See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/350439852

Türkçe - Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi

Book · December 2020

CITATIONS READS

4 59,903

1 author:

Zeki Uslu
Selcuk University
18 PUBLICATIONS 40 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Zeki Uslu on 27 March 2021.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Gen şlet lm ş
3. Baskı
Türkçe-Almanca
Karşılaştırmalı
Temel Dil Bilgisi
Grundriss der türkisch-deutschen
kontrastiven Grammatik

Zeki USLU

Genişletilmiş
3. Baskı

Ankara
2020
Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi
Grundriss der türkisch-deutschen kontrastiven Grammatik
Zeki USLU

©Tüm Hakları Saklıdır.

Bu kitabın Türkiye’deki basım, yayın ve satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic.
Ltd. Şti.’ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi
depolama ve erişim sistemiyle, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik veya başka yöntemlerle
çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz.

Yayıncı Sertifika No : 16003

Matbaa Sertifika No : 46586
ISBN : 978-605-170-438-8
e-ISBN : 978-605-170-436-4
Kapak Tasarımı : Kezban KILIÇOĞLU
Mizanpaj : Göksel ÇAKIR
Dil Kontrol : Göksel ÇAKIR
Baskı : Sözkesen Matbaacılık
Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk.
No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA
Tel : 0 312 395 21 10

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI

USLU, Zeki
Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi
Grundriss der türkisch-deutschen kontrastiven Grammatik

Anı Yayıncılık, Ankara/Türkiye

2020, Genişletilmiş 3. Baskı, xii+228 Sf., 16x24 cm

ISBN: 978-605-170-438-8
e-ISBN: 978-605-170-436-4

Dil Bilgisi, Yabancı Dil Öğretimi, Eğitim

Türkçe, Almanca, Karşılaştırmalı Dil Bilgisi, Ses, Yazı, Türk Abecesi, Alman Abecesi, Ad, Adıl, Fiil,
Sıfat, Sözcük Yapımı, Bağlaç, İlgeç, Belirteç, Tümce, İsteme Kipi, Yazım, Noktalama

Anı Yayıncılık
Kızılırmak Sokak 10/A
Bakanlıklar/Ankara
Tel: 0 312 425 81 50 pbx
e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr
http://www.aniyayincilik.com.tr

A harfinin evrimi
 İnsanoğlunun konuştuğu bütün dillerin özü, düşünce boyutu
aynıdır. Farklılıklar düşünceleri dile dökme aşamasında, yüzeysel
yapıda ortaya çıkar. Dilleri karşılaştırmak, benzerlik ve farklılıkları
görmek dil öğrenmeyi daha bilinçli ve eğlenceli bir sürece
dönüştürür.
 YAZAR HAKKINDA

Zeki USLU
Prof. Dr. Uslu, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dilbilimi Anabilim
Dalında Öğretim Üyesi. Çalışma alanları: Uygulamalı dilbilim, karşılaştırmalı dil
bilgisi, Almanca öğretimi ve çeviri.
e-posta: zekiuslu@selcuk.edu.tr
 ÖN SÖZ

Dil bilgisi olmadan yabancı dil öğrenilebilir mi? Yabancı dil öğretimiyle ilgili farklı
yöntem ve yaklaşımları benimseyenler bu soruya farklı yanıtlar vermektedir.
Ancak yabancı dil öğrenme ister günlük iletişim amaçlı kullanımsal boyutuyla
olsun, ister bilgi kaynaklarından yararlanma amaçlı eğitimsel boyutuyla olsun her
zaman dil bilgisi ile bağlantılıdır. Farklı dil öğretim yöntemlerinin daha etkili
olduğunu savunanlar dayandıkları öğrenme kuramına göre dil bilgisine bazen
öncelik verip bazen onu geri plana atsalar da ondan vazgeçememektedir. Dil
bilgisi her zaman dilin anahtarı olma işlevini sürdüregelmiştir.
Karşılaştırmalı çalışmalar dil bilgisi öğretimini kolaylaştırır. Karşılaştırma sayesinde
hem kavramlar ve söz dizimi konularındaki ön bilgilerimizden yararlanır hem de
benzerlik ve farklılıkları gözlemleyerek daha bilinçli bir öğrenme süreci
gerçekleştirilebiliriz.
Elinizdeki kitap birinci dili Türkçe olan ve yabancı dil olarak Almanca öğrenmek
isteyenler için hazırlanmıştır. Türkçe ve Almanca farklı iki dil ailesine mensuptur.
Bu nedenle dil bilgisel özellikleri benzememektedir. Bu kitabın amacı, iki dil
arasındaki farklılıkların, yabancı dil öğrenmede neden olabileceği olası zorlukları
ortadan kaldırmaya çalışmaktır. Kitapta mümkün olduğunca bütün dil bilgisi
konularına yer verilmiş, her konu Türkçe, Almanca ve karşılaştırma bölümleriyle
yapılandırılmıştır. Türkçe dil bilgisi konuları ele alınırken temel amaç, dil
öğrenenlerin ön bilgilerini canlandırma olarak düşünülmüş, bu nedenle sıkıcı
yinelemelerden kaçınılmıştır. Almanca dil bilgisi konuları ise daha ayrıntılı ve hem
yeni başlayanlar için hem de ileri düzeyde dil öğrenenlere yararlı olacak biçimde
işlenmiştir. Karşılaştırma bölümlerinde konu ana hatlarıyla eşleştirilmiş, zaman
zaman tablolardan da yararlanılarak, dil bilgisine bilinçli bir bakış açısı getirilmesi
amaçlanmıştır.
Bu kitabın Almanca öğrenmek isteyen herkes için temel bir başvuru kaynağı
olacağı düşünülmektedir. Her türden yabancı dil sınavlarına hazırlananlar, kendi
kendine Almanca öğrenmek isteyenler, lise ve üniversitelerin dil bölümü
öğrencileri bu kitaptan kolayca yararlanabilir. Kitabın karşıtsal dil bilgisi
çalışmaları açısından da önemli bir boşluğu dolduracağı düşünülmektedir.
Herkese yararlı olması temennisiyle saygı ve sevgilerimi sunarım.
Zeki USLU
 İKİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ

Yabancı dil öğrenmede ana dilimizden ve önceden bildiğimiz dillerden

yararlanma ilkesi gitgide daha çok benimsenmeye başlandı. Son yıllarda bir
varsayım olarak ortaya atılan bu düşüncenin uygulamada ne denli somut
sonuçları olduğunu yaşayarak görüyoruz. Karşılaştırmalı çalışmaların bu
bağlamda önemli bir işlevi olduğu yadsınamaz.
Elinizdeki kitabın birinci baskısı Türkçe-Almanca dil çiftini karşılaştırmak
isteyenlerin ilgisini çekti. Farklı öğrenci grupları, gerek bireysel gerek kurumsal
Almanca derslerinde bu kitaptan yararlandı. Türkçe ve Almanca dil bilgisi konuları
en yalın ve anlaşılır biçimde karşılaştırıldı. Kitaptan yararlananlardan çok olumlu
eleştiriler geldi. Bu eleştiriler doğrultusunda yeni baskısında bazı eklemeler ve
düzenlemeler yapılması zorunluluğu ortaya çıktı. Örneklerin çoğaltılması en
belirgin değerlendirme oldu. Özellikle günlük dilden örnekler verebilmek amacıyla
Almanca gazete ve dergilerden güncel haberler tarandı. İlgili konunun örnek
tümceleri doğal ve özgün kullanımlarıyla ikinci baskıda yerini aldı. Yazılı basından
taranan örnek tümcelerin mümkün olduğunca doğru anlaşılması için konu
bağlamına dikkat edildi. Kitaptan yararlanacaklar için fazla yabancı olmayan
konuların seçilmesine özen gösterildi. Ayrıca Almanca tümceler Türkçeye
çevrilirken hem yapı hem de anlam düzeyinde eşdeğerliğe önem verildi.
Kitabın dil bilinci uyandırması düşünce ve umuduyla…
Zeki USLU
 İÇİNDEKİLER
INHALTSVERZEICHNIS

ÖN SÖZ .............................................................................................V
İKİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ ............................................................... Vİ
GİRİŞ ................................................................................................ 1

SES VE YAZI / LAUT UND SCHRIFT .................................................. 4

Türk Abecesinin Özellikleri ............................................................................... 4
Alman Abecesinin Özellikleri ............................................................................ 4
Karşılaştırma .................................................................................................... 7

AD / SUBSTANTIV ............................................................................. 7
Türkçede Adlar ................................................................................................ 8
Almancada Adlar ............................................................................................. 8
Ad Çekimleri ............................................................................................ 11
Karşılaştırma .................................................................................................. 15

ADIL / PRONOMEN ......................................................................... 16

Türkçede Adıllar ............................................................................................ 16
Kişi Adılları ............................................................................................... 16
İyelik Adılları ............................................................................................ 17
Gösterme Adılları ...................................................................................... 17
Belirsiz Adıllar........................................................................................... 18
Almancada Adıllar ......................................................................................... 18
viii / Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi

Kişi Adılları ............................................................................................... 18

Gösterme Adılları ...................................................................................... 20
İyelik Adılları ............................................................................................ 21
Belirsiz Adıllar........................................................................................... 22
Soru Adılları ............................................................................................. 24
Karşılaştırma .................................................................................................. 26

FİİL / VERB ...................................................................................... 27

Türkçede Fiiller.............................................................................................. 28
Fiil Çekimi ................................................................................................ 28
Fiilde Çatı ................................................................................................ 29
Fiilimsiler.................................................................................................. 29
Almancada Fiiller........................................................................................... 30
Fiil Çekimleri ............................................................................................ 31
Öneki Ayrılan-Ayrılmayan Fiiller................................................................ 32
Dönüşlü Fiiller .......................................................................................... 33
Yardımcı Fiiller ......................................................................................... 34
Fiillerin Gerektirdiği Durumlar (Fiil İstemi) ................................................. 38
Fiillerin Gerektirdiği İlgeçler....................................................................... 40
Emir Kipi .................................................................................................. 41
Almancada Zamanlar ................................................................................ 43
a) Präsens ................................................................................................ 43
b) Präteritum/ Imperfekt ............................................................................ 44
c) Perfekt .................................................................................................. 45
d) Plusquamperfekt ................................................................................... 48
e) Futur I .................................................................................................. 49
f) Futur II .................................................................................................. 50
Zamanların Karşılaştırılması ............................................................................ 50
Edilgen Fiil (Passiv) .................................................................................. 53
Eylem Çatısının Karşılaştırılması ................................................................ 55
 İçindekiler / ix

SIFAT / ADJEKTIV ........................................................................... 56

Türkçede Sıfatlar ........................................................................................... 56
Almancada Sıfatlar ........................................................................................ 56
Sıfat Çekimleri .......................................................................................... 57
Sıfatların Derecelendirilmesi ...................................................................... 60
Ad Olarak Kullanılan Sıfatlar ..................................................................... 61
Diğer Bazı Sıfat Türleri .............................................................................. 62
Karşılaştırma .................................................................................................. 63

SÖZCÜK YAPIMI / WORTBILDUNG ................................................. 64

Türkçede Sözcük Yapımı ............................................................................... 65
Öneklerle Sözcük Yapımı .......................................................................... 65
Soneklerle Sözcük Yapımı ......................................................................... 66
Birleştirme Yoluyla Sözcük Yapımı ............................................................ 67
Almancada Sözcük Yapımı ............................................................................ 67
Öneklerle Sözcük Yapımı .......................................................................... 68
Ayrılmayan Fiil Önekleri ........................................................................... 68
Ayrılan Fiil Önekleri .................................................................................. 69
Sıfat Önekleri ........................................................................................... 70
Olumsuzluk Önekleri ................................................................................. 70
Pekiştirme Önekleri ................................................................................... 71
Yerle İlgili (Soyut/Somut) Önekler ............................................................. 71
Zamanla İlgili Önekler ............................................................................... 72
Sayılarla İlgili Önekler ............................................................................... 72
Soneklerle Sözcük Yapımı ......................................................................... 72
Sıfat Yapan Sonekler ................................................................................ 72
Sıfat Olan Sonekler ................................................................................... 73
Belirteç Yapan Sonekler ............................................................................ 73
Ad Yapan Sonekler ................................................................................... 73
Eril Adlar Yapan Sonekler ......................................................................... 74
x / Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi

Dişil Adlar Yapan Sonekler ....................................................................... 74

Nötr Adlar Yapan Sonekler ....................................................................... 75
Dönüştürme Yoluyla Sözcük Yapımı.......................................................... 75
Birleştirme Yoluyla Sözcük Yapımı ............................................................ 76
Karşılaştırma .................................................................................................. 78

BAĞLAÇ / KONJUNKTION .............................................................. 80

Türkçede Bağlaçlar ........................................................................................ 80
Almancada Bağlaçlar ..................................................................................... 81
Temel Tümceleri Sıralayan Bağlaçlar ......................................................... 82
İki Tümce Arasında Bulunanlar ................................................................. 82
İkinci Tümcenin Başında Yer Alanlar ......................................................... 88
Yan Tümcede Kullanılan Bağlaçlar ............................................................ 91
Zaman Bildiren Bağlaçlar .......................................................................... 91
Neden Bildiren Bağlaçlar .......................................................................... 97
Koşul Bildiren Bağlaçlar .......................................................................... 100
Sonuç Bildiren Bağlaçlar ......................................................................... 102
Zıtlık (Kısıtlama) Bildiren Bağlaçlar .......................................................... 104
Tarz Bildiren Bağlaçlar ............................................................................ 105
Amaç Bildiren Bağlaçlar .......................................................................... 107
Karşılaştırma ................................................................................................ 109

İLGEÇ / PRÄPOSITION .................................................................. 111

Türkçede İlgeçler ......................................................................................... 112
Almancada İlgeçler ...................................................................................... 113
1. Akkusativ Gerektiren İlgeçler ............................................................... 115
2. Dativ Gerektiren İlgeçler...................................................................... 122
3. Hem Akkusativ hem Dativ ile Kullanılabilen İlgeçler ............................. 129
4. Genitiv Gerektiren İlgeçler ................................................................... 136
Karşılaştırma ................................................................................................ 143
 İçindekiler / xi

BELİRTEÇ / ADVERB ..................................................................... 145

Türkçede Belirteçler ..................................................................................... 146
Almancada Belirteçler .................................................................................. 147
1) Zaman Belirteçleri .............................................................................. 147
2) Yer Belirteçleri .................................................................................... 148
3) Tarz ve Durum Belirteçleri .................................................................. 148
4) Neden Belirteçleri ............................................................................... 148
Almancada Akkusativ Gerektiren Belirteçlerin Listesi ............................... 149
Almancada Dativ Gerektiren Belirteçlerin Listesi ...................................... 150
Almancada Präpositionlarla Kullanılan Belirteçler .................................... 151

TÜMCE / SATZ ........................................................................................ 153

Türkçede Tümce.......................................................................................... 153
Yapılarına Göre Tümceler ....................................................................... 154
Basit Tümce ........................................................................................... 154
Bileşik Tümce ......................................................................................... 155
Anlamlarına Göre Tümceler .................................................................... 158
Olumlu Tümce ....................................................................................... 159
Olumsuz Tümce...................................................................................... 159
Soru Tümcesi ......................................................................................... 159
Almancada Tümce....................................................................................... 160
Almancada Temel Tümce ....................................................................... 160
Tümceyi Olumsuz Yapma ....................................................................... 162
Soru Tümcesi ......................................................................................... 163
Almancada Yan Tümce........................................................................... 164
İlgi Tümcesi (Relativsatz) ......................................................................... 166
Partisipler (Eylemsiler) ............................................................................ 171

İSTEME KİPİ / KONJUNKTIV ................................................................ 175

Türkçede İsteme Kipi ................................................................................... 175
xii / Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi

Almancada İsteme Kipi (Konjunktiv) ............................................................. 176

Konjunktiv I ............................................................................................ 176
Konjunktiv II ........................................................................................... 180
Konjunktiv II’nin Kullanıldığı Tümceler .................................................... 183
1. Gerçek Olmayan İstek Tümceleri ......................................................... 183
2. Gerçek Olmayan Koşul Tümceleri ....................................................... 186
3. Gerçek Olmayan Karşılaştırma Tümceleri ............................................ 184
4. Gerçek Olmayan Bildirim Tümceleri .................................................... 184
5. Konjunktiv II’nin Kullanıldığı Diğer Alanlar .......................................... 185

YAZIM VE NOKTALAMA /
RECHTSCHREIBUNG UND INTERPUNKTION ............................... 186
Türkçede Yazım Kuralları ............................................................................. 186
Türkçede Noktalama İşaretleri ...................................................................... 188
Almancada Yazım Kuralları .......................................................................... 188
Almancada Noktalama İşaretleri ................................................................... 190
Karşılaştırma ................................................................................................ 191

KAYNAKÇA / LITERATURVERZEICHNIS ....................................... 193

Türkçe - Almanca Dil Bilgisi Terimleri ........................................................... 197
Almanca - Türkçe Dil Bilgisi Terimleri ........................................................... 206
Fiillerin Gerektirdiği İlgeç ve Durumlar ......................................................... 217
Belirli Adlarla Kalıplaşan Fiiller ..................................................................... 221
Düzensiz Fiillerin Listesi ............................................................................... 223
 GİRİŞ

Yabancı dil öğrenim ve öğretiminde karşılaştırmalı çalışmaların önemli bir yeri

olduğu, dille uğraşan hemen herkes tarafından tartışmasız olarak kabul
edilmektedir. Çünkü dil edinimi konusunda son yıllarda yapılan araştırmalar
insanın ana dilinin ya da önceden bildiği dillerin yabancı dil öğrenmede önemli bir
etkisi olduğunu ortaya koymuştur (Apeltauer 1997:88; Klein 1992:37). Yabancı
dil öğrenirken ana dilimizin ögelerine ve yapılarına sık sık başvururuz. Bu yapı ve
ögeler benzerlik taşırsa öğrenme hızlı ve kolay gerçekleşir. Ancak ana dilimiz ile
yeni öğreneceğimiz dil arasında farklılıklar varsa öğrenme sürecinin daha dikkatli
ve bilinçli oluşturulması gerekir.
Karşılaştırmalı dil bilgisi çalışmaları karşıtsal dilbilim çerçevesinde yürütülen eş
zamanlı çalışmalardır. Karşıtsal dilbilim ilk olarak yirminci yüzyılda ortaya çıkmıştır.
Teknolojik gelişmeler, bilimsel ve kültürel etkileşimler sonucunda iletişimin artması
ve yabancı dil öğrenmenin bir zorunluluk olarak ortaya çıkması karşıtsal dilb ilim
çalışmalarının gelişmesine ortam hazırlamıştır. Eskiden yürütülen tarihsel, tipolojik
ve bölgesel dil karşılaştırmalarına göre eş zamanlı karşılaştırmalı dil bilgisi son
yıllarda daha çok önem kazanmıştır. Karşılaştırmalı dil bilgisi yabancı dil dersinde
uygulama gereksiniminden doğmuştur (Yıldız 1987:16). O halde çıkış noktası
faydacıdır ve uygulamada kullanılmak üzere iki dili birbiriyle karşılaştırmak
amacına yöneliktir.
Dil karşılaştırmaları hem dilbilim hem de yabancı dil dersi için olanaklar
sunmaktadır. Karşılaştırmalı çalışmalar dil öğrenimi için her derde deva olarak da
görülmemelidir. Ancak yabancı dil dersinin daha etkili ve verimli olmasında
zincirin halkalarından birini oluşturur. Bu açıdan öğretmenler, öğrenciler hatta ders
kitabı yazarları için önemli işlevleri vardır (Helbig 1993:15).
Karşıtsal dilbilim iki ya da daha çok dilin benzerlik ve farklılıklarını inceler. Bu
incelemede iki temel kavram üzerinde durur; benzerlik ve girişim
(Hufeisen&Neuner 1999:24). Bu kavramlar, karşılaştırmalı dil bilgisi, karşıtsal
çözümlemeler ve hata çözümlemeleri gibi uygulamalar çerçevesinde ele alınır.
Yapılan araştırmalar iki dil arasındaki benzerliklerin her zaman başarılı sonuçlara
götürmediğini de ortaya çıkarmıştır. Eğer öğrenci yalnızca yüzeysel yapıya dikkat
ederse, girişim hataları ortaya çıkmaktadır. Çünkü benzerlikler öğrencinin daha az
dikkat göstermesine neden olabilmektedir. Oysa farklı olan diller öğrenilirken
öğrenciler kendilerini daha dikkatli davranmak zorunda hissederler. Girişim
hatalarının ortaya çıkmasında yalnızca dil farklılıkları değil, aynı zamanda
2 / Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi

öğrencilerin ana dillerini edinim düzeyi, yaşı ve farklı kültürel ortamlarının da etkisi
olmaktadır. Yani genel olarak öğrencinin edindiği eğitim düzeyi yabancı dil
öğrenimini etkiler. Ana dilinde oluşturulan kavramların yabancı dildeki karşıtlarını
öğrenmek daha kolaydır. Eğer öğrenci bu kavramları kendi dilinde
oluşturmamışsa, o zaman yabancı dil öğrenirken çok güçlük çeker. Kavramların ne
olduğunu bilmeden yabancı dilde verilen tümceleri anlamak bir yerde olanaksızdır.
Bu nedenle özellikle yetişkin öğrencilere uygulanacak yabancı dil programlarında
dil bilgisi açıklamalarına yer verilmelidir (Ekmekçi 1983:113).
Birçok Avrupa ülkesinde ve Amerika’da değişik dil çiftlerini inceleyen çalışm alar
yapılmıştır ve bu alanda projeler yürütülmektedir. Buna karşın Türkiye’de
Türkçenin başka dillerle karşılaştırıldığı çalışmaların sayısı çok azdır. Oysa hem
yabancı dil öğrenen Türkler için hem de Türkçeyi yabancılara öğretmek için bu tür
karşılaştırmalı çalışmaların yapılması zorunludur. Karşılaştırmalı çalışmalar
açısından Türkçe ve Almanca dil çiftine baktığımız zaman yeterli çalışmaların
bulunmadığını görürüz. Bu iki dil için yapılmış tasvirlerin nitelik ve nicelik
bakımından birbirini tutmaması, bu dillerin konuşulduğu ülkelerde dil kuramının
aynı ölçüde gelişmemiş olması vb. nedenler Türkçe-Almanca karşıtsal çalışmaların
başarısını engellemektedir. Bu engellerin aşılması için bireysel çabaların yanında
Türk ve Alman dil kurumlarının iş birliğiyle projeler yürütülmesi zorunludur (Kuglin
1977:298). Kuglin tarafından yıllar önce yapılan bu saptamalar doğrultusunda
üniversitelerimizde karşılaştırmalı çalışmalar başlatılmıştır. Ancak kuramsal
düzeyde yapılan çalışmaların pek çoğunun akademik kitap ve dergilerden dışarı
çıkıp, dil öğrenenlere yeterli katkıyı sağladığı söylenemez.
Almancanın Türkiye’de yabancı dil olarak önemi yadsınamaz. Almanya ile çok sıkı
tarihsel, kültürel, ekonomik ve sosyal ilişkilerimiz var. Almanya’da ve Almanca
konuşulan ülkelerde yaşayan milyonlarca vatandaşımız, bir turizm cenneti olan
ülkemizi ziyarete gelen milyonlarca Alman, her iki ülkede bulunan sayısız işletmeler
ve ülkemizin Avrupa Birliği yolunda emin adımlarla ilerlemesi, Türkiye’de
Almancanın önemini artırmaktadır. Almanca bugün dünyada bilim, sanat ve
teknik gibi alanlarda İngilizceden sonra ikinci sırayı almaktadır. Bu bağlamda
Türkiye’de de İngilizcenin ardından ikinci yabancı dil olarak eğitim programlarında
yerini almıştır. Hatta turizm bölgelerinde özellikle Almanca bilenlerin iş bulma
şansları daha yüksektir. Bu nedenle Almanca yalnızca okullarda değil, özel
kurslarda ve insanların kendi bireysel çabalarıyla da öğrenilmektedir.
Günümüzde yabancı dil öğrenim ve öğretiminde iletişimci ve bilişsel yaklaşımlar
benimsenmektedir. İletişimci yaklaşım dilin iletişim aracı olma işlevini ön plana
çıkarır. Bu yaklaşımda öğrenilen dil ile iletişime geçebilme, günlük gereksinimlerin
yerine getirilmesi için gerekli olan iletişim becerilerinin kazanılması vb. amaçlar
izlenir. Bilişsel yaklaşımda ise özellikle öğrenme kuramı olarak kavrama,
karşılaştırma, neden sonuç ilişkisi kurma ve değerlendirme gibi noktalar üzerinde
durulur. Bu yaklaşım özellikle yetişkin öğrenciler için ana dili ile yabancı dili
karşılaştırmanın gerekliliğini savunur. Çünkü yetişkin öğrenciler dilin söz dizimsel
 Grundriss der türkisch-deutschen kontrastiven Grammatik / 3

boyutunu daha çok irdeler. Dillerin söz dizimi ile ilgilenmek onlar için eğlenceli bir
oyuna dönüştürülebilir. Benzerlik ve farklılıklar daha bilinçli ele alınabilir. Böylece
yabancı dil öğrenmeye olan istek de artar. Çocukların yabancı dil öğrenme ile ilgili
özellik ve gereksinimleri yetişkinlerden farklıdır. Erken yaşlarda daha çok dilin ses
boyutuna ilgi duyulur. Eğlenceli dil oyunları, şarkılar ve tekerlemeler çocuklar için
uygun çalışmalar olarak görülebilir. Küçük yaşlardaki çocuklar için yabancı dil
öğretimine dilin kurallarını öğreterek başlamanın doğru bir yaklaşım olmadığı
kabul edilmektedir. Onların gerek bilişsel gerekse psikososyal gelişim düzeyleri
buna uygun değildir. Çünkü çocuğun ana dilinin dil bilgisel özelliklerini yeterince
kavramadan, yabancı bir dilin söz dizimini anlaması neredeyse olanaksızdır.
Karşılaştırmalı dil bilgisi dersleri üniversitelerin yabancı dil bölümlerinin
programlarında eskiden beri yer almaktadır. Son yıllarda yapılan program
değişiklikleriyle karşılaştırmalı dil derslerinin önemi daha da artmıştır. Bazı
fakültelerde karşılaştırmalı dil bilgisi derslerinin iki öğretim elemanı tarafından
yürütülmesi gibi öneri ve uygulamalar bulunduğu bilinmektedir. Bunun amacı
öğrencilerin hem ana dilinin dil bilgisini hem de amaç dilin dil bilgisini yeterli
düzeyde öğrenmesini sağlamaktır. Ancak bu iyi niyetli düşüncenin uygulamada
bazı sorunlara neden olması kaçınılmazdır. Bu durumda her iki dili kapsayan iyi
bir karşılaştırmalı dil bilgisi kitabına gereksinim vardır. Elinizdeki çalışmanın en
önemli amaçlarından birisi de bu gereksinimi karşılamaktır.
Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi birinci dili Türkçe olan ve yabancı
dil olarak Almanca öğrenmek isteyenler için uygun bir kaynaktır. Türkçe dil bilgisi
çok fazla ayrıntısına girilmeden ana hatlarıyla ve gerektiği düzeyde ele alınmıştır.
Yabancı dil öğrenenlere ana dillerinin dil bilgisel özellikleri özet biçiminde
anımsatılmaktadır. Buna karşın Almanca dil bilgisi konuları daha ayrıntılı ve
kolayca anlaşılır biçimde işlenmiştir. Her konunun sonunda karşılaştırma bölümleri
yer almaktadır. Ayrıca Almanca her tümcenin ve yapının Türkçe karşılığı da
verilerek, dil öğrenenlerin bu yapıları bilişsel düzeyde kavramaları ve örnekseme
yoluyla yeni tümcelerin üretilmesinde yararlanmaları amaçlanmıştır.
4 / Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi

SES VE YAZI / LAUT UND SCHRIFT

İnsan dilinin temel iki boyutu vardır; ses ve yazı. Ses doğaldır, yazı ise sesleri
simgelerle gösterebilme uğraşının sonucudur. Tarih boyunca insanoğlunun dilini
yazıya dökmek için çeşitli harf sistemleri geliştirilmiştir. Her dil bu harf
sistemlerinden yararlanarak kendi abecesini oluşturmuştur. Bu çalışmada ele
alacağımız Türkçe ve Almanca Latin harflerinden oluşan bir abece sistemi
kullanmaktadır.

Türk Abecesinin Özellikleri:

Türk abecesi 29 harften oluşur. Bunların 8’i ünlü, 21’i ünsüzdür. Türk abeces inin
en önemli özelliklerinden birisi, her sesin tek bir harfle karşılanmasıdır. Yani ses ve
onu simgeleyen harf özdeşleştirilmeye çalışılmıştır. Sondan eklemeli bir dil olan
Türkçede ünlü sesler uzun okunmaz. Ancak yabancı dillerden alınan sözcükler için
bu kuralın geçerli olmadığı görülmektedir. En önemli ses özelliği ise sözcük
yapımında ünlü uyumuna önem verilmesidir (Gencan 1979:45; Banguoğlu
1998:80). Türkçedeki harfler büyük ve küçük olarak şunlardır:
ABCÇDEFGĞHIİJKLMNOÖPRSŞTUÜVYZ
abcçdefgğhıijklmnoöprsştuüvyz

Türkçe bir sözcükte kalın ünlülerden sonra kalın, ince ünlülerden sonra ince ünlüler
gelmesine büyük ünlü uyumu denir.

Kalın ünlüler: a, ı, o, u İnce ünlüler: e, i, ö, ü

Türkçe bir sözcükte düz ünlülerden sonra düz ünlüler, yuvarlak ünlülerden sonra
yuvarlak ya da geniş ünlülerin gelmesi kuralına küçük ünlü uyumu denir.

Düz ünlüler: a, e, ı, i Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü

Yabancı dillerden Türkçeye geçen bazı sözcükler ünlü uyumu kurallarına uymazlar.

Alman Abecesinin Özellikleri:

Alman abecesinin 26 harfi vardır. Almancadaki temel harfler büyük ve küçük
olarak şunlardır:
 Grundriss der türkisch-deutschen kontrastiven Grammatik / 5

ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
(a-be-tse-de-ef-ge-ha-i-yot-ka-el-em-en-o-pe-qu-er-es-te-u-fav-ve-iks-üpsilon-
tset)
abcdefghijklmnopqrstuvwxyz

Temel harflerin beş tanesinin ünlü (Vokal), yirmi bir tanesinin ünsüz (Konsonant)
harf olduğu görülüyor. Ancak sesler ve bunların yazıya dökülüş biçimi olan harfler
arasında tam bir özdeşlik yoktur. Bu nedenle ünlü harfler arasında noktalı (Umlaut)
yazılan “ä (Ä), ö, ü” harfleri de yer almaktadır. Ünsüz harfler arasında ise “ß” harfi,
[ss] harflerinin yerine kullanılmaktadır. Yazım kurallarına göre kısa okunan
ünlülerden sonra “ss”, uzun ünlülerden sonra “ß” kullanılması önerilmektedir.
Örneğin önceleri “daß” olarak yazılan bağlaç yeni kurallara göre “dass”
yazılmaktadır. Almanca harflerin sözcük içinde uzun, kısa vb. okunuş özelliklerine
göre sesbilgisel olarak on altı ünlü harf, yirmi üç ünsüz harf türü vardır (Duden
1995: 34).
Örneğin “e” harfinin aşağıdaki sözcüklerde dört farklı türde sesletim özelliği
gösterilebilir:
reden - [e:], Sprache - [∂], nett - [ε], Mähne - [ε:]

Alman abecesinde Türkçeden farklı olarak” Q, W, X” harflerinin yer aldığını, ancak

“Ç, Ğ, İ, Ş” harflerinin bulunmadığını görüyoruz. Almancada “ı” ve “ğ” sesleri
yoktur, “i” harfi büyük yazıldığı zaman nokta kullanılmaz. “Ç” ve “Ş” sesleri birden
çok harfle karşılanmaktadır. Birden çok harfle karşılanan sesler ve bir arada
kullanılınca özel söyleyiş kuralları olan harfler şöyle gösterilebilir:
-“sch”= “ş” : Schule, schlafen, schön, Tisch, wünschen
-“tsch”= “ç” : Tschüss, quatsch, Tschekische Republik

“st” ve “sp” harf bileşenleri hece başında yer alırlarsa “şt” ve “şp” olarak okunur.
- Stadt, Sprache, spielen, stehen, Sport, bestimmen, Strasse
“st” ve “sp” harf bileşenleri hece başında yer almazsa okunuşlarında değişiklik
olmaz.
- Küste, Osten, Westen, Post, Gast, erstens

“ch” harf bileşenleri Almanca sözcüklerde “h” olarak okunur, ancak yabancı
dillerden gelen sözcüklerde “ş” ve “k” olarak da okunabilmektedir:
6 / Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dil Bilgisi

- Macht, Dach, Loch, Woche, Tochter, nicht, Nachricht

- Chance, Chef, Champagner, Chiffre, Charakter

“s” harfi bir hecenin ön sesinde bulunduğu zaman “z” gibi okunur: Seite, sehen,
Samstag, aussagen, Schlussatz, Esel, Anfangssemester.

“z” harfi “ts” biçiminde söylenir: Zwei, Zeitung, Zoll, Zahl, Zeuge, heizen, Salz

“y” harfi içinde yer aldığı sözcüğün kökenine göre farklı biçimlerde okunur. Eski
Yunanca ve Latinceden Almancaya geçen sözcüklerde “ü” harfi gibi okunur:
Syntax, Typ, Dynamik, System vb. Almanca kökenli adlarda “y” olarak okunur.
Bayern, bayrisch vb.
“j” harfi Türkçedeki “y” gibi okunur: ja, jetzt, Sonja, Japan vb.

İki sesten oluşan ikili ünlüler (Diphtonge): Birinci ünlüler ikinci kısma göre daha
kuvvetli vurgulanarak söylenir, fakat hiçbir zaman esnetilmez.
- “ei” [ay] : Ein, Wein, Zeitung, Meister
- “eu” [oy] : Deutsch, Leute, heute, Europa, Freund
- “au” [ao] : Kauf, Baum, Pause, Maus, Auto
- “ai” [ay] : Mai, Kaiser, Mais
- “ie” [i:] : Liebe, Ziel, wieder, Lied, Dieb

Gerek ünlü gerek ünsüz olsun, birden çok harfin bir arada bulunduğu bu kalıp
yapılar, hece bölümlemesi yapılırken birbirinden ayrılmazlar (Duden 1995:71).
Örnek: Zucker - Zu-cker, Sichel - Si - chel, waschen, wa - schen gibi.

Almancanın Türkçeden farklı olan bir başka özelliği de uzun ve kısa sesleridir. Ünlü
harflerin sözcükte yer alış biçimine göre okunuş kuralları vardır. Bunları tek tek ele
almadan, hepsi için geçerli olabilecek bazı genel kurallar şöyle sıralanabilir (Selen
1985:58):
 Grundriss der türkisch-deutschen kontrastiven Grammatik / 7

Ünlü harflerin uzun okunduğu yerler;

- çift yazılınca : Haar, Staat, Boot, Meer, Idee
- açık tek hecede, ünsüzden sonra : Wo, da, so, ja
- tek ünsüzden önce yer alınca : Baden, Tür, Vogel, Schule, war
- “h” sesi ile esneme halinde : Sohn, gehen, Fahrt, Stuhl, Fehler
Ünlü harfler birden çok ünsüzden önce gelirse, tek heceli sözcüklerde ünsüzden
önce yer alırsa kısa okunur. Uzun ve kısa okunan bazı sözcük çiftleri şöyle
karşılaştırılabilir:

Statt - Staat, Wal - Wahl, Ratten - raten, offen - Ofen, Rum - Ruhm, Schulter -
Schule, lücken - lügen, Bünde - Bühne, Lippe - Liebe, Mitte - Miete, wecken -
wegen.

Karşılaştırma

Türkçe Almanca

Harf sistemi Latin Latin

Harf sayısı 29 26

Ünlü harf 8 5

Ünsüz harf 21 21

Harf - ses özdeşliği Var Yok

Farklı harfler ç, ğ, ı, ş x, q, w, β, ä

Çok harfli ses Yok sch, tsch, ei, eu, ie, ai,

Ünlü harfte uzun okuma Yok Var

Ünlü uyumu Var Yok

AD / SUBSTANTIV
Varlıkları, nesneleri, olay, olgu ve düşünce gibi somut-soyut her şeyi dilde
simgeleyen, onların yerine kullanılan sözcüklere “ad” denilmektedir. Adların
özellikleri dilden dile farklılık gösterir.

View publication stats