03/ Hoparlorler, Amplifikatérler ve Akustik Hoparlér, amplifikatér ve akustik ayrilmaz bir iigliidiir. Kayit ve miks sirasinda kullandigimz monitér hoparlérlerin, bu hoparlérleri besleyen amplifikatorlerin ve bu hoparlérlerin bulundugu mekanmn akustiginin, alacagimiz sonucun kalitesi tizerinde dogrudan etkisi vardir. Giic Amplifikatorleri Amplifikatér (amplifier), yiikseltec anlamma gelmektedir. Gig amplifikatérii (power amplifier veya kisaca power amp), line seviyesindeki sinyali bir veya daha fazla hoparlérii_ siirebilecek seviyeye yiikselten cihaza verilen isimdir. Bir gii¢ amplifikatéri iki ana béltimden olusur: Amplifier adi verilen sinyal seviyesini yiikselten devre ve bu devreye giic saglayan power supply. Amplifikatérler yap ve tasarim olarak ikiye ayrihr: Tiplit amplifikatérler ve uansistérli amplifikatérler. Tiplii amplifikatérler Ingiliz Ingilizcesinde valve amplifier, Amerikan Ingilizcesinde ise vacuum-tube amplifier ya da kisaca tube amp olarak adlandinthr. Modern amplifikatérler transistérlii tasarimlar ile tiretilmektedir. Bu tip amplifikatérlere ingilizcede solid state adi verilir. Tiplit amplifikatorler, kullanilan malzeme ve diger tiretim maliyetlerinden dolay: pahalidir. Taplii amplifikatérlerin sicak ve kendilerine dzgii bir sesi vardir fakat tiiplit amplifikatérler alt frekanslan itretmekte pek basarih degildir. Transistdrli amplifikatérlerin Gretim maliyetleri daha diistiktiir. Piyasada bulunan amplifikatorlerin hemen hemen tamamina yakim transistérli tasarimlardir; tiiplii amplifikatérler giintimiizde sadece merakhlari igin tiretilmektedir. Transistdrli amplifikatérler alt frekanslan tiplii amplifikatérlere gore daha iyi bir sekilde tretirler.74 Ses Kayit ve Muzik 'ent alayan power supply adi verilen, ‘bi olarak ikiye ayn: Standart (standard power Jarda kullanilay indart tasarim! sup) ve sich ile eae spake ve agirdir. Sitch-mod me (to, 5060 7 yene cok daha yitksek frekanslarda calistgt icin, eae gore cok daha haliftir. Switch mode power supply allan gu smmpifikatbrer standart trafo kullanilan gic amplifikatOrlerine rie sa kiigtik ve verimlidir. Gii¢ amplifikatérlerinde verim, giris Mg gikis hae 7 laki giiclerin kargilastirmast ile dlediléir. Gikas kata ulasamayan gii¢ ist olarak disan suhr, Verim, standart trafolarda %80, switch mode power supply'larda ise %90 rifikatdrlerin icinde bulunan ve 806 akasint 5 Amp! 7 gag kaynaklan yap ve calisma Pre civanndadwr. _ Amplifikatorlerin gilag gicleri Watt cinsinden fade edilir. Modem amplifikatdrlerin cogu 2-8 Ohm arasi bir empedansta kullanilabilir. Firmalar, drettiklerin amplifikatérlerin 6zelliklerini yazarken farkh sekillere bagvururlar. Bir amplifikatdrin cikis gitcii degerlerini incelerken su noktalara dikkat etmek gerekir: 1+ Watt cinsinden belirtilen gig tek kanal (mono) yoksa iki kanal (stereo) icin mi? Ornek olarak amplifikatériin cikig gic 200 Watt olarak belirtildiyse bu toplam gtig ma (2 x 100 Watt) yoksa her kanal icin (per channel) olan gitg mit? Eger her kanalin cikis giicti 200 Watt ise bu durumda amplifikatériin toplam cikig giicti 2 x 200 = 400 Watt demektir. 2 Belirtlen ulus giicd hangi empedans icin gecerli? Genellikle firmalar gii¢ degerlerini 2 veya 4 Ohm empedans iizerinden verirler. Amplifikatdr 8 Ohm empedansh bir hoparlérle kullamildiginda gikis set daha « olacakur. Ormek olarak 4 Ohm’da 2 x 100 Watt’hk gkis giictine sahip bir amplifikatr 8 Ohm'luk bir hoparlérle kullamldiginda ; 2x 50 ile 2 x 70 Watt arast cikis giicii dretecektir. — Belirtil ‘i ~ rinereay 7 so eee ie 20 Hz-20 kHz arast icin mi gecerli yoksa 1 kHz'lik arast icin gecerli ob ale Le eet Oe 7 ecerliyse bu arahktaki frekans alam ne kadar diiz (flat) bit sekilde dretilebiliyor? Bu dlgtim +dB cinsinden ifad dili 4+ Belirtlen gikis gictinde THD (Total Harmonic Distorring ‘ kagak ma yoksa %1 gibi a larmonic Distortion) %0.01'de" gibi daha bityak bir degerde mi? Total Harmonic Distortion Total Harmonic Distortion, kis i (istortion) oram olarak agiklanat ie re bozulma yai inabilir. Tim le, sinyaldeki bozulm# lanabili haliyl aldeki bozul yaraur; bunun en elektror03 + Hoparlérler, Amplifikatérler ve Akustik 5 sifira ne kadar yakinsa bozulma da o kadar az demektir. THD 6zellikle solid-state amplifikatérler icin 6nemlidir; ideal olarak bu deger %0.01'den daha kiigiik olmahidir (THD <%0.01). Damping Factor Damping factor, gti¢ amplifikati n hoparloriin ileriye ve geriye olan hareketlerini nasil ve ne kadar iyi kontrol ettigi ile ilgili bir degerdir. Yiiksek damping factor degerleri dzellikle alt frekanslar igin tasarlanmis genis caph hoparlorler acisindan dnemlidir. Damping factor diigik oldugu zaman hoparlériin bas dengesi camurlu olur. Damping factor yitksek oldugunda amplifikator, hoparlériin hareketini daha iyi kontrol edebildigi icin hoparlérden alan bas dengesi daha ski ve kontrollii olur. Baglantilar iki kanal amplifikatérler igin tg adet baglanu sekli bulunur. Bunlar: — Stereo — Paralel — Mono Bridge Stereo Bu baglanu seklinde amplifikatértin birinci kanalina stereo sinyalin sol kanali, ikinci kanahina ise stereo sinyalin sag kanal girilir. Amplifikatérin birinci kanal cikist sol hoparlére, ikinci kanal cikist ise sag hoparlére génderilir. Paralel Paralel baglanuda sinyal, amplifikatoriin birinci kanalna girilir. Birinci kanaldaki sinyal amplifikatrin i¢inden ikinci kanala tasimmr. Eger amplifikator tizerinde boyle bir bzellik yoksa birinci kanaldaki sinyali ek bir baglanu kablosu kullanarak birinci kanahn paralel cilasindan ikinci kanalin girigine tagimak gerekir. Amplifikatoran birinci kanalnm gikist bir hoparlére, amplifikatriin ikinci kanalinin gikist ise diger bir hoparlére génderilir. Paralel konumda amplifikatér mono olarak tek kanal tasir Adiger bir deyisle her iki kanalin gikislarmda aynt sinyal bulunur. Mono Bridge Mono bridge, iki kanal bir amplifikatérdn kanal giclerinin toplamin birlestirip, amplifikatériin tek kanalh fakat yiksek cikish olarak kullanilmasim saglayan baglanu seklidir. Bu baglanu geklinde tek bir giris kullanthr. Giristeki sinyal amplifikatrin iki kanahna birden génderilir. Amplifikatérin ikinci kanalnin Sligimmn fazi ters cevrilir. Birinci ve ikinci kanallarn art: (+) kutuplant hoparlore~~ ™~ baglamr. Bu baglanu seklinde, iki kanahn gact birlestirilirken empedanslar g, aglamir s birlestirilir RTC y Prenat . FILTER ON Eee Prana a ASME | PARALLEL stereo f i J} INPUTS Ca | ) cl aaa Panes a) A OM 03.01 Amplifikator baglanu Me eS ve caligtirma konumlan , ed segme paneli (stereo, i paralel, mono bridge) Amplifikatr hangi baglanu sekli kullanilarak galigunilacaksa (stereo, paralel veya mono bridge) bu: konum amplifikatériin tizerinde genelde arka panelde bulunan digme veya anahtarlar kullanilarak secilmelidir. Amplifikatérler, Ornek Giic Degerleri Ornek olarak agagidaki degerlere gz atalm: 8Ohm kanal basina 200 Watt 20 Hz-20 kHz @ %0.01 THD 4Ohm kanal basa 350 Watt 20 Hz-20 kHz @ %0.01 THD 20hm kanal basina 600 Watt 1 kHz @ %1 THD 8Ohm mono bridge 700 Watt 20 Hz-20 kHz @ %0.1 THD 4Ohm = mono bridge 1200 Watt 20 Hz-20 kHz @ %1 THD Ormegimizde cilag gtctt degerleri verilen amplifikator 4 Ohm empedansta kan! basna 350 Watt, iki kanalda toplam 700 Watt gic iretiyor, Bu amplifikatérii mon? bridge olarak kullandigumzda 8 Ohm empedansta tek kanal olarak 700 Watt ¢ikts giict alyoruz. Mono bridge baglanuda kanallarin cikis gticleri ile empedanslarmin d4 birlestirildigini séylemistim. Ornegimizden devam edecek olursak, amplifikatriin 2 Ohm empedansta kan#! basina cikis giicti 600 Watt. Mono bridge baglantu yapip iki kanah birlestirirsek 4 Oh™ empedansta tek kanal olarak 1200 Watt cikis gitcii elde edebiliriz. a03 + Hoparlérler, Amplifikatérler ve Akustik Mono bridge baglanti genellikle sub-huss gibi yilksek guig gerektiren hoparlérler icin yeullanahr. Elektrik Elektrik kaynagina bagladgimz amplifikator ve diger cihazlarn gektigi akim toplami enerji kaynaginin saglayabilecegi degerden veya kullamian sigortann degerinden biiytik olmamalidir. Bunu hesaplarken ayni hat ve sigortay1 kullanan diger elektrikli cihazlan. da dikkate almak gerekir. Ideal olami stiidyo cihazlar icin sigorta kutusundan ayn bir hat cektirmektir. Bu hatta baska elektrikli cihazlarin, aydinlatma icin kullanilan lambalarin ve buzdolabi, sogutucu gibi cihazlarin bulunmamasina dzen gdsterilmelidir. Tiirkiye'de genellikle 16-20 amper sigorta kullanthr. Ulkemizde sebeke standardi 220 Volt olduguna gére 16 ve 20 amperlik sigortanin kaldirabilecegi gitcti asagidaki formiilit kullanarak hesaplayabiliriz. Volt x Amper = Watt 220 x 16 = 3520 Watt (16 amperlik sigorta icin) 220 x 20 = 4400 Watt (20 amperlik sigorta icin) Bu demek oluyor ki stiidyo cihazlan icin cektigimiz ayn’ hatta 16 amperlik sigorta varsa hatin kaldirabilecegi gig 3520 Watt, 20 amperlik sigorta varsa bu durumda hatun kaldirabilecegi toplam giig en fazla 4400 Wattdir. Bir cihazin cektigi gig cihazm arkasinda veya kullanma kilavuzunda Watt ya da VA cinsinden belirtilir. VA, AC akimh devrelerdeki reaktif gitctiir. Cihazin tasarmina gore Watt ve VA arasinda ortalama %70'lik bir fark bulunur. Elektrik hattna bagh cihazlarin gektikleri giicleri toplayip hattin yeterli olup olmadigim: anlayabiliriz, Diger bir yontem olarak; cihazlarm cektikleri giicleri Watt cinsinden toplayip kag amperlik akima ihtiyag duydugumuzu hesaplayabiliriz. Volt x Amper = Watt ise Watt + Volt = Amper Orek olarak cihazlarm cektigi toplam gitciin 2000 Watt (2 kWatt) oldugunu dustinelim, Ulkemizde standart olarak 220 Volt enerji kullanildigina gore: 2000 + 220 = 9.09 Amper Cihazlarrmizm gektigi toplam gtig 2000 Watt ise bu, 9 amperlik akim ihtiyact anlamina gelmektedir. Elektrik ile ilgili hesaplamalarda her zaman tedbirli olmakta fayda vardir, Ozellikle dlkemizde voltajin sik sik digtagani goz dniine abrsak hesaplamalanmizda %20-25'lik bir marj birakmakta fayda vardir. Ornegimizden devam edecek olursak, teorik olarak 9 amper olan ihtiyacumzt pratikte en az 11 7778 o™ de, 16 amperlik sigortaya 29) “ute faydé ir, Ayn sekil giinmekte fayda varel™ 1 de gig bindirmemeliyiz, amper olarak dii on amper ola k sigortaya ise 3500 Watt’ tizerin Watt, 20 amperli Hoparlérler Hoparlérler, detaya girilecek olursa, bag’ | tara ve tiretimi, cogu insanin diisiindiigiiniin tam tersine, bir rae pir kutumun icine bir sekilde monte edip kabin yapmak degildir. lyi bir hoparls, bir ar-ge, bilgi birikimi ve ince hesaplar barindinr, By tasarimi, arkasmda cok ciddi kitapta amacumiz hoparlér tasarim: veya konser ve benzeri organizasyonlard, ccallamilmak tizere tasarlanan bilyiik ses sistemlerindeki hoparlérler hakkida bilg vermek defil, Biz burada cok fazla detaya girmeden, ana hatlartyla, hoparlérlere ve jzelliklerine genel olarak bakacagiz. ilk once terminolojiyle baslamamz gerektigini diigiintyorum. “Speaker” veya “speaker cabinet” dilimizde yaygin olarak “kabin” veya “hoparlér” olarak kullanihir. Bu kitapta kabin yerine hoparlér kelimesi kullamilmisuir. “Speaker”, “component” veya “driver, kabin icindeki hoparlorlerdir; dilimizde yaygin olarak “hoparlér” kelimesi kullamihr fakat son yillarda “component” ve “driver” sézciikleri de profesyoneller gibi ne Tarkce ne de Ingilizce terminolojide bash basina bir kitap konusudur. Hoparly, iki hoparléri ap arasinda kullamlmaktadir. Gériildt tam bir nedik bulunmamaktadhr. “Monitor” veya “monitor speaker” stiidyoda monitér odasinda_kullanilan hoparlérlerdir. Cogu stiidyoda en az iki set monitér hoparlér vardir. Birinci set mikserin hemen iizerinde bulunan ve ingilizcede “nearfield monitor” olarak adlandinlan kiigik-orta monitor hoparlérler; ikinci set daha bitytik ve baz! stiidyolarda duvara gomtlii olan ingilizce terminolojide “main speakers” olarak adlandinlan biiytk monitér hoparlorler. “Monitor” veya Turkgede kullanilan adh ile monitdr” sézcU\gii video monitérleri veya konserlerde sahnenin iizerine konulan ve sanatgilarn kendilerini duymalan icin ‘kullamlan sahne monitdrleri_ ile icin “ky hne mi “Powered monitor * hoparlériin i amplifikat6re ihtiyag duymayan monitdrlerdir. Bu tip hoparlérler “ (aktif hoparlérler) ve “active monitors” (aktif monitérler) olarak da a cinde amplifikator olan diger bir deyisle dis bit ‘active speakers * dlandinilir. Hoparlér Cesitleri Tasarim olarak iki ana hoparlor cesidi vardir, Bunlar: ~ Sealed-Air Suspension : a sealed yogi Mee Bas Reflex led veya air suspension hoparlérleri von air Hldrlerin kabinleri tam a umea hava gecirmeyecek gekilde tasarlanie Ingiizcedels a id “rd ri de a seSo = ee Sete Se sa i Se oe 03 + Hoparldrler, Amplifikatérler ve Akustik 79 gelmektedir. Bu tip hoparlérlerin avantajlari hacim olarak kigik olmalars, dolayrsiyla daha az yer kaplamalaridir. Sealed veya air suspension tipi hoparldrlerin dezavantajlari ise alt frekanslari diger bir deyisle bas sesleri iyi Gretememeleri ve genel olarak vyerimsiz olmalaridtr. Ported, vented veya bass reflex tipi hoparlirlerde kabinin igerisindeki havanin digandaki havayla karigmasim saglayan bir agiklik bulunur. Bu aciklik bir Helmholtz rezonatérii gibi calisip alt frekanslart akustik olarak giclendirir, Bu tip hoparlorler alt frekanslan, diger bir deyisle bas sesleri, sealed ve air suspension hoparlér kabin tasanmlarna gore cok daha basarih bir sekilde iretir. Ported, vented ve bass reflex tasarmlarn bir diger avantaji da verim agisindan kapali tip hoparlorlere gére daha basanh olmalanidir. Bu tasarmlarin tek olumsuz yénti bazi hoparlérlerde ortaya cikabilen faz problemleridir. Hoparlériin Kaldirabilecegi Gii¢ Ingilizce terminolojide speaker power handling olarak adlandirilan hoparlorin kaldirabilecegi giig Watt cinsinden ifade edilir. Ashnda testler sirasinda dlctimler voltaj ile yapilmaktadir. Diinyaca kabul edilmis bir standart bulunmadigi icin hoparlér ireticileri farkh farkh test ve Sl¢iim metotlan kullanmaktadir. Test ve lcm sonuglarin son kullamicrya ulasan halleriyle degerlendirecek olursak bunlan ‘ig ana kategoride toplayabiliriz. 1— Continuous, long-term, RMS, AES 2+ Music power, program power 3+ Peak power Bir hoparlortin kaldirabilecegi giig icin esas olarak continuous, long-term, RMS veya AES degeri dikkate alinmalidir. Continuous “sitrekli”, long-term ise “uzun siireli” anlamina gelmektedir ve bu degerler hoparlérdin uzun sitreli olarak kaldirabilecegi gU¢ degerleridir. RMS (Root Mean Square), belli bir periyotta dlgtim yapip ortalama alrken kullanilan bir metottur. RMS, sinyaldeki tepe (peak) noktasinn 0.707 katdir. AES, test metotlarinm farkhhklarina gre, RMS'e esit veya RMS'den daha bayaktar. Music power veya program power degerleri long-term degerinin iki katidir. Program Power = Long-Term x 2 Peak power degeri hoparlériin kisa stireli olarak kaldirabilecegi en ust gig s : eviyesidir. Bu deger, program power degerinin iki, long-term degerinin de dort kaudir. Peak Power = Program Power x 2 Peak Power = Long-Term x 4Ses Kay ee 80 ilmigse ve eger bu peg, sriin gicti 100 Watt olarak veri alae s Wattur, Baska bir drnek olarak; long-tem Fo asa siireli olarak, 400 Wattlik giictt kaldirabil, Ornek olarak bir hoj e o zaman long-term degeriys vast degeri 100 Watt olan bir ho} Hoparlér iin Amplifikatér Guicu Bir amplifikatériin kisa siireli_ olara aretebilecegi gitctin iki kaudir. Bir onceki ' kealdirabilecegi gdciin uzun sitreli olarak kaldirabilecegi k tiretebilecegi giic¢, uzun siireli olarak bashkta bir hoparlortin kisa siireli olarak giiciin dért kau olduguny belirtmistim. Buna gére: Hoparlér: Peak Power = Long-Term x 4 Amplifikator: Peak Power = Long Term x 2 Bu bilgilerden yola cikarak, bir hoparlér ve bir amplifikatérii eslestirirken genel kural: Amplifikatériin long-term gitcti en az hoparloériin long-term degeri kadar olmahdir, ama amplifikatériin kisa sitreli tretebilecegi gtic (peak degeri) hoparlériin kisa siireli olarak kaldirabilecegi giicten (peak degerinden) fazla olmamalidir. Ornek olarak 100 Watt long-term degerindeki bir hoparlérii ele alalim. Bu hoparlor icin kullanacagimiz amplifikatér en az 100 Watt, en fazla da 200 Watt olmalidir. 100 Watthk bir amplifikatér kullandigimizda hoparldriin long-term degerini yakalamis oluyoruz ve amplifikatériin peak gitctt olan 200 Watt hoparloriin peak degerini gecmemis oluyor. 200 Watthk bir amplifikatér kullandigumizda bu sefer hoparlériin program veya miizik degerini yakalamis oluyoruz ve hoparlériin peak degeri (100 x 4 = 400 Watt) ve amplifikats: i i = 400 Wal —. pilikatériin peak giicii (200 x 2 tt) Genel kabul olarak, amplifikatér secerken hoparlériin long-term degerinin iki kal Kullanthr. 50 Watt lo 7 wigs Sn mg-term d¢ . Kallanabilissinig, ” S°8*F olan bir hoparlér igin 100 Watt amplifikat teen oke empedansi da dikkate almaniz gerekiyor. Ege! @ sahip ve 50 Watt iiciind la #100 Watt olmasi gereklidi, * '8¢ bY durum’ pobarlértere Zarar Vermenin Yollant Parlore zarar vermenin en Amplifikatér hoparlérii epee ane me sirecek gitce sahi a Current, Dogru Alam) aremeye meee abr. Bu da hoparlére zara verin, OL ae 3 Yaygin ol; ifier clipping veya kisaca clipping'dit Bilse sinyal seviyesi yakseldikce DC ve hoparlore giden sinyal kare seklit! larak kullanilan deyimiyle “hoparlét!03 + Hoparlérler, Amplifikatérler ve Akustik 81 Ayrica uzun siireli feedback ve kisa veya uzun siireli agirt git¢ de hoparlére zarar veri. Feedback bir cihazin cikisindaki sinyalin kendi girisine geri dénmesidir. Tuirkcede geri besleme olarak adlandirihr. Hoparlériin tiretemeyecegi frekanslarin EQ tizerinden asin derecede seviyelerinin agilmast da hoparlére zarar verir. Sensitivity ve dB SPL Sensitivity hassasiyet demektir. Sensitivity, hoparlériin 1 Watt gig ile 1 metrede tiretebildigi ses siddetidir. dB SPL cinsinden ifade edilir. Sensitivity: dB SPL (1 Watt @ 1 metre) Bir hoparlériin tirettigi ses siddeti sadece Watt’a bagh degildir; gercek ses siddeti seviyesi gtig ve sensitivity kullamlarak hesap edilir. Dolayistyla Watt cinsinden aym gice sahip iki hoparlorden sensitivity degeri bitytk olan daha fazla ses siddeti tiretir. Hoparlériin trettigi ses giddetini bulmak icin kullamilan giicti dB SPL’e cevirip sensitivity degerine eklememiz gerekir. Watt cinsinden kullanilan giicit dB’e cevirmek igin su formailti kullanabiliriz: B = 10 log [W + Wye] W, Watt cinsinden kullanilan gig; Wyer ise Watt cinsinden referans olarak aldigimuiz gic. Referans olarak aldigimiz giig sensitivity’de oldugu gibi burada da 1 Watt. Bu formiilden aldigimiz sonuca sensitivity degerini eklersek hoparlériin liretebildigi ses siddetini hesaplayabiliriz. dB SPL = sensitivity + (10 log [W + Wyefl) _ Omek olarak sensitivity degeri 100 dB SPL olan bir hoparlora 250 Watt ile Strdagamizi dstinelim. Bu hoparlériin bu giigte tiretebilecegi ses siddeti seviyesi yaklasik 124 dB SPL olacaktr: AB SPL = sensitivity + (10 log [W + Wyegl) = 100 + (10 log [250 + 1]) = 100 + (10 x 2.397) = 100 + 23.97 = 123.97 dB SPL Sensitiv east 7 sty degeri hoparlbriin tiretebilecegi ses siddeti acisindan biiyiik onem tasir. } Yariga Once baslamak gibi diigiiniilebilir.82 Ses Kayit ve Miizik Teknolojileri Orek olarak dért farkh hoparléra karsilasuralim: Sensitivity Gig Hoparlér A 97 dB SPL 250 Watt Hoparlér B 94 dB SPL 250 Watt Hoparlér C 94 dB SPL 500 Watt Hoparlér D 102 dB SPL 100 Watt Hoparlor A’nin tiretebildigi ses siddeti seviyesi yaklasik 121 dB SPL'dir: AB SPL = sensitivity + (10 log [W + Wrefl) = 97 + (10 log [250 + 1]) 97 + (10 x 2.397) = 97 + 23.97 = 120.97 dB SPL Hoparlér Brnin tiretebildigi ses siddeti seviyesi yaklagik 118 dB SPL'dir: dB SPL = sensitivity + (10 log [W + Weel) = 94 + (10 log [250 + 1]) = 94 + (10 x 2.397) = 94 + 23.97 = 117.97 dB SPL Hoparlor Cin tretebildigi ses siddeti seviyesi yaklagik 121 dB SPL'dir: dB SPL = sensitivity + (10 log [W = Weel) 94 + (10 log [500 + 1]) 94 + (10 x 2.698) 94 + 26.98 = 120.98 dB SPL Hoparlor D'nin iretebildigi ses siddeti seviyesi 122 dB SPL'dir: AB SPL = sensitivity + (10 log [W + Wel) = 102 + (10 log {100 = 1]) = 102 + (10 x 2) = 102 +20 = 122 dB SPL Tam degerler hoparlorlerin 1 metrede dretebilecesi _. sae seviyeleridir. retebilecegi dB SPL cinsinden ses $i03 + Hoparlérler, Amplifikatérler ve Akustik 83 Bu degerleri tablo haline getirecek olursak: Hoparlér A 97 dBSPL 250 Watt 121 dB SPL Hoparlor B 94 dB SPL 250 Watt 118 dB SPL Hoparlér C 04 dB SPL 500 Watt 121 dB SPL Hoparlér D 102 dB SPL 100 Watt 122 dB SPL Hoparlér A ve B aym giicte olmasina kargin hoparlor A’mn sensitivity degert hoparlor B'nin sensitivity degerinden yitksek oldugu icin Urettigi ses siddeti seviyesi de daha yiiksek. Hoparlér C, hoparlor A’nin iki kati fazla gig ile siiriiliiyor fakat sensitivity degerleri arasmndaki farkhhk sebebiyle her iki hoparlériinde trettigi ses siddeti seviyesi aymi. Hoparlér D giig olarak digerlerinden diistik olmasina karsin sensitivity degeri yliksek oldugu icin direttigi ses siddeti seviyesi diger tig hoparlérden daha fazla. Bir hoparlériin kisa sireli olarak kaldwrabilecegi giictin uzun stireli olarak kaldirabilecegi giigten dirt kati fazla oldugu belirtmigtim. dB SPL cinsinden ifade edecek olursak; peak degeri, long-term degerinden 6 dB yiiksektir. dB = 10 log [W = Wyegl = 10 log [4+ 1] = 10x06 =6dB Omegimizden devam edecek olursak; hoparlér A kisa stireli olarak 1000 Watt glict kaldirabilir ve peak degeri olarak 127 dB SPL seviyesinde ses siddeti tretebilir: dB SPL = sensitivity + (10 log [W + Wyel) = 97 + (10 log [1000+1]) = 97 + (10 x 3) =97+30 = 127 dB SPL yada peak = long-term (dB SPL) + 6 dB SPL peak = 121 + 6 = 127 dB SPL Ornegimizdeki veriler dogrultusunda hem long-term hem de peak ses siddeti degerlerini tek bir tabloda toplayahm.—a—_ 84 ee Long-Term Peak Sensitivity Giic Ses Siddeti Ses Siddet: Hoparlir A 97 dBSPL 250 Watt 121 dB SPL 127 dB Spr arld § Moparlor B 94dBSPL 250 Watt 118 dB SPL 124 dB Spy “ © H var Cc 94dBSPL 500 Watt 121 dB SPL 127 dB SPL 0 Hoparlér D 102 dBSPL 100 Watt 122 dB SPL 128 dB SPI Hoparlér Caplari Tek bir hoparlér (driver), 20 Hz-20 kHz arasinda veya bu araligi biraz daha daralursak, 50 H2-18 kHz arasmnda ses dretemez. Bilytik caph hoparlérler bas sesleri, kigitk caph hoparlérler de tiz sesleri daha basarih bir gekilde Gretir. Kiiguk capt hoparlorler daha hizh hareket eder, bityiik capli hoparlérler daha fazla hava iter. Tiz sesler (iist frekanslar) icin kullamilan hoparlérlere tweeter, mid sesler (orta frekanslar) igin kullamilan hoparlérlere squawker, bas sesler (alt frekanslar) icin kullamlan hoparlétlere woofer, alt baslar icin kullanilan hoparlérlere de subwoofer adi verilir. Tweeter : Tiz : Mid : Bas Subwoofer : Alt-bas Genel olarak, bityiik sistemlerde alt baslar igin 15” ve 18”; baslar icin 15”; midler icin 8°, 10” ve 12”; tizler igin de 1” ve 2” gapinda hoparlorler kullanihr. Stiidyo tipi monitérlerde, hoparloriin giciine ve bilytkligiine bagh olarak, genel olarak bas igin 6°, 8° ve 10”; mid icin 4” ve 5”; tiz igin de 1” civarinda hoparlérler kullanihir. Crossover Sinyali frekans arahklarina boliip dagitan devre veya cihazlara crossover adi verilir. iki tip crossover vardir: — Passive (pasif) crossover ~ Active (aktif) crossover Pasif Crossover Pasif crossover sisteminde, crossover devresi hoparlér kabininin igindedit Amplifikatérden gelen yitkseltilmis sinyal kabinin igindeki bu di e girer burada bas, tiz veya bas, mid ve tiz hoparlérlere dagiuhr. ee Eger bir sistemde tek bir crossover noktasi varsa, diger bir deyisle sinyal bas ve olarak iki ayr frekans arahgina bélindyorsa, bu sisteme tacsay (iki mallu siste™03 + Hoparlérler, Amplifikatdrler ve Akustik 85 tiz pasif amplifikatér crossover ~ bas = j 03.02 Pasif crossover sistemi adi verilir. Eger sistemde iki crossover noktasi varsa; sinyal bas, mid ve tiz olarak ii¢ ayn frekans aralgina boliinityorsa, bu sisteme three-way, (iig-yollu sistem) adi verilir, Omek olarak ig yollu bir stiidyo monitdrii diigtinelim. Crossover noktalar 500 Hz ve 5 kHz olsun. iki crossover noktast oldugu icin bu hoparlér 3 yollu demektir. Bu durumda 500 Hz’in altmdaki frekanslar bas hoparlére, 500 Hz ve 5 kHz arasindaki frekanslar mid hoparlére, 5 kHz'in iizerindeki frekanslar da tiz hoparlore g6nderilecektir. Aktif Crossover Aktif crossover sisteminde mikserden gelen line seviyesindeki sinyal crossover cihazina girer, burada iki veya daha fazla frekans arahgma boliiniir, amplifikatdrlere dagiuhr, yakseltilip hoparlér kabini icerisindeki hoparlrlere gonderilir. Aktif crossover sisteminin avantaji, pasif crossover devrelerinden farkh olarak, line seviyesi ile cahgmasi, dolayistyla bozulma ve git¢ kaybinn daha az olmasidir. Aktif crossover'la sirriilen bir hoparlér sisteminde her frekans araligi icin ayn bir amplifikatér kullamhr. Eger sinyal bas ve tiz olarak béliiniiyorsa buna bi-amplified veya kisaca bi-amp adh verilir. “Bi”, iki anlamma gelmektedir. Bi-amp ismi hoparloryit ve Mazik Teknovons ses Ka\ EEE _— Hh amplifikator sins —> [J aktif crossover bas |» —_ amplifikator 03.03 Aktif crossover sistemi kabini igindeki bas ve tiz hoparlérlerin ayn ayrt amplifikatérlerle, diger bir deyise toplam iki amplifikatdrle sitriilmesinden gelir. Eger sinyal aktif crossover tarafindan bas, mid ve tiz olarak tig ayn frekans araligina boliindyorsa bu durumda bu hoparlérii stirmek igin tig ayn amplifikatir gerekecektir. Boyle bir sisteme de tri-amplified adh verilir. Biiytk konser sistemlerinde sub-bass veya bas, alt-mid, tist-mid ve tiz olarak dét ayn frekans arahgi kullanthr. Faz oi ; ; Fe Di sina iki hoparre aym anda génderiliyorsa ve bu iki hoparlér de yt veya arkaya dogru) hareket edi i a zn 'yorsa © zaman bu, iki hoparl fal a yonde oldugu anlamina gelmektedir, Eger fazlar ters "say be logru giderken digeri de arkaya dogru hareket ediyor olurdu. Iki hoparlérin fazlarinm, birbirlerine gore ters o) imasi durumunda baz1 freka! ki ho irlerine go birbirlerini yok edecekleri icin ses incelmis gibi gikai r, Tim hoparlérleri eksi kutuplan da enplitanereacn tater Giktslarimin art, kutuplar Daglanular fx cakgmasina yo ia ‘Sarin eksi kutuplanna baglanmahdir. Kars in de ho} ola kat eks bag kaj de ve | mi03 - Hoparlorler, Amplifikatorler ve Akustik 87 hoparloriin dn yerine arkaya dogru hareket etmesine neden olacagindan dolayt ideal olarak her zaman aru Hoparlérlerin baglanusim 9 Voltluk bir pille test edebilirsiniz. Hoparlér rulara, eksiler de eksilere baglanmahdir, kablosunun amplifikatér tarafindaki uclarmi séktin ve art. ucunu pilin art: ucuna, eksi ucunu da pilin eksi ucuna degdirin, Eger hoparldr ileri dogru hareket ediyorsa baglant dogru demektir Hoparlér Kablo ve Konnektérleri Hoparlér kablosu iki iletkenli bir kablodur. Hoparlér baglanularinda kablo cok énemlidir ve kesinlikle iyi kalite kalin kablo kullanilmalidir. 03.04 Cift iletkenli hoparlér kablosu Battin kablolarda direng vardir. Kablo uzunlugu artukca bu direng de artar ve giig kaybi meydana gelir. Gig kaybmin yam stra, kablodaki direng amplifikatériin damping factor degerini de olumsuz yénde etkiler. Kalin kablolarda direng daha az oldugu igin kigitk hoparlérler igin 2.x 2 mm, orta ve bik hoparlorler icin en az 2 x 2.5 mm'lik kablo kullanmak ve kablo uzunlugunu mimkiin oldugunca kisa tutmak gereklidir. 03.05 Speakon konnektdrSes Kaylt ev NN Hoparlir baglantalan igin genel olarak kullanalan dg UP konnektér vardir: _ Speakon ~ Binding post -u4" yaprst ve kilidinden dolayt en saglam , Bu tic konnektér arasinda speakon, giivenilir olandhr. Binding post, kablolar icin ay olarak baglamr. Binding post hopar gikaslarinda da kullanihr. 1/4" tipi gitig ve cikislar igin 1/4” TS jack ve plug kullanthr 11 bir konnektr gerektirmez; kablo uclan gpl Jor gitislerinde kullanildgs gibi amplifikatorer, 03.06a Speakon ve binding post amplifikatr cikislar 03.06b Speakon ve 1/4” hoparlor girisleri Seri seri b ucu i sekile 03.07 Se sisten Sei Bulun Or empec Ho]