Дәріс №1.

Тақырыбы:

«Ақпараттық-коммуникациялық технологиялармен
таныстыру және олардың қазіргі әлемдегі рөлі. Санау
»
жүйелерінің негіздері.
 Дәріс мақсаты:
Ақпараттық технологиялар және ақпараттық жүйе,
Ақпараттық технологиялардың құралдарын, санау
жүйелерін қарастыру.
 Дәріс жоспары:
 Ақпараттық технологиялар және ақпараттық
жүйе.
 Ақпараттық технологиялардың құралдары
 Ақпаратты кодтау және оны өлшеу.
 Жалпы түрде ақпарат дегеніміз – ол нақты өмірді
таңбалармен немесе сигналдардың көмегімен
бейнелеу.
 Жеке жағдайда ақпарат деп адамның қоршаған
ортадан алатын мәліметтерін айтамыз.
 Ақпарат термині латынның information – мәлімет,
түсіндірме, баяндау деген сөзінен шыққан.
 Ақпарат– ол байланыс жолдары арқылы
берілетін басқару сигналдарының сипаттамасы.
 Ақпараттық процесс бұл - ақпаратты беру, іздеу,
сақтау, өңдеу жұмыстарының орындалуы.
 Ақпараттық процесті қамтамасыз ету үшін
ақпарат тасушы, байланыс жолдары және
ақпаратты қабылдаушы қажет.
 Компьютерлік сауаттылық – бұл ЭЕМ-ді
қолданып, оқу, жазу, санау және сурет салу,
сондай-ақ ақпараттарды іздеу әрекеттерін
орындай алу.
Адамзат қоғамында 4 ақпараттық
революция болған:
 Жазу-сызуды қолданған кез;
 Кітап басып-шығару кезеңі; XV ғасыр.
 Электр қуатын ойлап тапқан кез;
 Микропроцессорлардың шығарылу
кезеңі. XIX-XX ғасырлар.
 Ақпарат классификациясы
шығу ауданына байланысты былай бөлінеді:
 Қарапайым – бұл жансыз табиғатта болып жатқан
құбылыстар мен процестерді бейнелейді.
 Биологиялық – өсімдіктер мен жануарлар
әлеміндегі процестерді бейнелейді.
 Әлеуметтік – қоғамдағы адам туралы процесті
бейнелейді. Ол адамның практикалық өмір
тіршілігімен тығыз байланысты. Мысалы, қоғамға
байланысты ақпаратты көпшілік, арнайы және
жеке деп жіктеуге болады.
 Ақпаратты беру және қабылдау әдістеріне байланысты
келесідей ажыратады:

 визуалды(90%) – көрнекі бейнелер

мен арнайы белгілер арқылы
таратылады;
 аудильді(2,2%)– дыбыс арқылы
таратылады;
 тактильді (0,8%)– сезім арқылы;
 органо-лептикалық (7%) – иіс және дәм арқылы;
 машиналық – есептеу техникасының көмегімен
таратылады.
Ақпаратты беру жолдарына байланысты:

мәтіндік;
графикалық;
дыбыстық.
Информацияның қасиеттері

дәлдігі мен толықтығы

бағалылығы мен қажеттілігі
анықтылығы мен түсініктілігі
Информация істің ақиқаттық
жағдайын толық ашатын
болса, оның дәл болғаны.
Дәлдігі жоқ информация оны
түсінбеушілікке және соған
байланысты теріс шешім
қабылдауға әкеліп соқтыруы
мүмкін.
Егер ақпарат оны түсінуге және
белгілі бір шешім
қабылдауға жеткілікті болса, онда
оның толық болғаны.
Информацияның толық болмауы
ол жөнінде белгілі бір түжырымға
келуге кедергісін тигізіп, қателікке
үрындыруы мүмкін.
Информацияның бағалылығы, оны
пайдалана отырып,
қандай мәселелер шеше
алатынымызға байланысты
болады.
Өзекті (дер кезінде берілген)
информация жүмыс
шарттары өзгерген жағдайда өте
керек болады.
 Ақпараттың берілу құралы ретінде
тілдер қолдалынады
Тілдер:
Табиғи;
Формалды.
 Табиғи тілдер-әртүрлі халықтар тілдері;
 Формалды тілдер-жест тілдері, әр түрлі
қолдан жасалынған алфавит
қолданылатын тілдер (Морзе алфавиті,
Брайля жүйесін, тайпалар алфавиті және т.б.),
программалау тілдері (Бейсик, Паскаль,
Фортран және т.б.)
 Әр тілдің алфавиті болады. Алфавиттегі белгілер
жиыны-алфавит қуаты деп аталады.
 Мысалы, латын алфавті қуаты 25 әріп, киррилица-
32, қазақ алфавиті-43 әріпті құрайды; Ал
компьютерлік алфавит қуаты N=256 символдан
тұрады.

 Ақпаратты қандайда бір алфавит түрінде беру

кодтау деп аталады.
 Белгілерді алғашқы түріне келтіру декодтау деп
аталады.
Ақпараттық технологиялар және
ақпараттық жүйе
 Ақпараттық технологиялар негізгі ортасы болып
табылатын ақпараттық жүйемен тығыз байланысты.
Ақпараттық технологиялар компьютерде
сақталатын операцияларды, әрекеттерді, қиындығы
әртүрлі дәрежелі мәліметтер кешендерін
орындайтын ережелерден құралатын жүйе болып
табылады. Ақпараттық технологиялардың негізгі
мақсаты – бірлік ақпараттарды қайта өңдеу
бойынша мақсатты бағытталған әрекеттердің
нәтижесінде қолданушыға қажетті ақпаратты алу.
 Ақпараттық жүйе ақпартты өңдеудің адам-
компьютерлік жүйесін ұсынады. Ақпараттық жүйе
компьютер, компьютерлі желілер, бағдарламалық
өнімдер, дерек қорлар, адамдар, әр түрлі
техникалық және бағдарламалық әдістердің,
байланыстардың құраушы элементтері болатын
орта болып табылады. Ақпараттық жүйенің негізгі
мақсаты – ақпараттары жіберуімен және
сақталуын ұйымдастыру.
 Ақпараттық технология - компьютердегі ақпараттарды
қайта өңдеу бойынша мақсатта бағытталған тұлғаның нақты
анықталған әрекеттерінің жиынтығы.
 Ақпараттық жүйе – компьютерлік ақпараттың технологияны
пайдаланатын ақпаратты өнімдердің өндірісінің және шешім
қабылдауды колдау үшін арналған адам-компьютерлік жүйе.
 Ақпаратты–коммуникациялық технология – әдістердің
амалдардың және бағдарламалық–техникалық құралдардың
жинау, өңдеу, сақтау, тарату, бейнелеу және қолданушының
қызығындағы ақпараттармен интеградталған процестерді
жиынтық. Технологиялар ақпараттық процестерді
қамтамасыз етеді және қолдайды. Ақпараттарды іздеу,
жинау, жіберу, сақтау, тираждау процестері.
Ақпараттық технологиялардың
құралдары

 Дербес компьютер үшін құралдар ретінде келесі кеңінен

тараған программалық өнімдердің түрлерін қолдануға
болады:
 Мәтіндік процессор (редактор), үстелдік баспалық
жүйелер электронды кестелер, мәліметтер базасымен
басқару жүйелері, электронды жазба кітапшалары,
электронды күнтізбе, функционалды қойылымдардың
ақпараттық жүйелері (қаржылық, бухгалтерлік,
маргетингке арналған және т.б) экспертті жүйелер және
т.б.
 Мәтінді құру технологиясын қарастыра отырып, қаріп,
графема, сериф, кегль, пагинация, выключка, кернинг,
интерлиньянс сияқты түсініктер анықтамаларын білу қажет.
 Файл форматы файлда мәтінді сақтау тәсілін анықтайды.
Мәтіндік файлдардың кең таралған фоматтары:
 - тек мәтін (Text Only) (TXT);
 - RTF форматындағы мәтін (Rich Text Format) (RTF);
 - Word құжаты (DOC);
 - Word 2.0, Word 6.0/95 құжаты (DOC);
 - Windows (WPS) үшін Word 4.0.
 - HTML- құжат (HTM,HTML).
 Компьютерлік графика күрделі кешен, оны шартты
түрде бірнеше бағытқа бөлуге болады:
 - екі өлшемді графика;
 - полиграфия;
 - web-дизайн;
 - мультимедиа;
 - 3D-графика және компьютерлік анимация;
 - бейнемонтаж;
 - АпСЖ және іс графикасы.
 Ақпараттық жабдықтарға негізінен жатады:
 - бейнелеудің графикалық режимін қолдайтын монитор
және бейнекарта;
 - бейнеадаптерлер (бейнежылдамдатқыштар);
 - 3D-акселераторлар;
 - манипуляторлар, тышқан;
 - сканерлер;
 - дигитайзерлер;
 - баспа құрылғылары және графтұрғызғыштар
(плоттерлер);
 Компьютерде кез-келген информация екілік санау
жүйесімен кодталады.
 Әріп Код Әріп Код Сан Код
A 10000000 A 01000001 0 00110000
Ә 11110000 В 01000010 1 00110001
Б 10000001 С 01000011 2 00110010
В 10000010 D 01000100 3 00110011
Г 10000011 Е 01000101 4 00110100
 "AHA" деген сөз 24-разрядты мынадай екілік сандармен
бейнеленеді:
AHA - 10000000 10001011 10000000
Компьтерде кез-келген информация өлшенеді;
 Информацияның ең кіші өлшем бірлігі –бит;
 1 бит –ол 0 немесе 1 сандарының өлшемі болып
табылады.
 8 биттің комбинациясы байт деп аталады.
 Практикада ақпаратты өлшеу үшін үлкен өлшем
бірліктер қолданылады:
 1 Кбайт = 210 байт; 1 Мбайт = 210 Кбайт: 1 Гбайт = 210
Мбайт.
 “Информатика” терминi алғаш рет XX ғасырдың 60 –
жылдары Францияда information (ақпарат) және
automatique (автоматика) электронды есептеу машинасы
көмегiмен ақпаратты автоматты өндеу қызметiн белгiлеу
үшiн 2 сөздiң бiрiккенiнен шыққан.
 Информатика – есептеу техникасы құралдарының
көмегiмен мәлiметтердi қабылдау, құру, сақтау,
түрлендiру, өңдеу және жеткiзу тәсiлдерiн жүйеге
келтiретiн жаңа техникалық ғылыми пән.
 Информатика пәнi келесiдей ұғымдарды қарастырады:
 Hardware-есептеу техникасы құралдарының аппараттық
жасақтамасы;
 Software-есептеу техникасы құралдарының
программалық жасақтамасы;
 Brainware-есептеу техникасы құралдарының алгоритмдік
жасақтамасы;
 Информатика пәнi келесiдей ұғымдарды қарастырады:

Hardware-есептеу техникасы құралдарының

аппараттық жасақтамасы;

Software-есептеу техникасы құралдарының

программалық жасақтамасы;

Brainware-есептеу техникасы құралдарының

алгоритмдік жасақтамасы;
 Аппараттық және программалық құралдармен адамның
өзара қарым-қатынасының әдiстерi мен құралдарын
қолданушы интерфейсi деп аталады.
 Информатиканың негiзгi мәселесi – есептеу
техникасының аппараттық және программалық
құралдарымен жұмыс iстеу тәсiлдерiн жүйелеу болып
табылады.
Екілік, сегіздік, ондық, он алтылық
санау жүйелері

Екілік жүйе сандары – 0; 1.Сегіздік жүйе сандары – 0;

1;2;3;4;5;6;7.Десималды жүйе сандары - 0;
1;2;3;4;5;6;7;8;9.Оналтылық жүйе сандары - 0;
1;2;3;4;5;6;7;8;9; A;B;C;D;E;H
Сандарды түрлендіруге арналған
мысалдар

 1-мысал: 1110012 ондық мәнін табыңыз:

 1110012 = 1·25+1·24+1·23+0·22+0·21+1·20 = 5710
 1110012 = 111001B
 2-мысал:он алтылық сандарды оның ондық
көрінісіне түрлендіру
Мысал 3. 90 ондық санын екілік
жүйеге аударыңыз

1) 90/2=45 -0
2) 45/2=22-1
A2=10110102
3) 22/2=11-0
4) 11/2=5-1
5) 5/2=2-1
6) 2/2=1-0
Ондық Екілік Сегіздік Онаотылық
нег-10 нег-2 нег-8 нег-16

0 000 0 0
1 001 1 1
2 010 2 2
3 011 3 3
4 100 4 4
5 101 5 5
6 110 6 6
7 111 7 7
8 001000 10 8
9 001001 11 9
10 001010 12 A
11 001011 13 B
12 001100 14 C
13 001101 15 D
14 001110 16 E
15 001111 17 F
16 010000 20 10
17 010001 21 11
Екілік және оналтылық санау
жүйелері
Екілік Оналтылық
0000 0
0001 1
0010 2
0011 3
0100 4
0101 5
0110 6
0111 7
1000 8
1001 9
1010 A
1011 B
1100 C
1101 D
1110 E
1111 F
Мысал 4. Екілік сандарды сегіздік
жүйеге және он алтылық жүйеге
аударыңыз

0010110102 A8=1328
5 A
010110102 A16=5A16
 Үй тапсырмасы

 Санау жүйелері алфавитін жазу (2-лік, 8-дік, 16-лық);

 Санау жүйелерінде сандарды түрлендіру;
 Санау жүйелерінде сандарға амалдар қолдану;