HADİS NEJDET ASLAN
YÖNETICILER
ve Sorumluluk
"Bir topluluğun sâkisi
(su dağıtanı) suyunu
en son içendir."
Hadis-i Şerif
oplum hayatı insan için
T
bir zorunluluktur. Bu
zorunluluğun layıkıyla
yerine getirilmesi de
yöneticilerin fedakârlığına ve
basiretli olmalarına bağlıdır.
İnsanları yönetmek herkesin
yapabileceği bir iş değildir;
ağır sorumluluk gerektiren bir
emanettir. Kurallarına riayet
edilmezse kişiyi hem dünyada
hem de ahirette sıkıntılara sokar.
11 ARALIK 2019
Konuma göre
sorumluluk
Toplumda herkesin bir
sorumluluğu, muhafaza etmesi
gereken birçok emaneti var.(*)
Sorumluluğun şekli ve ağırlığı
kişinin sosyal konumuna göre
değişir. Yani statü, meslek ve
kültür, toplumda her bir ferde
farklı sorumluluklar yükler. Din,
hukuk, ahlâk ve töre gibi temeller
de sorumluluğu belirleyen
kaynaklardır.
Toplum idaresi, kamu yararı
ilkesine göre işler; bu yarara
uygun kabiliyet ve liyakat
gerektirir. Ayrıca yöneticinin dini
bütün, takva ve güzel ahlâk sahibi
olması beklenir.
Kamu hizmeti yapanların
önceliği kendi nefsi veya
içinde yer aldığı dar çevre
değil, kamu yararı olmalıdır.
Çoğu zaman kişisel taleplerini
geri plana bırakıp fedakârlık
yapmaları gerekir. Bu hususta
Yazıyı sesli olarak telefonunuzda
dinlemek için yandaki karekodu
telefonunuz ile okutunuz.
Ebu Katâde r.a., Hz. Rasulullah
s.a.v.’in şöyle dediğini nakleder:
"Bir topluluğun sâkisi (su dağıtanı)
suyunu en son içendir."
(Müslim, Sahih, el-Mesâcid 1/472; Ebu Davud,
Sünen, el-Eşribe 3/338; Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ,
1/562)
İmam Kelâbâzi rh.a. bu hadis-i
şerifin müslümanların idarî
işlerinde görevli olanlara yahut
topluma rehberlik edenlere
kendi ihtiyaçlarından önce kamu
maslahatına öncelik vermelerini
işaret ettiğini hatırlatır. (Kelâbâzî,
Bahrü’l-Fevâid, s.964)
Sâki, "sucu, su dağıtan"
anlamında Arapça bir kelimedir.
Su hayattır. İslâm'da insana,
hayvana, her türlü canlıya su
vermek sevaptır ve sadakadan
sayılır. Bu, müslümanların
yaşadığı coğrafyalarda geçmişten
günümüze sürdürülerek
kurumlaşmış bir hizmettir.
Fark gözetmeksizin insanlara,
hayvanlara, bitkilere su verme işi
bir tür kamu hizmeti kabul edilmiş
ve bu hizmet gönüllü kişiler,
vakıflar veya devlet aracılığıyla
yürütülmüştür.
Kamu hizmeti ve
görevliler
Kamu yararına ait işler, toplum
hayatını iyileştiren, faydası
umuma ait olan faaliyetlerdir.
Medeniyetimizde "Menâfi-i
Umûmiye", "Celb-i Menâfi" ve
"Def-i Mefâsid" kavramları ile
ifade edilen bu maksat, topluma
yararlı olan işlerin yapılması,
zararlı olanların ise önlenmesi
anlamına gelir ki, küçük büyük
demeden en ince ayrıntılara kadar
dikkat edilmesi gereken önemli
bir meseledir.
Kamu hizmetiyle sorumlu
olanların başında devlet başkanı
gelir. Siyasî güç ve yetkileri
kullanarak toplumu yönetir;
adalet, istikrar ve güvenliği sağlar.
Devlete yahut topluma zarar
verebilecek her türlü tehlikeye
karşı teyakkuzda olur. Daima
devletin çıkarını, toplumun refahını
önceler. Devlet başkanının atadığı
yardımcılar da topluma karşı aynı
sorumluluğu taşır.
Yöneticilerin icra
ettikleri vazifenin
yetkilerine
dayanarak özel
çıkar elde etmeleri,
nefsanî arzularına
kapılıp hırs ve
şehvet peşinde
insanlara musallat
olmaları Allah
Tealâ’nın verdiği
emanete hıyanettir,
zulümdür.
Kamu yararına yönelik hizmet
veren zümrelerden biri de
âlimlerdir. Onların sorumlulukları
siyasî değil, terbiye ve irşaddır.
Toplumun eğitimi ve irşadı, dinî
değerlerin muhafazası âlimlerin
sorumluluğundadır.
Bir diğer sorumlu kesim de
gönüllü kamu hizmetkârlarıdır.
Bunlar devletin ve milletin
selameti için her an vazifeye hazır
kişilerdir.
Ayrıca çarşı ve pazarlarda serbest
faaliyet gösteren ticaret erbabı
ve meslek grupları da toplumun
temel ihtiyaçlarının karşılaması
açısından kamu yararına iş gören
zümrelerden sayılır.
Allah Tealâ'nın emaneti
Sorumluluk taşıyan bütün bu
grupların unutmamaları gereken
en önemli husus, bulundukları
mevkinin ve üstlendikleri
hizmetin kendilerine verilmiş
bir emanet olduğudur. Maksat
ise Allah Tealâ’nın kullarına
hizmettir. Emanetin sahibi
O’dur. O'nun emanetine hıyanet
etmemek, şahsî menfaatlerle
bulandırmamak gerekir.
Devlet başkanı halkı korumak,
adaleti tesis etmek ve dürüst
siyaset yapmak zorundadır.
Mazlumların ve iyilerin yanında,
zalimlerin ve kötülerin karşısında
olmalıdır. Diğer yöneticilerin
de, icra ettikleri vazifenin
yetkilerine dayanarak özel
çıkar elde etmeleri, nefsanî
arzularına kapılıp hırs ve
şehvet peşinde insanlara
musallat olmaları Allah
Tealâ’nın verdiği emanete
hıyanettir, zulümdür.
Âlimlerin görevi, vaaz ve
irşad faaliyetleriyle toplumu
dinî konularda aydınlatmak,
yöneticilere nasihatte
bulunmaktır. Cehaletle baş
etmek zordur; sabır ve metanet
ister. Bildiğini zanneden
cahillere doğruyu öğretmek
ise daha zordur; özel gayret
gerektirir. Fakat öğrenmek
isteyenlere incitmeden, sabır
ve müsamaha ile verilen
eğitim ve nasihat daima güzel
neticeler verir.
Âlimlerin bir görevi de yaşadıkları
çevrede akıllı, anlayışlı kişileri
araştırıp, onlara uygun ilim
ARALIK 2019 2
 HADİS
ortamları oluşturmak, ilim
meclislerine iştiraklerini teşvik
etmektir. Bunu yaparken ilmin
vakarını düşürücü ve maksadını
aşan tavır ve isteklerden
kaçınılmalıdır.
Âlimlerin siyasî ikbal, dünyevî
menfaat, şöhret, liderlik gibi
süflî maksatlar için insanları
etrafına toplaması, onlara
üstünlük taslaması, hizmet
ettirmesi emanete hıyanettir.
Cenab-ı Hakk’ın bahşettiği
nimete nankörlüktür. Hiçbir
karşılık beklemeden insanları
aydınlatmak, fitne ve tefrikaya
düşmelerine engel olmak, hakka
ve hayra koşma hususunda
önderlik yapmak ise Peygamber
s.a.v. vârisi âlimlerin özelliğidir.
Onlar vakar sahibidirler; fitne
endişesiyle ihtiyaçlarını dahi
gizlerler.
Dünya ve ahiret
kazancı
Tüccarlar ve meslek erbabı da
aynı şekilde topluma hizmet
ederler. Her ne kadar yaptıkları
hizmetin karşılığı olsa da, aslında
kamu hizmeti görmektedirler.
İşlerini bu açıdan değerlendirir ve
kamu yararına öncelik verirlerse
sevap kazanırlar. Çünkü bu işi
devlet memurları gibi mecburî
değil, isteğe bağlı olarak yaparlar.
Diğer taraftan kazançlarından
3 ARALIK 2019
vergi ödeyerek kamu maslahatına
katkıda bulunurlar.
Meslek erbabının kendi
aralarındaki işbirliği ve dayanışma
ve teşkilatlaşmanın da toplumun
faydasına yönelik olması gerekir.
Sırf güç elde etmek için
yapılan işbirliği, hem meslek
hem de kamu maslahatı
açısından doğru değildir.
Daha pek çok alanda toplum
faydasının öncelenmesi
hususunda geniş açıklamalar
yapılabilir. Fakat Efendimiz
s.a.v.'in son derece veciz ve zarif
ifadeleriyle "Bir topluluğun
sâkisi suyunu en son içendir."
hükmü bütün meseleyi özetliyor,
adeta kanun haline getiriyor.
Bu hadis-i şerif aynı zamanda,
O'nun mübarek hayatları boyunca
üzerinde sıklıkla durduğu ve
vefatından önce vasiyet ettiği
"Bir topluluğun efendisi onlara
hizmet edendir.’’ düsturunun
açıklamasıdır. (Süyûtî, Câmiu’s-Sağir,
4736; Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, 1/561)
Allah Rasulü s.a.v.’den sonra
Ashab-ı Kiram ve özellikle
Râşid Halifeler O’nun emir
ve tavsiyelerine uydular;
aşırılıklardan uzak, sade hayatları
ile sonraki nesillere örnek
oldular. Ayrıcalıklı konumlarına
rağmen Hz. Peygamber s.a.v.’in
öğrettiklerine riayet ettiler;
hakkı, adaleti, asaleti ve sadeliği
muhafaza ettiler.
Emanet zayi
edildiğinde
Efendimiz s.a.v. idareciliği bir
emanet olarak değerlendirmekte,
ashabını ve onların aracılığı ile
bütün ümmeti emanet hususunda
sık sık uyarmaktadır. Liyakat
ve ahlâk sahibi olmayanların
yönetime gelmesini kıyamet
alameti olarak saymaktadır.
Hadis kaynaklarımızda konuyla
ilgili şu meşhur hadise aktarılır:
Bir defasında Hz. Rasul-i Ekrem
s.a.v. oturmuş, sahabilerle sohbet
ediyordu. O esnada meclise bir
bedevî geldi ve;
– Kıyamet ne zamandır? diye
soru sordu.
Hz. Peygamber s.a.v. sohbetine
devam etti. Sohbet sona erince:
– Kıyametten soranınız nerede?
buyurdu. Soruyu soran;
– Buradayım ey Allah'ın Rasulü,
dedi. Bunun üzerine Hz.
Peygamber s.a.v.:
– Emanet zayi edildiğinde
kıyameti bekle, dedi. Bu sefer o
adam;
– Emanet nasıl zayi olur? diye
sorunca Efendimiz s.a.v.:
– "Yönetim işi, ehil olmayan
kimselere verildiğinde
kıyameti bekle!" buyurdu. (Buhârî,
İlim 1/213)
Benzer bir açıklamayı, Hz.
Peygamber s.a.v.’in huzurunda
yetişen, hadis rivayeti ve ilmî
dirayetiyle meşhur sahabi
Abdullah b. Mes’ud r.a. da
yapmıştır. Hz. Rasulullah s.a.v.’den
işittiği bir hadis-i şerife atıfta
bulunarak şunları söyler:
"Eğer ilim ehli, gerektiği gibi
ilme ihtimam gösterip muhafaza
etseydi ve yine ehline teslim
etseydi, yaşadıkları zamanın
ve çevrenin efendileri olurlardı.
Fakat onlar buna riayet etmediler
ve basit dünyalıklar için onu
dünya ehline teslim ettiler,
sonunda da ihanete uğradılar.
Ben Hz. Rasulullah Efendimiz
s.a.v.’in şöyle dediğini işittim:
'Kaygılarının hepsini (bir
kenara bırakıp) bir tek
kaygıda, ahiret kaygısında
toplayan kimseyi Allah Tealâ
diğer kaygılarından kurtarır.
Dünya hallerinin kaygılarına dalan
ve çoğaltarak onlarla boğuşan
kimseyi de Allah Tealâ derdiyle
baş başa bırakır. Hangi kaygı
çukuruna düştüğüne ve nasıl
helak olduğuna aldırmaz.''’ (İbn
Mace, Sünen, İlim 1/95)
Taşa toprağa bile zarar
Tabiîn neslinden Vehb b.
Münebbih rh.a. şöyle demiştir:
"Eğer bir yönetici kötülüğe
yönelir veya zulmetmeye başlarsa
Allah Tealâ onun ülkesini darlık
içine sokar; pazarlarda, ekinlerde,
meralarda, her şeyde kıtlık
meydana gelir. Eğer hayra yönelir
ve adaletle hükmederse o zaman
da Allah Tealâ onun ülkesinin
insanlarını bereketlendirir.
Nitekim Kur’an’ı Kerim’de
Allah Tealâ şöyle uyarır: 'İşte
işledikleri zulüm yüzünden
virane kalan evleri! Anlayan
topluluk için ibretler vardır.'"
(Neml 52)
Ayet-i kerime, bolluk ve refah
içinde iken işledikleri zulüm ve
düştükleri günahlar sebebiyle
helak edilen Semud kavmine
işaret eder. Onlardan geriye
yüksek kayalara oyulmuş süslü
evler ve saraylar kalmıştır.
İmam Fahreddin er-Râzî rh.a.
Tefsîr-i Kebîr'de şöyle bir hikâye
anlatır:
Eski İran hükümdarlarından
adaletiyle meşhur Nûşirevan
(Anûşirvan) ava çıktığı bir gün bir
avın peşine kendini kaptırmış ve
adamlarından epey uzaklaşmıştır.
Susuzluk bastırınca bir bağa
girer. Gözüne narlar takılır, bağla
ilgilenen kişiden bir tane ister.
Nar çok suludur. Sıkıp içince tadı
hoşuna gider ve bağı sahibinden
almaya karar verir. Bir nar daha
ister. Fakat bu sefer nar susuz
ve tadı da kekremsidir. Adama
sebebini sorar; "Herhalde
hükümdar zulüm kararı aldı ki
zulmün uğursuzluğundan nar
bu hale döndü." cevabını alır.
Nûşirevan hatasını anlar ve
içinden tevbe eder.
Sonra bir nar daha ister. Bu
defa nar ilkinden daha sulu
ve tatlıdır. "Peki şimdi niye
değişti?" der. Adam, "Herhalde
hükümdar tevbe edip zulümden
vazgeçti." der. Adamın bu sözleri
Nûşirevan’a garip gelmez. Çünkü
kendisi de aynı düşüncelere
sahiptir ve zulmün her türlüsüne
bir daha yapmamak üzere
tevbe eder. İşte bu yüzden adı
adaletle birlikte anılmak suretiyle
kıyamete kadar baki kalır.
Öyle ki, bir rivayete göre Hz.
Peygamber s.a.v.’in methine dahi
nail olmuştur. Hz. Rasulullah s.a.v.:
"Ben adil hükümdarın zamanında
dünyaya geldim." buyurmuşlardır.
Devlet başkanı ve âlimler, din
ve dünya hayatının iki temel
direğidir. İnsanlar onlara tâbi
olur. Kamu yararına hizmet Allah
Tealâ hakkıdır. O, bu hakkı başta
yöneticiler olmak üzere toplumun
ileri gelenlerinin omuzlarına
yüklemiştir. İnsanlara şefkatle
muamele edip ihtiyaçlarını
karşılamak, adalet, güvenlik, mal
ve hizmet temini, alt yapı, imar,
ıslah gibi faaliyetlere öncelik
vermek Allah Tealâ'nın hakkını
eda etmek anlamına gelir. Bu
yükümlülüğü layıkıyla yerine
getirenlerin dünyada mekânları
yüksek, ahirette makamları âlidir.
Aksine kamu görevini kötüye
kullanmak, nefsin hevâsı ve
çıkar peşinden gidip Allah
Tealâ’nın kullarına cefa etmek,
emanete ihanet etmek olur ki,
dünyada sıkıntılara, ahirette
Cenab-ı Hakk’ın huzurundan
uzak olmaya sebep olur.
Doğru yolu gösterip kullarını
işlerinde başarılı kılan, yanlışa
düşmekten, mahvolmaktan onları
muhafaza eden, bağışlayan ve
her şeyi en iyi bilen yalnız Allah
Tealâ’dır.
Peygamber Efendimiz s.a.v.: "Hepiniz birer
(*)
çobansınız ve hepiniz yönettiklerinizden
sorumlusunuz. Devlet başkanı bir sorumludur ve
yönettiklerinden mesuldür. Erkek bir sorumludur,
o da elinin altındakilerden mesuldür. Hanım bir
sorumludur, o da yönettiklerinden mesuldür.
Köle de efendisinin malı üzerinde sorumludur ve
yönettiklerinden mesuldür." buyurmuştur. (Buhârî,
Cuma 11)
ARALIK 2019 4