PEMERINTAH KABUPATEN GUNUNGKIDUL

DINAS PENDIDIKAN PEMUDA DAN OLAH RAGA

SMP NEGERI 2 PATUK
Alamat : Jl. Yogya-Wonosari KM 24, Patuk, Gunungkidul 55862 Telp. 7478763

ULANGAN TENGAH SEMESTER GANJIL

TAHUN PELAJARAN 2012/2013

Mata Pelajaran : Bahasa Jawa

Kelas : IX
Hari/Tanggal :
Waktu : 90 Menit
____________________________________

Wenehana tandha ping (X) ana ing aksara a, b, c, a. nyopet dhuwit

utawa d tumrap wangsulan kang kok anggep bener! b. kecopetan dhuwit
c. didakwa nyopet dhuwit
Wacan 1 d. arep nyopet dhuwi
Marno mono umure lagi ngancik pat belas taun, 4. Pethikan crita ing ndhuwur njupuk
sekolahe isih ana klas siji SMP Negri ing setting .....
sakcedhake desane. Dheweke kuwi putrane Pak a. Jembatan penyeberangan
Dhukuh Paren ya Pak Saiman, priyayi sing b. Mobil ambulans
kondhang sugih, becik atine, lan pinter momong c. Kantor pos
rakyat ing padhukuhane. Eman, dene anake d. Kantor Polisi
lanang sing mung semata wayang iku beda 5. Intisarine cuplikan cerkak ing dhuwur yaiku
banget watake karo wong tuwane. Dhasar anake .....
wong sugih mula sapenjaluke tansah keturutan. a. Masarakat padha kulina main hakim
Yen Pak Saiman karo sing putri mono, ora b. Copet kudu dibrastha
seneng nguja bocah, panyuwune putrane dituruti c. Polisi kudu paring pengayoman marang
janji penting lan migunani tumrap sekolahe sapa wae
d. Yen ana ing jembatan penyeberangan
1. Kang dudu wewatakane Pak Saiman manut kudu ngati-ati
cuplikan cerkak ing dhuwur yaiku …… 6. Amanat kang kinandhut ing cerkak kena
a. Becik atine kanggo …
b. Pinter momong rakyat a. Tontonan lan tuntunan
c. Nguja anake lanang b. Nambahi sesanggane (beban) urip
d. Nuruti panjaluke anak sauger c. Kaca benggala(tuntunan) uripe
migunanikanggo sekolahe manungsa
2. Pira putrane Pak Saiman manut pethikan d. Mangerteni jati dhiri manungsa
cerkak ing ndhuwur? 7. Kang kalebu crita fiksi gancaran kaya ing
a. Siji ngisor iki, kajaba .....
a. Cerkak
b. Loro
b. Cerbung
c. Telu c. Geguritan
d. akeh d. Roman
Wacan 2 Wacan 3
“Dinten Kartini menika rak kangge ngurmati
“Punika ngaten. Kala wau wonten ing Raden Ajeng Kartini, awit piyambakipun
jembatan penyeberangan ngajeng menika, sampun maringi tuladha ingkang kedah
piyambakipun dipunwastani nyopet arta. dipuntindakaken putri Indonesia. Wanita
Dening tiyang-tiyang kathah lajeng Indonesia menika kedah sekolah lan sinau
supados saged sababag kalih para priyanipun.
dipungebugi ngantos kados ngaten.
Kamangka kebaya menika rak satunggaling
Keleresan kula sumerep, lajeng kula bekta simbol kekiranganipun wanita, kados ingkang
wonten kantor polisi mriki kaliyan ngrantos dipunngendikakaken Ki dhalang, bilih wanita
ambulans”, ngendikane sawijining bapak menika asring kesrimpet tapih kabotan
polisi njlentrehake pinjung.”
Jlentrehe Palupi. (Kapethik saking cariyos
3. Wong sing digebugi mau jalarane …. cekak: Antarane Kartini lan Palupi)

1

8. Pethikan carita ing nduwur kasebut
nuduhake perangan …..
a. Amanat lan irah-irahan
b. Tema lan setting
c. Tema lan watak
d. Setting lan paraga
9. Wose crita kasebut yaiku .....
a. Palupi sarujuk menawa mengeti dina
Kartini
b. Palupi ora sarujuk karo pengetan dina
Kartini
c. Palupi sarujuk menawa pengetan dina
Kartini bocah putri padha nganggo
kebaya lan jaritan
d. Palupi ora sarujuk manawa pengetan
dina Kartini bocah putri padha nganggo
kebaya lan jaritan
10. Kepriye manut panemune Palupi ngenani
kebaya iku?
a. Kebaya pinangka simbol kaluwihane
wanita
b. Kebaya pinangka simbol kasulistyaning
wanita
c. Wanita kang nganggo kebaya tambah
ayu lan luwes
d. Kebaya pinangka simbol kekurangane
wanita
Wacan 4
Bu Marni : “Kepriye ndhuk, kowe gelem
ora?”
Dewi : “Kula jane boten radi cocog
Bu, nanging kula ajrih menawi
bapak duka.”
Bu Marni : “Ora cocog amarga apa
ndhuk? Apa merga bocahe wis
tuwa?”
Dewi :“Boten Bu, amargi kula
sampun gadhah pilihan.”
11. Pacelathon sing dirembug Bu Marni lan
Dewi babagan ….
a. Dewi ora cocog karo pilihane wong
tuwane
b. Bu Marni lan Dewi wedi karo bapake
c. Bapake Dewi seneng nesu
d. Bu Marni pengin rabi
Wacan 5
“Sabar Nit, sabarna atimu!” Galih ngarih-arih
Nita
“Mas Tama wis katimbalan Gusti, Mas”
wangsulane Nita
“Nit, kabeh wong urip iku yen wis tekan titi
wancine, kabeh mesthi ngalami mati. Sebab mati
kuwi wates pungkasaning urip. Klebu uga aku
lan kowe, Dhik Tama sisihanmu lan kabeh
titahing Gusti Allah, mesthi ngalami mati.”
12. Swasana kang diandharake nuduhake sedhih
amarga ….
a. Nita kepaten Galih, garwane
b. Galih kepaten Tama, garwane
c. Nita kepaten Tama, garwane
d. Tama kepaten Nita, sisihane
Wacan 6
“Wis, Ndhuk rasah digetuni. Pancen wis garise
awakmu ora bisa nerusake sekolah. Awake
dhewe ora mung ndheweki, isih akeh bocah-
bocah sing ora bisa sekolah merga ora nduwe
ragad. Sekolah jaman saiki pancen larang. Ora
mung ragad sekolah, kabeh rega-rega saiki
padha mundhak nyekik wong-wong sing
kesrakat kaya awake dhewe iki. Nanging, awake
dhewe kudu tetep syukur isih bisa mangan,
wong-wong sing padha manggon ana ngisor-
ngisor kreteg, ana emper-emperan toko kae wis
ora bisa sekolah uga anggone mangan
kangelan.” Ngendikane ibu ngeyem-yemi aku.
13. Sing dudu wewatekane Ibu manut cerkak ing
ndhuwur yaiku …
a. Tetep syukur mring Gusti
b. Aja nggresula
c. Nrima panduming Gusti
d. Nggetuni nasib sing dadi wong miskin
14. Ing ngisor iki titikane cerkak, kajaba ….
a. Asipat naratif
b. Nyritakake sawijining tokoh
c. Asipat fiktif
d. Asipat argumentative
15. Bab sing dadi inti pokok crita diarani ......
a. irah-irahan
b. tema
c. alur
d. konflik
16. Papan lan wektu dumadine crita ing cerkak
diarani …
a. amanat
c. konflik
b . setting
d. paraga
17. Cerita fiksi kang nyritakake saka jaman
saiki banjur konflik nganti entekan
purnaning crita iku nggunakake alur …
a. Maju
b. Mundur
c. Campuran
d. Regresif
18. Sajrone praktek maca cerkak, ana bab kang
kudu digatekake ing antarane wirasa, tegese ….
a. Ngucapake tembung kanthi cetha
b. Solah bawa trep karo naskah cerkak
2
 c. Bisa mbedakake lan milahake siji-sijine
tokoh lan swasana ing cerkak
d. Bisa nyuwarakake saben tokoh kanthi becik
19. Gambar ing ndhuwur kalebu ......
a. Novel
b. Cerkak
c. Kalawarti
d. Cergam
20. Sing diarani komik yaiku ……
a. Rerangkening crita kang mawa ilustrasi
gambar
b. Crita mawa ilustrasi gambar kang
nyedihake
c. Crita mawa ilustrasi gambar kang
werna-werna
d. Rerangkening crita kang mawa
pacelathon (dialog)
21. Wong kang ahli gawe komik diarani ....
a. Musikus
b. Komikus
c. Komisaris
d. Orator
22. Bab sing kudu digatekake nalika nindakake
diskusi kaya ing ngisor iki, kajaba ......
a. Aja golek menange dhewe
b. Menehi wektu marang wong liya
kanggo ngandharake panemu
c. Manawa ngandharake panemu ora kudu
kanthi waton utawa dhasar kang tinemu
nalar
d. Aja rumangsa manawa panemune awake
dhewe sing paling bener
Wacan 7
Tindak-tanduke Tini ana owah-owahane.
Dheweke wis ora nggunakake dhuwite
kanggo jajan utawa dolanan. Dhuwit sangu
sekolah utawa dhuwit sing ditampa saka
wong tuwane, age-age dilebokake celengan.
23. Miturut pratelan ing ndhuwur watake Tini
iku …..
a. gemi
b. ngebreh
c. boros
d. medhit
Wacan 8
“Duwe kerdhus pira Pak?”
“Ya ana yen mung 40, ning dilangi nole
alias 4” Jawabku sakenane.
“ Wooo ditakoni tenanan!” Karo mecucu.
“Lha wong ora tau diklat kok ditakoni
kerdus”. Wangsulanku
24. Sing dikarepake kerdhus ana ing pethikan
cerkak sertifikatku iku …….
a. kerdhus karton
b. sertifikat lemah
c. kertas rosokan
d. sertifikat pelatihan
Wacan 9
Banjur sing taun 1995 pola 150 jam neng
ngendi ya? Apa neng ngomah?”Pitakone
batinku karo aku ngeling-eling anggonku
simpen sertifat mau.“Mbok menawa dadi siji
karo SK Pembagian Tugas ing rak buku
ngomah!” batinku karo ngeyem-yemi atiku.
Budhal Sekolah motor age-age dakblandhange
sakayange kareben cepet tekan ngomah. Bubar
sholat Duhur lan mangan age-age rak buku
dakudhal-udhal kanggo nggoleki Sertifikat
Pelatihan. Dakklumpukkake mung ana 7, wiwit
taun 2000-nan. Sing tahun 1995 meksa durung
ketemu.
25. Pethikan cerkak Sertifikatku ing ndhuwur
nuduhake menawa Pak Tegar iku wong sing
……
a. ora setiti, lalen
b. setiti, ngati ati
c. gemi, setiti
d. pinter nyenyimpen
26. Apa sing dikarepake: “dikeruk ngetuk,
disusruk mumbul” ana ing cerkak
Sertifikatku iku?
a. ora tau duwe dhuwi
b. ora tau kentekan dhuwit
c. dhuwite akeh banget
d. dhuwite simpenan akeh
27. Sajrone praktek maca cerkak, ana bab kang
kudu digatekake ing antarane wirasa,
tegese ….
a. Ngucapake tembung kanthi cetha
b. Solah bawa trep karo naskah cerkak
c. Bisa mbedakake lan milahake siji-
sijine tokoh lan swasana ing cerkak
d. Bisa nyuwarakake saben tokoh kanthi
becik
28. Ing ngisor iki titikane cerkak, kajaba ….
a. Asipat naratif
3
 b. Nyritakake sawijining tokoh
c. Asipat fiktif
d. Asipat argumentative
29. Tokoh kang ala watak wantune lan tansah
gawe reridhu diarani tokoh ….
a. Protagonist
b. Antagonis
c. Tritagonis
d. Figuran
Wacan 10
Dokter lan perawate kluyur-kluyur lunga. Aku
dheleg-ndheleg ana ruangan mau. Eba kagetku,
dakrungu ibune bocah-bocah nggugah aku,
“Mas, tangi. Wis esuk.”.
30. Tembung dheleg-ndheleg tegese…
a. Mikir
b. Ngalamun
c. Ngalamun sinambi mikir
d. Jagongan
Gatekna cerkak ing ngisor iki!
P
onakanku sing cilik dhewe lagi nangis. Tangise ora
kaya biyasane. Iki gawe jengkele ibune sing lagi
sibuk nyiapake mulang.Bojone durung mulih saka
nyambut gawe. Dene anak-anake liyane wis padha mlebu
neng kamare dhewe-dhewe, njekut sinau nyiapake ujian
komprehensif.
"Kang Letug, tulung ya, dijaga anakku iki.Dineng-nengi
ben ora ngganggu. Aku jan lagi buneg tenan lho."
Panjaluke adhiku wadon iki.
"Ya, dak neng-nengane." Aku banjur mlaku nyedhaki
ponakanku sing umure durung ana limang taun.
"Udah yah...Mama sedang sibuk tuh. Kan kasihan kalau
adik nangis terus.." Aku omong nganggo basa Indonesia.
Pancen bocah jaman saiki basa Jawa sing alus ora padha
ngerti. Mulane ing kulawargane adhiku, basa padinane
campur. Malah luwih akeh padha nganggo basa Indonesia.
Rasane lucu yen aku nyoba nganggo basa Jawa sing alus.
Bocah-bocahe padha ora seneng. Banjur miwiti nganggo
basa Indonesia.Bocah-bocah uga wis ora nyebut rama
utawa ibu marang wong tuwane, nanging wis migunakake
tembung Papa utawa Mama.
"Kenapa menangis terus Teta? Apa karena dinakali
Mama?"
"We...weeee... Teta mau dibelikan baju baru...we...wee.."
Teta jenenge ponakanku mau, kepengin ditukokake klambi
anyar. Mbokmenawa bapak ibune mung durung sempat
wae.
"Besok Pak Dhe belikan ya...mau enggak?"Krungu
jawabanku mau, dheweke banjur katon lega.
Ngusap luh neng pipine, senajan ta isih mimblik-mimblik
manja banget.
"Besok Pak Dhe belikan yang namanya celana kodhok ya?
Tahu enggak kamu?"
Jawabane ponakanku mung gedheg-gedheg. Ora ngerti apa
kuwi sing jenenge kathok kodhok. Kamangka dhek jaman
cilikanku, kathok kodhok kuwi istimewa banget. Saben
bocah yen krungu tembung kathok kodhok bisa banjur
senenge ora mekakat. Kathok kodhok dadi favorite bocah-
bocah. Mergane yen dienggo anget tur ora mlotrak-
mlotrok.
Aku banjur crita marang ponakanku ngenani kathok
kodhok kuwi.
Sawatara crita bab kathok kodhok, pikiranku
kelingan dhek jaman semana aku duwe kathok kodhok sing
anyar. Aku dolanan ingkling karo kanca-kancaku neng
ngomah. Nanging, blaik, ing tengah-tengahe dolanan
ingkling, aku ngebrok (ngising neng kathok). Suara
pret....preet....preeet.... banjur ambune wah...jan ora
karuwan! Kanca-kancaku banjur padha bengok alok:
"Oeeee, Letug ngebrok! Letug ngebrok!" Mboko siji kanca-
kancaku padha mlayu nyingkiri aku karo nutup irunge.
Aku mung bisa nangis nggugug ditinggal kanca-kancaku.
Aku nangis merga kathok kodhokku sing anyar dadi reged
kena abyuran saka wetengku.
Ora let suwe ana sing nyedhaki aku, nanging, sing
nyedhaki aku ora liya ya ibuku. Aku ora dinesoni. Ibuku
malah mung gumujeng. Aku banjur dicandhak digawa
menyang WC
Ibuku ora wegah ngresiki regedanku. Ibuku ora wegah
nyedhaki ambune regedanku. Ibuku ora wegah nyandhak
awakku lan nyawiki aku. Ibuku ora duka weruh kathok
kodhok anyarku dadi reged. Lan aku banjur meneng
anggonku nangis. Aku mandeng ibu sing isih gumujeng lan
gawe tentreme atiku.
Kelingan pengalaman mau, aku mung bisa ngguyu dhewe.
Kathok kodhokku sing anyar wis reged lan mambu.
Nanging aku bisa nemu gumuyune ibu sing ora ilang saka
rasaku.
Yen ing kulawarga isih ana ibu sing bisa gumuyu, ngresiki
reregedaning anak, sepira begjane wong neng alam donya
yen akeh sing isih padha bisa gumuyu uga ngresiki
reregeding urip bebrayan.
www.cerkak-jawa.com/ceritacekak
I. Wangsulana pitakonan iki adhedhasar
Cerkak ing ndhuwur!
1. Sebutna 5 paraga ing cerkak mau!
2. Sebutna wewatekane para paraga mau
3. Nggunakake alur kepriye? Wenehana alesane!
4. Tulisen 3 amanat cerkak mau!
5. Kira-kira judhul apa sing paling cocok kanggo cerkak
ing ndhuwur?
4
5