Professional Documents
Culture Documents
Ustrój 5
Ustrój 5
Ustrój RP #5
Trybunał Stanu
Trybunał Stanu jest organem władzy sądowniczej, który sądzi najwyższych urzędników
państwowych. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, którym jest z urzędu
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, dwóch zastępców przewodniczącego oraz 16
członków. Zastępcy przewodniczącego i członkowie TS wybierani są przez Sejm spoza grona
posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Konstytucja stawia wymóg, aby co najmniej
połowa członków Trybunału Stanu oraz zastępcy przewodniczącego TS posiadali kwalifikacje
wymagane do sprawowania urzędu sędziego. Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu
funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają wyłącznie Konstytucji i ustawom.
Chronieni są także immunitetami.
Art. 1.
1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w
zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu
ponoszą:
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej;
2) Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów;
3) Prezes Narodowego Banku Polskiego;
4) Prezes Najwyższej Izby Kontroli;
5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;
6) osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem;
7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
2. W zakresie określonym w art. 107 Konstytucji odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu
ponoszą również posłowie i senatorowie.
Art. 2.
1. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za
naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
2. W okresie sprawowania urzędu Prezydenta nie biegnie przedawnienie karalności
przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie została
postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, którzy
tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta.
4. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za
naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe
popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
4a. Jeżeli przeciwko osobom, o których mowa w ust. 4, wszczęto postępowanie przygotowawcze
o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem,
prokurator jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym Marszałka Sejmu.
5. Osoby, o których mowa w ust. 4, mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej przed
Trybunałem Stanu za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z
zajmowanym stanowiskiem, jeżeli w uchwale Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności
konstytucyjnej tych osób łączne pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej
uznano za celowe. W takim przypadku Trybunał Stanu przejmuje do łącznego rozpoznania
sprawę, która toczy się już przed sądem.
Art. 3.
Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby wymienione w art. 1 ust. 1, w
związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, chociażby
nieumyślnie, naruszyły Konstytucję lub ustawę.
Przed Trybunałem Stanu postępowanie toczy się zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji.
Od wyroków TS nie można odwołać się do innego sądu. Wobec osób skazanych przez Trybunał
Stanu nie przysługuje również Prezydentowi prawo łaski.
Art. 25
1. Za czyny określone w art. 3, o ile nie wypełniają znamion przestępstwa, lub przestępstwa
skarbowego Trybunał Stanu wymierza łącznie lub osobno następujące kary:
1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta, w wyborach do
Sejmu i do Senatu, w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach organów
samorządu terytorialnego;
2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze
szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych;
3) utratę wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.
1a. Za naruszenie zakazów, o których mowa w art. 107 ust. 1 Konstytucji, Trybunał Stanu
orzeka pozbawienie mandatu poselskiego.
2. Kary dotyczące utraty praw i zakazów, o których mowa w ust. 1, mogą być orzekane na
czas od 2 do 10 lat.
3. W razie uznania przez Trybunał Stanu chociażby nieumyślnego popełnienia czynów
określonych w art. 2 ust. 1 i art. 3 Trybunał orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta
- złożenie z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób, z zastrzeżeniem ust. 1a - utratę
zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed
Trybunałem Stanu.
4. Trybunał Stanu z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu lub szczególne
okoliczności sprawy może poprzestać na uznaniu winy oskarżonego.
Art. 26.
Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe Trybunał Stanu orzeka kary
lub środki karne przewidziane w ustawie.
7. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa
Art. 202.
Art. 203.
Art. 204.
Działalnością Najwyższej Izby Kontroli kieruje Prezes NIK powoływany przez Sejm za zgodą
Senatu na 6 lat. Dopuszczalne jest jednokrotne odnowienie kadencji. Prezes NIK nie może
należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani sprawować działalności sprzecznej z
godnością swojego urzędu. Nie może również podejmować dodatkowego zatrudnienia za
wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej. Chroni go również immunitet. Pociągnięty
do odpowiedzialności karnej może być wyłącznie za zgodą Sejmu. Aktualnym Prezesem NIK
jest Marian Banaś.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym organem, którego zadaniem jest stanie na
straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz innych
aktach normatywnych. Zgodnie z Konstytucją RP Rzecznik Praw Obywatelskich
powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Konstytucja zabrania mu sprawowania
innych stanowisk za wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, prowadzenia działalności
zawodowej, przynależności do partii politycznej, związku zawodowego i prowadzenia
działalności nie dającej pogodzić się z godnością sprawowanego urzędu.
Art. 210.
Art. 211.
Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do
odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może
być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i
jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O
zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Art. 212.
Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o
stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
Szczegółowe zasady funkcjonowania RPO określa ustawa z 1987 roku o Rzeczniku Praw
Obywatelskich. Mówi ona m. in. o możliwości podejmowania działań przez RPO zarówno na
wniosek, jak i z własnej inicjatywy oraz o uprawnieniach przysługujących RPO podczas
prowadzenia postępowania wyjaśniającego.
Obecny RPO Marcin Wiącek, pierwszym rzecznikiem w historii Polski była Ewa Łętowska.
W odniesieniu do praw dzieci istnieje w Polsce instytucja analogiczna do RPO, którą jest
Rzecznik Praw Dziecka. Konstytucja nie wspomina o nim jednak w rozdziale dotyczącym
organów kontroli państwowej i ochrony prawa, a w art. 72 dotyczącym praw dziecka.
Art. 72.
Art. 213.
W skład Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wchodzi 5 członków. Dwóch z nich powołuje
Sejm, dwóch Prezydent i jednego Senat. Członkowie KRRiT wybierają spośród swojego grona
przewodniczącego, a na jego wniosek zastępcę przewodniczącego.
Art. 7.
4. Kadencja członków Krajowej Rady trwa 6 lat, licząc od dnia powołania ostatniego
członka. Członkowie Krajowej Rady pełnią swe funkcje do czasu powołania następców.
Zgodnie z Konstytucją członkowie KRRiT nie mogą należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności nie dającej się pogodzić z godnością urzędu.
8. Samorząd terytorialny
Art. 26.
3. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w
mieście położonym na terytorium tej gminy.
4. W miastach powyżej 100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta.
Dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy prezydent
miasta był organem wykonawczo-zarządzającym.
Niektóre gminy miejskie wykonują również zadania powiatu. Są to tzw. miasta na prawach
powiatu.
Na szczeblu powiatu organem stanowiącym jest rada powiatu. Radę powiatu wybierają
mieszkańcy powiatu w wyborach. Organem wykonawczym jest natomiast zarząd powiatu,
którym kieruje starosta. Zarząd powoływany jest i odwoływany przez radę powiatu.
Analogiczną sytuację mamy w województwie, gdzie organem stanowiącym jest sejmik
województwa, a organem wykonawczym zarząd województwa, na czele którego stoi
marszałek województwa.
Art. 227.
Rada Polityki Pieniężnej liczy aktualnie 10 członków (Prezes NBP+po 3 osoby powołane przez
Prezydenta, Sejm i Senat).
Czasami w państwie zdarzają się sytuacje, których rozwiązanie może wymagać wprowadzenia
stanu nadzwyczajnego. Polska Konstytucja zna trzy stany nadzwyczajne: stan wojenny, stan
wyjątkowy i stan klęski żywiołowej. Ich tematyce poświęcony jest rozdział XI Konstytucji
RP pt. stany nadzwyczajne.
Art. 228.
1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są
niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan
wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.
2. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze
rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.
3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać
ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów
nadzwyczajnych, określa ustawa.
4. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych
wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka
i obywatela.
5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać
stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia
normalnego funkcjonowania państwa.
6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje
wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze
Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może
być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą
być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego
oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają
odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są
możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.
Art. 229.
Art. 230.
Art. 231.
Art. 232.
W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących
znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na
czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym
terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.
Art. 233.
Art. 234.
1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent
Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w
zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają
zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie
obowiązującego prawa.