10
15
20
25
Hoc chu d6éng - Séng tich cure
BTVN: DOC HIEU—- CHU DE KHOA HOC TU NHIEN (PHAN 1)
Bai 1. Doc dogn trich sau va tra loi cac cau héi duéi day
Trong hon 2000 nam tiép néi ky nguyén vang ctia te twéng Hi Lap, c6 rat it phat hién moi lién
quan t6i khéi nig v6 han, Niumg van xay ra nhitng sy kign lon, Hi Lap tro thanh thud dia cia
Dé ché La Ma vio cudi thé ky thit 2 tr. CN. Sue choi loi ctia te tong Hi Lap tin dan trong thai ki)
nay. Ngwdi La Ma chéing may quan tém ti nhing tw bign triru twong. Cac cudc xm chiém
khéng ngimg ctia cic dan t6c hoang da, Goths va Huns, tit phia ding vaio thé ky thie 5 va 6 da
gidng don quyét dinh vao Dé ché La Ma dang suy yéu vi suy thodi chinh tri va hon loan kinh té.
ri thre Hi Lap bién mat 6 phong Tay. Song song voi swe sup do ctia Dé ché La Ma, dé néi lén
Dé ché A rap trai dai tir Téy Ban Nha toi An D6. Ngon duoc van minh va khoa hoc duge sang
tay cic Khalip ctia Bagdad. Ngay tit ném 1000, Téy Ban Nha da tro: thank trung tam art tug lin
ctia thé gidi héi giéo va qua nd, chéu Au thién chita gido tai phat hign lai te twing Hi Lap. Khéi
nigm vé v6 han lai néi tré Iai vao thoi Trung Co, nhung trong mét béi canh méi: béi cinh ton
gio.
Cuéc kiém tim cai v6 han thedng gén véi mét nghién ctu vé sw siéu viét, vé nhieng cdi vuot ra
khéi kinh nghigm thong thurémg, vot ra ngodi nhimg gi dieoc nhin thay hay cam nhdn thay trong
cuGe sing hing ngéy. Se siéu viét nay thudng doe gén voi Chita, va V6 han chink la mét trong
hing thud tinh quan trong ciia Chia, Va khi d6, mot céu héi diege dat ra la: néu nlue Chita la
V6 han, ligu Ngai c6 thé tao ra v6 han hign thc hay cing nue con ngudi, Ngai van bj gidi han
b6i v6 han tiem tin
Lai xét day cic sé nguyén. Do khéng cé két thhic trong tién trinh ligt ké va khéng ton tai mot so
nguyén nao lén hon tit ca cic 86 cén lai, ching ta khéng thé néi toi mét téng cia todn b6 cic sO
nguyén: mét lan nita, v6 han chi la tiém tang chie khong phai la hign the. Nhung voi Chiia thi
sao? Ligu Ngai c6 thé dat duge t6i cai v6 han hign thre, hay ety bi tri thie
ia Ngai? Thank Augustin (354 - 430) da diea ra m6t cd tré Iai che nich cho cée van aé nay:
“Diing Id cb v6 han ec con sd. Nhueng ligu c6 phai vi ching Id vo han ma Chtia khong thé biés
nét?..
nga gi nita, Ngai déu bids 161 rimg con sé m6t. Voi Chita, vo han tré:nén hitu han boi khong thé
Khong ai cb thé dién ré t6i mize dua ra mot diéu sai sye thee nue thé... Khong con nghi
6 gi vot ra khdi tri thite ctia Ngai.’ Voi tri tug than than, v6 han tré:nén hitu han va v6i Chia,
V6 han khéng con Ia tiém tang nita ma 1a hign thre.30
35
40
Vao thoi Trung Cé, thanh Thomas d'Aquin (1225-1274) str dung lap ludn xdu chuai céc nguyén
nhén dé chieng t6 see ton tai thanh than: moi thir déu c6 nguyén nhdn, nhung khong thé cb mot
chudi v6 han céc nguyén nhén duge. Diéu dé cé nghia la sém hay mudn ta phai t6i doe nguyén
nhén déu tién, tire nguyén nhdn cia moi thank phan trong vii try. Nguyén nhdn dau tién nay
chinh la Chiia. Theo thénh Thomas d'Aquin, chi m6t déng v6 han nh Chia méi cb thé nght 16i
v6 han hién thc. Bat cit ai nhdim nhe linh h6i cdi v6 han ciing sé mic t6i kiéu ngao. Con hang y
ngudi Bite Nicolas de Cues (1401-1464), nguoi dat nghién citu todn hoc e6 dai, da so sénh oi
tite cia Chia voi vang tron vé tri thie ctia con nguoi giéng nlue da gide ngi tiép trong ving
tron dé. Sit dung lai suy ludn ciia Archimedes, dng da diea ra mét lap ludn, theo dé tri thite evia
con nguéi ngdy cang tang, sé canh eita da gide cting tdng lén va tién t6i vo han. Nhung tri tite
ctia con nguéi sé khong bao gid bang duoc voi Chtia, gidng nlue da gide ngi tiép khéng bao gio
6 thé tré thanh vong tron dug, ngay cd khi s6 canh ctia né tién dén v6 han. Trong vit tru hoc,
Nicolas de Cues ta nguéi béo vé § tedng vé mét vit tru vo han trong chuyén tudn De ta docte
ignorance (1440) ctia dng, béi vi Chita khéng thé bj gidi han trong cde tée phim cia Nguéi:
“Nguyén I dit day” ngém dink rang thé giéi ma Ngai tao ra khéng cé gidi han.
(Ngudn: Khdt vong t6i cdi vé han — Trinh Xuan Thuan)
Theo van ban trén, thong tin nao sau day 14 ding?
Ki nguyén ving cua tu tuéng Hi Lap dién ra cach day 2000 nam
Dé ché La Ma sup do dan den nén van minh Hi Lap bj Iyi tan
Tay Ban Nha la quéc gia Thién chia giao lén vao khoang nam 1000
Goths va Huns la tic nhan khién tri thite Hi Lap bién mat 6 phuong Tay
power
Cum tir “tw bign triru tgng” & dong thir tu mé ta:
su chi loi cia nén van minh Hi Lap
sir hoang da eiia ede dan tc phia ding
su nudi tiée vé qua khir
nghién citu vé nhiing hign tugng v6 hinh
vOUEN
Phat biéu nao sau day 1a ding?
Nén van minh Hi Lap duge dé ché La Ma boi dap va phat trién sudt 2000 nam lich sit
Van minh Hi gido bat nguén tir An D6 va Tay Ban Nha, sau dé lan réng ra khip thé gidi
‘Van minh Hi Lap tai chau Au duge phy hung nhé giao luu véi van minh Héi giéo
Cac khalip da tri vi Hi Lap tir cudi thé ky thir 2 tr. CN
mOmDpY
Phat biéu nao sau day tong déng véi luin diém cua thénh Augustin?
Khéng c6 sé nguyén nao Kin hon tit ca cde $6 c6n lai
Khéng cé con sé nao 1 qua lén déi voi su hiéu biét cla Chia
ppsco
CNe>D DAEEY
compra
Hoc chu d6éng - Séng tich cue
Chua ai dat duge t6i mite tri thie v6 han
Cac con sé la v6 han nhung tri thie ctia con nguoi la hiiu han
‘Thai d6 ca tae gi di voi Kip nan Chia la v6 han la:
ting hé
phan déi
trung tinh
cn tim hiéu thém
‘Tae gia sit dyng hinh anh da gidc ndi tiép trong vang tron & dong 38 dé minh hoa cho:
giéi han cia tri thie cia con ngudi
sur v6 han ciia vi try
mot dinh i ciia toan hoc c6 dai
cde thanh phin eta vu tru
‘Tiéu dé nao sau day phi hgp nhat cho doan trich nay?
Chia va eéi v6 han
Hi Lap, La Ma va ngudn géc eta nhimg nghién ciru vé v6 han
‘Vai try va quyén nang cila Chia
'Sé nguyén va ton gido
Dap an: ID- 2D ~3C — 4B -5C-6A-7A,10
15
20
25
30
Hoc chu d6éng - Séng tich cue
Bai 2. Doc dogn trich sau va tra Idi cae cu hoi dwéi day:
Clie nh khoa hoc dang nghién cttu ecich thite virus “giao tiép” va “hop te” véi nhau. Gidi ma
cude déi thoi trong thé gidi vi khudn c6 thé mang lai nhiing loi ich déng ké cho site khée con
ngudi. Nhd di truyén hoc Rotem Sorek nhdn thay nhitng con vi khudn cia éng da bi nhiém bénh -
ding nlue ng ki vong. Ong da cd tinh ldy nhiém ching véi mét logi virus dé kiém tra xem liéu
nhieng con vi khudn 6m yéu chéng choi mét minh hay tim déng minh. Nhung khi éng cing voi
nhém nghién cttu ctia minh tai Vién Khoa hoc Weizmann 6 Rehovot, Israel nhin vao ccc hii thiy
tinh, ho nhén thdy mét diéu hodn todn bat ngé: nhimg con vi khudn ném im lim, nguoc lai virus
cue ki ndo nhiét: ching truyén tin hiéu cho nhau béng mét thir ngén ngit phan tir chi ching moi
6 thé hiéu. Ching quyét dinh khi nao nén cing nhau dn minh trong té bao chi, khi néo nhén
ring va biing phat, aé tim kiém nan nhin méi. Dé la mét khém phé tinh 6 nhung da lém thay
déi cin ban nhig gi cée nha khoa hoc hiéu vé cach thite hoat déng ctia virus. Virus lay nhiém
cho vi khudn - nhing sinh vat gidng nhue keo mit cd gai nhon dwge goi la thé the khudn
(bacteriophage, hodc phage) - c6 co ché gidm sat khién ching xdc dinh 6 yén hay tan céng, tity
thude vao sé lwong nan nhén méi. Niueng céc nha nghién cteu van luén nghi ring cde qua trinh
nay la thu d6ng; cdc thé thec khudn duéng nhue chi ngoi lai va lang nghe, cho doi tin higu ctia vi
khudn dat dén mie nguy cap nhat trée khi hinh déng.
Sorek va céc dong nghiép da tim thay rang, trai véi nhiing gi cdc nha khoa hoc van tin tuéng,
cdc thé thuc khudn khéng hé im lim thu déng ma tich cuc “théo lun" vé lea chon ctia ching.
Khi m6t thé thc khudn lay nhiém véo té bao, né sé tiét ra mt logi protein nhé - mét peptide chi
di séu axit amin - c6 téc dung niue mét thong diép giti dén nhitng nguoi anh em ciia nd: t6i viea
ha guc mét nan nhén méi. Khi céc thé thc khudn léy nhiém cho nhiéu té bao hon, thong digp
tré-nén lon hon, bao higu rang cdc vat chi chia bj lay nhiém dang tro nén khan hiém. Cac thé
thee khudn sau dé tam dieng qué trinh ly gidi - néi ctich khdc la sao chép va thodt ra Khoi vat
chai cia chiing - thay vao dé én trong trang thai chém chap duoc goi la Iysogeny. Cac virus héa
ra khong hé phu thude vao tin higu vi khudn dé dwa ra quyét dinh cia ching. Tréi lai, ching ne
dink doat s6 phén ctia mink. “Phit hign nay la mot khai nigm to I6
quan trong va mang tinh
cach mang trong virus hoc”, Cheng Cheng, m6t nha vi tring hoc cdu trite tai Dai hoe Tit Xuyén,
Thanh Dé, Trung Qui
Sorek di tén cho chudi peptide virus ndy edi tén a “arbitrium”, dea theo tie tiéng Latin 6
cho biét.
nghia la quyét dink. Né sit dung mét hé thong kha gidng voi hé thong théng tin lién lac duge vi35
40
Hoc chu d6éng - Séng tich cuc
Khudn sit dung - cam bién dai dién - dé chia sé thang tin vé mét dé té bao va diéu chinh legng
virus cho phii hop. Tuy nhién, day la lan dau tién c6 ngudi ching minh duoc nhiing con virus
nay 6 truyén tin dang phan tit. Vand phit hop v6i mot edi nhin moi vé virus - nhitng tée nhin cé
tinh xd hgi phite tap hon nhiéu nhitng gi ching ta van nghi. Cae nha virus hoc tie lau da nghién
citu céch c6 lap, tan céng cic té bao ctia timg virus mét. Nhung vige nhiéu virus cing hop tac dé
lay nhiém bénh cho mét vat chi va phé vor hé théng mién dich cia né da tro nén ngay cang rd
rang. Diéu nay e6 nghia ld cde thi nghigm ie trade ti gid dit di sai hurdng. "Biéu nay da lam
rung chuyén mét trong nhimng tru edt cia nghién citu virus hoe”, Sam Diaz-Muitoz, mét nha sinh
vat hoe tién héa tai Dai hoc California, Davis nhgn xét. Hiéu duge thir ngén ngie déng sau ede
tuong tae virus nay cé thé cho phép thiét ké cée phuong phép diéu tri méi cho bénh ung thie ve
Gi nhiém. Cée khuynh uring xd hdi ctia virus thdm chi edn ghip gidi thich edch ching 1rén
tranh hé théng mién dich vi khudn, con due goi la CRISPR. “Vé mat khai niém, diéu ndy thue
sue rat quan trong”, Dioaz-Muitoz noi thém.
(Theo Tap chi Tia sing)
Tic gia sir dung hinh anh “virus cyc ki nao nhigt” dé minh hoa cho:
hign tugng virus sinh s6i nhanh hon vi Khudn
hign tugng virus ty tp tai mot khu vue nhat dinh_
hién tuong vi khuan nam im lim
hign tugng virus c6 thé trao d6i thong tin véi nhau
DORE
p
Rotem Sorek va cdc déng nghiép ciia 6ng tai Vién Khoa hoc Weizmann da bi ngac nhién
boiz
virus ¢6 thé lay nhiém cho vi khuan.
vi khuan cé thé lay nhiém cho virus
vi khudn ¢6 thé tim déng minh dé hop tic
virus €6 thé tim déng minh dé hgp tic
DOR>
Phage la tén goi cti
‘mot loai virus
mot loai vi khudn
‘m6t loai keo miit e6 gai nhon
mot loai nim
compe
s
‘Theo doan trich, nghién citu cia Rotem Sorek da:pony
popp~
DOB>D
coepe
poppe
Hoc chu d6éng - Séng tich cue
cling c6 nhiing quan diém trude day ciia céc nha khoa hge vé cach thire hoat dng cila vi
khuan
cing cé nhing quan diém trude day ciia cdc nha khoa hgc vé cach thire hoat déng cita thé
thye khuan
thay déi nhimg quan diém truéc day cia cac nha khoa hoc vé cach thitc hoat déng cia vi
khuan
thay déi nhiing quan diém truée day cia cac nha khoa hoe vé cach thire hoat dng cia thé
thye khudn,
‘Tae gia cho biét hién tugng nao sé dién ra néu ndng d6 arbitrium ting lén?
‘Hé mién dich ctia vi khudn duge kich hoat
‘Hé mién dich ciia virus duge kich hoat
‘Thé thuc khuan kich hoat trang thai char
‘Vi khuan kich hoat trang thai cho
Cum tir “vat cha” 6 dng 26 duge sir dung dé chi:
thé thye khudn
té bao vi khuan
té bio thé thye khudn
vi khudn
‘Théng tin nao sau day vé arbitrium 1a ding?
‘Tin higu truyén tin gitta cde vi khudn
Do nha vi tring hoe edu trie Cheng Cheng phat hign ra
Dai su axit amin
‘MOt cdu trac truyén tin dang nguyén tir
Tir “c6 lap” & dong thir 38 c6 thé duge thay thé gan ding nha
C6 don
Tich bigt
C6 quanh
Tach riéng
ving tir nao sau day?
a, dy dinh cua nha sinh vat hoe tién hoa Sam Diaz-Muioz la gi?
ché vae xin tir arbitrium,
ché thudc chita ung thw tir arbitrium
Nghign cif céich ede the thye khuan trén tranh CRISPR.
Nghién cru cae khuynh hung xa hdi ciia vi KhunHoc chu d6éng - Séng tich cue
10, Tigu dé nio dudi day phit hop nhit véi ngi dung eta doan tich?
A. Xa hoi” bi mat cit
B. Rotem Sorek va nhiing try c6t cila nginh virus hoe
C. Giai ma cude déi thogi trong thé gidi vi khudn
D. Phat hign to lén vé hé mién dich ciia thé thye khuan
Dap an; ID-2D~3A - 4D -5SC- 6B -7C - 8D -9C-10A