Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Chemia 2

    Uploaded by

    Szymon Rot
    16 views169 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    16 views169 pages

    Chemia 2

    Uploaded by

    Szymon Rot

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 169
    RYSZARD M. JANIUK, MALGORZATA CHMURSKA, GABRIELAOSIECKA, WITOLD ANUSIAK, MARCIN SOBCZAK CHEMIA cca Fa] ey Podegzsk dopuszezony do vt skolneg pee miss wlaicwego do spraw oSwity ‘Nnyehowania wpisany do wykanu podrgemisw proemaronyeh doksalenia oolnego do natcrnia chemi, ns pods opi rxezozawebw: prot zw. dr. hab, Tadeusza Marka Krygowskieg, ; Dro di: hi. Rogustawa Wikomirhiego, de Katarzyny Kozlowski Esap eta “yp scholy skola ponadpodstawowa (lceun opsacks tye i echnikun) Zakres kates: podsanowy Rok dopusesreia: 2020 [Numer ewideneyjny w wykazie: 1024/2/2020 Podrgeznik wpisany do wykazu podrecznikiw MEN dopuszezonych do uzytku szkolnego, uvizgledaiajgeych podstawe programowg ksztalcenia ogSlneyo okreslong w rozporcadzenit 2 dnia 30 stycznia 2018 (D2. poz. 467) ‘© Copyright by Wydawnictwa Sckolne i Pedagogicane Warszawa 2020 Wodanie 1 (2022) ISBN: 978-83-02-19002-5 Opracowanie merytorycane i redakeyjne: Anna Dudek Redakeja jezykowa: Zespot Reda techniczna: Agnieszka Praystafiska Projekt okladki: Ewa Pawiiska, Hanna Michalska-Baran Projekt grafiezny: Hanna Michalska-Baran Projekt infografik i wykonanie: Marta Staniszewska ‘Opracowanie praficate: Marta Staniszewska Fotoedyeja: Ignaey Skladows Sklad i amanie: Verde, Krak Wydawnicowa Skoine i Pedagogicene Spétka Akeyjna (00-807 Warszawa, Aleje Jerazolimskie 96 RS: 0000595068 Infolinia: 801 220 585 wurvewnsip-p uk i oprava: Drukamia Pockal Public, kr mabye, jest zietem twérey i wydowes: Prot, aby przestrept pea, aki im praylugna le) rwarosé modes? udostgicnieodplani esobam biskis lub esobisce zaanym, ‘Ale nie publi je) w intemecie Js cyujese jj fagmenty, nie sien ich tree | Konieenle ‘zaanacz, 62 to deo. A pia jl ext ab fo edie ma utck osobisy. Sranwimy endeg wlasaoX i raw. ‘Wigos} wore esas pi "Pook Leb Kia prawolubni ee Spis tresci Lak korzystaé z podrgcznika, . 8 I Reakcje jonowe w roztworach 4. Kwasy. Wskaéniki kwasowo-zasadowe ce 8 2. Wodorotlenkiizasady. - a aes 1B 3. Reakcje zobojetniania. Sole - 18 4. pH rozworu, - - ene 2A '5. Charakter chemiczny tlenkow metalliniemetal: 30 6. Charakter chemiczny wodork6w metal’ niemetali cnn 36 7. Reakcje soli wroztworach WodAYEH wx nnninnne nn - 0 8. Reakcje traceniowe, = - coe AS Podsumowanie dziatu..... - on 50 IM Reakcje utleniania-redukeji 9, Stopief utlenienia pierwiastk6w... - . 54 20, Reakcjeutleniania-redukef neu cee 58 LL. Ogniwa galwanic2M@. onion - 64 12, Sitaelektromotoryczna ogniwa galwaniczneg..... - conn 68 113, Potencjatstandardowy potogniva.... - - 8 14, Techniczne ogniwa galwanicane. - a sve TT 115, Korozjai ochrona preed je powstavaniem - nr) Podsumowanie dziatu..... ss - a8 I Wiasciwosci metaliiich 2wigakéw 16. Metale i niemetale.... . — 92 17, Séd potas. ~ - an 100 18, Magnezi wapa. Cn - 106 29, Glin - on - a2 20, Zelaz0, chrom i mangan.. - us 24, Cynkiolow. ce - 125 22. Mieds,srebroi toto... - a 131 23. Otreymywanie metal w preemyle oo one T Podsumowanie dziatu - 142 I Wiasciwosciniemetal 24, Wodér... ce cn MB 25. Wegielikrzem ae 351 26. Zuiiazki tworzace skorupg ziemska... - 158 27. Reakcje chemiczne zachodzace w skorupie ziemski} co 28. Tworzywa pochodzenia mineralM@g0.n, - 14 29, A204 FOF ener - oe BL 30. Tlenisiarka, - — cow ABT BA. ChlOF POM nn - oo 133 132. Waine produlty przemystu chemiczneg0 - = 198 Podsumowanie dziatu, ae - 203 pis rREsct HE budowa zwigzkéw organicanych. Weglowodory 33. Budowa zwigzk6w organicenych 34, Budowa’ nazewnictwo alkandw. 35. Wlaéciwoécialkan6w. a 136. Weglowodory nienasycone ~alkeny, - 37. Weglowodory nienasycone ~ alk 38. Weglowodory aromatyezne. - 39. Ropa naftowa, gaz ziemny i wegielkarienny. Podsumowanie dziatu.... a Il Pochodne weglowodoréw 440. Fluorowcopochodne weglowodorow... AA, AMIN a 42. Alkchole monohydroksylowe 43, Alkohole pollhydFOksYLONE om 44, Fenole....— - 45. Aldehydy von — 46. Ketony. - 47, Kwasy karboksylowe.. = 48. Hydroksykwasy amidy.... — 49. Esty, — - Podsumowanie dziatu Odpowiedsi do zadari rachunkowych... Tabele ao oo Indeks polsko-angielski Uktad oksesowy pierwiastkow chemicenych 24 220 225 vn 332, ve 238 vn 246; 253 258 Pn 263 snes 267 214 281 nn 293) 306 see 312 - 320 nen 25, = 326 330 JAK KORZYSTAC Z PODRECZNIKA Preeczytaj, zrozum, zapamietaj ‘Woda newilkim sopnix dysacie ma jon: Nawozy mineraine (sztuczne) to substance rmineraine wystepujace w skoruple ziemshie Ho. 11,0224 com (np. saleta chika, weglan wapnia) lb wy- Ns oolo mild catecack wody de wygpuy | t6O"ZONe prez prays! chemlemy (np. na- sr powm jini tT Wyeka rage sete ‘wozy amonowe: NH,NO,,(NH4),PO,,potazo- {imap tall bok seb ato edno wie: KCL KN, K,S0, saletry NANO, CalNOa), wedteh Doses, superosfat: ieszanina CalH,PO,),/ CaSO). una cose wyad wa2ne wrest, prowa oraz definice C4 1 oo pup tw poten cv piyea mar isvowsostesy stores sewane pet Somos ber oe. nent tnjst ow BD] cps erwem ane pods pene ‘lewam/zn' wodnegraztwor romp 2 | fasta do rug) zen wosreg rowan Dozen! terse gaa interesujce informa awigrane weg wyktadu Eldosuadezene, kre woe novel Cwiczi rozwiazuj zadania Prayktad Oblate nine nora wietae PYTANIA I ZADANIA ooH=9, ani sively jy roar bart Roxwiqzanie: Waco ado kadai Siero ty, aw dup na ceraony Jo ‘mae preempt nee male teractvany? oveposud wgtndion cg = 10 “Honan see roan aca lero pwd Sieionn wer wy twee hes Hy ora $0, Zune lg son 10 nla yhetandn tg proces. wwzorcowo roewigzane zadania aden na zokonczenie rozdciohs Uporzadkuj wiedze i sprawdz umiejetnosci PODSUMOWANIE DZIAU BRU Aeagscusan eIALEINTEMETALE “Wea pprane decried, * Co naorirepemacnonch pink aie legit rupees ae: He, sem, gl, a, wap, ‘ste mecyeh cn mocych sa Nis sonanyn’w Rovere naeam chee 1 sles wesw mocha, sts teat ene 80, cay wont {dle macnycn wasn sayeh end cuca eli Es ercincre dando Dr slesatyeninatn sath ad ener pac mmrato nail podsumowanie wiodomose tora. Gviczenie umieitnosei—zadanio ami by adpowed do warsthch adah zanieszconych w podrczi zapiayac n ei preedmiotonym, Srodki bezpieczeristwa zwiqzane ze stosowaniem odczynnikow chemicznych 1 Piktogramy ostrzegaweze (symbole praficzne) umieszczane na etykletach substanc) lub preparatow niebezpiecanych informuja 0 zagrodeniach zwiazanych zich uzywaniem. Oo © © & Re ibsanteutlensiea — eateantaines, + = Znaki BHP informuia co koniecznsécizachowania \wlagcinych srodkow ostroznosel {np.stosowania srodkow ‘ochrony osobistefartucha, ‘okularéw,rekawie) podczas pracy zsubstancjami tub preparatamniebezpiccenymi. 000 Noredpca mata 82 O65 seunstmopabe satan in, sang ay = Karta charakterystykito dokument stanowigcy zbl6rinformacioniebezplecznych wlasciwosciach substanejilub preparatu (mieszaninysubstangji) ‘oraz zasadach izaleceniach ich bezplecznego stosowania, Uczniowie powinnizostaé zapozman| kartami charalterystyk substangji preparatow tebespiecenyeh, jel sone wiywane jy casie a) lekcyinyeh. re er zasad pracy w laboratorium uchroniwasi wasze Ce a eee Pee Ca ceca 1. Kwasy. Wskazniki kwasowo-zasadowe © Kwasy w roztworach wodnych = Wskazniki kasowo-zasadowe Odezyn roztworu kwasu 1m Wiasciwosct i podziat kwasow rzypomnlj soble, na czym polega dysocjac elektrolityczna kwaséw po ich rozpuszczeni wwodzie. ‘Skad wziat sig w chemi podziat na kwasy i zasady? (0d samego pociatku rozwoju chemi poszakiwano sposobow na usystematyzova- nie coraz liceniejszych informacj o substancjach. Starano sig okreslié take ih cechy ‘wspélne, ktére pozwalalyby na dokonanie odpowiedniego podzialu, Juz woweras 7a- ‘uvaiono, de niktére substance reagujg metalami, tak samo zmieniajg zabarwienie nektdrych roztwor6w otrzymanych 2 rosin, a take majg kwasny smak. Stad weila sig ich pierwsealaciisa nazwa actu (w dawnyeh ezasach to lacina bylajezykier nauk), ‘co oznacza ,kwasny” Stwierdzono réwnied, Ze inne substancje 54 .Sliskie™ w dotyl, ‘reagujgz tuseceamii take zmieniajg zabarwienie niektérych roztwordw otrzymanych 2 rosin, jednak inacae}nié w wypadku kwasow. Te) drugie) grupie nadano razwe al alia, czasami jeseeze stosowang; od niej wywodzi sig okresenie ,roztwor alkalicany” Istotne byio to, 2 substancje zaklasyfikowane do pierwseej grupy reagowaly zsubstan- jamz drugie} grupy. Definicje kwas6w i zasad, ktre sq stosowane do ds, apropo- nowal w XIX w. szwedekifzykochemik i astrofizyk Svante Arrhenius [sfantearjenius] na podstawie sformulowane) przez siebieteoriidysocjaci elektroityezne} Jak zachowuja sig kwasy w roztworach wodnych? ‘Wiadomo, de dysocjacji lektralityezng ulegaa nie tylko zwigekl 0 budowie jonowe), ale takze zwigaki, w ktorych czastecrkach sq wiqzania Kowalencyjne spolaryzowane, np. chlorowodér (HCI), Cagsteczka tego 2wigzku pod wplywem czasteczek wody rozpada sig na jony H’ i CI. Wodny roztw6r chlorowodoru to kwas chlorowodorowy, zwany [kwasem solnym, Ten kwas, podobnie jak HBr i HS, nalezy do kwassw beztlenowych. Révniez w exqstecakach kwaséw tlenowych, takich jak H,S0,, HNO. HCO, wyste- puja spolaryzowane wigeania migdry atomami wodoru a atomami tlenu resty kwas0- swe). Czgsteczkitych zwigrkéw pod wplywem crasteczek wody rownied rozpadaja sig ‘Lutworzeniem jonéw H’. Kwasy —2wigzi,ktre w oztworach wednych powoduja warost stezenia jondw ¥ 8 1. sy. shai nasomo zaadowe Jak stwierdzié kwasowy odczyn roztworu? Sigzenie jondw wodoru (H1") w roztworach mozna okreslaé 7a pomocg substancji zwanych wskaznikami kwasowo-zasadowymi.S3 to zwigzki chemicane, ktérych bar- wa zalety od oderynu roztworu, Odezyn roztworu jest: © kwasowy, jezeli jest w nim wigce) jondw H" nix OH © obojetny, jeeltstgzenia jonéw H i OH sq w nim take same (tak jake w czystej odie) Do wskaznikéw kyrasowo-zasadowych naleZa m.in, orand metylowy | wskadnik uni- ‘wersalny: Do okredlenia odezynu stosuje sig take uniwersalne papierki wskadnikowe = 89 to paski bibuly nasycone wskaénikiem uniwersalnym, W zaleinoSci od odczynit romtworu wskaéniki preyjmujg okreslone barwy, Doéwiadezenie 1. Barwy wskagnikéw w roztworze kwasu oraz w wodzie ‘pis: Prygotujcie da zestay (ab) zawierajace po dwie probéwhi:jedna zkwasem sol ‘nym (1), adruga ewoda destylowana (2) W pierwszym zstawie dokaide| probéwki dada cle pokilkakroplroztworu orantu metylowego (a, aw drugin - po klk kropliroztwort wskaZnikauniwersalneg (bub zanurziew probkach uniwersalny papierek wskadnikowy. Okreicie barwy, jake prayima wskatnik w roztworze lwasu i w wodzie, oy ‘Obserwacje: Orant metylowy w kwasi solnym zabanwi signa czerwono, aw wodzie na pomarariczowo. WskaZnikuniwesalny w kwasiesolnym zabaruil signa zerwono, aw Wo- diena lta Wnioskis 23 pomoca wskaénikéu kwasowo-zasadowych molna okresiékwasowy odcayn roxtworu rani metylowy moze stuéyé jedynie do stwierdzenia, cry roztwér ma odczyn kwaso- vy. Natomiast zabarwienie wskaznikea uniwersalnego, ktéry jest mieszaning réinych ‘wskadnikéw, wskazuje na kwasowy odczyn roztworu, ae nie tylko ~ zaledy ono take ‘od stezenia jonéw H’ w badanym roztworze. W roztworze o duzym stgzeniu jonéw ‘wodoru wskaénik uniwersalny barwi sie na czerwono. W miarg zmniejszania sie stgie- nia tych jonéw do odczynu obojgtnego jego zabarwienie stopniowo zmienia sig przez pomaraicrowe do 2éhtego. |g © He HPO, cH,cooH REMCJE JONOWEW ROZTWORKCH ‘czym kwasy réinia sig migdzy soba? |W cagsteczkach rOdnych kwas6w wigeania migtlzy atomem wodoru a reszt cxqstecrki sa w réinym stopniu spolaryzowane, Z tej wlasnie prayezyny nie dysocjuig one w tym samym stopniu. Doswiadczenie 2, Rédnice w odczynie roztworéw kwaséw Opis: Praygotucie tray probéwki z roztworam kwa- ‘69 takich samyeh stgzeniach motowych: kas sol ry (2h, kwas osforowy{) 2k octowy (3).Okres- cie ich odezyn 2a pomaca uniwersalnego papierka ‘wskaznikowego. ‘obserwacje: Uniwersalny papirek wskainikowy w kaddym zroztworbw kwasbw zabanwit sew inny spos6b, Winioskis Rene zabarwieniepaplerka wskazuje, i stgzena jonéw Hw roztworach tych asow 29 ne, co oznacra, 2 dysocjja one w rSinym stop CT Kwasy réanig sie stopniem dysocjacj rmocne stave stopies dysoclacl ouny ub isk! 100% stopiet dyzacaci mnljxy od 8 | np. HCL H,50y HNO, 9. HS, HCO SIO, wighenoeaazoworganictnyeh a) ees “Znane 6 ez kwasy seni mocy, do Ktbrych nalezy np. kas fosforow (VY). “To, w jakim stopniu dysocjuja kwasy tlenowe, zaleay od néznych czynnikow. W wy- padku kwaséw tworzonych przez ten sam niemetal, np. H,SO i H,SO,, mocniejszy jest kas, ktGrego resztakwasowaskladasig2 wigksigjiczby atomew tle, cri vas siarkowy(V1), Podobnie kwas azotowy(V) HNO, ktbego resztakvasowa sada sig ztrzech atoméw tlenu, jest mocniezyniz kwas azotowy(ll) ~ HINO, Ww ktrego resz- cle kwasowe) sq dwva tomy tlenu. LW okresach moc kwvas6w beatlenowych zwigksza sie wraz 7 numerem grupy, mp. kwes chlorowodorawy jest mocniejszy od sirkowodorowego ~ decyduje o tyin wzrstajg- ca rtica elektroujemosei migday wodorem a niemetalem. W grupach, w ktirych [aca Se eae 10 1. powany Makai vaso zaadome I _maccenie mala jeszcze inne czynnili, moc kwaséw bertlenowych warasta w dét grup, 6 caym bere mowa w rozdzale poswigconym wodorkom (rozdz 6). Dysocjacaelektroltyezna kwasév,kesrych czqstecek!zawieraja wige| ni jeden atom wwodoru, przebiega w kilku etapach. Na preyklad crqsteczka kwasu siarkowodorowego Mg,(PO,)s) +3 Ht -Kwvasy reaguja sSwniet x tlenkami i wodorotlenkami metal utworzeniem soli: CuO + H,S0,—+ CuSO, + H,0 Fe(OH), + 2 HNO, — Fe(NO), +2 H,O Kwasy mocniejsze wypierajg kwasy slabsze zich soli: 2HCl + CaCO, — CaCl, + H,CO, Specyficane waSciwoicimajy kwasy tleniajace ktrych ypowym prred- stawicilem jest kas azotowy(V) (conde. 10), Odrgbng grupa kas sq kwasy organicene, ktére pornacie | blizej w jednym z kolejnych dziatéw == (conde. 47) | Heoon | cr,coon a a SF a eAKCJEJONOWE WROZTWORACH Tne «= Sunstancj,ktérych barwa zalety od odezynuroztworu, wystepujaw wielurslinach, | np. w ezerwonej kapuscie, Dlatego wywar 2 czerwone) kapusty mode byé stosowany jakowskatnik kwasowo-zasadowy. Prayjmuje on réine zabarwienia w zaleznosci od steéeniajondw wodoru W". rryvyvy yyy edhe stetenijont i? Male steele jondw iW? ‘Subitancje barwine e takich wlasciwosciach wystepuja rowniez w burakach éwikto- \wyeh. by bars2cz po ugotowaniu iat bardze|ntensywna czerwona bare, dodaje sig do riogoocet, raztwor kwasku cytynowego lub sok cytryny. Katdy 2 tych roztwordw ] ma.dezyn kwasowy, co powoduje, Ze barwnik znajdujacy siew burakach Ewiklowych prayimuje czerwona baru, «= Wrdwmaniach reakji a ktdrych udzitbierze jon wodoru,zazwycza|zapisuje sie 0 jake H.W rzeceywistosel ten jon nie mote istnie€ w roztworze wodnym jako odreb | ma robina,kaczy sie on wigzaniem koordynacyjnym z czasteczka wody itworzy Jon ‘oksoniowy - H,0* (jon dawnie} zany hydroniowym). PODSUMOWANIE ‘= Kwasy to 2wigzki, Ktbrew roztworach wodnych powoduja wzrost stezenia jonow H" |= Odazya reztworu moéna okresié za pomoca wskainikéw kwasowo-zasadowych, “= Kwzsy dzietimy na tlenowe i beztlenowe, a takie na mocne i stabe (w zaleinosci od ‘ogo, wjakim stopniu dysocjuja one na jony) = Kwvasy, ktérych eagsteczki maja wigoe| nit jeden atom wodoru, moga dysocjowaé wkitku etapach, PYTANIA I ZADANIA 1. Okuedl barwe, jaka preyimie orand metylowy w roztworze kwasu octowego. 2. Caym jest spowodowane jednakowe zabanwienie oranzu metylowego w roztworach réinych kwas6w? 3. Wskagnik uniwersalny w jedaym roztworze zabarvit signa kolor 2lty, a w drugim na ‘czerwony. Jaki adczyn maja te roztwory? 14, Napise w zeszycie rownania dysocjacielektroitycznej kwas6w H,CO, oraz H:S03, ~Zuuzglednieniem kolejnych etap6w tego procesu. SS. WéI6d ponitsaych w2or6w wskaz wzory mocrych kas6w thenowych. (0, HCl, H,SO, H,S0,, H,PO,, H,S, HNO,, HBr 2 © Now 2. Wodorotlenki i zasady | Wodne roztwory wodorotlenkow = Okreslanie odczynu roztworu wodorotlenku 1 Wlasciwosci zasadowe amoniaku '™ Wodorotlenki amfoteryezne Przypomnijsobie,coto sq wodorotlenk Jak zachowuja sie wodorotlenki w wodzie? Wodorotlenki skladajq sig 2 kationéw metalu i anionéw wodorotlenkowych. Naletq do nich m.in. NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)s, Cu(OH);. Wigkszosé metali (np. glin, ‘selazo, miedé, eynk, oléw) tworzy wodorotlenki nierozpuszczalne w wodzie, np. wodo- rotlenek glinu ~ Al(OH),, wodorotlenek Zelaza(Tl) ~ Fe(OH), i wodorotlenek Zeleza( I) Fe(OH)s. Rozpuszczalne s9 tylko wodorotlenki najbardziej aktywnych metali, takie jakNaOH, KOH, Ba(OH),. Po rozpuszczenia w wodzie ulegajg one dysocjacjielektroli tycane). Poniewa?-sq to zwigzki jonowe, ich dysocjacja zachodzi praktycznie catkowicie. ‘Moéna ja opisaé réwnaniem, np. NaOH 222. Na’ + OH Ba(OH), B® Ba +2087 ‘Wspélng cecha tych zwigekOw jest dysocjacja na kationy metaliianiony wodorotlenko- ‘we, Oznacza to, #e w ich roztworach jest wigcej jonéw OH” nit jonw H aeeenaneeeipierEEEnrereccncccrec ENED Zasady ~zwiazki ktére wroztworach wodnych powodula w2roststezeniajondw OW. Jaki odczyn maja wodne roztwory wodorotlenkow? Badanie odezynu wodnych roztwordw wodorollenkéw (zasad) mozna przeprowa- drié za pomocg wskaénik6w kwasowo-zasadowych, np. fenoloftaleiny i wsksénika uuniwersalnego. Doswiadczenie 1. Barwy wskainikéw w wodzie oraz w roztworze wodo- rotlenku Opis: Praygotujcie dw zestamy (ab) zawierajace po die probéwkt jeéna z wodade- stylowana (1), a druga zroztworem wodoratlenku sodu (2). W pierwszym zestanie do kate} probéuhi dodajcie po Kika kropliraztworufenolotaeiny (a), aw drugim = pe kil ke kropiroztworu wskatnika uniwersalnego (b) lub zanurzciew prébkach uniwersalny papierek wskaénikowy. Okresice barwy,jakie prayima wskasniki w wodzie | w roztworge wodorotienk a3 REAKCJE JONOWE WROZTWORACH 2) fnootalina © wskatnikuniversalny CObserwacje:Fencloftaleinaw wodsie pozostala bezbarwna, aw roxworze wodorotlenk ‘ody zabarvita sig na malinowo, Wskaénik uniwersalny w wodzie zabaruil se na 26to, aw roztworze wodorotlenku Sod na zelononicbiesko \Wnioskl: 2a pomoca wskadrikow hwasowo-zasadowych moznaokresiézasadowy odczyn roatworu Zabarwienie wskadnika uniwersalnego zalety od stgzenia jonéw OH” w badanym roz- tworze, dz czemu moina a jego pomocg odréznié roztwory o wénym stopniu zasa- dowoSei. W roztworze o duzym stgzniu jonéw wodorotlenkowych, a malym stezenia jondw wodoru, wskaénik uniwersalay barwi sig na ziclononiebiesko. W mare zmnie- svania sig stgienia jonéw OH", do osiagnigeia odczynu obojtnego, zabarwienie tego ‘skank stopniowo zmienia si przez ziclone i 26ttozielone do 2ltego. army wskaénikéw kuasowe-zasadounych w oztworach oréinym odcaynie Fenolofialeina, ktora w roztworach kwas6w pozostaje bezbarwna, moze shuzyé jedynie do stwierdzenia, czy roztwér ma odcryn zasadowy. Natomiast orand metylowy pozwala na wykrycie wylgcznie odezynu kwasowego. fenoioaleina rant metylowy OH: a ecexyn odeayn odcayn odezyn ewasony Iabojetny zasadowy wasouy obojetnyizasadouy 4 oo Ny 2.Wodortlen2asady ‘Wskadnik uniwersalny pozwala na bardzie) dokladne okreilenie odcaynu roztworu — zaréwno kwasowego, jak i zasadowego (roads. 4). Czy wszystkie zasady sq wodorotlenkami Istniejgtakie zwigeki chemiczne, ktdre po rozpuszczeni w wodrie powodujg warost stgienia jonéw wodorotlenkowych, mimo ié nie sq wodorotlenkami. Nalezy da nich np. amoniak o wzorze NH, Doéwiadczenie 2. Badanie odczynu wodnego roztworu amoniaku Opis: Do dwvu probéwek za- wierajgcych wodny roztw6r 5 amoniaku dodajcie: do pier se) roztw6rfenolotallny (0), shai ‘adodrugle)-roztworwskaz feeling aniwesany rika uniwersalnego (2) lub zanurzcie w probe univer: salny papierek wskainikowy. Okzesiciebarayakiepryima 1 \wskadnikiwobu probéwkach, | Obserwacje: Fenoloftaleina ‘wodnym roztworze amon kuzabarwitasiena malinowo, a wskadnik universalny na eon. Nay ‘Wniask: Wodnyroxw6r amo: niakurma odezyn zasadowy. |W Klasie pierwszej byla mowa o tym, ze migdzy czgsteczka amoniaku i jonem wodorw ‘worzy sig wigzanie koordynacyjne, w wyniku czego powstaje jon amonowy - NH,*.Po rorpuszcceniut amoniaku w wodzie pewna licba jego czasteczek odbiera jon wodoru od czastecrek wody: NH, +H,O==NH,’ + OH co powoduje wars sgieniajondw wodorullenkowych w roztworze,@ tym samym wa- runkuje zasadowy odezyn tego roatworu. ‘Wlasciwosci zasadowe ma réwniet grupa awiqzkow organicenych zvanych aminam Beizie 0 nich mowa w jedinym z kolejnych dzialbw (rozdz, 41), Wlagciwosi zasadowe amin motina wyjasnié na podobnej zasadzie jak w wypadku amoniake, charakter chemiczny maja wodorotlen| Wodorotlenki mogg reagowaé z kwasami, co Swiadezy 0 ich charakterze zasadowym. Niektre wodorotlenki moga reagowaé rowniet 2 mocnyai zasadami, Takie wodoro- tlenki majg charakter amfoteryczny. 5 <} besnindczenie 3. eadaniecharaktery amfoteryznege wodorotlenké XZ | osecrrsttiesniningwo: OH {Sigh dda powal wo plo oor 0 9 or inlet), Ursa ‘ranch pbc Ooo Sr odoin 508), Ober atodzace many | Oserwace:Wobu pobowkach ota wort arta ‘ood Wot wodooteky gnu hwnsem symposia Wott 1AlONy SHCA 3,0 Wedel wick zs sana ory vik ry jstralczany dso ren gins dowobowki ap aE | 2 3 ® Zovierjce ok 4 em? rotons i" | | | Nae ae | 2 1 probbuk! dodawaicekoplat A047 | Faso], ado dru —roo- | Wosk: Wodorotleneglinu rege zarbuno 2 kva- Sani ok 2 vosodami i tworyzwih rorpuszeaine (OH), # NOH —-Na(ALOH, terahydoksoglinion sodu ‘Wodorotlenek glint reaguje 2 mocnymi korasami, czylima charakter zasadowy, ale tee ‘2 mocnymi zasadami, co Swindczy 0 charakterze kwasowym. Oznacra to, #¢ MOH), nalefy do wodorotlenkéw o charakterze amfoterycznym, Charakter amfoteryceny maja r6vwnie# wodorotlenki innych metali, np. wodorotlenek cynku ~ Zn(OH),. Zasady, podobnie jak kwasy, dela sig na mocne i stabe. Mocaymi zasadami sq wodo- rotleak, ktére dobrze rozpuszczajg sig w wodzie. Do mocnych zasad mozna tez rai- czyé Ca(OH) chociaé jego roapuszczalnosé w wod2zie jest znacznie mniejsza. Slibymi ‘asadami sq wodorotlenki, ktre w niewielkim stopniu rozpuszczajg sig w wodze, np. Mg(OH)>, Réwniez stabg zasada jest dobrze rozpuszczalny w wodzle amoniak, gay ‘wwednym roztworze tego zwigzku (Ww tzw. wodrie amoniakalne)) nastepuje stosunko- wo niewielki werost stgzenia jonéw wodorotlenkowych. a sabe 9. Mg(OHy Nang “Moone kwasy i mocne zasady nazywa sig ogdlnie mocnymi elektrolitami, a sabe kwa- sy islabe zasady ~ stabymi elektrolitami. Sate? kwasy i zasady 0 wlasciwosciach po- redaich migdzy elektrolitami mocnymi i stabymi. smocne | consonronsson, | 16 2.Woorteni zasady Wodorotienek sodu jest glownym skladnikiem Srodkow stuta- | cho uirainianiaodtwknaizeych Jest substan- ja 0 daatanisilnie aracym, o czym swiadezy umieszczony na ‘opakowaniach pktogram. Ma wlagcwoscihigroskopjne(pochia nia wodg 2 otoczenia) oraz reaguje ztlenkiem wegla(iv] zawartym aren ved | trpowia.latog tg pu ed oni praecomy —Rrwemb Re P wane scene zamykanychopakonanach,abericeonyenbsanla 2 praeotwieraniem prez nispoweane osoby ewssiza dee. torocemea PODSUMOWANIE |= Zasady to zviacki, ktére w roztworach wodnych powodula wzrost stezenia jonéw OH |= Zasada estamoniak, gy? jogo roztwér wodny ma odczyn zasadony, |= Odezyn roztworéw wodorotlenkéw moéna okreslié 2a pomacg wskaénikow kwasowo- zasadowych. |= Najczeécie) stosowanymi wskaénikami kwasowo-zasadowymi sa: fenoloftaleina, rant metylowy i wskaénik uniwersalny. |= Wodorotlenki ze wagledu na charakter chemiczny mozna podzieliéna zasadowe oraz amfoteryczne. PYTANIA | ZADANIA, 1. Caymiest spowodowane jednakowe zabarwienie fenoloftaleiny w roztworach réznych wodorotlenkéw? 2. Napiszw zeszycioréwnanie dysocjaciclektrolityczne] wodorotlenkow potasu iwapnia 3. oda) barwe,jaka prayjmuje wskagnik uniwersalny w roztworach wodoratienku sodu ‘i amoniaku, Wykad, czym jest spowodowane rézne zabarwienie tego wskainika. 3. Opisz preebieg doswiadczenia, na podstawie ktorego modna stwierdziécharakter am- foteryczny danego wodorotlenku. a7 3. Reakcje zobojetniania. Sole Reakcja zobojetniania 1 S61 produkt reakcji zobojgtniania = Wiasciwosei soli Wodorosole, hydroksosole i hydraty 1 Praktycene zastosowanie reakcji zobojetniania Przypomnijsobie, okie wtaSciwoSeichemicane maja kwasy izasady. W jaki sposéb przebiega reakcja zobojetniania? Reakeja kwasu zzasad to reakeja zobojetniania. Aby zbadaé, jak ona przebiega, warto _wykonaé ponisze doswiadczenie, Deéwiadezenie 2. Reakcja wodorotlenku sodu z kwasem solnym w obec- nosci fenoloftaleiny > He | Opis Do oly stotkowe wiecieok. 5 cm rztwors wodortlenk sod ora ilk kop rozworufenolofaleiny 2). Nastepnie, lage miesajgczawartos klby, dodaci niewie iri porcjami means moment, won acer re HCL NaOH a obi flit “4 nN > wdanidanion | ‘Obserwacje: W takcie dodawania HCI do NaOH fenolofalina sig odbarwita, Winioski:Nastapita zmiana odczynu roztworu 2 2asadowego na obojtry. ‘Malinowe zabarwienie wskaénika na poczatku doswiadczeniaswiadcaylo 0 obecnosch ‘wroztworze dui liciby jondw OH. ktére pochodztyz dysocjagji wodorotlenku sod. Po dodaniu odpowiedni ilosci kwvasu solnego wskaznik odbarvil sig, co wskazuje, fe ‘odceyn roatworu sta sig obojgty. Sigd bierze sig nazwa tej przemiany ~ reakcja 2o- Dojetniania. Po je) zakoviczeniu w roztworzeznajduje sig barzo mata ~ ae taka sama ~ licaba jonéw OH” i H’. Wlasniedlatego w tych warunkach fenolofaleina pozostaje bezbarwna. 18 5. Reskcjezobojetnana Sole Co spowodowato zmniejszenie sig stezenia jondw OH” podczas reakcji zobojetniania? ‘Woda w niewielkim stopniu dysocjuje na jony: H,0 22H + OH [Na okoto miliard czgsteczek wody dwie wrstepuja w postacijondw Hi OH. Wynika ‘tego ie ony te moga iste obok siebie, ale tylko w bardzo niewielkch ilogciach, Jest {do oztworu, w ktérym znajduje sie duzo ondw OH, belie dodawany rortw6r kwa- sy to zaarte w tym roztworze jony H” bya sg Iacyly 2 jonami OH i beda tworzyly cexasteczki 1,0. Gay stgzenia jonéw OH iH" sig zrdwnaiailiceba jonaw bedzie taka jak w czyste| wodzie,roztwir bedzie miat odczyn obojetny. 1 Reakcja zobojetni HY +H —H,0 -e@-@ ” on #0 ‘Reakeja zobojetniania polega na laczeniusigjonéw H" zjonami OH. Reakeje praebiegajgca w doSwiadczeniu 1 motemy opisaé réwnaniem: = wformie caqstecckowe}: NaOH + HCI— NaCl +H,0 lub = w formie pelne} jonowej: Na* + OH +H" +Ch— Na" + Cl + 11,0 Powyészy zapis uwzglednia obecnosé jonéw Na" iC, ktbre po zakoficreniu reake)i po- ~ostaq w roztworze, gdy?-2wigzek, ktéry moghyby utworzye — chlorek sodu (NaCl) ~ jest tu calkowicie zdysocjowany na jony.Jony te wystgpuja W tej same) postaci przed reakcja {ponig),co oznacra, ie nie bior w nie udzat. Jel wige pominie sig jony, ktbre w akie} samej postaciwystepugprzed reakej ipo nie, reakeje mona opisaé réwnaniem: OW +H! 1,0 Powyisze niwnanie reakcji zostalo zapisare w formie skrécone} jonowej, kta lepie} ‘odawierciedla istotg proceséw zachodzacych w roztworach 2 udrialem jonéw. 19 REAKCJE JONOWEW ROZTWORACH Jak wykazaé, 2e produktem reakcji zobojetniania jest s6t? ‘Obecnose w roztworze soli bgdgce} produkter reakcji zobojgtniania mozna wykazaé przez sunigcie zniego wody. Doswiadczenie 2. Odparowanie wody z roztworu otrzymanego po zobojetnieniu wodorotlenku sodu kwasem solnym ‘Opis: a skietko segarkowenslejcieok.2em?roz- ‘woru otrzymanegow doSwiadczeniutiostroénie ‘ogreeajcienad plomieniem paaika, ao calko- witego odparowenia wody. Obserwujcie zmiany zachodzqce na sit. ‘Obserwacje: Na szkicthu zegarkowym po odpa- rowaniu wody porostatasubstancja stata obiate) barwie \Winieski: Otrymena substancja tochloreksodu— 26) kt6ra powstata w wyiku eakgjwodorotlenk ‘sod 2 kwasem sony. oo =—_— Po odparowaniu wody kationy sod i aniony chlorkowe Igeza size soba za pomoca ‘wiqza jonowych itworzg si¢ krystalicrnego chlorku sodu. Jakie wtasciwosci maja sole? at wr] ‘WhaéciwoSci soli wynikajg 2 ich budowy. Wigk- Fe s208é 2 nich jest zbudowana 2. kationéw i anio- now, polgczonych —wigzaniem —_ jonowym. Zsviqiki_ 0 wigzanin.jonowym w_warunkach T= 298 K i p = 1013.25 hPa sq krystalicanymi a cialami stalymi o wysokich wartosciach tempera- tury topniena, twardymi, ale kruchymi, Niekt6re ysetaly soli osiagaig bardzo due rozmiary i sq bardzo pigkne. WigkszoS€ soli preyjmuje barwe bila stn te sole barwne. Rozpuszczalnosésoliw wodie zmienia sigw szerokim zakresie,od soli bardzo dobre rozpustczalnych do praktycenie nieronpuszezalnych, 1s Funkeje kationu meta w solach moze pelniérdwnie? jon amonowy ~NH,", pocho- dzqcy od slab) asad amonovwe. Prykladami takich soli moga byé: NH,CI~ chlorek amonu, (NH,),S0, ~ siarczan(VI) amonu, CH,COONH, - octan amon 1m Sole mogg byé te? tworzone przez aniony powstaigee w wyniku dysocjacji stop- iow kovas6w. Kas fosforowy{V) podezaskilkuetapowe dysocjacjielektrolityczne} tworzy jony: diwodorofosforanowy(V) ~ H,PO,-, wodorofosforanowy(V) ~ HPO,” { fosforanowy(V) ~ PO,*. Aniony pochodzace 2 niecalkowite} dysocjacj tego kwa- su moga tworzyé odpowiednie sole, og6inie zwane wodorosolami, Preykladami takich soli utworzonych przez. kwas fosforowy(V) moga bye: diwodorofosforan(V) 4. rysztaly chlor sou, ktory Jake mineral jest nazywany halite 20 2. Rea oboe. Sole potast ~ KH,PO,, diwodorofosforan(V) amonu ~ NHjH1,PO,, wodorofosforan(V) ‘wapnia - CaHPO,, wodorofosforan(V) sodu ~ NagHPO, Reakcje powstavania wodorosoli zachodza réwnie? w pezyrodzie. Glownym skladni- kkiem skat wapiennych jest nierozpuszczalny w wodzie weglan wapnia ~ CaCOs, Jedi taka skalaznajdiesiew kontakcie = wods zawierajgcarozpuszczony w nig lenek CO,, 2ajdrie reakcjachemicma, ktej produktem jest wodoroweglan wapnia ~ Ca(HCO,),. 'W odréinienia od weglamu wapnic (CaCO)) jest on fozpuszezalny w wodzie i dlatego ‘wystepuje w wodach mineralnych. Mozna samemu sig 0 tym praekonaé ~ wystarczy preccryta informacje znajdujace sip na etykictach butelek7 wod,mineralng. 1m Zasady, w ktdrych na kation metalu praypada dwa lu wigce|jonéw wodorotlenko: _wych, moga przy niedostateczne) (wstosunku do stechiometrycene)ilosci kwasu two- szy¢hydroksosole, Do hydroksosolinalezq min. chlorek dihydroksoglinu ~ AKOH),Cl i siarczan( VI) hydroksomiedzi(l) -(CuOH),SO, 1m Niektore sole tworzg krysataty, w hte jest wbuclowana okreslona licsba czaste- «zek wody. Sa to sole uwodnione, nazywane hydratami. Hydratem jest np. nicbieski siarcran(VI) miedz( I) —woda (1/5) 0 worze CuSO, «5 H,O, ktéry po praéeniu traci ‘wode i staje sig bialym, bezwodnym siarezanem(VI) miedzi(Il) (rozdz. 28). Powszech- nie stosowang solg uwodniong jest gips palony, o weorze (CaS04),- H,! systematyczne siarezan(V) wapnia—woda (2/1) ktdry po zmieszaniu 2 wod tworzy jeszcze bardzie) uwodniona s6l~ gips krystalicany 0 wearze CaSO, 2 H,0 i nazwie systematycznej siarezan(VD) wapnia—woda (1/2). Gdzie znajduja zastosowanie reakcje zobojetniania? 1s Jedng x powscechnie spotykanych dolegliwosc jest madkwasota wynikajgca 7 nad- ‘miernego wydzielania soku Zoladkowego, ktérego glbwnym skladnikier jest kwas sol- ny. Praypadiosé ta prowadzi do uszkodzenia blony sluzowe) zolgdka, a w konsekwengji do powatnych chordb. Stgdenie jordw H* w soku Zolgdkowym jest dose duze i moze ‘osiggné wartosci, ktsrym odpowiada nawet pH = 1. Aby doraénie obnifyé stgzenie tych jonéw, ezyli zobojetnié kwas, stosue sig leki zabojetntajgce sok Zoladkowy, ktdre 2a- ‘wieraja np. wodorotlenck magnezu, Zakveaszenie gleby ~ to znaczy wzroststgienia jonéw H* w wodzie, kta jest sklad. nikiem gleby ~ jest spowodowane rozmaitymi procesami, zarGwno naturalnymi, jak | wywolanymi przez czlowieka, ‘To zjawisko nie sprayja wegetacji wiela rosin, Jeden ‘2¢ sposobsw przeciwdzialania zakwaszeniu gleby polega na dodaniu do niej wodoro- ‘tlenku wapnia, ktéry zobojetnia kwasy. & Bolesnos ukgszen niektérych owadéw (np. mrdwek, pszcrsl) jest wywolana ‘wprowadzeniem do skéry kwasu mréwkowego. OMad z substancjg 0 lekko zasado- ‘wym odczynie powoduje zobojgtnienie kwasu, a tym samym zmniejsea bel. 1 Jedliw laboratorium nastapi praypadkowy kontakt skéry 2 roatworem wodorotlenkt _miejsce to naledy praemyé dui ilosig wody. a | REAKCE JONOWE WROZTWORACH | Te ' Wiele sal znalaslo dene praktycene zastosowania, w 2wigzku2tym nadanoim nazwy _zwyezajowe - np, s6l kuehenna to chiorek sodu,s6l gor2ka to siarczan(¥} magnezu ‘stosowany w lecznictwie, a saletry to nazwa odnoszaca sie do calej grupy azotanéw | (np. sod, potasu, wapnia),w znaczne) zeSei stosowanych ako nawozy sztuczne. = 2miana sabarrenia sl 22 po Stal bemvodne|prechod wpostaé* fi | uwodniona (i odwrotnie}, jest ezesto wykorzystywana do okresienia stopnia awilgocenia inch produktu. Na proktadd sthatela rode susc39 1a og dds sie bezwodny clock etal ry amie bar n= tensye iblske na clemoroio wa, gy adel jest nasyony Woda, al prsije spel svoj rte ‘4. Chiorek kobatul:beswodny - CoC a) PODSUMOWANIE |= Reakcjazobojetniania polega na taczeniy sig jonéw H" zjonami OH |= Po zakofczeniu reakcii zobojgtniania w roztworze pozostaje bardzo mato jondw H 10H oraz jedelis6l bedaca érugim produkter reakcj jest rozpuszczalna w wodzie ~ jony wetodzqce w skiad te sol |= Typowesole maja budowe Krystaliczna, |= Wcelu amnigjszenia zasadowosei lub kwasowose roztworéw spotykanych w 2yciu codziennym stosule sig reakcle zobojetniania, czli dodaje sig do nich edpowiedinio roztwory kwas6v lub zasad PYTANIA I ZADANIA . 11 Wyjati, wjakisposdbnastepuje mmnieszeniestedenajonéw Hw rozworre kwast siarkowsgo(W, gy dodawary jest do nego roztw6r wodorotienku potas. 2. Zapisz w zeszycie w formie skréconej jonowej rownanie reakcji zachodzacej podczas_ | dodawania kas do 25a. J 3. Zapise wzeszyciew formie castecthowe) ora w forme pene jonowe|éwnaniana- stapulacieh eakce a) kwasazotowy(V) * wodorotlenek sodu; ») nassiarkowy(W) + wodorotlenekpotasu; é)kwassolny + wodorotlenck wapnia. 4. Uzasadnij, dlaczego do reakcji zobojetniania, z ktorymi stykamy sig w zyciu codzien- nym, saviywane zzuycz] sabe hwasy lub tae zasady. 2 Fuwodniony ~CoCl, 2 H,0 (b) j Kwasy, zasady i sole Kwasy, zasady i sole naleza do najwaéniejszych grup 2wiazkéw nieorga- nicznych. W ich ructworach nastepuje ziniana zabarwlenta wskaznikow kwasowo-zasadowych. Zmiana barwy wskednika zalezy od tego, j jest w danym roztworze stezenie jonéw wodoru i wodorotlenkowych, Kwasy — zasady _zwigaki, Ktore ‘zwigeki,Kt6re w roztworach wodnych wroztworach wodnych owoduja wzrost stezenia jonow OH” powoduia wzrost stgzeniajonéw A” EZ 7 fer Peri] pe) zabarwienie peer oe peer Tepes peepee) , aire Sole powstajawreake Eobojetnania E musta mieé odczynu oigtnego yi czese sli po uszczeniu w wodzie ulega hydratizi, . pH roztworu '= pH jako wskaénik stezenia jondw wodoru w roztworze 1 Skala pH 1 Zaleinosé migday stezeniem jonéw H" |OH" w roztworze wwodaym = Pomiar pH Przypomnij sobie, co to jest teenie molowe roztworu. Co to jest pH roztworu? W ayciu codziennym czgsto docierajg do nas informacje © wartosci pH réinych pro- dduktév. Na przyktad na opakowaniach niekt6rych kosmetykow do pielegnaci skéry podkje sig, e ich pH wynosi 5.5. Stgienie molowe jondw wodoru ~ [1] -w roztworach wodnych o odczynie kwasowym preyjmuje zazwyczaj wartosc od 1 mol/den’ do 0,0000001 molidm, gdy roztwér staje sig obojetny. W roztworach odczynie zasadowym stgéenie tych jon prayimuje co- az mniejsze wartoei # do 0,09000000000001 mol/dm?. Zapisywante tak malyeh licz> ‘w postaci ulamk6w dziesigtnych nie jest wygodne, dlatego przedstawia sig je w posta- ci wykladnicze, np. 00001 mol/éim? mona zapisaé jako 1 - 10" mol/dm, Prey take} formie zapisu istotne znaczenie ma wartosé wykladnika licby 10, dlatego stgéenie jo- nnéw wodoru zaczgto praedstawiaé w sposdb uproszezony, jako wartosé tego wykladnika ze anakiem praeciwnym, i nadano ej nazwee PH. Pojgcie pH wprowadzit duski bioche- _mik Soren Sorensen w 1909 .Zale#nosé migdzy pHa stgéeniem jonow H” wyraa we6r pH = -log(H"). roztworu informuje o stezeniujonow Hw roztworz Oznaczato, de roztw6r o stgzeniu jon6w wodoru [H"] = 10“'mol/dm* ma pH = 4. ko- lei, jel roztwer ma pH réwne 5,5, to wartosé stgzenia [H"] bye zawierata sig migdzy 10 mol/dm’, a 10° molidm’. Wartoéc pit roztworéw wybranych kwasow orSinym stebenia canons | «maint | nel? | 1 a | a || a a “Hie dahon styenikvasu, gy dorian drug tape machoda we mally stop, 24 Prayklad 3, Podaimy vartosé pH roztworu, w ktrym stgéenie jondw wodors[H"] = 10" mdm’ Rozwiqzanie: Wykadnikw zapisie stgeniaonéw wodoru 10-13, Wao tae anakiem prveciwaym to 13. Odpowieds: Wartose pH tego roztworu wynos 13 Prayktad 2. Obliczmy stgzentejonéw wodoru w roztworze o pH Rorwigzanie: Wartoié pHi odpowiada wykladnikow ze znakiom pracivnym w zapise sigienia jon6w wodoru w postaci wyklednicze,czyi[H” ‘Odpowied: Sizenie jondw wodoru w tym roztworze wynosi 10 molidm’. Jak okreslié pH roztworu o odezynie zasadowym? ‘Wartosé pH mote réwnied stuyé do okreSlania odceynu roztwordw zasadoweych. ‘Woda w niewielkim stopniu dysocjuje na jony wodoru i jony wodborotlenkowe: H,022.H° + oH” W temperaturze 25°C w 1 dm? wody znajduje sig 10" mola jonéw H’ oraz taks sama liceba, ezyli 10°? mola, jonéw OH", cay [H"] = [OF] = 107 mold’. W roztwo- rach wodnych stgzenia jondw H" i OH’ sq od siebiezaledne, Jeli w roatworze stgzenie jonéw H bedtie driesigg rary wigkszeniz-w crystej wodzie i wyniesie 10" mol/dm,to rownoczesnie stgzenie jonéw OH” zmniejszy sig tyle samo razy, czyli dziesigciokcotnie, iwynlesie 10° mol/dm’. Oznacza to, i tyle razy, ile werosnie stezenie jednego ond, tyle samo razy musi zmaleé stgzenie drugiego. Wartosci te sq wigc wegledem sickie od- ‘wrotnie proporcjonalne. letnot tod stgtenajonbw wodoretenkowychijonéw wodory 104] 105] ] | wl 10? 10 10?) 10°) 10+ | 10")10) 16410") wets er Ziabeli wynika, ze rotwér NaOH, wktdeym sgdeniejondw OH-wynosi 10" moléim?, ‘ma pH rowne 13, Analogicmie pH roztworu KOH o sigéeniu jonéw OH réxnym 10° mol/dm wynos 11. 7 Koll jesi wartosé pH roztworu o adczynie zasadowym jst ‘nana, modna okreiliéstgzenie zawartych w nim jonéw wodorotlenkowych, Ne przy- ad stgenie ondw OH W roatwor2e 0 pH = 9 wynosi 10° molidm?, Sigtenie jondw wodorotlenkowych réwniez modna wyraZié w uproszczony sposbb. W tym wypadku wartosé pO# odpowiada wyktadnikowt (ze znakiem preecivnym) ‘Ww zapisie stgzenia jondw OF w postaci wykladniczs, 1010-8} 10 10°! 10-*| 10% 10 197 10° 105 0-4 5.6/7 8 9 w REAKCJE JONOWE W ROZTHORACH Na prayklad pOH rostworu o stgenin jondw OH réwnym 10 molldm’? wynosi 2 a jell [OH] = 10 mol/dm, to pOH = 6. ZaleznoS migdzy stezeniami jondw H” i OH” motna preedstawié w postacl wor: H+ pOH = 14, co kardzo ultwia wykonywanie odpowiednich obliczet W jaki sposéb mona przeliczyé stezenie jonow OH na pH i odwrotnie? Prayktad 3. Oblicemy pH roztwordw NeOH osgieniach 0,001 molide? 1 mol/dm i Rozwigzanie: Zasacasodose dys calkowicie. Sigeniejonbw OH" jest zatem towne stgteniy molowerurortworu wodoretlenk. Roztwr 1 Roatwor2 &) = 0.1 molidin? «y= 0.001 molidm? [OH = ey) = 0. mold? = [OH], = &) = 0.001 motidn® 10°" mol/dew 10? molidont POH) =3 pig) = 14-pOHg =14-3=11 COdpowiedE: Wartoic pH roztwor6w NaOH 0 stezeniach 0,1 moll” 10,001 mol/din® ‘wynoszg adpowiednio 1311. Imwigksze jest stgnie wodnego roztworu wodorotlenku, tym wigksca jest wartosé pH i tym mniejsze jst stg2enie jondw Hw roztworze. Prayktad 4. Obliczmy sgzeniejondw wodorotlenkowych w roztworze o pH Rozwigzanie: esi namy pH roxtworv, modem oblicryé pOH roztworu pH 4 pOH = 14, std pOH = 14 pH pOH = 14-8=6 [Nastepnie wstawiamy wartoSé pOH ze znakiem minus jako wykladnik do zapisu stgzenia jondw OFF w postaciwykladniczs [OH] = 10 mold! Odpowiedi: Sicrenie jondw wodorotlenkowych w roztworze 0 pH = 8 wynosi 10 mol/éew. Jak moina okresti¢ pH roztworu? Odezyn roztworu moina okreiié dokladnie) za pomocg wskani ka uniwersalnego. Barwom tego wskaénika preyporzadkowano od- powiednie wartoSei stgienia jonéw TH” wyrazone jako pH, ktre w po- staci skali sq whgczone do zestawa 2 wskaénikiem uniwersalnym, -4 Papierk wskatnikoue:o szerokim zakresie pi (a), o waskim zakrese p(B) 26 Hel nage boty ‘ warost asowodcl exer varostasadowode ost ‘2 Svala pH 2 barwam wskatnika uniwersalnego ‘Skala pH ma zakres od 0 do 14. W roztworach slnie kwasowych pH dowych pH = 14, aczysta woda i obojetne roztwory maja pH = 7. 0, wsiinie za53- Doswiadczenie 2, Badanie odczynu réinych produktéw stosowanych wiyciu codziennym Opis: 2a pomoca uni . wwerslnych papierkow —uninesaiy“C,* INN) } i remem Sten | i, lzaeyinych (4) ‘Uwaga! Roztwér preparatu do drasnia nia ur jes sine racy, dlatego praygoto: wule go nauczyciel ‘Obserwacje: Uniwersalne papierki \wskagnikawe w kolenych probkach pray: ity zabarwienia:caecwone, cerwonopomaraficzawe, pomaraiczowe izelononiebieski, Wiioski: Zabarwienia uniwersalnych papierkow wskaénikouych odpowiadajakolejno \wartosciom pit: 1 (odczynsinie kwasowy), 25 (odczym kwasowy), 3 (odezyn kvasowy), 13 (odczya siniezasadowy) Produkty stosowane w ayciu codzien- ‘nym majg bandzo réane odezyny, od sil- nie kwasowego do silnie zasadowego. Universalne papierki veskaznikowe stuég do prayblizonego okreslania pH roztworu, natomiast do dokladnego ba- ania tego odczynu stuzy precyzyjne urzadzenie zwane pehametrem. Pozva- Ja ono na szybkie uzyskanie wartosei pH badanego roztworu z dokladnoscig na- wet do kilku miese po przecinku (patra fot. obol) - ierzenie wartoi pHroztworu7a pomoca pobamotns a 1 REAKCJE JONOWEW ROZTWORKCH PYTANIAI ZADANIA . Stedenie jonéw wodorotlenkowaych w roztworze KOH wynos! 0,1 mol/ém*, Oblicz pH Odczyn produktow stosowanych w zyciu codziennym Produkty stosowane w zyciu codziennym miewaja bardzo rézne ‘odezyny — od mocno kwasowego do mocno zasadowego, kwasowo-zasadowej organizmu, co mote byé zwiazane ‘Znajomos¢ wartosci pH tych produktéw ma duze znaczenie praktyczne, ‘z powaiinymi chorobami. Badanie pH gleby mana celu do- gdyz pozwala na wlasciwe i bezpieczne ich uzywanie oraz przechowywanie. stosowanie je aderyus de potraeb ron tore maja bye - COkredtanie wartoéel pH ma dude znaczenie w wield g {gziach preemystu chemicznego, w laboratoriach badaw- c2ych oraz kontrolnych, W medyeynie bada sie pH kr, ktére powinno wynosi¢ od 7,35 do 7.45, gdye odchyle ria od tej wartosci éwiadcza 0 zaburzeniu rownowagt na nie) uprawiane. Problem stanowi zuykle gleba 0 zbyt 4 xwasomiereglebouy | wasowym odczynie.Jej pH podwyisza sig przez dodanie do pomiaru pH metoda ip, tlenku wapnia kolorymetyezna Helga Wartosé pi informujeo stedeniujonéw Hw roztworze Skala pH, ktéra ma zakres od 0 do 14, pozwala okresiaé odczyn roztwor6w im nigsza wartosé pH, tym roztwér jest bardaej kwasowy. Zasady maja pH > 7. Woda ma odczyn obojetny: pH = 7. Zaletnosé pH = 14~pO# pozwala na obliczanie pH roztworbw o odczynie zasadowym. ‘Do okreslania wartosel pH w spos6b pryblitony suzy wskadnik uniwersalny. “Tnajomosé stefenia jonéw wodoru w postaci wartosei pH ma dute znaczenie praktycene, Stezenie jondw waders w pewnym roztworze wynosi 10™ mol/dm*, Oblicz pH tego roztworu Oblicz stezenie jondw wodoru w roztworze o pH = 2 tego roztworu COblicz pH roztworso objetsci 1 dm’, w ktérym jest rozpuszczone0,56 g wodorotlenkky potas. Puddle) analizieshind produktéw, ktdrych odezyn byt badany w dotwiadezeniu 1 Wha? zawarta w nich substance, ktra miata decydujacy wplyw na odczyn roztworu, S flenkow metal 1 Rodzaje wigzaf w tlenkach = Charakter chemiczny tlenkow metal niemetali = Tlenki kwasowe, zasadowe, amfoteryczne i obojetne '= Zmiana charakteru chemicznego tlenkow na tle ukladu cokresowego Przypomnijsobie,jakie 9 rodzaje wiaza‘ chemicanych. (0 czym méwi réénica elektroujemnosci pierwiastkow tworzacych tlenki? ‘Tlenki naletg do najprestszych, ale bardzo waénych 2wigzkéw chemicenych. Ich whas- ciwosei w duzym stopniu zaleda od tego, jak rodzaj wigzania tworzy atom tlenu z ato- mem danego pierwiastka, “Tenkl- zwigaki chemicznepierwiasthow ztenem. / ‘Henk metal | | np. €20,K,0,810,, 0, ‘enkdnlemetal np. CO, $0, NOs, C10; Rinice w wartosciach elektroujemnoseitlenu i metali sq due, dlatego tlenki metali to ‘na og6t zwigzki jonowe. Majg wysokie wartosei temperatury topnienia, a po stopieni preewoulea pra clektryceny. enki metai 1. i 2. grupy ukladu okresowego sq biale, Inne tlenki maja r8ane Kolory: FeO (czarny), FeO, (brunatny), PbO, (pomaraiiczowoczerwo- 4 1y) ezy C0 (aielony ‘a Tlenek Pb,0, Roinice w wartosciach elektroujemnosci tlenu i niemetali sq niedue, dlatego tlenki niemetali to substancje kowalencyjne. W va rrankach T = 298 Ki p= 1013,25 hPa wystepulg one w réinych stanach skupienia, np. tlenek wegla(IV) jest gazem, woda ~ ciecg a tlenek fosforu(V) ~ ciatem stalin. Reakeje chemiczne, ktrym ulegaja tenki w wodzie oraz w roztworach kwasdw i wodo- rotlenk6vs, pozwalajg okxedig ich charakter chemicany. 5. hark chemiceyCechiw met ies Jaki charakter chemiczny maja tlenki, kt6re sa zwiazkami jonowymi? Doéwiadczenie 1. Badante zachowariatlenkéw metal wobec wody Opi Pg cic probowkizwodg NOs. 0 Teaahom kiks oplrarwor fen Fel. Do perc wprowadil new Jatosctesugns-A 0, edodupe | SesarotenkuvapiaC26() mle | Mjcerovarcicpeboweromsennge (| | | bodes tna lbs Obserwacje: W probéwce nr tlenekAl,O, ho: spodina de, tenoltatnarieamiet Servers W prone net rs C20 opt rad, Ferelofolena abort sier ler malo, ‘enlohaleine ines lene gn le reagujez wea Catena wapnia prereagonsta 7 Woda co pomodonato ws sera jonom Ort rectors Reale praiegta pode rouraiem Ca0-+H,0—catOH), wodorelenekwapnia L cafon, 42 ca #204 Produktem reakejitlenku CaO 2 wodg jest wodorotlenck Ca(OH),, ktéry jest dose labo rozpuszczalny w wodlze, jednak jego rozpuszczona cagsé calkowicie dysocjuje ‘a jony. Tlenek wapnia jest tenkiem zasadowym reagujgcym 2 wodg. “enki zasadowe w reakcjz woda 7 tworza wodorotlenk Do tlenkéw zasadowyeh naleza enki towcow iberylowcow (2 wyjatkiem lenku beryl). Naprayhlad: sO H,O—Da(OH), oraz C5,0+ H,O—2 OH wodoroenek bau wodoilnek cra Ba(OHD, 22. Bat + 2.038 coon 8S cs OH 7 Pelboswiadcrenie 2. Badanie zachowania tlenkow : metali wobec kwaséw Opis: Prygotnnjemy die prod6W yy, iz rozciefezonym kuaser solnym 2 dodatkiem kilku kropli roztwor oranzu metylowega. Do pierwsze) probowki wprowadzamy niewielka ‘ose tlenku wapnia (1). Do drugiej probéuki dedajemy podobna ilase tlenku glinu, a nastepnie ogrze- wamy ja w plomieniu palnika (2), Obserwulmy zachodzqce 2miany, Xe aL P.O REAKCAE JONOWEW ROZTWORACH CObserwacje: W obu probowkach tenki wprowadzone do kwasu zniky, w wypadku Al, po ogrzani, a ran metylowy zmieil barwe 2 cZerwone} na pomaraficzowa, \Wnioski: W obu probéwkach zasela rekcja chemiczna | nastapilozobojetnienie kwasu. (ba tien: wapnia lin reagujazkwasem solnym z utworzeniem odpowiednie sol oraz ody: CAO F2HC— Cat+H0 ALO, “6HCLIEHB ZAC +3140, L cepa etre gins CaOF2H CoH, A048 H"—=2AP"43H,0 [Niektére tlenki metali reagujg zardwno z mocnymi kwasam, jak i z mocnymi zasa- ddami, Zovigzki te, 2wane tenkami amfoterycznymi, w reakejach 7 kwasami wykazajg charakter zasadowy, natomiast w reakcjach z-zasedami ~ charakter kwasowy. ‘Tlenkl amfoteryczne reaguja Z mocnymi kwasaml oraz z mocnymi zasadami, ale nie reaguja zwodk, ‘Tlenkiem amfoterycanym jest min. tlenek glinu. Zwigzek ten reaguje z wodorotlen- Kiem sodu (po ogrzaniu) 2 utworzeniem soli, takiej same), aka powstaje w reakcji wo: 5. Charaktercemicary erkéw met eerett a ‘Tlenek fosforu(V) to lenek kwasowy reagujgey 2 woda. Znane ste? inne lenki nieme- tal, ktbre reaguja'z wodg z utworzeniem kwas6w tlenowych, np. 50, +H,0—H,SO, Jevassiarkowy(VD, Tlenki kwasowe w reakcji 2zwoda tworea kwasy Do tlenkéw kwasowych zali- cary min. C0;,8,0,PyO,y, 50;1$0,, >» Zabarsienie skaznika po reakej tlenku sirkit) 2wodg Doswiadczenie 4. Badanie zachowani wodorotlenkow tlenkéw niemetali wobec dorotenk gli wodootenkem soda, Reakej tg moana ustrowat rownaniem: — py | Ore nr vie roboukd 0 co, : ALO, + 2 NaOH + 3 HjO—2.Na[AIOH),] fe ratecrer woreda sods “fF 2 3 ja baie sod 2 dodatkiem klk kropllaztory ‘crsiyoicoginian fenoloftaieiny. Do pierwszejpro- a Do tlenkw amfoterycenych naleia rownie# main. Zn0, Cr50y MnO, owe wprowadicie niwitk ase | i ten ostor(y) (D0 cri ro | Jaki charakter chemiczny maja tlenki, w ktorych jest wiqzanie cence te non, A kowalencyjne spolaryzowane? jaw ptomieniu palnika (2), Obser. +enolotitina Dotwiadezenie 2. Badanie zachowania tlenk6w niemetali wobec wody uel zachodzqce miany. i sie ie eobOwhi 2 . so Obserwacie Tenek Fosfor prowadzony do roztwors wadoro- Civenine Kika wopiorworvorenas i 2 tlenku sod zn afenooftaleine ules odbarwieniu, Czestienku EEE ears Aft a kezemul) porstalabez mana bia feveloaliy sala sie rewielka ios tlenk fosforul) (2), a do miners soma) drag ~ taka sama ils tlenku krzemuM) | | " i nis ba badaneenkiemetarengytwodoraenkien sd zuwerzeniem ro (2) Obserwujciezachadzace miany. uszzalnychw wodcle dpowiedich sol oraz wody doerenertechtrinivromcso. sl Je) Pogo. so ‘yd wody bardzo saybko 2k, aorenéme- so rant sods ‘ylowy zmientbarwe na czerwona.Tlenek "e7r2evowy Si0, +2 NOH — N50, +H,0 krzemu(V) opadt na dno, a barwa oranzu . lever sods metylowego rie vleglazmianie Winioski:Tlenek fosforul\) ceaguje 2 woda z utworzeniem kwasu fosforowego(V), Kory powodujezmiane barwy wskadnika na czerwona, co swiadczy o odczynie kwasowym. HPO, 22 H+ H,Poe Ps0yp6H,O—44,PO, owas Fosfor ‘Tlenekkrzemu(i) nie reagujez woda, Si0,+H,0— reakcjaniezachodsi ‘Tlenek krvemu(1V), ktry le reagujez wodk, ale eaguje zasadami, ma charakter kwa- sowy. Nieliceng grape wiréd tlenkéw niemetali stanowig tw. tenki obojgtne. Tlen- em obojgtnym jest np. tlenek wegl(I, Ktdry nie reaguje 2 woda, zasadami iz kwa- Saini, Tlenkami obojgtnymi sq take tenck azotu(l) -'N,O oraz tlenek azotu(tl) - NO. [_Teenki obojetne nie reagula2zasadari, kwasami ani vod. REAKCJE JONOWE W ROZTWORACH Jak zmienia sig charakter chemiczny tlenkéw pierwiastkéw nalezacych do danego okresu uktadu okresowego? _zmiana charakteru chemicanego tlenkéw plerwiasthbw nalezgeych do enn 1= Tlenki to zwigzkichemiczne pierwiastk6w (metal niemetaliztlenem. erm go | alo, | 8, [30 18 W5réd tenkéw metal wyrdinia sig ee eae "ead eg 8.05 MEO C2, "tlk ochaaktere asad reo ees fourm ierequjace 2 woda, le reagujgcezmoenyi | | | | | | kwasami, np, FeO; * mus ” ao ae + tank mfteryeene iregujacez ode, le le reaguiace 2 mocayl nasa iz . |e us sadami, np. Al,O,, Zn0. " ites ws | 1 Wied tenho nlemeall vn Jf LL "thnk kmarowe eaguacez Woda, 9. Psy 505, CD, NO, ee ae 1 inal o chante honsommmneecotce ake Seenpace moc raker Fresca otal zasadam, np. S05 + lnk objet iereaguigce 2 woda, kasama zaadam pCO, NO harakerzassdowy Henk onic '§ Wokresach uktadu okresowego wraz ze wzrostem numeru grupy nastepuie stopniowa zmiana charakteru chemicznego tlenkow pierwiastkéw grup glownych od zasadowe- 0, przez amfoterycany do kuasowego, W kaidym okresie ukdadu okresowego, podobnie jak w 3. okresie, charakter kwasowy tlenkéw pierwiasth6w grup glownych rosnie wraz 2e warostem numeru grupy, a cha- rakter zasadowy tych tlenkéw w tym kierunku maleje Zaniang charakteru chemicmnego tlenk6w moda zauwairy rownied w grupach ukladt ‘kresowego, np. lenkt litowc6w iberyloweow (2 wyjatkiem tlenku beryl) sq tlenkami zasadowymi, a ich charakter zasadowy rosnie wraz ze w2rostem liceby atomowe) pier- ‘wiastka lgcaqcego sigztlenem. PYTANIA I ZADANIA 4, Wykonano doswiadezenie, ktbrego przebieg zlustrowano poniészym schematem, no 80, Pow Jb \Wesrychprobbwhach zs reakjchemiczna?Uzasad Ja chemicns? asa odpowiedé-zapiszw szycie r6wnania odpowiednich reakcji ° Tlenki siarki, azotu | tlenek wesla(IV) rozpuszczaja sie kropelkach pary wodne)znaj- | dujgce stew atmosterze two: rq a5y:H50,,H;S03,HNOs, H,COs térenasteprie opadaia na ziemie w postac! kwaéaych opadow, zakwaszajacych wode oraz glebe, Kwaéne opady niszcea warstvg ochronng na Sposréd podanych wzoréw chemicenych wybierz weory tlenkéw zasadowych i usze- regu] je wedtug rosncego charakteru zasadowego: Al,0,, Na,0, K,0, MgO, $0, SiO, 3. Okrest rodzaj wiazania chemicznego wystepuacego w tlenkach niemetali - Dokoricz w zeszycie podane ponie schematy réwnaf eakeji lub zaznacz 3 reakcja ligelach i powodula nadmier nie zachodz ine wysuszenie rosin wskutek. 2)50,+ KoH—> _wighszonege parowanis. Noga »)N,0, +H,0— 820+ H,0—~ ted praedostawasig gleby do sokow roiniuszkadzatkorze nie oraz toy 2 Las iseczony przez kane opady )Rb,0 + H,0,— €)K,0# P.O) as 6. Charakter chemiczny wodorkéw metali i niemetali |= Zmiana charakteru chemicznego wodorkéw na tle uktadu okresowego 1 Rodzaje wiazafi w wodorkach = Wiasciwose fizyczne wodorkéw = Wodorkikwasowe, zasadowe | obojetne Przypomnij sobie,jakie2nasz rwigzki wodoru zinnymi pienwiastkar nalezqcych do danego okresu uktadu okresowego? astkiem, Wodorld 2wigak dl Do tej grupy zwigzkéw naleda min, amoniak ~ NH, metan ~ CH,,chlorowod6r - HCL, siarkowodér~ HS, “miana charakteruchemicanege wodorkéw pierwiastk6w nalebacych do 3. okresu wat | Mgt | ats, | na | 08 | a | as oa > -| 12 | 09 | 06 os |__. = erent ea pone Wed RI | > pose iey | ‘peor shone owaleneyjne spolaryrowane a= |- jonowe kowaleneyine obojginy 6. Chaakerchmiezny wodorkow metal ema | ‘Wiasciwosci fizycene wodork6w zaleia od rodzaju wystepujgcego w nich wigzania ‘Wodorki metal 1.12. grupy ukladu okresowego jako zwigaki o budowie jonowe’ (2 wy- jatkiem wodorkéw beryla i magnezu), to ciala stale o budowie krystalicangj!. Wodorki niemetaliz 2. 3. okresu to substancje kowalencyjne wystepujace w gazowym: stanie skupienia'. Majg niskie wartosci temperatury topnienia i wreenia, Ich czastectki od-

    You might also like