Izotopy

Diagnostyka Izotopowa - wykład 1

03.10

1. Po co nam izotopy promieniotwórcze?

 Emitują promieniowanie o różnym natężeniu w różnym okresie czasowym
 Pełnią rolę znacznika,
 Dzięki izotopom wyciągamy wnioski na temat, gdzie jest jądro atomowe, w jakim czasie
 Są nośnikami informacji
 Pozwalają na postawienie diagnozy lokalizacyjnej, jak procesy zachodzą czasowo w organizmie
 Mówią nam o tempie zachodzenia procesów biochemicznych w organizmie
2. Budowa jądra atomowego


 Jest zbudowane z dwóch rodzajów cząstek
 Proton ma 3 kwarki (ładunek +1), neutron (ładunek 0) ma tez 3 kwarki mogą między sobą je wymieniać,
elektron ładunek -1


 Nukleon = proton i neutron razem
3. Pytanie na egzamin podaj skład jądra atomowego (elektrony=0 nie ma ich w jądrze)
4. Budowa jądra
 Na 1 orbital 2 elektrony, na 2 max 8 itd.
 Izotopy

 Składa się z cząstek, a nie cząsteczek

5. Atom a jądro atomowe
 Jeżeli jadro atomowe miałoby milimetr - do 100 000 milimetrów są ostatnie elektrony
6. Jadro atomowe nie bierze udziału w tworzeniu wiązań chemicznych, biorą udział elektrony. Procesy
zachodzące w jadrze zachodzą w takim samym tempie niezależne od tego co się dzieje na zewnątrz atomu.
7. Oddziaływania silne (jądrowe)
 Najsilniejsze w przyrodzie
 Krótko zasięgowe 10-15m
 Zawsze przyciągające (p-p, n-n, n-p)
 Energia oddziaływań jądrowych
 defekt masy
 są potrzebne, aby jądro było związane, są to siły wiążące
8. Ostatnie pierwiastki w układzie są niestabilne, ponieważ jądra nie da się zaobserwować, te jądra są
niestabilne, ponieważ występują mniejsze siły.
9. Duże jądra się rozpadają, gdyż siły jądrowe silne nie działają tak dobrze (są krótkodystansowe), więc protony
przestają się przyciągać. Jądro staje się niestabilne
10. Do rozbicia jądra potrzebna jest duża energia, suma mas nukleonów jest większa niż masa jądra, dlatego
należy dostarczyć energie o sile masy nukleonów
11. Defekt masy
 Defekt masy: suma mas protonów i neutronów jest większa niż masa jądra. Stanowi to różnice potrzebną
do oderwania tych składników z jądra.


12. Energia wiązania jadra – jest to ilościowa energii potrzebna by stworzyć grupę oddzielnych protonów i
neutronów.
 Praca wykonana przez pole elektryczne = ładunek razy napięcie (W = q x U)
 Do pomiaru energii – elektronowolty (spoza układu SI)
 Izotopy


13. Izotopy
 Są to atomy, które elektronów mają tyle samo co dany pierwiastek, to jądra atomowe izotopów są różne
14. Izotony
 Są to jadra o różnej ilości protonów a tej samej ilości neutronów
15. Izobary
 Suma ilości neutronów i protonów jest taka sama (nukleonów)
16. Izomery
 Jądra w różnym stanie energetycznym
 Są to jadra o tej samej budowie ilościowej, ale różnią się strukturą, czyli protony i neutrony wewnątrz jądra
są inaczej poukładane = maja inna energie
 m – mega trwały stan wzbudzony
 Między podstawowym stanem w jądrze a stanem wzbudzonym dla jądra atomowego – niewielka ilosc eV,
dla elektronu jest to bardzo duża wartość eV
17. Przejście z wyższego do niższego stanu – dochodzi do emisji promieniowanie
18. Brak zasady zachowania masy w jądrach atomowych, występuje zasada zachowania energii
19. Reakcje jądrowe


 zasada zachowania ładunku - suma protonów przed i po procesie jest stała (uwaga: może się zmienić
Masa! Nie musi być zachowana w reakcjach jądrowych)
 Ilość nukleonów przed procesem i ilość po jest taka sama
20. Uzyskiwanie energii
 Synteza jąder lekkich np.
o W jadrach lekkich proces uzyskiwania energii - jądra atomu łącza się w cięższe jądro
 Izotopy

o reakcja ciężka do kontroli! Droga metoda. Mechanizm bomby wodorowej. Efektywniejszy proces niż
rozszczepienie ciężkich jąder
 Rozszczepienie jader ciężkich
21. Szybkość uzyskiwania energii jest ważna, człowiek ma ograniczone ilości tempa przyswajania czy wydzielania
energii. Musi być ona kontrolowana
22. Rozszczepianie – jadro się rozszczepia na dwa mniejsze (porównywalne), powstają jeszcze neutrony po to,
aby zapoczątkować następne rozszczepianie
23. Synteza – rozpędzamy jadra wodoru do dużych wartości kinetycznych (w obecności dużej temp), jak jest
duża energia kinetyczna = dostajemy jadro większe
24. Jądra trwałe - nie następuje rozpad,
25. Występują jadra w których zachodzą procesy – za jakiś czas można zaobserwować zmniejszenie ilosci już
obecnych jader a powstanie zupełnie nowych

3 rodzaje procesów zachodzących w jądrach nietrwałych

26. Prawo rozpadu promieniotwórczego

 Ma charakter statystyczny
 Rozpad nie zależy od czynników zewnętrznych
 Rozpad nie zależy od historii jądra
 Prawdopodobieństwo rozpadu pojedynczego jadra jest wielkością stałą


 średni czas życia jądra: 𝜏 = 1/ λ [sek].
 Czas połowicznego zaniku T [sek] : jeśli t = T to N = N0/2.
 Zależność między czasem połowicznego rozpadu a połowicznego zaniku: T= ln 2/ λ
 Izotopy

27. Czas połowicznego rozpadu – czas potrzebny do tego, aby połowa początkowej ilości jader uległa
zmniejszeniu o połowę
28. Przykłady czasów połowicznego rozpadu

29. Techmet 99m– Ma czas połowicznego rozpadu 6 godzin, co pozwala na przeprowadzenie różnych czynności
medycznych (podanie pacjentowi, zrobienie kontroli jakości) i nie zostaje w organizmie pacjenta na tyle
długo, aby wyrządzić tam szkody
30. Fluor 18 – używany w pozytonowej tomografii komputerowej
31. Aktywność
 Ilość rozpadów jąder w jednostce czasu
 Jest cechą konkretnej próbki promieniotwórczej
 Aktywność stosowana w diagnostyce podawana jest w MBq
 Maleje ona w czasie
 Jeżeli podamy pacjentowi 100 Bq to po czasie połowicznego rozpadu ta próbka miałaby 50 Bq
32. Im mniej próbki tym ilość rozpadów nam maleje
33. Jeżeli próbka emituje różnego rodzaju promieniowania to suma różnych rodzajów rozpadów = aktywność
próbki
34. Promieniowanie – skutek rozpadu
35. Rozpad alfa
 Izotopy

 Polega on na podzieleniu się (bez żadnej ingerencji z zewnątrz) dużego jadra

 Rozpadowi alfa ulegają jądra, które mają 140 nukleonów lub więcej
 Promieniowanie α: strumień cząstek α emitowanych z jąder
 Duże jadro wyrzuca z siebie cząstkę i zostaje jadro pochodne które ma liczbę protonów o 2 mniejszą, a
liczbę nukleonów o 4 mniejszą
 Cząstki alfa ma duże wartości energii kinetycznej, leci ona na zewnątrz i ten strumień cząstek alfa, które
poruszają się w przestrzeni po rozpadzie = promieniowanie α
 Z jednego izotopu wszystkie cząstki alfa mają tą sama energie
36. Właściwości promieniowania alfa
 Ładunek dodatni +2e
 Jednakowa energia dla danego izotopu (3-9 Mev)
 100-250 tyś par jonów
 Produkują elektrony wtórne
 Odchylają się w polu elmag
 Mała przenikliwość
 Wywołują luminescencję
 Wywołują procesy chemiczne: rozpad związków chemicznych np. Woda, kondensacja, polimeryzacja
itp.
 Działanie fizjologiczne (zewnętrzne): oparzenia, procesy zapalne skóry
 Najbardziej niebezpieczne promieniowanie
37. Rozpad β
 Mamy 3 rodzaje rozpadów
1) Naturalny – jest to rozpad, w którym neutron zamienia się w proton, dzięki wymianie kwarków
powstaje także cząstka o ładunku ujemnym, aby zachować prawo zachowania ładunku, dzięki
rozpadowi nowy elektron powstaje w jądrze i jest on usuwany (strumień tych elektronów -
promieniowanie β-), powstaje antyneutrino
2) Sztuczny – rozpad, w którym zachodzi zamiana protonów w neutron, trzeba nadać protonowi
dużą energię, jest on wykorzystywany w pozytonowej tomografii komputerowej, czastki B sa
wyrzucone z jadra zderzają się z tkankami i dochodzi do ich rozpadu = powstają pozytony.
3) Wychwyt elektronu
38. Właściwości promieniowania β
 Bardzo mała masa, ładunek +e lub –e
 Odchylają się w polu elmag
 Bardzo duża prędkość (do 98% c)
 Slad nie jest linią prostą
 Widmo ciągłe, ponieważ energia procesu rozkłada się między neutrino i cząstkę B
 Pozytony żyją bardzo krótko (anihilacja – 2γ po 0,51Mev)
39. Rozpad gamma

 Jego skutkiem jest promieniowanie gamma- strumień cząstek gamma emitowanych z jąder
 Promieniowanie gamma - powstawanie:
 Izotopy

o Foton gamma – wysłany z jądra atomowego

o Promieniowanie rentgenowskie – uzyskuje się w praktyce poprzez wyhamowywanie rozpędzonych
elektronów
o na materiale o dużej (powyżej 20) liczbie atomowej, efektem czego jest powstanie promieniowania o
charakterystyce ciągłej,
40. Właściwości promieniowania gamma
 Fala elektromagnetyczna o bardzo dużej energii
 Nie ma masy ani ładunku -> nie odchyla się w polu elektrycznym ani magnetycznym
 Ulega defrakcji na kryształy
 Czas połowicznego rozpadu - 10-13 s do kilku lat (stany metatrwałe). TECHNET – wykorzystanie w
diagnostyce
 Utrata energii kwantu następuje na trzy sposoby: (oddziaływanie z materią)
o Efekt fotoelektryczny
o Efekt Comptona - zjawisko rozpraszania promieniowania X (rentgenowskiego) i promieniowania
gamma, czyli promieniowania elektromagnetycznego o dużej częstotliwości, na swobodnych lub
słabo związanych elektronach.
o Kreacja pary elektron – pozyton

41. Rozpady promieniotwórcze - obraz w układzie okresowym

42. Zasięg promieniowania

 Izotopy

43. Prawo absorbcji promieniowania

 I(x) = I0e-µx
o X - grubość warstwy pochłaniającej
o µ - Liniowy współczyczynnik pochłaniania

44.
 D1/2 - warstwa połowiąca: grubość absorbentu, która osłabia natężenie promieniowania do połowy
 Materiał, który ma małą warstwę połowiącą, pochłania promieniowanie lepiej
 Dla różnych źródeł warstwa połowiąca materiału jest inna. Zależy ona od energii promienia padającego.
45. Masowy współczynnik pochłaniania: µ/ 𝜌 [m2/kg]; nie zależy on od fizycznego ani chemicznego stanu
substancji pochłaniającej
 Izotopy

Masa powierzchniowa to iloczyn konkretnej grubości absorbentu i gęstości absorbentu