You are on page 1of 17
Museus e Patrimonio imaterial agentes | fronteiras | identidades ‘Museus e Patriménio Imateral agentes, fronteias,identidades Inet dor tire Conse ago Pau Ferre ds Cosa cand Grosono Ort Crometina 1020 empires Depasto ews 3166109 Museu PING TERA, Muses avanénio mata aertes ona Medades cod, al era Cos Usb Instute des iseus eds Conearno; Smits 208,00 ps oso) risea2 asus selon / Atop Pardno Ctl natal MC 8 9 sorrumrs Plantas, Direitos e Cultura: a Antropologia ea patrimonializagao das concepcées, conhecimentos e praticas relativos 4 natureza Amélia Frazio-Moreira Departaertode poling ‘Fula de nc So eymanas Universo ova ce 008 Genter ide do meta em Aneel One mia num pequeno poe de pista e som osagestvo nome de “La Recta del abel” (pig, 3077 consti por plantas condimentaes seas. Esa embalagem e ‘paseo episio ques expla from recshidos no decor do projet aobotnica 60 Nonste Portugués sberes, plantas ewsoe" Um empesirio espanbol page «habitants da sldeia de Quintana ne regio de Bragana (Parque Natural de Mentesinbo} para clherem ce scar 3 especies: 4“heitosinh um po do que noutros contexts se designs por “om: Ih” (Thymus sg); "ag (Lavandula stoecas);¢ out “omlhot nomead por sal-pure” (Thymus mastening ig 308). Acheron er, e onto sr, ingredient Fendamental do fumeiro eda cura das azitonss, por todos conhecid: a ari” ea sada er tempos recta dos como substitute dotabacore ol pura? marca prseng na fogs dis elas de S.Jofo. Contd, estas dae sikimas plantas fram também reeridas por dus informantes- have da pesquisa como send planta condimentars, Das mulheres que ttm o “gosto plas coisas das plantas” tem engrandecig osu saber com conhecimentosaiedos des tars «ue fazem, dos programas teleisvos que vision e das trocs de informagio com amigos, parentes¢técolcos de sae deoutrasparagns. © que pode sempre levantar 3 divide deseo ‘que relataram foi uma meméria de uso ancestral ou um conhecimento exdzeno que pézm agora em pritica, ras arg he eat {2 eased pe CE FOONTISINNE ae ie a et eas ound Ch = ce Re eine gnen toe cara nana ier eit brn Cain sn Sah fb pee aot Paes abe Mis itt, eta cde ee sagt Voltando a “Receta da av6 Este produto era até ha pouco embalado ecomercalizado em Espa: nae vendo em Espanha eem Portugal, inclusive, aalgumas mulheres... de Quintanlha! Est piso, ndo ser mais do que uma “metifor"introdutra aos dos aspectos centrais que se pretend aqui explanar: por um lado, 0 queso final, em contexto da modenidade, nomeada- ‘mente portuguesa, os cannecimentas locals rlativos nature eas priticas soca eles associa: dle, por outro, como se esabelecen uy dicion de propricdude dees cuphecmentos Segundo a Convengio para a Salvaguarda do Patriménio Cultural Imserial (UNESCO, 2007) entende-se que: ‘Os conhecimentos e as priticas velacionadas com @ natures © o universo incluer conhecimentos, sberes-fzer, competincas,prticas erepresentages desenvolvidas «© perpetuadas peas comunidades em interacgdo como seu ambiente natural Esses sistemas cogntivos exprimemse através da lingua, dastradicbes ora, daliga- ‘20a um melo, das memorias, da espiritualidede e das visdes do mundo e trdzern- ‘© por um conjunto complexo de valores e crengas, cerimerias, prices mesic teadicionas,pritieas ou organizagSes soci, instituigdes. Estas expresses prices ‘so to diversas e variadas quanto os contexts socioculturase ecoldgicose cam fre- 2 [sewn 0) _Embors sorigem dos estados seja muito divers, pois resultam de estiglos, projects de walto 2 teses de doutoramento, pode-se constatar a existéncia de um manancial de informagdo em relagio.a um niimeco aprecivel de espéces, Seria interessante agora cruzar os éados apurados, de modo a entender as reorréncias ea diversidade de usos e saberes acerca Jas plantas nas diversas regibes do Pas ‘A natureza da maiorisdestas pesqulsas nfo as coloca no Ambito da Antropologis ou no fore das ‘Giancias Socais,o que significa que so poucas aquelas que apresentam uma alse sociol6gica da distibuiglo do conhecimento ou a separagio dos usos actuals dos que apenas figuram ne _meméria local, De certa forma, seguindo a tipologia apresentada anteriormente, pode-se afi mar que mairia destas pesqulsas se encaixam no que se denominou por desrig des parti , dade, espectallzagio + experiéncia individual, Em fermos metodoligicos recorzeu-se 4 metcdologin etnogrifica © entrevista etnobotinicas. (Os resultados dos dois estudos de caso realizados no Amite do project um na aldeia de Quin- tanitha, no Parque Natural de Montesinho, eo outro nade Pévoa, no Parque Natural do Dowra Internacional, estinlam algunas rflesses, Um episédio, embora jérelatado anteriormente (Frazio-Moreira, Caralho e Martins, 2008), seré porventurailstativo. Em Quintanilha parte da informagio fot recolhida acompanhando ‘0s pusselos rotineros de fim de tarde de alguns aldedos. Nesas ocala, difiimente a infor smagio registada era fornecida por um individuo islade, quer porque os paseioseram das em grupos de amigos e arenes, quer porque os percursos possveis ear redutidos , por iso, ‘ospasseantesiam.secruzando c iam sueginlo pequenas discussdes acerca de nomes de plantas, das suas morfologlas ou dos seus sos ‘Num desses momentos: D. Amalia passeava com D. Bernarda ¢ disputa fol a propésito duma planta, pois para ela o nome correcto seria a denominagio local de "grabaceirs enquanto D. Bet ‘nada insists que a planta se chamava “roseira brave” ou “rosera canina” porque “é come ver nos lve!” Nouto passeio de D. Amalia, com D. Clara eo seu matido,B. Amélia apontow uma planta ¢ explicou “esta €aerva-da-tensto ~ esti os livros que iaz bem & tensio (arte: rial: Indagada se antigamente @ apanhavam, D. Clara replicas em tom irinico, que “sim, para dar de comer aos porcos!”™ D. Ami, num momento do lado dos conhecimentos que se podem considerar lecis¢ “tradicional e, ‘quem é reconhecida socialmente grande sabedoria sobre as plantas, colocou-se no outro, do lado do saber exdgena, livresco e recente. ‘Um outro exemplo, da confluéncia de saberes de origem divers, pode ser dido através das utilizacBes indicadas por diferentes informantes pare uma malva (Maiva sylvestris) (raza. Morera ¢ Carvalho, 2008) Esta planta, uma das plantas chave dum conjunto resrito de plan tas com fins medicinals, era usada sobretudo como desinfectanteecleatrizante por via externa {cozimento da falls) a infusto das suas fas recomendada como calmaste des vias ul iris fcltador da mice3o(diurético), © surpimento de preocupactes dieiicaseestticas por parte das mulheres, adquiridas no contacto com familiares € amigos do meio urbana € attavés de informagio cerita ¢ difundida pelos mass media, introduzin um novo uso desta Planta, A infusto das folhasjovens ¢ agora também assinalada como adequada para propic ‘vemagrecimento eo controlo da celle, Afnal, estas mulheres mais nio fazem do que citar tum uso antigo, infusa diurética, sb a capa de ume nova concepeo, a redusio da celulite ow de peso, que na pritica resulta dum efit terapéutico idémtico. Uso que val provavelmente ser rapidamente incorporade ne conjunto de saberes, que num recolha mais iediatasurgirdo ‘camo “vonheciments ecoldgicostraicionais De fact, sem 0 recurso uma metodologia etnogrfica a percepeio da origen do patriménio torna-sedifcutads, No eo das pesquisa etaobotinicas, as enrevistas sio amide 0 Ginico procedimento metodolégico usado, © que tora dificil apurar a génese dos conhecimentos e sa presenga nas priticas soci Por outro lado, sem o recurso a uma perspectiva diacrinica no se entendem as muedangas nos rectirs0s biolégicos ¢ ao corpo de conhecimentos a eles assoclados. Nao se entende, num lltime exemple, gue o cutive de “omilho” comum (Thymus vulgaris) nos quistals das alias transmontanas (Carvalho, 2005; Frazio-Moreira ¢ Carvalho, 2009) ¢releso, nio da relagio ‘com as espéces semelhantes encontradas nos montes circundantes (como as referidas no ep odio nical deste texto), mas de mudangas na concep e uso das plantas’ As hort €quin= tais tim vindo a alterar-se nas éltimas décadas com o enfraquecimento das actividades agricola c-pecitria ea introducio de habitas alimentaresexdigenos. Deixaram de ser espugos destinados 4 cultivos complementares & alimentagio animal, para serem locals ond tém presenga novas variedades alimentaes (por exemplo,alho francés, courgetes on beringelas ¢tisanas de uso recente (como “eh principe” ou “limonete).O leque eeduzido de condimentessilvestres us {dos na gasteonomia local foi agora alargado pelo cultivo nestesquintais de plantas conde: tares,em grande medida sob a influéncia dos emigrantes ene els o referide “Yommilho mas tanthém outros sabores come os “coentres, 0 “eebolinho” ou o *manjericl Numa madanga Jgualmente recente surgiram novos eapacos, precnchidos com plantar ornamentation. pane ce he Ca Maa a7 oe «dos com preoeupagées ¢ conhecimentosestticos, 9 que revels pritics de lazer e prazer e @ proximidade destes contextos cars a modelos de vida urbana, Constaa-se uma malor diver sidade de espéces nos quintaise hortas e novos saberes¢ priticas de wo das plantas, sts lustragbes remetem para a questo do que &afinal o patrimiinioimaterial relacionado ‘om a naturezs€ de se deve considerar parte deste patriménia, par com os “conhecimentos ‘adiclonals"tocas, 0s conhectmentos de ncorporagao relativament revente, A relia antro- poligica tert forcosamente um papel no ajuste dos seus comtornos. 2 a rd is os Pari 6 ian BE ya ‘a 12 Oe ees na car ot Cabin i a espe tabi etn sao fn Scan sans bl ea One dr. ORCS AE eAIMEDA C1984 Aopen conden epee ea Anish Sore C2 eon nnn Nr hr errmsg She eqn roe soe $1 drt bg es needa se Ry Aten on as Perdana ee en Lasse OORCUES 15, ASCENAG.L, 90M, MALES 20 An saa meando A erat trades oedema he 28 ‘recon tise hoseral poorest des hte ear ca Re ‘ines cota Cn Vs eset a ‘moze atone igs nz Scns es or oe CARLO. ae RZEOMOREIMA A. 200"onbo enone um pata pe deere “in fiachomens envoy ma tei gen corto lett 207, ee ta Comat To ome oe obey oe Aga “inp imeonentovoncesamis sacs eas on 2 Fvn (So 8 en rn arin wn ean ee ‘somite ps aoc aes a9 3 90 Le (0955 eSETEKOURT 205 rete sso eo poten eae nue he trates en toapongonmo karan Poca hes ea) SOHO i NON ‘urrtin 6,22 toons eine esechor began Agata Eon apaaing Se rd Dest: et hewa one sepa! mnie ncsc-anenaromesivepenesnaialate Sipetyatariagnatemaratouny a eis oe are 9, (LEU eH 2001 reaete MELE UES Ra BOER A emo nein tial hapa Mec Se nemo haa ons Rae 8 wien no. 00 NAO EES 25 ase ome eo ponaroRne en sree ‘Stn ae aspen dP pe hoa NON Les ND ‘888 cod 38 enn 6 ap ootare deen sca see RA “Sequvstuncaes sat Pea pout ne CDA ben A eA tigi htc eel se penis ucho.onein he CANAHO AM 200Du ses canes ea pnts gun acirdctonmoeres Stwenaumans lgorape: apo comercial hse Sno dbo See rracko none ken Ae MRA E20 eect oe de nee ma Mamba Savecesega shaft Stones puna to nal 3 FRAZIO NORE KCAL, Ay ARTS 20, eee ames can ge cnartstarinand consonants ped sere ate ones X98 ash oa 8 ct do sett El Sp ra a Seton] eee ‘osoonminioenvegeaen bose 8:00, A 5 202, sty non ie Love cn ans {0USADA 1 A0 ea eae el ai O cada drm define Ce oi ‘oem aaa ceecnor ort Dopo Urs ip ha este atacca seas AWE ot -Umeg nlni ae gwouetie igh IIE e 25,Otn Ome ng angio ‘hata autnestanre hairton stoner ones 1-92 Avon Dy king tang as nde en nan, Soin aon BcENGADcAmAG. sein nn tat ino otto Con owls atts NDE PTO COMES C204 Sa on amnesic cy Ans Pe Pr pi net hepa 2p 8 ERK AMUN Po ems ofan snd at Si ms ode HO cone aos PusueNnal case so bc come te BRS. 14 tnaplay ene Contin of Bey dana uf hat 25 9329352 £0800. grin poy dpa peer IY nr Sinan es. 20a ely tt con laoreet agement ci eee "sinners asus secon opr ihn Paes? BEER An ‘metagenome Aopen ann asia pp Po 0,20) Seance vey. neat ey urge aH eh 2901 OB rec nn oon lone sate ron ang sons atin Pes 93 209 As COE SAMOS 5 FERPA C205 acon ouaeapetad at monies mAs Sd tse alata enn AO Poets hg 9, ee Len PO ‘00 i 08 on ne er np ec net eri ms eas daa "ne Susu ar ins doce em rennet, Vs a Unsere eA SUE MA FXO 5, PAS. AMOS MATEUS A Gt nc Rami ge Sr, STM 1599p rnereinalacn opr rahsingeonangt seman ih ‘arenas Shonda ee hs oye eae po HO. sop ait 24RGER 32 mob ratnnOvey hn ems ex Eclat Une 2, roe a es cig a es al pail a ipwnanesacerehen ‘nterpgse saaoa tose bo no

You might also like