Maliyyə Sabitliyi Hesabati

MALİYYƏ SABİTLİYİ
HESABATI
2022
Azərbaycan Respublikasının
Mərkəzi Bankı
MALİYYƏ SABİTLİYİ HESABATI*
* Hesabat 2022-ci ilin dekabr ayı məlumatları əsasında hazırlanmışdır.

ABBREVİATURALAR
AMB – Azərbaycan Respublikasının HP – Hodrik-Preskott filtri

Mərkəzi Bankı
HŞ – Hüquqi şəxs
AİKZF - Azərbaycan Respublikası İpoteka
XV – Xarici valyuta
və Kredit Zəmanət Fondu
İEÖ – İnkişaf etmiş ölkələr
ARDNF – Azərbaycan Respublikası Dövlət
Neft Fondu İEOÖ – İnkişaf etməkdə olan ölkələr
AİB – Asiya İnkişaf Bankı KA – Kapital adekvatlığı
AVM – Açıq valyuta mövqeyi KAƏ – Kapital adekvatlığı əmsalı

QİK – Qeyri-işlək kreditlər
BGN – Borcun gəlirə nisbəti
QKDK – Qeyri-dövlət qiymətli kağızları
BOKT – Bank olmayan kredit təşkilatı
MKOS – Mikro, kiçik və orta sahibkarlıq
BVF – Beynəlxalq Valyuta Fondu
MV – Milli valyuta
DB – Dünya Bankı
ö.i.m.d – Ötən ilin müvafiq dövrü
DGK – Dövlət Gömrük Komitəsi
ROA – Aktivlərin gəlirliliyi
DQK – Dövlət qiymətli kağızları
ROE – Kapitalın gəlirliliyi
DSK – Dövlət Statistika Komitəsi
RÖA – Risk üzrə ölçülmüş aktivlər
ƏƏSMN – Əmək və Əhalinin Sosial
Müdafiəsi Nazirliyi ÜDM – Ümumi daxili məhsul
FŞ – Fiziki şəxs VKK – Vaxtı keçmiş kreditlər
f.b. – Faiz bəndi

Mündəricat
Qlobal makroiqtisadi şərait .............................................................................................. 7

Azərbaycanda maliyyə institutlarının fəaliyyət göstərdiyi makroiqtisadi mühit ............... 10
Bank sisteminə ümumi baxış ......................................................................................... 17
Bank sistemi üzrə kredit riski ......................................................................................... 29
Bank sistemi üzrə bazar riski ......................................................................................... 37
Bank sistemi üzrə likvidlik riski ...................................................................................... 41
Bank sisteminin mənfəətliliyi ......................................................................................... 44
Bank sisteminin kapital mövqeyi ................................................................................... 50
Bank olmayan kredit təşkilatları ..................................................................................... 60
Sığorta sektoru .............................................................................................................. 64
Kapital bazarı ................................................................................................................ 73
Maliyyə sektoru seqmentləri üzrə tənzimləmə və nəzarət prioritetləri ........................... 79
Qısa Xülasə
2022-ci ildə qlobal mühit geosiyasi və geoiqtisadi gərginliyin yüksəlməsi, inflyasiya
təzyiqinin güclənməsi, aparıcı ölkələrdə iqtisadi daralma və bir çox ölkələrdə monetar
siyasətin sərtləşməsi ilə xarakterizə olunmuşdur. Geosiyasi və geoiqtisadi risklərin
yaratdığı qeyri-müəyyənliklər fonunda Mərkəzi Bank öz mandatına uyğun olaraq
makroiqtisadi və maliyyə sabitliyinin qorunmasına yönəldilmiş siyasət həyata keçirmişdir.
İl ərzində bank sektoru ümumilikdə ekzogen şoklara qarşı dayanıqlı olmuşdur.
Hesabat ili ərzində aktivlərin keyfiyyətində müşahidə olunan müsbət dinamika və kredit
təşkilatlarının riskləri daha təkmil idarə etməsi fonunda kredit riskində azalma müşahidə
edilmişdir. Makroprudensial çərçivəyə edilmiş son dəyişikliklər sektorda kredit risklərinin
azalmasını və potensial risklərin neytrallaşmasını dəstəkləmişdir.
Sektorun valyuta mövqeyi normativ tələblər çərçivəsində olmuşdur. Son illərdə müşahidə
olunan de-dollarlaşma meyilləri davam etmişdir.
Sektorun likvid aktivləri tarixi maksimumunda olmaqla likvidlik şoklarını absorbsiya etmək
potensialında olmuşdur. Bank sektoru üzrə ani likvidlik əmsalı minimum normativi 2 dəfə
üstələmişdir.
Sektorun mənfəətliliyində müsbət trend davam etməkdədir. Bank sektorunun kapital

mövqeyi tələb olunan prudensial normativləri üstələyir və potensial riskləri absorbsiya
etmək potensialına malikdir.
Sığorta sektoru üzrə maliyyə göstəricilərində artım dinamikası davam etmişdir. Sığorta
sektorunun penetrasiya səviyyəsində azalma müşahidə edilsə də, adambaşına düşən
sığorta haqqı artmışdır. Sığorta sektorunun aktivlərinin 4/5 hissəsini investisiya portfeli
təşkil etmişdir ki, bu da sığorta sektorunun maliyyə sistemində mühüm institusional
investor kimi rolunu artırır. Hesabat ili ərzində sığorta sektoru üzrə mənfəətlilik artmışdır.
Sektorun kapital mövqeyi tələb olunan prudensial tələbləri üstələmişdir.
İqtisadiyyatın maliyyəyə çıxışının dəstəklənməsində rolunu artırmaq məqsədilə kapital

bazarının əməliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, hüquqi çərçivənin beynəlxalq
standartlara uyğunlaşdırılması, həmçinin bazarda tələb və təklifin dəstəklənməsi
5
Maliyyə Sabitliyi Hesabatı | 2022
istiqamətində işlər davam etdirilmişdir. Ötən illə müqayisədə qiymətli kağızlar bazarında
kiçilmə müşahidə edilsə də, dövlət qiymətli kağızlarının dövriyyəsində artım müşahidə
edilmişdir. İnvestisiya şirkətlərinin maliyyə vasitəçiliyində rolu artmaqdadır. Sektorun
aktivləri və müştəri aktivləri üzrə artım yüksək olmuşdur.
6
Qlobal makroiqtisadi şərait
2022-ci ildə qlobal mühit geosiyasi və geoiqtisadi gərginliyin yüksəlməsi, inflyasiya

təzyiqlərinin güclənməsi, aparıcı ölkələrdə müşahidə olunan iqtisadi daralma və bir
çox ölkələrdə pul siyasətinin sərtləşməsi fonunda formalaşmışdır. Qlobal
iqtisadiyyatda qeyri-müəyyənlik və risklərin artımına Rusiya-Ukrayna münaqişəsi və
bunun ərzaq və enerji qiymətlərinə təsiri, pandemiya ilə əlaqədar pozulmuş təchizat
zəncirinin zəif bərpası və Çində sərt karantin tədbirləri fonunda gözləniləndən yüksək
iqtisadi daralma və əmlak bazarında müşahidə olunan tənəzzül təsir etmişdir. Qlobal
infyasiyanın yüksəlməsi və iqtisadi aktivliyin zəifləməsi bəzi ölkələrdə staqflyasiya
risklərini aktuallaşdırmışdır.
Dünya iqtisadiyyatında risklərin akkumulyasiyası və yüksək qeyri-müəyyənlik fonunda
BVF tərəfindən qlobal iqtisadi artım proqnozları yenilənmişdir. Belə ki, BFV-nin Dünya
iqtisadiyyat icmalının (WEO) 2022-ci il iyul ayı buraxılışında 2023-cü il üzrə qlobal iqtisadi
artımın 2.9% olması gözlənilsə də, oktyabr ayı buraxılışında bu proqnoz 0.2 f.b.
azaldılaraq 2.7% olaraq yenilənmişdir. Müvafiq olaraq İEO və İEOÖ üzrə də proqnozlar
0.3 və 0.2 f.b. azaldılaraq 1.1% və 3.7% müəyyən edilmişdir.
Qrafik 1. ÜDM-in artım proqnozları, faizlə
8.0
6.6
6.0
6.0 5.2
3.7 3.7
4.0 3.2
2.7 2.4
2.0 1.1
0.0
-2.0
-2.0
-4.0 -3.1
-4.5
-6.0
Dünya iqtisadiyyatı İEÖ İEOÖ
2020 2021 2022 2023
Mənbə: BVF, Dünya iqtisadiyyat icmalı (WEO), 2022 oktyabr
Geosiyasi proseslər fonunda inflyasiyanın yüksəlməsi qlobal maliyyə sabitliyinə

əsas təhdid kimi çıxış etmişdir. Rusiyadan Avropaya ixrac edilən təbii qaz təchizatının
əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması və müəyyən dövr ərzində dayandırılması, o cümlədən
Avropa Birliyi tərəfindən Rusiyadan kömür idxalına embarqo qoyulması və neftin
maksimal qiymətinin müəyyənləşdirilməsi enerji qiymətlərinin artımına səbəb olmuşdur.
7
Eyni zamanda geosiyasi gərginlik və sanksiyalar ərzaq qiymətlərinin artımını şərtləndirib.
Əlavə olaraq pandemiya sonrası tələbin artımı qlobal inflyasiyanı yüksəldən digər faktor
olmuşdur. Qlobal inflyasiyanın əsas drayveri baza inflyasiya olmuşdur. Nəticədə ABŞ-da
illik inflyasiya son 40 ilin ən yüksək həddi – 6.5%-ə çatmış, Avrozona və Böyük
Britaniyada isə müvafiq olaraq 9.2% və 10.5% təşkil etmişdir.
Artan inflyasiya təzyiqləri bir çox mərkəzi banklar tərəfindən pul siyasətinin
sərtləşdirilməsinə səbəb olmuşdur. Belə ki, ABŞ-da Federal Ehtiyat Sistemi başlıca
faiz dərəcəsini il ərzində 0-0.25%-dən 4.25-4.5%-ə, İngiltərə Bankı 0.25%-dən 3.5%-ə,
Avropa Mərkəzi Bankı isə 3 əsas faiz dərəcəsinin hər birini 2.5 f.b. artırmışdır1. 2022-ci il
ərzində bütövlükdə 70 mərkəzi bank tərəfindən əsas faiz dərəcələri üzrə 357 dəfə artım
qərarı, cəmisi 8 mərkəzi bank tərəfindən 18 dəfə azalma qərarı qəbul olunmuşdur. 10
mərkəzi bank isə faiz dərəcələrini il ərzində sabit saxlamışdır. Monetar sərtləşmə
nəticəsində 2023 və 2024-cü illərdə inflyasiyanın tədricən azalacağı gözlənilir. BVF-in
məlumatına əsasən, qlobal istehlak qiymətləri indeksinin 2022-ci ildəki 8.8%-dən 2023-
cü ildə 6.5%-ə, 2024-cü ildə isə 4.1% enməsi gözlənilir.
Qrafik 2. Əmtəə qiymətlərinin dəyişməsi, faizlə
26.3
80
25
60
15 7.3
6.7 40
5 41.4
-6.2 20
-5
65.9
-15 0
-12.9
-25 -20
-32.7
-35 -40
2020 2021 2022 2023
Neftin qiməti - sağ ox İstehlak qiymətləri (İEÖ) - sol ox

İstehlak qiymətləri (İEOÖ) - sol ox Qeyri-neft əmtəə qiymətləri - sol ox
Mənbə: BVF, Dünya iqtisadiyyat icmalı (WEO), 2022 oktyabr
Monetar sərtləşmə inkişafda olan ölkələrdə maliyyə şərtlərini də sərtləşdirmiş və

maliyyə sabitliyi üzrə riskləri artırmışdır. BVF-nin Qlobal Maliyyə Sabitliyi Hesabatına
əsasən maliyyə kövrəklikləri əsasən qeyri-maliyyə institutlarında artmışdır. Belə ki, iri
qeyri-maliyyə şirkətlərində xərclərin artımı nəticəsində mənfəət marjasının azalması, kiçik
şirkətlərdə isə yüksək maliyyələşmə dərəcəsi və azalmış fiskal dəstək nəticəsində defolt
ehtimalının artımı müşahidə edilmişdir.
1depozit faiz dərəcəsi: -0.5%-dən 2%-ə, əsas yenidənmaliyyələşmə əməlliyyatları faiz dərəcəsi: 0%-dən
2.5%-ə və marjinal kreditləşmə faiz dərəcəsi: 0.25%-dən 2.75%-ə.
8
Qlobal maliyyə bazarlarında likvidlik risklərinin artımı müşahidə edilir. Qlobal
bazarda əsas likvidlik meyarı hesab olunan ABŞ Xəzinədarlığı qiymətli kağızları tələb-
təklif spredləri əhəmiyyətli artmışdır. Ümumiyyətlə, bütün aktiv sinifləri üzrə likvidlik
premiyalarının artması və likvidliyin azalması müşahidə edilir. BVF-nin Qlobal Maliyyə
Sabitliyi Hesabatına əsasən Avropada gözlənilən yüksək və volatil enerji qiymətlərinin
təsirini hedcinq etmək məqsədilə istifadə olunan törəmə maliyyə alətləri üzrə marja
çağırışlarının həcmi artmışdır. Bu isə öz növbəsində böyük enerji istehlakçısı olan
şirkətlərdə likvidlik probleminin yaranmasına və bir sıra Avropa ölkələrinin hökumətləri
tərəfindən bu şirkətlərə təcili qısa müddətli likvidlik xətlərinin və kredit zəmanətlərinin
ayrılması ilə nəticələnmişdir.
Həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan bir çox ölkələrdə əmlak bazarı
riskləri artmışdır. Monetar sərtləşmə fonunda ipoteka faizlərinin artımı və kreditləşmə
şərtlərinin sərtləşməsi daşınmaz əmlak bazarının dinamikasına mənfi təsir göstərmişdir.
Çində daşınmaz əmlak bazarında yaranmış böhran ölkənin yerli bank sisteminin
dayanıqlığına təhdidləri artırmış, iqtisadi artıma mənfi təsir göstərmişdir.
Cədvəl 1. Fiskal balansın və dövlət borcunun ÜDM-də payı, faizlə
Fiskal balans Dövlət borcu

Proqnoz Proqnoz
2021 2022 2023 2024 2021 2022 2023 2024
İEÖ -7,2 -3,6 -3,7 -3,8 117,9 112,4 111,3 111,8
ABŞ -10,9 -4,0 -5,7 -6,6 128,1 122,1 122,9 126,0
Avrozona -5,1 -3,8 -3,3 -2,8 95,3 93,0 91,3 89,8
Yaponiya -6,7 -7,9 -3,6 -2,5 262,5 263,9 261,1 260,3
İEOÖ -5,3 -6,2 -5,4 -5,5 64,4 65,1 68,5 71,6
Asiya -6,6 -8,6 -7,0 -7,2 71,2 75,4 80,8 85,2
Avropa -1,9 -3,0 -2,8 -2,7 35,8 31,6 31,9 32,7
Latın
-4,5 -4,2 -4,7 -4,0 72,2 68,0 68,1 68,9
Amerikası
Yaxın Şərq və
-3,1 0,8 -0,6 -1,2 48,0 40,6 39,5 39,5
Şimali Afrika
Mənbə: BVF, Fiskal monitor, 2022 oktyabr
Fiskal kəsirdə azalma müşahidə edilsə də, pandemiyadan öncəki dövr ilə
müqayisədə yüksək olaraq qalır. Pandemiya ilə əlaqədar fiskal dəstək proqramlarının
dayandırılması dünya ölkələrində fiskal kəsirin azalmasını şərtləndirmişdir. Eyni
zamanda, yüksək enerji qiymətləri neft ixracatçısı olan ölkələrin fiskal mövqeyinə müsbət
təsir göstərmişdir. Bununla belə, mərkəzi bankların faiz dərəcələrini artırması və qlobal
bazarlarda maliyyə şərtlərinin sərtləşməsi İEOÖ-in borc yükünü artırmışdır. Artmış ərzaq
qiymətləri də inkişafda olan ölkələrin fiskal mövqeyinə mənfi təsir etmişdir. Qlobal dövlət
borcunun ÜDM-ə nisbəti 91% təşkil edir ki, bu da pandemiyadan öncəki dövrlə
müqayisədə 7.5 f.b. yüksəkdir.
9
Azərbaycanda maliyyə institutlarının fəaliyyət göstərdiyi makroiqtisadi
mühit
2022-ci ildə qlobal geosiyasi və geoiqtisadi risklərin yaratdığı qeyri-müəyyənliklər

fonunda artan inflyasiya təzyiqləri Azərbaycan iqtisadiyyatına da təsir
göstərmişdir. 2022-ci il ərzində ÜDM real ifadədə 4.6% artmış və onun həcmi nominal
ifadədə tarixi maksimuma - 133.8 mlrd. manata çatmışdır. Ötən il ərzində qeyri-neft
sektoru iqtisadi artımın əsas drayveri olmuşdur. Belə ki, il ərzində neft-qaz sektorunda
istehsal olunmuş əlavə dəyərdə 2.7% azalma, qeyri neft-qaz sektorunda isə 9.1% artım
müşahidə olunub. ÜDM-in 52.2%-i qeyri-neft sektorunun hesabına formalaşmışdır.
Əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM isə 2021-ci il ilə müqayisədə 4.1% artaraq 13.3 min
manat təşkil etmişdir.
2022-ci ildə qeyri-neft sektorunun demək olar ki, bütün sahələri üzrə artım müşahidə
olunmuşdur. Tikinti sektorunda son illərdə müşahidə olunan azalma trendi artım ilə əvəz
olunmuşdur ki, bu da əsasən işğaldan azad olunan ərazilərdə aparılan genişmiqyaslı
tikinti-quruculuq işləri ilə əlaqədardır. Qeyri-neft sənayesi üzrə iqtisadi artım 7.1% təşkil
etmişdir. Turizm, nəqliyyat və ictimai iaşə sektorlarında sürətli artım qeydə alınmışdır.
Qrafik 3. Qeyri-neft sektoru sahələrinin iqtisadi artım tempi
23.2%
3.4%
13.4%
2022 3.2%
58.2%
14.8%
7.1%
16.0%
3.3%
-2.0%
2021 5.3%
34.2%
6.1%
18.9%
4.9%
1.9%
-7.7%
2020 -1.3%
-58.9%
0.8%
12.5%
1.3%
7.3%
-2.8% 3.6%
2019
6.4% 17.2%
14.3%
Nəqliyyat Kənd təs Tikinti Ticarət Turizm İnformasiya və rabitə Q/neft sənayesi
Mənbə: DSK
10
Əhalinin nominal gəlirləri və nominal əmək haqlarında artım müşahidə edilmişdir.
2022-ci ilin sonuna iqtisadi fəal əhalinin sayı 5358.4 min nəfər olmuşdur ki, onlardan
5056.2 min nəfərini məşğul əhali təşkil etmişdir. Muzdla çalışan işçilərin sayı 1732.5 min
nəfər təşkil etmişdir ki, onların da 52%-i (903.3 min nəfər) dövlət sektorunda, 48%-i (829.2
min nəfər) isə qeyri-dövlət sektorunda çalışmışdır. Muzdla çalışan işçilərin orta aylıq
nominal əmək haqqı 2022-ci il ərzində 14.6% artaraq 829.9 manat təşkil etmişdir. Əhalinin
nominal gəlirləri 2021-ci illə müqayisədə 2022-ci ildə 20.5% artaraq 68.9 mlrd. manat
təşkil etmişdir.
Geosiyasi gərginliklərin səbəb olduğu qlobal təchizat zəncirindəki problemlər
fonunda enerji və ərzaq qiymətlərinin əhəmiyyətli artımı inflyasiyanın yüksək
səviyyəsini şərtləndirmişdir. DSK-nın məlumatlarına əsasən 2022-ci ildə illik (2022-ci
ilin dekabr ayı 2021-ci ilin dekabr ayına nəzərən) inflyasiya 14.4% və orta illik inflyasiya
(2022-ci ilin yanvar-dekabr ayları 2021-ci ilin yanvar-dekabr aylarına nəzərən) isə 13.9%
təşkil etmişdir. İllik və orta illik baza inflyasiya müvafiq olaraq 14% və 11.7% təşkil
etmişdir. İllik inflyasiya sentyabr ayında özünün pik həddinə çatmış, bundan sonra ilin
sonuna doğru azalma dinamikası nümayiş etdirmişdir.
Ümumi inflyasiyanın artımına ərzaq məhsullarındakı qiymət artımı daha çox təsir etmişdir.
Belə ki, ərzaq məhsulları üzrə illik inflyasiya 19%-ə çatmışdır. İnflyasiyanın digər
komponentləri olan qeyri-ərzaq məhsulları və xidmətlər üzrə illik bahalaşma templəri
müvafiq olaraq 11.9% və 10.2% təşkil etmişdir. Ümumilikdə, ölkədə inflyasiyaya dünya
enerji daşıyıcıları və ərzaq qiymətlərinin artması, habelə ticarət tərəfdaşı ölkələrdə
inflyasiyanın artımı səbəb olmuşdur. Məcmu daxili tələbin genişlənməsi artan xarici xərc
amillərinin qiymətlərə transformasiyasına şərait yaratmışdır. 2022-ci ildə manatın nominal
effektiv məzənnəsinin bahalaşması inflyasiya idxalına məhdudlaşdırıcı təsir göstərmişdir.
Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilən pul siyasəti inflyasiya təzyiqlərinin
yumşaldılmasına yönəldilmişdir. 2022-ci ildə faiz dəhlizi parametrləri 9 dəfə müzakirə
edilmişdir. Uçot dərəcəsinin 7.25%-dən 8.25%-ə, dəhlizin yuxarı həddinin 8.25%-dən
9.25%-ə qaldırılması ilə bağlı qərarlar qəbul edilmişdir. Pul siyasəti alətlərinin yeni
konfiqurasiyada tətbiqi ilə bağlı faiz dəhlizinin aşağı həddi 1 sentyabr 2022-ci ildən 6.25%-
dən 4%-ə endirilmişdir. Dəhlizin aşağı həddinin azaldılması bank sektorundakı izafi
likvidliyin əlverişli şərtlərlə sterilizasiyası və banklararası pul bazarında tarazlı faizlərin
formalaşması imkanlarının yaranması baxımından məqsədəuyğun sayılmışdır. Lakin
öncədən verilən açıqlamaya uyğun olaraq dəhlizin eninə baxılmış, dəhlizin aşağı həddi
oktyabr ayının sonunda 5%-ə, dekabr ayında isə 6.25%-ə qaldırılmışdır.
2022-ci ildə pul siyasətinin əməliyyat çərçivəsinin təkmilləşdirilməsi, xüsusilə də uçot
dərəcəsinin ötürücülüyünün gücləndirilməsi istiqamətində Mərkəzi Bank tərəfindən bir
sıra tədbirlər görülmüşdür. Ötən ilin sentyabr ayının 1-dən başlayaraq ilk dəfə olaraq yeni
pul siyasəti alətlərinin tətbiqinə başlanılmış, pul bazarının infrastrukturu
11
təkmilləşdirilmişdir. Görülən tədbirlər ilkin müsbət nəticələrini verməyə başlamışdır. Belə
ki, banklararası bazarda faizlər ilk dəfə faiz dəhlizinin dəyişiminə reaksiya verməyə
başlamışdır.
İnﬂyasiya təzyiqlərinin artdığı şəraitdə pul təklifinin effektiv tənzimlənməsi üçün məcburi
ehtiyat normalarından da daha aktiv istifadə qərara alınmışdır. Mərkəzi Bankın İdarə
Heyətinin qərarı ilə məcburi ehtiyat norması milli valyutada, həmçinin qiymətli metallarda
cəlb edilmiş depozitlər üzrə 4%, xarici valyutada cəlb edilmiş depozitlər üzrə isə 5%
səviyyəsində müəyyən olunmuşdur. 2022-ci ilin sentyabrından başlayaraq bütün banklar
məcburi ehtiyatları yeni normalara uyğun saxlamağa başlamışlar.
Qrafik 4. İdxal və ixracın dinamikası, mlrd. ABŞ dolları
45 23% 25%
21%
40 19%
35 17% 18% 18% 20%
30 15% 15% 15%

15%
25 14%
14% 11% 12%
20 13%
9% 10%
10%
15 8% 8%
10 5%
5 1.8 1.6 1.6 1.7 2.0 1.9 2.7 3.0

1.3
0 0%
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
İxrac İdxal Qeyri-neft ixrac Qeyri-neft ixrac / ixrac Qeyri-neft ixrac / idxal
Mənbə: DGK
2022-ci il ərzində xarici ticarət mövqeyi əvvəlki illə müqayisədə yaxşılaşmışdır.
DGK-nın məlumatları əsasında 2022-ci il üzrə ixrac ötən il ilə müqayisədə 72% (15.9 mlrd.
ABŞ dolları) artaraq 38 mlrd. ABŞ dolları, idxal isə 24% (2.8 mlrd. ABŞ dolları) artaraq
14.5 mlrd. ABŞ dolları təşkil etmişdir. 2022-ci ildə qeyri neft-qaz məhsullarının ixracı
əvvəlki illə müqayisədə 12.6% artaraq 3 mlrd. ABŞ dolları təşkil etmişdir. İxracda yüksək
artım həm enerji daşıyıcılarının, xüsusilə təbii qazın ixracının genişlənməsi, həm də qeyri-
neft ixracatının artması ilə əlaqədar olmuşdur.
Yüksək qlobal əmtəə qiymətləri və qeyri-neft ixracının artımı fonunda ölkənin tədiyə
balansı göstəriciləri yaxşılaşmışdır. 2022-ci ilin 9 ayı ərzində cari əməliyyatlar
hesabında 17.7 mlrd. ABŞ dolları (ÜDM-in 30.7%-i) profisit yaranmışdır. Habelə, xarici
ticarət balansının profisiti əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nəzərən 3.3 dəfə artaraq 21.2 mlrd.
ABŞ dolları təşkil etmişdir. 2022-ci ilin 9 aylıq tədiyə balansı məlumatlarına əsasən
Azərbaycana göndərilən pul baratlarının həcmi 3.6 dəfə artaraq 2.8 mlrd. ABŞ dolları,
ölkədən köçürülən pul baratlarının həcmi isə 29.6% artaraq 0.5 mlrd. ABŞ dolları
olmuşdur. Nəticədə pul baratları üzrə 2.3 mlrd. ABŞ dolları müsbət saldo yaranmışdır.
12
Valyuta ehtiyatlarının uzunmüddətli artım dinamikası davam etmişdir. 2016-cı ildən
etibarən valyuta ehtiyatlarında müşahidə olunan artım 2022-ci ildə də davam etmişdir.
Artım həm ARDNF-in vəsaitləri, həm də AMB-nin valyuta ehtiyatları hesabına baş
vermişdir. Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları 2022-ci ildə 27% artaraq 9 mlrd. ABŞ
dollarına çatmışdır. Bu son 5 ilin ən yüksək illik artım tempidir. Bütövlükdə, ötən il ərzində
ölkənin valyuta ehtiyatları son illərin ən yüksək həcminə çatmışdır.
Qrafik 5. Mərkəzi Bankın və Dövlət Neft Fondunun valyuta ehtiyatları, mlrd. ABŞ dolları
58.0
52.1
49.9
9.0
49.6
7.1
44.1
6.4
6.3
41.1
38.6 37.1 5.6
5.3
5.0
4.0
49.0
45.0
43.6
43.3
38.5
35.8
33.6
33.1
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
ARDNF aktivlər AMB ehtiyatlar Valyuta ehtiyatları
Mənbə: AMB, ARDNF məlumatları əsasında
Fiskal xərclər ölkədə iqtisadi aktivliyin dəstəklənməsində mühüm rol oynamışdır.

İqtisadi artımın dəstəklənməsi, habelə əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılması
istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi və işğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpası
fonunda operativ icra məlumatlarına əsasən 2022-ci ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri 30.7
mlrd. manat, xərcləri 32.1 mlrd. manat təşkil etmişdir. Nəticədə dövlət büdcəsi 1.4 mlrd.
manat kəsir ilə yekunlaşmışdır ki, bu da ÜDM-in cəmi 1%-ni təşkil edir. 2023-cü ildə
dövlət büdcəsinin gəlirləri 30.8 mlrd manat, xərcləri 33.3 mlrd manat səviyyəsində
müəyyənləşdirilmişdir. Habelə, işğaldan azad olunmuş ərazilərin yenidən qurulması və
bərpası məqsədilə 3.0 mlrd. manat vəsait ayrılmışdır.
13
Qrafik 6. Dövlət büdcəsinin gəlir və xərcləri, mlrd. manatla
30.8
-2.5 33.3 2023 proqnoz
30.7
32.1 2022
-1.4
26.4
27.4 2021
-1.0
Gəlirlər Xərclər Büdcə kəsiri
Mənbə: AMB, DSK məlumatları əsasında
Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin məbləğində artım müşahidə edilmişdir. DSK-nın

məlumatlarına əsasən 2022-ci il ərzində ölkənin iqtisadi və sosial sahələrinin inkişafı üçün
əsas kapitala yönəldilmiş vəsait 5.5% artaraq 18.3 mlrd. manat olmuşdur. Bütövlükdə, il
ərzində əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 14.7 mlrd. manat hissəsi və ya 80.6%-i daxili
mənbələrdən maliyyələşmişdir. Qeyri neft-qaz sektoruna yönəldilən investisiyaların
həcmi 13.6% artmışdır.
Qrafik 7. Əsas vəsaitə investisiyaların strukturu, mlrd.manatla
120 .00%
18.3 19. 0
16.1 17. 0
100 .00%
15. 0
26.90% 19.40%
80. 00% 13. 0
11. 0
60. 00%
9.0
40. 00%
73.1% 80.6% 7.0
5.0
20. 00%
3.0
0.0 0% 1.0
2021 2022
Daxili mənbələrdən Xarici mənbələrdən Cəmi
Mənbə: DSK
C
Qlobal geosiyasi və geoiqtisadi vəziyyətlə bağlı qeyri-müəyyənlik şəraitində qlobal
inflyasiyanın yüksək səviyyəsi risk olaraq qalsa da, iqtisadi artımın sürətli bərpası, ölkənin
müsbət ticarət saldosu və strateji valyuta ehtiyatlarının artması maliyyə sisteminin
fəaliyyət göstərdiyi makroiqtisadi mühitin sabitliyini qoruyub saxlamağa imkan verir.
14
Haşiyə 1. Mərkəzi Bankın dayanıqlı maliyyə üzrə strateji baxışı
Dayanıqlı maliyyə geniş mənada Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin təmin edilməsinə yönəlmiş
güclü, dayanıqlı və balanslaşdırılmış iqtisadi artıma nail olmağa töhfə verən maliyyələşdirmə
və bununla əlaqəli institusional və bazar infrastrukturunu ifadə edir. Dayanıqlı maliyyə yeni
paradiqma kimi maliyyə sektorunun iqlim dəyişmələri, habelə ESİ faktorları üzrə risklərə
adaptasiyasını təmin etməyə yönəlmişdir. Ekoloji, sosial və idarəetmə amilləri arasında həm
təsir dairəsinə, həm də mümkün təsirlərinə qarşı tədbir görülməsinin təxirəsalınmazlığı
nəzərə alınaraq, iqlim dəyişmələri, ekoloji risklər və onların mitiqasiyasının aktuallığı daha ön
plandadır. İqlim dəyişmələri və enerji tranzisiyası öz növbəsində maliyyə sabitliyi üçün
təhdidlər yaratdığından, mərkəzi banklar və maliyyə bazarlarına nəzarət orqanları bu
istiqamətdə müvafiq tədbirlər görməyə başlamışlar. Dayanıqlı maliyyələşmə meyarlarının
analitik və siyasət çərçivəsinə daxil edilməsi mərkəzi banklar və maliyyə requlyatorları üçün
aktualdır. Son bir neçə ildə dayanıqlı maliyyəni təşviq etmək üçün requlyatorlar və mərkəzi
banklar tərəfindən görülən tədbirlər əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır.
Qrafik 8. Dayanıqlı inkişaf və dayanıqlı maliyyənin komponentləri
Mənbə: BMT
15
Mərkəzi Bank öz növbəsində beynəlxalq çağırışlar və ölkənin sosial-iqtisadi dayanıqlı artım
hədəflərini nəzərə almaqla, maliyyə sektorunun iqlim dəyişmələri və digər ESİ (ekoloji, sosial
və idarəetmə) amillərindən yaranan risklərə qarşı dayanıqlığının təmin edilməsi məqsədilə
Dayanıqlı Maliyyə üzrə Yol Xəritəsini təsdiq etmişdir. Yol xəritəsi ilə müəyyən edilmiş tədbirlər
maliyyə institutlarınının maliyyələşdirmə və investisiya qərarlarının ətraf mühitə və
ekologiyaya təsirinin sistematik qiymətləndirilməsi, iqlim və ESİ amillərindən yaranan risklərin
idarə edilməsi, maliyyə institutlarının iqlimlə bağlı və ekoloji riskləri fürsətə çevirmələri
məqsədilə müvafiq ekosistemin qurulması, maliyyə şəffaflığının və bazar intizamının təşviq
edilməsi kimi çoxşaxəli məsələləri əhatə edir. Qabaqcıl beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmalqa
dayanıqlı maliyyənin əsas komponentləri üzrə tədbirlər strukturlu qaydada həyata
keçiriləcəkdir. Yol xəritəsi dörd strateji prioritetdən ibarətdir:
1. Dayanıqlı maliyyə sahəsində potensialın formalaşdırılması
2. Dayanıqlı maliyyə axınları üçün ekosistemin formalaşdırılması
3. İqlim dəyişmələri və ESİ faktorlarının risklərin idarə edilməsinə inteqrasiyası
4. Maliyyə bazarlarında şəffaflığın və bazar intizamının təmin edilməi
Yol xəritəsi ilə müəyyən edilmiş tədbirlərin realizasiyası müvafiq maraqlı tərəflərlə, o
cümlədən aidiyyəti dövlət qurumları ilə birgə fəaliyyəti zəruri edir.
16
Bank sisteminə ümumi baxış
2022-ci ildə bank sektorunun əsas göstəriciləri üzrə müsbət trendlər müşahidə edilmişdir.
Bank sistemində aktivlərin keyfiyyəti, gəlirlilik və likvidlik göstəriciləri qənaətbəxş
səviyyədə olmuş, kapital mövqeyi prudensial tələblərə cavab vermişdir. Həyata keçirilmiş
requlyativ siyasət və mövcud nəzarət çərçivəsi bank sektorunun stabil fəaliyyətini təmin
etmişdir. Aparılmış təhlillər bank sektorunun kənar şoklara qarşı dayanıqlığının yüksək
olduğunu göstərir.
- Bank sisteminin maliyyə vasitəçiliyində rolu:

Ölkədə bank-əsaslı maliyyələşmə modeli mövcuddur. Ölkə bank-mərkəzli maliyyə
arxitekturasına malik olduğu üçün iqtisadiyyatın maliyyələşməsində bank sistemi əsas
maliyyə vasitəçisi funksiyasını həyata keçirir. Bank sektorunun maliyyə dərinliyini
xarakterizə edən əsas göstəricilərdən olan bank aktivlərinin ÜDM-ə nisbəti göstəricisi
35.2% təşkil edir. Eyni zamanda, digər maliyyə dərinliyi göstəricisi olan kredit portfelinin
ÜDM-ə nisbəti isə 14.6% təşkil edir (kredit portfelinin qeyri-neft ÜDM-ə nisbəti 28%-dir).
Azərbaycan bank sektorunun maliyyə dərinliyi göstəriciləri bençmark ölkələrlə
müqayisədə aşağıdır ki, bu da bank sektorunun gələcək artım potensialını ifadə edir.
Ölkədə 25 bank fəaliyyət göstərir. Bu banklardan 2-si dövlət bankıdır. Xarici kapitallı
bankların sayı 11-dir və bir xarici bankın yerli filialı mövcuddur. Sektorun xidmət şəbəkəsi
487 filial, 91 şöbə, 2997 ATM, 22.8 min nəfər işçidən ibarətdir. Hər 1000 km2 əraziyə
düşən filial sayı 6, hər 100 min nəfərə düşən ATM sayı isə 29 təşkil edir. Ötən ilin sonu
ilə müqayisədə xidmət şəbəkəsinin əhəmiyyətli genişlənmədiyi (filial şəbəkəsi üzrə artım
2%, ATM sayı üzrə artım 3%) müşahidə edilir. Bu, bank sektorunda rəqəmsal xidmət
həllərinin artması ilə (bankların mobil tətbiqlərini təkmilləşdirməsi, rəqəmsal kart
təkliflərinin artırılması və s.) izah olunur.
- Bank sektorunun aktiv və öhdəliklərinin dinamikası
İqtisadi aktivliyin yüksəlməsi və bankların resurs bazasının genişlənməsi fonunda
bank sektorunun balansının əhəmiyyətli genişlənməsi baş vermişdir. İl ərzində bank
sektorunun aktivləri 22% (8.6 mlrd. manat) artaraq 47.1 mlrd. manat təşkil etmişdir.
Öhdəliklər isə 24% (7.9 mlrd. manat) artaraq 41.4 mlrd. manat təşkil etmişdir.
17
2022-ci ilin sonu üzrə bank sektorunun aktivlərinin 39%-i xalis kredit portfeli, 37%-i likvid
aktivlər, 11%-i maliyyə institutlarına yerləşdirilmiş depozit və kreditlər, 13%-i isə digər
aktivlər təşkil edir. Bank sektorunun öhdəlikləri əsasən hüquqi şəxslərin depozitləri
hesabına formalaşıb. Belə ki, öhdəliklərin 54%-i hüquqi şəxslərin depozitləri, 28%-i fiziki
şəxslərin depozitləri, 12%-i maliyyə institutları qarşısında öhdəliklər, 6%-i digər öhdəliklər
təşkil edir.
Qrafik 9. Bank sisteminin aktiv və öhdəliklərinin dinamikası, mlrd. manatla
64.2%
52.1%
42.6% 44.3% 47.1

39.8% 40.1% 41.4%
37.0% 41.4
38.5
34.9 35.2%
31.4 32.7 32.1 33.5
31.3 29.5 29.5
27.9 28.1 27.4
25.1 24.2 25.4
21.0
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Aktivlər Öhdəliklər Aktivlərin ÜDM-ə nisbəti
Mənbə: AMB
Bank sektorunun aktivlərinin genişlənməsi əsasən iqtisadi aktivliyin artımı fonunda

öhdəliklərin stabil artım tempi ilə uyğunlaşmışdır. Bank sektorunun cəlb etdiyi resursların
dinamikası iqtisadiyyatın şəffaflaşması prosesi ilə nağdsız əməliyyatların artımı
Qrafik 10. Bank sisteminin aktiv və öhdəliklərinin strukturunun dinamikası, mlrd. manatla
47.1
43.6
41.9 41.4
38.5 39.7 38.3
36.8
33.5 34.7 17.2
10.7 13.9 11.5
13.9 14.9 10.4 11.0
9.0 10.2
17.1
18.0 18.4
22.3
15.5 17.9 16.3 18.1 19.6 20.4
14.1 11.8 11.4

9.1 6.6 8.4 6.5 6.8 6.9 7.7
2021 IV rüb 2022 I rüb 2022 II rüb 2022 III rüb 2022 IV rüb
Digər aktivlər Xalis kredit portfeli Likvid aktivlər Digər öhdəliklər H/Ş depozitləri F/Ş depozitləri
Mənbə: AMB
18
nəticəsində hüquqi şəxslərin depozitlərinin artımı həmçinin, bank sisteminə inamın əsas
göstəricisi hesab olunan fiziki şəxslərin depozitlərinin artımı ilə dəstəklənmişdir. Belə ki,
il ərzində hüquqi şəxslərin depozitləri 24%, fiziki şəxslərin depozitləri isə 27% artmışdır.
- Bank sistemində təmərküzləşmə
Azərbaycan bank sistemində Qrafik 11. HHİ indeksi

təmərküzləşmə səviyyəsində artım
Aktivlər üzrə Kreditlər üzrə Depozitlər üzrə
tendensiyası müşahidə edilir. 2,100
Beynəlxalq təcrübədə geniş istifadə 1,800
olunan HHI2 indeksi son illər aktiv və 1,500
depozitlər üzrə təmərküzləşmədə artım,
1,200
kreditlər üzrə isə azalma müşahidə
edildiyini göstərir. Bununla belə, 2022-ci 900
ilin sonu üzrə bank sektorunda 600
təmərküzləşmə aktivlər və depozitlər 300

üzrə orta (müvafiq olaraq 1584 və 1819) 0
və kredit portfeli üzrə isə aşağı (982) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
səviyyədə olmuşdur. Mənbə: AMB
Ən böyük 3 bankın sistem üzrə bazar payının dinamikası son illərdə təmərküzləşmənin
artdığını göstərir. Belə ki, 2019-cu il ilə müqayisədə ən böyük 3 bankın aktivlər üzrə bazar
payı 9 f.b. artaraq 65%, depozit portfeli üzrə bazar payı 13 f.b. artaraq 70%, kredit portfeli
üzrə bazar payı isə 8 f.b. artaraq 48% olmuşdur. Son 3 ildə bank sektoru üzrə
təmərküzləşmənin artımı diqqətdə saxlanılır.
Qrafik 12. Ən böyük 3 bankın bazar payının dinamikası
70%
60%
50%
40%
30%
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Aktivlər Kreditlər Depozitlər
Mənbə: AMB
2 HHİ indeksi beynəlxalq təcrübədə bazarlarda rəqabətliliyin səviyyəsi və təmərküzləşməni qiymətləndirmək

üçün istifadə olunur. Amerika Birləşmiş Ştatların Ədliyyə departamentinin təcrübəsinə əsasən bu indeks
əsasında bazarlar 3 hissəyə ayrılır: aşağı səviyyədə təmərküzləşmiş bazarlar (HHİ<1500), orta səviyyədə
təmərküzləşmiş bazarlar (1500<HHİ<2500), yüksək səviyyədə təmərküzləşmiş bazarlar (HHİ>2500). HHİ-
in dəyəri 0-10000 arasında dəyişir.
19
- Bank sektoru üzrə cəlb olunmuş resurslar
Bank sisteminin maliyyələşməsində hüquqi və fiziki şəxslərin depozit portfeli

aparıcı rol oynamaqdadır. Ötən il ərzində sektorun depozit portfeli 25.1% (6.8 mlrd.
manat) artaraq 33.8 mlrd. manat təşkil etmişdir. Depozit portfelinin həcmi bank
sektorunun öhdəliklərinin 81.5%-i təşkil edir. Depozit portfelinin 66%-i hüquqi şəxslərin
depozitləri (22.3 mlrd. manat), 34%-i isə fiziki şəxslərin depozit portfeli (11.5 mlrd. manat)
təşkil edir. Sektorun depozit portfeli əsasən tələbli depozitlər hesabına formalaşmışdır
(portfelin 74%-i). Bank sisteminin maliyyələşməsində tələbli depozitlərin yüksək payı
sektorun iri həcmdə likvidlik buferi saxlamasını şərtləndirir.
Qrafik 13. Fiziki və hüquqi şəxslərin depozit portfelinin dinamikası, mlrd. manatla
22.2
17.9
12.8 12.7
11.5
8.5 8.0 9.0 19.7
15.9
10.2 10.6
5.7 2.8 4.8 3.3 5.3 3.7 6.2 5.3 2.6 2.0 2.1 2.5
FŞ 2019 FŞ 2020 FŞ 2021 FŞ 2022 HŞ 2019 HŞ 2020 HŞ 2021 HŞ 2022
Müddətli Tələbli Cəmi

Mənbə: AMB
Sektorun əsas maliyyələşmə mənbəyi kimi cari öhdəliklər, xüsusilə də hüquqi

şəxslərin depozitləri çıxış edir. Hüquqi şəxslərin depozitlərinin öhdəliklərdə payı
53.8%-dir. Hesabat ili ərzində hüquqi şəxslərin depozitləri 24.4% (4.4 mlrd. manat)
artaraq 22.3 mlrd. manat təşkil edib. Bu artımın əsas hissəsi tələbli depozitlərin artımı
hesabınadır (3.85 mlrd. manat artım). Hüquqi şəxslərin depozitlərinin 88.4%-i (19.7 mlrd.
manat) tələbli depozitlər hesabına formalaşmışdır. İri dövlət şirkətləri, həmçinin neft-qaz
sektorunda fəaliyyət göstərən şirkətlərin depozitləri tələbli depozitlərin əsas hissəsini
təşkil edir. Hüquqi şəxslərin tələbli depozitlərinin yüksək konsentrasiyası diqqətdə
saxlanılır.
Banklarda fiziki şəxslərin depozit portfelində müsbət dinamika davam etməkdədir.
Ötən il ərzində sektor üzrə fiziki şəxslərin depozit portfeli 27.1% (2.45 mlrd. manat)
artaraq 11.5 mlrd. manat təşkil etmişdir (tarixi rekord göstərici). Fiziki şəxslərin depozit
portfelinin 54%-i (6.2 mlrd. manat) müddətli depozitlər, 46%-i (5.3 mlrd. manat) tələbli
depozitlər təşkil edir. Depozit portfelində artım əsasən fiziki şəxslərin tələbli depozitləri
hesabına olmuşdur. Belə ki, il ərzində fiziki şəxslərin tələbli depozitləri 43% (1.6 mlrd.
20
manat), müddətli depozitləri isə 16% (0.9 mlrd. manat) artmışdır. İl ərzində fiziki şəxslərin
nağdsız əməliyyatlarının yüksək dinamikası, o cümlədən debet kartları ilə əməliyyatların
artımı tələbli depozitlərin artımını dəstəkləyən amil kimi çıxış etmişdir. Hazırda, fiziki
şəxslərin depozitləri bankların öhdəliklərinin 27.7%-ni təşkil edir. 2021-ci illə müqayisədə
xarici valyutada olan depozitlərin həcmində azalan trend davam etmişdir. Belə ki, il
ərzində fiziki şəxslərin depozitlərinin dollarlaşma səviyyəsi 1.9 f.b. azalaraq 39.8% təşkil
etmişdir. Fiziki şəxslərin müddətli depozitlərinin dollarlaşma səviyyəsində əhəmiyyətli
azalma (il ərzində 5.6 f. b. azalaraq 39%-ə enib) müşahidə edilmişdir ki, bu da əhalinin
maliyyə sisteminə və milli valyutaya inamının artması kimi qiymətləndirilə bilər.
Bank sektorunun öhdəliklərinin Qrafik 14. Qeyri-rezidentlərdən cəlb olunmuş
formalaşmasında qeyri- resursların dinamikası, mln. manatla
rezidentlərin payı artır. Ötən illə
4,000 6.1% 7.0%
müqayisədə bank sektorunun qeyri-
rezidentlər qarşısındakı öhdəlikləri 2.5 3.0%
dəfə (1.5 mlrd. manat) artaraq 2.5 2,000 411

214 2.0%
214
mlrd. manat təşkil etmişdir. Qeyri-
375
rezidentlər qarşısında öhdəliklərin 229 1,684
cəmi öhdəliklərdə payı isə 3.1. f.b. - 388 -3.0%
artaraq 6.1%-ə yüksəlmişdir. Artım 2021 2022
Digər öhdəliklər
əsasən depozit portfeli (1.3 mlrd. Maliyyə institutlarının depozitləri və kreditləri
Loro hesablar
manat) və Loro hesablar (0.2 mlrd. Depozitlər
manat) üzrə olmuşdur. Ümumi öhdəliklərdə payı
Qeyd edək ki, qeyri-rezidentlərin Mənbə: AMB

depozit portfelində payı 1.4%-dən 5%-ə yüksəlmişdir.
Qrafik 15. Bank sektoru üzrə cəlb olunmuş vəsaitlərin strukturunun dinamikası, mlrd. manatla
50
40
30
20
10
0
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
FŞ tələbli depozitləri HŞ tələbli depozitləri
FŞ müddətli depozitləri HŞ müddətli depozitləri
AMB-nin tələbləri Maliyyə sektorunun tələbləri
Bank tərəfindən buraxılmış qiymətli kağızlar Digər
Mənbə: AMB
21
Öhdəliklərin tərkibi və müddət strukturu uzunmüddətli aktivlərin yaradılmasını
məhdudlaşdırır. Biznes və istehlak kreditlərinin əsas hissəsi 5 ilədək verilən kreditlər
təşkil etdiyi halda, depozitlər isə əsasən 1-3 il arasında yerləşdirilmişdir. Habelə, sektorun
depozit portfelinin 60%-nin tələbli depozitlər hesabına formalaşması bankların iri həcmdə
likvidlik saxlamasını şərtləndirməklə bankların uzunmüddətli dövrdə iqtisadiyyatı
maliyyələşdirmə imkanlarını məhdudlaşdırır.
Qrafik 16. Aktiv və öhdəliklərin müddət strukturu
Biznes 10.5
22% 19% 38% 10
kreditləri 26% 6% mlrd.
%
manat
İstehlak 5.8
4% 41% 49% 3% 3% mlrd.
12% kreditləri
manat
İpoteka 3.0
6% 0% 4% 4% 2% 91% mlrd.
kreditləri
manat
17.2
Likvid 100
mlrd.
37% aktivlər %
manat
FŞ 6.1
15% müddətli 46% 40% 10% 4% 1% mlrd.
depozitlər manat
HŞ 2.4
18% 72% 10% 0% 4% mlrd.
müddətli
6% manat
depozitlər
24.9
Tələbli 100
mlrd.
60% depozitlər %
manat
Aktiv və 1 ilə 3-5 5-7 7 ildən Portfelin

1-3 il
öhdəliklərdə qədər il il yuxarı həcmi
payı
Mənbə: AMB
22
- Bank sisteminin kreditləşmə fəaliyyəti
Kredit portfelinin artım trendi ötən ildə də davam etmişdir. 2022-ci ildə kredit portfeli
17.6% (2.9 mlrd. manat) artaraq 19.6 mlrd. manat təşkil etmişdir. Kredit portfelinin
dinamikası ilə iqtisadi aktivliyin dinamikası arasında yüksək korrelyasiya mövcuddur.
Qrafik 17. Kredit portfeli və ÜDM-in artım tempinin müqayisəsi
20% 90%
15% 60%
10%
30%
5%
0%
0%
-5% -30%
-10% -60%
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
ÜDM Q-Neft ÜDM Kredit portfeli (sağ ox)
Mənbə: AMB
2022-ci ildə kreditləşmə tempinin pandemiyadan sonra pik həddə çatdığı və sabitləşməyə
başladığı müşahidə edilir. 2022-ci ilin iyul ayında requlyativ çərçivədə istehlak kreditləri
üzrə sərtləşmə və ipoteka kreditləri üzrə yumşalma xarakterli dəyişikliklər istehlak
kreditlərinin artım dinamikasında azalmanı, ipoteka kreditlərində isə artımı
şərtləndirmişdir. İlin sonuna doğru iqtisadi artım tempinin səngiməsi fonunda biznes
portfelinin artım tempində də azalma meylləri müşahidə edilir.
Qrafik 18. Kredit portfelinin illik artım tempinin müqayisəsi
45%
35%
25%
15%
5%
-5%
-15%
-25%
-35%
-45%
Mar.
İyul
Mar.
İyul
Mar.
İyul
Mar.
İyul
Mar.
Mar.
İyul
Mar.
İyul
May
May
May
May
İyul
May
May
May
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Cəmi portfel Biznes İstehlak İpoteka
Mənbə: AMB
23
Bütövlükdə, 2022-ci il ərzində biznes kreditləri portfelinin həcmi 11.4% (1.1 mlrd. manat)
artaraq 10.9 mlrd. manat təşkil etmişdir. İl ərzində ipoteka portfeli isə 24.3% (584 mln.
manat) artaraq 3 mlrd. manata çatmışdır. İpoteka portfelində baş verən artım əsasən
dövlət ipoteka proqramı hesabına təmin edilmişdir. Dövr ərzində istehlak kreditləri portfeli
isə 27.3% (1.2 mlrd. manat) artaraq 5.8 mlrd. manat təşkil etmişdir.
Qrafik 19. Kredit portfelinin dinamikası, mln. manatla
+1115
mln.manat
+11.4% +1236
10,855 mln.manat +584
9,740 +27.3%
8,478 mln.manat
5,754 +24.3%
3,661 4,518
2,401 2,985
2,017
Biznes İstehlak İpoteka

2020 2021 2022
Mənbə: AMB
İstehlak portfelinin artım dinamikası diqqətdə saxlanılmaqdadır. Həyata keçirilən
makroprudensial siyasət istehlak kreditləşməsinin dayanıqlı və sağlam müstəviyə
keçirilməsinə yönəldilmiş və bu xüsusda cari ilin iyul ayında prudensial çərçivədə yeni
dəyişikliklər edilmişdir (Bax: Haşiyə - İstehlak kreditləri üzrə yeni makroprudensial
çərçivə).
Qrafik 20. Kredit portfelinin borcalanlar üzrə strukturunun dinamikası
27% 28% 33% 36% 39% 40% 42% 45%

15% 12%
14% 12% 11% 10% 12%
Qrafik 18. Kredit portfelinin dinamikası, mln. manatla 13%
52% 50%
43% 44% 44% 44% 41%
39%
6% 10% 9% 8% 6% 6% 6% 3%
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Dövlət müəssisələrinə Özəl müəssisələrə

Hüq.şəxs. yaratmayan fiz.şəxs (sahibkar) Fiziki şəxslərə (ipoteka daxil)
Mənbə: AMB
24
2022-ci ildə artan tələb fonunda biznes kreditləri portfeli genişlənmişdir. İl ərzində
biznes kreditləri 1.1 mlrd. manat artaraq 10.9 mlrd. manat təşkil etmişdir ki, bu da cəmi
kredit portfelinin 55%-dir. Biznes portfelində ticarət və xidmət sektorlarına verilmiş
kreditlər daha yüksək paya malikdir. Belə ki, qeyd olunmuş bu iki sektora verilmiş kreditlər
biznes portfelinin 48%-i təşkil edir. 2022-ci ildə sənaye sahəsinə verilən kreditlər istisna
olmaqla biznes portfelinin bütün sahələri üzrə artım müşahidə edilmişdir. Biznes
portfelinin artımının əsas drayverləri kimi ticarət (545 mln. manat), kənd təsərrüfatı (255
mln. manat), xidmət və digər qeyri-istehsalat (220 mln. manat) sahələrinə verilmiş
kreditlər çıxış etmişdir.
Qrafik 21. Biznes portfelinin illik dinamikası, mln. manatla
545
215 255 220

69
-10% 26
17% 23% 4% 61% 24% 10.2%
(218)
Sənaye Tikinti Kənd Nəqliyyat İnformasiya Ticarət Xidmət və
təsərrüfatı və Rabitə digər qeyri
istehsalat
Məbləğ dinamikası Faiz dinamikası
Mənbə: AMB
İqtisadiyyatın real sektoruna kredit qoyuluşunun artımının dəstəklənməsi

məqsədilə stimullaşdırıcı requlyativ təşəbbüslər həyata keçirilmişdir. Belə ki,
irimiqyaslı və uzunmüddətli layihələrin maliyyələşdirilməsinə verilən kreditlərin
tənzimlənməsi üçün ayrıca requlyativ çərçivə formalaşdırılmışdır. Bundan əlavə, real
sektora kredit qoyuluşlarının bank kapitalına təzyiqi yumşaldılmış (“Əlavə risklərə məruz
standart aktivlər” təsnifat kateqoriyasının tətbiqi), yaranan sərbəst vəsaitin yenidən real
sektorun kreditləşməsinə yönəlməsi imkanları yaranmışdır.
25
İl ərzində mikro, kiçik və orta Qrafik 22. MKOS subyektlərinə verilən kreditlərin
sahibkarların kreditləşməsində dinamikası, mlrd. manatla
53%
müsbət artım trendi davam 46%
42%
etmişdir. Belə ki, ilin əvvəli ilə 36%
41%
müqayisədə MKOS subyektlərinə

5.7
verilən kreditlərin həcmi 28% artaraq 4.5
3.7 3.4
5.7 mlrd. manata çatmışdır. Nəticədə, 2.9
MKOS-lara verilmiş kreditlərin biznes
portfelində payı 50%-i ötmüşdür. 2018 2019 2020 2021 2022
Müsbət artım tempinə səbəb olan MKOS kreditləri
MKOS-ların biznes portfelində payı
amillərdən biri MKOS subyektləri
üzrə standartların yumşaldılmasıdır. Mənbə: AMB
MKOS subyektlərinin kreditləşməsində bankların öz vəsaitlərinin payı artmaqdadır.
Son illərdə bankların öz vəsaitləri hesabına MKOS subyektlərinin maliyyələşməsində
aktiv iştirakı müşahidə edilir. Belə ki, 2022-ci ilin əvvəlindən etibarən bankların öz vəsaiti
hesabına verilmiş kreditlərin həcmi 35% (1.3 mlrd. manat) artaraq 5 mlrd. manata
çatmışdır. Nəticədə, bankların öz vəsaiti hesabına MKOS subyektlərinə verilmiş
kreditlərinin biznes portfelində xüsusi çəkisi 5 f.b. artaraq 89% olmuşdur. MKOS-ların
maarifləndirmə imkanlarının təşviqi və maliyyə resurslarına çıxış imkanlarının
genişləndirilməsi ilə bağlı fəaliyyət istiqamətləri “Azərbaycan Respublikasının
2022─2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda öz əksini tapmışdır.
Qrafik 23. MKOS subyektlərinə verilmiş kreditlərin maliyyələşmə mənbələrinə görə strukturu
2% 1%
11% 2% 3%
84% 81% 84% 89%

75%
14% 14% 16% 14% 10%
2018 2019 2020 2021 2022
Dövlət fondları vasitəsilə Bankların öz vəsaiti hesabına Digər maliyyə qurumlarının vəsaiti hesabına
Mənbə: AMB
26
- Qiymətli kağızlar portfeli
Qiymətli kağızların investisiya aləti kimi əhəmiyyəti artmaqdadır. Hesabat ili ərzində
qiymətli kağızların həcmi 71% artaraq 8.3 mlrd. manata, cəmi aktivlərdə payı isə 5 f.b.
yüksələrək 18%-ə çatmışdır. Sektorun likvidlik mövqeyi, dövlət istiqrazlarının
buraxılışında artım və AMB-nin yeni pul siyasəti çərçivəsi qiymətli kağızlar portfelinin
artımını dəstəkləyir. Qiymətli kağızlar portfelinin 76%-i Azərbaycanın, 20%-i ABŞ-ın, 4%-
i isə digər ölkələrin payına düşür.
Qrafik 24. Qiymətli kağızlar portfelinin dinamikası, mln.manatla
10,000 18% 20%
8,000 14% 13%
12% 8,338 15%
6,000 9% 10%
10%
4,000 4,890
4,335
2,000 3,586 3,261 5%
2,499
- 0%
2017 2018 2019 2020 2021 2022
Qiymətli kağızlar portfeli Qiymətli kağızların aktivlərdə payı

Mənbə: AMB
Qiymətli kağızlar portfelinin əsas hissəsi dövlət istiqrazları hesabına
formalaşmışdır. Dövlət istiqrazlarının cəmi qiymətli kağızlarda payı 64.8% təşkil edir.
Dövlət istiqrazları üzrə ödəniş müddətinədək saxlanılan portfeldə milli valyutadada olan
qiymətli kağızlar, ticarət üçün alınmış portfeldə isə xarici valyutada olan qiymətli kağızlar
üstünlük təşkil edir.
Qrafik 25. Qiymətli kağızlar portfelinin strukturu
Ödəniş müddətinədək saxlanılan, mln. Ticarət üçün alınmış, mln. manatla
manatla
942
1606
0 1780
1063 1070
490 620 0
263 159 241
AMB-in Dövlət Maliy. sekt. Q-Maliy. AMB-in Dövlət Maliy. sekt. Q-Maliy.
notları istiqrazları QK sekt. QK notları istiqrazları QK sekt. QK
Manatla Xarici valyutada
Mənbə: AMB
Qiymətli kağızlar portfelinin 51.5%-i milli valyutada, 48.5%-i isə xarici valyutadadır ki, milli
valyutada olan qiymətli kağızların üstünlük təşkil etməsinin əsas səbəbi AMB-nin notları
və dövlət istiqrazlarıdır. Maliyyə və qeyri-maliyyə sektoru üzrə də qiymətli kağızların
böyük əksəriyyəti xarici valyutadadır.
27
- Bank sektorunun risklər balansı yaxşılaşmışdır.
Qrafik 26. Bank sektorunun risk xəritəsi

Makroiqtisadi risklər
Bazar riski Kredit riski
Gəlirlilik Likvidlik riski

2021 2022 Qeyd: mərkəzə doğru risklər azalır
Mənbə: AMB
Makroiqtisadi risklər:
Mürəkkəb geosiyasi və geoiqtisadi proseslərin yaratdığı qeyri-müəyyənlik və yüksək
inflyasiya əsas makroiqtisadi riskləri təşkil etməkdədir. Bununla bərabər, həyata keçirilən
adekvat monetar və fiskal siyasət makroiqtisadi sabitliyi üzrə riskləri azaldır.
Kredit riskləri:
Aktivlərin keyfiyyətində müsbət dinamika və ümidsiz portfel üzrə həyata keçirilmiş
silinmələr kredit portfelinin keyfiyyətinin yaxşılaşmasını şərtləndirsə də, həssaslıq
zonaları qalmaqdadır. Portfelin keyfiyyəti, ehtiyatlanma səviyyəsi və restrukturizasiya
edilmiş portfel diqqətdə saxlanılmaqdadır.
Gəlirlilik mövqeyi:
Mürəkkəb makroiqtisadi şəraitdə fəaliyyət göstərən bank sektoru mənfəətliyini qoruyub
saxlamışdır. Mənfəətliyin sektor üzrə bərabər paylanmaması və qeyri-faiz xərclərinin
artım tempi diqqətdə saxlanılmaqdadır.
Bazar riskləri:
Bank sektoru üzrə struktur problemin həlli nəticəsində açıq valyuta mövqeyinin azalması
və de-dollarlaşma bazar risklərinin azalmasını şərtləndirmişdir.
Likvidlik riskləri:
Sektorun likvidliyi komfortlu zonadadır və prudensial tələblərə tam cavab verir. Likvidliyin
sektor üzrə daha homogen paylanması üzrə təşəbbüslər davam etdirilir. Pul siyasətinin
yeni əməliyyat çərçivəsinin tətbiqi sektorda likvidliyin optimal paylanmasını dəstəkləyir.
28
Bank sistemi üzrə kredit riski
Kredit risklərində azalma müşahidə edilmişdir. İl ərzində qeyri-işlək portfelin həcmi

1.8% azalaraq 0.7 mlrd. təşkil etmişdir. Qeyri-işlək portfelin cəmi portfeldə payı isə 0.7
f.b. azalaraq 3.8% olmuşdur. Hazırda QİK əmsalı göstəricisi tarixi minimum
səviyyəsindədir. QİK portfelinin azalması banklarda risklərin idarəedilməsi çərçivəsinin
təkmilləşdirilməsi, borcalanların ödəmə davranışlarında müsbət dinamika ilə yanaşı,
problemli aktivlərin silinməsi ilə də dəstəklənmişdir. İl ərzində 180 mln. manat həcmində
kreditlərin silinməsi həyata keçirilmişdir (2021-ci il ərzində bu göstərici 183 mln. manat
olmuşdur).
Qrafik 27. Bank sektoru üzrə QİK portfelinin dinamikası
21.0%
18.7%
13.6% 13.9% 14.5%

10.9% 10.6% 10.6%
8.3%
6.2%
4.5% 3.8%
1.3 1.2 1.6 1.9 2.9 3.3 2.1 1.8 1.2 0.9 0.7 0.7
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
QİK portfeli, mlrd. AZN QİK əmsalı
Mənbə: AMB
Sektor üzrə QİK portfelinin 69%-i Qrafik 28. QİK portfelinin sahəvi və valyuta strukturu
(0.5 mlrd. manat) biznes kreditləri, 4.7%
25%-i (0.2 mlrd. manat) istehlak
3.2%
portfeli, 6%-i (0.04 mlrd. manat) isə
ipoteka portfeli hesabına 353
1.4%
formalaşmışdır. Biznes portfeli
üzrə QİK əmsalı 4.7% olduğu halda 166
154
istehlak və ipoteka portfelləri üzrə 19 40
3
bu göstərici müvafiq olaraq 3.2% Biznes İstehlak İpoteka
və 1.5% təşkil edir. Bütövlükdə, Milli valyutada QİK, mln.manatla

QİK portfelinin 76%-i milli Xarici valyutada QİK, mln.manatla
QİK əmsalı
valyutada verilmiş kreditlər, 24%-i
isə xarici valyutada verilmiş Mənbə: AMB
kreditlər təşkil edir.
29
QİK portfelinin gecikmə günləri üzrə strukturunun dinamikası da, kredit risklərinin
azaldığını göstərir. Belə ki, 2017-ci ildən etibarən 1 ildən artıq gecikmiş qeyri-işlək
kreditlərin portfeldə payı 11.6 f.b. azalaraq 14.2%-dən 2.6%-ə enmişdir (2021-ci ilin
sonunda bu göstərici 3.1% olmuşdur).
Qrafik 29. Kredit portfelinin gecikmə müddətləri üzrə bölgüsü
18%
16%
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
Mar.
İyul
İyul
İyul
May
Mar.
İyul
May
Mar.
İyul
Mar.
May
May
İyul
Mar.
May
Mar.
May
Mar.
İyul
May
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
Yan.
Sen.
Noy.
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
31-90 gün/portfel 91-180 gün/portfel 181-360 gün/portfel 360+ gün/portfel
Mənbə: AMB
Biznes portfeli üzrə kredit risklərində əhəmiyyətli dəyişiklik müşahidə edilmişdir.

Biznes portfeli üzrə QİK əmsalı il ərzində 0.5 f.b. azalaraq 4.7% olmuşdur. Biznes portfeli
üzrə QİK-in həcmi 507 mln. manat təşkil edir. Biznes portfeli üzrə qeyri-işlək portfelin
konsentrasiyası əsasən tikinti və ticarət sahələri üzrədir. Biznes portfeli üzrə cəmi QİK-in
Qrafik 30. İqtisadiyyatın sahələri üzrə QİK portfelinin strukturu
10%
6%
5%
4% 3%
1% 1%
94 83 151 2 103 69
5
Kənd təsərrüfatı
Sənaye
Nəqliyyat
Ticarət
İnformasiya və
Tikinti
Qeyri-istehsal və
rabitə
xidmət
QİK portfeli, mln. manatla QİK əmsalı
Mənbə: AMB
30
50%-i məhz bu sahələrə verilmiş kreditlər üzrədir. Tikinti sektoruna verilmiş kreditlərin
10%-i qeyri-işlək statusundadır.
İstehlak portfeli üzrə QİK əmsalında əhəmiyyətli dəyişiklik olmamışdır. 2022-ci il
ərzində istehlak portfeli üzrə QİK əmsalı 0.8 f.b. azalaraq 3.2% olmuşdur. İstehlak portfeli
üzrə QİK-in həcmi 185 mln. manat təşkil edir. İstehlak portfelinin 48%-i sabit gəlirləri olan
dövlət sektorunda çalışan şəxslərə verilmişdir. 2018-ci ilinin sonuna bu göstərici 36%
təşkil etmişdir. Özəl sektorda çalışanların kreditləşməsi üzrə aktivlik pandemiyadan
öncəki səviyyəsini bərpa edərək 25%-ə çatmışdır. İl ərzində daha həssas kateqoriya
hesab olunan təqaüdçülərə verilmiş kreditlərin cəmi istehlak portfelində payı dəyişməz
qalmışdır(15%).
Qrafik 31. İstehlak portfeli üzrə borcalanların strukturu, faizlə
2,887 4,078 3,661 4,519 5,754
13% 19% 14% 12% 11%
18% 15% 15%

19%
17%
22% 25%
21%
33% 25%
46% 51% 48%

36% 39%
2018 2019 2020 2021 2022
Dövlət sektorunda çalışanlar Özəl sektorda çalışanlar Təqaüdçülər Depozit təminatlı və digər kreditlər
Mənbə: AMB
Sağlam və məsuliyyətli borclanmanın təmini və sektorun potensial təhdidlərdən

qorunması məqsədilə 2022-ci ilin iyul ayında istehlak kreditləri üzrə prudensial
çərçivəyə sərtləşmə xarakterli dəyişikliklər edilmişdir.3 Belə ki, yeni requlyativ
dəyişikliklərə əsasən BGN əmsalı və faiz dərəcəsi yüksək istehlak kreditləri üçün risk
dərəcələri artırılmışdır. Həmçinin istehlak kreditləri üzrə BGN əmsalının yuxarı həddi üzrə
imperativ limit 70% səviyyəsində müəyyən edilmişdir. Habelə, istehlak kreditlərinin, o
cümlədən restrukturizasiya edilmiş istehlak kreditlərinin müddət tələbi sərtləşdirilmişdir.
Eyni zamanda, yüksək (45%+) BGN əmsalı olan istehlak kreditləri ilə bağlı risklərin
azaldılması məqsədilə BGN əmsalına əsaslanan ehtiyatlanma tələbləri sərtləşdirilərək
tələbin əhatə dairəsinə restrukturizasiya edilmiş, limiti artırılmış, habelə həmin bankdan
son 6 ay ərzində alınmış bütün istehlak kreditləri əlavə edilmişdir.
3
“Aktivlərin təsnifləşdirilməsi və mümkün zərərlərin ödənilməsi üçün xüsusi ehtiyatların yaradılması
Qaydası” və “Kredit riskləri, o cümlədən iri kredit riskləri ilə bağlı prudensial normativ və tələblərə dair
Qayda”sına edilmiş dəyişikliklər
31
Prudensial çərçivədə edilmiş dəyişikliklər istehlak portfelinin BGN üzrə
strukturuna müsbət təsir etmişdir. 2022-ci ilin iyul ayı ilə müqayisədə BGN əmsalı
45%-dən yüksək olan istehlak kreditlərin portfeldə xüsusi çəkisi 12 f.b. azalaraq 27%
olmuşdur. Son 6 ayı ərzində əlavə risk dərəcəsi tətbiq olunan 60%-70% BGN üzrə
verilmiş kreditlər 2 dəfə azalmışdır.
Qrafik 32. 2022-ci ilin iyul ayına Qrafik 33. 2022-ci ilin dekabr ayına
istehlak portfelinin BGN üzrə strukturu istehlak portfelinin BGN üzrə strukturu
9%
61% 73% 9%
12%
BGN<45 39 6% 27
BGN>45 % BGN<45% BGN>45%
% % %
18% 12%
BGN<45% 45<BGN<60% BGN<45% 45<BGN<60%

60<BGN<70% BGN>70% 60<BGN<70% BGN>70%
Mənbə: AMB
İpoteka kreditləri üzrə qeyri-işlək kreditlərin həcmində azalma müşahidə edilmişdir.

2022-ci ildə ipoteka portfeli üzrə QİK-in həcmi 35% (23.2 mln. manat) azalaraq 43 mln.
manat təşkil etmişdir. Nəticədə, ilin sonuna QİK əmsalı 1.3 f.b. azalaraq 1.4% olmuşdur.
Qrafik 34. Restrukturizasiya edilmiş portfelin dinamikası
2.4
2.2
2.0 2.1
19.2% 1.8 1.9
15.6% 1.7
14.9% 14.5%
12.4% 11.6%
8.8%
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Restr. edilmiş kreditlər, mlrd. manatla Restr. edilmiş kreditlərin portfeldə payı
Mənbə: AMB
32
İpoteka kreditləşməsinin 58%-ni (1.7 mlrd. manat) təşkil edən AİKZF-in vəsaitləri
hesabına verilmiş kreditlər üzrə QİK əmsalı cəmi 0.4% təşkil etmişdir.
Restrukturizasiya portfelinin dinamikasında azalma müşahidə olunur. 2022-ci il

ərzində restrukturizasiya edilmiş portfel 12% (224 mln. manat) azalaraq 1.7 mlrd. manata
çatmışdır. Restrukturizasiya edilmiş kreditlərin cəmi kredit portfelində payı isə 2.9 f.b.
azalaraq 8.6%-ə çatmışdır. Restrukturizasiya olunmuş kreditlərin cəmi portfeldə payı son
8 ilin ən aşağı səviyyəsindədir.
Biznes portfeli üzrə restrukturizasiya olunmuş kreditlər 1.3 mlrd. manat təşkil edir ki, bu
da cəmi restrukturizasiya portfelinin 3/4-ü həcmindədir. İstehlak portfeli üzrə
restrukturizasiya olunmuş kreditlərin həcmi 329 mln. manat, ipoteka portfeli üzrə isə 56
mln. manat təşkil edir. İl ərzində restrukturizasiya portfelində azalma portfelin hər üç
seqmenti üzrə müşahidə edilmişdir. 2022-ci ildə restrukturizasiya portfeli üzrə risklərin
tənzimlənməsi üzrə yeni requlyativ çərçivə formalaşdırılmışdır. Kreditlərin təkrar
restrukturizasiyasına daha sərt ehtiyatlanma tələbləri müəyyən edilmişdir (hər növbəti
restrukturizasiyada aktivin daha riskli təsnifat kateqoriyasına aid edilməsi və daha yüksək
ehtiyatların yaradılması tələbi).
Qrafik 35. Restrukturizasiya portfelinin strukturu, mIn. manatla
2500
2000
1500
1000
500
0
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
İpoteka İstehlak Biznes
Mənbə: AMB
33
Haşiyə 2. İstehlak kreditləri üzrə yeni makroprudensial çərçivə
Son illər istehlak krediti bazarında yüksək aktivlik nəzərə alınaraq məsuliyyətli və
sağlam kreditləşmənin təmin edilməsi, o cümlədən əhalinin izafi borclanmasının
qarşısının alınması, bank sektorunun maliyyə dayanıqlığının daha da
gücləndirilməsi məqsədilə 2022-ci ildə “Aktivlərin təsnifləşdirilməsi və mümkün
zərərlərin ödənilməsi üçün xüsusi ehtiyatların yaradılması Qaydası”, “Bank
kapitalının və onun adekvatlığının hesablanması Qaydaları”na və “Kredit riskləri, o
cümlədən iri kredit riskləri ilə bağlı prudensial normativ və tələblərə dair Qaydası”na
bir sıra dəyişikiklər edilmişdir.
 Yeni dəyişikliklərə əsasən müəyyən istisna halları olmaqla4, istehlak

krediti üzrə BGN əmsalı 70 (yetmiş) faizdən yüksək kreditlərin verilməsi
məhdudlaşdırılmışdır. BGN əmsalı 45-70% arasında olan istehlak kreditləri
üzrə isə risk dərəcələri müvafiq olaraq sərtləşdirilmişdir.
İstehlak kreditlərinin BGN əmsalı üzrə risk dərəcəsi
BGN nisbəti RÖA

Əvvəl Sonra
45% < BGN ≤ 60% 150% 200%
60% < BGN ≤ 70%5 180% 230%
4 İstisnalar aşağıdakı şəkildə müəyyən edilmişdir:

1. milli valyutada istehlak kreditlərinin təminatı qismində eyni bankda olan depozitlər
(borcalana və ya üçüncü şəxsə aid) çıxış etdikdə KTN əmsalı 100%-dən, banka saxlanc girovu kimi
qoyulmuş bank metalları çıxış etdikdə KTN əmsalı 90%-dən, digər qiymətli metallar çıxış etdikdə KTN
əmsalı 70%-dən çox olmadıqda;
2. xarici valyutada istehlak kreditlərinin təminatı qismində eyni bankda xarici valyutada olan
depozitlər (borcalana və ya üçüncü şəxsə aid), yaxud banka saxlanc girovu kimi qoyulmuş bank metalları
çıxış etdikdə KTN əmsalı 90%-dən çox olmadıqda.
Müəyyən edilmiş istisna hallar üzrə risk dərəcəsi 200% müəyyən edilmişdir.
5Yeni dəyişikliklərin qüvvəyə minənədək verilmiş və BGN əmsalı 70%-dən yuxarı olan istehlak kreditlər
üzrə risk dərəcəsi 200% səviyyəsində saxlanılmışdlr.
34
 İstehlak kreditlərinin, o cümlədən restrukturizasiya edilmiş istehlak
kreditlərinin müddət tələbi sərtləşdirilmişdir. Belə ki, yeni dəyişikliklərə
əsasən müddəti 5 il və daha artıq olan istehlak kreditləri üzrə bütün kredit
tələblərinin məcmu miqdarı bankın tutulmalardan sonra I dərəcəli kapitalının
0.1 faizindən artıq olmamalıdır.
 İstehlak kreditləri üzrə yeni prudensial tələblərin faizlərə azaldıcı təsirinin təmin
edilməsi məqsədilə faiz dərəcəsi sektorun orta faiz dərəcəsi ilə
müqayisədə yüksək olan istehlak kreditlərinin nisbəti meyarı və risk
qrupları sərtləşdirilmişdir.
İstehlak kreditlərinin faiz dərəcəsinə üzrə risk dərəcələri:
Köhnə yanaşma üzrə:

Faiz dərəcəsi RÖA
Faiz dərəcəsi > əvvəlki rübdə verilmiş istehlak kreditləri
150%
üzrə sektorun orta faiz dərəcəsi *1.33
180%
Yeni yanaşma üzrə:

Faiz dərəcəsi RÖA
200%
230%
 Riskli istehlak kreditləri üzrə ehtiyatlanma tələbləri sərtləşdirilmişdir.

İstehlak kreditləri üzrə sağlam və məsuliyyətli borclanmanın təmini məqsədilə
BGN əmsalına əsaslanan ehtiyatlanma tələbləri (BGN 45%-dən yuxarı
olduqda 25% ehtiyat tələbi) aşağıdakı istiqamətlərdə sərtləşdirilmişdir:
• Tələbin əhatə dairəsinə yeni verilmiş kreditlərlə yanaşı

restrukturizasiya olunmuş, habelə limiti artırılmış kreditlər əlavə
edilmişdir;
35
• Tələb borcalanın həmin istehlak krediti ilə yanaşı həmin bankdan son 6
ay ərzində alınmış bütün istehlak kreditlərinə şamil edilmişdir.
 Müqavilə şərtlərinə əsasən faizlərin ödənilməsi dövriliyi 90 gündən çox

olan kreditlərin qeyri-qənaətbəxş kateqoriyasına aid edilməsi meyarı
restrukturizasiya olunmuş istehlak kreditlərinə də şamil edilmişdir.
 Eyni zamanda, bank sektorunun ekoloji, sosial və iqtisadi risklərə

dayanıqlığının təmin edilməsi məqsədilə ekoloji təmiz avtomobillərdən
istifadənin stimullaşdırılması istiqamətində requlyativ çərçivəyə
yumşalmalar olmuşdur. Belə ki, məbləğ limiti ləğv edilmiş və limit istehsal ili
üzərindən tətbiq edilmişdir.
36
Bank sistemi üzrə bazar riski
Bank sektorunun valyuta mövqeyi prudensial tələblər çərçivəsindədir. 2022-ci ildə

bank sisteminin uzun açıq valyuta mövqeyi 143 mln. ABŞ dolları, bank sisteminin açıq
valyuta mövqeyinin məcmu kapitala nisbəti göstəricisi isə 4.7% təşkil etmişdir. Qeyd edək
ki, “Banklarda açıq valyuta mövqeyinin limitlərinin müəyyən edilməsi Qaydaları”na
əsasən məcmu açıq valyuta mövqeyinin bankın məcmu kapitalına nisbəti üzrə maksimum
limit 20% (sərbəst dönərli valyuta üzrə) təşkil edir.
Sektorda de-dollarlaşma trendi davam edir. 2022-ci ildə bank sisteminin depozit
porfelinin dollarlaşma səviyyəsi ö.i.m.d. ilə müqayisədə 0.5 f.b azalaraq 47.1%, kredit
portfelinin dollarlaşma səviyyəsi isə 6.1 f.b azalaraq 20.1% təşkil etmişdir. Sektorda
dollarlaşmanın azalması kənar şokların bank sisteminə təsirini neytrallaşdırmağa imkan
verməklə bank sisteminin maliyyə dayanıqlığını gücləndirir.
Qrafik 36. Portfelin dollarlaşması
78.8%
70.6%
69.2%
61.5%
57.2%
49.5% 47.9% 53.2%
47.6% 47.1%
41.3% 38.5%
35.3%
30.2%
26.2%
20.1%
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Mənbə: AMB
Depozit portfeli Kredit portfeli
2022-ci il ərzində fiziki şəxslərin depozitləri üzrə dollarlaşmanın azalmasının əsas

drayveri müddətli depozitlər olmuşdur. 2022-ci il ərzində ümumilikdə fiziki şəxslərin
cəmi depozitlərinin dollarlaşması 1.9 f.b. azalaraq 39.8% təşkil edir. Manatın sabitliyi və
milli valyutada depozit faiz dərəcələrinin yüksək olması fiziki şəxslərin milli valyutada
müddətli depozitlərinin artımını şərtləndirir. Belə ki, müddətli depozitlərin dollarlaşması
2022-ci il ərzində 5.6 f.b. azalaraq 39% olmuşdur. Ötən illə müqayisədə fiziki şəxslərin
xarici valyutada tələbli depozitlərində artım müşahidə edilmişdir. Belə ki, fiziki şəxslərin
tələbli depozitləri üzrə dollarlaşma səviyyəsi 3.3 f.b artaraq 40.7% olmuşdur. Fiziki
şəxslərin tələbli depozitləri üzrə dollarlaşmanın artımı qeyri-rezident fiziki şəxslərdən cəlb
olunmuş depozitlər ilə izah olunur.
37
Qrafik 37. Fiziki şəxslərin depozit portfelinin valyuta strukturu, mlrd.manatla
9.0
8.0
7.0
6.0
5.0
2.4
4.0
6.8 3.1 2.4 2.2
3.4
4.8 3.5 2.7
3.0
1.4
1.5
2.0
1.8 1.4 3.8
1.5 2.6 3.0 3.1
1.2 1.2 2.1 1.8 2.1 2.3
0.8 1.7
1.0
1.5
0.0 0.4 1.0 0.6 0.9 1.0
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

FŞ tələbli depozitləri (MV) FŞ tələbli depozitləri (XV)
FŞ müddətli depozitləri (MV) FŞ müddətli depozitləri (XV)
Mənbə: AMB
Hüquqi şəxslərin depozitlərinin dollarlaşma səviyyəsi fiziki şəxslərin depozitləri ilə

müqayisədə daha yüksəkdir. Son 12 ay ərzində hüquqi şəxslərin cəmi depozitlərinin
dollarlaşması 0.2 f.b. artaraq 50.8% olmuşdur. Bu artım əsasən hüquqi şəxslərin tələbli
depozitləri hesabına olmuşdur. Belə ki, hüquqi şəxslərin tələbli depozitlərinin
dollarlaşması 1.2 f.b. artaraq 48.3% olmuşdur. Bundan fərqli olaraq, hüquqi şəxslərin
müddətli depozitlərinin de-dollarlaşma trendi davam etmişdir. Ötən illə müqayisədə
hüquqi şəxslərin müddətli depozitləri üzrə dollarlaşma səviyyəsi 7.8 f.b. azalaraq 70.1%
təşkil etmişdir.
Qrafik 38. Hüquqi şəxslərin depozit portfelinin valyuta bölgüsü, mlrd. manatla
25.0 22.2
20.0
17.9
15.0
12.8 12.7
9.4 10.3 11.3 10.9
9.0 9.1 8.8
10.0 7.6
7.7 6.9 5.8
5.4 5.7 6.7 6.2 5.1
3.3 4.1
5.0
2.2 2.7
0.0
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

XV MV Cəmi
Mənbə: AMB
38
Hüquqi şəxslərin xarici valyutada depozitləri əsasən tələbli depozitlərdə konsentrasiya
olmuşdur ki, bu əsasən neft-qaz sektorunda fəaliyyət göstərən şirkətlər üzrə müşahidə
olunur.
Kredit portfelinin bütün seqmentləri üzrə dollarlaşma səviyyəsi tarixi
minimumdadır. Dövr ərzində manatın məzənnəsinin sabitliyi və manatla kreditləşmənin
genişlənməsi fonunda kredit portfelində milli valyutada olan kreditlərin payının artması
trendi davam etmişdir. Ötən il ərzində bütövlükdə kredit portfelinin dollarlaşması 6.1 f.b.
azalaraq 20.1% təşkil etmişdir. Bu azalmanın əsas drayveri biznes kreditləri ollmuşdur.
Belə ki, ötən 12 ay ərzində biznes kreditlərinin dollarlaşma səviyyəsi 8.6 f.b. azalaraq
2015-ci ildən etibarən ən aşağı səviyyəsi olan 32.9%-ə çatmışdır. Eyni zamanda, istehlak
kreditlərinin dollarlaşması 0.8 f.b. azalaraq 6.2%, ipoteka kreditlərinin dollarlaşma
səviyyəsi isə 0.2 f.b. azalaraq 0.3% təşkil etmişdir. Xarici valyutada gəliri olmayan
borcalanlara xarici valyutada istehlak kreditlərinin verilməsinin məhdudlaşdırılması və
xarici valyutada kreditlər üzrə əlavə risk çəkisinin müəyyən edilməsi istehlak portfelinin
dollarlaşmasının tarixi minimuma enməsinə imkan vermişdir. Habelə, Mərkəzi Bankın
normativ xarakterli aktlarına əsasən ipoteka kreditinin yalnız milli valyutada verilməsi
tələbi ipoteka kreditləri üzrə portfelin demək olar ki, milli valyutada olmasını
şərtləndirmişdir.
Qrafik 39. Kredit portfelinin xarici valyutada payı
56.3% 56.2%
53.1% 53.5%
50.3%
45.5%
41.4%
32.9%
30.7%
26.2%
17.7%
11.5% 12.1%
6.5% 7.4% 7.0%
3.9% 6.2%
2.1%
1.3% 1.5% 0.7% 0.5% 0.3%
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
İstehlak Biznes İpoteka
Mənbə: AMB
39
Qrafik 40. Kredit portfelinin valyuta strukturu və dinamikası, mlrd.manatla
14.0
12.0
10.0
8.0
6.7
5.7 7.3
6.0 5.0
3.8 4.5 4.6 8.4
4.0
3.8 3.5 6.6
5.5 3.3 5.2 5.3
3.1 4.0 4.0
2.0
3.7 2.6 2.7 3.6
1.7 1.2 2.4 2.3
0.0 0.7 0.5 0.7 0.4 0.3 0.4
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
İstehlak kreditləri (ipoteka daxil) (XV) İstehlak kreditləri (ipoteka daxil) (MV)
Biznes kreditləri (XV) Biznes kreditləri (MV)
Mənbə: AMB
Bankların faiz dərəcəsinə qarşı həssaslığı onların dayanıqlığına təhdid yaratmır.

Bazar risklərindən olan faiz dərəcəsi riski durasiya metodu ilə təhlil edilmişdir6. Sektorda
aktiv və öhdəliklərin əksəriyyəti balans dəyəri ilə əks etdirildiyinə görə hesablamalar
balans dəyəri üzərindən aparılmış və AMB-nin uçot faiz dərəcəsi ilə diskontlaşdırılmışdır.
Aktiv və öhdəliklər arasında durasiya uyğunsuzluğunun əsas mənbəyi verilmiş kreditlərin
və cəlb olunmuş depozitlərin orta çəkili durasiyaları arasında fərqin 4 dəfəyə yaxın
olmasıdır.
Müsbət durasiya fərqi nəticəsində faiz dərəcələrinin artımı kapital adekvatlığı əmsalına
azaldıcı təsir edir. Aparılmış simulyasiyalara əsasən, faiz dərəcəsinin 1% artması kapital
adekvatlığı əmsalının 1.0 f.b. azalması ilə nəticələnir ki, bu da bank sisteminin maliyyə
dayanıqlığına təhdid yaratmır.
6Durasiya təhlili Makaulay durasiya konsepsiyasına əsaslanaraq, aktiv və öhdəliklərin orta çəkili müddətinin
ölçülməsində istifadə olunur. Xatırladaq ki, durasiya qəpi təhlili bankların bazar faiz dərəcəsinə olan
𝜕(öℎ𝑑ə𝑙𝑖𝑘)×öℎ𝑑ə𝑙𝑖𝑘
həssaslığını 𝜕(𝑎𝑘𝑡𝑖𝑣) − –düsturu vasitəsi ilə ölçür. Təhlil zamanı aktiv və öhdəliklər Mərkəzi
𝑎𝑘𝑡𝑖𝑣
bankın uçot faiz dərəcəsi ilə diskontlaşdırılmışdır.
40
Bank sistemi üzrə likvidlik riski
Sektorun likvidliyi komfort zonada olmaqla potensial xarici şoklara qarşı adekvat
buferə malikdir. Bank sisteminin ani likvidlik əmsalı 60% olmaqla minimum normativi
(30%) iki dəfə üstələyir. Aktivlərin 36.5%-i likvid vəsaitlər təşkil edir ki, bu da bençmark
ölkələr ilə müqayisədə yüksək göstəricidir.
Likvid aktivlərin həcmi tarixi maksimumundadır. Bank sistemi üzrə cari öhdəliklərin
dinamik artımı hesabına likvid aktivlərin həcmi və cəmi aktivlərdə payının artımı davam
edir. Belə ki, 2022-ci ərzində likvid aktivlər 24% və ya 3.3 mlrd. manat artaraq 17.2 mlrd.
manata çatıb. Likvid aktivlərin cəmi aktivlərdə payı isə 0.5 f.b artaraq 36.6%-ə çatmışdır.
Likvid aktivlərin 31%-i dövlət qiymətli kağızları, 29%-i nostro hesablar, 29%-i Mərkəzi
Bankda müxbir hesablar, 11.4%-i isə nağd vəsaitlərdə cəmlənmişdir. Bank sistemi üzrə
likvid aktivlər fiziki şəxslərin tələbli depozitlərini 3 dəfədən çox üstələyir və hüquqi
şəxslərin tələbli depozitlərinin 88%-i əhatə edir.
Qrafik 41. Likvid aktivlərin strukturunun dinamikası, mlrd. manatla
70%
58% 59% 62% 59% 61% 62% 60%
20 56%
60. 0%
18 37%
33% 36% 40. 0%
16 29%
5.4
20. 0%
14
24% 24%
12 13% 15% 17% 3.0 0.0 %
-20.0%
10
2.8 4.9
1.6 4.4
8
-40.0%
6 1.2 1.5 3.8 3.3 -60.0%
4 1.3 1.3 2.7 2.4 4.7 4.9 -80.0%
2.3 2.6 2.4 2.9

2 0.9 1.6 2.0 -100.0%
0.9 1.8 2.0

1.1 1.4 1.1 1.2 1.4 1.5 1.5
0 -120.0%
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Nağd vəsaitlər AMB-dəki hesablar "Nostro" hesabları
Dövlət qiymətli kağızları Likvid aktivlərin aktivlərdə payı Ani likvidlik əmsalı
Mənbə: AMB
Qiymətli kağızlara qısamüddətli investisiya aləti kimi tələbin artması fonunda DQK-ların
likvid aktivlərin formalaşmasında xüsusi çəkisi artmışdır. Belə ki, il ərzində likvid aktiv kimi
saxlanılan DQK-ların həcmi 81% artaraq 5.4 mlrd. manat təşkil etmiş, likvid aktivlərdə
xüsusi çəkisi isə 10 f.b. artmışdır.
41
Qrafik 42. Likvid aktiv komponentlərinin likvid aktivlərdə payının dinamikası
12% 7%
18% 21% 17% 22%
26% 26% 31%
25%
28%
41% 33% 40% 32%
31% 29%
44%
27% 48%
24% 27% 26% 34%
28% 29%
33% 28%
20% 17% 19% 16% 14% 13% 11%
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Nağd vəsaitlər AMB-dəki hesablar Nostro DQK
Mənbə: AMB
Likvid vəsaitlərin strukturunda xarici valyutada olan likvid aktivlərin payı artmışdır.
Hesabat ili ərzində milli valyutada olan likvid vəsaitlər 18.1% (1.2 mlrd. manat) artaraq 8
mlrd. manata çatmışdır. Sektorun xarici valyutada likvid aktivləri isə ötən ilə nisbətdə 30%
(2.1 mlrd. manat) artaraq 9.2 mlrd. manata çatmışdır. Fiziki və hüquqi şəxslərin tələbli
depozitləri bu artımı dəstəkləmişdir.
Qrafik 43. Likvid aktivlərin valyuta strukturunun dinamikası, mlrd. manatla
20.0
67% 70% 54% 80%
56% 57% 54% 51% 17.2 60%

17.5
13.9
40%
15.0
9.2
20%
12.5
10.5
9.3
7.1
0%
10.0
7.1 -20%
5.7
5.2 5.6
5.3
7.5
-40%
4.0
8.0
5.0
1.7 3.9
6.8
-60%
1.7 3.5
4.8
4.0
3.1
2.5
-80%
- -100%
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Milli valyutada Xarici valyutada Cəmi Xarici valyutanın payı
Mənbə: AMB
Müddəti 1 ilədək olan aktivlərin ümumi aktivlərdə payı 57%, öhdəliklər üçün analoji
göstərici isə 84% təşkil etmişdir. Müddət strukturu üzrə öhdəliklərin 68%-nin 90 gündən
aşağı olması uzunmüddətli maliyyələşdirməyə məhdudlaşdırıcı təsir edir. Cari
öhdəliklərin bank sektorunun balansında sistematik artan payı müddət uyğunsuzluğunu
42
Qrafik 44. Aktiv və öhdəliklərin müddət strukturu
100% 2%
8% 11%
16% 9%
9%
75% 22% 21%
28% 20%
50% 32%
34%
64% 68%
25%
35%
22%
0%
Aktivlər Öhdəliklər Aktivlər (XV) Öhdəliklər (XV)
Ani <1 il 1 il - 5 il 5 il >
Mənbə: AMB
artıran amil kimi çıxış etsə də, sektorun iri likvidlik buferi bu uyğunsuzluğun likvidlik riskinə
ciddi təsir göstərməməsi ilə nəticələnir.
Kreditin depozitə nisbəti üzrə dinamika bankların kreditləşmə fəaliyyətinin təmini
üçün resurs bazasına malik olduğunu göstərir. 2022-ci ildə kredit portfelinin depozit
portfelinə nisbəti ötən ilə nisbətdə 3.8 f.b. azalaraq tarixi minimumundadır.
Qrafik 45. Kreditin depozitə nisbətinin dinamikası
33.7
26.9
20.9 21.3 20.7

18.6 19.6
17.9 17.0 16.9 16.7
16.4 14.9 14.2
15.9 12.6
11.1 11.3
161% 123% 97% 67% 68% 70% 68% 62% 58%
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Kredit portfeli/Depozit portfeli Kredit portfeli, mlrd.AZN Depozit portfeli, mlrd.AZN
Mənbə: AMB
43
Bank sisteminin mənfəətliliyi
Bank sisteminin gəlirlilik göstəricilərində müsbət trend müşahidə olunur. 2022-ci il
ərzində bank sisteminin xalis mənfəəti ötən illə müqayisədə 50% (305 mln. manat) artaraq
914 mln. manat təşkil etmişdir. Mürəkkəb xarici mühit və şərtlərə baxmayaraq bank
sistemi mənfəətliyini artıra bilmişdir.
Qrafik 46. Bank sisteminin mənfəətliyi, mln. manatla
3.2%
1.8% 1.8% 2.2%

1.6%
1.7% 0.9%
381 884 279 537 568 609 914
-332 -1,668
-1.2%
-4.8%
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Xalis mənfəət ROA
Mənbə: AMB
2022-ci ildə fərdi banklar üzrə mənfəətlik göstəricilərində də müsbət dinamika
müşahidə edilir. Belə ki, 2022-ci ildə mənfəətlə işləyən 24 bankın mənfəəti 919 mln.
manat, zərərlə işləyən 1 bankın zərəri isə 5 mln. manat olmuşdur. Son 4 ildə zərərlə
işləyən bankların sayı 7-dən 1-ə enmişdir.
Qrafik 47. Mənfəət və zərərlə işləyən bankların sayı və dinamikası, mln. manatla
25 23 23 23 24
18 19
166 1035 713 678 617 612 919

(152)
(3) (5)
(1,834) (434) (141) (49)
(1)
(5) (3) (3)
(7)
(11)
(14)
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Mənfəət/zərərlə işləyən bankların mənfəət/zərər məbləği Mənfəət/zərərlə işləyən bankların sayı
Mənbə: AMB
44
Sektorda mənfəətlə işləyən bankların sayının artmasına baxmayaraq mənfəətliyin
təmərküzləşməsi müşahidə olunur. Sektorun xalis mənfəətinin 78%-i aktivlərin 65%-i
özündə cəmləşdirən 3 bankda təmərküzləşmişdir.
Qrafik 48. Bank sistemində mənfəətliyin paylanması
176*
mln. manat
8*
mln. manat
24*
mln. manat
562*
-5* 149* mln. manat
*Məbləğ intervalında olan
mln. manat mln. manat
bankların cəmi mənfəət/zərəri
-5; 0 0; 5 5; 10 10; 100 100;200 200;350

Mənfəət/zərərlə işləyən bankların
1 7 4 10 1 2
sayı
Mənbə: AMB
Bank sektoru üzrə ROA göstəricisi il ərzində 0.4 f.b artaraq 2.2% təşkil etmişdir.
Faiz gəlirləri orta aktivlərin 6.6%-i təşkil etməklə, aktivlərin gəlirliyinin əsas drayveri
olmuşdur. Sektorun yüksək qeyri-faiz xərcləri (orta aktivlərin 4.5%-i) faiz gəlirləri və qeyri-
faiz gəlirləri hesabına kompensasiya olunur.
Qrafik 49. ROA-nın dekompozisiyası
Mənbə: AMB
45
Xalis mənfəətin müsbət dinamikasını xalis faiz gəlirlərinin artımı şərtləndirmişdir.
Belə ki, ötən ilin sonu ilə müqayisədə xalis faiz gəlirlərinin 503 mln.manat və yaxud 32.7%
artımı bank sektorunun nominal mənfəətliyinin artmasını təmin etmişdir. Nəticədə,
mənfəət marjası 2.7 f.b artaraq 23.1% təşkil etmişdir.
Qrafik 50. Sektor üzrə mənfəətin dekompozisiyası və dinamikası, mln. manatla
2,500 2,041 120.0%

2,000 1,538 100.0%
1,330 1,368
1,500 1,171
950 80.0%
1,000
359 286
500 26 128 169 157 158 60.0%
- 40.0%
(500) (55) (72) (177) (156) (71) (166) (169) (166) (196) (261)
(401) (345) 20.0%
(1,000) (604) (650)
Qrafik 53. Bank sektorunun səmərəlilik göstəriciləri (721) (753)
(1,500) (956) 0.0%
2017 2018 2019 2020 2021 2022
Xalis faiz gəliri Aktivlər üzrə ehtiyat xərcləri

Valyuta əməliyyatlarından xalis gəlir Digər qeyri faiz xalis gəlir (zərər)
Mənfəət vergisi
Mənbə: AMB
Sektorun səmərəlilik göstəriciləri yaxşılaşmışdır. Faiz və qeyri-faiz gəlirlərinin artım

tempinin qeyri-faiz xərclərinin artım tempi ilə müqayisədə yüksək olması səmərəlilik
göstəricilərinin yaxşılaşmasını şərtləndirmişdir. Belə ki, qeyri-faiz xərclərinin faiz
gəlirlərinə nisbəti ötən illə müqayisədə 13 f.b. azalaraq 155% təşkil etmişdir. Ümumilikdə,
2022-ci ildə qeyri-faiz xərcləri xalis məcmu gəlirin 48%-i təşkil etmişdir ki, bu da keçən ilin
eyni dövrü ilə müqayisədə 4 f.b. aşağı göstəricidir. Səmərəlilik göstəricilərinin
yaxşılaşmasında miqyas effektinin və innovativ həllərin tətbiqinin artımı rol oynamışdır.
Qrafik 51. Bank sektorunun səmərəlilik göstəriciləri
187% 184%
167% 168%
155%
63% 64% 70% 69%

52% 59% 49% 49% 52% 48%
2018 2019 2020 2021 2022

Qeyri-faiz xərcləri/(Məcmu gəlir - ehtiyat xərcləri) Qeyri-faiz xərcləri/ Qeyri-faiz gəlirləri
Qeyri-faiz xərcləri/Faiz gəliri
Mənbə: AMB
46
Qrafik 52. Qeyri-faiz xərclərinin strukturu
23% 25% 22% 20% 19%
14% 15% 16% 22% 26%

22% 20% 19% 18% 16%
42% 40% 42% 40% 39%
2018 2019 2020 2021 2022
digər qeyri-faiz xərclərinin sair növləri

göstərilmiş xidmətlər üzrə haqq və komissiya xərcləri
bank fəaliyyətində istifadə olunan əsas vəsaitlərlə bağlı xərclər
əmək haqqı və digər kompensasiya növləri
Mənbə: AMB
Qeyri-faiz xərclərinin nominal dəyərdə artımının drayverləri əmək haqqı və
komissiya xərcləridir. Belə ki, qeyri-faiz xərclərinin 39%-ni təşkil edən əmək haqqı
xərcləri 2022-ci ildə ötən ilin eyni dövrünə nisbətdə 25% (146 mln. manat) artmışdır. Eyni
zamanda, qeyri-faiz xərclərinin 26%-ni təşkil edən komissiya xərcləri isə 55% (175 mln.
manat) artmışdır ki, bunun da əsas səbəbi nağdsız əməliyyatların artması və
rəqəmsallaşmanın dərinləşməsidir.
Qrafik 53. Qeyri-faiz xərclərinin artım tempi
56% 55%
26% 29% 25%

15% 18%
13% 13% 13% 11% 10%
7% 7%
0%
-8%
2019 2020 2021 2022
- əmək haqqı və digər kompensasiya növləri

- bank fəaliyyətində istifadə olunan əsas vəsaitlərlə bağlı xərclər
- göstərlimiş xidmətlər üzrə haqq və komissiya xərcləri
- digər qeyri-faiz xərclərinin sair növləri
Mənbə: AMB
47
Artan faiz spredi mənfəətliyin yüksəlməsində əsas drayver rolunu oynamaqdadır.
Son illər bank sistemi üzrə faiz spredinin stabil artımı müşahidə edilir. İstehlak
kreditləşməsində yüksək dinamika və aşağı faizli tələbli depozitlərin artımı bank sistemi
üzrə faiz spredinin artmasını şərtləndirmişdir. İstehlak kreditləri ilə yanaşı sektorda
aktivlərin faiz gəlirliyinin artımının digər drayveri kimi biznes kreditləri, xüsusilə ticarət,
qeyri-istehsal və kənd təsərrüfatı sahələrinə verilən kreditlər çıxış edir. Faiz xərci yaradan
öhdəlikləri formalaşdıran əsas komponent isə müddətli depozitlərdir.
Qrafik 54. Faiz spredi
6.00%
5.1% 5.3%
4.1% 4.8% 4.7% 5.00%
3.6% 4.00%
3.1%
3.00%
2.00%
8.1%
5.0%
8.0%
4.5%
7.9%
3.8%
8.3%
3.5%
8.3%
3.5%
8.8%
3.7%
9.2%
3.9%
1.00%
0.00%
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Aktivlərin faiz gəlirliyi Öhdəliklərin faiz xərci Faiz spredi (sağ ox)
Mənbə: AMB
Bankların faiz gəlirləri əsasən kreditlər hesabına formalaşmışdır. İl ərzində sektorun

faiz gəlirləri 30% (632 mln. manat), faiz xərcləri isə 22% (119 mln. manat) artaraq müvafiq
olaraq 2.7 və 0.65 mlrd. manat təşkil etmişdir. Faiz gəlirlərinin əsas hissəsini ötən ildəki
kimi istehlak kreditləri (1 mlrd. manat) və biznes portfeli (985 mln. manat) formalaşdırır.
2022-ci ildə istehlak kreditləri cəmi kredit portfelinin 29%-ni təşkil etsə də faiz gəlirlərinin
37%-ni formalaşdırmışdır. Bank sistemi üzrə biznes portfeli isə cəmi kredit portfelinin
55%-ni təşkil etdiyi halda, faiz gəlirlərinin isə 36%-ni formalaşdırır.
Qrafik 55. Faiz gəlirlərinin strukturu, mln.manatla
985 1,007
763 771
544
399
175 202
Biznes kreditləri üzrə İstehlak kreditləri üzrə İpoteka kreditləri üzrə Digər gəlirlər
2021 2022
Mənbə: AMB
48
Bankların faiz xərclərinin əsas hissəsini fiziki şəxslərin depozitləri üzrə xərclər
təşkil edir. Bankların dayanıqlı maliyyələşmə mənbəyində əsas rolu təşkil edən fiziki
şəxslərin depozitləri faiz xərclərinin də əhəmiyyətli hissəsini (53.9% və ya 288 mln.
manat) formalaşdırır. Faiz xərclərinin digər əsas istiqamətləri maliyyə institutlarının
kreditləri və hüquqi şəxslərin depozitləridir.
Qrafik 56. Faiz xərclərinin strukturu, mln.manatla
355
288
132
108 104
75
54 44
14 22
FŞ depozitləri Maliyyə HŞ depozitləri Subordinasiya borc Digər

institutlarından cəlb öhdəlikləri
olunmuş vəsaitlər
2021 2022
Mənbə: AMB
49
Bank sisteminin kapital mövqeyi
Sektorun kapital mövqeyi prudensial tələbləri üstələməklə potensial itkiləri

absorbsiya etmək imkanındadır. 2022-ci il ərzində bank sektoru üzrə məcmu kapital
14.8% (670 mln. manat) artaraq 5.2 mlrd. manat təşkil etmişdir. Sektor üzrə KAƏ (kapital
adekvatlığı əmsalı) da 0.2 f.b. artaraq 19.3% təşkil etmişdir ki, bu da minimum prudensial
tələbi 2 dəfəyə yaxın üstələyir.
Qrafik 57. Kapital adekvatlığının dinamikası, mln. manatla
25.1%
22.2%
19.3% 19.1% 19.3%
5,201
4,531
4,107 4,172
3,621
2018 2019 2020 2021 2022
Məcmu kapital Kapital adekvaltığı əmsalı (KAƏ)
Mənbə: AMB
Məcmu kapital artımının əsas drayveri kimi II dərəcəli kapitalın artımı çıxış etmişdir.
I dərəcəli kapital il ərzində 7.4% və ya 283 mln. manat artaraq 4.1 mlrd. manat, II dərəcəli
kapital isə 54% və ya 387 mln. manat artaraq 1.1 mlrd. manat təşkil etmişdir. Kapital
artımı əsasən bankların daxili mənfəət generasiyası hesabına baş vermişdir. Belə ki,
yüksək keyfiyyətli hesab olunan I dərəcəli kapitalın həcmi əsasən ötən ilin mənfəətinin
bölüşdürülməmiş xalis mənfəətə yönəlməsi, II dərəcəli kapitalın həcmi isə cari ilin
Qrafik 58. Kapitalın strukturunun dinamikası, mln. manatla
4,500
86% 88%
4,000
84% 86%
3,500
83% 84%
3,000
2,500 80% 82%
2,000 79%
3,583 3815 80%
3,394
1,500
2,907 4,098 78%
1,000
76%
500
714 714 589 716 1,103
0 74%
2018 2019 2020 2021 2022

I dərəcəli kapital II dərəcəli kapital I dərəcəli kapital/məcmu kapital
Mənbə: AMB
50
mənfəəti hesabına artmışdır. 2022-ci ildə mənfəət generasiyasının daha yüksək olması I
dərəcəli kapitalın məcmu kapitalda payını azaltmışdır (79%).
Ötən illə müqayisədə I dərəcəli KAƏ 0.8% azalmışdır. Azalma əsasən RÖA-nın artımı
ilə əlaqədardır. Qeyd edək ki, ABB-nin açıq valyuta mövqeyinin tənzimlənməsi
nəticəsində sektorda bazar riski üzrə RÖA azalaraq kapital adekvatlığına müsbət təsir
göstərmişdir.
Qrafik 59. I dərəcəli kapital adekvatlığı əmsalına RÖA və I dərəcəli kapital dəyişmələrinin təsiri,
%-lə
15,2%
I dərəcəli kapital (+1%)

RÖA (-1,9%)
15,2%
Mənbə: AMB
2022-ci
Mənbə:il ərzində
AMB RÖA artmışdır. Qrafik 60. Risk üzrə ölçülmüş aktivlərin risk
Cəmi aktivlərin 22.3% (8.6 mlrd. kateqoriyalarına görə bölgüsü, mlrd. manatla
manat) artması fonunda risk üzrə 20-40
ölçülmüş aktivlərin həcmi 13.4% 0.3 1.4 1.6
(3.2 mlrd. manat) artmışdır. 1.6 2.1 50-75
Nəticədə risk üzrə ölçülmüş 3.0 100

aktivlərin cəmi aktivlərə nisbəti
120-150
göstəricisi il ərzində 4.5 f.b. 2.1
azalaraq 57%-ə enmişdir. 2021-ci >160
14.8
ildən etibarən prudensial tələblərin
Balansdankənar
sərtləşdirilərək daha riskli hesab aktivlər
edilən istehlak kreditləri üzrə RÖA Bazar riski üzrə
ölçülmüş aktivlər
tələblərinin artırılması və RÖA Əməliyyat riski üzrə
hesablanmasına əməliyyat və ölçülmüş aktivlər
bazar risklərinin də daxil edilməsi Mənbə: AMB
51
RÖA-ları artırsa da, aktivlərin il ərzində artım sürəti daha yüksək olmuşdur. 2022-ci ildə
RÖA 27.0 mlrd. manat olmuşdur ki, bu məbləğin 25.3 mlrd. manatı kredit, 0.3 mlrd. manatı
bazar, 1.4 mlrd. manatı isə əməliyyat risklərindən irəli gəlir.
Qrafik 61. Aktivlər və RÖA-nın dinamikası, mln.manatla
50.0 47.1 64%

45.0 62% 62%
40.0 38.5 60%
35.0 31.2 32.1
29.4 58%
30.0 57% 26.4 27.9 27.0 57%
56% 23.8 56%
25.0 55%
17.2 54%
20.0 16.7 53% 15.7 16.6
14.0 52% 52%
15.0
10.0 50%
5.0 48%
- 46%
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
RÖA Cəmi aktivlər Risk dərəcəsi üzrə ölçülmüş aktivlər/cəmi aktivlər
Mənbə: AMB
Bençmark ölkələrlə müqayisədə ölkənin bank sisteminin kapital adekvatlığı əmsalı
adekvatdır.
Qrafik 62. Kapital adekvatlığı əmsalının ölkələr üzrə müqayisəsi
21.2 20.3 19.3 18.7 18.4

14.0
12.5
Çexiya Gürcüstan Azərbaycan Polşa Türkiyə Israil Rusiya
Mənbə: Müvafiq nəzarət orqanlarının son məlumatları əsasında
Bazel III standartlarına əsasən kontr-tsiklik kapital buferinin nəzərə alınması. “Bank
kapitalının və onun adekvatlığının hesablanması Qaydaları”na əsasən iqtisadi tsikl və
kredit portfelinin dinamikasına uyğun olaraq AMB tərəfindən I dərəcəli kapital və məcmu
kapital adekvatlığı əmsalının üzərinə 0 – 2.5% arasında kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq
edilə bilər. Kontr-tsiklik kapital buferi makroprudensial alət olaraq bank sektorunda izafi
kreditləşmənin nəticəsi olan sistem risklərinin qarşısının alınması və tsiklik proseslərə
həssaslığın azaldılmasını nəzərdə tutur. Kontr-tsiklik kapital buferinin hesablanması üçün
52
əsas göstərici kimi kredit qəpi7 qəbul edilir. Kredit qəpi 2-10% aralığında dəyişdikdə kontr-
tsiklik kapital buferi müvafiq olaraq 0-2.5% aralığında müəyyən edilir. Hazırda, kredit qəpi
-0.7% təşkil edir.
Qrafik 63. Kredit portfelinin ÜDM-ə nisbəti, HP trendi %-lə
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
-5%
-10%
2012R2
2017R4
2022 R2
2011R4
2012R4
2013R2
2013R4
2014R2
2014R4
2015R2
2015R4
2016R2
2016R4
2017R2
2018R2
2018R4
2019R2
2019R4
2020R2
2020R4
2021R2
2021R4
GAP Portfel/ÜDM Hptrend
Mənbə: AMB
7Kredit qəpi – müvafiq dövrdə banklar tərəfindən müştərilərə verilmiş kredit portfelinin ÜDM-ə nisbətinin
bu nisbətin uzunmüddətli trendinin həmin dövrə olan göstəricisinin fərqidir.
53
Bank sistemində dayanıqlığın qiymətləndirilməsi
Bank sisteminin kənar şoklara qarşı dayanıqlığı stress test vasitəsilə

qiymətləndirilmişdir. Müxtəlif əlverişsiz makro-maliyyə ssenarilərində bankların kapital
dayanıqlığını qiymətləndirmək, müvafiq mitiqasiya və siyasət tədbirlərini
müəyyənləşdirmək məqsədilə “top-down” stress test həyata keçirilir. Stress test
metodologiyası bütövlükdə bank sisteminin, eyni zamanda fərdi bankların stress
şəraitində maliyyə vəziyyətini dinamik əsasda növbəti illər üzrə qiymətləndirərək, bank
sisteminin maliyyə sağlamlığını, xüsusilə də bank sektorunun sistem risklərinə qarşı
davamlılığını və ümumilikdə bank sisteminin iqtisadi sabitliyi dəstəkləmək qabiliyyətini
dəyərləndirməyə imkan verir.
Stress test şəraitində makro-iqtisadi amillərin bankların dayanıqlığına təsirini
müəyyənləşdirmək üçün baş vermə ehtimalı mümkün olan ən sərt ssenarilər (“extreme
but plausible”) yanaşması nəzərə alınaraq bədbin ssenari formalaşdırılmışdır. Bədbin
ssenaridə ölkədə 2015-2016-cı illərdə baş vermiş böhranın kalibrasiyası əsas götürülərək
ssenarilər müəyyən edilmişdir. Formalaşmış bədbin ssenari əsasında makro-iqtisadi
göstəricilər proqnozlaşdırılmışdır. Makro-iqtisadi göstəricilər ekonometrik peyk
modellərinə inteqrasiya edilərək növbəti illər üzrə asılı dəyişənlər (QİK əmsalları, faiz
dərəcələri və s.) proyeksiya edilmişdir. Növbəti mərhələdə, proyeksiya edilmiş asılı
dəyişənlər əsasında kredit riski, faiz dərəcəsi riski, məzənnə riski və qiymətli kağızların
yenidən qiymətləndirilməsi riski üzrə simulyasiyalar edilərək dinamik əsasda bankların
növbəti 3 ilə maliyyə vəziyyəti qiymətləndirilmişdir.
Stress test nəticələri bank sektorunun mövcud kapital buferinin potensial itkiləri
absorbsiya etmək potensialında olduğunu göstərir. Bədbin ssenaridə bank
sektorunun kapital adekvatlıq əmsalı 2023-cü ildə 4.4 f.b. azalaraq 14.9%, 2024-cü ildə
isə 14% təşkil edir. Bununla belə, 2025-ci ildə gəlirliliyin bərpası fonunda kapital
adekvatlığı əmsalı 15%-ə qalxır.
Qrafik 64. Bədbin ssenaridə bank sisteminin kapital adekvatlığı
20.0 19.3
15.0
14.9
15.0 14.0
10.0
5.0
2022 2023 2024 2025
Mənbə: AMB
54
Stress test nəticələrinə əsasən bankların kapital adekvatlığına əsas təsir kanalları kredit
riski və risk üzrə ölçülmüş aktivlərin dəyişməsi təşkil etmişdir. Bütövlükdə, stress test
nəticəsində bank sektoru kapital eroziyasına məruz qalsada, sektorun kapital adekvatlığı
minimum normativləri üstələyir.
Qrafik 65. Bədbin ssenaridə kapital adekvatlığı göstəricisinə təsir kanalları
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
-4.0%
-6.0%
-8.0%
2023 2024 2025
Şok öncəsi xalis mənfəət Kredit riski
Faiz dərəcəsi riski Qiymətli kağızların yenidən qiymətləndirmə riski
Məzənnə riski Risklər üzrə ölçülmüş aktivlərin dəyişməsi
Mənbə: AMB
55
Haşiyə 3. Yeni monetar çərçivənin bank sektorunun sabitliyinə təsiri
2022-ci ildə Mərkəzi Bankın faiz dəhlizinin inflyasiyaya ötürücülüyünün gücləndirilməsi
məqsədilə 01.09.2022-ci il tarixindən etibarən pul siyasəti alətlərinin yeni
konfiqurasiyasının tətbiqinə başlanılmışdır. Bu çərçivədə, bankların təşəbbüsü ilə
keçirilən sterilizasiya və likvidliyin verilməsi əməliyyatları üzrə daimi imkan alətlərinin
tətbiqinə başlanılmış, Mərkəzi Bankın açıq bazar əməliyyatlarının çeşidi
genişləndirilmişdir.
Daimi imkan alətləri sterilizasiya məqsədilə 1 günlük depozit əməliyyatlarının, likvidliyin
verilməsi məqsədilə isə 1 günlük əks-repo əməliyyatlarının aparılmasına imkan verir.
Açıq bazar əməliyyatlarının təkmilləşdirilməsi çərçivəsi Mərkəzi bank tərəfindən
sterilizasiya məqsədilə zəruri halda 1,3,6 və 9 aylıq notlarla yanaşı 7 günlük repo
hərraclarının keçirilməsinə şərait yaradır. Eyni zamanda, yeni çərçivə likvidliyin
verilməsi məqsədilə zəruri hallarda 7 günlük əks-repo hərraclarının keçirilməsinə imkan
verir.
Qrafik 66. Pul siyasəti alətlərinin yeni konfiqurasiyası
Likvidliyin 1 günlük əks-

verilməsi repo
Daimi imkan
alətləri
Likvidliyin 1 günlük
sterilizasiyası depozit cəlbi
Yeni
əməliyyat
çərçivəsi Likvidliyin 7 günlük əks-
Açıq bazar verilməsi repo
əməliyyatları
Likvidliyin 7 günlük repo
sterilizasiyası
1,3,6,9 aylıq not
hərracı
Yeni əməliyyat çərçivəsinin tətbiqi pul siyasəti qərarlarının faiz kanalı vasitəsilə
inflyasiyaya ötürücülüyünün gücləndirilməsinə, iqtisadiyyatda kredit qoyuluşlarının
balanslı artımının təmin edilməsinə, bank sisteminin likvidliyinin optimal paylanmasına,
valyuta bazarında tarazlığın dəstəklənməsinə yönəldilmişdir. Ümumilikdə, iqtisadi
nəzəriyyəyə əsaslanaraq pul siyasəti çərçivəsində edilən dəyişikliklərin bank
sektorunun sabitliyinə mümkün təsir kanallarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
56
 Likvidliyin paylanması. Yeni çərçivə banklara likvidlik mövqeyini effektiv idarə
etməyə imkan verməklə bank sektorunun likvidliyinin homogen paylanması
imkanlarını artırır. Belə ki, yeni pul siyasəti alətləri likvidlik mövqeyində profisiti
olan bankların sterilizasiya imkanlarını genişləndirir, habelə zərurət yarandığı
təqdirdə banklara qısamüddətli dövrə vəsait cəlb etmək imkanı verməklə
hesablaşmaların fasiləsizliyini və dayanıqlığını dəstəkləməklə likvidlik
normativlərinin vaxtlı-vaxtında təmin olunmasına şərait yaradır.
 Faiz dərəcələri. Yeni alətlər arsenalı banklararası faizlərin Mərkəzi Bankın faiz
dəhlizinə yaxınlaşmasına, nəticədə faiz dəhlizinin müxtəlif seqmentlərdə faizlərə
transmissiyasının artmasına xidmət edir. Beləliklə, faiz dərəcələrinin
responsivliyinin artımı pul siyasəti qərarlarının maliyyə sisteminə
transmissiyasının gücləndirilməsinə imkan verir.
 Kreditləşmə fəaliyyəti. Yeni monetar çərçivə ilə sterilizasiya əməliyyatlarının

aktivləşdirilməsi inflyasiya təzyiqlərinin artması şəraitində kredit qoyuluşlarının
artımının balanslı şəkildə təmin olunmasına əlavə imkanlar yaradır.
 Rəqabət mühiti. Yeni daxili imkanlar alətinin yaradılması və açıq bazar

əməliyyatlarının təkmilləşdirilməsi sağlam rəqabət mühitinin təmin olunmasını
dəstəkləyir.
57
Cədvəl 2. Bank sistemi üzrə seçilmiş əsas göstəricilər*, mln. manatla
2022 2022 2022 2022 2021 2021

IV rüb III rüb II rüb I rüb IV rüb III rüb
Balans göstəriciləri
Cəmi aktivlər 47,055 43,633 41,920 39,673 38,462 34,527
Likvid aktivlər 17,242 13,865 15,669 14,925 13,866 11,426
Kredit portfeli 19,594 19,157 18,320 17,528 16,659 15,539
Biznes kreditləri 10,855 10,781 10,482 10,182 9,740 9,002
İstehlak kreditləri 5,754 5,602 5,190 4,831 4,518 4,239
İpoteka kreditləri 2,985 2,775 2,649 2,515 2,401 2,297
Cəmi öhdəliklər 41,433 38,288 36,774 34,732 33,493 29,655
Cari öhdəliklər 27,048 24,438 24,346 22,831 20,594 18,877
Fiziki şəxslərin depozitləri 11,483 10,993 10,379 10,201 9,032 8,664
fiz. şəxs. müddətli depozitləri 6,204 5,964 5,736 5,502 5,339 5,238
fiz. şəxs. tələbli depozitləri 5,279 5,029 4,642 4,699 3,693 3,426
Hüquqi şəxslərin depozitləri 22,280 20,381 19,603 18,058 17,906 14,986
hüq. şəxs müddətli depozitləri 2,578 2,388 2,251 1,934 2,053 2,092
hüq. şəxs. tələbli depozitləri 19,702 17,992 17,353 16,124 15,853 12,895
Balans kapitalı 5,622 5,345 5,146 4,942 4,969 4,871
Kapital mövqeyi
I dərəcəli kapital 4,098 4,097 4,229 4,265 3,815 3,842
Məcmu kapital 5,201 4,967 4,790 4,528 4,531 4,422
Risk dərəcəsi üzrə ölçülmüş
aktivlər 26,977 26,980 26,346 25,003 23,781 22,833
I dərəcəli kapital adekvatlığı 15.2% 15.2% 16.1% 17.1% 16.0% 16.8%
Məcmu kapital adekvatlığı 19.3% 18.4% 18.2% 18.1% 19.1% 19.4%
58
2022 2022 2022 2022 2021 2021
IV rüb III rüb II rüb I rüb IV rüb III rüb
Gəlirlilik
Xalis mənfəət 914 683 401 174 609 506
Aktivlərin gəlirliyi (ROA) 2.2% 2.2% 2.0% 1.8% 1.8% 2.0%
Kapitalın gəlirliyi (ROE) 18.9% 19.2% 17.1% 15.0% 13.6% 15.1%
Likvidlik riski profili
Likvid aktivlər 17,242 13,865 15,669 14,925 13,866 11,426
Likvid aktivlərin aktivlərdə payı 36.6% 31.8% 37.4% 37.6% 36.1% 33.1%
Ani likvidlik əmsalı 59.9% 55.5% 61.4% 64.0% 61.6% 58.1%
Kredit riski profili
Qeyri-işlək kreditlər 735 786 827 812 749 859
Biznes kreditləri 507 526 552 558 499 556
İstehlak kreditləri 185 210 222 192 183 221
İpoteka kreditləri 43 51 53 62 66 81
Qeyri-işlək kreditlər əmsalı 3.8% 4.1% 4.5% 4.6% 4.5% 5.5%
Biznes kreditləri 4.7% 4.9% 5.3% 5.5% 5.1% 6.2%
İstehlak kreditləri 3.2% 3.8% 4.3% 4.0% 4.1% 5.2%
İpoteka kreditləri 1.4% 1.8% 2.0% 2.5% 2.8% 3.5%
Bazar riski profili
Aktivlərin dollarlaşması 40.5% 40.8% 40.0% 39.9% 39.4% 38.9%
Öhdəliklərin dollarlaşması 45.0% 45.0% 45.7% 46.5% 45.3% 46.1%
* Prudensial hesabatlıq metodologiyası əsasında hesablanmışdır.
59
Bank olmayan kredit təşkilatları
Bank olmayan kredit təşkilatlarının (BOKT) maliyyə vasitəçiliyində rolu kiçik olaraq
qalmaqdadır. Bütövlükdə bank olmayan kredit təşkilatlarının maliyyə sistemində
aktivlərinə görə bazar payı 1.0% təşkil etmişdir8. 2022-ci il ərzində 4 bank olmayan kredit
təşkilatının lisenziyası ləğv edilmiş, beləliklə fəaliyyət göstərən qeyri-bank kredit
təşkilatlarının sayı 95-ə enmişdir. Hal-hazırda fəaliyyətdə olan bank olmayan kredit
təşkilatlarından 14-ü xarici kapitallıdır ki, onların da 11-ində xarici kapitalın payı 50%-dən
yüksəkdir. 2022-ci ilin ilin sonuna BOKT-lərin sayı 55, Kİ-nın sayı isə 40 olmuşdur. İl
ərzində BOKT işçilərinin sayı 296 nəfər artaraq 2859 nəfər, filiallarının sayı isə 21 ədəd
artaraq 287-ə çatmışdır. Hesabat dövrü ərzində heç bir quruma yeni lisenziya
verilməmişdir.
2022-ci il ərzində BOKT sektorunun balansı genişlənmişdir. Ölkədə fəaliyyət
göstərən BOKT-lərin cəmi aktivləri il ərzində 33% (127 mln. manat) artaraq 516 mln.
manat təşkil etmişdir. Artımın əsas drayveri xalis kredit portfeli olmuşdur. İl ərzində xalis
kredit portfeli 37% (108 mln. manat) artmışdır ki, artım əsasən istehlak kreditləri hesabına
formalaşmışdır (62 mln.manat).
Qrafik 67. Bank olmayan kredit təşkilatlarının aktivlərinin dinamikası, mln. manatla
600 600
516
500 500
70
389 23 400
400 316 22
53
300
24
300 38 19
24 200
30
200 400
100
292
100 224
-
- (100)
2020 2021 2022
Xalis kredit portfeli Likvid aktivlər Əsas vəsaitlər Digər aktivlər
Mənbə: AMB
8 BOKT-lərin təhlili “Aqrarkredit” QSC nəzərə alınmadan aparılmışdır.
60
Qrafik 68. BOKT-lərin öhdəliklərinin dinamikası, mln. manatla
306
224 96
175 58 23
35
37 14
8 43
64
51
46
22
88
56 63
2020 2021 2022
Rezident maliyyə institutlarından cəlb edilmiş Qiymətli Kağız

Mərkəzi idarəetmə orqanının vəsaiti Xarici borc
Digər öhdəliklər
Mənbə: AMB
Aktivlərin artımı BOKT-lərin maliyyə sistemi qarşısında öhdəliklərinin artımı

hesabına dəstəklənmişdir. BOKT-lərin cəmi öhdəlikləri il ərzində 37% (82 mln. manat)
artaraq 306 mln. manat təşkil etmişdir ki, artım əsasən bank və digər maliyyə
institutlarının kreditləri (35 mln. manat), habelə qiymətli kağızlar (18 mln. manat) hesabına
formalaşmışdır.
Qrafik 69. BOKT-lərin kredit portfelinin strukturu, mln. manatla
41
İstehlak Biznes
portfeli portfeli
51
264 177
39
Mənbə: AMB 19
27
Qeyri-istehsal və xidmət sahəsi Kənd təsərrüfatı Ticarət Tikinti Digər
Mənbə: AMB
61
2022-ci ildə də istehlak kreditləri BOKT-lərin portfelində əsas yeri tutmaqda davam
etmişdir. İl ərzində kredit portfeli 32% (107 mln. manat) artaraq 440 mln. manat
olmuşdur. İstehlak kreditləri üzrə illik artım 31%, biznes portfeli üzrə isə 34% olmuşdur.
2022-ci ilin sonuna BOKT-lərin kredit portfelinin 60%-i (264 mln. manat) istehlak
kreditləri, 40%-i (176 mln. manat) isə biznes kreditləri təşkil edir. Biznes portfelinin 22%-i
(51 mln. manat) kənd təsərrüfatı, 18%-i (41 mln. manat) qeyri-istehsal və xidmət
sahələrinin, 17%-i (39 mln. manat) isə ticarət sahəsinə verilmiş kreditlər təşkil edir.
Kredit portfelinin keyfiyyəti portfelin artımı fonunda yaxşılaşmışdır. 2022-ci ildə
sektorun qeyri-işlək kredit portfeli 5.3% azalaraq 66.5 mln. manat təşkil etmişdir. İl ərzində
QİK əmsalı isə 6 f.b. azalaraq 15% olmuşdur. QİK portfeli həm istehlak kreditləri, həm
də biznes kreditləri üzrə azalmışdır.
BOKT sektorunda təmərküzləşmə əlamətləri müşahidə olunur. Sektorda fəaliyyət
göstərən BOKT-lərdən aktivlərinin həcmi 10 mln. manatdan yüksək olan cəmi 15 kredit
təşkilatı mövcuddur ki, bu təşkilatların aktivləri BOKT sektorunun 74%-i (383 mln. manat)
təşkil edir. Əlavə olaraq, sektor üzrə regional təmərküzləşmə də nəzərəçarpandır. Sektor
üzrə verilən kreditlərin 59%-i Bakı şəhəri üzrə təmərküzləşib.
Qrafik 70. İqtisadi rayonlar üzrə kredit portfelinin paylanması
Bakı
Quba-Xaçmaz Naxçıvan MR
3% 2% Mərkəzi Aran
Abşeron-Xızı Qazax-Tovuz
3% Lənkəran-Astara
Şəki-Zaqatala
Gəncə-Daşkəsən
3%
Qarabağ
Qarabağ
4% Şəki-Zaqatala
Gəncə-Daşkəsən Abşeron-Xızı
4%
Quba-Xaçmaz
Lənkəran-Astara Naxçıvan MR
4% Bakı
59% Dağlıq Şirvan
Qazax-Tovuz Mil-Muğan
5% Şirvan-Salyan
Mərkəzi Aran Şərqi Zəngəzur
8%
Mənbə: AMB
62
Sektor mənfəət generasiya etməyə Qrafik 71. BOKT-lərin mənfəət göstəriciləri
davam edir. 2022-ci ildə BOKT-lər
12.3%
son 5 ilin ən yüksək mənfəətliliyini 30.0 15. 0%
əldə etmişdir ki, bu da ötən ilin 7.0% 6.1% 10. 0%
5.0%
25.0
mənfəətindən 2.5 dəfə çoxdur. 5.0 %
Sektorun mənfəətliliyinin artmasında 3.1%

20.0
2.6% 0.0 %
kredit portfelinin böyüməsi ilə artan 15.0

-5.0%
əlavə
25.7
faiz gəlirlərindən kredit -10.0%
təşkilatlarının əməliyyat səmərəliyinin 10.0 -15.0%
də artması əsas drayverlərdən
10.1
-20.0%
9.9
olmuşdur. Sektorun ROA və ROE
5.0
-25.0%
göstəriciləri də keçən il ilə - -30.0%
müqayisədə 2 dəfə artaraq müvafiq 2020 2021 2022

Cari ilin mənfəəti (zərəri), mln. manat
olaraq 5% və 12.3% olmuşdur. ROA
Sektorun kapital mövqeyində ROE
müsbət tendensiya müşahidə Mənbə: AMB
edilməkdədir. İl ərzində BOKT-lərin
kapitalı 28% (46 mln. manat) artaraq 210 milyon manat təşkil etmişdir. Kapitalın artımı
həm kapital inyeksiyası, həm də BOKT sektorunun mənfəət generasiyası hesabına
olmuşdur.
Qrafik 72. BOKT sektoru üzrə kapital komponentlərinin dinamikası, mln.manatla
210
164
10
137 34
5
19
-
17
166
140
120
2020 2021 2022
Nizamnamə kapitalı Bölüşdürülməmiş mənfəət Kapitalın digər komponentləri Cəmi
Mənbə: AMB
63
Sığorta sektoru
2022-ci ilin sonuna olan məlumatlara əsasən Azərbaycan sığorta bazarında 20 sığorta və
bir təkrarsığorta şirkəti fəaliyyət göstərir. Sığorta şirkətlərindən 5-i həyat, 15-i isə qeyri-
həyat sığorta şirkətidir. Sığorta sektorunun fəaliyyəti həmçinin 29 sığorta brokeri və 652
sığorta agenti vasitəsilə təmin edilmişdir.
Sığorta haqlarında artım dinamikası müşahidə edilmişdir. 2022-ci ildə sığorta haqları
ötən ilə nəzərən 15% (127 mln. manat) artaraq 971 mln. manata çatmışdır. Dövr ərzində
könüllü sığorta növləri üzrə 24% artım (141 mln. manat), icbari sığorta növləri üzrə isə
6% azalma (14.6 mln. manat) müşahidə edilmişdir. Könüllü sığorta növləri üzrə artımın
əsas drayveri kimi həyatın yaşam sığortası çıxış etmişdir. Belə ki, həyatın yaşam sığortası
üzrə yığılmış sığorta haqları 45% (124 mln. manat artım) artaraq 397 mln. manat təşkil
etmişdir. Ümumilikdə, son 6 il ərzində sığorta haqlarının mürəkkəb illik artım tempi9 12.2%
olmuşdur. Son 6 il ərzində, müvafiq göstərici həyat sığorta sinifləri üzrə 15.7%, qeyri-
həyat sığorta sinifləri üzrə isə 5.6% təşkil etmişdir.
Qrafik 73. Sığorta haqlarının dinamikası, mln. manatla
74
169
176 172 64 194
35 157
136 148 54
48
33 425
306 320 267 303
31 230 219 237 250 253
203 178 197
116
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Həyat (Könüllü) Həyat (İcbari) Qeyri-həyat (könüllü) Qeyri-həyat (icbari)
Mənbə: AMB
İl ərzində sığorta ödənişlərində azalma müşahidə edilmişdir. Belə ki, 2021-ci il ilə
müqayisədə ödənişlər 6% (26 mln. manat) azalaraq 433 mln. manat olmuşdur. Könüllü
həyat sığorta sinifləri üzrə ödənişlərdə artım olsa da, qeyri-həyat sığorta sinifləri üzrə
azalma müşahidə edilmişdir. Belə ki, il ərzində qeyri-həyat sığorta sinifləri üzrə ödənişlər
15% (34 mln. manat) azalaraq 185 mln. manat təşkil etmişdir. Bu azalmanın əsas drayveri
qeyri-həyat icbari sığorta sinfi olmuşdur. Könüllü həyat sığortası sinifləri üzrə ödənişlər
isə 4% (9 mln. manat) artaraq 245 mln. manat təşkil etmişdir.
9Mürəkkəb illik artım tempi (CAGR – compounded annual growth rate) - bir ildən daha uzun müddətə
malik portfelin orta illik artım sürətidir.
64
Qrafik 74. Sığorta ödənişlərinin dinamikası, mln. manatla
3
4 3
115
4 78 280 84 92
54 3 236 245
53 65
4 3
126 122 104
91 88 95 78 99 98 93
73
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Həyat (Könüllü) Həyat (İcbari) Qeyri-həyat (könüllü) Qeyri-həyat (icbari)

2020 2020 2020 2020 2020
Mənbə: AMB
- Sığorta haqlarının siniflər üzrə bölgüsü:

Həyat sığortası sinifləri üzrə sığorta haqlarının strukturuna nəzər yetirdikdə, həyatın
yaşam sığortası əsas paya sahibdir (397 mln. manat olmaqla, cəmi h/s haqlarının 79%-
i). İl ərzində əsas artım məhz bu sığorta sinfində müşahidə edilmişdir (45% və ya 124
mln. manat artım).
Qrafik 75. Həyat sığortası haqlarının siniflər üzrə strukturu, mln. manatla
həyatın yaşam sığortası 397 +45%

icbari həyat sığortası* 74 +16%
həyatın ölüm halından sığorta 26 - 38%
sağalmaz xəstəliklərdən sığorta 1.3 +43%
əmək qabiliyyətinin sığortası 1.2 -68%
könüllü icbari
Mənbə: AMB
Qeyri-həyat sığortası sinifləri üzrə haqların strukturuna nəzər yetirdikdə isə AVSMMİS**
(114 mln.manat olmaqla, cəmi q/h haqlarının 24%-i), könüllü tibbi sığorta (112 mln. manat
olmaqla, cəmi q/h haqlarının 23.8%-i) və əmlakın yanğından sığortası (66 mln.
manat olmaqla, cəmi q/h haqlarının 14%-i) siniflərinin əsas paya sahib olduqları görünür.
İl ərzində qeyri-həyat sığortası üzrə əsas artım AVSMMİS (14 mln. manat, +14%),
əmlakın yanğından sığortası (11 mln.manat, +19%) və tibbi sığorta siniflərində (10
mln.manat, 9%), əsas azalma isə daşınmaz əmlakın icbari sığortası (9 mln.manat, -14%)
və digər icbari sığorta sinifləri (31 mln.manat, -97%) üzrə olmuşdur.
* İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi
hallarından icbari sığorta
** AVSMMİS - Avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası

65
Digər icbari sığorta sinifləri üzrə sığorta haqlarında azalma əsasən dövlət icbari şəxsi
sığortası sahəsində səlahiyyətlərin 2022-ci il yanvarın 1-dən ƏƏSMN-ə həvalə edilməsilə
əlaqədardır.
Qrafik 76. Qeyri-həyat sığortası haqlarının siniflər üzrə strukturu, mln. manatla
AVSMMİS* 114 +14%

tibbi sığorta 112 +9%
əmlakın yanğından sığortası 66 +19%
daşınmaz əmlakın icbari sığortası 54 -14%
avtonəqliyyat vasitələrinin sığortası 42 +6%
mülki məsuliyyət sığortası 22 +9%

hava nəql. vasitələrinin sığortası 22 +35%
digər könüllü 38 +18%
digər icbari 1 -97%

könüllü icbari
Mənbə: AMB
- Sığorta ödənişlərinin siniflər üzrə bölgüsü

Həyat sığortası sinifləri üzrə ödənişlərin də strukturunda həyatın yaşam sığortası əsas
sinif kimi çıxış edir. Həyatın yaşam sığortası üzrə ödənişlərdə ötən illə müqayisədə 4.5%
artım müşahidə edilmişdir ki, bu həyat sığortası üzrə cəmi ödənişlərin (245 mln. manat)
99%-ni (242 mln. manat) təşkil etmişdir.
Qrafik 77. Həyat sığortası ödənişlərinin siniflər üzrə strukturu, mln. manatla
həyatın yaşam sığortası 242

+4.5%
əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından sığorta 3.4 -16%
həyatın ölüm halından sığortası 2.5 -36.5%
+282%
könüllü icbari
Mənbə: AMB
Qeyri-həyat sığortası sinifləri üzrə ödənişlərdə əsas pay tibbi sığorta (70 mln. manat, q/h
ödənişlərinin 38%-i) və AVSMMİS (90 mln. manat, q/h ödənişlərinin 49%-i) üzrədir. İl
ərzində ödənişlərdə əsas artım AVSMMİS üzrə müşahidə edilmişdir (16 mln.manat,
22%). İl ərzində ödənişlərdə azalmanın əsas drayveri digər icbari sığorta sinifləri
olmuşdur. Belə ki, dövlət icbari şəxsi sığortası sahəsində səlahiyyətlərin ƏƏSMN-ə
66
ötürülməsi ilə əlaqədar bu sinif üzrə ödənişlərdə 39 mln. manat (-98%) azalma müşahidə
edilmişdir. Könüllü sığorta növləri üzrə azalma isə əsasən tibbi sığorta (8.7 mln. manat, -
11%) üzrə müşahidə edilmişdir.
Qrafik 78. Qeyri-həyat sığortası ödənişlərinin siniflər üzrə strukturu, mln. manatla
AVSMMİS 90 +22%
tibbi sığorta 70 -11%
avtonəqliyyat vasitələrinin sığortası 17 +5.7%
əmlakın yanğından sığortası 1.4 -68%
daşınmaz əmlakın icbari sığortası 1.1 -43%
mülki məsuliyyət sığortası 0.1 -88%
digər könüllü 4.4 +11%
digər icbari 0.8 -98%
könüllü icbari
Mənbə: AMB
Sığorta sektorunda siniflər üzrə təmərküzləşmə mövcuddur. Sığorta haqlarının

yarısından çoxu 3 sığorta sinfi üzrə toplanır. Belə ki, 2022-ci ildə əsas sığorta siniflərinin
ümumi haqlarda payı 64% təşkil etmişdir.
Qrafik 79. Sığorta siniflərinin haqlar üzrə strukturu
Avto icbari
Yaşam 11.7%
40.9%
Tibbi
11.6%
İsteh. b/h icbari

7.6%
Digər
11.5%
Əmlakın yanğından s.
6.8%
Avto kasko Daşınmaz əmlak
4.3% icbari
5.6%
Mənbə: AMB
67
Sığorta haqlarının ÜDM-dəki payında azalma müşahidə edilsə də, adambaşına
düşən sığorta haqqı həyat sığortası hesabına artmışdır. Ötən illə müqayisədə sığorta
haqlarının ÜDM-də payı 0.2 f.b. azalaraq 0.7% olmuşdur. Əmsalın azalması ÜDM-in
artımının sığorta haqlarında olan artımla müqayisədə daha yüksək olması ilə əlaqədardır.
Buna baxmayaraq, il ərzində adambaşına düşən cəmi sığorta haqqı 14% artaraq 95
manat təşkil etmişdir ki, bu artımın əsas drayveri həyat sığortası olmuşdur. Belə ki, həyat
sığortası üzrə adam başına düşən sığorta haqqı 29.6% artaraq 49 manat təşkil etmişdir.
Sığorta sektoru üzrə penetrasiyanın dərinləşdirilməsi Mərkəzi Bankın strateji fəaliyyətinin
əsas istiqamətlərindəndir və bu xüsusda təşəbbüslər həyata keçirilir.
Qrafik 80. Sığorta sektorunun penetrasiya səviyyəsi
60 1.2%
50 1.0% 1.0%
0.9%
40 0.8% 0.8%
0.7%
30 0.6%
45 46 49
20 41 42 38 0.4%
27 30
10 0.2%
0 0.0%
2019 2020 2021 2022
Qeyri-həyat sığortası, adam başına düşən sığorta haqqı, manatla

Həyat sığortası, adam başına düşən sığorta haqqı, manatla
Sığorta haqqı / ÜDM
Mənbə: AMB
2021-ci il ilə müqayisədə sektorun Qrafik 81. Sığorta sektorunun aktivləri, mln. manatla
aktivləri 20% (269 mln. manat)
artaraq 1594 mln. manat təşkil edib. 1,800
46% 45%
50%
45%
İl ərzində qeyri-həyat sektorunun

1,600
40%
1,400
aktivləri 7% (51 mln. manat) artaraq 1,200

35%
30%
734 mln. manat, həyat sektorunun

1,000
25%
1,594 800
20%
aktivləri isə 33% (179 mln. manat) 600

9% 15%
artaraq 723 mln. manat olmuşdur. 400

734 723 10%
200 5%
Müstəsna təkrarsığortaçının aktivləri -

137 0%
isə 38% artaraq 137 mln. manat təşkil Cəmi Qeyri-həyat Həyat Müstəsna
təkrarsığortaçı
etmişdir.
Aktivlərin həcmi Sektorda payı
Sığorta sektorunun aktivləri əsasən Mənbə: AMB
dövlət qiymətli kağızlarına və
banklardakı vəsaitlərə investisiya edilmişdir. Ümumilikdə, sığorta sektorunun
aktivlərinin 78%-ni investisiya portfeli təşkil edir. Belə ki, aktivlərin 40%-i (632 mln. manat)
68
dövlət qiymətli kağızları, 27%-i (437 mln. manat) banklardakı vəsaitlər, 5%-i (87 mln.
manat) qeyri-dövlət qiymətli kağızları, 5%-i (77 mln. manat) səhmlər, 1%-i (16 mln. manat)
isə daşınmaz əmlak və sair maliyyə aktivləri təşkil edir. Sığorta sektorunun dövlət qiymətli
kağızlar portfelinin 63%-i həyat sığorta şirkətləri, 27%-i qeyri-həyat sığorta şirkətləri və
10%-i isə müstəsna təkrarsığorta şirkəti üzrədir. Bütövlükdə, sığorta şirkətlərinin
investisiya portfelinin 94%-i Azərbaycanda cəmləşmişdir.
Qrafik 82. Aktivlərin komponentlərinin dinamikası, mln. manatla
2022 437 632 87 125 136 177 1 594

+20 %
2021 409 457 75 127 103 153 1 325
2020 434 435 80 152 102 138 -1.2%

1 341
Bank vəsaitləri DQK QDQK Debitor borclar Ehtiyatda t/s payı Digər
Mənbə: AMB
İl ərzində sığortaçıların yerli banklardakı Qrafik 83. Sığorta şirkətlərinin yerli banklardakı
vəsaitlərində artım müşahidə edilmişdir. vəsaitləri, mln. manatla
2021-ci illə müqayisədə sığorta sektorunun
yerli banklardakı vəsaitləri 6% (22 mln. 6%, + 22 mln. manat
manat) artaraq 392 mln. manat olmuşdur.
392
Sığorta sektorunun öhdəlikləri sığorta
400
390
ehtiyatlarının artımı fonunda yüksəlmişdir. 371 380
2022-ci ildə sığorta sektorunun cəmi

370
360
öhdəlikləri 31% (261.3 mln. manat) artaraq 350
1095 mln. manat, sığorta ehtiyatları isə 26%

340
330
(194.3 mln. manat) artaraq 936.7 mln. manat 320
olmuşdur. Cəmi öhdəliklərin 90%-ni təşkil 310
300
edən uzunmüddətli öhdəliklərin 95%-ni 2021 2022

sığorta sektorunun ehtiyatları, cəmi
Yerli banklardakı vəsaitlər
öhdəliklərin 10%-ni təşkil edən qısamüddətli
öhdəliklərin isə 71.3%-ni qısamüddətli Mənbə: AMB
kreditor borclar əhatə edir.
69
Sektorun mənfəətliliyi əsasən həyat sığorta şirkətləri hesabına formalaşır. İl ərzində
həyat sektorunun mənfəətliliyi artmışdır. Belə ki, sektorun xalis mənfəəti (76% və ya 23
mln. manat) artaraq 53 mln. manat təşkil etmişdir. Mənfəətlilik əsasən il ərzində əməliyyat
gəlirlərinin 30% (115 mln. manat) artımı, işlərin aparılması xərclərinin 10% (7.1 mln.
manat) azalması hesabına təmin edilib. Mənfəətliliyə azaldıcı təsir edən əsas amillər isə
xalis sığorta ehtiyatlarının 1.8 dəfə (84.4 mln. manat) artması olmuşdur.
Qrafik 84. Həyat sığorta şirkətlərinin mənfəətlilik göstəriciləri, mln. manatla
53
384
499
30
-47 -131
-256
-267
-71
-9 -64
-15
2021 2022
Əsas əməliyyat gəliri Ehtiyatların dəyişməsi İnvestisiya gəlirləri
Digər gəlirlər Əsas əməliyyat xərcləri İşlərin aparılması xərcləri
Sair xərclər Mənfəət vergisi Xalis Mənfəət
Mənbə: AMB
Qeyri-həyat sektorunun mənfəətliliyi isə 23% (5.0 mln. manat) azalaraq 17 mln. manat
təşkil etmişdir. Bu azalma əsasən əsas əməliyyat gəlirlərinin ötən illə müqayisədə 5% (25
mln. manat) azalması hesabınadır. Eyni zamanda, işlərin aparılması xərclərinin və digər
xərclərin müvafiq olaraq 9% (11 mln. manat) və 3.2 dəfə (13 mln. manat) artması xalis
mənfəətin azalmasını şərtləndirmişdir.
Qrafik 85. Qeyri-həyat sığorta şirkətlərinin mənfəətlilik göstəriciləri, mln. manatla
506 480
22 -52 -27 17
-338 -317
-116 -126
-10 -12
2021 2022
Əsas əməliyyat gəliri Ehtiyatların dəyişməsi İnvestisiya gəlirləri
Digər gəlirlər Əsas əməliyyat xərcləri İşlərin aparılması xərcləri
Mənbə: AMB
70
Həyat və qeyri-həyat sinifləri üzrə gəlirlilik dinamikası fərqlənir. Son 5 ildə həyat
sığorta sinifləri üzrə xalis mənfəət 2 dəfədən çox artaraq 53 mln.manata çatmışdır, ROA
əmsalı aktivlərin də müvafiq artımı səbəbilə eyni səviyyədə qalmış, ROE əmsalı isə 14
f.b. artmışdır. Belə ki, haqların və müvafiq olaraq aktivlərin artımı nəticəsində kapitalın
aktivlərə nisbəti 10 f.b. azalmışdır. Qeyri-həyat sığorta sinifləri üzrə son 5 ildə xalis
mənfəət 2 dəfə azalaraq 17 mln. manat təşkil etmişdir. Mənfəətlilik göstəriciləri olan ROA
əmsalında 4 f.b., ROE əmsalında isə 4 f.b. azalma müşahidə edilmişdir. Sektorun leverec
göstəricisində də artım müşahidə edilir. Belə ki, kapitalın aktivlərə nisbətində 21 f.b.
azalma müşahidə edilir.
Qrafik 86. Həyat sığortası üzrə gəlirliliyin Qrafik 87. Qeyri-həyat sığortası üzrə gəlirliliyin
dinamikası dinamikası
40%
36%
58% 56%
31% 35% 60
51% 49%
29%
31% 30% 50
26% 42%
24% 24% 37%
22% 21%
25%
40
35%
23% 21%20%
21% 30
15% 14% 14%
10% 10%
20 8%
8% 7% 10% 6%
7% 6% 6% 6%
10 6% 8% 7% 3% 2%
5%
5%
35 52 38 50 22 17
20 30 42 30 30 53
0%
- -10%
2017 2018 2019 2020 2021 2022
2017 2018 2019 2020 2021 2022
Xalis mənfəət, mln AZN
Xalis mənfəət, mln AZN ROE
ROA Kapital/Aktivlər
ROE
Kapital/Aktivlər ROA
Mənbə: AMB
Qeyri-həyat sığorta sahəsi üzrə ən yüksək zərər əmsalına sahib olan siniflər yüksək
bazar payına sahib olan siniflərdir. Ən zərərli sığorta siniflərini AVSMMİS, tibbi sığorta
və avtonəqliyyat vasitələrinin könüllü sığortası təşkil edir. Bütövlükdə, 2022-ci il ərzində
ən yüksək zərər əmsalına sahib siniflərin bazar payı 57% təşkil edir.
71
Qrafik 88. Sığorta sektorunun siniflər üzrə zərər əmsalı
88
24% 24%
75
48
14%
11%
9% 23
15 13 12
6 5 3
3% 1%
1% 1% 1%
Su nəql. vasitələrinin
məsuliyyətin sığortası
Daşınmaz əmlakın
hava nəqliyyatı vasitələri

Yüklərin sığortası
Səfər sığortası
Avtonəqliyyat
yanğından
AVSMMİS
Tibbi sığorta
məsuliyyətinin sığortası
vasitələrinin
sığortası
Əmlakın
icbari sığortası
sığortası
sahiblərinin mülki
Ümumi mülki
sığortası
Zərər əmsalı Bazar payı
Mənbə: AMB
Sığorta sektorunun kapitalı tələb olunan kapital normativlərini üstələyir.

Ümumilikdə, 2022-ci ildə sığorta sektorunun (müstəsna təkrarsığortaçı ilə birlikdə) balans
kapitalı 499 mln. manat, məcmu kapitalı isə 333 mln. manat təşkil edib. Həyat sığortası
üzrə məcmu kapital tələb olunan kapitaldan 2 dəfə (60 mln. manat) yüksək olaraq 118
mln. manat təşkil etmişdir. Analoji göstərici qeyri-həyat sektoru üçün isə 47% (52 mln.
manat) yüksək olaraq 162 mln. manat təşkil etmişdir.
Qrafik 89. Məcmu və tələb olunan kapitalın dinamikası, mln. manatla
310 333
+7.3%, 23 mln. manat
184 189
2021 2022
Məcmu kapital Tələb olunan kapital
Mənbə: AMB
72
Kapital bazarı
2021-ci illə müqayisədə qiymətli kağızlar bazarında kiçilmə müşahidə edilsə də,
dövlət qiymətli kağızlarının dövriyyəsində artım müşahidə edilmişdir. Belə ki,
qiymətli kağızlar bazarının ticarət dövriyyəsi ötən il ilə müqayisədə 7.8% azalaraq 15.6
mlrd. manat olmuşdur. Qiymətli kağızlar bazarında azalmanın əsas drayveri repo/əks-
repo əməliyyatları olmuşdur. Belə ki, 2022-ci ildə repo/əks-repo əməliyyatları 29.7% (2.1
mlrd. manat) azalaraq 5.1 mlrd. manat olmuşdur. Bundan əlavə korporativ qiymətli
kağızlar bazarının dövriyyəsi 8.6% və ya 0.2 mlrd. manat azalaraq 2.2 mlrd. manat
olmuşdur. Digər tərəfdən isə dövlət qiymətli kağızlarının dövriyyəsi 14.1% (1.03 mlrd.
manat) artaraq 8.3 mlrd. manata çatmışdır.
Qrafik 90. Kapital bazarının dövriyyəsi, mlrd. manatla
18.0 16.9
15.6
16.0
14.0
12.0
10.0
8.3
7.3 7.2
8.0
6.0 5.1
4.0 2.4 2.2

2.0
-
Qiymətli kağızlar bazarı Dövlət qiymətli kağızları Repo/əks-repo Korporativ qiymətli
kağızlar
2021 2022
Mənbə: AMB
Mənbə: AMB
Dövlət qiymətli kağızları üzrə ilkin bazarda, korporativ qiymətli kağızlar üzrə isə
təkrar bazarda aktivlik yüksək olmuşdur. Belə ki, dövlət qiymətli kağızlarının təkrar
bazar dövriyyəsinin 8.2% və ya 0.1 mlrd. manat azaldığı halda ilkin bazar dövriyyəsi 18%
və ya 1.1 mlrd. manat artaraq 7.3 mlrd. manat olmuşdur. Digər tərəfdən korporativ
qiymətli kağızların bazar dövriyyəsinin azalmasının əsas səbəbi ilkin bazar üzrə
əməliyyatların 2021-ci ilə nisbətdə 53% və ya 1.2 mlrd. manat azalması olmuşdur. Qeyd
olunan azalmaya baxmayaraq korporativ qiymətli kağızların təkrar bazarda dövriyyəsinin
4.1 dəfə və ya 1 mlrd. manat artması korporativ qiymətli kağızların dövriyyəsinin kəskin
azalmasının qarşısını almışdır.
73
Qrafik 91. İlkin və təkrar bazar əməliyyatlarının həcmi, mlrd. manatla
8.0 7.3 7.2

7.0 6.2
6.0
5.1
5.0
4.0
3.0 2.2
2.0 1.2 1.1
1.0 1.0
1.0 0.2
0.0
İlkin bazar Təkrar bazar İlkin bazar Təkrar bazar Təkrar bazar
Korporativ qiymətli kağızlar Dövlət qiymətli kağızlar Repo/əks-repo
2021 2022
Mənbə: AMB
2022-ci ildə korporativ qiymətli kağızlar bazarının dövriyyəsi 2.2 mlrd. manat təşkil
etmiş, fond birjasında korporativ qiymətli kağızlarla bağlanan əqdlərdə dinamik
artım qeydə alınmışdır. Hesabat dövründə səhm bazarında 45% artım, korporativ
istiqraz bazarında isə 16% azalma olmuşdur. İl ərzində korporativ istiqraz bazarında xarici
valyuta üzrə əməliyyatların həcmində azalma, milli valyuta üzrə isə artım müşahidə
olunmuşdur. Dövr ərzində tənzimlənən bazarda korporativ qiymətli kağızlarla
əməliyyatların həcmində artım baş vermişdir. Bakı Fond Birjasında korporativ qiymətli
kağızların kütləvi təklif üsulu ilə yerləşdirilməsi tendensiyası artmış və korporativ qiymətli
kağızların ümumi ticarət dövriyyəsi 93% artaraq 1.6 mlrd. manata çatmışdır. Tənzimlənən
bazarda korporativ qiymətli kağızlarla əməliyyat həcminin yüksəlməsi bazarda şəffaflığın,
Qrafik 92. Korporativ qiymətli kağızlar bazarında əməliyyatların həcmi, mln. manatla
1600 1499
1400
1200
1000
721
800 596
600 454
268 326
400 211 67 144 82 82
135
200
0
İlkin bazar Təkrar bazar İlkin bazar İlkin bazar Təkrar bazar Təkrar bazar
(manatla) (xarici valyutada) (manatla) (xarici valyutada)
Səhmlər Korporativ istiqrazlar
2021 2022
Mənbə: AMB
74
effektivliyin və likvidliyin artmasını şərtləndirir ki, bu da öz növbəsində emitentlərin
kapitala əlçatanlığını asanlaşdırır.
Dövlət istiqrazlarının dövriyyəsi artmaqda davam edir. Belə ki, 2022-ci ildə dövlət
istiqrazlarının dövriyyəsi ötən ilə nisbətdə 24% (0.6 mlrd. manat) artaraq 3.1 mlrd. manata
çatmışdır. Dövlət istiqrazları dövriyyəsinin artımı fonunda tədavüldə olan dövlət
istiqrazlarının həcmi uzunmüddətli dövlət qiymətli kağızlarının emissiyası hesabına
artmışdır. Dövlət istiqrazlarının uzunmüddətli və aşağı kuponlu olması, onların uzun
durasiyaya sahib olmasını şərtləndirir.
Qrafik 93. Dövlət istiqrazlarının dinamikası, mlrd. manatla
3.1
2.5
1.7
1.1 1.2
0.0 1.1 1.7 2.5 4.2
2018 2019 2020 2021 2022
Tədavüldə olan dövlət istiqrazlarının həcmi Dövlət istiqrazlarının dövriyyəsi
Mənbə: AMB
Kapital bazarlarının penetrasiyası və dərinliyinin artım potensialı yüksək olaraq

qalır. 2022-ci ildə səhm bazarının kapitallaşması 4% azalaraq (102 mln. ABŞ dolları) 2.47
mlrd. ABŞ dolları təşkil etmişdir. Səhm bazarının dərinliyi isə bazar kapitallaşmasının
azalması və ÜDM-in nəzərəçarpan artımı fonunda 1.57 f.b. azalaraq 3.13%-ə enmişdir.
Qrafik 94. Səhm bazarının kapitalizasiyası (ABŞ dolları ilə) və penetrasiyası
2,600 7%
2,550 6%
2,500
5%
2,450
2,400 4%
2,350 3%
2,300
2%
2,250
2,200 1%
2,150 0%
2021 2022
Səhm bazarının kapitallaşması, mln. ABŞ dolları Bazar Kapitalı/ÜDM
Mənbə: AMB
75
Qiymətli kağızlar bazarının təkmilləşdirilməsi, infrastruktur imkanlarının və
dərinliyinin artırılması istiqamətində davamlı tədbirlər həyata keçirilir. Belə ki, Vergi
Məcəlləsinə edilən dəyişikliklərə əsasən 2023-cü il 01 fevral tarixindən etibarən
tənzimlənən bazarda kütləvi təklif edilmiş, habelə ticarətə buraxılmış səhm və istiqrazlar
üzrə müvafiq olaraq dividend, diskont və faiz gəlirləri 5 il müddətinə vergidən azad
edilmişdir. Əlavə olaraq, Mərkəzi Bank tərəfindən yaşıl istiqrazlar üzrə normativ bazanın
yaradılması məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə dəyişikliklər
layihəsi hazırlanmış və Nazirlər Kabinetinə təqdim edilmişdir. Kapital bazarı vasitəsilə
maliyyələşmə imkanlarının artırılması istiqamətində Azərbaycan Respublikasının
Prezidentinin müvafiq Fərmanına əsasən emitentlər tərəfindən buraxılan və manatla ifadə
olunan korporativ istiqrazlara Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu
tərəfindən təminatın verilməsi müəyyən edilmişdir. Sözügedən mexanizmin tətbiqinə
2023-cü ildə başlanılması nəzərdə tutulmuşdur.
Kapital bazarının institusional inkişafı üzrə çağırışlar eyni zamanda bazar
infrastrukturunun müasirləşdirilməsini tələb edir. Bu istiqamətdə Mərkəzi bank
tərəfindən Qiymətli Kağızların Emissiyası Sistemi yaradılmışdır. Bu sistem emitentlərə
rəqəmsal kanallar vasitəsi ilə bazara daha rahat çıxış və daha çevik maliyyələşmə
imkanları yaradır. Qiymətli Kağızların Emissiyası Sisteminin yaradılması korporativ
qiymətli kağızlar bazarında likvidliyi və ticarət dövriyyəsini artırmışdır ki, bu da daha şəffaf
və effektiv mühitin formalaşması üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Əlavə olaraq, kapital
bazarında ticarət və ticarətsonrası əməliyyatları əhatə edən mərkəzləşdirilmiş əməliyyat
sisteminin qurulması istiqamətində işlər davam etdirilmişdir. Yeni əməliyyat sistemi 2023-
cü ilin I rübü ərzində istifadəyə veriləcəkdir. Bundan əlavə, Türkiyənin kapital bazarı ilə
ölkəmizin kapital bazarı arasında qarşılıqlı nominal saxlayıcı hesablarının açılması işləri
tamamlanmışdır. Bu, həm Azərbaycan, həm də Türkiyədən olan investorların kapital
Qrafik 95. İnvestisiya şirkətlərinin müştəri aktivlərinin dinamikası, mln.manatla
1,236
19
912
11
1,030
412 402 581
0
8
273 344
320
139 187
51
2019 2020 2021 2022
Portfel idarəetməsi Xarici bazarda broker xidməti Marja ticarəti xidməti Cəmi müştəri aktivləri
Mənbə: AMB
76
bazarında əməliyyatların aparılması prosedurlarını sadələşdirməklə, kapital bazarına
qarşılıqlı investisiya imkanlarını artıracaqdır.
Ötən il ərzində investisiya şirkətlərinin müştəri aktivləri genişlənmişdir. 2021-ci il ilə
müqayisədə investisiya şirkətlərinin müştəri aktivləri 36% (324 mln. manat) artaraq 1236
mln. manata çatmışdır. Müştəri aktivlərində artımın əsas drayveri xarici bazarda broker
xidmətləri olmuşdur. 2022-ci ildə xarici bazarda broker xidmətləri üzrə müştəri aktivləri
77% (449 mln. manat) artmışdır. Digər tərəfdən isə portfel idarəetməsi üzrə müştəri
aktivləri 42%(133 mln. manat) azalmışdır. Sektor üzrə müştəri aktivlərinin artımı müsbət
hal olsa da, sektorda müştəri aktivləri üzrə yüksək təmərküzləşmə mövcuddur.
Müştəri aktivləri əsasən aşağı riskli qiymətli kağızlara investisiya olunub. Belə ki,
2022-ci ildə investorlar vəsaitlərinin 52%-ni (641.5 mln. manat) aşağı riskli qiymətli
kağızlar hesab olunan dövlət istiqrazlarına, 33%-ni (414.8 mln. manat) korporativ
istiqrazlara və 11%-ni (142.3 mln. manat) pul vəsaitlərinə yatırmışdır. Bazarda riskli
yatırımların az olması fonunda törəmə maliyyə alətlərinə tələb az olmuşdur.
Qrafik 96. Müştəri aktivlərinin növlərinə görə strukturu, mln.manatla

641.5
414.8
142.3
20.2
13.6
3.8
3.4
Dövlət Korporativ Pul vəsaitləri Səhm ETF Fyuçers Əmtəə

istiqrazları istiqrazlar
Mənbə: AMB
İnvestisiya şirkətlərinin mənfəətliyində müsbət trend davam etmişdir. Belə ki, 2022-
ci ildə investisiya şirkətlərinin xalis mənfəəti 4.6% və ya 0.4 mln. manat artaraq 9.1 mln.
manat olmuşdur. Sektorun mənfəətliyində müsbət dinamika müşahidə edilsə də, aktivlər
və kapital üzrə artım daha yüksək olmuşdur ki, bu da ROA və ROE göstəricilərinin
müvafiq olaraq 23.2% və 8.4%-ə enməsinə səbəb olmuşdur.
77
Qrafik 97. İnvestisiya şirkətlərinin mənfəətliliyi
10 25.0% 25.2% 40.0%

23.2% 35.0%
8 20.8%
30.0%
6 25.0%
20.0%
4 11.1% 10.3% 15.0%
8.4%
6.3% 10.0%
2
6.0 8.7 9.1 5.0%
2.7
0 0.0%
2019 2020 2021 2022
Xalis mənfəət, mln.manat ROA ROE
Mənbə: AMB
Mənbə: AMB
78
2023-cü ildə maliyyə sektoru seqmentləri üzrə tənzimləmə və nəzarət
prioritetləri
Mərkəzi Bankın maliyyə sektorunun tənzimlənməsi və nəzarəti üzrə prioritetləri əsas

risklər və həssaslıq zonalarının nəzarət prosesləri ilə əhatə olunması və maliyyə sabitliyi
infrastrukturun gücləndirilməsinə yönəlmişdir.
2023-cü il üzrə nəzarət və tənzimləmə prioritetləri maliyyə sektorunun hər bir seqmenti
üzrə aşağıda əks olunmuşdur.
- Bank sektoru üzrə
2023-cü ildə bank nəzarəti və requlyativ tənzimlənmə üzrə fəaliyyət prioritetləri əsasən 4
istiqaməti əhatə edəcək.
1.Bank sisteminin
dayanıqlığının təmin
edilməsi
4. Nəzarət Bank
hesabatlığının nəzarəti və 2.Kapital və likvidlik
təkmilləşdirilməsi, tənzimləməsi tələblərinin Bazel III-
yeni texnoloji üzrə ə uyğunlaşdırılması
imkanların tətbiqi prioritetlər
3. Korporativ idarəetmə,
risk idarəetməsi və daxili
nəzarət funksiyasının
gücləndirilməsi
1. Kənar risklərin artımı fonunda çevik requlyativ və nəzarət reaksiyası davam

etdiriləcəkdir. Bu istiqamətdə makroiqtisadi fonun (inflyasiya, əhalinin izafi
borclanması və s.) davamlı monitorinqi ilə yanaşı bank sektorunda və fərdi banklarda
kredit riskinin konsentrasiyasına, bankların kredit portfeli keyfiyyətinə intensiv
nəzarət davam etdiriləcəkdir.
79
Maliyyə xidmətlərinin rəqəmsallaşması, məsafədən təqdim olunan bank məhsullarının
payının və nağdsız ödənişlərin həcminin artması nəzərə alınmaqla əməliyyat riskinin
idarə edilməsi üzrə requlyativ çərçivənin təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur.
Eyni zamanda, banklarda risklərin proqnozlaşdırılması və idarə edilməsi prosesləri, o
cümlədən stress-testlərin aparılması xüsusi diqqətdə saxlanılacaqdır. Mərkəzi Bank
tərəfindən bankların stress-testlərində istifadə edilən test modelinin keyfiyyətinin,
habelə stress-test nəticələrinə əsasən bankların çıxış strategiyalarının
qiymətləndirilməsi və banklara stress-testləşmə ilə bağlı metodoloji dəstək davam
etdiriləcəkdir.
2. Requlyativ tənzimləmə çərçivəsinin Bazel III standartlarına uyğunlaşdırılması

üzrə işlər davam etdiriləcəkdir. Bu istiqamətdə bankların requlyativ kapitalın
strukturuna və adekvatlığına dair mövcud requlyativ çərçivənin Bazel III tələbləri ilə
sinxronizasiyası nəzərdə tutulur. Yeni kapital strukturu və Bazel III standartlarına
uyğun kapital buferlərin tətbiqi üzrə formalaşdırılmış təkliflər bank sektorunda ətraflı
müzakirə ediləcək və müvafiq simulyasiyalar aparılacaqdır. Kapital strukturunun Bazel
III-ə uyğunlaşdırılması nəticəsində sistem risklərinin daha dolğun şəkildə kapital ilə
absorbsiyası və protsikliyin məhdudlaşdırılmasına nail olunacaqdır. Banklarda likvidlik
riskinin idarə edilməsi üzrə yeni requlyativ çərçivənin tətbiqinə başlanması
planlaşdırılır. Likvidlik mövqeyinin daha effektiv ölçülməsi məqsədilə Bazel III
standartlarına uyğun olaraq, borcalanın tarixi davranışına əsaslanan likvidliyin
örtülməsi əmsalı (LCR) tətbiq ediləcəkdir.
3. Banklarda korporativ idarəetmənin gücləndirilməsi və bank sektorunda korporativ

idarəetmənin qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması məqsədilə müvafiq
standartlar yenidən işlənilir. Yenilənmiş Standartlarda bankların nəzarət və idarəetmə
orqanlarının səlahiyyət və vəzifələrinə yenidən baxılması, həmçinin, daxili nəzarət,
risklərin idarə edilməsi, komplayens və daxili audit üzrə requlyativ tələblərin
gücləndirilməsi nəzərdə tutulur. Banklarda aparılacaq yoxlamalar zamanı korporativ
idarəəetmə standartlarının tətbiqi, o cümlədən risk menecment diqqətdə
saxlanacaqdır.
4. Nəzarət hesabatlığının təkmilləşdirilməsi və yeni texnoloji imkanların tətbiqi

üzrə işlər davam etdiriləcəkdir. Bu istiqamətdə mövcud prudensial hesabatlıq
sisteminin yeni requlyativ tələblərə uyğunlaşdırılması, sistemin əhatəliyinin və
avtomatlaşdırılmasının artırılması nəzərdə tutulur.
80
- Sığorta bazarı üzrə
Sığortaçıların maliyyə dayanıqlılığının qorunması və gücləndirilməsi istiqamətində,

həmçinin sığortaçılarla yanaşı bütün sığorta bazarının iştirakçılarının sığortalılara qarşı
qanunvericiliklə ədalətli rəftarına nəzarət etmək, bu istiqamətlərdə tənzimləmə
çərçivəsinin təkmilləşdirilməsi, müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyaları
tətbiqinin təmin olunması, sığorta xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması və bu xidmətlərə
əlçatanlığının artırılması Mərkəzi Bankın əsas hədəfləridir. Sığorta sektoru üçün
müəyyənləşdirilmiş hədəflərə çatmaq üçün 2023-cü ildə aşağıda qeyd olmuş 4 prioritet
istiqamətlərinin icrası planlaşdırılmışdır:
1. Risk əsaslı prudensial

tənzimləmə və nəzarətə
keçidin təmin olunması
Sığorta
4. Nəzarət nəzarəti və 2. Sığorta
tədbirlərinin davam tənzimləmə qanunvericiliyinin
etdirilməsi si üzrə inkişafı
prioritetlər
3. Bazar infrastrukturunun
gücləndirilməsi
1. Risk əsaslı prudensial tənzimləmə və nəzarətə keçidlə bağlı planlaşdırılan işlər

2023-ci il ərzində davam etdiriləcəkdir. Sığortaçıların maliyyə dayanıqlılığının və
sabitliyinin qorunması hədəf alan bu prioritet istiqamətində sığorta sektorunun
korporativ idarəetmə standartlarının təkmilləşdirilməsi, çeşidliliyinin və əlçatanlığının
artması fonunda sığortaçıların investisiya imkanlarının genişləndirilməsi, həmçinin
təkrarsığorta siyasətinin minimal tələblərinin və xarici təkrarsığortaçılara sığorta
risklərinin ötürülməsi normalarının müəyyənləşdirilməsi, eləcə də sığorta üzrə
81
prudensial hesabatlılığın təkmilləşdirilməsi və ictimaiyyətə məlumatların
açıqlanması istiqamətlərində işlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.
2. Sığorta qanunvericiliyinin beynəlxalq təcrübəyə və əksər ölkələr tərəfindən qəbul

olunmuş “Sığortanın Baza Prinsipləri” nə (ICP) uyğunlaşması istiqamətində
təkmilləşdirmə işlərinin aparılması, avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki
məsuliyyətinin icbari sığortası (avto-icbari sığorta) və daşınmaz əmlakın icbari
sığortası növləri üzrə təkmilləşdirilmə işlərinin davam etdirilməsi nəzərdə
tutulmuşdur.
3. Bazar infrastrukturunun gücləndirilməsi çərçivəsində müstəqil ekspert

institutunun təkmilləşdirilməsi, ekspertlərə qarşı tələblərin müəyyən edilməsi, onların
təlimi və müstəqil əsasda seçilməsi imkanlarının verilməsi, sığorta vasitəçilərinin,
xüsusilə də sığorta agentlərinin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, o cümlədən peşəkar
inkişaf təlimlərinin müəyyənləşdirilməsi üzrə işlər davam etdiriləcəkdir.
4. Nəzarət tədbirlərinin davam etdirilməsi istiqamətində nəzarət subyektlərinin

qanunvericiliyə uyğun olaraq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı 2023-cü ildə də
nəzarət tədbirləri görüləcəkdir. Tərtib edilmiş yoxlama planlarına uyğun olaraq
hərtərəfli yoxlamalarla yanaşı, tematik yoxlamaların, həmçinin xarici nəzarət
çərçivəsində yoxlamaların aparılması və nəticələrinə uyğun olaraq təsir və təshih
tədbirlərinin görülməsi həyata keçiriləcəkdir. Eyni zamanda, sığortalılarla ədalətli
rəftarın təmin edilməsi və xidmət keyfiyyətinin yüksəldilməsinin sığortaya inamı
artıracaq əsas amillər olduğunu nəzərə alaraq, bu istiqamətdə nöqsana yol vermiş
bazar iştirakçıları barəsində qanunvericiliyə müvafiq qaydada təshih tədbirləri
görüləcəkdir.
82
- Kapital bazarı üzrə
Mərkəzi Bank tərəfindən kapital bazarı sahəsində investorların hüquqlarının müdafiəsinin

və bazarın sabitliyininin təmin edilməsi məqsədilə risk əsaslı prudensial tənzimləmə və
nəzarət çərçivəsinin formalaşdırılması hədəflənir.
1.İnvestisiya şirkətləri
üzrə kapital tələblərinin
gülcəndirilməsi
Kapital
bazarına 2.İnvestisya
4.Prudensial nəzarət və şirkətlərinin nəzarət
hesabatlığının tənzimləmə üzrə yeni metodoloji
təkmilləşdirilməsi üzrə çərçivəsinin
prioritetlər formalaşdırılması
3.İnvestisya
şirkətində korporativ
idarəetmə
standartlarının
gücləndirilməsi
1. Mərkəzi Bank tərəfindən qeyd olunan hədəfə çatmaq üçün 2023-cü il ərzində
investisiya şirkəti fəaliyətinə dair prudensial tələblərin beynəlxalq təcrübəyə
uyğunlaşdırılması nəzərdə tutulur. Bu istiqamətdə investisiya şirkətinin minimum
nizamnamə kapitalına dair tələblərə yenidən baxılması, investisiya şirkətinin məcmu
kapitalının strukturu, komponentləri, adekvatlıq və leverec əmsalları, onların minimum
miqdarı və hesablanması qaydalarının təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur.
2. Bununla yanaşı, Mərkəzi Bank tərəfindən kapital bazarının sabitliyinin və

dayanıqlığının təmin edilməsi məqsədilə itkilərin minimallaşdırılmasına yönəldilmiş
əhatəli və risk əsaslı prudensial nəzarət çərçivəsinin formalaşdırılması istiqamətində
beynəlxalq standartlara uyğun nəzarət metodologiyasının tətbiqi istiqamətində iş
aparılacaqdır.
3. Mərkəzi Bank tərəfindən 2023-cü il ərzində investisiya şirkətlərinin fəaliyyəti üzrə

qabaqcıl standartlara uyğun korporativ idarəetmə standartları müəyyən ediləcəkdir.
Bu standartların müəyyən edilməsində məqsəd korporativ idarəetməyə dair
83
investisiya şirkətlərində etibarlı, şəffaf idarəetmə və hesabatlıq sisteminin təşkili, daxili
nəzarətin və risklərin idarə olunmasının effektivliyinin təmin edilməsidir.
4. Nəzarət hesabatlığının təkmilləşdirilməsi üzrə işlər davam etdiriləcəkdir. Bu

istiqamətdə mövcud prudensial hesabatlıq sisteminin əhatəliyinin artırılması və
avtomatlaşdırılması üzrə işlər nəzərdə tutulur.
84
Qrafik və Cədvəllər
Qrafik 1. ÜDM-in artım proqnozları, faizlə ....................................................................... 7

Qrafik 2. Əmtəə qiymətlərinin dəyişməsi, faizlə ............................................................... 8
Qrafik 3. Qeyri-neft sektoru sahələrinin iqtisadi artım tempi .......................................... 10
Qrafik 4. İdxal və ixracın dinamikası, mlrd. ABŞ dolları ................................................. 12
Qrafik 5. Mərkəzi Bankın və Dövlət Neft Fondunun valyuta ehtiyatları, mlrd. ABŞ dolları
...................................................................................................................................... 13
Qrafik 6. Dövlət büdcəsinin gəlir və xərcləri, mlrd. manatla ........................................... 14
Qrafik 7. Əsas vəsaitə investisiyaların strukturu ............................................................ 14
Qrafik 8. Dayanıqlı inkişaf və dayanıqlı maliyyənin komponentləri ................................ 15
Qrafik 9. Bank sisteminin aktiv və öhdəliklərinin dinamikası, mlrd. manatla .................. 18
Qrafik 10. Bank sisteminin aktiv və öhdəliklərinin strukturunun dinamikası, mlrd. manatla
...................................................................................................................................... 18
Qrafik 11. HHİ indeksi ................................................................................................... 19
Qrafik 12. Ən böyük 3 bankın bazar payının dinamikası ............................................... 19
Qrafik 13. Fiziki və hüquqi şəxslərin depozit portfelinin dinamikası, mlrd. manatla ....... 20
Qrafik 14. Qeyri-rezidentlərdən cəlb olunmuş resursların dinamikası, mln. manatla ..... 21
Qrafik 15. Bank sektoru üzrə cəlb olunmuş vəsaitlərin strukturunun dinamikası, mlrd.
manatla ......................................................................................................................... 21
Qrafik 16. Aktiv və öhdəliklərin müddət strukturu .......................................................... 22
Qrafik 17. Kredit portfeli və ÜDM-in artım tempinin müqayisəsi .................................... 23
Qrafik 18. Kredit portfelinin illik artım tempinin müqayisəsi ........................................... 23
Qrafik 19. Kredit portfelinin dinamikası, mln. manatla ................................................... 24
Qrafik 20. Kredit portfelinin borcalanlar üzrə strukturunun dinamikası .......................... 24
Qrafik 21. Biznes portfelinin illik dinamikası, mln. manatla ............................................ 25
Qrafik 22. MKOS subyektlərinə verilən kreditlərin dinamikası, mlrd. manatla ............... 26
Qrafik 23. MKOS subyektlərinə verilmiş kreditlərin maliyyələşmə mənbələrinə görə
strukturu ........................................................................................................................ 26
Qrafik 24. Qiymətli kağızlar portfelinin dinamikası, mln.manatla ................................... 27
Qrafik 25. Qiymətli kağızlar portfelinin strukturu ............................................................ 27
Qrafik 26. Bank sektorunun risk xəritəsi ........................................................................ 28
Qrafik 27. Bank sektoru üzrə QİK portfelinin dinamikası ............................................... 29
Qrafik 28. QİK portfelinin sahəvi və valyuta strukturu .................................................... 29
Qrafik 29. Kredit portfelinin gecikmə müddətləri üzrə bölgüsü ...................................... 30
Qrafik 30. İqtisadiyyatın sahələri üzrə QİK portfelinin strukturu ..................................... 30
Qrafik 31. İstehlak portfeli üzrə borcalanların strukturu, faizlə ....................................... 31
Qrafik 32. 2022-ci ilin iyul ayına istehlak portfelinin BGN üzrə strukturu ....................... 32
Qrafik 33. 2022-ci ilin dekabr ayına istehlak portfelinin BGN üzrə strukturu .................. 32
Qrafik 34. Restrukturizasiya edilmiş portfelin dinamikası .............................................. 32
Qrafik 35. Restrukturizasiya portfelinin strukturu, mIn. manatla .................................... 33
Qrafik 36. Portfelin dollarlaşması .................................................................................. 37
Qrafik 37. Fiziki şəxslərin depozit portfelinin valyuta strukturu, mlrd.manatla ................ 38
85
Qrafik 38. Hüquqi şəxslərin depozit portfelinin valyuta bölgüsü, mlrd. manatla ............. 38
Qrafik 39. Kredit portfelinin xarici valyutada payı .......................................................... 39
Qrafik 40. Kredit portfelinin valyuta strukturu və dinamikası, mlrd.manatla ................... 40
Qrafik 41. Likvid aktivlərin strukturunun dinamikası, mlrd. manatla ............................... 41
Qrafik 42. Likvid aktiv komponentlərinin likvid aktivlərdə payının dinamikası ................ 42
Qrafik 43. Likvid aktivlərin valyuta strukturunun dinamikası, mlrd. manatla................... 42
Qrafik 44. Aktiv və öhdəliklərin müddət strukturu .......................................................... 43
Qrafik 45. Kreditin depozitə nisbətinin dinamikası ......................................................... 43
Qrafik 46. Bank sisteminin mənfəətliyi, mln. manatla .................................................... 44
Qrafik 47. Mənfəət və zərərlə işləyən bankların sayı və dinamikası, mln. manatla ....... 44
Qrafik 48. Bank sistemində mənfəətliyin paylanması .................................................... 45
Qrafik 49. ROA-nın dekompozisiyası ............................................................................ 45
Qrafik 50. Sektor üzrə mənfəətin dekompozisiyası və dinamikası, mln. manatla .......... 46
Qrafik 51. Bank sektorunun səmərəlilik göstəriciləri ...................................................... 46
Qrafik 52. Qeyri-faiz xərclərinin strukturu ...................................................................... 47
Qrafik 53. Qeyri-faiz xərclərinin artım tempi .................................................................. 47
Qrafik 54. Faiz spredi .................................................................................................... 48
Qrafik 55. Faiz gəlirlərinin strukturu, mln.manatla ......................................................... 48
Qrafik 56. Faiz xərclərinin strukturu, mln.manatla ......................................................... 49
Qrafik 57. Kapital adekvatlığının dinamikası, mln. manatla ........................................... 51
Qrafik 58. Kapitalın strukturunun dinamikası, mln. manatla .......................................... 51
Qrafik 59. I dərəcəli kapital adekvatlığı əmsalına RÖA və I dərəcəli kapital
dəyişmələrinin təsiri, %-lə.............................................................................................. 52
Qrafik 60. Risk üzrə ölçülmüş aktivlərin risk kateqoriyalarına görə bölgüsü, mlrd.
manatla ......................................................................................................................... 52
Qrafik 61. Aktivlər və RÖA-nın dinamikası .................................................................... 53
Qrafik 62. Kapital adekvatlığı əmsalının ölkələr üzrə müqayisəsi .................................. 54
Qrafik 63. Kredit portfelinin ÜDM-ə nisbəti, HP trendi %-lə ........................................... 55
Qrafik 64. Bədbin ssenaridə bank sisteminin kapital adekvatlığı ................................... 56
Qrafik 65. Bədbin ssenaridə kapital adekvatlığı göstəricisinə təsir kanalları ................. 55
Qrafik 66. Pul siyasəti alətlərinin yeni konfiqurasiyası ................................................... 56
Qrafik 67. Bank olmayan kredit təşkilatlarının aktivlərinin dinamikası, mln. manatla ..... 61
Qrafik 68. BOKT-lərin öhdəliklərinin dinamikası, mln. manatla...................................... 62
Qrafik 69. BOKT-lərin kredit portfelinin strukturu, mln. manatla .................................... 63
Qrafik 70. İqtisadi rayonlar üzrə kredit portfelinin paylanması ....................................... 63
Qrafik 71. BOKT-lərin mənfəət göstəriciləri ................................................................... 63
Qrafik 72. BOKT sektoru üzrə kapital komponentlərinin dinamikası, mln.manatla ........ 64
Qrafik 73. Sığorta haqlarının dinamikası, mln. manatla ................................................. 65
Qrafik 74. Sığorta ödənişlərinin dinamikası, mln. manatla............................................. 65
Qrafik 75. Həyat sığortası haqlarının siniflər üzrə strukturu, mln. manatla .................... 66
Qrafik 76. Qeyri-həyat sığortası haqlarının siniflər üzrə strukturu, mln. manatla ........... 67
Qrafik 77. Həyat sığortası ödənişlərinin siniflər üzrə strukturu, mln. manatla ................ 67
Qrafik 78. Qeyri-həyat sığortası ödənişlərinin siniflər üzrə strukturu, mln. manatla ....... 68
86
Qrafik 79. Sığorta siniflərinin haqlar üzrə strukturu ....................................................... 68
Qrafik 80. Sığorta sektorunun penetrasiya səviyyə ....................................................... 69
Qrafik 81. Sığorta sektorunun aktivləri, mln. manatla .................................................... 69
Qrafik 82. Aktivlərin komponentlərinin dinamikası, mln. manatla .................................. 69
Qrafik 83. Sığorta şirkətlərinin yerli banklarda vəsaitləri, mln. manatla ......................... 69
Qrafik 84. Həyat sığorta şirkətlərinin mənfəətlilik göstəriciləri, mln. manatla ................. 70
Qrafik 85. Qeyri-həyat sığorta şirkətlərinin mənfəətlilik göstəriciləri, mln. manatla ........ 70
Qrafik 86. Həyat sığortası üzrə gəlirliyin dinamikası ...................................................... 72
Qrafik 87. Qeyri-həyat sığortası üzrə gəlirliyin dinamikası............................................. 72
Qrafik 88. Sığorta sektorunun siniflər üzrə zərər əmsalı................................................ 73
Qrafik 89. Məcmu və tələb olunan kapitalın dinamikası, mln. manatla .......................... 74
Qrafik 90. Kapital bazarının dövriyyəsi, mlrd. manatla .................................................. 74
Qrafik 91. Dövlət istiqrazlarının dinamikası, mlrd. manatla............................................ 75
Qrafik 92. Korporativ qiymətli kağızlar bazarında əməliyyatların həcmi, mln. manatla .. 75
Qrafik 93. Dövlət istiqrazlarının dinamikası, mlrd. manatla............................................ 76
Qrafik 94. Səhm bazarının kapitalizasiyası (ABŞ dolları ilə) və penetrasiyası............... 77
Qrafik 95. İnvestisiya şirkətlərinin müştəri aktivlərinin dinamikası, mln.manatla ............ 78
Qrafik 96. Müştəri aktivlərinin növlərinə görə strukturu, mln.manatla ............................ 77
Qrafik 97. İnvestisiya şirkətlərinin mənfəətliliyi .............................................................. 78
Cədvəl 1. Fiskal balansın və dövlət borcunun ÜDM-də payı, faizlə ................................. 9

Cədvəl 2. Bank sistemi üzrə seçilmiş əsas göstəricilər, mln. manatla ........................... 58
87
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı
Tel.: (+99412) 493 11 22
http://www.cbar.az
Ünvan: AZ1014, Bakı, R.Behbudov küçəsi, 90
88

Maliyyə Sabitliyi Hesabati

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Maliyyə Sabitliyi Hesabati

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MALİYYƏ SABİTLİYİ

MALİYYƏ SABİTLİYİ HESABATI*

* Hesabat 2022-ci ilin dekabr ayı məlumatları əsasında hazırlanmışdır.

AMB – Azərbaycan Respublikasının HP – Hodrik-Preskott filtri

AİB – Asiya İnkişaf Bankı KA – Kapital adekvatlığı

AVM – Açıq valyuta mövqeyi KAƏ – Kapital adekvatlığı əmsalı

FŞ – Fiziki şəxs VKK – Vaxtı keçmiş kreditlər

f.b. – Faiz bəndi

Qlobal makroiqtisadi şərait .............................................................................................. 7

İl ərzində bank sektoru ümumilikdə ekzogen şoklara qarşı dayanıqlı olmuşdur.

Sektorun mənfəətliliyində müsbət trend davam etməkdədir. Bank sektorunun kapital

İqtisadiyyatın maliyyəyə çıxışının dəstəklənməsində rolunu artırmaq məqsədilə kapital

2022-ci ildə qlobal mühit geosiyasi və geoiqtisadi gərginliyin yüksəlməsi, inflyasiya

Mənbə: BVF, Dünya iqtisadiyyat icmalı (WEO), 2022 oktyabr

Geosiyasi proseslər fonunda inflyasiyanın yüksəlməsi qlobal maliyyə sabitliyinə

Neftin qiməti - sağ ox İstehlak qiymətləri (İEÖ) - sol ox

Mənbə: BVF, Dünya iqtisadiyyat icmalı (WEO), 2022 oktyabr

Monetar sərtləşmə inkişafda olan ölkələrdə maliyyə şərtlərini də sərtləşdirmiş və

Fiskal balans Dövlət borcu

Mənbə: BVF, Fiskal monitor, 2022 oktyabr

2022-ci ildə qlobal geosiyasi və geoiqtisadi risklərin yaratdığı qeyri-müəyyənliklər

Qrafik 3. Qeyri-neft sektoru sahələrinin iqtisadi artım tempi

30 15% 15% 15%

5 1.8 1.6 1.6 1.7 2.0 1.9 2.7 3.0

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ARDNF aktivlər AMB ehtiyatlar Valyuta ehtiyatları

Mənbə: AMB, ARDNF məlumatları əsasında

Fiskal xərclər ölkədə iqtisadi aktivliyin dəstəklənməsində mühüm rol oynamışdır.

Gəlirlər Xərclər Büdcə kəsiri

Mənbə: AMB, DSK məlumatları əsasında

Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin məbləğində artım müşahidə edilmişdir. DSK-nın

73.1% 80.6% 7.0

Daxili mənbələrdən Xarici mənbələrdən Cəmi

- Bank sisteminin maliyyə vasitəçiliyində rolu:

42.6% 44.3% 47.1

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Aktivlər Öhdəliklər Aktivlərin ÜDM-ə nisbəti

Bank sektorunun aktivlərinin genişlənməsi əsasən iqtisadi aktivliyin artımı fonunda

14.1 11.8 11.4

Azərbaycan bank sistemində Qrafik 11. HHİ indeksi

təmərküzləşmə aktivlər və depozitlər 300

səviyyədə olmuşdur. Mənbə: AMB

Aktivlər Kreditlər Depozitlər

2 HHİ indeksi beynəlxalq təcrübədə bazarlarda rəqabətliliyin səviyyəsi və təmərküzləşməni qiymətləndirmək

Bank sisteminin maliyyələşməsində hüquqi və fiziki şəxslərin depozit portfeli

FŞ 2019 FŞ 2020 FŞ 2021 FŞ 2022 HŞ 2019 HŞ 2020 HŞ 2021 HŞ 2022

Müddətli Tələbli Cəmi

Sektorun əsas maliyyələşmə mənbəyi kimi cari öhdəliklər, xüsusilə də hüquqi

dəfə (1.5 mlrd. manat) artaraq 2.5 2,000 411

Qeyd edək ki, qeyri-rezidentlərin Mənbə: AMB

Qrafik 16. Aktiv və öhdəliklərin müddət strukturu

Aktiv və 1 ilə 3-5 5-7 7 ildən Portfelin

ÜDM Q-Neft ÜDM Kredit portfeli (sağ ox)

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Cəmi portfel Biznes İstehlak İpoteka

Biznes İstehlak İpoteka

27% 28% 33% 36% 39% 40% 42% 45%

Dövlət müəssisələrinə Özəl müəssisələrə

215 255 220

Məbləğ dinamikası Faiz dinamikası

İqtisadiyyatın real sektoruna kredit qoyuluşunun artımının dəstəklənməsi

müqayisədə MKOS subyektlərinə