrqda 8
nafarjD ikisi. 22 c; rcsrn& 9 n6f6rin hrmBr oxla silahlanm$dr.
Qayrq tasvirlarindan 5 ci. 7-ci. 22-ci v3 24 cii rasmlor daha yaxtr
itlanntdk. Bu qayrqla.rn hrnrrsr dadn diblidir. korpuslan siluctla
vcilnritdir. buruD hissalarintu giinel lasvirleri vJr.
UC qayamn lasvirind.n ib.u"t kompozisiya xijsusil6 marrqldll (22,
ci, 24 cii va 34-cii r€snrl€r). Uqtincn lasvil xeyli sonrr h6kk
olunmu$dr'.. oxlrrh silahlannni adamlnfl olan qabxqdrk qayrq (22-ci
r3sm) ikinci qayrEr (24-cii ftsD) yedakda apanr. bu qayrq isa kjgik
itleiiln ijEiincii qayrEr (34-cii rcsm) yedayina xhnrtdrr. Gitriiniir, burada
silahsz adamlan olin iki qayrE quidurlar tarafindan rprrrlnasr
sohnasi lcsvir edilmi$ir.
Siluet korpuslu bu diird d6rin d;bl; qdyrqlaln tasvirlarini e.a.6 cr
minilliya, qahn qayrq tasvirlari e.a. 5-4-cii nrinillikls€. bazilarini
sonrJo diivrclara aid etmak olar.
8-ci. 23-cii, 29 cu. 30 cu. 36-cr. 38-i, 39-cu va 42 ci rasD arda
qadrn lasvi.l.ri q.dnn tasvirlarin raqlidlaridir. 23 cii, 36 q ya 42-cj
rasmlar istism olmaqla onlann hannsr xyaq nsta. profiltu. iizlari sol.r
taraf, 36-cr rasmtu srEr t.raf siluetda yerina yeririlmitdir. Onlarnr
fiqn.lan incabeili. iriqarrnlr. yoEunbudlu. irisrEnl va azolali baldrrhdr
(s-ci.29 cu.30-cu.36-cr,38 ci v€ 39 cu rasmlat. Dayirni ditqlari lap
i€liya trxrb. Ba$lan Erxmtrlar formasnda irali nailidir. Tarixi e.a. 5-
ci minilliyo aid edilir. 23, c0 va 42-cl rcsml€r, gdiiniir, sonralar hakk
edilmirdir.
25-ci r6sm iginin ayaq nsta, anfasda xatti tosviridir Ayxqlar gen\
aralanmrt. allari yanlnra uzltdrlmr$drr. Batr govda xarrinin
davamrdr.Tarixi e.a. 3 2 ci ninilliklara aiddir.
33 cij r3srn ayaq nsta, proflldo, korpNu saEa tar3f ijkijz tasviridir.
Ci,vtusi iri va hacmlidir, Qiyinlarinin ajstijnda hiindiir stiysiinij var.
Boynu yoEun va qiiwatlidir. kitik blt$r vJr, iFli qlxm{ buynuzlarr iki
kiqik, $aquli xolla gitstarilmigdir. Ornbasr bir qadar dairavidn. Uzun,
qaldr m$ quyrugu vJr. Ayaqlan gttv&sira perpendikulyardr. Rasm
e.a. 4-cii minilliye riddir.
Ceyran t.sviri (26-cr rcsm) ayaq tisra. profildo. korpusu saEa raraf
real qurulu$tudur. Budu va quyruEu qalmanrtdrr. Gitvdasi
9',7
aA,rq€kilidiL. boy|u uzunsovdur, b.rir yaxtr folnlrF salmnnidr. kigik
buynuzla arxaya yonalmisdir. aylqlan gdv&sina peryendikulyrrdr.
Tnixi e.a. 3-cii minilliya aid edilir.
35'ci rasrn nurolum nijvlii heyvan tasviridir. Yer olnad'!'nd.rn
(36 cr rasnda qrdln fiquru mane olur) baAr gdstarilmanitdir.
Heyvann nmumi konfiqurasiyasrna ya gitdak quyrrguna gora ehtimrl
ehak ola. ki. q.dim rassam at lasvir etmak ;sramiqdir. Tadxi e.3.3 cii
ninilljyin hiidudla na aid edila bilar.
l2 ci. l6 cr va 37-ci rasmlardo anlalnnayan fiqn.lar rasvir
olunmutdur.
DA$ N:9
7 N:-li daidan 60-?0 metr tirnal-qerha yerleFn n€hang qaya
parqasrdrr. $ilnal va tinal-qarb larafi orurxca$ 5 metra yaxtn
barabryanh iiEbucaEr xiurrlndr. SalhiDiD lim.tl kanaflnda piram;da
fomasrndLr kxqa kimi oyuq vardrr. Keqnigda lonqallar qrlindtltna
gora qrmrzr l.kalar nazara Earpr. Oyuqda goxlu rasNlar hekk
edilnisdir, onlann oksariyyari zadalanmisdir. Onlartn 10-u hesrba
alrrun,$drr.
l-ci va 2 ci rasmlor iki kisinin
tutrrsmasr $hnasinin rasviri
kompozisiyasrdr. Har iki rasm xalti, sxenlatikdir- TutiFnlar ayaq
iisra, anfasda, ryaqlan genit aerlms vaziyyorda gostarilmi$dir. 2-ci
r3snda kiqinin uzun cinsi alameti gostarilmiidir. Onun bir alinda
hansrsa rlal ola bisin. aEac vardrr, o biri ali i13 rcqibinin boEazmdaD
y.rprtmrtdrr (l-ci rasm). I ci rasmda kiiinin alinds kiqikijlqijlij sil:th,
ola bilsin. brrlq gitsrarilmildir. Gitrijniir. raqibini qarnrndlln brtaqla
yamlamrtdrr va qan axrr. Tarixi e.o. I 2 ci ninilliklarc aid edilir'
3 cij €sn namelum nitvlii heyvann, ola bilsin, dkiiziin, ya da atrn
ayaq iista. profilda. koryusu saEa t3rof r6sviridir. Fiqur reil
qurulusdadrr. Citvdasi irilracmlidir. Boynu qNa. yoEundur, kiEik balt
var. Buynuzlan va qulaqlan yoxdur. Ombasr bucaq alrtndadr. Uzun.
98
sallaq quynrE var. Ayaqlan gttvd6sina perpendikulyxrdrr. 9.3. 2-ci
mnrillikl€rc aid edilir.
4-cii va 5 ci rasmlar adalnln nalrlalum heyva (5 ci .asnt, ola
bilsiD. dov$a (4-cii r.sm) ovlamasr s€hDasinin rasviridir' Adam
dov$anm dal ayaqhnn, utmaEa mijvaffaq olmu$ur. Tarixi e.3. 2 I ci
minillikl.rin hiidudlaInla !id edilir.
6 cr rasmkeeininn, yadaceyramnayaq tisra, profilda. korpusu saEa
qagan zaman tesviridir. F;qur real quruluidrdtr. Giivdasinin dal tarafi
qdbaq torafinden hacn idir. Giivdasi boynu va qabaq ayaqlm il3
birlikda iraliya uzad mrFrr kl. bu da rcsnrin dinamikasrfl gajsbrir.
Bumu a$Ery! t.r€f kiaik ba$r var. Hijndtira qaldnlnnl. qtlmcvari
buynuzlarrmn uclan geriya qallanmr$rr. Buynuzlann yrnrndr iki
laquli, kigik xarla qulaqlan gttst€rilrniEdir. Ombasr bucaq alrnrdadr.
Qrsa quyruEu sallarlmr,sdr. Boynr taquli xatlarls k3silmi9dir. 8 3 2-ci
minilliyin erhn €srl.rina riddir.
7 ci r.sm Saquli voziyy3ids. h3r iki qu(uacaErnda ilgakli. ensiz.
uzun tonakilli, xnlaqrlmayan tasvirdir. Fonnasrna 3dr. Bitytikdal
dalrnn yuxan terusndak 33-cn datd.tkt 48-ci va 2l ci ras'nlati
8-ci rasm hms6a bir heyvantn, ola bilsin kecinnr gijvdasinin .rxa
hissasinin t€sviridir.
9-cu v. 10-cu rasnrl.r mtiasir azerbaycan|lard.t y.rllr adlanan raqs
ripinda qabaq'qabaEa, iki cargsda (iisr cargatu 24. alt carg.da 16
adan) dumus qoxlu adrmrn marasim Fqsini aks etdirir. Adamlar
senii aarlmlr ayaqlafl ila g6storilmildir. BaziladDjD b$larnda srgla.r
var. Bozi fiqurlar dairn croziyast va odun tasirinden xamb olnuidur.
Tnrixi e.a. 2-ci minilliya aid edilir.
DA$ N:10
Yerdan Qrxnlg biiynk qayx pfitasrdr. Bityiikdtt$ drErnm tarq
ateyinin canub quriaracagrn,n yrxmltgrnda yed't; D.lt| timal-qarb
rrFfi doyinnizirvali. orurrcrlrnrn eni 5 nr. htindiirliiyii 2 nr. iigbucaq
otuncalrtun eni 5 m. hijndiirhyn 2 m fornrt r(lr. Snlhi diiz va
Bt drtda ayaq usta, profiltu. korpusu sala laraf keqi t.sviri vardr.
Ras rfll qutulutr malikdir Heyvarun gdvdasi belda 9ox drrrrltnr$
vaziyyatda olduEunna gijra sanki iki ymagr iitbucalr xatirladrr. Gov-
&nin qabq Larafi dal tarafina nishtan iridir. eiyinlernrnin nstiDda
kiqik donqar gaisrariliisdi.. Uztlo boynu q.rbaE. uzadrlmLldr. bair
yax$ formdlxtdrnlmr$drr. Burnu dayinnidn. bir gijzn gitslarilmi$ir.
Htindijr buynuzlafl yarrndaira Soklintu arxaya oyilniidir. Ddin
qabaga E m,tdtr. Ombrsr dayinnidir. Qamrxqvari gijdek qt'yruEu vt'r.
ucu belina braf ayilmiidir. Dal ayaqlaflnrn topuq qrxrnnlan
gdst€rilmiidir. Q.rb.rq va drl xyaqhn qr rraclqlrrd. qdvslarla
birleidirilnridir. Tarixi c-a.4 I cii'ninillikl.rin hiidrdlrrrna aid edilir.
DA$ N:13
Bitynkdxls daErnn larq arayinin canub qurraracaE xn yaxDlrErnda
yerlsfir. Dllsrn qarb t.r.fi d.yilmizirv.U iiEbucdr x.trrladrr. OturxcaEr
560 sm. hii iidtirliiyii250 dir- ${qnli voziyyrtd. d.tyanmrldrr. Da-
sDr
Iro sarhi hanurdr. ayn-nyrr yerlari eroziyamo l€siri ila laylanimtdrr.
Da$rn s€thinin yrxan hissasmda goxlu heyvnn rasvi.lori var. Onlardan
5 kegi rrsmi hesaba alllxmEdrr. Oniarn han sr ayaq nsta, profilda.
korpuslarL saEa raraf gdsr.rilmitd ir. I ci.I cti.4 cii va 5-ci rasnlar bir
cargada bir biriuin al(llnca yerla$nilniidir. Fiqurlar redl qurulu$r
drr. Beltu gitvdalari tox danrldrlma gijra sanki iki iitbucaqldan iba-
r€rdir. Gitvd.l.rir qabaq laraflari hrcmlidir. eiyinlarinin ijstiind. don
qarl:r gijriiniir. U?trD boyunlafl iraliya uzxdrlnn,sdr. brtl:'r' yax$' for-
mal.r$nlnnrdr. 2-ci r€sndaki kefi tasviri istisna olnaqla qalan-
hflnda keailarin burunlal ktil(iiir. Haresinin bir gijzii gostarilmitdir.
Bir xarla gdsr.rilDirs buynuzl.rr yarnnmdrir.vi foiNrdx arxay! €yil-
i$ir.4-cij rasmda keginin buynrzLrnun ucu saxlxnnamtdr. D.iqlari
qabala erxm,$tr. onbrl.rr dayirmidir. Q.rnnaqlari quyruqlarmn
uclrn tlellernre raraf ayjlmitdir. 2 ci vo 3 cii rasrnla.dan baEqa o
biriLarintu kegiLarin drl ayrqhr r gosl€rilnigdir. Gitvdslsri, 1-ci, 2-ci va
3 cn rrsDrlorda boyunla.L onrdan $quli xatl€rla kasilni$ir. E-e. 3 cii
ninilliyin ilk asrlariD. aiddir- 2 ci rasn nisbaran sonrak ditvrc hakk
edilIniidir.
DA$ N:15
Bu dlq 1950 ci ilda tikintitu istifad€ nFqsadila pxll.idrlnn$rr- Biz
o dan €wel glxardrErnnz Diisx.l..
as.rsrnda rasnia.i izah edirik.
Naha g
das Batynkde daErn'n $oq arayinda ye.latirdi. Datm
tilnal-Frq taFfi (5x9 In) srldrrrn idi. Orada loxlu rcnn vardr. Lakin
datrn sethinin xamb olmasr D6ticasinda goxusu pozulmuidu. Cami iki
heyvrn rasviri hesaba ahnnr$rr.
2 ci rasnrdo heyvanrn nyaq tista. profilda. korpusu saia lasviri rcrl
quruluqludur Uzunluiu 138 sm. hiind iirliiyii 70 srn-dir. Giivdasi hacn-
livanonolildir. Onunon lrissasi bir qodar iidir- qiyinlori iistiinda siiy
stinii gor$nir. Qrsa v. yoEun boynu var. Kijlburunlu iri batr var. Bo-
yiik buynuzlan ydrundxirov; fomada arxaya yonalrniidir. Ombasr bu-
caq altrndadr. Uzun quyruEu var. Qabrq ryaqhd qurtdrrcxqlardr
qijvsla birla,sdiriln1i$dir.
Unumi konfiqurasiyavna gitF tasvir edilmi$ heyv.tn dkiiz. rmnla
buynuzlan na giira ketidir. Gitriiniir. qadim rassan bu rasmi neca galdi
Eakmiidir. l arixi e.a. 3 cn minilUyo uid edilir.
I ci rosnr 2 ci rasmdan taqliddir va sonralar hakk edilmitdir.
DA$ N:16
Yc.in trnd:rn trxan ahang datdrr. Formrsua gdl" d3yirnriziNoli
iiebuca-lr xatlrladrr. Oziilii 14 n. htindtirliiytj 7 nr-dir. Ortada darln
yarq datr iki b.rxbar hissaya bolniisdijr.
99
 Datsarhinin qarb hissasinda iki xa9. Frq hissosinda 6 saiirlik
qadim lahn knabasi hakk edilrni$dir. Kirrb bel€ oxuntrr:
l-ci satir- imp€raror Dominitsimo ( 'imperator" sdzii q6aca "imp
kimi verilrniEdir)i
2-ci solir Sezue Avqust (axrnncr sbz 'Avq" kimi verilmiidir)i
3-cii sarn - Qemanik(o):
4 cti satir - L.Yoliusi
5-ci salir - Maksimus >':
6-cr sarir - kqionis XIt Fulminare (birinci ve ikinci siizler "Leq"
v3 "Ful" kimi verilmi;dir.
Bu kilAbe Fulmin.rrrn XII Romir legionrnun imperaror Dominirsi&
(81 96 cr iller) hakimiyyati illari'da Azarbaycana (Qafqdz Albaniyarr'
na), Xazar sahillarina goldiyini gdsrerir.
Gitslarilan xaq i$rolari bir-birindan raxminen 4 metrurahda,
yazrdan 4 nlelr qarbda yerleiir.
DA$ N:21
iri. canub.r maili yastr qaya parglsrdrr. Formasma 9016 toreflari 190
x270 sm olan ditrdbuc.lqlnr xat'rladrr. Nah6ng birdaltn conub hiss6si-
nin canub qrraErmn anula garirdiyi gardagrn alhda yerlatdiyina gitra
giindan ve y.rE'$dlrn qorunur.
Dalrn Fthinda 2l ynnn*tira formah eaia qaz rruldr: diametrlari
8-3O sm- der;nliklari 2-25 sm
Kefmitdr od qill ndrErnr gdr€ brildrinin ifrri\i qrmrzr rdng
olm$dr. Dll'rn $arq qrraErnda heyvan baElanuq iigtin delik at'lmridr
{24-ci, rasm). $imal-qarb qrriE'nr yaxrn va |arq qurraracagrnrn
yaxrnhErnda galalafln arnsrnda driraciklar v€ ondan qrxan qrsa, iiia
$okilli xallordan ihr6t 2 tmrqa h6kk olunmu$drr (2 ci v6 ls-ci rcsrn).
l6 N:-li gnladan iki ciir qrr, dtiz x6II gakilmitdir.
I tx)
DA$ N:23
Biiytikdat daE'n'n Frq atayinda nahang qayi pirqasdr. Drgrn
$imal rorofi hlrmadrr. Taraflari 4 va 6 metr olan dijrdbucaqllrn xanrla-
dtr. Datrn itziiliina yaxn 2 iikijz lasvii bakk olunmuidur. Birincisinin
uzunlu!u 80 m. giyinla'intu hundiirltiyu 4? sm-d'r. ikrncis'n'n bhulrri
mnvafiq olaraq 68 va 42 sm-dir. H€yvanlafln bir-birinin ardrnca
getmasi voziyyati gijstarilnigdir. Kompozisiyada paleolilik manerA
hiss olunur. Heyvnnlann fiqurlarr real qurulutludur. Oijvdalari uzun-
sov va daralmq vaziyyalt&dir. Qabaq hissalari oisbalan nidir. qiyin-
l6ri iiz.rindo siiysiinlari gdriinilr, Boyunl,rn qlsa va yoEundur, azcrqal-
dtnlm$drr, baglarr. demak olar ki. boyunla mndavamrdrr. l-cirosnda
ttkiiztin bumu iriuclu, 2'ci rasmda isa kiirdur. Qttvsvrri. iri buynuzlin
azca yuxan qaldrrlmr$ va uclm a9aEr ayilmigdir. Uz n, sallanmD
quyruqlafl var. Ayaql.n iraliya nmitidir ki. bu da harakati bildirir. Ta-
rixi e.a. 6'cr minilliya aid edilir.
DA$ N: 26
Biiyiikda! daErnrn Frq 6tayinin qimal qun rcaEnda y€rdan Crxrn
qaya parqasrdr. Datrn canutlqarb tarafi laqulidir. Onun hilndiirliiyii 2
m, orlada eni 3 m-dir. Orada 5 rasm vardrr.
2-ci, 3'cii va 5-ci rasmlar ayaq iista, profilda, korpuslan saEa taraf
kefi lasvirbridir. Fiqurlar real qurululludur. Gitvdalari h€cn i va aEr-
gakilidir. Boyunlm. demak olar ki, gijstarilmami$dir. Ba$lan yax$r
formala$lnlmr$rr, buruntan kijldiir. iii buynuzlafl hiindijr qaldnlmrq
va qtJvsla arxryr eyilmildir. Onbalafl &yirmidir. Quyruqlan qarnrnq-
$akillidir, azca qaldr m'$dr va uclm bellarina t6r6f ayilrnitdir. 2-ci
rasmd. keginin gbv&si !trquli x.tla kasilnriijdir. E.3. 2-l ci minillik-
laro aiddir.5 ci rasm Eox sonralar hakt ediln\dir.
I > i$r.sisenrulio( sentunonl dcfrrkdir.
 4-cii rasm ortada iki diiz xall€ ayfllmri ditrdbucaqlrdan ibar€t DA$ N: l16
aDlatrlmayan fiqurunun r€sviridir. Diirdbucirqldan sol.r bir iifiiqi x6rt
gedir. onun ortasrndnn yuxrny4 doEru grxmtr var. Bll xan qu{aracaq Baiytikdas dagfln Frq atayinin canub qurtaracaEnda 16 N:-li
da bucaq nhnda yuxan qaldr mrsdr va ucu sola taraf kigik qamaqla daidan 250 260 m arahdr yerlatir. Da9rn $ihinin canub ta€fi
tnmamlanr, onun da yannda bir dalEavari xatr vardr. Ehtimal ki. $aqulidir, formasna gitra ditrdbucaqlm (8x24 sm) xatdadr. Burada
20 kegi. qulan, arh va anla5rlmayan fiqur tosvir edilmi$dir.
heyvanr tutmaq ijEiin talenin tasviridir. Tnrixi e.a. 2-1-ci minillildera
Biitiinkeqi rasvirlari ayaq iisr6, b€zi16ri asia harakatda, pmfilda, l2-
dd edih.
sinin korpusu saEa taraf (1 ci,4 cn, 5 ci, 6 cr, 8-ci, l0 cu, llci, 15
I ci r3sm. gi,rtiniir heyvan tasvirinin fraqmenridir.
ci, l6-cr, l7-ci, 18-ci v6 20-ci rasmlor) va 5-i sola tarcf (2 -ci.7-c:t,9-
cu, 13 cii va 14 cii r6snl6r) giistarilmisdir Onlann fiqurlafl real quru-
DA$ N: 54 lusludur. Govdalari beldan Eox darhlm$dr, ona gijF da tas3wnr yara-
nrr ki, onlnr sanki iki tigbucaqlrdan taskil olunrnullar. Gdvdalarinin qa-
Uzunsov formatr (hiindijrlijyij 1 m, uzunlugu 2 n) qaya parlasrdr. baq taraflari nisb3t3n iridir. eoxusunun giyinlori iistiinda kigik don
Bityiikdat daErmn tarq otayinin ortasnda 2l N:-li datdan canub qarlan gijsteritmi$dir. Uzun boyudafl qabaEa uzad mrtdr. Yaxlr
formalasdrrlm$, kigik baglan var, kiit burunlan atagrya yonaldilmit-
Frqda, ondrn 27G280 m aralda aqrq ltjlda yerlaiir. Datrn canub-Frq
r6r6finda 4 r"sm hesaba almrn$r. dir. Buynuzlan q6svar; bir xada verilmi$dir (5-ci v6 14 cii 6sml6rd6
buynuzlafln eox hissasi xarab olmuadur). Onlafln (6-cr va ll-ci
I ci. 2 ci vr J cir rasnJar hoppJna-hoppJna marJ.un raq"rni lerin€
rcsnrlor istisna olmaqla) dittlori qox ir3liya Elxm$dr. Hamlsnm
yetiran 3 ki$inin xatti tasvirlaridir. Onlarn allari yuxafl qaldnlmr$drr.
ombalan dayirmidir. Gitdak va yuxafl qaldnlmr$ quyruqlanmn uclan
2-ci va 3-cii r.smlar& ayaqlafl dizlarda iti bucaq alhnda qatlanm4du,
b€llarirc taFf ayilnisdir. Dal ayaqlannrn topuqlm gitstarilmi$ir (14-
Fncalari saEa v6 sola qoyulmuidur. l-ci rcsmda bir idamrn bir ryaEr
cii va 17-ci r3snnerda gitv&lar v6 qabaq ayaqlan dasm salhinin
ba mn saviyy€sina qodar qaldnlmr;dr. 3 cii rasmda ki$iladn ayaqla eroziyasrna gdra pozulmu$dur)- Gttvd6l6r 4-cii, 11'ci, 15 ci, 16 cr ve
rtntn arasmda quyrrq, yaxud kiti cinsi alamati gijstarilmi$dir. Tarixi 20-ci rcsrnler istisna olmaqla ortadan $quli xadarla kasilmigdn Tarixi
e.a. 3-cii minilliya aid edilir. e.a. 3 cu minilliyin ilk osrl6rin6 aid edilir.
4 cii rasm ayaq iista, profilda. korpusu saga teraf ke9i tasviridir. 12-ci rasmda, gijriiniir, qulan tasvir edilmiidir. Onun fiquru ayaq
Fiqut real qurulutludur. Oijvdasi hacmlidir, ortada bir qa&r iiste, profilda, korpusu sola tar6f, real qurulusludur, b€dan qurulusu
daralm\du. Boynu yogundur bir nz qaldr m$dr, kiilburunlu iri b39r miitanasibdt. Gitv&si daralmD qarDldr. Boynu azca qaldnlmDdr,
var. iii, dik buynuzlaflnrn uclan arxaya ydmlmildir. Ombasr bucaq kitburunlu bair nisbtan iridir. Qulaqlan btjyiikdiir. Dij$ii r€van su-
rardo qabaEa glxmrqdr. Bel x6tti bir qad6r batlqdr. Omba$ dayirmidir
altmdadr. Uzun ayaqlan gitv&sina perpendikulyardr. Tarixi e.a. 2-ci
Uzun quyruEu a$agrya eyilm4dir. Dal ayaqlarmrn daban glxmt an
ninilliyin son asrlarina aid edih.
gijstarilmaNi$ir. E.a. 3-cii minilliynr ilk esrledne aiddi.

101
 l9-cu rasn irLnrn xarti ve t€hrif olunn t r6sviridir. Profikl: hakli
edil iidir..rt va alh saia brxrrlrr. Ad.rm bir 31i il3 cilovu lurnu;dur. o
biri alin&. giidinnr. qrnnrnc vardr. Ayaqlafl annq.rrnrndan bir!z xt.r-
lrya srllannntdr. Ann gitvtusi aflqdrt baqt bt kieik xa a gijstaril
mi$dir, bumu atadrya yrtnalmirdir, qulaqlar qabrEt taklsnmi$ir. Son
orta asrlardo kefinin tasviri (s-cj rasm) iisrtinda haki oluDmusdur va
on! gdr€ da lasvlr xeyli zadalanmirdir.
3 cii rcsm& rnht nayan fiqur, yr d.t itara hakk edilmiqdir.
DA$ N:l 17
Bdyiikda! daEtlrn Sarq otoyinin canub qunaracaErnm ylrxtnlrErndr.
116 N-li dr$an 2025 n1 canub-Fqdc yerdan lrxan iri qaya
p.lr9as1dr. Daim Sin l va canub tar.flarinin sarhlari dayinnizirvali
ntbucrqlnr (dziilda 5 m. hiindnrliiyii 1,5 n) xanrlxdrr. Da9rn Simal
rarafi azcr qcrba mxili hamar s.thdir- Onun 93rq qrmErnda delik
ag,lnrtdrr. Ortasrnda (hundnrliiyil 80 sm. aSaEL hissosin& eni 65 sm)
qab,rrrq raE hakk (l-ci rcsm) edihni\dir. Onun yux.tn his$si nc
ter€ldan diirdbucrqh Frgiva ila hatiyalanmi$d;r va btiliinliikd. I l5 sm
htindtiriiiyijnda ponah xatrlddrr. Erkan ona asrlorc,riddir.
TaEdan solda bir keti (2-ci r3sm), srEda tjf keqi (3 cn,4 cii va s-ci
rasnlar) tasvir edilmi$ir- 2 ci ve 3-cii rasmlar raEla bir srndadr,
gdrtnnr b;r v.txrda hakk edilmiidjr. Keqilar ayaq nsra, profilda.
korpuslafl sola ;arq. raraf gajstarilnilsdir. Tasvir sxemalikdir va
tdb d yerina leriflrni:dir 'l lo(u3'rl3raJiddx.
4'cii va 5'ci r€sml.. da sxemalikdir. Yuxlnda haqqrnda dan$tlin
keEi t€svirlarindan sonraya aiddir.
Ehrimal ki, taE mascidda mehrab kimi ibadar iigiin istifado
olunrnutdur. Das qralrndr agrlm\ de,sik is6 qurbanhq heyvan'n
ballannassr iiqiin nazarda ruulmutdur.
102
DAI N: I25
1 6 N: li d r,sdrn q.rhl€. bijyrn tjsta diirsnti$ nahsog qaya prrtasrdrr'
D.Unr tarq hissasi N:125. qc.b hissasi N:126 rdl.ndrilmtdtr. Da;m
s€thinda I I r.sn va qrralr qopmlm\ 2 delik hesrbr ldrr' 3-cii. rltn
8-ci va I cu r€sr)rlarda ayrq tisr€. profilde, korpNlrr sola tuva
rasvirlari hakk cdilltliidir. Onlxfln bellarinds hdrgiilr.i .rydrn
gdst€ritmi$ir.
l-ci ras ay.!q iisra. profildr. korpusu sala t3l3t biiyiik. qdlsvari
buynuzlu kegi rcsviridir.
2-ci r€snl Dlmalun riivlii heyvmm eox t€hrif olunnrurs xotri
tasviridir. On ham keqi. haln do dav€ hesab etD.k ol.r' Aynq ilst€.
profilda. koryusu salx rirol gitsrorilmis.lir. iri buyDtrzlrt. belinda
snysnnn var. Uzun quyruEr tifiiqi v€ziyyalda d .mutdur. Boynunun
rltrnda as r kiqik xatL l,rrdrr.
5 ci rcsm da nmrolun ndvlii heyvaDm sxemrtik. x.tti tasviridir.
Heyvxn ayaq nst3, profilds. korpusu sol.t larcf, asta gedi$da
sitsrarilni$jr. Boynu qox uzundur. hiindilr qaldrrlmrsdrr va ircli
ayilarak brirnr amala gatirmitdir. QuyruEu gijd.kdir, azca
qaldrflln sdrr v3 belina t€r3f qathDmttdtr. Qulaql gijstorilnami'sdir.
6-cr rasm d6 namalun ndvlii heyvanm ayaq nsra, profilda. korpusu
sola t€Ff, sxcmarik xatti t3sviridir. Uzun boynu qabrlr rzddtlmr$r,
ki9ik balr vard,r. Giituk quyruEu iiftiqi vaziyyatda dumuldur'
4-cn, 7 ci va tl-ci r.snl6r hansrsn heyvan r:sml6rinin
fraqmentl€ridir. Nazartun keEiril€n biitiin rasn ar son ortx ssrlards
Cobanlar iarafindan asu& vaxllardr g.kilnitdir.
10-cu rasm dijrdayaqlr nardivrnrn fiqurudur. Son ofta €srl€ra
aiddir-
 DA$ N:127
Yer&n Erxan iri qaya parqasrdr. Biiyiikdat daEnn Frq atayinin
qunaracaErnda, 125 va 126 Nrli datlardan az araLda yerla$ir. Datrn ii9
tarafinda heyvan rasmlari vardr. Da$ln $thinin maili hamar tarcfinda
ijt heyvan tasviri hakk edilmbdir. 2-ci va 3-cii rcsmlar diiynl
pozasmda bir biril€ qabaq-qabaEa dunnu! iki kegin;n r6sviridir.
Oolarn fiquralan real qurulu$ludur. ciivdalari aErrakilidir,
Ciyir arinin ijsttinda siiysin ari vardr. Har ikisinin qabaq hissalari
iridir. Boyunlafl qrsa va yoEundur. Kiqik batlan yaxsr
formalaidrdrn\dr, burunlarr asaErya reraf yitnalmi$ir. Birincisinin
q mcvari, ikincisinin qiivsvari buynuzlannn u€lan arxaya syilmisdir.
Onbalafl bucaq ahndadrr. Gijd6k quyruqlai b€116rim taraf mailidir.
Qannlafl yrEcarndr. TJixi e.a. 2 ci minilliyin ilk asrlarina aid edilir.
l-ci rcsnd€ ayaq iista. profil&, korpusu sala at tasvir edilrni$dir,
rerl qurulu$dadr. Boynu bir az qaldrdm\dr. ba gitslarilmamitdir.
Covdasi anqd,'. omba\ rzca dayirmidir. Srllanmrg. zun qulrugu
var. Dittunnn qabaErnda kirik Exmtr gi,starilmi$dir. Ayaqlarr
gitvdasina perpendikulyardrr. Tarixi e.a. l-ci minilliyin ortalarna aid
edilir.
DAS N: 140
Biiyiikdaq daEmm larq 6t6yinin larq qurtaracaEmda, 125 N:-li
datdan 7G80 rn canub qarb n3h3ng qaya p,rgrsrdr.
Onun $arq tarafi Saquli hamar sathdir. Orada tityijk
miqdarda
rasmlar hokk olunmu$dur. laldn eroziya goxunu xarab etlnigdir. Yalnr
13 rasm hesaba alrnmDdri 9 ke9;, bir adam iasvirlari ve 3 fraqment.
Kegilar ayaq iista, profilda. korpuslafl saEa(3-cii.4 cn,7 ci,8 ci va
l0 cu rasmlor) va sola tar3f (l-ci, 2-ci. l2-ci va l3-€n €sniar) Iasvir
edilmigir.
I ci, 2 ci, 3 cti, 4-cii va 8-ci rcsniar iridir. 2 ci rcsmda keEinin
uzunluEu 168 srn, giyinlarin& hundiidnyi 105 sm. 3'cn rcsmda
mnvafiq olaraq 180 sm va i l0 sm, 8-ci rasm& 200 sm va 128 sm-dir.
l- ci va 4-cij rasml.r bir qadar kiqikdir.
Bu keEilarin fiqurlrn re. qurulutludur. Be1& gijv&lari Eox
daraldim{dr va ona gijr€ da sanki iki iiqbucaqlrlardan lagkil olunmug-
dur. Govdalarinin qabaq hisFlari daha iridir. qiyinlarlnin iisttinda
kicik stiysijnlar g6rnniir. Uzun boyunlan qabala uzad mDdr. Kiqik
batlafl var. yax;r formala$rnlmrtdrr. Kiir burunlar alaglya ydmldil-
mildir. Qovsvari buynuzlan irxaya ayilmiqdir. Dttllari Eox irliya elx'
mr$r. Ombalarr dayinnidir. Gtjdakdir. quyruqlannrn uclarr bellodne
taraf oyilmitdir- Dal ayqlarlnm daban Erxrntrlan (l ci r€sm istisna
olnaqla) gdstarilmiqdir. Govdalari ortada Fquli xatlarla kasilmi$dir.
Bu r€srn e.a. 6-cr rninilliyin son asrlarina, I ci va 4-cii r6sml6r iso e3.
4-3-cii minillliklarin hiidudlarrna aiddir.
Qalan keqi rasvirlari (7 ci, tGcu, 12-ci va 13-€n rasmlar) Eox
sonrals hakk edilnisdir va bir sra hallarda 3vvalkilarin ijzarinda
durudar. Onlar orla 6srlarda gobanlar la€findan sxematik brzda yerina
yetirilmbdir.
9-cu rasm ayaqlar sen! aqrimr$, eltari yuxar qaldrrlm{ k\ilarin
ayaq iista, aniasda xatti tasviidir. Eramlztn baSlangtcna aiddir.
5 ci, 6 cr va 11 ci r6sml6r anla$dmayan fiqurlar, ola bilsin heyvan
rasrnlarinin fraqmentlaridir.
Da$m qarb l6r6fi diiz va hamar$thlidir. Burada bir stilda y€rina
yeririlmiS goxlu rcsmlar hakk olunmu$ur, hesaba 12 rasm ahnmr$drr.
ll
onlar sada v6 sxematik. 9-cu va ci rasmlar isa x6iti keqi
Iasvirloridir. Onlann bamN profilda, ditrdii (t ci, 6 cr, 8 ci v6 l0 cu
rasdn€r) korpuslan saEa tarafva sakkizi (2 ci, 3 cii, 4 cij, 5 ci, 7-ci, 9-
cu, 1l-ci va l2-ci rasmlar) korpuslafl sola teraf gostarilmi$dir.
Buynuzlan qrlmcvari, buynuzlannn uclafl arxaya yijnaldilmitdir.
Cijdak (2-ci r3sm istisna olmaqla) quyruqlarnm uclafl bellarina taraf
ayilmitdir, qalar arnda(7 ci resm islisna olmaqla) aqaEr sallanmqtdr.
Bu rasmlar orta asrlara aiddir.
I03
 DA$ N: 145
Bityiikda! daErnn sarq etayinin qurraracaEnda nahans qrya
pargasrdr. Dagtn $aquli, h.rm $thli Earq tarafi formasma gitra
dijrdbuc.qln xahrladr. Burada keqinin iri tasviri (uzuntuEu 250,
hiindtirlnyii 160 s'n) vardr.
Heyvanm fiquru real qurulr$ludur. Beldo sijv&si daraldnmrgr.
Qabaq hissasi nisb6i6n hacmlidir. Nazik boynu irali uzad m$dr.
Qijvsvaridir. buynuzlan ortada ya mdairavidir, uclafl aFErya
ayilnri$ir. Do$ii 9ox ir3li grxmr$r. Ombasr dayirmidir. cit&k,
qarrnaqvari quyrulu var. Dal ayaqlarmn dnbrD gxrnhlan gbrnnnr.
Qabaq va dal ayaqlar qttvsl.rla birlaidirilmiidir. ciivdasi ortada
Fquli xatla. burnu ilftqi xatla bsilmitdir. Bel xattinin iisliinda Cox
sonralar bir bel xatti da Eakilmitdir ki, o da heyvamn fiqurunu xeyli
&yi$dirir. Tarixi e.6. 6-cr ninilliyi son asrlarina aiddir.
DA$ N: 151
Biryiikda$ daErmn Frq stayinin canub quriaracalmda, 16 N: li
dadan 400 n
qarbda yerlagirilmisdir. Q6rb hissasintn $aquli hamar
rarefinda bir mdral va ii9 ke9i tosviri vardu.
l-ci r3sm ayaq iista. prolil&, buynuzlan anfasda maral t6sviridir.
Budaqh bityiik buynuzlan Saquli vaziyyatda, Elxlnt ri iqariya taraf
verilnitdir- Uzun boynu qabala uzaddmrldr, kiitburur u basl var, AE-
zlnln kasiyi gostarilmisdir. Onbasr azca dayirmidir. Git&k quyruEu
qaldr m$, u€u belina t.rcf 3yilmildir. Qamr yrEcamdr. Giivdasi ona-
da laquli xatla kasilmiqdir Rasrn e.a. I ci miniliyin ilk asrlarim aiddir.
2'ci rcsm ayaq 0sta, profilda, korpusu saEa tarof keqiniD iri
(uzunluEu 75 n, hiindiirlnyii 55 sm) tasviridir. Fiqur real quruluqludur.
Ciivdasi ortada 9ox yrEcamdr. onun qabaq tarcfi daha iridir qiyinle-
rinin tisliinda yeka stiysnn vardrr. Qitvsvni, yoEun boynu bir az qaldr
fllmr$drr, ataEr ayilmi! kntburunlu kiqik bll$r vardr. Qdvsvri
104
buynuzh., hiirdiirc qrldrrlmr$. uclan belina taraf ayilnrisdir. Otnb.rsr
dayim dn. Uzun quyrugu aEag' sall,tn Sdr, buna , Qobusrinor
kornrlel.indakecirr.ririndanadrrhall darasr grlinir. t nrumily.rl.,.
konfiqurasiyasrna giira (xiisusila, omb$L q yruEu. boynu va baA) b
heyvanlar atl xanrladlr. Gitvdasi ortada Saquli x6da kasilmi$dir. Tarixi
e.a. 3-cij minilliyin erkan asrlarina aid €dilir.
3-cii rasm ayaq iista. profil&, korpLrsu saEa toraf keEinin tahril'
olunmug rasviridir Giirijniir, qabaqkr tasvirin bqlididir va orta asrlara
aiddir.
DA$ N: t55
Bityiikdrt duE,run Frq atayinin yaxnhErnda, yamacda, larrn
kirab€li 16 N: li da$rn qarbinda. ondan 400-420 n1 arahda, nar
kolluqiarmrn arasrnda bitytik qaya pargasrdr. Da$rn taquli qarb tarafi
hamar sathlidir. Burada 38 rasn qeyda rlnmDdr: dava karvanmrn.
atlmm va namalum nbvlii heyvanlafln tasvirleri.
Davs karvafl nE cargada, bir-birinin ardmcrdr. Birinci cargada
(dasrn b;rinci yansnda, omrn kanarrna yaxnt piyada sarvan (10-cu
resm) bir birina baElanmr$ dav.lari aparr (11-ci va l2-ci rasmlar).
ikinci carsode iki piyada 7 dav€n; apanr: birincisi bir-birinin
yed6yind6 3 davsni (ls-ci, 17 ci va l8 ci rasmlar), ikincisi (19-cu
rcsm) bir ali ila bir-bnir n yedayinda d6v6l6rin (22 ci, 24-cij. 25,ci va
27-ci r6smlar), cilovundan rumut, o biri ali ila agacr yuxarr
qald,rm4dr- 25 c; r3smda dav€nin alnnda balasrnrn rasviri hakk
edilmbdir (26-d rcsm).
KarvaDda davalarin hamrsr profilda, korpushrr sola taref
gitsiarilmitdir. Inkin bsviriar kobud va xettidir. Karvandfflar ryaq
iista, profilda rasniari d€ kobud vaxattidir. Burasml€r l3-15-ci osrl€ra
aiddir.
13 cii. 29 cu v. 30 cu r€smlar profilda. korp sian sag.t (ll cij va
29 cu rasnlor) vo sola l6r.f (30-cu rasm) davalarin tasvirlari fox
sxemalikdir. 23 cii l3sm 24 €n rasndaki dava rasvirinin iistiind€ hakk
edilnitdir. Bu, deyasan, keginin sxematik tasviridir.
I ci,2-ci. 3-cii,4-cu, 5 ci.6-cr,7-ci. 8'ci. 9 cu, 16 cr,20-ci. 2l ci
va 28-ci rasnlar namalurn niivlli heyvamn sxematik xatti tasviridir.
Gitriinnr, l8'19-cu €srlerd€ gobanlar tarafindan hakk edilmigdir.
DA$ N: 159
Bityijkdat daErmn Frq 6t6yinin canub qurraracaEmda hityiik qaya
parqasrdr. Dl]$rn Simal-qorb rarcfi, dernak otnr ki, laquli va dtizdi.ir.
eox yerlarda eroziya naticasinda xarab olmu$ur. Bu.ada 14 rasm
qeyda allnmrsdr. 7 k€gi, 4 qryrq, iikiiz rasvirlari. tamqa va anlas maz
fiqur.
Kegilar ayaq nst., profilda, korpuslafl sola (1 ci, 6 cr. lO-cu va 14
-cu rasmlat va saEa taraf (11 ci, 12 ci va 13-cii rasmlar) verilmtdir.
Onlarm hamr kobud. sxemarik va xattidir. Orn asrlara aiddir, yalnz
lO-cu va l4'cii rcsniarin tarixini e.a. 5-ci minilliF aid etmak olar.
5-ci rcsm dkiiziin ayaq iisla, profil&, korpusu saEa lar6f, iri
(uzunluEu 170 sm, hiindijrliiyii 80 sm) tosviridir. Fiqurun konturu
punktirxaila h3kk edilrni9dir - bu Qobustar kompleksinda nadir haldr.
Heyvamn gitv&si iri, aErrFkilid;r. siiysijnii goriinnr, qiiwaili,
yoEun boynu var. Buynuzlar iki Saquli xada gitstarilnisdir. Dii$n bir
qedar irliya qxm$drr. Qrbaq hissada b€linin xatti azca bairqdr.
Ombasr &yirmidn. QuyruEu uzundur. ombasrndan bir qatur arahdr
va alaEr sallanmqdr. Qiivvarli, gitdok ayaqlan var. QuyruEu va
ayaqlafl bir qadar ayri verilmiidir. Tarixi e.". 6 ct minilliya aid edilir.
9-cu r.sm itkiiziin gdv&sinin qabaq tarcfinda tanqa r6sviridir.
DaiFcikdan va ondm ayrlan iig qNa xatdan ibaratdir. R6sm orta
Qayrqlann rasvirlari (2-ci. 3 cn. 4 cii v6 7-ci rasmlar) damrn
sarhinin eroziyasr naticasinda xarab olmuqdur. Ham6mdan yaxEr 7-ci
rasn qai ;drr. Onlann iipnniin (2,ci.4-cii va 7 ci rasmlar) korpuslan
birininki isa sola l6r6f yitneldilnitdir. Qryrqlartn haI,Ilstnxr
saEa rarof,
burun his$larindo Giina9 tasvir edilnitdir. E.6. 4-cii minilliya aiddir.
8-ci rasm ijktiziin gijvdasi iizarinda namalum niivlii lEyvatun
fiqurudtr, ola bilar, hanssa bir heyvan tasvirinin fraqmentidir.
DAS N: 193
Bi,ynkda! daEmm Sarq atayinin yamrcrnda iri qaya parqasrdrr.
Da$rn conub-qarq tarcfinin yuxai his$sinda Soxlu heyvan va adam
.asn ari vardr. Lakin onlarm hzilsri bir-birila kasi$ir. b.zilari isa
eroziya mticasinda xarab olmusdur. 2l ci rcsm qeydiyyata almmridrr:
5 adam. 6 ke9i, 2 okiiz. 3 al (?) va 5 namslum nijvlii heyvan rasvirlsri
Adamlar ayrq tjsl3. anfasda sitsterilnisdir Rasmlar kobud, bazan
tahriflorla yerina yetirilmildir.5-ci r€smdo adam uzun geyimda
verilmi$dir. Baqr yunnudur, ayaqlan bir-birin. yaxrnla$dlrtlmqd1r. 6-cr
rasmda bir ali ila ?-ci rcsm&ki adamtn ptl(nnnm atayindan tutlnu$
gocuq gostarilmi$dir. 7-ci rosmdaki adamtn bir oli yana uzad mudrr, o
birisi dirsakdan biiknlii vaziyyatda yuxan qaldrimt$rr. H€r iki alinin
barrnaqlan yumruq halrnda stx mr$dtr. SaE alinin xatti 9 cu Gsmda
ijkijziin buynuzunu kosir. E.6. 1-ci ninilliyin ilk asrlarina aiddir.
18 ci r€srn iribe&nli, amlannng, qrsaayaql. Fnc"l€ri kanara yi,-
n€lrni$ adamm kobrd va sxemarik tasviridir. id ba$ vat boynu gdsta
rilm€mitdir. Atrqovuclu sol oli yma uzadrlmrFtr. bu 6linin ti9 barma-
Er v,tr. SaE ali yuran q:rldrr mL! va dir$kda
qatlanm{dr, sanki 19 cu
rsmdaki keginin quyruEunu rutur. Adamn ddiiindan gapakl xatl ke!i-
rilmiSdir. Beli qu\rqlldtr, kamarin x.ttindan sola bir kilik xart
'saquli
Cakilmitdir oli bilsin. hansrsa silahdrr. Tarixi e.a. 3-cn nlinilliya xid
edilir.
12ci rasm nerasim raqsi yerina yetirar adamm rasviridir. Daha
q6d;n rasmin laqlididir. Kiii cinsi alam.ti siislarilni$dir. Tarixie-e 3
cii minilliya riddir.
105
 Kegilarin tasvirteri ayaq iista. profil&. ci v6 l9-cu resmlarda
15
qaer;da, korpuslafl saEa (ls ci, 2l-ci rasmlet ve sola
19 cu, 20-ci va
tar€f (3 cii v6 4 cii rasml.r) verilmiqdir. Onlarn hamNr sada, b3zi
yerlari tahrif (4-cij, 20-ci rasnlar), i5 ci resrn& isa xatti tasvirlardir.
15-ci rasmin dinamikliyi heyvsnn gitv&sinin uzunsovluEunu nazara
9arpdff. Tarixi e.a. I minilliyin ortalaflna aid edilir.
9-cu va 1l-ci rasmlar profilda, korpuslm sola taraf ijknz lasvirlari
dir. ham da or arm birincisi. bu dailn $thindaki rasmlarin an qadimi
dir. Oknziin iri (uzunluEu ?2 sm, hiindiirliiyti 40 sm). fiquru sathin
onasnda, real qurulusludur. Gitvdasi irihacmli v6 aErgskilidn, Eiyin
larinin iistiinda siiysiinii gitster;lmigdir YoEun, qiivv3tli boynu, genig
almlr ba var. iri buynuzlafl iraliya grxalrlm$, uclafl qitvsvari ayilarak
yuxafl qaldr rmgdr. Kigik xadarla ifa& olun.Iru| $aquli qulaqlan
gdrijniir. Ombas bucaq altndadr. QuyruEu maili durmu$dur. Tarixi
e.a. 6-5-ci miniltiklara aid edih.
l
ci r6sn& tikijz irali uzad m$ qabaq ayaqlan vo i.ifiiqi durmu!
l salhlorinin eroziyasr n.ticasinda xarab ollnu$ur. 20 rasvir qeydiyyata
quyrulu ila siiFdi qaErsda gdstarilrni$ir. Onun gijv&si Lihacmlidir,
giyinlarinin tisttinda stjysiinti aydn gajriiniir- YoEun, qtiwatli boynu va
id ba$r va.. Buynuzlan nisb6t6n qrsadr. lakin ortada oyriliyi aydm
ifada edilmi$di! qabaq ayaqlafl va batr bninci ijkijziin ombasr va
quyruEunu, l0-cu Fsmda heyvan tasvirinin isa giivdasinin yuxafl
hissasini kasir ki, bu da nazardan kegirilan tasvirin sonradan hakk
ediidiyini gijstarir. okiiziin boynunda ucu asaEr sallanmls xatt vardr,
gitriiniir, ba$rnda giursrdr. Bu, tikijziin alrlilaidirildiyini gitsrarir. Rasm
e.a.III minilliyin ilk asrlarine aiddn.
8-ci, t0 cu ve 16 cr rasn ar namolum nbvln heyvan tasvirlaridir.
Ayaq iista, profilda. korpuslafl sola lo€f giistarilmisdir. Gitv&leri
uzunsovdur. onada qox dart mr$drr, 16'cr rasm& giivda monolitdir, iri
batr yoEun boynu iiza.ind6 durur Qalan ikisinin boyunlan uzundur va
kigik ba$larr var. qiyinlarinin iistiinda donqarlan g6riiniir. Ortada 3yri.
uclan qabaEa hlndnr buynuzlal nazara 9arpr. Ombasr dayimidir.
Uzun quyruqlan aia6 sallanmDdr. Ayaqlafl nisblan hijndijrdnr:
106
qabaq ayaqlafln diz qrxnrrllai gostarilmiidir. Bbyiik ijkiiziin fonunda
hakkedilmi$ir. l6-crrasmdaiki saqulixatlaqulaqlafl verilmi$ir,kisi
Gortiniillarina giira bu heyvanlar au xanrladu, lakin buynuzlanna
gitra anlat mr. Giiman etmak ol.r ki, 8'ci, 10-cu va 16- cr rcsniarda
qnu antilopu lasvir olunmugdur. Tarixi ea. 3 cij minilliyin ilk asrlsrina
aid edih.
l-ci, 2-ci. 13.ii, l4-cij va t7-ci rasmlar namalum ndvlii h€yvan
Fsmlarinin fraqrnentlaridir.
DA$ N: 201a
Bityiikda! daErnn Sarq .rayinin canub qurtaracaElnda yerdan gxan
byiik qaya palasrdr. Datrn canub tarcfi hamardr. Orada goxlu
niqdarda rasmlar h€kk edilmiidir, lakin onlann 3k$riyyati daim
almmDdr: 6 ke9i, at, maral. canavd, Sit adam. 3 it, 3 ath rasmlsri v€
ij9 anlat mayann fiqur.
Kegil6r ayaq iista (6 cr rasmdo qaE$da), profild€, koQuslan sola
tar3f tasvir edilmitdir. Onlann fiquralan real qurulu$ludur. Takca 1-c;
r6smkobud va sxematikdir, gi,vdasi uzun va nazikdir, quyruEu yoxdur.
Hsnrsrmn iri quyruqlar q dtnlmr$r, qdmcvari, l ci va 4 cii rasn-
l6rda qijvsvaridir, 5-ci rasmds isa ceyranrn buynuzlar kimidir.
13 cii rasmda keginin fiqur, gitriintjr. awalca orradan dartullnlldr
va Saquli xatla hsitmi$ir. Sonradan slava xada qamL geniglandiril-
mi$ir va buna gijra gitvdasinin tesviri hacmli gnmr$dtr.
Keeil€rin tasvirlari e.a. 2-ci minilliyin 3vvailarina, l-ci rcsnl ona
asrlara aiddir.
9 cu rcsm axn tahrif olunnut tasviridir v€ gitrijniir, ona ssrlarda
qobanm itidir.
8-cir3smatlrmn sxematik lasviridir. At ayaq ijsta. prcfilda,korpusu
sola larafsijstarilmiidir. Giivtusi uzun va nazikdirl nazik boynu yuxarr
q:rldrrlmr$dr va qulaqlrn qabaEa FklanDri:s(lir- O r.s.l..da Eoban
rarafindan hakk edilni[dir.
l2-ci va l3-cil rasnlar $irin (12-ci rasnt kegiyo hiicrnnr sohnasinin
kompozisiylsrdr. $irin fiquru real qurulutludur. V€h$inin el.rsrik
gdvdasi qurbamna doEru yonaldilni$dir. qrbaq ayaqlarr qabala
uzad ml|drr. Gijvdasinin qrbaq hissasi nisbtan hacmlidir. Boynr
yoEun vaqtjwetlidir. azca qaldrrlm4dr. iribx!\r va dayirmi burnu vari
aEztnrn kasiyi va dik dryanmu qulaqlan gi,starilnigir. Ombasr
dayirmidir, quyruEu uzundur. Pancalarinin harnrsrnrn caynaqlarr
gitslarilmildir. Kompozisiya e.a. 2 ci n]inilliya aiddir.
6-cr va 7 ci r3smla..ul,mn (7-ci rasn, kegini (6 cr tastn) ovlumsr
sohn6sinir tasviridir. Atlr canrnr qunarmalr grhtln ke9iya gatmrgr,
s,E ali ila batrnn nstnnda rurduE nizani ona tuilamqdr. Nizenin
heyvana deyacayi yer oxla gitsradimiidir. gijrtiniir, ovsun $ciyyalidir.
Niza iridir. JrxaqunaracrEr ynkl€ aErlaqdr lllgdr. Ar siircrli qxgrga,
agrq aElzh giistarilmi$ir. Arltntn fiquru iridir, ayaqlafl ann qafln
xattindan a$aErya sallanm4drr. AtL sol ali ila cilovdan yapqrmgdrr.
B.a. 2-1 ci minilliklarin hiiduduna aiddir. Digar kompozisiya ik ca
navarn (17-ci va l8 ci rasr ar) marair (16 cr rasm) qovmasr salua-
sinin rasviridir. Biiliin heyvanlann fiqurlll profilda v. korpuslafl sola
ta€f, real quruiurjludur. MaraLn gbvdssi dart mllidr. uzun qaeridan
aEzt aErqdr. Buynuzim hnndiir va budaqhdf Ayaqlao qurtaracaqda
h.tgrhdlr. Canavarlarm biri m.rrahn alxasinda, digari biiyriinda
gbstsrilmi$dir- Rasm e.6. I ci minilliyin ortalanna aiddir.
19 cu r€sm adrnrn profil&. korpusu salr reref, r.h.if olunnruls
resviridir. Ailmn fiquru va atrn gdvdasinin qabaq his$si datm sathinin
eroziyasr nalicasin& xarrb olmu$ur Sonralnr onun iizarinda adannn
anfasda xarri lasviri hakk edilmitdir. Ayaqlafl arall qoyulnusdur. Ba$r
o asrnda noqtssi olan daira Fklindadir. Adam ollarin& iri dayirmi
aSya, ehtinlal ki. naEar,r rulmuldur. Ehtinal ki, b adam ovsunlu.
yaxud lamandtr. Rasm eranmzm ovvallarina aiddir.
2-ci rasn iki xlern, y.rxrd svnstikanrn va onlarrr allmda fakilnril
qNa xatli,I€hrif olunmut t.sviridir. 1o,cu va ll-ci rcsrnlar iS3 heyvm
rcsml€rinin fmqmeDtlaridir.
DA$ N: 217
Bdynkdat daElnln qarq atayinin yaxnhBlnd.rkr yamacda yerdaD
grxmrS DahaDg qaya parEasrdLr. Canubu maili v€ziyyardodir-
Daillr canub larafi hamardr, bazi yerlar& eroziya rctic€sinda
dr!!lm,td,r. Orada 3-cii rasmda keeinin tasviri zadalanmis va
yuxaidm xFE'yr dolru Jz rneylli tlrnn hakk edilmbdir. Datln $a.q
his$sinda 2 de$ik aerln]ltdr. onlardan birinin qraEr qopmutdllr.
2-ci rasnda ke9inin ryaq nsb, profilda. korpusu sola taraf tasviri
real qurululludur. Govdasi uzunsovdur, qamr onada yrEcamdr. ona
gijrc heyvanxn fiquru aflq gitrijniir. lakin onbasr d.yinnidn. Boynu
nazik va uzundur. Kiqik bair ircliya yonaldilmigdir. Qitvsvari buynuz-
lannm clan arxaya t3rcf ayilmi$ir. Gittuk quyruEunun ucu b€lin3
r6r6f qad$mr$r. Ayaqlan nisbtan uzundur va qurlaracaqlarda haga
lanm{dr. Keqinin buynuzun, dimdiyi aE mD qu$. ola bilar. ov ijtiin
isrifada edilnis tahin qonmuqdur (l ci rasm). Qu$un batmda ti! ialak
var. Batma yaxm boynu qurgaqla bozadilrnbdir. Qatutdlanmn uclafl
azca qaldr mr$drr, quyrulu isa ata$ ayilmisdir. Bu kompozisiya €.o.
3-2-ci minilliklarin hiidudulafl na aiddir.
3 cii rasm& keti tosviri qabaqk rcsmin taqlididir.
DA$ N: 239
Biiyiikdat daErmnn Frq atayinir canub qurtaracaglnda, larrn
dilintu kiiab6s; olan 16 N: li datrr limal-qarbinda. ondan 70-80 mer
irnlda nabng qaya parqasrdrr.
Datrn taquli, hamar qerb tarafindo goxlu heyvan r3snJari hakk
olunmugdur. lakin datrn sathinin eroziyasr ucbanndan onlarm bzilari
xarab olmuqdur. C6ni 3 rcsm qeydiyyata gittiirnlmnidijr.
l0?
 I -ci va 3 cij rcsmlar tirin ( I ci r€snl. uzu nluEu I i 0snr. hiindiiil iiyij
60 sm) va piriik fasilasina nFnsub bir vahti heyvinn (3 cn rcs r.
uzunluEu 165 sm, hiindudnyii 80 sm) diiyiit sahnasin;n r€sviriMan
ib$aldi- Onlnrdltrn sijflijlmasi iisulu ila yerina yelirilrniqdir. ooa gtjra
heyvanlafln konrur xaderi tamamila hanurdrr. lnkin dalm $thinin
qaftr-bozunrul va qrmrzrnrrrl fonunda y
tr sezilir. tteyvanlar qartr
qr4rya dumu! veziyyatda gitstarilmi$dir: korpusu snEa t3raftir va so-
la tar3f dig6r vah$i. Onhnn govdasinin qabaq hissatari 9ox gitrkenrli
dr: boyunlJr iri vr dryiflnidrr. girin qLrlqhn :J\ljrn0llmr:dll. ikincr
heyv.mmqulaqlafl yekodir. Bu h€yvan'n batr boynundnn qiivsvarixar
la ayfllmr$drr. brmu dimdik kimi hali uzanmrsdtr Har iki heyvann
giyinlerinin iizarinda dooqarlafl gitsrarilnisdir. cdvdolarir n dd hissa-
larindaqafldffi yrgcamdrl Omb.rlcfl dayinnidir. Uzun quyruqlm vd.
Sirin q yruEunun ucund! tiik toprsr gornnur. Dal ayrqlan altlaflna
yrErl'nrtdr, smki har iki vahri bir-birinin Ustiina rullannaEa hazrdr.
Qnbaq ayaql.]Ilnln gnclii pancal€ri va harasinda 5 caynaq gitsr€ril
rnigdir. Har iki rasm d$rn siinailmasi iisulu ile rasvir edildiyina gord
onl,rnn larixlarini miiayyanlagimrak 96rindir.
2-ci rasm iyaq iisl6. profilda, korpusu saEa laral rexl quruluida
keei t€sviidir. Dal hiss€sin& gijvdasi nisbtan hacrnlidir. Boynu azca
qaldrnlmrq, b!tr yaxtr formalagrnlrnr$drr. Qrsa. qarnaq$3k;lli
quyruEun n. ucu belina rer3f ayilmi$i. Tarixi e.a. 2- l -ci minilliklarin
hiidudlanna aid ed'lir.
DA$ N: 258
Bijyiikdai d0ErDD $arq atsyi|in timal quflaracaErnda kiqik drtdr.
Da$rn canub laralinin sallri hamard'r. Omdr da$rn siirrtilnrasi nsulu ila
bir nega rasm vardr. Onlann bazilari Ealinlikla sezilir. A tr) n resviri
nisb.lon yaxir qalmrtdr. Ar (uzunluEu raxminan 30 srd. profilda,
korpusu saEa, ytingiil qigr$a gostarilmi;dar- Tgsvir real quruluthdur.
Bad€n quruhrju rntiramsibdir. Giivdasinin qrbaq hissasi nisbaian
t0s
hecnrli(lir. Uzur bo)nu bir az qildinlnnidrr va qdvsvari ayilmign.
kiqik balr v.rr. aaz'nrn kasiyi gitsrarilmi*lir. Qulaqlan qdbnEa
!iklann)i,,,lir. Ornbr,i,ldyifl ni. qL'yft'Eu u,,undur.
AlrD belinda ovgu otunrutdur. OnuD hariki ay!$ dtrn bi-r ynnrndan
rsrlnn$r. Ad$nn fiqLru xaxidir. Bir ali ila cilovu tutm$$dur.
dirsakdan biikiilii digar ali b.qrnr iistiina qaldrfllmridrr. Ciiriiniir. o bu
slinda ov quiu tutmutdur.
Rasmin yerina yelirilma qayda$ onun mrixini miiayFn etmaya
imknn ve nir. Hesab elmek olar ki, rasm naturudan gakilmildir.
DA$ N: 263
B6yilkda$ drEmn larq:rayinin Sinlal qun,rricaErnda nahang qrya
pargasrdrr. Da$n $quli timrl, qorb va camrb taFnarinin sarhlari
tmamil€ hamardrr. Onun canub-qarb qurtaracaF qay0Din bqqn bir
pargasrnn yaxrndrr va ona Sttra da aralnfinda dar kegid amel3 galnl i9dir.
Da$rn sathinin canub-qerb qudaracaEnda insan va h€yvan€smlari
hakk edilmi$ir. Onlar bazileri eroziya nalicasin& xoab olmutdur-
7-ci rasm qeyda alrnnn$rr ki, onlardan 5 i ov lahmlarinin
kornpozisiyalandr r-
6-cr rasm ilan (?). 7-circsm isa keginin buynuzmun fnqmen idir.
I-ci. 2-ci va 3-cii rasnrlar pmfild3. korposlan sola taraf qagan
keEilarin tasvirl.ridir. Onhnn fi quralAn real qrrulutludur, miitanasib va
ahangd.rrdn Ciivdalsri hac'nli va aErrgakilidir. Boyunl.fr azca qAldr
nlmr$lrr. ba$afl y.l\$r fomuhtd'nlmrsdr Btiyiik qitvsvari buynuzl.n
dik qAldrfllm4 va uclafl.rxnya ayilmi$dir. Qulaql.rn kiEik Fquli
xadarls ifada olurunu,sdur. Ombal.rn dayirmidir Gitdak quyruqlan
iifiiqi durmutdur. Kegilarin ardrnc,r piyada oxfulnr qagrrlar (4-cij va 5-
ci rosmlar). 4-cti rcsnl qMrn ovtLrnun xa(i tesviridir. Onun fiquru
yaflnunfas vaziyyai& giislarilmiqdir. kdani qrnarlidir, iri, dayirmi
dit$ii verilm4dir: allariyirllara uzndrlmrtdr, sol alintu tityiik ox vi)rdt[.
saE ali bir qadar qlsldr, gdruniir, heyv na ox irtnraq iieiin yayr d nrr.
 5 ci rasmda ovqun n yarmanfasda, ijzii heyv la larafxarti t.sviri- 0qiiniin boynu uzun,6yri vaqaldnlmDdr. Qulaqlan kiqikxatlarla dik
dir. O da oxunu heyvana iuslam$df. Tnrixi e.€. 4 3 cii minilliklarin gbsrarilmi$ir. iki dawnin quyruEu (9-cu va ll-ci rasmlar) iifijqi
htidudlarma aid edilir. vaziyyatdadir- l}cu v6 l1 ci rasmlarda isa bir qadar uzundur, mailidir,
uclan agaErya tarafdn.
DAg N: 307 9 cu va 10 cu rasmlarda davalar boyunlafl bir-birina ili$dirarck
diiynEijrlar.
Bityijkdat daEmn Frq atayinin canub qurraracaEmda bttyijk qaya 3 cii va 4-cij Fsmlar davanin belinda profild6, kor?usu sola
pargrsrdrr. Bityrn iista yer&n gumqdr. Sathi bir q3&r qarbe ,nailidir. otunrut Earvadafln tasvirloridir Onun fiquru 9ox sothidir. Bir ali il6
Dagda dat va netal alatlarla goxlu rasmiar hakk edilnigdir. Dayn cilovu tuhrLqdur, dirs€kdan qatlanm{ digar ali yuxan qaldrnlmrlsdr.
sathinin eroziynsr naricasin& onlann qoxu xmab olmuldur, takca Batr gijstarilmayib. Ayaqlarmm x€tti &vanin hijrgiiclarinin xatti ila
fraqmenllari qalmDdr. Yalnr t heyvan va 2 namalurn nijvlij helaan birl69mi9dir. Efvadain tasviriDin sol tarafinda. arxada anla$rlmayan
r3smi qeyda almm4dr. Dagn saihinda 20 xuda oyuq (diametri 10-20 fiqur vdrdr. Har iki tasvir kobud va xatli yerina yertrilmi$dir.
sln) va bu oyuqlan b a$diran 15 dar qnm vardr. Heyvan rasmlari 7-ci r3sm keginin ayaq iisre, profil&. korpusu saAa taraf basil
aras,nda ayaq nsta. profilda. korpuslari saga (9 cu. tO-cu va lt-ci) va tasvi-ridir. Boynu va bagr gitsrarilmamiidt. Lakin boyiik, qijvsviui
sola taraf (12-ci rasln) 4 dava tasviri vardr. Onlar d€mak olar ki. brynuzlan aydn gii nnr. Giivdosi uzunsovdur, ombasr bucaq
sxemarik, xalri gijstarilrnigir. Daval3rin iigriniin belinde tityiik bir alhndadr. G{tdak quyruEu bir azca qaldmlnns va ucu belina ra€f
hnrgiic. ll-ci rasndaki davanin belinda ise iki hiirgijc gi,starilmigdir. 6yilrni$ir.

109
KiQIKDA_$
DAGI
 Kiqikdat dalr Qobustan damiryol stansiynsrndan canub-qarbtu va
taxminaan 3 km ar:rldr Bityiikdai daErndan cenubda yerlalir.
$inuklincan ba taxmimn 4 knl uzmlllt kieik yuksaklikdan ibarcrdir.
Onun gin1 l qurtaracaEr kitik sahado iiziiniin ilkin 15 hekrar hamar-
nreydiolr stol drE formasrnr saxl.nn$rr. Asanhqla eroziyaya rEruyrn
gilli siixrrlardan ibarardir. Onun zirvasi 10-15 m qalnhEmda AbEeron
najllij bark. xrda bahqq[lalrndan jbaral ahane qrr ila itftnhLjidiir.
DaEn Xazd darizina baxan tarq rar3finda Boyiikdat daErnda oldulu
kimi. kijlli niqd.rrda.caib formah iri vc kiEik qaya parEalan v6 6hang
da$r qalaqlafl sapalaDmitdir. Dat qahqh.r n arnala g€tirdiyi qayarhr
srgrnacaqlar Kiqikdai drErnda nisb€t€n azdrr. Tez tez sathlari iiby6 il6
drtiilnii! datl.tra da rast galinir- Bazi hallarda onla.rn alrrndr is3 hakk
oltrnrnuq tesvirlor giin€t tiiasr ahrndx n6zaF qarprr.
Ki9ikda! dagrnrn hndudlan daxilinda qaya r€svirlari Eox deyil,
lakin bu ii hala baqa grtdrr ma gdrr. Burrd,r 2 ci Dnnya mtiharihsi
illdrinda iikinli iittin dat erxar drqda qodnn abidalaF biiyiik zar6r
d6ymitdir.
T.svirlar asas cLibarila iki yerda caml.imilsdn: dagrn Frq yanacr
n,n c.nub qurtaracag,ndr. qanaxqrrin daErnrn ar.yinin yaxrn]l!tndi va
ela bu yarnmrn rnnal qurraftcrErnda maldarlarn qrtlxq rayonunda.
Burada alkarlanmt rasn i datlann v3 ba:jqa abi&larin sayr 62 ya
trnr. Burada biiliin rosmlar eox hallarda Bityiikd,ri dadndah rasmlari
rakarlayr. Kiqikdas drErmn FLq yamacmm canrb qurrdracaErnlr
hiidudlafl dixilinda yerli ahali iqa.isind. "Qaratir' adlanan pir vffdr.
Ontrn atraflannda uzaq keemiida rniivcud olmut kolluqtaln qalrqjarr
olan 300 illik ardrclar qrlmrsdll-
DA$ Nr 5
Kigjkdat daEmn Frq aiayinin canub qufaracaEnda. qanaxqrL,rn
daE'n'n yaxnllE'nda nahang qaya parqasrdr. Daln canub tarafi
uzunluEu 20 m, hiindijrlijyii 3 n olan Saquli hamar$ll idir. Orrdx
qoxlu miqdarda r3smlar h3kk €dilmi$di., lakin onlarm aks€riyyati
eroziya neticasinda xarab olmridur. Onlardm 5 kef; rasmi qeyd6
I ci. 3 cij va 5-ci rasn ar KiEikdat daEr rayonunda an bdyiikt€ridir
(uzunluqlafl taxrninan 120 sm, hiindnrliiklari 75 sm). Onlafln han1sr
ayaq iist., profildo. koryuslal sola raraf gdstarilrnilsdir. Fiqurlar rcrl
q!,Lulutludur. Uzun boyunlafl qabrga ydmlmitdir. ki9ik burunlal
:\aErdrr, ba$an yaxt' fomulasdnl Sdr. Allzlannu, gdztarinin v.
qulaqlarnn kasiklari gosrarillrrigdir. BuyDuzlal orta olgiiliidiir. 3-cii
rcsmda qiivsv|i bnynuzlanD uclal arxayr qarlaDrnr$drr_ l-ci va 5-cj
Fsmlorda isa qrlncvari buynuzlan arxaya nallidn. qiyinlarinin
iistilnda kiqik siiysiinlar n.zora Caryr. Bel xatti bir q.dar banqdf.
Onbalafl dayirrnidir. Quyruqla nisbtan uzundur v. qannaq
fonnasrnda bellarina taraf ayilrni$ir. Qannlin yrlcamdrr. ona sitr€
gdvdalari damlnnt va uzadilrmi kimi nezar.9,]rpr. Uzun qab.rq vo dat
ayaqlnn qurtarlcaqlarda qitvslarla birl€$dirilmitdir. 5 ci rasnda
buduDun bir hissosi va dal ayaqlnn s:ulannrarmtdrr.
111
!F" ''
.:
', '|A
,:r't
 a'

'.,.:ii

i:i
-
rt''
... I
8e]{mtr I xdo. I
Xo,lN q3bnhr
(rr,l(x r Yus) I BHI,{P) qrreh
nrxHrxll edoJ
I
it: !:':!i-,
::'l'. .:-
).*
 <rHeflP) t<IrH€ts ltlJox
I
t:N Ssp'edelrlzel
O(-
 qH.r'r)r 'r.rljl.lr IJ wrft)x
z
Z:\ lPp delrtrTrl
t 'lHat'{)I ,"rxox
'cljrlt|'
t:N aPp'cdelllITrtr
a
S)
'rrr.,ll{ffi
.. "t ."/'J
"d {ir"t-
'',,;-,,.' " .$.,G1t.
:;r?t'.
 "atr

W
Yaz ltop6, da$ N:?
Solda - lorqdorl umumi gdrunus
XorM 93LD6r, KaMeHh 7.
C.nera - o6qrd rrn c nocroxa
6 cnewe) tqul<I6lt r"l ox
6:N SeP 'ederl|zetr
)>)'
>5f
 a
G
5\ JT
^e{
'Tr
,,5q
20 rtll,,
 "rs
!l
?dJ Iv llo.
"€ atl
'.-/'-2 //
C
,^ "\(
,.v-
n1 a? '<yJ. '\,
--
\ \r ,'lto
'- )4,
r4\
J;+-o
(t <1 /^\
iY\ J\>))
.r '+-=o
 N"Cr.
ft\iw
s t')/ !
H
\)a

$4
"a;,{,
r:&
L,

4'
i:
\
,t?

o
6
Ii\ JT
^er
.T
,ap
20 !lu,
 qHar{E) 'rqrlqctr hluox
6
6rN S€P 'edelllz?tr
)>)'
>5r
\ $u

,C
trF

a
.€
(A (\
It
NT
r
,p
\(
2\

20 tlw
 ..s
!l
W t-:A.
"e " rtl
. .'/-7 ,/
U\l C
^\ '<vJ. 2_t
?<f k) \-
"
, *^.0 ;8o |4
',{'
o '+-1)
)n" AJ"'
$t
J"p.-.+'v
 N4rr
(v:
H
\Y,

s
rs\
L,
 Jll
s
.tlt
ol ro rfo
3jf:
 I /A: .//
)Yc --: -

'\'
cd,
YirTrlrlapr. dxls N: l:l

Xo.,rr 9;r,r. rr,r. xlnrcur, l3

({pL',vc,l11,,)
ft\P
 (- ti
a\1\ f,ft\
\t {i
\_,^.

t-^C
,/"-_
\

d
s% J'
I
lP
.+"
q_
(
dilr#F G,

H\e ,'B
ta .IriNr\r 'r'rr fl' r N'n)x
r.rp !\lcllr/r:\
fa:\
I
, '-
t-
t
t
I
{5 ''
t
4t
N
Yazrlrtep6, dal N:25
Xo,'rNr frsr,rH. xaMeHs 25

,rffi
I #
xi
F*
e,7
J
 N
{frt

-)>
X< -19
ER
x-0
- :o
li;
- ^z w
- qa
g3
:T6
N
v-
:l
{>
zi
"t
Rtr
I
HE
i
.J

<
N
;x==x;
g:o- o
o:E il
 I
r l:
I
d c'6 i
I
.i
h;frr
,t[-'5fl)
)L=
z9
f5
E'd
::
IE
a7
-'!

[\
'^7
)L
'.
--\
\
 \ / l.- I
vl
I
)
- ltl
-rJ-1''
1t
u
22
3q
=z
HE
>X
 1-1.

\r \
3.,1R

*"ff
J3- 34
'ci
 if
\e
\$
L
r
rr"
IC
z iz
6,: :i ?
KgiR
_c -q +
= E>:
t .i 9
 /zn
'tr11ls t)-
'i4,
"lizdA
xeK:
2./
(--,?

Qua
L
A
z
6
z
n
I
!N
<=

z-
e
 ff

a
l.
I
i.

I
I
i,
 ,,{
t
29,
re
ni!
NF
rc
t-
 'nV

- X:5
<i=

r'z
" a7
 a*t.,t*X.;
N ii:'oE o.e €(i
qs
oG
qs
o
oe
e
o€* /trC
Koc \/u
o€ o€
ll
oe -l
J"-ProJ;Iflr
 rrfi
'i,,; ,

'l,;;

!ri ;': i"

ftI

[ " --; .ir

i.l''1 *:
%re
r-r fleft
t-'!!F+
GrrGG
t Fct-
)&"K
 J4 TJJ

t\-k

a 0r+ l!

i! c' i
T
tr
 a
,i
:i
:l
"t
k
Tq
t
E1: -*
.* 9"
Eo.
89.
iz
E€ 14J
i=

I
 ,t
I
:l
€
bF
;- :a
=2x'*-
> -+ >
E €# 9
I
6F3 F
3i@;
aXzc-
Ii
t
i" ?;z=
; F i] L

11 a

.:
I
t:
I
 i
"i
cc +:o;
i-

a7
qe fr. 6 +!i E
/--

t:
 ;=2*i
> d-.Y >
€fi I
H
E
V
6l,i i
 tl
u
=>

L .d
I
 I
. +F
I e6 i
=2xi
> *-Y t
coi!! g
,?>'."

3r-
 #
&
T\
t\
!tX
4
az\i
> 4
E

^ i3
€d
.Y >
9

t
 T
t.
I
I
ll:
t:
:
t:;
#
fr-
#{,4. %
/A
@:a t
i '.:.o'=.
, a'-=t-,

II Eir
3$l i a
.^?,
I :aj
| :"
 4
=r<, FG
11
5 FR F
?27*

!Eg i
El9a

g
l#
k':'
Zr bF
-tz
c0.ut!
!= l'
'!

i
 I
.t
I
@ 2,i i
I

I
 i
d
;[€
E_FA
'r
I
F:FY
it r--
'1
i€.re
.^' :2
I
E27 t 'l
>,--x t -t
.0 ir4 t !
 11.
4
> ^:
=zl-. >
g
E €'E
:-i)
 P
\oqrt/

a
i ul+
2i .a-,l!
t

I F3; =

t5i6
I

i
 ,l
I
I
:
-4.-
lr
)t
f--
 ntt
rl
-:\

_---4

F./1
AJ
-t/-l
ll
JI --l
 '4r-f

;st
;Fla r\
5t : v
F

3 6 FS q
-e <ie v
i+ff!A
- tiF = r'
iBgE
IE9P -
I
0n4
<i55 !

t
5A
t,

i
 /
G,
q..
l(
F.
{v
--
ft
/\
n . '.i.
t
1,t---4
 2i ..
=

- ' 1,
 a
ic9r =q
> ^z 2
d id I
a P? v
a
=:
i

)r
-
H ffi ffi
 rz
SL
V.W$ww
Wu
M .,
V
v V. Vil
ry
M rr V
M rV
l8 qHene,
'rrPddcJ. xltHxda:r'mPu)o{eg
yg:y tep
'su-rct rlexn.{'luplttrqg
tt
Bdyiikda!. yuxafl terras.
daf N:90
BeK)Knalx, BepxHr, leppaca,

Bdyiikdat, yuxafl terrxs.

d,r\ N:99
tscroKlllul. BcpxH,l'l r cppica.
{Uo
l0I cHer,{u)
'€r?dda.L rEHxdes'm€[to{eg
IOI:N StP
'slllel uexn{ 'SePln(Qg
B6yiikda$, yuxan tenas,
da$ N:103
Eero(Aanl, BepxHrq reppaca,
KaMeHb 103
;\
\,/
ro
 ffi
5e

C *h
/\.
rv*--F
e.
( 1-=--*.o;^
)

g"
w
 8ZI cHatlex
'€cEdder tssHxdes'me\bloreg
8Zl:N s€p
raPp{tf,Qg
'!seral ueYn,{
N
 (naodoJi 4oul'oj-coa s r-rer. rxrxdce)
IeHCr'!E) erPddeJ KsfixuH 'nlev)oreg
(rsessrq lupxn,{ uuerer bres) l:N aBp
'strr.t I.:Pae'SPP)n(ag
L
t
@-
4.
 Biiyiikdat, aEaEr tenas,
da$ N:1 (Frq terefin asagr hissesi)
EeroK,qallr, HltxHtt reppaca, KaMeFb 1
(xnxnnr vacrr, socrovsoi cropoH6l)

'e$*vx
"4,F-.
'hi
 (
9l
(,
m*
e[ qHewP)
'ec9dder gsHxuH'mP,llxolJg
El:N 3ep
's€rel IAPaE'3f P{n,{o g
$-"
ht
d3' F.Ju[
<IHAv'lE)
I
'ecEdder rBHxxH'mPi/)orag
l:N S€p
's?rel rFBlc'Srp]l!ltrqg
Bijyiikda)..rtr!r tclTi\.
dxls N i8
Ecrctrleru- Hx;l,Hr,r'repprcn.
 r:JX,,#l.'
trt
r^bdlh,
 rll'l$,d
JntrN't
,ill'"rVti13 f
{vtrlwoodw'
 $t'

t ,!,
&.-
 '€)c'
@ @ {il
c @
IZ qxer,'re)
'PrEdd..L sBHXxH'rr€ifio{ag
lZ:N *rP
'srllel rA?$ 'Sep)inIag
 \
\

'
-:'J
.'I
lf* flr.,r
 Uitrilkd.rt. r,\u!r 1cm.rs.
drLt N:26
Bcrl)Kxrur. riLrxllrt i cl)tircrr.
KaNroll 26

"hP
 l!
9I I sHe^T)
'PaEddaJ rBHxuH'mPv)o{ag
h 9 t I:N 6ep
'ser5r Ii?S?'3epln.(Q6
s
3
r
A J
J/
\
I
t
i
 ':t
t' ir'
i'I ,
, 't': ::t
f,i,:S
 9ZI cHaNet
'PJedder, EsHt<I,IH'mel]>Ioreg
9ZL:N s?p
'sexol ra?se 'sepln{Qg
E
0l
d
w#r
tt-
(PHodom B€Hhorcos) Otl 'rHat',rE)l
'ec€ddel BBHxuH me) o{ag
(Uerel bres) Otl:N SeP
,svJel 'acp)t{9g
EeS!
a
JT p ftrq
\L
9Et cHowPI
'urPddaJ rltHxfi H'mr]lfiolag
gEt:N lep
'sxrer rar?aP'sep)I,{oa
f, ,.ft|,m
 6SJ 'rH3t',{Px
'Ptedder ssHxfi H'me[)orog
69t:N sep
'serel rFeSe'aep{nfog
,\,

v o
\
,
,rotrtrf
t
 t6l 'rH.t{P)
'eJcddar BI(HxxH'InEtlloleg
t6l:N sep
'slrllel risq?'t?plll,(Qg
I
 DIO' qHJNP)
'erE=Pdde.L sullxl,IH mPtl)(nog
Dl0z:N 3cp
'stl.rJt ri-rllr'llrpltf Qg
%
=r-A
?
w
:> L
-l
.\^
\\
ji_--,
>/4r
EF
EF
4,- iR
i.azli
> cx:
l0.Jla E
r I
I
i
I
EF
1;
r.e i3
7i,^4 2
;.3d I
€.
,@
ilsd
 i',t'
i r!
'''.'
!
l
lir
(t
t
:a
,.! 7
-t ,-'- 2
"\/

.9-
3a I.

UPGd:(
 t! E
x
ql .P oc
tsbRs
o E A&R
EiEE
A
o E+ex 'A
-s.
!qo
aEe
I6<
h
S :ilq -4 N 42 6
c0 d E" Fr E
^besgg
EEIXXE z 4E I AS E
=
tA
o
g
Cg:-dd
l
E s,E,E
'
o
a
o ;Ei3IE e
c
a >?.lrB
a '6 5
? E4 t)
a
a .-:E3i 8€ E*E
! E*
.96 e+i
E>E b
E 5 c E.!
'EEE
h8
tJ5
z
k
O .E
b
J
d
o p-
zIJ
:D 9 9i
i'e i 'p
E.t><
!>;:^r'o
'i '*'* 'a
igeEEi
?€ BA,a,9
oc'>trlax