ទស្សនៈវិទូេលក េ្រហ

នសីុ េបខុន
 ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

្ពះរជាណាច្កកម
� ុជា
ជាតិ សសនា ្ពះមហ
ក្ស្ត

វទ្យោស� នបេច�
កវទ ្យោកមុ �ជា

កិច�ករ្សវ្រជាវទស្សនៈ
វិជា

ែណនាេំ ដយស� េម៉ ច ណា� រទ

ស� ចរ្យ៖ ន់សវ

េដបា៉ តឺម៉ងឆាសក្សោថា� ក់មូលដ� នឆា� ទី១

្ក�មនិស្សត

េឈ� ះ ID ្ក�ម
………………… …………. ……..
…………………. …………. ……..
………………… ………… ……..
………………….. …………. ……..

ឆាសក្សោ ២០១៩-២០២០

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 1
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

អរម�កថា

ជាបឋមខ�ុ ំបាទ សូមេគារពជ្រមាបសួរដល់េលក្រគ� អ�ក្រគ� និងមិត�និស្សតទងអសគា់ � ែដលកំពុង

ែតស�ិតេនទីេនះឬកំពុងែតអនេសៀវេភេនះផងែដរ។ េសៀវេភមួយក្បោលដ៏ខ�ីែដលសិ�តក�ុង្រកែសែភ�ក
របស់អស់េលកអ�កេនះគឺជាសមត�ិផលបានមកពីករចូលរមទងកមា� ងនិងកមា� ងចិត�េដីម្បបេង�ីតជា
េសៀវេភេនះេឡង។ េហយយា៉ ងណាមិុញេសៀវេភមួយក្បោលេនះែដរក៏ជាសមត�េលកទីិ ីមួយរបសពួ់ ក
េយងខ�ុ ំក�ុ ករសិក្សោរ្រសវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជា
� េនះផងែដរ។
កិច�ករ្រសវ្រជាវពី្របធានបទ ចំេណះដឹងគឺជា អំណាច គឺជាករបក្រសយពី�ន័យៃនទ
ស្សនៈមួយេនះែដលយកេចញពី ទស្សនវទូជនជាតអង់ិ េគ�ស េលក Francis Bacon បានេលីកេឡងថា
ពុទ�ិ ឬចំេណះដឹង គឺជាអំណាច (Knowledge is Power)។ បែន�មពីេនះេទេទៀតេយងក៏បានេលីកយក
នូវឧទហរណ៍ មួយចំនួនែដលទក់ទង់េទនឹង្របធានបទេនះមកបង� ញ េដីម្បបĘង�ប់នូវេសចក�ីអធិ

ប្បោយរបស់ពួកេយងខ�ុ ំ។ ករ្រសវ្រជាវអចនឹងជាពុទ�ិបែន�មេទៀតដល់ អ�កែដលចង់ែស�ងយល់ពី ទ

ស្សនៈមួយេនះ ក៏ដូចជា ស្រមាប់ឱ្យមនុស្សទូេទយកេទសិក្សោ្រសវ្រជាវបន� េដីម្បយកមកអនុវត�បាន
យា៉ នមាន្របសិទ�ភាព។ ទស្សនៈមួយេនះពិតជាមាន អតន័យ និងខ�ឹមសរល� ែដលអចឱ្យមនុស្ស
្រគប់គា� យកេទ្រតិះរះពិចរណា េដីម្បបណុ � ះនូវគំនិតបែន�មេទៀត គួបផ្សនឹងចំេណះដឹងែដលមាន
្រសប់ក�ុ ងន័យអភិវឌ្ឍន៍ខ�ួ នឯង និងសង�មជាតិទង
មូល។
េដយបានេមីលេ
សរៈសំខន់ៃនករសិក្សោទស្សនៈវជា � ចំេពះមនុស្សដូេច�ះ េទីបេយងខ�ុំ
ឃញ
ខិតខំេធ�ីករ្រសវ្រជាវពីគំនិតទស្សនៈវជា� នានាពី្រគប់្របភពផ្សព�ផ្សោយ នងចង្រកងបេង�តជាេសៀីិ វេភ
េនះេ
ឡង េដីម្បជា ្របេយាជន៍និងផល់គំនិត្រតិះរះដល់អ�កអន ស្រមាប់ជាមាគា៌ ដឹកនាជ ីវតេទរកភាព
ភ�ឺស� ងនាេពលអនាគត។
ជាចុងេ្រក េ ខ�ុ ំខិតខំសិក្សោ្រសវ្រជាវ និង្រត�តពិនិត្យយា៉ ងណាក៏េដយ ក៏ពុ
យទស្បជា យ
ង
អចេជៀសផុតពីកំហុសឆ�ង និងករខ�ះខតេនាះេឡយ។ អ្រស័យេហតុេនះសមេលក្រគ�ូ អ�ក្រគ� និង
មិត�អ�កអទងអស់េមតខន�ីអភ័យេទសនូវរល់កំហុសឆ�ងទងឡាយែដលបានេកីតេឡងេដយអ
េចតនាណាមួយ ទងអតន័យ អតរស និងអក� វរិ ុទ�ផងែដរ។ សូមអគុណ!

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 2
 ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

មាតិករ

១. េសចកីេផ�ម
១.១. េសចកីេផ�ម
១.២. និយមន័យទស្សនៈ
វិជា�
លក េ្ហង បាខុន
២. មូលន័យទូេទៃនទស្សនៈរប
សសី
សេ
២.១. ជី�ិេ
វ្ បវត្សេ្សលក
បាខុន
២.២. ន័យៃនទស្សនៈ “ចំេណះដឹង គឺជា អំណាច”
៣. និយមន័តមែបប្ពះពុទ�សសនា
៤. ទស្សនៈរបសភិរម្យង៉ុយ
៥. អំណាចរបសមហត�ះគន
៦. េសចក�ីសន�ិដ� ន

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 3
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

១. េសចកីេផ�ម
១.១ េសចកេផ�ម

តមរយៈករសិក្សោមុខវជា
� ទស្សនៈ តងពីក្រមិតមធ្យមសិក្សោមកេយងេឃញ ថាមុខជំនាញ
មួយេនះពិតជាបានបង�ប់នូវអតន័យអប់រ ំ និងរេបៀបរបបក�ុ ងកររស់េន្របកបេដយភាពៃថ�ថ�ូ ្រពមទង
ទំនុកចិត�ផងែដរ។ ្របេទសកម�ុ ជាដ៏តូចមួយែដលធា� ប់បានស� ល់នូវអរយ្យធម៌ដ៏រងេរឿងអសរយៈ់ុ កល
ដ៏យូលង់ណាស់មកេហយ។ រហតទលនឹ់ូ ងេពលបច�ប្បន�េនះុ បុព�បុរសៃន្បេទសកម�ជា្រគប់ជុ ំនាន់
បានបន្សល់ទុកសមិ�តិផលជាេ្ចីនដល់កូនេចជំនាន់េ្កយឲ្យបានេឃញ បានស� ល់ ដូចជា ្របាង
្របសទ សំណង់េហត� រចនាសម�័ន� េរឿងេ្រពង កំណាព្យ សុភាសិត និងបទេភ�ងជាេ្រចីនសុទ�សឹងែត
បងប់នូវអត�ន័យអប់រ ំ េដយលក�ណៈទស្សនៈវជា� ស្រមាប់យកមកគិតពិចរណារ្យផងែដរ។
ពីសម័យបុរណ ករែថរក្សោករពរទុកនូវេគាលគំនិត ្រត�បាវ នេធី�េឡង
តមរយៈវធ ីេផ្សងៗ
មានដូចជាវធ
ីសĘស� សិល ស្រតស�ឹករត និងករនិទន្របាប់តគា� ែតប៉ុេណា� ះ ែដលជាេហតុេធ�ីឲ្យ
ចរក
មានករបាត់បង់នូវខ�ឹមសរ។ យា៉ងណាមុិញេបីេយង ្រកេឡកេទេមីកររក្សោទុកនូវឯកសរនានារបស់
បណា� ្របេទសេនេលកខ
ងលិចវញ េ ថាេនក�ុ ងឯកសទង េនាះគឺមានបង�ប់អតន័យនឹងខ�ឹងសរ
ឃ
ញ
យា៉ ងទំលំទូលយជាង្របេទសេយង េដយអ្រស័យេហតុថាេគទុកដក់ឯកសេនាះេនកុ�ងេសៀវេភ
េហយមានក្មាសយា់ ៉ ងតិចក៏៣០សង់ែម៉្រតែដរ េ េទីបេគហមានករយល់ដឹងែផ�កទស្ស
ហតុេនះេហយ
នៈវ
ជា � ខ� ងជាង្របេទសេយង និងជាង្របេទសមួយចំនួនេទៀតេនទ�ីអសុីអេគ�យែ៍ ដរ។ េទះជាែបប
េនះក�ីក៏េយងសេង�
តេឃញ ថា្របេទសកម�ុ ជាេយងក៏មាន កវន ិពន� និងវគ�ិនជាេ្រចីនបានខិតខំ្របឹង
ែ្របងបេង�ីតទស្សនៈថ�ីៗេដីម្បយ
កមកេធ�ីករេបាះពុម�ផ្សោយ ក៏ដូចជាករផ្សោយតមទូរទស្សន៍ និង វទ ្ យុ
ផងែដរ។
តមរយៈករេលីកេឡងខងេលី ខ�ុំសង្ឃមថាកូនែខ�រ្រគប់រូបនឹងអចខិតខំ្របឹងែ្របងសិក្សោ
រ្សវ្រជាវ ែស�ងយល់ និងបេងី�តនូវទស្សនៈថ�ីៗឲ្យបានេ្រចីន េដីម្បជា និងជាគន�ឺះ
មាគា៌ ស្រមាប់ដឹកនាខ ួ�នផា� ល់
ស្រមាប់េធ�ីករអភិឌ្ឍ្របេទសជាតិឲ្យបានៃថ�ថា� ផងែដរ។
ជាបនេទេទៀតេយងខ�ុ ំនិងេធ�ីករេលីកយកទស្សនៈរបស់េលក េ្របងសុីស េបខុន មកេធ�ីករ បក្រ
សយឲ្យមិត�និស្សតនិងអកអនទងអស់គា� បានសិក្សោែស�ងយល់ផងែដរ សូមតមដននិងយក ចិត�ទុកដក់ស
� ប់េយងពួកេយងេដយក�ីរករយ។

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 4
 ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

១.២. និយមន័យទស្សនៈវិជា

អ�កគិតជាេ្រចីនបេង�ីតឲ្យមាននិយមទស្សនៈវជា
� េផ្សងៗគា� េ និយមន័យទងេនះែ្រប
ហយ
្រប�លេទតមចំណាប់អរម�ណ៍ និងទំេនាផា� ល់ខ�ួ នរបស់ពួកេគមា� ក់ៗ។ ស័ព�”ទស្សនវជា� (
Philosophy )” បានមកពីភាសរ្រកិចថា “ philia “ មានន័យថា “េស�ហ( Love )” និងពក្យថា “
Sophia “ មានន័យថា “គតិបណិ� ត/ពុទិ�(Wisdom/Knowledge) ។ ដូេច�ះទស្សនវជា� មានន័យថា គ
ជាករេស�ហគតិនណិ� ត/ពុទ�ិ។ ែតេទះជាយា៉ ងណាក៏េដយ កលណាេគគិតឲ្យបានសុីជេ្រម និយម
ន័យេនះមិនបានេធ�ីឲ្យទស្សនវជា
� ខុសែប� ្រសវ្រជាវដ៏ៃទេទៀតេទ។ ្របវត�ិវទ ូចូលចិត�សិក្សោព
កពីវយ
អតីតកល ចំែណ�កវទ្យោសĘស�រូបវទ្យោចូលចិត�សិក្សោពីធម�ជាតិ។
ទស្សនវទ
ូល្បល្បោញមួយរូបេលក អរស ូ �ត (Aristotle ) បានឲ្យនិយមន័យទស្សនវជា � ថា
“ ករគិតែដលមានបំណងខ�ស់ទក់ទងេទនឹងសច�ភាពេនក�ុងបទ ពិេសធ
ន៍ែដលមាន្របេយាជន៍សព�យា៉ ង (thinking which aims at
maximum connected truth about all available
experiences ) ”
អរស ូ
� ត Aristotle ទស្
សនវទិូ
្រ
កិ
ច

ឯេលក ប៊ីតថល (Bittle ) បានឲ្យនិយមន័យទស្សនវជា

� ថា “ វទ ្យោសĘស�ភាវៈ ែដល
វច
រណ b�ណ មូលេហតុ នឹងេគាលករណ៍ ខ�ស់របស់វទទួលបានមកពីជំនួយៃនវច រណ b�
ណ
មនុស្សែតម្យោងប៉ុេណា� ះ ( the science of beings in their ultimate reasons causes and principles
acquired by the aid of human reason alone ) “

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 5
 ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

២. មូលន័យទូេទៃនទស្សនៈ
លក េ្ហង បាខុន
របសេ
សសី
២.១. ជី�ិេ
វ្ បវត្សេ្សលក
បាខុន

-េពលេនេក�ង
Bacon េកីតេនៃថ�ទី ២២ ែខមករឆា� ំ ១៥៦១ េនជិត Strand, London រ្ បេទសអង់េគ�ស។
មានអយុ ១២ ឆា� គាត់បានចូលេរៀនេនមហវទ្យោលយ្រតិ័ នថិនេខម្រប៊ដជាកែន�ងែដលគាត់បានី
សិក្សោតមែបប្របៃពណី េនយុគសម័យមជ្ឈមសម័យែដលមានេមេរៀនភាគេ្រចីនជាភាសឡាតង។
េទះបីជាគាត់េកតសរេសីរអរស
ូ �តក៏េដយគាត់េនែតរះិ ីសĘស�របស់អរស ូ �តចំេពះទស្សនវជា
រកវធ
(គាត់បានេហវថា “មិនអចជួយបាន”) និងទំេនៀមទមា� ប់អហរូបករណ៍ ែដល្រត�វបានេគបដិេសធ
ក�ុ ងករទទួលយកករសន�ត់កនងមករបស់្រគ�បុរណដូចជាអរសូ �តនិងផា� តូ។
មានអយុ ១៥ ឆា� ំ Bacon បានេធ�ីដំេណី រេទកន់ទ�ីបេនះេដយចំណាយេពលេន្ បុ៉ែន
របេទសបារង
ក៏េទេលង្របេទសអុីតលីនិងេអស្បោញ
ផងែដរ។ គាត់បានសិក្សោអំពីច្បោប់រដ�ប្បេវណី េហយ បានស� ល់
ពីតថភាពនេយាបាយេដយបេ្រមីករជាែផ�កមួយៃនឯកអគរដ�ទូតបរេទសរបស់អង់េគ�ស។ ក�ុងដំេណី រ កម្សោន�របស់គាត់
គាត់បានេផ�ីលិខិតេអយម Ęន�ីជាន់ខ�ស់អង់េគ�សរមទងមា� ស់ក្ស្រតីេអលីហ្សោែបតទី ១
។
េនឆា� ំ ១៥៧៩ មរណភាពរបស់ឪពុកគាត់ភា� មៗមានន័យថាេលក Bacon បានវល្រតឡប់
េទផ�ះេនទី្រក�ងឡុងជាកែន�ងែដលគាត់ចប់េផ�ីមអនុវត�ច្បោប់របស់គាត់េនឯ Gray's Inn ។ ជាមួយ
នឹងមរតកតិចតួចឬគា� នគាត់្រត�វបានបង�ំឱ្យខ�ី្របាក់ពីសមាជិក្រគ�សរេដីម្បជំេនារគាត់។ េទះបីជាមាន
សុខភាពមិនលែ� ដលេធ�ីឱ្យគាត់អស់មួយជីវតក៏េដយ Bacon មានមហច�តេដីម្បបេ្រមី្របេទស្ពះ
វហ
រនិងទីបីេដីម្បែស�ងរកករពិត - េនកុ�ងទស្សនវជា � និងវទ ្យោសĘស�។េនឆា� ំ ១៥៨១ គាត់្រត�វបានេគ
េបាះេឆា� តេ្រជីសេរសជាសមាជិកសភាជាសមាជិករបស់ Bossiney, Cornwall ។ គាត់នឹងេនែតជា
សមាជិកសភាមួយរូប (ស្រមាប់មណ� លេបាះេឆា� តេផ្សងៗគា� ) ក�ុងរយៈេពលបួនទសវត្សបនា� ប់។
េនះ បានផល់ជាេវទិកមួយេដីម្បជួយឱ្យ Bacon ក� យជាឥស្សរជនសធារណៈនិងជាសមាជិកឈនមុខ
េគរបស់រដ� ភិបាល។
-េពលេពញវយ័
វគឺជាែផ�កៃនករងររបស់ប៊ីកឃែឺ ដលមានឥទ�ិពលបំផុត។ ករ្រព�យបារម�ចំបងរបស់ប៊ីកគឺ
្រត�វពិចរណាេឡងវញ
នូវវធ ីសĘស�របស់បុរសចំេពះវទ ្យោសĘស�។ គាត់បាន្រចនេចលករសន�តៃន“

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 6
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

ចំេណះដឹងែផ�កខងក�ុ ង” េហយមានអរម�ណ៍ ថាកតពកិច�របសអ�កវទ់ ្យោសĘសគ� ឺ្រត�វ្របកន់យកនូវវធ

សĘស�
សង្សយ ចំេពះករពិចរណាជាមុនប៉ុែន�ពឹងែផ�កែតភសុ �តងជាក់ែស�ងនិងលទ�ផលៃនករ
ពិេសធន៍។ Bacon បានសង�ត់ធ�ន់េលីសរៈសំខន់ៃនករបេង�ីតេដយករលុបបំបាត់។ Bacon ក៏បាន
េលីកទឹកចិត�ដល់វឌ្ឍនភាពវទ្យោសĘស�តមរយៈករងររមគា� ។
Novum Organum (១៦២០) គឺជាស� ៃដមួយក�ុ ងចំេណាមស� ៃដែដលមានឥទ�ិពលបំផុត
របស់គាត់ែដលបានបង� ញពីតកវជា� ថ�។ី Bacon បានគា្រទករេ្បី្របាស់ករកត់បន�យនងិ ករយល់
ដឹងជាក់ែស�ង។ វបាន្រចនេចលវធ
ីសĘស�ៃនទស្សនវជា � ចស់ៃនវទ ្យោសĘស�ចស់។ Bacon បាន
បេង�ីតពក្យ “idol” េដីម្បបង� ញពីរេបៀបែដលបុរសមា� ក់អចទទួលឥទ�ិពលខុសពីកំលង ស
ដូចជាភាព
ម b�ករេធ�ីទូេទភាវរស់ឬករេផា� តអរម�ណ៍ េលីភាពខុសគា� ៃនភាសែដលគា�
នន័យ។
សរៈសំខន់ៃនវធីវទ្យោសĘសេនះគថាវឺ� បានេបីកលទ�ភាពស្រមាប់ករ្របកួត្របែជងអូតូដដូូ
ែដលមាន្សប់ទងអស់។ វធ
ីសĘស�របស់ Bacon ្រត� េដយ Voltaire េហយវបានក� យ
វបានឈះ
ជាសមាសធាតុដ៏រងមាៃំ នករ្រតស់ដឹងរបស់បារង។ វទ្យោសĘស�សម័យទំេនីបមិនអនុវត�តមវធ
សĘស�លម�ិតរបស់ Bacon េទប៉ុែន�ស� រតីៃនករ្រសវ្រជាវជាក់ែស�ងអច្រត�វបានឆ�ុះបbង ថ�ីៃនប
ពីវធ ីសĘ ស�
ដិវត�របស់ Bacon ។
ថូមា៉ស Jefferson បានសរេសរថា៖“ Bacon, Locke និង Newton ។ ខ�ុំចត់ទុកពួកេគថា
ជាបុរសអស� រ្យបំផុតទ
ង បីនាក់ែដលធា� ប់រស់េនេដយគា� នករេលីកែលងេហយ ដូចជាបានដក់្រគឹះ

ៃនរចនាសម�័ន�ែដល្រត�វបានេលីកេឡងេនក�ុ ងវទ្យោសĘស�រូបវទ្យោនិងខងសលធម៌”ី Bacon គឺជាវរ

បុរសរបស់រូបឺតហកនិូ ងរបូ ៊ឺតប៊យែដលជាស� បនិកៃនសង�មរជ េហយេលកបានស� ប់េដយសជំង
រលកសួតេនឆា� ំ ១៩២៦។

២.២. ន័យៃនទស្សនៈ “ចំេណះដឹង គឺជា អំណាច”

ពក្យ “ចំេណះដឹង” គឺជាេសចក�ីេចះដឹងក�ុ ងកិច�ករងរេផ្សងៗេទតមចំេណះែដលមាន

ែដលបានេរៀនសូ្រត ែដលបានជួប្របទះ។ល។ ចំេណះដឹងគឺជាកត� សំខន់មួយក�ុងករេដះ្រសយនូវ ប b� នា
នាែដលេកីតមានេឡង។
មនុស្សមា� ក់មាននូវចំេណះដឹងមួយជាក់លក់ ែដលទទួលបានពីមជ្ឈដ� នសំខន់មួយ គឺ្រក�ម្រគ�សរ
ែដលជា្របភពៃនចំេណះដឹងចប់តង
ពីេពលដឹងក�ីមក គឺ្រក�មមនុស្ស េនះេ ែដលបានបេ្រងៀននូវ
ហយ

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 7
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

ចំេណះពី
ឥរយា បថ ( េដក េដីរ ឈរ អង�ុ យ ជាេដីម ) មាយាទ សីលធម៌ គុណធម៌ ែដលជាមូល
ចរក
ដ� ន្រគឹះៃនមនុស្ស។ ចំេណះមួយែបបេទៀត គឺេកីតេចញពីករសិក្សោរេរៀនសូ្រត ែដលទទួលបានពីស
លេរៀន។ សលេរៀន គឺជាមជ្ឈមណ� លផ�ល់នូវពុទិ�បែន�ម េដីម្បបណុ � ះ នូវករគិត ករពិចរណា ករ
ែវកែញក ករ្រសវ្រជាវ េលីប b� នានា ែដលេន សលេរៀនប b� ទងេនាះឆ�ុ ះប b� ងតមរយៈ ករ
គណនាគណិ តវទ្យោ រូបវទ្យោ គីមីវទ្យោ ទស្សនៈវជា� ។ល។ ករសិក្សោទងេនះផ�ល់នូវ ចំេណះដឹងមូល
ដ� ន ស្រមាប់យកេទអនុវត�ក�ុ ងកិច�ករងរជាមុខរបរចិb� ឹមជីវតេផ្សងៗ។ បែន�មពីេនះេទេទៀត
ចំេណះដឹងក៏េកីតេចញពីបទពិេសធន៍ជីវត ែដលបានជួប្របទះេដយខ�នឯងួ និងសក្សោពីិ អ�កដៃទ
េទៀតរមមាន មនុស្សជុំវញខ�នួ បគ�លេជាគជ័ុ យជាេដីម ែ
ដលចំេណះេនះពតជាសខន់ំិ េ្រពះបរបទៃន
សង�ម ពីមួយៃថ�េទ មួយៃថ�រែមងផា� ស់ប�ូ រជាលំដប់ដូចេនះ េយង្រត�វសិក្សោែស�ងយល់ឱ្យបានេ្រចីនព
បទពិេសធន៍ជីវតេដីម្បយ ង។
កមកែកៃច� ស្រមាប់អនុវត�ក�ុ ងជីវតរស់េនរបស់ខ�ួ នឯងឱ្យបាន្របេសីរេឡ
ពក្យ “អំណាច” គឺជាអនុភាព គឺេសចក�ីអច, ដំេណី រអង់អច, េសចក�ីអចហន, ដំេណី រអច
េធ�ីអ�ីៗបានតមចិត� ឬតមលំអនច្បោប់។
មនុស្សមានអំណាច គឺមានឥទិពលយា៉ ងខ� ងក� ែដលអចប b� អ�កេនេ្រកមបង� ប់
ឱ្យេគារព េកតខ� ច េស�ីចសរេសីរខ�ួ នបាន។ បុគ�លេនាះ អចមានលទ�ភាពដឹកនាំ ្រក�ម អង�ភាព ស� ប័ នេ
ផ្សងៗបានេទតមគំនិតរបស់ខ�ួ ន។ េគអចឱ្យអ�កដៃទេទេធ�ីេរឿងអ�ីមួយែដលេគចង់បាន េពលគឺ
្របសិនេបីេគ ចង់បាននូវេសៀវេភមួយក្បោល គឺអ�កេ្កមអំណាចរបស់ខួ �ន នឹងស�ះែស�ងរកជូនេគ។ អំណាចរបស់បុ
គ�ល គឺមានឥទ�ិពលយា៉ ងធំេធងណាស់េដយឥតមានអកមក្រត�ត្រត ប b� េ្រកពី
បុគ�លែដលមានអំណាចេលីខ�ួ នេនាះេទ។ េដយសរឥទ�ិពលយា៉ ងខ� ងក� េនះេហយ េទីបបុគ�លមា� ក់ៗ
ែតង្របាថា� ចង់បាន នូវអំណាចខង់ខ�ស់ ជាងអកឯេទៀត។ ប៉ុែន�ហនិភ័យ ជាេ្រចីននឹងេកីតមានេឡងី
្របសិនេបីបុគ�លមានអំណាច េ្របី្របាស់ អំណាចរបស់ខ�ួ នេដយពុំបាន ពិចរណាលិតលន់ ពុំមានករ
ពិភាក្សោគា� ច្បោស់លស់ េដយគិតែតពី្របេយាជន៍បុគ�លខ�ួ នឯង ពុំបានគិតេទដល់ ្របេយាជន៍រម
របស់
អងភាពេនាះ។ ដូចេនះ េដីម្បឱ្យអំណាចមាន សុវត�ិភាព និង្របសិទ�ភាព គឺត្រម�វឱ្យបុគ�លែដលមាន អំណាចេនាះ
មានលក�ណៈសម្បត�ិល្រ� បេសីរ មានចំេណះដឹង មានសីលធម៌ គុណធម៌ េទីបអចផល់នូវ
េសចកីទុកចិត�ក�ុ ងករេ្របី្របាស់អំណាចរបស់ខ�ួ ន ក�ុ ងករងររបស់អងភាព។

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 8
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

អត�ន័យទងមូលៃនខងេលី េយាងេទតម និយមន័យរបសចំេ់ ណះដឹង និងអំណាច េយង

អចទញេសចក�ីសន�ិដ� នបានថា េសចក�ីេចះដឹងរបស់បុគ�លមា� ក់ៗ គឺមានឥទ�ិពល យា៉ ងខ� ងក� ក�ុង
កិច�ករងរេផ្សងៗ េទតមជំនាញរបស់បុគ�លេនាះ។
ជាក់ែស�ងចំេណះដឹង គឺជាមូលដ� ន្រគឹះ
យា៉ ងសំខន់ក�ុ ងកិច�ករងរេផ្សងៗ ចប់តងព
បុគ�លិកតូចតច រហូតដល់អ�ក្រគប់្រគង់កំពូល។
មនុស្សមា� ក់ៗសុទ�ែតមានអំណាចផា� ល់ខ�ួ ន េព
លគឺ
េហចណាស់ក៏មនុស្សមានអំណាច្រត�ត្រតេលីគំនិត
ខ�ួ នឯង ករស្រមចចិត� ករកំណត់េគាលេដជីវតិ
របស់ខ�ួ ន។ ប៉ុែន�េនះមិនែមនជារូបភាពៃនអំណាចពិត្របាកដេនាះេទ។ អំណាចែដលបុគ�លមា� ក់ៗ
្របាថា� ចង់បាន គឺជាអំណាចៃនករ្រត�ត្ត េទេលី្រក�មមនុស្សដៃទេទៀត េពលគឺបុគ�លមា� ក់ៗមានផត់
គំនិតផា� ល់ខ�ួ នថា មិនចង់េនេ្រកមករ្រត�ត្រតរបស់េគ ែតចង់្រត�ត្រតេគេទវញ។ ែតបំណង្របាថា
េនះពុំសេ្រមចេទតមករចង់បានេនាះេទ ្របសិនេបីបុគ�លខ�ួ នឯង គា� ននូវលក�ណៈសម្បត�ិ្រគប់្រគាន់
េដីម្បទទួលបានអំណាចេនាះ។ េតីលក�ណៈសម្បត�ិអ�ីេទែដលអចឱ្យមនុស្សមា� ក់ទទួលបាននូវ
អំណាចេនាះ?
មនុស្សខ�ះ េពលេឡងេធ�ីបទបង� ញ ឬនិយាយជាសធារណៈ ឬជាអ�កេធ�ីករងរេនក�ុ ង
ចំេណាម បb�វន� សិស្ស និស្សត បានេធ�ឲ្យពួកេគី មា� ក់ៗ ជួបនងបbឹ � ភ័យខ� ច។ ករភ័យខ� ច ្រត�វបាន
មនុស្សយល់េឃញេផ្សងៗគា� ។ អ�កខះយលថា់ ករភ័យខ� ច គបណាឺ � លមកពទី
មា� ប់របសមនុ់ ស្ស ស� ន
ភាពសង�ម ឬេហតុផលេផ្សងៗ។ ប៉ុែន� េនះ្រគាន់ែតជាេហតុផលមួយ្រជ�ងែតប៉ុេណា� ះ តមពិត ករភ័យ ខ�
ចបណា� លមកពីបុគ�លខ�ះចំេណះដឹង គា� នចំេណះដឹង ឬគា� នជំនាញពិត្របាកដ។
ភាពភ័យខ� ច គឺជាសភាពធម�ជាតិរបស់មនុស្ស េនេពលមនុស្សជួបអ�ីជាេលីកដំបូង ដូចជា
ករេឡង
និយាយេនមុខមនុស្ចីនជាេលីកដំបូង សួរសំណួ រនាយករដ�មĘនី�ជាេលីកដំបូង ករេធី�បទ
បង� ញេលីកដំបូង និយាយជាមួយអ�កធំជាេលីកដំបូង ឬេធ�ីសកមភាពអ�ីេផ្សងជាេលីកដំបូង។ អ�កខះ
េស�ីរមួយជីវត េនែតខ� ចេគ មនិ ហ៊ ននយាិ យ ជែជកពិភាក្សោ ឬ បេb� ញមតិអ�េនាះេទី ពីេ្រពះ ពួកេគ
គា� នចំេណះដឹង្រគប់្រគាន់ ក�ុ ងករជជីកជែជកសួរេដញេដលឬបេb� ញមតិអ�ីែដលខ�ួ នយល់េឃញ។
ភាពភ័យខ� ច ្រត�វបានេគពិពណ៌ នាថា កំពុងេធ�ីឲ្យមនុស្ស ជួបករបរជ័យក�ុងករសិក្សោ និង កិច�ក
រេផ្សងេទៀត។ អ�កភ័យខ� ច បានេធ�ីឲ្យបាត់បង់ឱកស និងសក� នុភាពរបស់ខ�ួ នជាេ្រចីន។ អ�កខះ

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី 9
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

េពល្រក�មហុ៊នផល់ឱកស េដយដក់ករងរឲ្យេធ�ី ពួកេគមិនហ៊ នេធ�ីេទ ពីេ្រពះពួកេគេចះ មិនពិត

្របាកដ គា� នបទពិេសធន៍ និងខ� ចមានកំហុសជាេដីម។ ឯអ�កខ�ះេទៀត ែតងែតេគចេវះពីករចូលរមួ
េវទិក ឬសិក� សល ឬកមវធ ីសួរេដញេដល េដយសរគា� នចំេណះដឹងពិត្របាកដ មិនទុកចិត�េលី

សមតភាពខ�ួ នឯង។
េទះបីមានករបក្រសយេផ្សងគា� ពីមូលេហតុៃនករភ័យខ� ច ដូចជា មកពីកត� ធម�ជាត
ប b� សង�ម ឬប b� េផ្សងេទៀតក៏េដយ ប៉ុែន�ទស្សនវទ
ូជនជាតិអង់េគ�ស េលក Francis Bacon បាន
េលីកេឡងថា ពុទ�ិ ឬចំេណះដឹង គឺជាអំណាច (Knowledge is Power)។ អ�កេចះដឹងពិត្របាកដ គឺ
ជាមនុស្ស ែដលមិនេចះខ� ចអកដៃទ ពីេ្រពះ ពួកេគអចេដះ្រសយប b� បាន េដយមិនមានករភ័យ ខ� ច។ អ�កេចះ
ពិត្របាកដ ពួកេគមានភាពេជឿជាក់េលីខ�ួ នឯង មានភាពក� ហន និងមានសមតភាព ស្រមាប់ករេដះ្រសយប b� បានេដ
យគា� នឧបសគ�។ តៃម�ទងេនះ បានេធ�ីឲ្យមនុស្សកន់ែតមាន អំណាច។
្របសិនេបី មនុស្សគា� នចំេណះពិត្របាកដ គា� នជំនាញពិត្របាកដ ពួកេគនឹងមានភាពភ័យ
ខ� ច ពីេ្រពះ ពីពួកេគខ� ចមានអកសួរ េហយខ�នេឆ�យមិីួ នេចញ ឬខ� ចនយាយខុិ ស ឬេធ�សកមភាពី
ខុសជាេដីម។ ពួកេគមានចំេណះដឹងមិនពិត្របាកដ ឬ្រសេពច្សពិល យកជាករមិនបាន េទីបេធ�ីឲ្យ មនុស្សខ� ចអ
កដៃទ។
អ�កមានចំេណះខ�ស់ៗ ដូចជា អ�កេរៀនដល់ក្រមិតបរb� ប្រត អនុបណិ� ត បណិ� ត អគ�
បណិ� ត
ឬអកមានជំនាញពិត្របាកដ ដូចជា អ�កជំនាញែផ�កកសិកម អគ�ិសនី វស�កម ជំនួញ ពណិ ជ�កម វជា
េពទ្យ ទស្សនវជា
� ្របវត�ិសĘស� ច្បោប់ និងជំនាញែផ�កបេច�កវទ្យោជាេដីម គឺពួកេគ្រត�វបានមនុស្សទូេទ
េគារពេកតខ� ច េបីេទះបីជាពួកេគគា� នកេំ ភ�ីង គា� នអវុធស្រមាប់សមា� ប់អ�កដៃទក៏េដយ ប៉ុែនអ��ីែដល
េធ�ីឲ្យ្របជាជនេគារពេនាះ គឺចំេណះដឹងរបស់ពួកេគ។

៣. និយមន័តមែបប្ពះពុទ�សសនា

េនក�ុ ងសង�មែខ�រនាេពលបច�ុ ប្បន�េនះ េយងសេង�តេឃញថាពុទ�សសនាែដលជាសសនា

របស់រដ�កំពុងែតមានសំទុះយា៉ ងខ� ងខ� ខងែផ�កអប់រចិត� នងជាជំិ នួយយា៉ ងសខន់មួយក�ងករុំ
ដស់េតឿនេ្រកីនរល
ឹក្របជាពលរដ�ែខ�រ្រគប់្រសទប់វណ�ៈឲ្យេចះេយាគយល់ និងអធ្យោ្រស៍យគា� េទវញិករេចះេគារព្រ
េទមក។ េហយី សលញ់ គា� យា៉ ងជិតស�តេនះែដរគអ្រស័យេទេលភាពយល់ដឹងរបស់
ិ ឺ ី

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី
10
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

បុគ�លេនមួយៗ ។ កុ �ងករេចះេយាគយល់គា� េនះគឺ្រត�វករចំបាច់នូវ”ប b� រ” ឬ “ចំេណះដឹង” េនះឯង

។ កលេបីពួកេគមានប b� រេនក�ុងខ�ួនេ
េនាះ ពួករែមង្រប្រពឹត�ិអ�ីែដលជាកុសល្យលជា និច� ែដល
ហយ
អចេធ�ីឲ្យពួកទទួលបានករេគារពេកតខ� ចពីមនុស្សនានាតមរយៈប b� រែដលពួកេគមាន។

៤. ទស្សនៈរបសភិរម្យង៉ុយ

កំណាព្យរបស់េលកតភិរម្យភាសអ៊ូ េហងុ៉យ បានសរេសរថា៖

[…]េបីចង់្រសលខ�ួ ន េរៀនសូ្រតឲ្យមួន ឲ្យមាឲ ្យស�ត

កុំេចះស� ក់េស�ីរ លេ� លឥតបទ េបីេចះ្របាកដ

្របាក់រត់តមេហ។

កុំថ�មកមា� ង កប់ជីកចូកចំង កុំថារងេក�

េរៀនអ�ីឲ្យឆ�ិន កុំឲ្យេខ�ចេឆ កុំេដកែតេខ�
្រកេ្កសណា�ប់។

េបីល�ង់ឲ្យេចះ រកេរៀនត្រមិះ រះិ រកត្រមាប់

ឥ Ęន�ីយ៍េឆ�ងស�ំ កុំចេំ គ្របាប់ េរៀនសី�េរៀនស�ប់
េរៀនេមីលឲ្យែស�ង។

េកីតមកជាមនុស្ស ទំង្រសីទង្រប�ស មិនែដលេចះឯង

េបី្រកឲ្យមាន វb�ណេចះែ្រកង គិត្រគប់កែន�ង

កុំេដកែត្រក។[…]

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី
11
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

េយាងេទតមកំណាព្យរបស់េលកតភិរម្យភាសអ៊ូ
េហងុ៉យ ចង់បង� ញឱ្យេឃញថា មនុស្សេយងមា� ក់ៗ ្រត�វខិតខំ
្រសវ្រសេទញ េរៀនសូ្រតនូវចំេណះ ជំនាញអ�ីមួយឱ្បាកដ
េពលគឺ េបីថាេចះនិពន� ឱ្បាកដច្បោស់េទ េលីវជា� េនះ េ្ពះ
ថា ្របសិនេបីេយងេចះ្របាកដេហយមិន្រតឹមែតទទួលបាន នូវ
កៃ្មេនាះេទ គឺេយងនឹងក� យជាអ�កដឹកនាអ�កដៃទ បង� ត់ បេ្រ
ងៀនេគឱ្យេចះនូវជំនាញេនះែដរ និង្រត�តពិនិត្យសកមភាព
ករងររបស់ពួកេគេទេលីជំនាញេនះ។ េហយអ�កេ្រកមបង� ប់នឹងេគារពេកតខ� ចេយងជាក់ជាមិន
ខន េ្រពះថាេយងយល់ច្បោស់ពីអ�ីែដលពួកេគកំពុងេធ�ី ដូចេនះ្របសិនេបីេយងឱ្យេគេធ�ីអ�ី េនាះេគនឹង
េធ�ីតមបំណងរបស់េយងេដយឥត្របែកកអ�ីបានេឡយ ចំេ
។ េនះេ ជាអំណាចរបស់បុគ�លែដលមាន
ណះដឹង្របាកដ ច្បោស់លស់ ឥតខះចេនា� ះ។ ហយ

៥. អំណាចរបសមហត�ៈគន�ី

ចំែណកឯអ�កនេយាបាយល្បៗ
ទំងេនកម�ុ ជា និងេលីពិភពេលក ពួកេគ មានអំណាច គ
េដយសរចំេណះដឹងរបស់ពួកេគ ពីេ្រពះ ្របសិនេបីពួកេគគា�នពុទ�ិ ពួកេគ្របាកដជាគា�ននរណា
េគារព គា� ននរណាខ�ច គា�ននរណាឲ្យតៃម�េហយពួកេគនឹងក�យជាមនុស្សគា�នអំណាច។
ជាឧទហរណ៍ មហត�ៈគន�ី (Mohandas
Karamchand Gandhi) េ្ចីនែតនាគា� េហថា
Mahatma Gandhi) ជាេមដឹកនាំ និងជាអ�កនេយាបាយ
ែដលមានេឈ� ះេបាះសំេលង េហយេលកក៏ជាទស្សនៈ
វទូមួយដ៏
ល្បក ុ �ង្របវត�ិកណ៍ របស់ឥណា� េបី េលីកែលង
្រពះពុទ�េចញេហយក៏មិនមាននរណាសខន់េសនី�ំ ឹង
មហត�ៈគន�ីអេសកមហរជកីអក់បារមហម៉ូកុលក�ី េបីេ្របៀបជាមួយនឹងមហត�ៈគន�ីេហយេនាះ
េ
ឃ ថាឆា�យគា� ខ� ណាស់ឥទិ�ពលរបស់បុរសមា� ក់េនះ េធ�ីឲ្យជនជាតិឥណា� េគារព្សឡាញ់ ហួស
ញ ង

នឹងពណ៌ នាបាន។ មានមនុស្សជាេ្រចីនមុឺននាក់អចលុតជងង់ចុះេថីបដី ែដលមានស� មដនេជីងមហ ត�ៈ

គន�ីេដីរឆ�ងកត់េទ។ មនុស្សជាេ្រចីនពន់នាក់អចេធ�ីដំេណី រេដយេជីងអស់ចមា� យផ�ូ វ ២០ ៃមល៍

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី
12
ចំេណះដឹង គឺ2 អំJ ច

េដីម្បឲ្យបានេឃញ
រេទះេភ�ីងែដលមហត�ៈគន�ីេធ�ីដំេណី រ េដយមិនចបាច់េឃញមហត�ៈគនី�េឡយ
េ
ហ មិនែមនេ្រពះចង់េឃញ ភាព្រសស់ស� តអ�ីរបស់រេទះេភ�ីងេនាះេទ េ្រពះមហត�ៈគន�ីមិនែដល
យ
មានរថយន�ពិេសសផា� ល់ខ�ួ នមហត�ៈគន�ីតមធមតេធ�ីដំេណី រតមរេទះេភ�ីងថា� ក់ទី៣លយឡជា
មួយ
នឹងមនុស្ស្រកី្រក។ រូបថត និងរូបេបាះពុម�របស់មហត�ៈគន�ី បិទេនតមេគហដ� នតមផះសែម្បង តម
ខ�មជាេ្រចីនលនកែន�ង មនុស្សែដលឈចប់្រគ�នរងរ ព្យោយាមយកៃដ េទស� បរបមហត�ៈូ គន�េដីី ម្ប
សុំឲ្យជាសះេស្ប
យ ។ មនុស្សជាេ្រចីនលនេងីយមុខេឡង េមីលេទេលីៃផ�េមឃ េពលេគេពលរបានឮ

នរណានិយាយេឈ� ះមហត�ៈគន�ី។ នឹងរកនរណាមា� ក់នាសម័យថ�ី ែដលមានឥទ�ិពលេលីេបះដូង

មនុស្សេស�ីនឹងបុរសមា� ក់េនះមិនអចរកបានេឡយេដយសម�្រតី ឹមមួយមា៉ ត់ ឬេដយករេលក្រមាមៃដី
្រតឹមែតមួយ មហត�ៈគន�ីអចេធ�ីឲ្យជនជាតិឥណា� េ្រចីនលននាក់ ចលចលទូទង្របេទសឥណា� បា ន។

៦. េសចក�ីសន�ិដ� ន

ដូេច�ះ ចំេណះ ជំនាញ និងសមត�ភាពពិត្របាកដ គឺេធ�ីឲ្យមនុស្សមានអំណាច ពីេ្រពះ

ចំេណះដឹង ពិតជាមានឥទ�ិពល្រគបដណ� ប់េលីមនុស្សដៃទ។ េលីសពីេនះ អ�កែដលេគេចះពិត្របាកដ គឺជា

មនុស្សមានភាពេជឿជាក់េលីខ�ួ នឯង និងហ៊ ន្របឈមមុខ ជាមួយប b� ្រគប់ែបបយា៉ ង ្រពមទងំ

អចេដះ្រសយប b� ្របកបេដយភាពវយឆា� ត។ បុគ�លមានចំេណះដងឹ អចេដះ្រសយនូវប b
្របឈមនានា បានយា៉ ងមាន្របសិទ�ភាព េដយពុំប៉ះពល់ដល់អ�កដៃទ និង្របកបេដយសីលធម៌ និង
គុណធម៌។ មិន្រតឹមែតប៉ុេណា� ះ អ�កមានចំេណះ គឺមិនខ� ចេគេនាះេទ បុគ�លេនាះរែមងទទួលបានករ
េគារព េកតសរេសីរ និងទុកចិត�ពីសំណាក់អ�កេ្រកមបង� ប់របស់ខ�ួ ន េហយពួកេគនងព្យោយាឹ ម េធ�ី
ករងរែដលបុគ�លេនាះផល់ឱ្យេដយឥតរញ
រ។ ប៉ុែន� ្របសិនេបី មនុស្សគា� � ឬ េចះមិនពិត
នចំេណះវជា
្របាកដ េនាះពួកេគេនែតភ័យខ� ច េនែតមិនេជឿជាក់េលីខ�ួ ន និងគា� នទំនុកចិត�ចំេពះសមតភាពរបស់
ខ�ួ នឯង។ ចំេណះ គឺជាអំណាច ែតេបីគា� ចំេណះវញេធ�ឲ្យមនុី ស្សខ� ចេគណាស់៕

កិច�ករ្សវ្រជាវែផ�កទស្សនៈវជាិ � ទំព័រទី
13