https://thuviensach.

vn
Trước mỗi lần lên đường, tôi cố gắng trút bỏ mọi định kiến, mọi hình dung. Tôi dốc cạn để đầu óc trỗng
rỗng, không mong chờ, không phán đoán.

Tôi liều mạng để trái tim mình rộng mở, trần trụi.

Và tôi lên đường như một tờ giấy trắng, với niềm khát khao được phủ kín, được lấp đầy, được đổi thay.

Thưa cùng bạn đọc

Bạn đọc thân mến!

Trung Đông và Hồi giáo là những vùng đất và khái niệm không xa lạ gì với người Việt Nam. Tuy nhiên, để
thẩm thấu được những diễn biến lịch sử-văn hóa-chính trị phức tạp của nó thì cả thế giới, bao gồm cả giới
học thuật, không ai dám đánh cược 100% vào sự hiểu biết của chính mình. Sự mâu thuẫn nội hàm xuất
hiện từ trước khi Hồi giáo hình thành, bùng cháy, hoặc âm ỉ qua nhiều thăng trầm lịch sử, và đột ngột trở
nên dữ dội từ sau sự kiện Tháp Đôi bị khủng bố Al-Qaeda tấn công năm 2001. Cũng như nhiều đồng
nghiệp khác tại châu Âu, tôi bị cuốn vào một trào lưu học thuật sôi động với mục đích tìm kiếm các chân
rễ sâu xa của một trong những cuộc xung đột văn minh và tôn giáo được coi là lớn nhất thế kỷ 21: Islam
đối chọi với Islamism.

Vậy Islam là gì và Islamism là gì?

Trong quá trình biên tập lại cuốn sách này từ một loạt bài đã đăng trên tạp chí Đẹp và Tia Sáng, vô số lần
tôi phải băn khoăn dừng tay gõ máy. Bệnh nghề nghiệp khiến tôi luôn có xu hướng đào sâu lăn xả vào
những ngõ ngách tiểu tiết, giải thích cho ra ngọn ra ngành, tỉ dụ như hai thuật ngữ tôi vừa nêu. Tuy nhiên,
nhiều lần đã gõ hàng trăm chữ rồi tôi lại hậm hực nhấn nút xóa, đơn giản vì cuốn sách được viết với tư
cách một kẻ lăn lê trên đường chứ không phải một cô ả đeo kính nhăm nhăm chỉ chực cắm mũi nhảy vào
đống tư liệu. Nhưng rồi những câu chữ xuê xoa lại khiến tôi bực bõ vì vấn đề không được nhìn thấu đáo.
Và thế là tôi cứ bị ném qua ném lại như một quả lắc đồng hồ bất đắc dĩ.

Bị ném qua ném lại trầy trụa một hồi thì sách cũng viết xong. Tôi chọn cách làm dâu trăm họ, tức là viết
xả dàn, và tranh thủ chèn nén một vài thông tin tham khảo sâu để làm hài lòng những bà mẹ chồng khó
tính ☺. Tôi hy vọng thế hệ bạn đọc khá ngoại ngữ liên tục để mở công cụ tìm kiếm google khi đọc sách,
bởi sau mỗi thuật ngữ, mỗi lời bình có vẻ bâng quơ, mỗi chi tiết dễ trôi tuột đi là cả một thế giới phức tạp
nhưng sống động và biến chuyển hàng giờ, bởi Trung Đông là một thực thể khổng lồ luôn cựa mình quẫy
đạp, bởi lịch sử nhiều năm độc tài khiến thông tin không đồng bộ và bị bưng bít, bởi những xung đột và
bất đồng chính kiến đã trở thành một phần của các nền văn hóa nơi đây. Bản thân tôi tự biết cuốn sách có
thể nhiều sai sót. Hy vọng sẽ chỉnh sửa kịp thời trong những lần tái bản.

Để thuận tiện, tôi cũng xin liệt kê trong phần này một vài quy tắc dùng từ, tên riêng, và thuật ngữ. Nếu
bạn là cô em chồng dễ tính, chỉ đơn giản là muốn đọc một cái gì đấy cho khuây khỏa trong lúc chờ làm
móng chân, thì xin cứ việc “Bỏ qua!”.

Abaya: Áo choàng rộng, dài tới gót chân trùm ra bên ngoài, hầu hết bằng lụa đen, để lộ khuôn mặt,
thường được một số phụ nữ Hồi giáo khoác bên ngoài khi đi ra đường.

Allah: Tiếng Ả Rập chỉ Thượng Đế - Đấng Tối Cao duy nhất trong hệ thống các đạo độc thần (Do Thái
giáo, Thiên Chúa giáo, Hồi giáo…). Với một số đạo đa thần, Allah cũng chỉ là một vị thần trong vô số các
vị thần được thờ phụng. Ví dụ như ở Việt Nam, Allah có thể hiểu là ông Trời.

https://thuviensach.vn
Bedouin: Nhóm dân Ả Rập sống cuộc đời du mục trên sa mạc.

Burqa: Bộ đồ trùm kín hoàn toàn cơ thể từ gót chân lên đỉnh đầu của một số phụ nữ Hồi giáo, riêng mắt
có tấm che bằng vải thưa, thường được mặc ở Afghanistan.

Caliph: Người kế vị thiên sứ Muhammad.

Fatwa: Ý kiến chính thức từ một lãnh đạo tôn giáo có danh tiếng (mufti), thường có sức nặng tương
đương luật pháp. Đây được coi như quyền lực tôn giáo thứ tư, sau Kinh Quran, hadith của Muhammad,
và sự đồng thuận đã có từ trước. Vì fatwa dựa trên sự hiểu biết của cá nhân nên cùng một vấn đề mỗi
mufti lại có những fatwa khác nhau, từ những vấn đề phức tạp và nghiêm trọng như lời kêu gọi giết tác
giả “Những vần thơ của quỷ satan” từ giáo chủ Iran Khomeini, hay những chuyện tưởng chừng rất đơn
giản như fatwa khẳng định Coca Cola và Pepsi không có chất kích thích và tín đồ Ai Cập hoàn toàn có
thể uống mà không sợ phạm luật Hồi giáo.

Hadith: Những câu chuyện, lời nói, lối cư xử của Muhammad, được truyền tai từ người này sang người
khác và chỉ được ghi lại sau khi Muhammad đã chết được chừng hai thế kỷ. Tuy nhiên, đây lại được coi là
kim chỉ nam cho Hồi giáo, quyền lực vô cùng mạnh mẽ chỉ đứng sau Kinh Quran. Các học giả Hồi giáo
đều cho rằng có quá nhiều hadith giả mạo, được hình thành để củng cố địa vị của giai cấp thống trị, hoặc
để phục vụ cho các mục đích cá nhân giả danh tôn giáo. Ví dụ hadith “Muhammad cho rằng ăn bánh quy
bột sẽ làm đàn ông khỏe hơn” được phát tán từ một ông chủ làm bánh quy bột. Tác giả của tuyển tập
hadith nổi tiếng nhất Al-Bukhari chọn ra được xấp xỉ 7000 hadith từ hơn 300.000 hadith được lưu truyền,
tức là xác suất sai cũng khá lớn và không ai có thể dám chắc những hadith mà Al-Bukhari chọn là những
hadith thực sự. Mỗi tuyển tập hadith lại có một số lượng khác nhau. Mỗi hadith lại được đánh giá với ba
chỉ số tin cậy cao thấp: “nguyên bản” (sahih); “tốt” (hasan); hay “kém” (daif). Mỗi trường phái Hồi giáo
lại có những cách đánh giá hadith ở mức độ tin cậy khác nhau, với những quan điểm khác nhau, chấp
nhận những hadith khác nhau với nội dung thậm chí trái ngược nhau. Chính vì vậy, nhiều học giả Hồi giáo
ủng hộ quan điểm chỉ dựa vào Kinh Quran và loại bỏ hoàn toàn hoặc một phần quyền lực của hadith
(Quranism).

Hijab: Khăn choàng chỉ che mái tóc, thường có nhiều màu sắc sặc sỡ, được dùng bởi đa số các phụ nữ
Hồi giáo.

Imam: Người hướng dẫn cầu nguyện, cũng thường đóng vai trò là người hướng đạo, hoặc là người lãnh
đạo tôn giáo, nhất là dòng Hồi Shia.

Islam: Nghĩa là “Người vâng mệnh”, là tôn giáo độc thần dòng Abrahamic, cùng nguồn gốc với Do Thái
giáo và Thiên Chúa giáo. Người Trung Quốc khi nhìn thấy những người Hồi Hột theo tôn giáo “lạ” nên
dùng tên của dân Hồi Hột để chỉ Islam. Người Việt tiếp nhận phiên âm tiếng Trung nên gọi là Hồi giáo.

Islamism: Chủ nghĩa Hồi giáo, chủ trương dùng Islam làm kim chỉ nam cho toàn bộ đời sống văn hóa và
chính trị của xã hội. Thuật ngữ này hiện nay thường được dùng theo nghĩa khá tiêu cực, chỉ các tổ chức
và phong trào chính trị Hồi giáo cực đoan để đối lập với các phong trào trung dung (moderate). Tuy
nhiên, phần lớn tín đồ Hồi giáo không phân biệt được sự khác nhau giữa Islam và Islamism. Từ kinh
nghiệm cá nhân, xin hết sức lưu ý khi dùng thuật ngữ này để tranh luận với các tín đồ Hồi vì sự nhạy cảm
tôn giáo và bản năng tự vệ tôn giáo.

Islamist: Người theo chủ nghĩa Hồi giáo.

Jihad: “Chiến đấu” vì Thượng Đế. Từ này có hai nghĩa, cuộc chiến trong tâm khảm và cuộc chiến vũ
lực, hiện nay thường được dùng với nghĩa cuộc chiến vũ lực. Các “chiến binh của Thượng Đế” gọi là
jihadist.

Kaaba: Nghĩa là “khối vuông”, trước khi Hồi giáo ra đời, bán đảo Ả Rập có rất nhiều kaaba là nơi thờ
cúng các thánh thần. Sau khi Hồi giáo thành hình, các tượng thánh thần bị dẹp bỏ, đa thần giáo biến thành
độc thần giáo, thờ một Thượng Đế. Chỉ một kaaba duy nhất được giữ lại tại Mecca, và tín đồ Hồi coi đây

https://thuviensach.vn
là trung tâm của thế giới.

Muslim: Tín đồ Hồi giáo, có thể là Islamist hoặc không.

Niqab: Bộ đồ trùm kín cơ thể chỉ để hở hai mắt, thường màu đen, xuất xứ từ bán đảo Ả Rập, một số học
giả cho là một sản phẩm của Hồi giáo cận đại.

Quran: Tập hợp những mặc khải rải rác mà Thượng Đế gửi đến loài người thông qua thiên sứ Muhammad
trong khoảng thời gian hai mươi ba năm.

Salafi: Các tín đồ Hồi giáo bảo thủ ở thế kỷ 20-21 nhưng rập khuôn theo cách sống của thiên sứ
Muhammad và tổ tiên ba đời đầu của Islam ở thế kỷ thứ 7 vì họ cho rằng chỉ có Hồi giáo ở thời kỳ này là
còn tinh khiết. Một số tín đồ salafi không những rập khuôn về tư tưởng mà còn về cách sinh hoạt với
nhiều cấp độ, từ việc để râu, xỉa răng, mặc quần áo, đi chân nào vào nhà vệ sinh trước, đến việc nhai
bằng hàm bên phải, không ăn dưa hấu (!)…

Shariah: Luật Hồi giáo được con người xây dựng dựa trên nguồn pháp lý tối cao là Kinh Quran và bên
cạnh đó là các lời dạy cũng như cách sống của thiên sứ Muhammad (Hadith). Ngoài những điểm đặc biệt
tiến bộ và nổi trội so với các bộ luật và tôn giáo cùng thời điểm lịch sử (ví dụ như quyền phụ nữ), Shariah
cần được hiểu là một bộ luật được xây dựng trên bối cảnh xã hội bộ lạc Ả Rập từ hơn 1000 năm trước với
những quy tắc ứng xử và khung hình phạt khắc nghiệt, khá tiêu biểu cho thời kỳ này (ví dụ như ăn trộm
sẽ bị chặt tay). Ngoài ra, Shariah còn có những chế tài chỉ dựa vào hadith (không đáng tin cậy 100%) mà
không hề có cơ sở trong Kinh Quran (ví dụ như tội thông dâm sẽ bị ném đá đến chết). Chính vì thế
phong trào Hồi giáo cực đoan và Islamism với tư tưởng hồi phục và thực thi Shariah gây phẫn nộ cho
châu Âu và nhiều nước trên thế giới khi một bộ luật từ hơn 1000 năm trước được áp dụng cho thế kỷ 21.
Để dễ liên tưởng, bạn có thể tưởng tượng hình phạt “gọt đầu bôi vôi, thả bè trôi sông” cho tội gian dâm ở
Việt Nam thời xưa được áp dụng vào xã hội hiện nay.

Shia: Một nhánh chính của Islam chỉ những tín đồ Hồi giáo ủng hộ Ali - con rể và con nuôi của thiên sứ
Muhammad. Một số tài liệu tiếng Anh dùng Shiites.

Sunnah: Lối sống và cách suy nghĩ của thiên sứ Muhammad.

Sunni: Một nhánh chính của Islam noi gương theo lối sống (sunnah) của Muhammad, hiện nay gồm đại
đa số người Hồi trên toàn thế giới, xấp xỉ 90%.

Thiên Chúa giáo: Là hệ thống đạo độc thần tin vào một đấng Thượng Đế tối cao duy nhất (Do Thái, Ki-
tô, Hồi giáo…). Tuy nhiên, để thuận theo cách dùng của số đông người Việt, trong sách này “Thiên Chúa
giáo” mang nghĩa là Ki-tô giáo (phiên âm tiếng Hy Lạp) hay còn gọi là Cơ Đốc giáo (phiên âm tiếng Hán).

Thiên sứ: Các sứ giả của Thượng Đế, được Thượng Đế mặc khải và có nghĩa vụ chuyển mặc khải đó đến
cho loài người. Tùy theo trường phái tôn giáo mà số lượng các thiên sứ từ vị đầu tiên là ông tổ Adam thay
đổi, thậm chí một vài trường phái độc thần tin rằng đức Phật, hay Khổng Tử cũng là thiên sứ. Người Hồi
tin rằng Muhammad là vị thiên sứ cuối cùng. Người Thiên Chúa giáo tin Jesus là con của Thượng Đế
trong khi người Hồi cho rằng Jesus cũng chỉ là một vị thiên sứ người trần mắt thịt đến trước Muhammad
mà thôi.

Umma/Ummah: Nghĩa nguyên bản là “cộng đồng đa tôn giáo”, nghĩa thường được hiểu hiện nay gói gọn
trong “cộng đồng các tín đồ Hồi giáo trên toàn thế giới”.

Wahhabi/Wahhabism: Một nhánh tư tưởng bảo thủ và cực đoan trong việc diễn giải Islam dựa trên các
học thuyết của người sáng lập Muhammad Abd-al-Wahhab đến từ một bộ lạc trên bán đảo Ả Rập.

Zakat: Một phần tài sản các tín đồ Hồi giáo có nghĩa vụ đem làm từ thiện. Đây là một trong năm điều răn
chính của Islam.

Hầu hết các thuật ngữ được dùng phiên âm gốc từ tiếng Ả Rập. Tuy nhiên, một số tên riêng đã quen

https://thuviensach.vn
thuộc sẽ được giữ nguyên phiên âm từ tiếng Anh, ví dụ Mecca chứ không phải Makkah, Cairo chứ không
phải Qahirah.

Tên của một số nhân vật trong sách đã được thay đổi. Nguyên nhân chủ yếu là do một số phụ nữ Hồi
giáo không cảm thấy thoải mái khi cuộc sống riêng với bạn bè và gia đình bị đưa lên các phương tiện
thông tin đại chúng. Vài bạn gái của tôi sau khi chụp ảnh chung yêu đã cầu tôi xóa hoặc hứa sẽ không
đưa lên facebook và internet.

Lược đồ tôn giáo

Các tôn giáo trên thế giới theo ba nhóm chính: Đa thần giáo (thờ nhiều thần), Nhân thánh giáo (thờ
người trần mắt thịt), và Độc thần giáo (thờ một Thượng Đế duy nhất). Ba vòng tròn trùm lên nhau vì có
nhiều tôn giáo vượt biên giới nhóm, tỉ dụ như Cao Đài giáo (Việt Nam) vừa là độc thần vừa là nhân

https://thuviensach.vn
thánh giáo. Hindu giáo (Ấn Độ) thậm chí có thể thuộc về cả ba nhóm phân loại.

https://thuviensach.vn
 1
Khởi đầu gian nan
- Trung Đông?

- Ờ…vâng! Trung Đông!

Rảnh rỗi sinh nông nổi

Sếp tôi là một anh trung niên hói đầu. Những gã tóc vàng hói đầu thường rất khó che giấu cảm xúc. Thứ
nhất là lông mày không có tóc mái che đậy nên vui buồn gì cũng để lồ lộ ra. Mấy ông cảnh sát không
phải vô căn cứ mà được đì-zai toàn kiểu mũ che sụp trùm kín lông mày để tạo cảm giác công tư phân
minh của các nhà chức trách. Thứ hai là làn da đầu mong manh dễ tổn thương của mấy gã tóc vàng cứ
hễ cảm xúc động đậy là lập tức đổi màu. Như bây giờ đây, sếp giương lông mày nhìn tôi, mấy sợi tóc tơ
trên chỏm da hồng lựng dựng đứng lên như một khóm ăng ten.

Rồi sếp băn khoăn nguệch bút vào giấy xin nghỉ không lương của tôi, nghỉ hẳn gần một năm. Lúc tiễn tôi
ra cửa, không kìm được, sếp phọt ra một câu: “Tôi vừa ghen tị vừa lo lắng cho cô. Come back in one
piece please!” (Trở về nguyên xi một mảnh, đừng có sứt mẻ gì nhé!)

Cái mẩu nhắn nhủ cuối cùng của sếp tôi đã phải nghe đi nghe lại suốt gần tám tháng qua, kể từ cái buổi
sáng thứ hai hồi đầu năm 2011 khi tôi bất thần tỉnh dậy và nảy ra ý định nghỉ việc lần thứ hai để đi bụi.
Lục bản đồ dù thấy ôi là mênh mang Đông Âu và Trung Đông chưa đặt chân đến, nhưng chỉ có miền đất
nối hai cực Á Âu tức khắc hấp dẫn tôi như một cục nam châm. Tôi lập tức tưởng tượng ngay đến một
chuyến hành trình đi xuyên qua lịch sử đạo Hồi. Trùm chăn kín đầu, tôi hí hửng với cái ý tưởng mới đẻ
của mình, trí óc mơ màng nghĩ đến một dự án mới toanh, tạm gọi là Con đường Hồi giáo. Con đường ấy
xuất phát ở thánh địa Mecca 1400 năm trước, sau đó tỏa ra hai hướng, hướng Tây vượt qua Bắc Phi tràn
đến châu Âu, hướng Đông thọc sâu xuyên qua Ấn Độ đến tận Indonesia. Các chiến binh Hồi giáo chiếm
được thành phố nào thì tôi sẽ đến đúng thành phố ấy. Chưa ai từng đi con đường này. Tôi là người đầu
tiên. Tôi là người khai phá. Cái ý nghĩ ấy khiến tôi hào hứng và phấn khích tột độ. Vào cái buổi sáng thứ
Hai đầu tháng Ba ấy, tôi đến giảng đường với cái miệng ngoác ra đến tận mang tai. Bọn sinh viên ngửi thấy
mùi dễ dãi của cô giáo thi nhau tận dụng cơ hội xin gia hạn nộp bài. Cuối buổi học, một cậu sinh viên
người Iraq tình nguyện làm gia sư tiếng Ả Rập cho tôi. Nếu không vì cái vụ công tư phải phân minh thì
tôi đã gật đầu cái rụp.

Cuộc sống của tôi những tháng sau đó bận rộn hơn bội phần. Chuyến đi bụi lần trước cả năm chỉ mất có
vài tuần chuẩn bị, chuyến này đổ bao nhiêu công sức vẫn thấy không đầy. Trong số gần 500 email tôi gửi
đi đến các đại sứ quán, trường đại học, các nhân vật có ảnh hưởng, các cơ quan báo chí, các quan chức,
các nhà văn, các nhà hoạt động nhân quyền hay các nhà lãnh đạo tôn giáo, phần lớn không ai trả lời. Tôi
phát hiện ra hầu hết các cơ quan chức năng chẳng mấy khi check email. Tôi thường phải gửi thư theo
đường bưu điện, phải tìm mọi cách quen vòng quen vèo mới có được vài dòng trả lời. Niềm hào hứng của
tôi lên xuống với biên độ cao, hoặc là được ủng hộ nhiệt thành, hết lời ca ngợi đến chạm trần, hoặc là bị đì
cho bẹp gí xuống tận nền nhà. Rất nhiều người nghĩ tôi điên rồ. Có ai thời buổi này con gái một mình lại đi
lang thang ở cái xứ mà nếu cứ nghe theo đài báo loan tin thì tiếng súng nhiều hơn tiếng cười đùa, cái xứ
mà trên ti vi hễ có tin thì chỉ là tin khủng bố, cái xứ mà đàn bà nghe đâu phải đi năm bước sau đàn ông và
trùm khăn kín mặt, cái xứ mà hình như một giọt rượu bia cũng đủ để bỏ tù một con người và cách đây
không bao lâu nghe nói đến âm nhạc cũng bị cấm. Một người quen khuyên tôi nên viết di chúc sớm. Một
ông giáo sư người Anh thậm chí còn nửa đùa nửa thật khuyên tôi nên ở nhà đọc sách và làm đúng phận
sự của một giảng viên đại học hơn là lang thang tự biến mình thành sinh viên trường đời.

https://thuviensach.vn
Ai từng học báo chí hoặc ngành giao tiếp hẳn biết những hình thức truyền thông cổ điển nhất ra đời để
đáp ứng một nhu cầu rất bản năng của con người: nhu cầu muốn được cập nhật thông tin càng sớm càng
tốt, nhất là tin dữ, để đề phòng và bảo vệ cho gia đình và bản thân. Trong bộ óc của con người có một bộ
phận tên là amygdala dùng để sàng lọc hàng ti tỉ các thông tin hằng ngày và chỉ giữ lại các thông tin nguy
hiểm. Trải qua hàng bao nhiêu kỷ tiến hóa, bộ phận này trở nên nhạy cảm khủng khiếp, nghe thấy tiếng lá
cây xào xạc thì bộ óc sẽ dịch là “có thú dữ” chứ không phải “gió mát ghê, nghỉ lưng tí đã”. Tất nhiên là
99 trên 100 trường hợp amygdala báo tín hiệu sai, nhưng chỉ cần một trường hợp đúng là đã quá đủ vì
sinh mạng của chúng ta đã được cứu thoát. Thế cho nên thà giật mình thon thót cả ngày rốt cuộc vẫn là
giải pháp an toàn nhất.

Ngoài những cuốn sách mượn được từ hệ thống thư viện, tôi thường được bạn bè gửi cho nhiều tài liệu thẳng
từ Trung Đông. Bản báo cáo tôn giáo của đạo Bahai (được coi là tà giáo ở Iran) chụp ba bức ảnh, phía dưới là
lăng mộ của thiên sứ sáng lập đạo Baha-ulla, phía trên là hình ảnh lăng mộ được báo chí của Iran minh họa với
lửa địa ngục và bên cạnh là tín đồ đạo Bahai trong hình hài quỷ Satăng. Đây là một trong muôn vàn ví dụ
khiến tôi phải chuẩn bị tinh thần để hiểu rằng Trung Đông là trận địa của các chiến dịch tuyên truyền và tẩy
não.

Tương tự trong thời đại của chúng ta hiện nay, một vụ cướp ở đâu đó sẽ nhanh chóng có khả năng được
hiểu là “dân tình ở đó bạo lực ghê, thôi không đi nghỉ hè ở đó nữa, sợ lắm”. Chính vì cái bộ phận
amygdala này mà 90% nội dung báo chí toàn là tin không vui, vì trớ trêu thay đó mới là điều mà cơ thể và
bản năng sinh tồn của chúng ta thực sự quan tâm. Tin bài người tốt việc tốt sẽ ít được bạn đọc để ý hơn

https://thuviensach.vn
tin bài về người xấu việc xấu. Cả thế gian có vô số cô nàng hát hay, cái đó chưa chắc chúng ta đã muốn
biết, nhưng khi cô ấy hở một tí da thịt hoặc phát ngôn một câu chướng tai thì lập tức cái amygdala nó sẽ
nảy tưng tưng lên, gào thét kêu gọi chúng ta đề phòng, hoặc mạnh mẽ hơn nữa là sẵn sàng đứng lên làm
chiến sĩ bảo vệ hệ thống đạo đức xã hội để cho con cháu chúng ta có thể thoát khỏi vòng hư hỏng.

Trong một buổi party ngay trước khi tôi lên đường, một cô bạn băn khoăn hỏi tại sao tôi lại muốn dành
gần hai năm cuộc đời vất vưởng ở một nơi mà bản tin về cuộc sống ở đó nghe giống một bản tin chiến sự
hơn bản tin thời sự. Tôi chỉ sang phía bên kia đường nơi hè phố sáng lòe ánh đèn đỏ và những cô gái bán
hoa mặc đồ chíp uốn éo sau cửa kính: “Tội ác trong khu Red Light District ngày nào cũng có. Nếu một
người chẳng biết gì về Hà Lan, chưa bao giờ đặt chân đến Hà Lan, đọc báo chỉ thấy các câu chuyện
thương tâm ở quận Đèn Đỏ Amsterdam thì chắc chắn họ sẽ nghĩ Hà Lan chỉ đơn giản là một ổ gái điếm và
nghiện chích. Chấm hết. Quận Đèn Đỏ tệ nạn. Điều đó có thể đúng. Vấn đề là cách đó không đầy mười
bước chân chúng ta đang có một party gồm toàn những trí thức trung lưu của Amsterdam. Trung Đông
cũng vậy. Chúng ta chỉ biết về quận Đèn Đỏ ở Trung Đông mà không biết về các party của Trung Đông.
Một nhà báo bất thần buổi sáng thức dậy thấy mình ở Trung Đông sẽ hỏi: Đêm qua có nổi dậy không? Có
đánh bom cảm tử không? Có ai lật đổ chính quyền không? Có ai bị ném đá hay treo cổ không? Không có
à? CHÁN NHỈ!” Báo chí ở đâu cũng bị lên án quá nhiều sến sốc sex là vì sao? Vì chúng ta muốn thế!

Trước hôm lên đường hai tuần, Shree, một đồng nghiệp gửi tặng tôi một bộ áo choàng đen và khăn đen
trùm đầu niqab. Tôi mặc thử, soi vào gương và hết hồn khi nhìn thấy bản thân. Bọn bạn trên skype hú lên
kinh hoàng khi tôi tiếp chuyện chúng nó chỉ lộ hai con mắt. Nhân dịp sang thăm Ngọc, con bạn nối khố ở
Thụy Sĩ để chào nó trước khi biệt tăm cả năm, tôi vận nguyên xi bộ đồ niqab tiến thẳng vào trung tâm
mua bán Luzern, tim đập thùm thụp cầu trời cho cảnh sát không tóm cổ vì niqab che kín mặt đã bị cấm
hoàn toàn. Chưa bao giờ cuộc sống quanh tôi thay đổi khủng khiếp đến thế. Những ánh mắt nghi kỵ,
những cái nhíu mày giận dữ, những cái ngoái cổ kinh hoàng. Một nhóm phụ nữ luống tuổi cố tình đi đâm
sầm vào tôi từ phía sau. Một người đàn ông dắt chó quát vào mặt tôi cáu kỉnh. Một bà mẹ kéo xệch con
gái mình tránh xa khỏi tôi như một con bệnh hủi. Lang thang gần hai tiếng quanh Luzern, khi tôi đã quên
phéng mình đang trùm khăn kín mặt thì những ánh mắt kỳ thị luôn làm tôi phải nhớ rằng mình là kẻ dị
dạng.

Ánh mắt kinh ngạc của một cô gái qua đường khi tôi mặc niqab trên đường phố Luzern, Thụy Sĩ.

Tôi viết thư cho Shree, kể cho anh nghe về món quà anh tặng. Shree người Ấn Độ, thuộc tầng lớp Bà la
môn cao quý nhất trong bốn bậc thang địa vị xã hội của người Hindu. Anh nói chiếc niqab này anh mua
cỡ XL là để tự bản thân mặc và trải nghiệm cảm giác của một người phụ nữ đạo Hồi cách biệt hoàn toàn
với xã hội bên ngoài. Biết tôi chuẩn bị cho dự án Con đường Hồi giáo và đất nước đầu tiên tôi phải đặt
chân đến là Ả Rập Saudi, anh tặng nó cho tôi. Khi mở ra, chiếc áo còn thơm mùi hương trầm Ấn Độ.

Vạn sự khởi đầu nan

https://thuviensach.vn
Vấn đề là cái đất nước đầu tiên trong cuộc hành trình này, cho đến giờ tôi vẫn hoàn toàn chưa xin được
visa. Tôi không thể đổi thay lịch sử. Hồi giáo khởi phát từ thánh địa Mecca thuộc địa phận Saudi, và con
đường Hồi giáo của tôi phải được bắt đầu từ Saudi.

Tám tháng trước khi lên đường, công cuộc xin visa Saudi của tôi bắt đầu. Saudi không xuất thị thực cho
khách du lịch. Đất nước đóng cửa hoàn toàn. Chỉ có hai nhóm người chủ yếu có thể nhập cảnh Saudi:
công việc và tín đồ hành hương. Toàn bộ hai thành phố Mecca và Medina thậm chí chỉ dành cho người
Hồi giáo. Trên đường cao tốc tới địa phận hai thành phố này có đặt những tấm biển báo lớn “Muslims
only”. Một người bạn của tôi bông đùa bảo cách duy nhất để tôi có thể vào Mecca là kết bạn với một
trong những công chúa hoàng tử của vua Saudi và trốn trong cốp xe Mercedes của họ.

Hàng chục email gửi đến Đại sứ quán Saudi không tăm hơi, hàng chục cú điện thoại không người trả lời,
quay trở về Hà Lan sau kỳ nghỉ hè, tôi gõ cửa đại sứ quán. Tiếp đón tôi rất vui vẻ là một nhân viên của
Đại sứ. Ông yêu cầu tôi về chuẩn bị một bản tường trình rõ ràng mục đích của việc xin visa. Tôi hoàn
thành trong một ngày, hớn hở vì nhận được một cuộc hẹn với thư ký thứ nhất của Đại sứ quán. Cuộc gặp
rất vui vẻ trơn tru và tôi được yêu cầu viết thêm nhiều bản tường trình khác. Tập hồ sơ tôi gửi đến đại sứ
dày gần năm chục trang với đầy đủ tên họ, địa chỉ, nơi chốn của những người tôi muốn gặp, những nơi tôi
muốn đến thăm. Ông thư ký tiếp nhận hồ sơ rất lịch sự, bảo rằng, cô cứ chờ khoảng hai tháng nữa, có-
khi-may-ra-thì-được.

Và trong khi chờ thì tôi gặp George.

George là người Đức, tóc vàng mắt xanh, nhưng cải đạo sang Hồi giáo từ khi anh mới hơn 20 tuổi và sang
Saudi làm việc. Tôi ghét George từ cái nhìn đầu tiên. Anh phá lên cười sằng sặc khi biết về dự án của tôi.
Rồi anh bảo: “Cô em ơi! Làm sao mà cô lại mơ đặt được chân vào Saudi? Cô vẫn còn ở tuổi sinh đẻ mà!”

Tôi đờ người vì ngạc nhiên. Gì? George hí hửng tiếp: “Phụ nữ ở Saudi không được phép lái xe, đi khám
bệnh phải được đàn ông trong nhà cho phép, ra ngoài đường phải có đàn ông đi cùng. Cô em đặt chân
đến sân bay mà không có người ra đón thì có visa cũng đừng hòng được nhập cảnh. Với lại, nói thêm cho
cô em biết, người châu Á ở Saudi rất bị coi thường vì toàn là dân lao động làm thuê. Đàn bà châu Á thì bị
coi như là con điếm cả lượt mà thôi! Hỏi tò mò chút, cô em thừa tiền hay sao mà lại đi vác tù và hàng
tổng thế này?”

Tôi chưa bao giờ ghét ai lâu như George. Ghét hẳn mấy tiếng liền cho đến tận lúc chào ra về sau cả một
buổi tối cố sức khiến cho một kẻ thiển cận như George hiểu rằng trên đời có những chuyến đi hoàn toàn
không vụ lợi cá nhân. Một thương nhân tầm thường như George không thể tiêu thụ được cái sự thật là
một cô gái Việt Nam (rất không liên quan!) đã lao động cực nhọc suốt gần một năm qua, không mua một
xu quần áo mới, trở thành một kẻ bủn xỉn vắt cổ chày ra nước để dành tiền cho một chuyến đi nhiều hiểm
nguy hơn vui thú, một chuyến đi không hề liên quan gì đến niềm tin tôn giáo của cá nhân cô ấy, cũng
không phải do sự đồng thuận văn hóa, hoặc thậm chí cũng chẳng phải là đòi hỏi công việc. Một chuyến
đi chỉ đơn thuần với một mục đích để hiểu biết, và nếu gặp kẻ cùng kênh thì chia sẻ sự hiểu biết ấy đến
mọi người. Đơn giản bởi cô ấy tin rằng Trung Đông không chỉ có thuốc súng mà còn có phấn hoa, không
chỉ có chiến trận mà còn có dạ vũ hoan ca.

Hợp đồng thuê nhà ở Amsterdam của tôi hết hạn trước khi tôi kịp nhận thêm bất kể thông tin gì từ Đại sứ
quán Saudi. Tôi quyết định rời Hà Lan, và trong khi chờ đợi thì lang thang ở Ấn Độ nơi cuộc sống tôn
giáo và tâm linh có lẽ đậm đặc nhất trong tất cả những vùng đất tôi từng đặt chân qua. Vả lại, cuộc sống
rẻ mạt ở những ngôi làng nhỏ quanh Mumbai tiết kiệm cho tôi khá nhiều tiền thay vì phải trả khoản thuê
nhà cắt cổ ở Amsterdam. Thêm nữa là Mumbai cách Jeddah chỉ một chuyến bay thẳng.

Có hôm vào facebook, tôi thấy George check-in một shop đồ hiệu nổi tiếng của Amsterdam. Tôi biết anh
ta đang lùng mua một bộ khuy cài cổ tay áo trị giá gần bằng cả năm tôi làm việc. Chỉ một cái cúc trong
bộ khuy ấy thôi là đủ để hất đi gánh nặng tiền nong trên vai tôi cho ngân sách cả một nửa dự án vẫn còn
trống hoác và một vài đồ tác nghiệp chưa tìm được người tài trợ. Nhưng tôi không ghét George nữa, chỉ
thấy thương hại cho một thương gia tầm thường với tiểu xảo cải đạo nhỏ mọn để được chấp nhận và có
thể chiếm dụng lòng tin dễ dàng trong xã hội Trung Đông nơi niềm tin tôn giáo còn thiêng liêng hơn cả

https://thuviensach.vn
tình máu mủ.

Bởi tôi biết còn có rất nhiều điều thiêng liêng hơn niềm tin tôn giáo, ấy là niềm tin vào sự ràng buộc cội rễ
của giống loài; vào sự giống nhau giữa người với người hơn là sự khác biệt về đức tin; vào lòng tốt; vào
sự đồng cảm và hướng thiện.

Tôi tin là một khi đặt chân đến Trung Đông, với trái tim này mở toang không che giấu, những người Hồi
rồi cũng sẽ mở lòng với tôi - một cô gái Việt Nam vô thần.

https://thuviensach.vn
 2
Saudi - Trung Đông cấm cung

Vào năm 570 sau Công Nguyên, ở miền tây bán đảo Ả Rập (Saudi ngày nay), một cậu bé tên là
Muhammad chào đời. Cậu không may mồ côi cha mẹ từ nhỏ và được một ông bác nuôi nấng.
Năm 25 tuổi, Muhammad và bà chủ giàu có của chàng phải lòng nhau. Bà chủ động cầu hôn. Họ
nên duyên và sống hạnh phúc trong suốt hai mươi nhăm năm cho đến khi Khadijah qua đời ở tuổi
65. Làm thử một phép tính nhẩm, bạn sẽ thấy Muhammad 25 xuân xanh cưới Khadijah khi bà đã
40 tuổi, góa chồng với ba cô con gái từ cuộc hôn nhân trước[1].

Từ đa thần thành độc thần

Ngày ấy, bán đảo Ả Rập nằm kẹp giữa hai vùng lãnh thổ lớn mạnh và luôn kình địch nhau là đế chế La Mã
theo Thiên Chúa giáo ở bên trái và đế chế Ba Tư theo giáo phái Zoroastrianism (Bái hỏa giáo) ở bên phải.
Cả hai giáo phái này đều là dòng tôn giáo độc thần, thờ một đấng Thượng Đế tối cao duy nhất, tiếng Latin
gọi là Deus, tiếng Avestan thời cổ Ba Tư gọi là Ahura Mazda.

Lọt thỏm giữa hai người hùng của thế giới là nơi sinh sống của hàng trăm bộ lạc Ả Rập lớn nhỏ. Một chút
tương tự như cuộc sống tôn giáo ở Việt Nam và châu Á, họ đi theo nhiều tín ngưỡng khác nhau
(paganism), thờ nhiều linh tượng và thần thánh khác nhau (idolatry), trong đó có một vị thần tôn quý,
tiếng Ả Rập phát âm là Allah, cùng nguồn gốc với tiếng Hebrew của Do Thái giáo chỉ Thượng Đế
(Elohim), hay tiếng Sankrit của Hindu giáo Ấn Độ (Allah/ Hubal - Thần Mặt Trăng). Như một viên xúc
xắc với nhiều mặt khác nhau, Thượng Đế với những tên gọi khác nhau được tôn thờ song song bên cạnh
những thần thánh khác. Nơi thờ cúng thường là những khối đá vuông to lớn (kaaba) với hàng trăm bức
linh tượng lớn nhỏ của nhiều bộ lạc xếp san sát kề vai thích cánh. Khắp vùng bán đảo Ả Rập có rất nhiều
kaaba như vậy cho người dân của tất cả các đạo cùng thờ cúng[2]. Thành Mecca cũng có một kaaba, với
360 linh tượng, mỗi năm thu hút cơ man là người hành hương từ vô số các bộ lạc xung quanh. Bất kể tôn
giáo nào, khi đến một kaaba, các tín đồ đều đi vòng quanh khối đá thiêng này bảy vòng. Họ đặt đồ thờ
cúng, cầu nguyện và nghỉ lại Mecca, biến nơi đây trở thành một trong những trung tâm tôn giáo lớn và
người Mecca kiếm bộn tiền từ túi khách hành hương tứ xứ.

Hẳn nhiên, là một người ngoan đạo, Muhammad chắc chắn cũng từng thờ cúng Thượng Đế cạnh những
linh tượng như thế trong suốt hơn ba chục năm đầu của cuộc đời mình, cho đến một hôm, khi đang cầu
nguyện và ngồi thiền tại một cái hang đá nhỏ tên là Hiraa, chàng Muhammad trẻ tuổi bỗng bị một vòng
hào quang rực rỡ quấn thắt lấy người. Thiên thần Gabriel của đạo Thiên Chúa hiện ra, ra lệnh cho chàng
chép lại lời truyền của Người. Và thế là một Muhammad không biết chữ nhưng dưới quyền năng của Đấng
Tối Cao, những dòng đầu tiên của kinh thánh được viết ra. “Iqra” tiếng Ả Rập có nghĩa là chép lại, theo
biến đổi của luật phát âm mà từ đó mà kinh thánh của đạo Hồi có tên là Quran.

Khadijah không những là người phụ nữ Hồi giáo đầu tiên trên thế giới mà còn là người đầu tiên dang tay
che chở cho một Muhammad run rẩy trở về từ hang đá Hiraa, quá sợ hãi vì quyền năng và yêu cầu lớn lao
của Thượng Đế đến mức chàng trai trẻ muốn nhảy xuống lũng sâu mà tự tử. Bà an ủi, động viên. Bà dịu
dàng và mạnh mẽ, nói rằng hẳn nhiên là Thượng Đế thực sự đã ban cho người chồng yêu thương của
mình một sứ mệnh thiêng liêng. Sứ mệnh ấy là lắng nghe và ghi lại lời của Người bằng một ngôn ngữ mới
không tì vết.

Từ bao nhiêu ngàn năm nay, những truyền dạy của Thượng Đế đã được các thiên sứ (messenger) khác

https://thuviensach.vn
nhau như Moses, David và Jesus đưa xuống cho loài người qua Kinh Cựu Ước và Tân Ước của Do Thái
giáo và Thiên Chúa giáo, nhưng do chuyển dịch ngôn ngữ, do con người còn nhiều sân si, những lời răn
ấy đã bị đổi thay không còn trong sạch như nguyên bản. Lần này là lần cuối cùng Thượng Đế dạy dỗ
chúng sinh, và cũng là lần cuối cùng một thiên sứ được phép đem lời Người đến cho muôn dân. Sau
Muhammad sẽ không còn một thiên sứ nào tái xuất nữa. Kinh Quran sẽ là cuốn kinh thánh cuối cùng đầy
đủ nhất, nguyên vẹn nhất. Nó cũng sẽ chỉ có ý nghĩa và quyền năng khi được đọc hiểu theo một thứ tiếng
duy nhất: tiếng Ả Rập. Chính vì thế, các tín đồ Hồi giáo dù bất kể quốc tịch nào, khi cầu nguyện cũng đều
dùng tiếng Ả Rập.

Khadijah có lẽ là người vợ yêu quý nhất, được tôn vinh và trân trọng nhất trong cuộc đời của Muhammad.
Tiếc rằng bà đã không thể sống lâu để thể thấy chồng mình làm nên một điều kỳ diệu, thống nhất các bộ
lạc vùng bán đảo Ả Rập dưới một tôn giáo mới tên là Islam (người tuân lệnh). Tôn giáo ấy nhanh chóng
tràn ngập vùng Trung Đông, cải đạo cả đế chế Ba Tư hùng mạnh và đẩy lui siêu đế chế La Mã về phía
châu Âu[3]. Trong vòng sáu thế kỷ, Hồi giáo tỏa ra khắp ba châu lục, đạt đến đỉnh điểm của văn minh và
kỹ nghệ vào thế kỷ 13 trong khi châu Âu còn vùi trong mông muội của đêm trường Trung Cổ. Ngày nay,
Hồi giáo có số tín đồ lớn thứ hai thế giới (21%), chỉ sau Thiên Chúa giáo (33%).

Trái tim tôn giáo bị đánh cắp

Mecca giờ thuộc địa phận Saudi. Như vậy đương nhiên đây là nơi tôi phải bắt đầu con đường Hồi Giáo của
mình. Giữa lúc cuộc trường chinh săn đuổi visa của tôi ngày càng tuyệt vọng thì một cô bạn người Hồi
với dụng ý tốt đẹp đã hướng dẫn tôi tìm hiểu về Mecca qua internet. Nguyên văn lời cô ấy như sau: “Đây
thưởng ngoạn đi! Rồi để xem Mai có còn muốn cố sống cố chết mò đến Mecca nữa hay không?”

Tôi sửng sốt đến không nói nên lời.

Mecca của thế kỷ 21 ngoài hình ảnh huyền thoại của hàng trăm ngàn tín đồ xoay vòng quanh kaaba mỗi
mùa hành hương cũng là nơi thánh đường cổ mang tên bà Fatimah - con gái của Muhammad bị tàn phá, là
nơi mộ mẹ đẻ của Muhammad bị xe ủi xóa không còn dấu vết, là nơi ngôi nhà hạnh phúc của Muhammad
và Khadijah được tìm ra, lấp đi, rồi xây ở ngay bên cạnh là một hàng… nhà xí công cộng, là nơi đến bản
thân phần mộ của Muhammad cũng từng bị đe dọa san phẳng, hay hang đá Hiraa nơi Muhammad nhận lời
truyền của Thượng Đế đang bị treo một cái án lửng lơ không biết ngày nào sẽ bị nổ tung thành tro bụi.
Mấy năm trước, một thánh đường cổ mang tên cháu ngoại của Muhammad bị đặt bom phá cho tan tành.
Những tấm ảnh chụp vụ đặt bom này được bí mật truyền ra ngoài, rõ cả mặt các thầy tu và cảnh sát tôn
giáo của Saudi vừa hả hê nhìn gạch ngói bay tung trời, vừa reo hò hoan hỉ chia vui.

Gượm đã! Ai đang hoan hỉ reo hò? Các thầy tu? Các cảnh sát tôn giáo? Thế tức là thế nào? Tại sao giữa
vùng đất là trái tim của thế giới Hồi giáo mà vị thiên sứ của nó và gia quyến của ông lại bị các tín đồ nổi
tiếng sùng đạo của mình đối xử bạc bẽo đến nhường kia?

Năm 630, sau một thời gian dài phải lánh nạn ở Medina và nhiều trận giao tranh giữa đạo quân của hai
thành phố, phe của Muhammad giành thế áp đảo và cuối cùng ông cũng có thể hiên ngang tiến vào quê
hương Mecca với tư cách của người chiến thắng. Điều đầu tiên Muhammad thực hiện là đập phá toàn bộ
360 linh tượng trong kaaba, tuyên bố khối đá vuông linh thiêng giờ đã trở thành nơi thờ đức Thượng Đế
cao cả chỉ một và duy nhất. Ngoài Thượng Đế, tín đồ Hồi giáo Muslim không được phép cúng bái bất kỳ
một ai, người thường, linh tượng cũng như thánh thần.

Gần 1400 năm sau, những tín đồ cuồng tín nhất của Muhhamad đã thể hiện sự trung thành tuyệt đối với
giáo lý độc thần tới mức liệt kê cả ngôi mộ của chính ông vào danh sách những linh tượng cần phá bỏ.
Việc những người Hồi hành hương đến viếng thăm phần di hài của ông hay hang đá nơi ông từng cầu
nguyện được coi là một biến thể của hành động cúng bái linh tượng. Và vì chỉ có Thượng Đế là đấng linh
thiêng duy nhất đáng để con người phụng thờ, tất cả di sản như đền đài, thành quách, miếu thờ, mồ mả …
có tiềm năng khiến tín đồ nảy ra niềm thành kính đều đáng bị triệt hạ, kể cả việc phải biến nó thành một

https://thuviensach.vn
cái nhà vệ sinh công cộng (!).

Trên thế giới chỉ có vài quốc gia được đặt tên theo dòng họ của gia đình cầm quyền, một trong số đó là
Saudi Arabia hay còn gọi là Ả Rập Xê Út. Nhà Saud - khởi đầu chỉ là chủ một bộ lạc nhỏ ở vùng sa mạc
Nadj - đến đầu thế kỷ thứ 19 đã bắt tay với một nhánh Hồi giáo khá cực đoan là Wahhabi dần dần đánh
chiếm và làm chủ gần như toàn bộ vùng bán đảo Ả Rập, bao gồm cả địa phận Mecca và Medina. Cam kết
của nhà Saud và Wahhabi có thể được coi là một trong những cuộc hôn nhân thực dụng nhất giữa quyền
lực chính trị và tôn giáo mà theo đó nhà Saud sẽ mang danh lãnh đạo còn giáo lý Hồi dòng Wahhabism sẽ
là kim chỉ nam của vương quốc.

Vấn đề nằm ở chỗ cái giáo lý này vốn đã khe khắt lại ngày càng trở nên cực đoan. Dưới con mắt của các
thầy tu dòng Wahhabi, Kinh Quran được hiểu theo những ý nghĩa khắc nghiệt nhất. Bước chân vào thế kỷ
21, đường phố Saudi chỉ có hai màu đen trắng: màu trắng của những vạt áo chùng đàn ông và màu đen
của những phụ nữ trùm niqab kín bưng chỉ hở hai con mắt, kể cả những phụ nữ ngoại quốc cũng bị luật
pháp bắt buộc mặc áo choàng abaya và trùm khăn kín đầu. Ở trường học Saudi, trẻ em được dạy về sự
khác biệt giữa tín đồ dòng Wahhabi - những người chắc chắn sẽ được lên thiên đàng, và phần còn lại của
thế giới gồm các tôn giáo khác, kể cả những tín đồ Hồi giáo không thuần khiết - kẻ phạm những tội lỗi dù
không tày đình nhưng vẫn không thể tha thứ được - chẳng hạn như việc tưởng nhớ đến Muhhamad nhân
ngày sinh nhật ông (!). Chỉ có Thượng Đế mới xứng đáng được tôn vinh.

Và bởi vì chỉ có Thượng Đế mới đáng tôn vinh nên kể cả Liên Hợp Quốc có muốn công nhận và cứu các
di sản văn minh cổ ở Saudi cũng là điều không tưởng. Trong danh sách ba di sản mà Saudi cho phép Liên
Hợp Quốc tiến hành đánh giá chẳng có nơi nào liên quan đến Hồi giáo. Hơn hai mươi năm qua, 95% trong
tổng số hơn một nghìn khu kiến trúc cổ của Saudi đã bị tàn phá. Những nhà khoa học đang lo sợ rằng
thậm chí cả những cây cột thời đế chế Hồi giáo cận đại Ottoman còn sót lại trong thánh đường trung tâm
cũng sẽ bị chặt đổ vì “can tội” dám ghi khắc tên của nhóm người đi theo Muhammad thuở hàn vi. Những
tàn tích cuối cùng của một nền văn minh đa sắc màu cũng như những bằng chứng cuối cùng của một
nền văn hóa Hồi giáo cổ gần như cố tình bị triệt tiêu và xóa sổ, đặt vào tay những thầy tu Wahhabi quyền
năng tối thượng trong việc viết lại lịch sử tôn giáo và diễn giải triết lý Hồi giáo theo lý lẽ của riêng
mình[4].

Hẳn nhiên Muhammad không thể ngờ rằng việc ông đập 360 bức linh tượng trong kaaba khiến nếu ông có
sống dậy cũng khó có thể thanh minh cho việc Wahhabism trở thành niềm cảm hứng cho vô số các tổ
chức Hồi giáo cực đoan như Al-Qaeda và Taliban. Chưa hết, việc 360 bức linh tượng tan thành tro bụi từ
gần 1400 năm trước được coi là câu trả lời cho việc bức tượng Phật huyền thoại Bamiwam ở Afghanistan
cao hơn 50m tồn tại từ trước khi Hồi giáo ra đời bị Taliban đục lỗ vào đầu để nhồi thuốc pháo cho nổ tan
tành. Những di sản cuối cùng của một trung tâm Phật giáo cực thịnh từ thế kỷ thứ 2 sau Công Nguyên
nằm trên Con đường tơ lụa chỉ trong tích tắc tan thành mây khói.

Chủ nhân mới của một tôn giáo mới

Hẳn nhiên là tôi giận dữ. Cùng với nỗi tức tối đó là một dấu hỏi to tướng đặt ra cho những người bạn Hồi
giáo của chính mình: “Tại sao mày không điên lên? Tại sao mày không phát khùng giống như tao? Mày
yêu kính Muhammad thậm chí còn hơn cả ông cụ thân sinh của chính bản thân, mày có phát rồ lên
không khi nấm mồ của ông ấy bị san phẳng?”

Đám bạn người Hồi của tôi ở châu Âu là một lũ khá hổ lốn về nguồn gốc chủng tộc, nhưng phần lớn là
dân trí thức, rất nhiều phóng viên và một vài anh nhà thơ nữa. Có lẽ chính vì cái phông văn hóa này mà
cách chúng nó nhìn nhận về tôn giáo của mình khá là thông thoáng. Trả lời câu hỏi của tôi, anh nhà thơ
đặt tay lên trái tim, mắt mơ màng: “Mecca là đây chứ đâu!”, còn cô ả phóng viên thì đơn giản hơn, ả ta
buông ra đúng một từ: “Hajj”.

Một trong năm điều răn cơ bản của Hồi giáo mà mỗi tín đồ có điều kiện kinh tế và sức khỏe đều phải thực

https://thuviensach.vn
thi một lần trong đời đó là Hajj - hành hương đến Mecca. Mỗi năm có tới mười hai triệu tín đồ đặt chân tới
đây và con số này chỉ là một phần nhỏ của tổng cộng hơn một tỉ người Hồi khắp thế giới. Hành hương về
thánh địa là lệnh của Thượng Đế. Ngài bảo đi là đi, nhưng đi được hay không thì lại là Saudi quyết định.
Mặc dù Quran không quy định nữ tín đồ phải có người nam trong gia đình giám hộ (mahram) nhưng
Saudi lại đề ra một đạo luật theo kiểu Wahhabi của mình: “Không có mahram thì không có Hajj”[5]. Mỗi
năm, các quốc gia Hồi giáo được phân chỉ tiêu không quá một nghìn tín đồ hành hương trên một triệu
dân, vậy nên ai cũng nơm nớp lo việc mình sẽ trở thành một muslim kém phần chân chính nếu như Saudi
nổi hứng thắt chặt vòng kiểm soát đạo đức, đuổi cổ tín đồ về nhà hoặc tống họ vào trại giam lỏng vì
những nghi ngờ đại loại như: “Tại sao họ của chồng cô và cô lại không giống nhau?” hay “Tại sao cô và
người bảo lãnh của cô lại ngồi trên hai chuyến bay khác nhau?”. Năm 2012, ba chiếc máy bay chở muslim
hành hương từ Nigeria bị buộc quay đầu về nước. Nói túm lại, nếu bạn kính sợ Thượng Đế, tốt nhất là
hãy biết kính sợ quyền lực của nhà Saud trước nhất.

Và thế là trên danh nghĩa kẻ chiếm đóng và sau đó trị vì Mecca và Medina, Saudi nghiễm nhiên trở thành
thủ lĩnh tôn giáo của hơn một tỉ tín đồ sùng đạo, có toàn quyền quyết định và rao giảng thế nào là triết lý
Hồi theo ý nghĩa thuần khiết nhất, trong sạch nhất, cao quý nhất. Sự khiếp nhược trước quyền năng lớn
lao này khiến cho rất nhiều người Hồi trở nên dao động, bối rối, thậm chí đánh rơi cả khả năng tự phán
xét theo lý lẽ thường tình mà nghiêng theo cách chỉ dạy của Saudi, bất luận điều đó có ngang tai trái mắt
cỡ nào. Thế nên mới xảy ra những chuyện trái khoáy như khi một họa sĩ Đan Mạch vẽ tranh châm biếm
Muhammad, hay một gã trời ơi đất hỡi làm một bộ phim hạng bét về cuộc đời ông thì hàng triệu tín đồ nổi
cơn cuồng nộ, nhưng việc phần mộ của ông bị dọa san phẳng hay căn nhà của ông bị biến thành nhà xí
công cộng thì hầu như chẳng ai buồn hoặc dám đoái hoài[6].

Nếu bạn kiếm tìm những hình ảnh về Mecca trên internet, tôi chắc chắn ai trong số chúng ta cũng đều
phải trầm trồ trước sự uy nghiêm thần bí của khối kaaba đen tuyền giữa rực rỡ tráng lệ của hàng trăm
nghìn ánh đèn lung linh tỏa ra từ vô số các... khách sạn và khu thương mại sang trọng xung quanh. Trên
danh nghĩa chịu trách nhiệm đón tiếp các tín đồ hành hương, Saudi dường như có thêm một cái lý do rất
chính đáng để tiếp tục san phẳng các di tích Hồi giáo cổ và thay thế bằng các công trình kiến trúc ngày
càng to hơn, cao hơn, đắt tiền hơn, trong đó có cả dự án tòa tháp cao nhất thế giới và việc mở rộng hành
lang cầu nguyện xung quanh kaaba để đạt được sức chứa hai nhăm triệu người. Tiền tuôn chảy về Saudi
từ túi những kẻ hành hương giàu sụ muốn ngả lưng trong những căn phòng giá 500 trăm đô la một đêm
với cửa sổ nhìn xuống kaaba. Và để đạt được điều đó thì việc san phẳng căn nhà của Abu Bakr - vị lãnh
tụ tôn giáo kế nhiệm Muhammad (caliph) để thay bằng một cái khách sạn siêu sang Hilton là điều hợp lý.
Rốt cuộc là, ai cho phép tín đồ Hồi giáo tôn thờ một cái nhà?

Nhưng rõ ràng là hình như ai đó đang ngấm ngầm cho phép Saudi tôn thờ đồng tiền. Có lẽ Saudi đang âm
thầm chuẩn bị cho tương lai của vương quốc khi mà nguồn dầu lửa đem lại 86% ngân sách quốc gia sẽ
bắt đầu hạ sản lượng từ sau năm 2030. Dầu nhiều đến đâu rồi cũng đến ngày sẽ hết, chỉ có Hajj là không
bao giờ ngưng nghỉ. Đó chính là nguồn dầu mới cho Saudi, nguồn tiền mới cho Saudi, nguồn năng lượng
không bao giờ cạn cho Saudi.

Dường như sau 1400 năm, kịch bản Mecca thời paganism đã chính thức quay trở lại. Đó là khi
Muhammad vẫn còn là một chàng trẻ tuổi không tiền, không mẹ cha, không địa vị.

Xét cho cùng, Muhammad là một hình mẫu khá đặc trưng để có thể phần nào so sánh, dù là khá khập
khiễng, với những thần tượng của người nghèo thời lý tưởng xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa sơ
khởi. Sinh ra trong một gia đình khốn khó, là trẻ mồ côi và mù chữ, Muhammad thấm hơn ai hết cuộc
sống bần hàn của một đứa trẻ thiếu nơi nương tựa. Lớn lên tại Mecca, địa vị của một đứa trẻ không cha
không mẹ phải sống nhờ vào sự chở che của họ hàng và sự chăm sóc của một phụ nữ nô lệ da đen khiến
chàng trai trẻ Muhammad sớm có một trái tim đồng cảm vô hạn với người nghèo, tầng lớp nô bộc, trẻ em
mồ côi, người tàn tật và đặc biệt là phụ nữ. Trên tất cả, trước mắt Muhammad là hố phân cách giàu nghèo
khủng khiếp giữa những gia tộc nắm giữ nguồn thu nhập khổng lồ từ khách hành hương và những gia tộc
không chen chân được vào dòng chảy cuồn cuộn của xã hội thương mại hóa tôn giáo. Đối với
Muhammad, sự suy đồi đạo đức bởi sức mạnh của đồng tiền chỉ có thể được cứu rỗi bằng một lý tưởng
trong sạch và thuần khiết, nơi trí óc, niềm tin và sức lực của con người phải được phục vụ cho một mục

https://thuviensach.vn
đích cao cả không dính bụi trần: Islam - thờ phụng đức Thượng Đế chỉ một và duy nhất. Trong mắt của
Thượng Đế loài người thảy đều là con cháu của Adam và Eva, đều có quyền được tôn trọng, quyền bình
đẳng, quyền học hành, quyền ăn no mặc ấm, và quyền được mưu cầu hạnh phúc.

M ecca với khối đá thiêng kaaba nằm lọt thỏm giữa một thành phố hiện đại, những di sản khác của Hồi giáo đã
bị tàn phá. (Nguồn hottrip.net)

Cả cuộc đời mình, đặc biệt là từ khi chiếm được Mecca, Muhammad đã làm hết sức có thể để biến mơ
ước đó thành hiện thực. Đối với Muhammad, việc đập tan 360 bức linh tượng trong kaaba có thể được
coi như việc triệt bỏ tận gốc một xã hội thương mại hóa tôn giáo nơi đồng tiền là kẻ thống trị và đạo đức
chỉ biết quỵ gối cúi đầu. Là lãnh tụ tôn giáo nhưng ông sống một cuộc đời giản đơn, mộc mạc. Những
chế tài luật pháp cơ bản nhất của Hồi giáo được ông gây dựng dựa trên nền tảng về quyền bình đẳng, điển
hình là zakat - một trong năm điều răn cơ bản của Islam: mỗi tín đồ đều có trách nhiệm trích một phần tài
sản của mình để chia cho người nghèo. Caliph kế nhiệm ông - Abu Bakr - nâng điều răn này lên thành luật
pháp để đảm bảo cho mỗi công dân, bất kể đàn ông, đàn bà, phụ nữ, trẻ em đều có thu nhập tối thiểu là
20 dirham. Ngày nay, chỉ tính riêng ở Anh, người Hồi trung bình mỗi năm đóng góp vào quỹ phúc lợi 567
đô la, nhiều hơn người Do Thái (412 đô la), người Thiên Chúa Tin Lành (308 đô la), người Thiên Chúa
Công giáo (272 đô la) và người vô thần (177 đô la)[7].

Tôi luôn tự hỏi liệu Muhammad ở dưới tấc đất sâu kia nghĩ gì nếu ông biết được rằng Mecca của 1400
năm sau đang dần dần trở thành Mecca của hơn 1400 năm trước, khi tôn giáo gián tiếp được coi là cỗ
máy in tiền? Trả 500 đô la cho một ngày trong khách sạn siêu sang để đêm nằm qua cửa sổ nhìn được
xuống kaaba - nơi được coi là trung tâm của vũ trụ, nơi giàu nghèo sang hèn không phân biệt, mới thấy
được sự hão huyền của những giấc mơ. Gần 1400 năm trước, Muhammad đã đập tan cuộc hôn nhân giữa
sức mạnh của đồng tiền và tự do tín ngưỡng. Mỹ mãn và đầy quyền năng, trên danh Thượng Đế tối cao
và thiên sứ cuối cùng của Người, gần 1400 năm sau, Mecca là hiện thân của một cuộc hôn nhân vô tiền
khoáng hậu giữa hai kẻ phối ngẫu hầu như không ai có thể ngờ tới: chủ nghĩa tư bản và Hồi giáo cực
đoan.

Khách đến nhà là tiễn!

Công cuộc chinh chiến visa Saudi của tôi càng lúc càng lâm vào bế tắc. Nhiều công ty chặc lưỡi nhắn
nhủ rằng giá như tôi là đàn ông thì họ sẽ ngay lập tức mời tôi sang Saudi không một giây chần chừ.
Trường đại học duy nhất nơi nam sinh và nữ sinh được học chung không có môn tôi giảng dạy và cũng
không thèm trả lời thư. Tôi tìm hiểu thì được biết phần lớn trong tổng số gần hai triệu phụ nữ châu Á
sang Saudi lao động thường là người giúp việc. Cương quyết không để cho bất kỳ một ý tưởng điên rồ
nào của tôi kịp thành hình, một anh bạn lập tức kéo tôi đi thăm cuộc triển lãm ảnh Nô lệ thời hiện đại ở
bán đảo Ả Rập, và thế là suốt cả tuần sau đó ngày nào tôi cũng gặp ác mộng. Cuộc sống tình dục tù túng
cả đời chỉ nhìn thấy một vài khuôn mặt phụ nữ trong gia đình khiến chỉ cần gõ vào google hai từ “Saudi”

https://thuviensach.vn
và “maid”[8] là sẽ có cảm giác đàn ông Saudi chẳng khác gì một lũ yêu râu xanh: xâm phạm tình dục,
cưỡng hiếp tập thể, bắt làm việc quá sức, quịt tiền lương, đánh đập, chuyển đổi, cho mượn, qua tay nhiều
người. Câu chuyện của một cô gái Philippines bị ông chủ hãm hại ngay cả khi xe cảnh sát đang đậu ở
ngoài để tìm cách cứu cô thoát hiểm khiến tôi bàng hoàng suốt mấy ngày trời. Tình trạng lạm dụng xảy ra
thường xuyên đến mức Ấn Độ phải ra quyết định cấm phụ nữ dưới 40 tuổi xuất khẩu qua Saudi. Tháng 7
năm 2013, báo Phụ Nữ đăng tin không ít cô gái Việt Nam trong số hơn 700 người sang đây làm ôsin bị
quỵt lương dù mức trả vô cùng ít ỏi chỉ có sáu hoặc bảy triệu đồng tiền Việt. Có người chỉ được ăn bánh
mì, ăn bí ăn khoai, hoặc bị ép phải lau dọn nhà cửa cho nhiều chủ cùng một lúc. Một phụ nữ khác bằng
tuổi tôi thậm chí đã mất tích không còn dấu vết[9]. Tôi đọc tin mà lặng hết cả người, tự dưng hiểu ngay
tại sao một vài gã Saudi mang danh bạn bè trên mạng lại săn đón mình thái quá như thế. Chừng hơn tháng
sau, tôi thậm chí còn nhận được một email rất thẳng thắn: “Chào em! Giấy tờ visa của em đã gần xong
rồi! Xin em gửi cho tôi một cái ảnh để tôi còn đón em ở sân bay và make sex together![10]”.

Nếu Muhammad sống lại, tôi chắc hẳn ông sẽ vô cùng bàng hoàng trước sự méo mó của di sản mà ông
đã đổ tâm dốc sức gây dựng. Vào thời kỳ ông còn sống, chính nhờ Hồi giáo và các chế tài luật Shariah
mà lần đầu tiên trong lịch sử tôn giáo độc thần phụ nữ được chính thức đứng ngang hàng với nam giới về
quyền con người. Lần đầu tiên có một tôn giáo quy định đàn ông bị giới hạn số vợ họ có thể lấy (bốn vợ),
không phải vì họ siêu việt hơn đàn bà mà do quyền lợi của những phụ nữ có chồng chết trận phải được
chăm sóc. Shariah cũng quy định đàn ông chỉ được quyền lấy thêm vợ khi họ có thể đảm bảo việc đối xử
công bằng và khả năng lo toan tài chính cho đại gia đình. Lần đầu tiên tôn giáo quy định phụ nữ có quyền
thừa kế, quyền sở hữu tài sản, quyền ly hôn, thậm chí quyền yêu cầu chồng phải có trách nhiệm không lơ
là cuộc sống tình dục với mình. Lần đầu tiên trẻ em gái được chính thức bảo vệ bằng tuyên ngôn tôn
giáo. Lần đầu tiên các bậc cha mẹ được yêu cầu phải bảo vệ trẻ gái, cho trẻ gái được học hành thì mới
được lên thiên đàng. Lần đầu tiên người mẹ được tôn vinh ở vị trí đỉnh cao. Muhammad từng nhấn mạnh
“chúng ta phải yêu thương mẹ mình nhất, nhì cũng là mẹ, ba cũng là mẹ, sau đó mới đến người cha”.
Bằng tất cả những gì ông làm được vào cái thời mà phụ nữ còn bị coi như của cải trong nhà, đàn ông lấy
vợ đuổi vợ vô tội vạ, và những hài nhi nữ bị vùi vào cát sa mạc, thì Muhammad xứng đáng là nhà cải
cách xã hội kiệt xuất và là người tiên phong trong phong trào giải phóng phụ nữ.

Nhưng tiếc thay Saudi bây giờ đã khác với bán đảo Ả Rập ngày xưa. 1400 năm trước nơi đây con người
phá biên giới nối liền các bộ lạc, Saudi bây giờ đóng cửa biên giới không cho cả khách du lịch vào thăm.
Ngôi nhà Saudi không có cửa cho khách đến nhà. 1400 năm trước xứ này chỉ có cát với cát, Saudi bây
giờ ngụp trong vũng dầu, nhiều tiền đến mức có thể xây một bức tường thành toàn bằng vàng cao một
mét quanh quốc gia làm đường biên. 1400 năm trước ở Mecca phụ nữ làm sếp, góa bụa vẫn lấy trai tân,
lại còn chủ động đòi cưới. Saudi bây giờ bất kể phụ nữ nào cũng phải có đàn ông giám hộ, mấy năm
trước họ còn chỉ là một cái tên trên chứng minh thư của đàn ông. Họ cần giấy phép của đàn ông để đi
học, đi làm, đi bệnh viện, mở tài khoản, đi du lịch, thậm chí đi ra ngoài đường là phải có đàn ông trong gia
đình đi theo. Saudi là quốc gia cuối cùng phụ nữ vẫn chưa có quyền đi bầu cử vì các thầy tu cho rằng
trách nhiệm của phụ nữ là chăm lo gia đình, không được lái xe vì vô số lý do, trong đó lý do mới nhất là
khoa học đã chứng minh ngồi sau tay lái có hại cho… e hèm… tử cung (!). Hầu hết giới thầy tu Wahhabi
cho rằng việc lái xe yêu cầu phụ nữ phải bỏ khăn bịt mặt, cho phép phụ nữ dễ giao du với nam giới không
quen biết, và là một hành động phá vỡ truyền thống văn hóa. Phụ nữ ở Saudi, kể cả người nước ngoài,
đều phải thuê lái xe riêng. Hẳn nhiên việc này trái với Shariah khi không cho phép phụ nữ giao du với
người nam không phải là họ hàng. Từ đây mà bao nhiêu chuyện như hài kịch xảy ra. Thậm chí năm 2010,
một fatwa (ý kiến tôn giáo) từ phía giới thầy tu Wahhabi khuyên phụ nữ nên cho các tài xế taxi của
mình… bú tí, vì như thế theo nguyên tắc “rada” (tình máu mủ được nuôi dưỡng bằng sữa) tài xế sẽ trở
thành người trong gia đình và được phép ở bên phụ nữ mà không cần người giám hộ. Chuyện thật mà như
đùa. Không biết chính xác bao nhiêu người thực thi, nhưng điều đó chỉ làm rõ thêm sự phi lý của việc
khăng khăng bắt cuộc sống hiện đại phải bó khuôn theo luật lệ truyền thống.

Đương nhiên, luật là một chuyện mà thực tế cuộc sống lại là chuyện khác. Không phải gia đình nào cũng
có chồng, cha, anh rảnh việc đưa đón, hoặc có tài xế riêng (có bú tí cũng như không bú tí). Phụ nữ
Saudi nhiều khi bị dồn vào thế bắt buộc phải dùng các lái xe quen biết từ các công ty taxi có uy tín, hoặc
đặt chỗ trước các taxi công cộng vì họ thậm chí còn vừa mới bị tước mất quyền vẫy taxi trên đường.
Nếu có biến cố như lạm dụng tình dục xảy ra thì phụ nữ luôn là người cùng chịu tội vì đã dám ngồi cùng

https://thuviensach.vn
xe với người nam không quen biết. Năm 2009, một phụ nữ 23 tuổi đã bị hãm hiếp tập thể và có thai. Cô bị
phạt một năm tù và chịu đánh 100 roi sau khi sinh con. Những vụ việc động trời như thế từ Saudi cứ
thỉnh thoảng lại làm thế giới giật mình thon thót. Khủng khiếp nhất là mấy năm trước, một vụ cháy nổ xảy
ra nhưng các cô gái trong nhà bị một số thầy tu ngăn không cho chạy ra ngoài vì không kịp… lấy khăn
trùm đầu. Kết quả là 15 nữ sinh chết thảm thương.

Oái ăm thay, một trong những lý do khiến vị trí xã hội của phụ nữ Saudi ở mức độ bét cùng thế giới như
vậy (130/134) lại xuất phát từ sự may mắn vô song mà người Saudi tin rằng Thượng Đế đã hào phóng
ban tặng cho những tín đồ xứng đáng nhất của mình: dầu mỏ. Saudi nắm trong tay 1/5 trữ lượng dầu của
thế giới. Nhưng nền công nghiệp dầu mỏ đặc biệt hướng về lao động nam, cộng với các khoản trợ cấp gia
đình dồi dào khiến cho việc 60% sinh viên đại học là nữ giới nhưng phụ nữ Saudi chỉ chiếm có 17% lực
lượng lao động của cả vương quốc.

Nói đi cũng phải nói lại, vì phụ nữ Saudi có cái nhìn về bình đẳng nam nữ khác hẳn với phần còn lại của
thế giới. Một bộ phận lớn phụ nữ cho rằng họ “có quyền” được có người nam giám hộ, “có quyền” được
bảo vệ bản thân bằng cách che mặt, và bình đẳng giới phải đi liền với chức năng giới, nghĩa là đàn bà có
việc của đàn bà và đàn ông có việc của đàn ông. Tuy nhiên, một thực tế vẫn không thể phủ nhận được là
phụ nữ Saudi so với chị em trên thế giới còn khá nhiều uẩn ức. Nói ví von một cách cay đắng, vị thế của
họ còn kém cả vị thế của một phụ nữ Mecca 1400 năm trước[11].

Ba giờ trên thánh địa

Tôi mất gần một năm xin visa đi Saudi không được, rốt cuộc đành tính kế chót, bay đi Dubai với hai vé
máy bay và nối chuyến ở sân bay Jeddah. Không vào Saudi được thì thôi đặt chân đến cái sân bay cũng là
chạm chân vào đất thánh rồi. Vẫn chiếc ba lô 11 cân như chuyến bỏ nhà bỏ việc đi bụi hai năm trước,
nhật ký hành trình của tôi vào cái ngày 20 tháng 1 năm 2012 đại để là như sau:

9 giờ sáng

Sau ba lần kiểm tra an ninh tại sân bay Mumbai, đi vào bên trong cửa hành lang nối máy bay rồi, tôi thở
hắt ra khi nhìn thấy một cái bàn kê sát ngay lối lên máy bay. Ông nhân viên an ninh không thèm soát túi
của tôi mà chỉ lo lắng: “Cô có cái áo nào trùm kín người không? Ở sân bay Jeddah (Saudi), người ta sẽ
không cho cô vào sân bay hở hang như thế này đâu”. Tôi trỏ cái khăn lụa to tướng, nghĩ bụng áo hở có
hai cánh tay thôi, che tí là được.

Chuyến bay cất cánh với một bài kinh cầu Thượng Đế phù hộ cho hành khách và phi hành đoàn đi đến
nơi về đến chốn.

9 giờ 45 phút

Tôi mở hàng loạt kênh ti vi. Bên cạnh 80% phim Hollywood là các chương trình Hồi giáo. Ask Huda
chẳng hạn, nhận điện thoại từ các tín đồ khắp nơi trên thế giới và trả lời đủ các câu hỏi thập cẩm. Một
chương trình khác toàn các cậu chíp hôi hỏi về tình yêu, kiểu “Bố mẹ chọn vợ cho con, xin hỏi con có
thể cưới cô ấy và mong tình yêu rồi sẽ đến?” Chương trình cuối cùng tôi xem trước khi ngó ra ngoài cửa
sổ nhìn sa mạc trải dài dưới cánh máy bay và lăn quay ra ngủ là một diễn đàn về mối tương quan giữa
Kinh Quran và khoa học.

https://thuviensach.vn
 1 giờ 30 phút chiều

Máy bay hạ cánh xuống Jeddha. Như lời

dặn, tôi lập tức đến trình báo ở bàn đón tiếp
gần nhất. Cầm chiếc vé máy bay của tôi gí
mũi vào xem đến mười phút, người đàn ông
to béo phía sau máy tính mới hiểu ra là tôi
cần nối chuyến tới một cửa sân bay khác vì
tôi mua hai vé máy bay riêng biệt chứ
không phải hành khách nối chuyến tự động
với một vé như thường lệ. Và thế là tình
huống này cấu thành một sự kiện, vì ai dám
để một phụ nữ lang thang một mình từ cửa
sân bay này tới sân bay khác không người
giám hộ. Ông ta lập tức kêu tôi đưa hộ
chiếu và quay lại với hai nhân viên sân bay.
Công chúa Amira Al Taweel - nhà đấu tranh nữ quyền và là Họ bàn cãi, gọi điện, hỏi ý kiến hết ban này
người phụ nữ được cho là xinh đẹp nhất Saudi - trong một đến phòng nọ. Một anh an ninh chạy đi
chuyến công du nước ngoài. Tuy nhiên, điều này rất khó chứng chạy lại như đèn cù, mỗi lần trở về lại chỉ
thực vì phần lớn phụ nữ Saudi che kín mặt. (Ảnh: trỏ sang tôi mặt nhăn như phải bả. Rõ ràng
Gulfbusiness) là họ không biết nên làm gì để xử lý cái con
bé tôi đang ngồi vắt chân chữ ngũ, mặt
không giấu nổi vẻ tò mò (cố nén mà không được!). Có một giọng nói đắc thắng vọng ra từ trong cái đầu
tinh quái của tôi: “Ờ! Đấy! Chị Hai này bay được đến đây rồi đấy! Có giỏi thì nhét chị đây quay lại
Mumbai đi! Để xem mấy người xử trí vụ này thế nào. Đã đến được đây rồi kiểu gì thì chị cũng cóc sợ!”

2 giờ chiều

Quyết định đầu tiên được đưa ra. Tôi được dẫn giải đến một cái xe buýt to tướng, trỗng hoác, đầu xe đề
“Đặc biệt khẩn cấp”. Anh an ninh khoát tay kêu tôi lên xe rồi táo tợn ngồi xuống cạnh tôi. Anh hỏi han tí
đỉnh, rồi… chạm vào tay tôi tí đỉnh. Tôi miệng cười như nghé nhưng bụng hoang mang không biết xe còn
đi bao lâu, nếu cái gã chết tiệt này nổi cơn dê cụ lên thì mình nên đạp cửa kêu cứu hay đá cho một phát
vào cái chân giữa. Có lẽ nên kêu cứu thì an toàn hơn, lỡ gây thương vong gì thì toi. Tôi đã đọc đủ nhiều
về Saudi để biết rằng cái xứ này phạt nhau toàn quật roi mấy trăm cái rồi cho ngồi tù dưỡng thương.

2 giờ 15 phút

Xe dừng lại trước cổng sân bay số 2. Anh dê cụ còn cố vớt vát một cái chạm tay nữa trước khi giao tôi
cho anh an ninh tiếp theo. Anh này mặt đằng đằng sát khí, kêu tôi ngồi chờ hẳn hai mươi phút để chạy đi
lo giấy tờ và thông báo đến các phòng ban. Khi anh quay lại, một bóng đen to tướng đi cùng anh, kín mít
từ đầu đến chân. Tôi được khoát tay mời vào một cái cabin kín cửa. Cái bóng đen đi sát đằng sau. Khi
cửa được khóa trái, cái bóng bỏ tấm khăn phủ kín đầu, để lộ một khuôn mặt phụ nữ cực kỳ xinh đẹp, da
trắng mịn, mắt xanh sẫm, mũi dọc dừa, môi mọng ướt. Cái cô tiên ấy tươi cười sờ nắn góc tay góc chân
tôi, một thủ tục an ninh rất bình thường trong sân bay. Trước khi cô tiên kịp che đầu biến thành bóng đen,
tôi vọt miệng hỏi: “Không ai được nhìn thấy chị à?” - Cô tiên cười toét miệng: “Tất nhiên là chỉ có bố, anh
em trai và chồng tôi thôi. Ai ngu gì mà cho mấy ông không quen biết xem mặt!”

https://thuviensach.vn
 3 giờ kém 15

Qua cửa an ninh, tôi được đưa đến khu cổng lên máy bay và chờ ở một quán café sang trọng ngay sát
phòng an ninh. Lần này không ai còn nhăm nhăm đứng cạnh tôi canh chừng nữa. Tuy nhiên tôi cũng
không dám chạy quanh vì hộ chiếu và giấy tờ vẫn bị giữ, chắc có lẽ cho đến tận lúc lên máy bay. Tôi nhìn
quanh, ngắm nghía cái phần bé nhỏ của cuộc sống Saudi trong khu chờ sân bay. Khung cảnh xung quanh
tôi như một cuốn phim quay bởi một đạo diễn mù màu. Những người đàn ông chậm rãi trong áo dài trắng
và khăn trắng. Những người phụ nữ tóc búi cao trùm khăn kiêu hãnh bước bên cạnh trong áo choàng
đen. Phần lớn họ che kín mặt, nhưng cũng rất nhiều người chỉ che phần tóc, để lộ những khuôn mặt đẹp
bí ẩn. Mọi thứ xung quanh tôi đều sáng loáng, sạch bong, sang trọng và quý phái, hệt như một căn phòng
triển lãm nội thất hiện đại theo trường phái tối giản minimalism.

Hàng người chờ lên máy bay ở sân bay Jeddah.

3 giờ rưỡi chiều

Đúng mười lăm phút trước khi cổng máy bay mở, tôi được trao trả hộ chiếu. Tôi chuyển đến ngồi trên
những băng ghế chờ, nhận thấy rõ ràng những ánh mắt tò mò chạy dọc trên cơ thể mình. Chiếc khăn lụa
hồng của tôi bay theo từng bước chân. Có lẽ tôi là đốm màu sắc duy nhất di chuyển trong cái thế giới đen
trắng nửa thực nửa mơ này.

https://thuviensach.vn
 Những phút tôi chờ đợi được trả lại hộ chiếu để lên máy bay tại Jeddah.

4 giờ kém 20

Trên đường ra xếp hàng, tôi dừng lại ở một hiệu sách nhỏ. Một cậu bé nhân viên còn rất trẻ chủ động hỏi
tôi có cần trợ giúp. Tôi kể cho cậu nghe về việc mình bị quấy rối trên xe buýt. Cậu bé tái mặt, rối rít xin
lỗi. Cậu chắp tay khổ sở xin tôi đừng nghĩ ai ở Saudi cũng tệ hại như vậy. Thoắt cái cậu đã biến đi và quay
lại với một cuốn sách nhỏ trên tay: “Đây là món quà tôi tặng chị! Mong chị nhận giúp!” Tôi liếc xuống tựa
đề: “Clear your doubts about Islam”[12], ngẩng lên và mỉm cười: “Shukran!”[13]

Bí mật “khủng khiếp” của ba tôi

Hồi tôi còn bé tí, ba tôi - một đại tá cả đời xa nhà với các cuộc chinh phạt - từng giữ trong phòng một
ngăn tủ khóa kín. Tôi luôn băn khoăn tự hỏi ba giấu cái gì trong đó mà lúc nào cửa tủ cũng phải đóng
chặt: Súng? Thuốc độc? Hay là một con quái vật cũng nên. Tưởng tượng nào cũng xấu xí, vì tất nhiên là
nếu nó đẹp đẽ thì chắc chắn ba đã dành nó cho con gái cưng. Nhiều năm sau, ba tôi mắc bệnh ung thư.
Vào một ngày rất gần khi ông qua đời, ba tôi gọi tôi đến và đưa cho tôi bí mật ông cất giữ từ bao năm
qua.

Đó là một cuốn kinh thánh. Một cuốn kinh thánh nhỏ xíu có bìa da thuộc màu đỏ thẫm.

Tôi không bao giờ hỏi tại sao ba tôi lại giữ một cuốn kinh thánh nhỏ xíu bao nhiêu năm trong tủ như thế,
nhưng tôi đoán đó là một kỷ vật buồn trong đời chinh chiến của ông, góc sách nham nhở vết sém cháy và
cái bìa da có chỗ đã thẫm đen lại bởi mồ hôi và cát bụi. Giờ đây, mỗi lần nhớ lại tuổi thơ với những phút
ngồi khoanh chân chống cằm chăm chăm nhìn vào cái tủ khóa chặt và để trí tưởng tượng mặc sức tung
hoành, tôi không khỏi bật cười. Chẳng có hình dung nào có thể xa rời sự thật hơn là con quái vật trong
khi thực tế lại là một cuốn thánh kinh.

Và vì thế, cho đến giờ tôi vẫn băn khoăn tự hỏi liệu những hiểu biết và ấn tượng về Saudi của mình sẽ có
thể xa rời thực tế đến chừng nào? Thực lòng mà nói, tôi cầu mong sao mình sẽ sai toàn tập. Saudi đóng
cửa đã bao năm và thế giới này đã có quá đủ thời gian để trí tưởng tượng tung hoành về những gì đang
diễn ra trong lòng vương quốc. Tôi thường nghĩ về cậu bé nhân viên trẻ tuổi ở sân bay Jeddha và thầm
gửi đến em lời nhắn nhủ: “Abdullah à! Đã đến lúc cánh cửa tủ phải mở ra rồi!”

https://thuviensach.vn
 3
Dubai - Bước đi trên hai sợi dây

Tôi đặt chân đến Dubai trong trạng thái tê liệt cảm giác sau gần bốn mươi giờ không ngủ với vài
lần chuyển máy bay. Ngồi cùng chuyến xe đêm về trung tâm là Chris - một anh chàng người Ý. Tôi
thật ra không hề biết anh ta người Ý cho đến khi đang thiu thiu ngủ thì choàng thức dậy bởi nghe
cái giọng Ý nói tiếng Anh nặng nghìn tấn bất thần hét váng lên: “Ui đẹp quá! Chỗ này là chỗ nào
thế này?”

Dubai vàng son

Gí mũi vào cửa kính, tôi còn kịp nhìn thấy một mớ những làn đường cao tốc xoắn xuýt đan quấn vào
nhau như một đám DNA khổng lồ sáng rực dưới kính hiển vi. Ông lái xe nhăn trán hồi lâu rồi gào lên một
từ gì đó. Chris hí hoáy lôi bút ra ghi lại. Tôi căng tai lắng nghe. Cả tôi và Chris đều không ngờ rằng chỉ
mười phút sau khi xe đi vào trung tâm Dubai, cái tên mà ông tài tận tình vắt óc ra nhớ hộ đã nhanh chóng
bị quẳng veo vào dĩ vãng.

Bởi chỉ mười phút sau đó, Dubai hiện ra lộng lẫy và kiêu ngạo như bà chúa kim sa, khinh khỉnh nhìn
xuống chúng tôi từ trên những tháp ánh sáng chói lòa như được dát bằng hàng triệu viên kim cương ngũ
sắc. Xe đưa chúng tôi lướt đi giữa tầng tầng lớp lớp váy áo lấp lánh, mỗi khúc quanh tối đặc bởi ánh đêm
lại bất thần mở ra một miền dải lụa dát sáng. Ở hàng ghế bên, Chris soài người khổ sở chĩa ống kính lên
trời. Tôi phì cười vì tiếng cậu ta máy bấm choách choách chẳng khác gì tiếng đạp máy khâu.

Vào cái buổi sáng đầu tiên ở Dubai, việc tôi làm khi vừa mở mắt ra là chọn một tua trực thăng để được
chiêm ngưỡng thành phố từ trên cao. Giá cho mười lăm phút bay đắt cóng tay nhưng đó là cách tốt nhất
để thu vào tầm mắt một Dubai nổi tiếng điên rồ với những công trình kiến trúc ngạo mạn. Dubai nhiều cái
nhất. Cả vùng Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (United Arab Emirates - UAE) có tới hơn một
trăm kỷ lục thế giới, riêng Dubai kể sơ sơ thì có tháp Khalifa cao nhất thế giới, trung tâm mua bán (theme
shopping mall) lớn nhất thế giới, hay khu trượt tuyết trong nhà duy nhất trên thế giới tồn tại quanh năm khi
nhiệt độ ngoài trời lên đến 55°C. Guinness thậm chí đã quyết định mở hẳn một văn phòng đại diện tại
Dubai vào năm nay để đáp ứng nhu cầu đánh bại các kỷ lục thế giới của người Các Tiểu Vương quốc.
Nhưng có lẽ cái nhất ngang ngược số một mà chỉ có cái kiểu ngạo mạn của Dubai mới có thể nghĩ ra là
dự án The World, Palm Jumeirah và hai quần thể đảo khác. Trong suốt bốn năm, gần một tỉ mét khối đá
và cát được đào lên từ đáy biển và phun vòi rồng trùm lên trên vùng san hô ngoài khơi Dubai, tạo thành
bốn quần thể đảo nhân tạo, lấn biển hàng trăm nghìn mét vuông. Lượn vòng trên bầu trời Dubai, tôi tận
mắt nhìn thấy một thành phố siêu hiện đại mọc lên từ sa mạc cằn cỗi chỉ trong vòng vài thập kỷ. Mà thực
ra từ “mọc lên” hoàn toàn không chính xác, bởi cái sự “mọc” có vẻ chậm rãi và thông thường quá. Với
tốc độ phát triển kinh hoàng, nhiều người ví sự xuất hiện của Dubai trên đời giống như thể một mô hình
siêu đô thị được người ngoài trái đất bất thần thả xuống trên bát ngát cát trắng, qua một đêm bất thần lững
lững chiếm ngự vùng Vịnh heo hút với những công trình ngạo ngược lấn biển, chọc thủng mây, ngang
nhiên thách thức cả Tạo hóa.

https://thuviensach.vn
 Quần thể các đảo nhân tạo ngoài khơi Dubai. (Ảnh: Tobias Karlhuber)

Tình cảm của tôi dành cho Dubai khá phức tạp, vừa yêu vừa ghét vừa nể phục. Thứ nhất, tôi không thể
phủ nhận tầm nhìn xa trông rộng của những ông hoàng Dubai, khởi đầu từ việc sau khi thực dân Anh rút
lui đã mải miết kiên trì thuyết phục các tiểu vương lân cận hợp sức thành lập một mô hình hợp chủng
quốc để cùng tồn tại. Vào những năm 40 ngay giữa thời huy hoàng của ngọc trai, Dubai đã sớm đi trước
một bước, nhìn thấy con đường cụt của nền công nghiệp này và mạnh dạn đầu tư vào thương mại. Vào
những năm 60 khi Trung Đông bất ngờ trở nên giàu có tột đỉnh bởi dầu lửa, Dubai đã sớm nhìn thấy con
đường cụt của những giếng dầu và đầu tư mạnh vào du lịch. Không có kỳ quan thiên nhiên cũng như kỳ
quan văn hóa, Dubai tự tạo nên kỳ quan từ bàn tay con người và biến du lịch thành nguồn thu chính của
vương quốc trong khi dầu lửa chỉ chiếm 5% thu nhập quốc gia còn kém cả Việt Nam. Dubai tua băng
chạy vùn vụt từ thế kỷ 18 đến thế kỷ 21 chỉ trong vòng hai thế hệ, biến một vùng chài lưới nghèo khó ven
biển nơi chỉ có cát, xương rồng và cướp biển trở thành một trung tâm tiền tệ và thương mại của cả thế
giới. Khi những ngón tay của bà mẹ Dubai vẫn còn đầy chai cứng vì những tháng ngày phải nhọc nhằn
kéo gầu đội nước từ xa về nhà, con trai của chính những người mẹ ấy đang đặt tay lên vô lăng của những
chiếc xe hiện đại đắt tiền nhất thế giới. Ai cũng biết ở Trung Đông việc yêu kính những ông bà hoàng gần
như là một nghĩa vụ, nhưng chỉ cần ở Dubai một thời gian, thật dễ dàng nhận thấy tình cảm của người
Dubai dành cho tiểu vương Zayed xuất phát từ sự tôn kính và yêu quý thực lòng.

Vậy vì sao tôi ghét Dubai?

Thứ nhất vì chính cái tên của tiểu vương quốc vàng son này: Do - Buy, hay đơn giản là: Mua đi! Sắm đi!
Tiêu tiền cho thật nhiều vào! Có lẽ chỉ ở Dubai mới tồn tại những máy rút... vàng tự động (!) bên cạnh
các máy rút tiền thông thường. Tôi ở Dubai đúng vào thời điểm diễn ra Tuần lễ mua sắm, cũng không
phải ngẫu nhiên mà được tổ chức trùng với tuần nghỉ lễ của người láng giềng giàu có Ả Rập Saudi. Ngồi
hút shisha[14] với bạn bè trên cảng Marina, tôi có thể dễ dàng nhận ra những cô gái Saudi nhìn thoáng
qua ai cũng màu đen giống hệt nhau nhưng để ý kỹ sẽ thấy họ quàng khăn trùm đầu hiệu Louis Vuiton, áo
choàng và khăn trùm đầu hijab đen gắn đá quý lấp lánh quét đất để lộ thấp thoáng những đôi xăng đan
Jimmy Choo cao ngất ngưởng hàng chục phân. Dubai dường như quá sức tự hào bởi cái danh tính của
một xứ sở ăn chơi hào nhoáng của mình đến mức đã từng lấy hình ảnh khách sạn bảy sao Burj al-Arab
làm biểu trưng cho đất nước và rập nguyên xi hình ảnh này lên tất cả các biển số xe hơi. Chẳng bao lâu
sau, mọi người hết hồn khi nhận thấy hình ảnh của Burj al-Arab nhìn từ phía biển giống hệt như cái…
thập giá của đạo Thiên Chúa. Thậm chí có người cho rằng kiến trúc sư người Ý đã thực hiện thành công
âm mưu của Tòa thánh Vatican, và những biển số xe này lập tức bị loại bỏ.

https://thuviensach.vn
 Những trung tâm mua bán của Dubai thường đẹp lộng lẫy với rất nhiều kỳ quan nhân tạo để hấp dẫn du
khách.

Ở Dubai có vài ngày mà tôi hết hồn phát hiện ra mình ăn mặc khác hẳn, mấy cái váy lòe loẹt đính kim sa
nhựa mua ở Ấn Độ len lén chui tọt vào tận đáy va li. Phải mất một chầu ổn định tư tưởng tôi mới quyết
định là nhất nhất không để Dubai tha hóa, buổi tối hôm ấy vào Caramel sang trọng gặp gỡ bạn bè, tôi và
Abdullah là hai kẻ duy nhất đi dép xỏ ngón.

Lý do thứ hai để tôi ghét Dubai là sự hào nhoáng được tạo dựng bởi bàn tay của các công nhân từ các
quốc gia thế giới thứ ba nghèo đói, và khối óc của các doanh nghiệp trí thức châu Âu. Dân bản xứ Dubai
không hẳn đã ưa những người ngoại quốc đến đây sống và làm việc. Nhưng họ lại cần những kẻ lấm lem
và ngoại lai này để tồn tại, hệt như một vị chủ nhà không thể sống nổi nếu thiếu đám khách khứa đông
đúc, xa lạ và hạ đẳng đến trú ngụ trong nhà.

Bạn không đọc nhầm đâu! Đúng là tôi vừa dùng từ “hạ đẳng” đấy. Cái sự kiêu kỳ của người vùng Các
Tiểu Vương quốc có lẽ chỉ dưới chiếu vị láng giềng Saudi. Thậm chí lương bổng ở Dubai như một luật bất
thành văn được trả theo quốc tịch: Mỹ và Tây Âu ở bậc trên, mấy nước châu Á phát triển nối đuôi cùng
với Đông Âu, gần chót là người Philippines làm việc trong ngành dịch vụ, và đáy cùng là những lao động
chân tay người Ấn Độ và Pakistan. Họ oằn lưng hơn mười tiếng một ngày trên sa mạc nóng giãy trên 50
độ, đến mức cả tuần có thể không hề đi tiểu. Rất nhiều công nhân phải sống trong những khu nhà tồi tệ,
đôi khi hàng trăm con người chia sẻ một cái hố vệ sinh chung không cống thoát. Trong vòng một hai năm
đầu tiên, phần lớn công nhân đều phải tập trung toàn bộ lương để trả nợ vài nghìn đô la đóng phí cho các
công ty môi giới xuất khẩu lao động. Dù công việc hoàn toàn không hề giống như hứa hẹn, họ cũng chỉ
biết than trời. Hệ thống quản lý kafala cho phép chủ thuê giữ hộ chiếu của công nhân, đặt vào tay họ
quyền sinh sát với toàn bộ đời sống của người làm thuê. Không tiền, không hộ chiếu, cộng thêm một gánh
nợ trên vai, có bị ném vào địa ngục cũng đố ai dám bỏ trốn. Mà nếu có bỏ trốn thì cũng là sự trốn chạy
thương tâm nhất: cái chết. Rất nhiều người ốm đau và tự vẫn. Thậm chí có người quá quẫn bách đến mức
đã đâm đầu vào xe ô tô để chết, hy vọng đổi mạng sống của mình để kiếm tiền máu diya đền bù nhằm trả
nợ cho gia đình. Chỉ trong năm 2005 đã có 971 công nhân Ấn Độ lìa đời. Khi con số này được công bố
thì Đại sứ quán Ấn Độ nhận trát yêu cầu im miệng và thôi đừng có đếm nữa. Mặt trái của Dubai vàng son
khiến tôi quặn lòng khi nghĩ không biết bao nhiêu trong số 15.000 lao động Việt Nam cùng chịu chung số
phận. Ba mẹ dạy tôi đói cho sạch rách cho thơm. Nhưng rách ở cái ao nhà thì còn hy vọng chứ rách rưới
ở xứ người thì thật lắm đắng cay.

Mở toang vừa đóng kín

Đi giữa Dubai sáng choang, lọt thỏm trong lòng sa mạc mà dường như không dính một hạt bụi, cả thành

https://thuviensach.vn
phố sạch sẽ gần như vô trùng, nhiều lúc tôi không kìm được cảm giác mình đang ở một phòng thí
nghiệm xa lạ. Tầng lớp lãnh đạo Dubai khiến tôi nể phục bởi chiến lược kinh tế bao nhiêu thì làm tôi thất
vọng bởi chiến lược con người bấy nhiêu. Người vùng Các Tiểu Vương quốc sinh ra đã được chăm bẵm
mọi bề, hưởng một cuộc sống giàu sang đến mức thui chột cả tham vọng và hoài bão. Cố gắng học hành
lên cao làm gì khi một cái bằng vớ vẩn hoặc một công việc tầm thường cũng có thể lấp đầy tài khoản
chục nghìn đô mỗi tháng? Với 95% dân số Dubai là người ngoại quốc, thật không ngoa khi nói rằng mỗi
người dân của tiểu vương quốc này đang bị xé ra làm hai: một nửa đầy tự hào và kiêu ngạo về một Dubai
sáng choang giữa lòng sa mạc, nửa kia ngậm ngùi quặn thắt vì chính họ cũng hiểu rằng mình đã mua một
Dubai hào nhoáng chứ không phải đã xây một tiểu vương quốc rực rỡ bằng công sức và tài trí của chính
mình, hệt như một ông chủ không biết dùng email, phải trả tiền thuê người quản lý cái công ty công nghệ
hiện đại to bự xây trên đất đai của chính mình. Giữa cộng đồng người nước ngoài làm kinh doanh ở Dubai
có một cụm từ được dùng khá là xách mé: “Thuê một ông tiểu vương” (Rent a Sheikh) ám chỉ những
chiêu bài quan hệ công chúng cần cái mặt của một tiểu vương hạng trung để phục vụ cho các sự kiện
quảng cáo. Người Dubai hiểu rằng, tầm vóc của họ trong xã hội có lẽ cũng không có gì hơn là cái mẽ bên
ngoài.

Khoảng mười lăm năm trước, tôi được đi dự một trại nghệ thuật quốc tế ở Philippines và nhớ như in lời
phán quyết cuối cùng mang tinh thần của hàng trăm người trẻ tuổi đến từ mọi miền châu Á: “Chúng ta
kiên quyết bảo vệ văn hóa dân tộc trước hiểm họa xâm lăng của quá trình toàn cầu hóa”. Mười lăm năm
sau, tôi và rất nhiều người đã kịp nhận ra rằng toàn cầu hóa chẳng đến mức là con ngáo ộp hở ra cái là
nuốt chửng cả một nền văn hóa “đánh ực một phát” như vẫn thường bị dọa nạt. Sự thực là càng có xung
đột thì người ta lại càng trở nên trung thành đến mức cực đoan với cội gốc văn hóa của chính mình. Điển
hình là Dubai.

Một người bạn trên facebook tâm sự với tôi: “Mai có nhận thấy là Dubai càng phát triển thì càng có nhiều
người Các Tiểu Vương quốc ăn mặc đồ truyền thống không? Nhiều lúc tôi có cảm giác việc ăn mặc như
vậy, rồi đi đến các thánh đường, hay cách sống tách biệt với xã hội bên ngoài chính là cách để khẳng định
sự tồn tại của nhóm người bản địa nhỏ nhoi tại Dubai”. Bạn tôi nói đúng. Chỉ chiếm có 5% dân số trong
một tiểu vương quốc được xây dựng và quản lý chủ yếu bởi người nước ngoài, dân Dubai đang cố tình
nhấn mạnh rằng họ khác với đám khách khứa hạng sang sặc mùi Âu Mỹ và đám lao động cùng đinh từ
châu Á bằng cách bám chặt lấy từng mẩu văn hóa dù nhỏ nhất của mình. Dubai là ví dụ đặc trưng nhất
của hiện tượng “càng mở cửa thì càng truyền thống”, đến mức thành cố chấp khi hàng loạt dân tình bất
chấp lý do an toàn kêu gào lên án các trung tâm thể thao là “phân biệt chủng tộc” khi họ không được
phép mặc nguyên xi bộ kandura và abaya truyền thống lướt tha lướt thướt quét đất hoặc lùng thà lùng
thùng như cái dù để tham gia các môn thể thao cảm giác mạnh và mạo hiểm như trượt tuyết, ném
bowling, nhảy dù và lặn biển.

Hầm hè ra về, thà hy sinh niềm vui cá nhân còn hơn là phải trút bỏ bộ đồ truyền thống, mỗi ông bà khách
khó tính của các trung tâm thể thao thực ra là đại diện cho cuộc khủng hoảng danh tính đang ngấm ngầm
cắn rứt và xâu xé sự tự tin của nền văn hóa non trẻ Dubai.

Rừng cao ốc mọc lên từ sa mạc chỉ trong vài thập kỷ. (Ảnh: Jan M ichael Pfeiffer)

Chưa ở đâu tôi được chứng kiến một sự đối chọi khủng khiếp như thế giữa các giá trị đối lập của cái mới
và cái cũ, cái được và không được, cái hợp pháp và phi pháp. Là một nền kinh tế dựa vào du lịch, Dubai
buộc phải chấp nhận những thái cực Đông Tây khác biệt. Trên đường phố Dubai, những người đàn ông
trong bộ kandura trắng muốt bước đi bên cạnh những cô gái cổ áo hở hang khiêu khích, mỗi bước đi
ngoáy mông lại để lộ ra cái “đuôi cá voi” của quần lọt khe phía bên trên thắt lưng cạp trễ. Đám trẻ tuổi
teen đội mũ lưỡi trai bẻ ngược, khuyên mũi khuyên lưỡi chi chít trượt ván veo veo trước mặt những cô

https://thuviensach.vn
gái trùm niqab đen kín mặt chỉ hở hai con mắt.

Du lịch gắn liền với sex. Đêm nào Dubai cũng rùng rùng chuyển động với vô số quán nhạc và câu lạc bộ
đồng tính, với những cô gái điếm hạng sang bước chân vào vũ trường như những bà quý tộc và cả những
ả bán hoa bình dân lấp ló đâu đó khuất nẻo dưới đường phố tối bưng. Nhưng sự cởi mở trong ngành công
nghiệp phấn hương và xã hội đồng tính không có nghĩa là bạn có thể hồn nhiên mở một trang sex trên
internet. Nói một cách ngắn gọn, bạn có thể mua sex, nhưng xem sex hoặc làm sex thì rất dễ bị ăn đòn.
Cách đây không lâu, một đôi nam nữ chưa kết hôn bị bắt quả tang trao đổi tin nhắn sex với nhau trên điện
thoại đã phải kết thúc câu chuyện tình tang của họ trong nhà tù, hay một cặp anh ả hôn nhau mùi mẫn
trong nhà hàng thoắt cái thấy mình bị án giam một tháng. Tương tự, Dubai cởi mở với nền công nghiệp
hương phấn bao nhiêu thì lại hà khắc đến cứng nhắc với các loại thuốc kích thích và cần sa bấy nhiêu.
Một danh sách dài các loại thuốc giảm đau và thuốc chống trầm cảm bị coi là chất kích thích và kết quả
là những án tù vài năm, nạn nhân bao gồm cả đạo diễn người Đức gốc Việt Cat Le-Huy. Cảnh sát chặn
anh ở sân bay vì một lọ thuốc an thần, rồi lại bắt anh thử nước tiểu, thấy không có vấn đề gì vẫn cố kiết
nạo vét tí bụi bặm trong va li để được 0,03 gram một mẩu bé đến mức mắt thường không dễ nhìn thấy
mà họ cương quyết khẳng định là cần sa. Cat Le-Huy chỉ thoát án bốn năm tù sau khi cộng đồng mạng
làm ầm ĩ với hơn 5000 chữ ký gửi đến Dubai.

Dubai vừa mở toang vừa đóng kín, gần như trong vấn đề gì cũng nhìn thấy hai thái cực rõ ràng, hai
hướng đi đối chọi hẳn nhau. Nếu bảo Dubai hiện đại cũng sai mà cổ hủ cũng sai nốt. Kết quả là những
người dân Dubai và cả những kẻ thập phương đến đây cũng bị căng ra, cuốn theo những dòng chảy chéo
ngược về hai phía.

Bối rối một danh tính quốc gia

Một trong những bộ phim tôi yêu thích nhất về đề tài Trung Đông có tên là Lawrence of Arabia. Bộ phim
kinh điển gắn liền với câu chuyện về một huyền thoại có thật: Sĩ quan người Anh Thomas Edward
Lawrence. Đó là thời kỳ đế chế Hồi giáo khổng lồ Ottoman (Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay) đang mất dần quyền
bá chủ trên lãnh thổ rộng lớn kéo dài khắp ba lục địa của mình vào tay người Anh và Pháp. Lawrence
được cử đến bán đảo Ả Rập để hối thúc các bộ lạc nơi đây nổi lên chống lại nhà cầm quyền người Thổ,
đưa cuộc chiến vào thế có lợi cho quân Anh. Khi chàng sĩ quan trẻ khơi gợi ý chí phải thoát ra sự đô hộ
của người Thổ, một thủ lĩnh bộ lạc đã trả lời mỉa mai: “Người Thổ à? Người Thổ là bộ lạc nào vậy?”

Thiếu một bề dày văn hóa, Dubai bối rối về danh tính của chính mình.

Cho đến bây giờ, trong những tranh chấp xung đột ở Trung Đông, câu hỏi này vẫn là một trong những
thông tin quan trọng nhất: “Lãnh tụ mới à? Ông ấy là người bộ lạc nào vậy?” - “Ứng cử viên tổng thống

https://thuviensach.vn
à? Tôi chỉ bỏ phiếu cho ứng cử viên từ bộ lạc của tôi thôi!” Văn hóa của Trung Đông và toàn bộ bán đảo
Ả Rập là văn hóa bộ lạc. Người Ả Rập biết đến một khái niệm mới có tên là “quốc gia” chỉ sau khi đế chế
Ottoman sụp đổ và các nước lớn Anh, Pháp bắt tay vào chia sẻ chiến lợi phẩm là đất đai và các vùng đô
hộ, vạch ra các đường biên giới để dễ bề cai quản. Tuy nhiên, hàng nghìn năm gắn rễ với cấu trúc văn
hóa bộ lạc khiến đất nước được thành lập nhưng lòng người vẫn bị chia năm xẻ bảy, trung thành với bộ
lạc và gia tộc của chính mình. Bốn mươi năm đã trôi qua từ ngày đất nước được thành lập nhưng quyền
lực chính trị, các giao kèo kinh tế, các món hời thương mại và dự án quốc gia vẫn loanh quanh trong tay
của các ông bà chủ cùng dòng tộc. Thật khó để người vùng Các Tiểu Vương quốc nhìn nhận về bản thân
mình như công dân cùng một quốc gia. Đừng quên rằng chưa đầy một trăm năm trước, kẻ này sẵn sàng
bắn chết kẻ kia chỉ vì trong cơn khát giữa sa mạc, gã lữ hành xấu số dám cả gan uống một ngụm nước từ
chiếc giếng không nằm trong vùng lãnh thổ của bộ lạc mình.

Thiếu vắng một độ dày văn hóa gốc rễ và gần như bị đô hộ về mặt trí tuệ (intellectually colonized), tôi
nhận thấy Dubai thực ra đang bám vào Hồi giáo như một phương tiện để xác nhận và tạo lập danh tính
văn hóa bản địa của chính mình. Tôi tự khẳng định điều này khi có dịp gặp Ines, Tefridj và Layla - ba
trong số vài người bản địa hiếm hoi ở Dubai. Cả hai cô gái Ines và Tefridj đều trẻ trung, mới vừa chạm
sinh nhật tuổi 20 nhưng đã tốt nghiệp đại học. Sếp của hai cô, Layla, là một phụ nữ sắc sảo và mạnh mẽ
với ánh mắt xuyên thấu tâm can và cái bắt tay như bẻ hết cả xương cốt của người đối diện. Khoảnh khắc
Layla bước vào sảnh khách sạn với chiếc abaya đen tuyền viền chỉ vàng đắt tiền và hijab trùm đầu đen
cuốn quanh khuôn mặt trang điểm cầu kỳ là khoảnh khắc tất cả mọi người đều phải ngoái nhìn. Mỗi bước
đi mạnh mẽ của cô thổi tung cánh áo abaya như một cánh buồm. Mỗi tiếng gót giày của cô nện trên sàn
đá hoa cương vang lên như một lời nhắc nhở về quyền lực. Tôi chưa bao giờ thấy một phụ nữ nào tự tin
đến đáng sợ mà không cần thốt ra một lời nào như thế.

Ở bên cạnh Layla, Ines và Tefridj là một phiên bản trẻ trung hơn nhưng không kém phần ấn tượng. Hai cô
gái diện những bộ cánh chỉ nhìn qua đã biết là thứ hàng sang trọng đắt tiền: quần bó kẹp nếp, áo sơ mi lụa
mềm viền chỉ vàng kín đáo và khăn hijab trùm đầu hiệu Chanel điệp màu với giày cao gót Christian
Louboutin. Khi tôi buột miệng khen phong cách ăn mặc của họ, cả ba người phụ nữ lập tức phá lên cười.
Ines mở điện thoại cho tôi xem hàng chục bức ảnh của một Ines cách đây chưa đầy hai tháng: tóc nhuộm
vàng rực xõa tung gợi cảm và quần áo không khác gì một ca sĩ chuẩn bị lên sàn diễn.

“Điều gì đã xảy ra thế này hả trời?” - Tôi không tin vào mắt mình, vừa cười vừa khoát tay chỉ vào tấm
khăn trùm đầu của các cô gái.

Lý do để Ines và Tefridj quyết định thay đổi diện mạo của mình là vì họ được nhận vào làm ở một công ty
truyền thông danh tiếng trong một dự án nhằm thúc đẩy nữ quyền và bình đẳng giới. Cái khó không phải
là làm thế nào để bản thân họ nổi bật với tư cách là những phụ nữ tham vọng, mà là làm thế nào để họ
được biết đến như những phụ nữ Emirati tham vọng. Quá trình đi tìm kiếm một danh tính quốc gia đưa
những cô gái trẻ đậu lại trên một cột trụ vững chãi có tên là Hồi giáo. Thế là cả tủ quần áo thời trang bị
tống vào xó nhà, tất cả mọi tấm ảnh trước kia quẳng lên facebook đều phải gỡ bỏ. Những cô gái trẻ quyết
tâm chứng minh cho thế giới thấy rằng một phụ nữ Hồi giáo hoàn toàn có thể xông pha trên tuyến đầu,
năng động, tự tin, quyết đoán mà vẫn đầy chuẩn mực. Những người bạn gái của Ines và Tefridj thậm chí
còn mạnh mẽ hơn. Ban nhạc rock Random Stars gồm ba nữ sinh viên của Đại học Công nghệ Al Ain làm
nổ tung khán phòng với những ca khúc kinh điển của Deep Purple. Trên sân khấu, ba cô gái trẻ đều mặc
bộ đồ abaya đen trùm kín mít khắp người, và cũng chính họ là tác giả của những dùi trống khua lên
cuồng loạn và những tay vuốt ghi ta điện đầy điêu luyện.

Nhưng tôi vẫn muốn hỏi Ines và Tefridj lại một câu cho chắc: “Vậy thì đây là danh tính quốc gia hay danh
tính tôn giáo vậy?”

“Cả hai!” - Các cô gái trả lời không cần suy nghĩ.

Vậy là đã rõ.

Từ bao đời nay, vùng đất sa mạc cằn khô này chưa bao giờ có một sắc màu văn hóa ổn định. Thiên nhiên
khắc nghiệt khiến cả đến những kẻ du hành cũng hết sức né tránh. Lịch sử của xứ sở này mờ nhạt như

https://thuviensach.vn
chính những dải cát thấm muối sabkha sau mỗi mùa mưa biến cả vùng thành hoang mạc nhớt nhát không
thể bước chân qua. Khi những bộ lạc rời rạc tụ lại thành một quốc gia vào năm 1971, tôn giáo trở thành
điểm chung duy nhất và cũng là chất kết dính duy nhất cho một đất nước non trẻ thiếu bề dày văn hóa.
Đạo Hồi không những thay thế lịch sử của Các Tiểu Vương quốc mà còn có sức mạnh định nghĩa văn
hóa nền cho cả một dân tộc vừa mới bỡ ngỡ chào đời. Và sự phát triển kinh tế nhanh đến chóng mặt cộng
với sự áp đảo của hơn 90% dân số là người ngoại quốc, cả một thế hệ trẻ bỗng dưng ngơ ngác với câu hỏi
mình là ai. Hẳn nhiên khi chẳng còn chỗ bám víu nào khác hơn là một tôn giáo chung để xác lập một bản
sắc riêng, những Layla, Ines và Tefridj bỗng thấy chiếc khăn hijab trở thành câu tuyên thệ cho sự khác
biệt của chính mình. Danh tính tôn giáo đã chính thức thay thế văn hóa quốc gia. Xét cho cùng, họ cũng
chẳng còn sự lựa chọn nào khác.

Một Hồi giáo “xấu xí”

Tuy nhiên, sẽ là một sai lầm nghiêm trọng nếu bạn cho rằng Hồi giáo - một khi đã đóng vai trò thay thế
văn hóa quốc gia và tạo hình cho lịch sử dân tộc - thì sẽ luôn luôn được trọng vọng.

Trải qua gần 1400 năm thăng trầm, Hồi giáo nguyên thủy và truyền thống, cũng như tất cả các tôn giáo
khác, chia năm xẻ bảy thành vô số những nhánh, những chi, những tổ hợp khác nhau với mục đích tôn
giáo và cách thức khai sáng hoàn toàn khác nhau. Tại Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất, cái phiên
bản Hồi giáo của nhà cầm quyền và phiên bản Hồi giáo của kẻ quấy rối kỵ nhau còn hơn nước với lửa. Tổ
chức Al-Islah, một nhánh của Huynh Đệ Hồi giáo bắt rễ từ Ai Cập, đại diện cho làn sóng phục hưng Hồi
giáo với hai mũi dùi chọc thẳng vào mặt và lưng chính quyền. Al-Islah phản đối mạnh mẽ cuộc sống Âu
hóa tột cùng của Các Tiểu Vương quốc, đặc biệt Dubai có thể bị coi như nỗi nhục nhã của văn hóa và tôn
giáo truyền thống, là cái nhà xí của thế giới hiện đại và văn hóa phương Tây. Tôi nhớ khi mình trót dại mở
miệng nói về một buổi sinh nhật rất vui ở Barasti, chưa kịp kết thúc câu khen ngợi thì đã bị nói như tát
nước vào mặt: “Đủ rồi! Cái xứ này mục ruỗng đạo đức vì có cả những người như cô đến đây xả tiền mua
vui một cách đáng xấu hổ như vậy!”

Tôi im re.

Tôi nhớ buổi tối hôm ấy mình đã ngạc nhiên thế nào khi bước chân vào Barasti. Cả một dải bờ biển lớn
được sắp xếp thành một quán bar khổng lồ với hàng trăm con người nhảy múa tung trời quanh các màn
hình lớn, nhâm nhi rượu bia trên cả trăm tấm đệm nằm la liệt trên cát, hay ôm hôn nhau mùi mẫn trong
bóng tối chập chờn. Ngay bên cạnh tôi, một vài cô gái Saudi mặc áo cổ trễ hở bộ ngực căng phồng,
miệng phì phèo thuốc lá, chân nhún nhảy trên cát lạnh theo tiếng nhạc phát ra từ hàng chục giàn loa lớn.
Tuần lễ mua sắm thu hút gần một triệu khách du lịch Saudi đổ bộ đến Dubai, tràn ngập các khu mua sắm
khổng lồ, càn quét các cửa hàng đắt tiền, và đêm xuống xả hơi trong những quán bar phừng phực lửa.
Kết thúc tuần mua sắm, chính những cô gái đó sẽ lại lặng lẽ lên máy bay, trùm lên người bộ áo chùng đen
kín mít, theo chân người nam giám hộ trở về cuộc sống ở Saudi, nơi đến cả rạp chiếu phim cũng không
được phép tồn tại.

Hẳn nhiên, đối với Al-Islah, Barasti là đại diện cho sự thối nát và mục ruỗng đạo đức của cuộc sống hiện
đại. Tuy nhiên, đó chưa phải là điều duy nhất khiến chính quyền Các Tiểu Vương quốc cảm thấy khó chịu
với Al-Islah. Mặc dù đã mở rộng vòng tay che chở cho những kẻ lánh nạn này khi họ chạy khỏi Ai Cập từ
tổ chức Huynh Đệ Hồi giáo trong thời gian bị tổng thống Nasser truy nã, cái nhánh con con mang tên mới
Al-Islah dần dần không còn được coi là “huynh đệ” nữa khi các thành viên bắt đầu có biểu hiện đấu tranh
dân chủ, đòi cải tổ hệ thống độc tài, đòi người dân phải có quyền bỏ phiếu, đòi xây dựng một thể chế
chính trị dựa trên giáo lý Hồi. Đến đây thì các Tiểu vương hết chịu nổi. Cái phiên bản Hồi giáo này nguy
hiểm quá, nhất là lại có mùi dân chủ vào nên rất dễ dụ khị tầng lớp thanh niên trí thức đang hoang mang,
bế tắc và quẫy đạp. Tức là phải diệt!

Khi tôi đang viết những dòng này, hơn một trăm thành viên của Al-Islah đã bị bắt và đang chờ ngày ra tòa.
Họ bị kết tội phản quốc do bí mật thề trung thành với tổ chức mẹ Huynh Đệ Hồi giáo ở Ai Cập. Năm

https://thuviensach.vn
2012, cùng với hoàng gia Saudi và các thầy tu Wahhabi, các Tiểu vương Ả Rập thấy tim mình đập thùm
thụp khi thủ lĩnh Huynh Đệ Hồi giáo là ông Mursi lên nhậm chức tổng thống. Họ lo sợ tầng lớp có học
thức trong nước bỗng nhiên phát hiện ra rằng Hồi giáo hoàn toàn có thể kết hợp với các thể chế bầu cử
dân chủ và sẽ nổi lên chống lại nhà nước độc tài. Khi Mursi bị nhà binh đảo chính, cả Saudi và các Tiểu
vương Ả Rập như trút được gánh nặng ngàn cân, hào hứng móc túi trích ra tận tám tỉ đô la để giúp đỡ
chính quyền mới. Cái ghế quyền lực được đóng thêm một cái đinh, đã vững chãi giờ lại càng khó đổ.

Đêm cuối cùng ở Dubai, tôi được rủ tới một quán bar sang trọng cùng với một nhóm bạn mới quen. Trên
màn hình ti vi khổng lồ, với bộ đồ hai mảnh bó sát, Beyoncé đang làm cho khán giả phát cuồng với vũ
điệu nóng bỏng của “Put a ring on it”. Ngay dưới chân màn hình, những dòng tin thời sự nhỏ chạy liên
tục, thông báo về diễn biến vụ xử án những thành viên của Al-Islah. Anh bạn người bản xứ ngồi bên vừa
dụi tàn thuốc vừa kể cho tôi nghe rằng con trai của một trong số những người bị xử án sẽ bị tống giam
mười tháng vì dám cả gan lên mạng Twitter phê phán phiên tòa.

“Chế độ hà khắc này hệt như cái nồi áp suất. Đến một ngày chúng tôi sẽ nổ tung ra mất!” - Anh thở dài.

“Này cô em!” - Tôi giật mình quay sang anh bạn bên tay trái - “Sao mặt mũi lại phụng phịu thế kia?” Anh
ta cười sảng khoái, liến thoắng một hồi rồi ấn vào tay tôi một ly cocktail mới pha, nói đầy vẻ trịnh trọng:
“Khi người ta trẻ, người ta phải sống ở Dubai!”

Hiện thực hóa lời khuyên của bạn tôi tại Barasti: “Khi người ta trẻ, người ta phải sống ở Dubai!”

Chà chà! Hai câu nói này có lẽ tổng kết một cách hoàn hảo danh tính của Dubai - một tiểu vương quốc
được sinh ra với số phận của kẻ đi trên hai sợi dây, tay nắm cây gậy thăng bằng giữa hai thế giới của giàu
và nghèo, của bình đẳng và bất công, của nỗi lo sợ và niềm tự hào, của truyền thống và hiện đại, của
những phiên bản tôn giáo cùng nguồn gốc nhưng có lẽ sẽ không bao giờ nắm tay nhau chung bước.

https://thuviensach.vn
 4
Oman - Truyện cổ tích không có hồi kết

Ai dám bảo là xứ sở thần tiên không có thật? Những ngày đầu đặt chân đến Oman tôi toàn phải
tự bấu vào tay để kéo bản thân trở về thực tại. Câu chuyện cổ tích của tôi ở Oman bắt đầu như
thể một nhân vật phụ bỗng dưng được tác giả dân gian chăm sóc quá đà.

Khi đời như là mơ

- Hai rial! - Cô bán hàng trong siêu thị Lulu vừa chỉnh lại chiếc khăn đen trùm đầu vừa nhìn tôi tò mò.

Tôi cuống lên, không hẳn vì đằng sau mình còn có khoảng hơn chục các ông các anh người Oman tay
xách nách mang (ở Oman đàn ông có nhiệm vụ đi chợ), mà là do tôi không tìm thấy ví tiền đâu cả. Chưa
kịp cất lời xin lỗi thì đích thị sếp trực của siêu thị tiến đến, thẳng tay nhét đống đồ tôi chọn vào túi. Tưởng
ông ấy sẽ quẳng nó trở lại giá hàng thì ngờ đâu, ông đã… rút ví ra trả tiền hộ tôi và chúc tôi một kỳ nghỉ
vui vẻ ở Oman.

Hơ! Thật hay mơ thế này?

Chưa hết, lý do của việc tôi quên ví tiền là vì tôi hầu như không bao giờ có cơ hội được trả tiền. Bạn bè
không những cho ở nhờ mà còn tự nguyện phục dịch nấu nướng mua sắm, đi trên đường muốn nhờ xe
chỉ việc nai vàng ngơ ngác hoặc giở bản đồ ra là lập tức có người dừng bánh. Có chủ taxi còn kiên quyết
không nhận tiền vì quãng đường quá ngắn. Tạm biệt bạn để đi thành phố khác thì còn được nhét thêm
tiền vào túi. Thế bảo tại sao tôi quên béng mất là mình còn có ví tiền.

Sau gần một tháng ở Dubai mà chạm mặt với chỉ vài người bản xứ (95% dân số Dubai là người nước
ngoài), tôi sung sướng thở phào nhẹ nhõm khi thấy mình được trở lại địa vị làm du khách, nghĩa là lại
được nhìn ngó, được chào hê lô, được mời ăn chà là và bị tra hỏi tại sao đến giờ vẫn chưa lấy chồng (!).
Tôi bất chợt nhận ra điều cốt lõi làm nên một nền văn hóa không phải là những đền đài thành quách hay
công trình kỳ vĩ hoặc thiên nhiên tạo hóa đặc sắc. Cảm nhận của du khách về một đất nước đến từ chính
những hành động thái độ nhỏ nhặt hàng ngày của người dân bản xứ. (Viết đến đây nghĩ đến cảnh dân tình
ở mình chặt chém khách du lịch mới hiểu tại sao 85% trong số họ không quay lại Việt Nam lần thứ hai).
Đứng cạnh một Dubai vàng son nhưng xa lạ như một thành phố nhân tạo, Oman thân ái đón khách vào
nhà, vỗ về an ủi những kẻ du hành đường xa với tấm lòng hiếu khách chân thành và cái chân chất nông
dân của một vị chủ nhà giàu có.

Oman là một vương quốc cực kỳ đặc biệt so với các nước vùng Vịnh. Dưới quyền cai trị của Sultan
Qaboos, Oman chuyển dịch từ một thời kỳ hà khắc đến nỗi muốn đeo kính cũng phải có giấy phép (!) để
bước chân hòa mình vào dòng chảy của thế giới. Chính sách đối ngoại của Oman phải nói là có một
không hai trong cộng đồng các quốc gia Hồi giáo. Trong khi các nước Ả Rập động tí là cắt đứt quan hệ,
Oman chủ trương đường lối ôn hòa, làm bạn thậm chí với cả Iran là một nước theo dòng Hồi giáo Shia
chứ không phải Sunni như phần lớn các nước ở Trung Đông. Táo bạo hơn, khi quốc gia Do Thái Israel bị
coi là “kẻ thù của dân Hồi giáo” thì Oman lại nhiệt thành bắt tay hợp tác. Tại Việt Nam, số vốn Oman đầu
tư sẽ lên đến một tỉ đô la.

Tuy nhiên, điều khiến Oman khác hẳn các quốc gia lềnh bềnh trong biển dầu là chính sách có tên gọi
“Oman hóa nền kinh tế” (Omanization). Trong khi láng giềng Dubai và Saudi dựa dẫm phần lớn vào chất
xám ngoại nhập, Oman dù bơi trong vũng dầu vẫn đầu tư mạnh vào giáo dục, quyết tâm không làm hư

https://thuviensach.vn
con dân. Vào năm 2000, số người nước ngoài ở Oman chiếm tới gần 85% lực lượng lao động trong các
ban ngành. Không chậm trễ như các đế chế dầu mỏ khác, Sultan Qaboos lập tức đề ra một loạt các tiêu
chuẩn bắt buộc các công ty và ban bệ phải Oman hóa, dần dần từ 10%, nơi nào càng Oman hóa nhanh và
tốt thì càng được hưởng nhiều lợi tức của chính phủ. Quá trình này đẩy mạnh bình đẳng giới ở tốc độ quỷ
khốc thần sầu. Oman từ một quốc gia phụ nữ chỉ ngồi nhà, sau hơn chục năm phụ nữ chiếm hơn 30%
lực lượng kiếm tiền, trong ngành kế toán ngân hàng thậm chí phụ nữ còn lấn át cả đàn ông. Vào một ngày
đẹp trời, trong bữa trưa thân mật với viện trưởng Viện Khoa học Trung Đông Abdullah Al Sabahy, ông
giáo sư đáng kính vừa sửa lại cái khăn đội đầu, nhìn trước ngó sau, rồi thì thầm với tôi, giọng vừa hài
hước, vừa rất tủi thân: “Đàn ông Oman toàn bị bắt nạt thôi, trước chỉ có ở nhà mới cần gọi dạ bảo vâng,
bây giờ ra đường cũng phải rón rén”. Tôi bật cười, nhớ tới Laila, cô bạn mới quen hiện là sếp hạng trung ở
một công ty dầu mỏ. Đưa tôi về nhà chơi, bước qua bậu cửa là cô cởi phắt khăn trùm đầu và áo chùng
đen, một bộ ngực phì nhiêu đập vào mắt tôi, căng mọng sau làn áo thun mỏng dính với hàng chữ gào lên
đanh thép: “No man! No cry!”[15].

M uscat, thành phố trắng thơm tho ngọt ngào. (Ảnh Richard Bartz)

M ột festival sôi động của người dân ở M uscat.

https://thuviensach.vn
Hiếm có thành phố hiện đại nào ở Trung Đông khiến tôi mềm lòng như Muscat. Hàng chục địa danh trên
thế giới được cả người bản xứ lẫn du khách đặt cho biệt hiệu “Thành phố trắng”, kể sơ sơ thì có Belgrade
(Beograd), Ostuni (Italy), Arequipa (Peru), Lisbon (Bồ Đào Nha), hay Popayan (Colombia). Muscat - thủ
phủ của Oman chưa bao giờ tự nhận là thành phố trắng nhưng có lẽ đây lại là thành phố duy nhất trên thế
giới xứng đáng với tên gọi này. Chính quyền Oman rất quan tâm đến việc phát triển đất nước trong thế
hòa hợp với thiên nhiên, quan tâm đến mức gần như quân phiệt, ra cả đạo luật chỉ cho phép người dân sơn
nhà màu (be) trắng. Cách đây không lâu, tất cả các cửa sổ còn bị buộc phải có một cái mái vòm theo
kiểu Oman truyền thống. Các tòa nhà chỉ được phép cao dưới chín tầng. Những thành phố của Oman nép
vào lòng núi, trắng phau phau, xinh xắn thơm tho giữa bạt ngàn hoa lá như những ngôi nhà trong truyện
cổ tích. Thành phố vùng Vịnh nóng như thiêu như đốt tới 55 độ trong bóng râm nhưng hoa nở tràn tung
vỉa hè. Bọn trẻ con từ lúc bé tí đã hằng tuần được tổ chức đi dọn rác bãi biển. Cơ sở vật chất hiện đại hơn
hẳn châu Âu nhưng người dân chất phác như nông dân, hầu như ai cũng mặc đồ truyền thống, khen cái
gì đẹp là… cho luôn không tiếc. Đường sá của Oman mượt mà như dải lụa xuyên núi cắt sông. Đọc
Wikipedia thấy bảo tỉ lệ chết do tai nạn giao thông ở Oman đứng thứ nhì thế giới, tôi hết hồn tưởng các
bác tài ở đây lạng lách giống Việt Nam. Tìm hiểu kỹ mới biết phần lớn tai nạn gây ra do tài xế… ngủ quên
trên tay lái vì đường thênh thang quá (!). Đi vào quán ăn thấy dân Hồi giáo áo dài quấn khăn gọi bia rượu
cụng ly uống vô tư. Đi vào quán bar thấy các anh Hồi giáo cũng dài áo quấn khăn vừa cầm chai cồn vừa
nhún nhảy theo Bon Jovi một cách nhiệt tình. Cái kiểu đi thăng bằng giữa truyền thống (thật ra là cực kỳ
truyền thống) và hiện đại (cũng vô cùng hiện đại), mà vẫn chân chất hồn nhiên, cộng với cái túi rủng rỉnh
tiền của nhà giàu khiến Oman như một câu chuyện cổ tích sau bao nhiêu thăng trầm chiến trận đã đến hồi
kết thúc có hậu. Mụ phụ thủy gian ác đã phải đền tội còn các công chúa hoàng tử thì đang sống bên nhau
đời đời hạnh phúc.

Xe của bạn tôi lao vượt ra khỏi đường cao tốc, đâm đầu vào một khối đá nát bươm. Tất cả vì anh chàng ngủ
gật trên đường lụa quá trơn mượt.

Nhà vua đức độ muôn năm

Ngày đầu tiên nghỉ lại thủ phủ Muscat, anh bạn mới quen Hilal quyết định cho tôi làm quen ngay với thần
tượng số một của người dân Oman. Ảnh của ông có ở khắp mọi nơi. Ông cười rạng rỡ trên tường nhà,
cửa sổ và kính chắn gió. Đi vào bất kỳ một văn phòng, khách sạn hoặc nhà hàng nào, nhìn quanh bạn
cũng sẽ thấy hình ảnh ông hoặc là hoành tráng long lanh ở chính giữa đại sảnh, hoặc đôi khi chỉ là một
bức ảnh nhỏ bằng bàn tay dán vội lên tường nhà bằng một miếng băng dính. Ông là vị Sultan quyền lực
tối thượng của vương quốc: Sultan Qaboos. Sự yêu kính vô bờ bến của con dân đối với ông có lẽ còn hơn

https://thuviensach.vn
cả người Thái yêu vua Bhumibol Adulyadej, đơn giản vì vua Thái chỉ lãnh đạo về tinh thần còn Sultan
Qaboos thì dám cả gan truất ngôi vua cha, cải cách đất nước. Vào năm 1970, Oman chỉ có ba trường
học, một nghìn học sinh, hai bệnh viện và mười ki lô mét đường quốc lộ. Bốn mươi năm sau, Oman có
hơn một nghìn trường học, xếp thứ tám trên thế giới về chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Sự trân trọng đối với Sultan lây lan nhiệt tình sang cả cộng đồng người nước ngoài. Tôi chưa thấy bất kỳ
một ai nói gì xấu về Sultan, thậm chí những quán ăn ngoại quốc cũng tự nguyện treo hình ông. Bữa tối
của tôi và anh bạn Hilal diễn ra tại một nhà hàng mà ông chủ đã thành kính biến toàn bộ sảnh ăn chính
thành viện bảo tàng với gần năm trăm bức ảnh của Sultan Qaboos. Trong lúc chúng tôi hí húi ăn uống,
một đoàn các bô lão ở quê ra thăm thành phố lọm khọm chống gậy ghé sát vào từng tấm ảnh, mắt rưng
rưng sùng kính. Khi tôi hỏi tại sao không phải dân Oman mà cũng sùng bái Qaboos vậy, vị chủ nhà không
nói gì, chỉ đặt tay lên ngực. Đúng là sến, nhưng mà cũng thật ơi là thật!

Năm 2012 khi mùa xuân Ả Rập lên đến cao trào, một nhóm biểu tình đã khuấy động Oman nhưng không
mảy may động chạm đến vị Sultan cha già dân tộc. Ít lâu sau đó, một bức thư dài của những người ủng
hộ Sultan được đăng trên Thời báo New York giãi bày cho cả thế giới biết rằng họ ở Oman hối hận lắm, họ
đã phụ lòng thương mến của Sultan để mấy đứa láo lếu kia cả gan xúc phạm Người, rằng ở đâu Mùa xuân
Ả Rập muốn đánh đổ độc tài chứ ở Oman họ chỉ muốn “nhà độc tài” của mình sống lâu đời đời. Nếu mà
không tận mắt nhìn thấy cuộc sống ở Oman và tình cảm người dân dành cho ông thì hẳn tôi đã phì cười.
Nhưng mà đó là sự thật, một người bạn tôi thậm chí hưng phấn về điều này đến mức đang lái xe đưa tôi
đi chơi mà anh bỏ cả vô lăng, hai tay chém không khí phần phật: “Chúng tôi không cần dân chủ! Chúng
tôi chỉ cần một nhà độc tài tốt bụng!”

Sự thực là những cuộc biểu tình đòi dân chủ ở Oman luôn đi kèm các khẩu hiệu đại loại: “Sultan! Chúng
tôi nguyện hy sinh máu, thể xác và linh hồn để phục vụ Người”. Trong cả một dải Trung Đông bị làm cho
be bét bởi các nhà độc tài, chỉ có hai quốc gia người dân tuyệt đối trung thành với nhà vua nhưng vẫn yêu
cầu một thể chế dân chủ hơn, đó là Oman và Jordan. Ở thủ phủ Amman của Jordan, tôi đã chứng kiến
cuộc tuần hành dân chủ đòi cải cách nhà nước với cả ngàn người được dẫn đầu bởi một lá cờ mỗi chiều
hơn mười mét in hình ảnh nhà vua. Thông điệp của cuộc biểu tình rất rõ ràng: “Chúng tôi yêu quý nhà
vua, nhưng chính quyền thì phải được cải cách”. Trong những cuộc nói chuyện với bạn bè khắp Trung
Đông của tôi có một vài người cho rằng người dân ở đây sống theo thói quen bộ lạc nên luôn cần người
dẫn dắt. Vả lại, bao nhiêu chục năm qua họ đã quá quen với chế độ độc tài, hoàn toàn chưa có khả năng
thực hiện quyền và nghĩa vụ dân chủ. Đọc tới chương tôi viết về Libya, bạn sẽ thấy câu hỏi “Gaddafi chết
rồi chắc đất nước sẽ có hy vọng hơn?” được trả lời khá thẳng thắn: “Thật ra tôi đang chờ một nhà độc tài
mới có tâm với đất nước hơn!”[16]

Sultan Qaboos: Trường đại học đầu tiên ở Oman

https://thuviensach.vn
Trở lại chuyện của Sultan, tôi đã kể với các bạn chi tiết ông hoàng Qaboos bị đồn là đồng tính chưa nhỉ?

Vào những năm đầu tiên tại vị, chàng trai trẻ tuổi Qaboos chia sẻ quyền điều hành một đất nước vẫn còn
khá hỗn loạn sau những năm tháng chiến tranh với ông bác ruột tên là Tariq Ibn Taymur. Tuy nhiên, sự
cộng tác không được dài lâu vì Taymur ngày càng nắm nhiều quyền lực. Không lâu sau, hai người dàn
hòa, và theo đúng truyền thống bộ lạc của thế giới Ả Rập, sự dàn hòa này được xác lập bằng một đám
cưới, cụ thể là vị Sultan ba mươi sáu tuổi chính thức lấy con gái của Taymur, em họ của mình, khi đó vẫn
còn là cô bé Kamila mười bốn tuổi về làm hoàng hậu. Cuộc hôn nhân kéo dài được vài năm thì hai người
chia tay. Và vị Sultan giàu có, đẹp trai, tài năng đã sống hơn ba mươi năm qua đơn độc một mình.

Đấy là phiên bản chính thức, còn phiên bản lê la của quán xá thì Qaboos có một đội ngũ cảnh vệ gồm bảy
trăm thanh niên đẹp trai lung linh. Trong harem[17] của ông có cả phụ nữ, nhưng dân tình đồn rằng
những cô gái này chỉ được thuê để che mắt thiên hạ. Bản thân vị Sultan lúc nào trông cũng nhân từ và
đẹp trai ngời ngời dù đã gần bảy mươi cái xuân xanh. Hàm râu quai nón trắng như tuyết, nhưng tôi “bắt
quả tang” lông mày của ông trăm bức ảnh như một đều được nhuộm xanh rì. Bạn bè người nước ngoài ở
Oman thì bán tín bán nghi, nhưng lũ bạn người bản xứ khi được hỏi thì một mực cho rằng Qaboos không
thể nào là gay được, ông ấy tốt thế cơ mà, giỏi thế cơ mà, đáng phục thế cơ mà (!). Kết luận: Sultan rất
có thể đang chọc ngoáy đám trai đẹp tí chút, nhưng điều đó được coi như một thú vui cá nhân hơn là sự
“lệch lạc” về giới tính.

Hilal tất nhiên là không mặn mà lắm với câu hỏi tế nhị của tôi về cái việc ai ở Oman cũng băn khoăn lo
lắng nhưng không ai dám nói ra, giống như có một con voi trong phòng khách[18], to lớn khổng lồ nhưng
ai cũng giả vờ không nhìn thấy. Sultan thì già rồi, hoàng hậu thì ly dị lâu rồi, con cái thì không có, ai sẽ là
người kế nghiệp đây? Cái sự thành công nhanh chóng, rực rỡ mà vẫn rất bình hòa của Oman đều do một
tay Sultan sắp đặt. Nhiều người lo Oman sẽ loạn to khi ông về chầu giời, Hilal thì đặt tay lên ngực nói đơn
giản: “Chúng tôi yêu và tin Sultan. Chúng tôi tin rằng ông sẽ sắp đặt mọi việc đâu vào đấy. Việc Sultan là
gay hay không thì nói thực là tôi chẳng quan tâm”.

Không quan tâm mà được à?

Tôi cười xòa khi Hilal nói là anh ấy “không quan tâm”. Vấn đề là bản thân tôi thì lại rất quan tâm. Tại sao?
Bởi câu hỏi ai là người kế vị luôn là đầu mối của phần lớn các cuộc binh đao, và một trong những cuộc
binh đao lớn nhất, tàn khốc nhất, lâu đời nhất thế giới, cho đến tận bây giờ vẫn tiếp tục đổ cả biển máu bắt
nguồn từ chính câu hỏi không có lời giải đáp này.

Trở lại gần 1400 năm trước, từ sau khi người vợ yêu Khadijah hơn ông tới mười lăm tuổi qua đời, thiên sứ
Muhammad đã cưới thêm hơn một chục bà vợ khác, hầu như tất cả đều là quả phụ hoặc ly dị chồng,
ngoại trừ một người vợ còn rất trẻ, được gia đình đính hôn từ khi mới lên sáu tuổi tên là Aisha, được
Muhammad đặc biệt yêu quý. Thời xa xưa, những cuộc hôn nhân diễn ra không chỉ vì những tiếng gọi
ngắn dài từ trái tim, mà phần lớn còn bởi các lý do chính trị, đoàn kết bộ lạc. Công chúa Huyền Trân của
Việt Nam được cha gả cho vua Chàm Chế Mân là một ví dụ. Muhammad với sứ mạng thống nhất các bộ
lạc Ả Rập dưới ngôi tôn giáo mới thậm chí còn tự cho mình quyền được phá luật, không giới hạn số vợ
bản thân mình được cưới. Tuy nhiên, không một ai trong số hơn chục bà vợ này, kể cả Aisha từ lúc chính
thức dậy thì và về ở cùng với Muhammad, đẻ cho ông thêm một đứa con nào. Fatimah trở thành cô con
gái duy nhất mang dòng máu của vị thiên sứ với người vợ đầu tiên đã khuất Khadijah[19].

Năm 62 tuổi, thiên sứ của Hồi giáo Muhammad cuối cùng cũng nhắm mắt xuôi tay, để lại một di sản
khổng lồ gồm cả vùng bán đảo Ả Rập thần phục dưới một tôn giáo có tên là Islam. Truyền thuyết kể rằng
trong phút cuối đời, ông yêu cầu đem giấy bút đến bên giường bệnh để viết di chúc, nhưng các bà vợ và
kẻ thân cận bị cuốn theo những ý đồ quyền lực ngấm ngầm đã không làm như lời yêu cầu. Muhammad
trút hơi thở cuối cùng mà không hoàn toàn nói rõ ai sẽ là người kế vị.

Nếu Muhammad có một cậu con trai, hẳn là bộ mặt thế giới của chúng ta bây giờ đã rất khác.

https://thuviensach.vn
Người đàn ông có quan hệ dòng tộc gần gũi nhất với Muhammad là một cậu bé tên Ali, cháu bên đằng họ
nội và cũng là con nuôi của Muhammad. Ali là một chiến binh nổi tiếng oai dũng và là một nhà thơ tài
năng. Anh đại diện cho mẫu đàn ông Ả Rập toàn tài với trí óc sáng trong, trái tim nhân văn và bàn tay sắt
thép. Khi anh kết hôn với Fatimah, trở thành con rể của Muhammad và đem lại cho ông tới năm đứa cháu
ngoại thì ai cũng cho rằng chính anh sẽ là người kế vị. Tuy nhiên, khi thiên sứ qua đời, trong khi Ali còn
đang than khóc và chuẩn bị lễ mai táng thì những cận thần thân tín của Muhammad họp nhau lại và chỉ
định người kế vị là Abu Bakr, chính là bố đẻ của cô vợ trẻ Aisha. Vị caliph này trước khi băng hà lại tự chỉ
định Umar kế ngôi - cũng là một trong rất nhiều bố vợ của Muhammad. Khi Umar bị ám sát, vị caliph thứ
ba được chọn vẫn không phải là Ali mà là Uthman. Bị liên tục đẩy ra ngoài, không những một lần mà đến
tận ba lần liên tiếp, trong suốt hai mươi tư năm sau ngày Muhammad qua đời, Ali ngậm đắng nuốt cay,
kiên quyết không bạo loạn vì sự bình yên và thống nhất của đế chế. Chỉ đến khi Uthman bị quân nổi dậy
xông vào tận hoàng cung giết chết vì sự xa hoa và nhu nhược thì Ali mới được tôn vinh lên làm người
lãnh đạo của Islam.

Tuy nhiên, Ali lên cầm quyền thừa hưởng một thế giới Hồi giáo chia cắt với những kẻ lãnh đạo đầy mưu
mô và phản phúc. Một trong số đó là thống đốc vùng Syria tên là Muawiyah, kẻ nhất định không công
nhận ngôi caliph của Ali nhưng cũng là kẻ hèn nhát khi không dám nhận lời thách đấu trực tiếp của Ali
nhằm tránh tổn thương cho quân lính. Tại trận Siffin, khi đã ở bên bờ vực của đại bại, quân lính
Muawiyah được lệnh không đầu hàng mà giắt lên đầu ngọn giáo những cuốn Kinh Quran và kêu gọi hãy
để cho Thượng Đế nói lời phán quyết. Lần đầu tiên trong lịch sử, cuốn thánh kinh tôn giáo đóng vai trò
quyền năng chính trị.

Dù đã nhìn thấu mưu chước của Muawiyah nhưng dưới sức ép của chính quân đội mình, đặc biệt là
nhóm lính từ bộ lạc Qurra, Ali buộc phải chấp nhận cử đại diện vào hội đồng phân xử, và sau đó bị phe
của chính mình phản bội. Những người Qurra thấy Ali bị yếu thế, không còn có thể che chở cho bộ lạc
mình được nữa thì trở mặt, cho rằng Ali hèn nhát, rằng việc Ali chấp nhận kết quả phân xử là sự phản bội
lại Islam mặc dù chính họ là những người thoạt đầu đã ép Ali chấp nhận hội đồng phân xử. Với nhận định
cho rằng tôn giáo đã trở nên vấy bẩn bởi ý chí của con người, khoảng hơn 10.000 quân lính tách khỏi
cộng đồng, lập nên tổ chức Hồi giáo cực đoan đầu tiên trên thế giới có tên là Khawarij[20].

Sự tàn khốc và khát máu của Khawarij khiến cả vùng bán đảo Ả Rập phải ghê sợ. Bất kỳ ai trên sa mạc
cũng đều có thể bị chặn đường và buộc phải trả lời một câu hỏi bất kỳ về Islam và lòng trung thành. Chỉ
cần một câu ủng hộ Ali, hay một lời đáp sai giáo án là kẻ du hành xấu số bị tuyên bố là kafir[21] và bị giết
không thương tiếc. Nổi tiếng nhất là câu chuyện về gia đình Khabbab: vợ ông bị giết, kể cả bào thai nằm
trong bụng cũng bị lôi ra ngoài thọc một nhát gươm cho chết. Sau khi đã bắt Khabbab quỳ gối và phải tận
mắt chứng kiến cảnh vợ con mình lìa đời, bản thân ông cũng nhận được một nhát chém rơi đầu[22].
Chẳng bao lâu sau, đến chính cả caliph Ali cũng bị Khawarij ám sát.

Sau cái chết của Ali, không phải những kẻ cực đoan Khawarij mà lại là những người cầm quyền chính
thống của Hồi giáo - những kẻ nối ngôi Muawiyah - đẩy gia đình ông phải chịu nhiều cảnh vô cùng thảm
thương. Chỉ chưa đầy năm mươi năm sau khi Muhammad băng hà, cháu ngoại của vị thiên sứ người thì bị
đồn là đầu độc mà chết, người thì bị chặt đầu cắm vào ngọn giáo bêu riếu trong kinh thành, những cháu
gái của ông chân đeo gông xiềng lê lết trên cát bỏng sa mạc bước theo sau ngọn giáo xuyên qua đầu cha
còn rỏ máu, chịu nhục hình trước mặt những caliph mới. Trên danh nghĩa Hồi giáo thiêng liêng, trớ trêu
thay, gia đình máu mủ của chính người khai sinh ra Hồi giáo lại bị tàn sát vô cùng man rợ.

Nếu không có sự tàn khốc này, hẳn Hồi giáo đã không bị chia cắt đến gần như đứt lìa suốt gần 1400 năm
qua. Những giọt máu này đánh dấu cho một lịch sử đẫm máu kế tiếp của Islam. Nhóm người Hồi ủng hộ
Ali và cho rằng lãnh đạo tôn giáo phải là những người thuộc dòng tộc của thiên sứ Muhammad dần dần
hình thành nên nhánh Shia, tiếng Ả Rập có nghĩa là những người đi theo Ali. Nhóm còn lại cho rằng dòng
tộc máu mủ không quan trọng mà cách sống và phẩm chất đạo đức mới quyết định ai là người lãnh đạo.
Họ hình thành nên nhánh Hồi giáo Sunni, tiếng Ả Rập có nghĩa là những người tuân theo lời dạy và lối
sống (sunnah) của thiên sứ Muhammad.

Suốt gần 1400 năm qua họ đánh giết nhau. Và họ vẫn đánh giết nhau cho đến tận bây giờ[23].

https://thuviensach.vn
Thế còn những kẻ đã ám hại Ali, những tín đồ Hồi giáo cực đoan đầu tiên nhân danh thánh kinh Quran
sẵn sàng hạ sát bất kỳ ai không cùng chính kiến?

Họ dạt xuống Oman.

Hồi sinh

Khó có thể tin rằng những hậu duệ cuối cùng của Khawarij lại chính là vị Sultan nhìn hiền như ông Bụt, là
một vương quốc Hồi giáo đầy khoan dung với những ông chồng lúc nào cũng tay bồng tay bế trẻ con để
cho vợ đi tay không, là những quán bar rượu cồn xả phanh, và các cậu choai choai mặc áo chùng thêu,
tay cầm chai bia miệng cười bẽn lẽn. Ngày cuối cùng trước khi rời Oman, tôi gặp Khalid, người đầu tiên
cắm cờ Oman trên đỉnh Everest, hiện là cố vấn cao cấp của Bộ Giáo dục Oman. Khi tôi ngỏ ý ca ngợi sự
khác nhau một trời một vực giữa Hồi giáo của tổ tiên Khawarij và Hồi giáo dòng Ibadi hiện tại ở Oman,
Khalid liếc xéo tôi một cái rồi nhướng mày hỏi: “Thật ư?”

Khi ấy, chúng tôi đang lái xe xuyên qua khuôn viên thênh thang như một thành phố của Sultan Qaboos
University - trường đại học đầu tiên của Oman mới hơn hai mươi năm tuổi. Khalid dừng xe, bảo tôi nhìn
về ngã tư phía trước nơi hàng trăm nữ sinh đang túa ra khỏi giảng đường, xôn xao đen kịt cả một vùng.
Anh chùng giọng hỏi tôi: “Mai đã đến Nizwa, Shalalah và rất nhiều nơi khác của Oman, Mai có chú ý đến
những trang phục của phụ nữ nơi đó không?”

Tôi chợt hiểu ý của Khalid. Quả thật những phụ nữ Oman miền quê có cách ăn bận vô cùng độc đáo. Và
không chỉ có phụ nữ Oman, mỗi bộ lạc của Trung Đông đều có một kho báu về vô số chủng loại phục
trang, quần áo đầy màu sắc và cá tính. Tuy nhiên, chỉ cần vươn ra đến gần thành phố là mắt người đi
đường tối sầm lại vì những bộ áo chùng đen abaya và niqab chỉ hở hai con mắt mà ở đâu cũng gần hệt
như nhau: Dubai, Oman, Ai Cập, Jordan, Yemen… Khắp cả Trung Đông phụ nữ trút bỏ dần xiêm y lộng
lẫy của thời ông bà cha mẹ và khoác lên vai “tấm vải liệm” (từ của Khalid) đen sì vô danh tính, một sản
phẩm của Hồi giáo cận đại. Không hẹn mà cùng nhịp, cả tôi và Khalid thốt nhiên lẩm bẩm trong miệng:
“Wahhabi”.

Sự thật đã quá rõ ràng. Mặc dù hậu duệ sinh học của Khawarij tồn tại ở Oman, nhưng kẻ nối ngôi “xứng
đáng” nhất của tinh thần Khawarij lại chính là dòng Hồi giáo Wahhabi ở Saudi. Sự cực đoan của
Wahhabism được phát tán ra khắp Trung Đông và thế giới phương Tây, viền bằng hào quang và uy lực
thần bí của một thứ Hồi giáo cực đoan, nhưng lại nhân danh sự chân chính của tín ngưỡng và tính chính
thống của vùng đất khai sáng. Những người phụ nữ Saudi dưới ảnh hưởng của Wahhabism từ bỏ quần áo
truyền thống và quấn quanh mình chiếc áo chùng đen che kín mặt, hình ảnh đen thui rũ bỏ sạch sành
sanh mọi dấu vết văn hóa truyền thống ấy được tôn sùng lên thành sự tinh khiết đến tận cùng của tôn
giáo. Vượt qua biên giới, chiếc áo đen với sức mạnh của đồng đô la dầu mỏ từng bước Wahhabi-hóa
những thánh đường Hồi giáo cổ truyền, xóa bỏ dần dần từng lớp văn hóa quốc gia, biến mỗi phụ nữ thành
một câu khẩu hiệu tôn giáo chói tai khi cô ấy cùng hàng triệu, chục triệu phụ nữ khác tự nguyện khoác
lên mình bộ đồng phục đen như một dấu hiệu thần phục sức mạnh tôn giáo của nhà Saud.

“Mặc áo đen thì suy nghĩ cũng sẽ có màu u ám tiêu cực” - Khalid thở dài thườn thượt. Anh kể cho tôi
nghe về cô vợ yêu của mình, năn nỉ cách nào cũng vẫn chui vào cái “khăn liệm” màu tang tóc. Cứ như
một cơn dịch tràn lan không thuốc chữa. Những dải áo kim sa lộng lẫy truyền thống của Oman chỉ còn là
ký ức trong các lễ hội xa xôi.

https://thuviensach.vn
 Chợ bán hương liệu ở Nizwa. Từ khi lạc đà được thuần hóa, hương liệu đã được buôn bán từ đông sang tây.
Oman nằm trên con đường trầm hương hơn 2000 năm tuổi, nổi danh với chất liệu và mùi hương quyến rũ.

Rồi dường như muốn để tôi chạm sàn thực tế thêm một chút nữa, Khalid nhắc tôi nhớ cho rằng Oman
từng là một quốc gia giàu có bậc nhất thế giới, và là tiên phong trong nghề hàng hải. Có một thời điểm
trong quá khứ, Oman đã vượt biển đô hộ và thống trị hơn 10% diện tích châu Phi. Cách Muscat không xa
là Sohar, quê hương của chàng thủy thủ Sinbad lừng danh trong Nghìn lẻ một đêm với những cuộc phiên
lưu mạo hiểm khắp chân trời góc bể. Vậy mà bây giờ với đống tiền dầu lửa, đám trẻ ai cũng chỉ mong
kiếm được việc làm trong cơ quan nhà nước.

“Chán!” - Khalid buông một câu.

“Chán!” - Tôi cũng thầm nghĩ trong đầu, liên tưởng đến một vài người quen biết ở nhà. Tôi từng tủi thân
nghĩ đất nước dài rộng quấn quanh biển Đông mà sao lịch sử Việt Nam không thấy có trang sử hàng hải
huy hoàng. Mỗi lần về nhà bảo bạn bè tao tiêu hết tiền vào đi du lịch thì bị chê là khùng. Tục ngữ có câu
“Đi một ngày đàng học một sàng khôn” nhưng mấy nghìn năm người Việt chẳng đi qua nổi mấy lũy tre
làng. Hay là tại chiến trận liên miên? Hay là tại tâm tính dân tộc không khát khao thách thức, ưa việc làm
nông quanh con trâu cái cày hơn là đóng thuyền vượt trùng khơi, bất chấp thế đất thế nước thiên thời địa
lợi, bất chấp thiên nhiên mời gọi giục giã?

“Thôi mà!” - Khalid phì cười an ủi - “Đến một đất nước tiên phong về hàng hải với huyền thoại Sinbad
còn như thế này nữa là… Cái gì cũng phải từ từ. Mình cứ phải làm tốt những gì mình được dạy thôi. Cô
là người cầm bút thì sao không viết lấy một bài. Biết đâu mấy bạn trẻ ở Việt Nam sẽ rút kinh nghiệm được
điều gì đó từ đất nước chúng tôi?”

Tôi vẫn nghĩ về Oman như một Trung Đông thần tiên, nhưng là kiểu thần tiên cổ tích của Andersen: đẹp,
khắc khoải, và hình như không bao giờ kết thúc. Tôi cũng không còn thích cái kết đời đời hạnh phúc nữa.
Phải có một tí phù thủy bạn ạ. Phải có một tí phù thủy để chân tay còn biết động đậy, trí óc còn biết đấu
tranh, trái tim còn biết phân biệt tốt xấu.

Và chương này tôi viết theo yêu cầu của Khalid, người đang mải miết chinh phục những đỉnh núi mới.

https://thuviensach.vn
 5
Yemen - Bước qua đêm dài

Anh chàng nhân viên hải quan ở sân bay gí mũi vào cuốn hộ chiếu, rồi ngẩng đầu nhìn tôi chằm
chằm hỏi: “Cô bay đi Yemen thật à?” - “Vâng!” - Tôi trả lời. Ngay lập tức, anh ta nhổm dậy,
khoát tay thông báo cho các cabin hải quan khác: “Có khách quốc tế đi Yemen!” Trong giây lát,
hơn chục cái đầu trồi lên xung quanh. Tôi cười gượng gạo rồi nhanh chóng lủi đi khỏi những ánh
nhìn không rõ thán phục hay thương cảm. Có ai điên mà đi Yemen vào đúng hai tư giờ trước cuộc
bầu cử được cả thế giới dự báo là sẽ gắn liền với bạo động và đổ máu?

24 giờ trước bình minh

Sân bay Sanaa dày đặc an ninh. Mặc dù bạn tôi Fatma đã trực tiếp gọi điện, hải quan nhất định không cho
phép tôi tự bắt taxi về nhà, cũng không cho tôi đi nhờ xe một phóng viên BBC. Họ bắt tôi chờ gần hai
tiếng để điều động một lái xe riêng của sân bay chở tôi về tận cổng. Từ đây, nhất cử nhất động của tôi
đều không thể thoát khỏi sự theo dõi của mật vụ và an ninh.

Tôi đem điều băn khoăn này ra thổ lộ với Fatma. Nó cười xòa rồi bảo tôi đừng lo vớ vẩn. Chẳng cần sự
có mặt của tôi thì khu nhà của Fatma đã ở trong khu vực bị theo dõi rồi. Đừng quên Fatma là một trong
những nhà chống đối và hoạt động chính trị nổi tiếng của Yemen. Tôi há hốc mồm nhìn Fatma, vọt ra ngó
ngoài cửa sổ. Phía bên kia đường, một trạm gác sơ sài nép dưới lùm cây với hai chú lính hờ hững gác
chân lên báng súng. Fatma cười rũ: “Không sao đâu! Chỉ hơn nửa ngày nữa là Yemen có một chính phủ
mới. Với lại ai dám động đến tôi? Nhà tôi có người làm tới bộ trưởng…”

Con bệnh có tên Yemen

Hai tiếng Ye-men không gợi lên nhiều điều sáng sủa. Ba mươi ba năm sau đêm dài độc tài và một cuộc
cách mạng thay máu, đất nước một thời huy hoàng này nằm vật ra như con bệnh vừa vượt qua trận đại
phẫu. Từng thớ thịt của Yemen run rẩy trong một nhịp điệu vừa hồi hộp, vừa đớn đau, vừa hy vọng. Mùi
chiến thắng vẫn râm ran trong không trung nhưng thực tế cuộc sống khiến ngay cả những trái tim lạc
quan nhất cũng phải nhói lên nhức nhối.

Kẻ thù thường trực của Yemen là đói nghèo. Đã xưa lắm rồi cái thời Yemen giàu có đến độ đế chế La Mã
phải gọi vùng đất phồn vinh của hương liệu này là Arabia Felix, nghĩa là “xứ Ả Rập hạnh phúc”. Bước vào
thế kỷ 21, nửa dân số Yemen sống dưới mức đói nghèo 2 đôla/ngày. Mỗi lần nghĩ về những gia đình
Yemen truyền thống, tôi lại nhớ đến câu giải thích hài hước lưu truyền trong dân gian: Nghèo thì phải ăn
khoai. Ăn khoai thì đêm nóng ruột. Đêm nóng ruột thì không ngủ được. Không ngủ được thì đẻ nhiều
con. Mà nhiều con thì lại… ăn khoai!

Với tỉ lệ sinh cao chót vót ở mức độ 6,2 trẻ một gia đình, Yemen không ăn khoai nhưng phân nửa dân số
thiếu ăn. Trẻ em gái bị gia đình gả bán từ nhỏ và có đến 70% mù chữ. Khi tôi đang viết những dòng này
(3 giờ chiều ngày 23-10-2013), tay gõ bàn phím bỗng run bắn lên khi một người bạn từ Yemen vừa post
lên facebook tin về cô gái mười lăm tuổi bị bố đẻ thiêu sống vì cả gan lén gặp vị hôn phu trước khi đám
cưới diễn ra. Xã hội bộ lạc cổ hủ cộng với sự hiểu biết về Hồi giáo theo hướng cực đoan khiến năm 2012
Diễn đàn Kinh tế Thế giới quyết định xếp Yemen đội sổ về bình đẳng giới. Vị trí bét dít mang tên “nền kinh

https://thuviensach.vn
tế tồi tệ nhất thế giới” là nhát búa cuối cùng bồi thêm cho một Yemen với 70% thanh niên thất nghiệp, mấy
cái mỏ dầu giữ Yemen cầm hơi sẽ cạn vào năm 2017, cộng thêm thủ phủ Sanaa sẽ là thành phố đầu tiên
trên thế giới cạn kiệt nguồn nước ngọt. Yemen giống như một con bệnh vừa đại phẫu xong thì phá sản,
không còn đủ tiền để mua thức ăn mà sống sót.

Bạn nghĩ tình cảnh như thế đã là khốn cùng?

Chưa đâu! Đường phố Sanaa những ngày giữa năm 2013 bắt đầu xuất hiện bóng dáng những phụ nữ
Syria. Rất dễ nhận ra họ giữa những bóng áo chùng đen che kín mít của người bản xứ Yemen bởi khuôn
mặt xinh đẹp không che mạng và quần áo hiện đại. Họ lê la khắp nơi xin đồ ăn nước uống. Cuộc chiến
thảm khốc ở Syria đẩy hàng triệu người dân chạy nạn. Nhưng những kẻ dạt xuống Yemen thì tình cảnh
của họ thảm thương chẳng khác gì nhảy từ trong chảo nướng ra ngoài và rơi thẳng vào… lò lửa. Và trong
cái lò lửa ấy cũng đã sẵn có khoảng hai triệu dân tị nạn quằn quại, chủ yếu từ Somalia và Ethiopia. Con
bệnh Yemen không những có nguy cơ chết đói mà còn phải sẻ chia phần cơm hẩm của mình cho những
kẻ đói ăn khác.

Quang cảnh đường phố Sanaa. (Ảnh: Alexandra Pugachevsky)

Con mồi có tên Yemen

Và lượn vòng vòng trên đầu Yemen là những con chim chờ ăn xác thối.

Tôi không thích sự so sánh này lắm, bởi vì thực ra lũ chim này chẳng cần chờ Yemen chết mới bắt đầu
rỉa róc. Con kền kền to nhất, háu đói nhất, chầu chực lâu nhất, từ tận hơn bảy mươi năm trước chẳng
phải ai xa lạ mà chính là một người quen của chúng ta - Saudi.

Vào một buổi chiều năm 1953, trên giường hấp hối, vua Saudi Aziz vẫn còn thu sức tàn để dặn dò các
con trai của mình: “Làm gì cũng được, nhưng phải giữ cho Yemen lúc nào cũng bấp bênh”[24]. Yemen
mà giàu mạnh thì họ sẽ lập tức đòi lại phần đất đai có tiềm năng dầu mỏ đã bị nhà độc tài Saleh bí mật bán
đứt cho Saudi để đổ vào túi riêng. Khi Yemen có biến, Saudi sẽ khoắng thêm cho đục ngầu, điển hình là
sự phá bĩnh Hiệp ước Bắc Nam sum họp năm 1990. Khi Yemen thống nhất, Saudi sẽ lén lút cho tiền các
bộ lạc để họ nổi loạn. Saudi dùng cái ngân sách không đáy của mình để tiêm chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan
Wahhabism vào các thánh đường của Yemen. Nếu Yemen dám ngọ nguậy kháng cự, chỉ cần một cú trục
xuất vài ngàn lao động Yemen đang ngày đêm cày cuốc ở Saudi là nền kinh tế èo uột của Yemen lãnh đủ.

Theo quy tắc ngón tay cái, ở đâu có người Hồi giáo dòng Shia, ở đó có Iran. Con chim ăn xác thối thứ hai

https://thuviensach.vn
này đương nhiên đối đầu không khoan nhượng với một Saudi của Hồi giáo dòng Sunni. Trên khắp Trung
Đông, tất cả những đất nước khác như Li Băng, Bahrain, Iraq, Syria nơi cả hai cộng đồng Shia và Sunni
cùng tồn tại đều đã trở thành chiến trường của hai kẻ kình địch. Và vì dân số Yemen một nửa Shia một
nửa Sunni, cả hai con chim này đều có cớ để nhảy vào xâu xé tranh giành ảnh hưởng. Khi các bộ lạc Shia
ở miền bắc Yemen nổi dậy năm 2004, Iran thì tích cực cung cấp vũ khí, còn Saudi lại đánh bom cho tơi
bời. Hai năm qua, Iran thậm chí còn bắt tay với cả nhóm Sunni ở miền nam để ủng hộ phong trào tách
nước thành lập chính quyền miền Nam độc lập. Với một đồng minh ở cửa ngõ vận chuyển dầu ra Biển Đỏ
và kênh đào Suez, Iran có thể nắm nút cổ chai của nền kinh tế thế giới, hẳn nhiên là một đền bù không tồi
trong trường hợp đồng minh Syria hoàn toàn sụp đổ.

Những con kền kền chờ rỉa róc khác có tên là Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ. Nếu Saudi tìm cách triệt hạ tổ chức
Huynh Đệ Hồi giáo thì Qatar lại bơm tiền cho Huynh Đệ tràn ngập Yemen, thậm chí gã khổng lồ truyền
thông Al-Jazira của Qatar có cái nhìn thiên lệch đến mức bị coi là người phát ngôn cho Huynh Đệ trên
mạng lưới media toàn thế giới. Thổ Nhĩ Kỳ thì ý tứ hơn, chỉ lộ ra tí đỉnh là có ủng hộ các bộ lạc Sunni
nhưng ai cũng thừa biết Thổ đang mưu toan khôi phục lại sự ảnh hưởng của đế chế Ottoman hùng mạnh
một thời dưới cái tên neo-Ottomanism.

Xếp hàng cuối cùng trong danh sách là một con chim đầy nọc độc, không ai khác chính là tổ chức Hồi
giáo khủng bố Al-Qaeda. Đây cũng là con chim đã mang tiếng xấu một cách chính thức, không cần thiết
phải chơi trò hai mặt như các quốc gia khác. Từ sau khi Liên Xô chiếm đóng Afghanistan, Yemen trở
thành “thiên đường” để xây dựng căn cứ khủng bố bởi những điều kiện thiên thời địa lợi nhân hòa không
đâu bằng: đất nước nghèo dễ mua chuộc, cấu hình văn hóa bộ lạc dễ bị chia rẽ, chính quyền trung tâm
yếu ớt không đủ sức phản kháng, thị trường vũ khí tự do không ai quản lý, và hơn tất cả, đây là vị trí thiết
yếu trên con đường vận chuyển dầu cho nền kinh tế toàn cầu. Trùm khủng bố Osama Bin Laden thậm chí
còn cưới một cô vợ người Yemen để thắt chặt “mối bang giao”. Lãnh đạo Yemen nhìn thấy được thảm họa
nhưng cũng chỉ có thể kháng cự yếu ớt vì các quan chức nghèo chỉ cần nhét tiền vào miệng là trách
nhiệm nặng nề đến mấy cũng có thể tạm quên. Các căn cứ quân sự của Al-Qaeda giăng mắc trong địa thế
hiểm trở của Yemen, buộc Mỹ phải dùng máy bay không người lái (drone) tấn công. Tuy nhiên, các drone
không chỉ giết quân khủng bố mà còn sai sót giết luôn cả dân thường, cụ thể là 13 người vô tội trong một
đám cưới cuối năm 2013. Người Yemen hẳn nhiên muốn tống cổ Al-Qaeda ra khỏi lãnh thổ nước mình,
nhưng cái sự ghét Mỹ thì còn khủng khiếp hơn. Chính vì thế đài báo mới đầy rẫy tin dân Trung Đông
phản đối biểu tình chống drone của Mỹ và chửi bới quân đế quốc vô đạo.

Vừa là con bệnh, vừa là con mồi, sau cách mạng lật đổ chính quyền độc tài, Yemen vật lộn chống chọi
với đói nghèo, tị nạn, nổi loạn Shia ở miền bắc, Sunni đòi tách nước và Al- Qeada ở miền nam, cùng cả
một đàn kền kền lăm le đòi cắm ngập mỏ vào miếng bánh dầu lửa ít ỏi còn lại. Vậy nhưng những trải
nghiệm của tôi khi đặt chân đến Yemen hầu như trật khớp với mọi hình dung, dù là những hình dung
tưởng chừng như logic và giản đơn nhất.

Cách mạng kiểu Yemen

Khi Mùa xuân Ả Rập đang ở cao trào, rất nhiều người mạnh mẽ phát ngôn rằng thành công đạt được là
nhờ cách mạng xã hội. Sai bét. Bằng chứng là Yemen nơi internet chỉ có độ phủ sóng 2%, thậm chí mỗi
ngày điện cũng chỉ được cấp có vài giờ. Tôi vẫn thường bật cười khi nhớ lại cảnh mình ngồi lọt thỏm
trong khu biệt thự quý phái của một trùm báo chí Sanaa, chủ nhân của mấy tờ báo và một kênh truyền
hình. Bên cạnh tôi, ông trùm tay giữ khư khư cái điện thoại tôi vừa cho mượn, ồ à trầm trồ trước lời
hướng dẫn của tôi về cách sử dụng Twitter (!).

Đường phố Sanaa những ngày này phập phồng một hơi thở mới. Khắp nơi căng đầy những tấm áp phích
chụp ảnh các cô gái che mạng kín mặt giơ ngón tay cái đã được lăn mực điểm chỉ (dấu hiệu đã đi bỏ
phiếu) nhằm thúc giục mọi người đi bầu cử. Cuộc bầu cử ở Yemen cũng lạ lùng chưa từng thấy vì chỉ có
duy nhất một ứng cử viên và một lựa chọn trả lời duy nhất: Tôi đồng ý! Dân chủ mới chỉ lưng chừng. Cả
đất nước dường như vừa lo lắng, vừa háo hức, rón rén khe khẽ chạm tay vào một điều mới mẻ. Trong

https://thuviensach.vn
một bối cảnh bị bủa vây và sức tàn lực kiệt, Yemen đã quyết định rằng dân chủ là một quá trình. Ở giờ
phút này, người dân trước hết cần phải học để tự in vào tâm thức của mình rằng thay vì đặt ngón tay lên
cò súng, phân chia quyền lực sẽ được quyết định bằng việc lăn điểm chỉ chính ngón tay ấy trên lá phiếu
bầu cử.

Cô gái trong ảnh khi thấy tôi và hướng dẫn viên du lịch (nam) đi qua thì đứng vụt dậy, chạy ra đón đường,
hào hứng nói chuyện bằng cả chân lẫn tay, sau đó thì một mực đuổi ông hướng dẫn đi để được đưa tôi về nhà
chơi. Ông hướng dẫn sau này bẽn lẽn tâm sự là đã phát hoảng muốn biến, nhưng vì tôi mà phải ở lại. Cùng
với cuộc cách mạng chính trị ở Yemen, phụ nữ hình như đã bạo dạn hẳn lên. Và nữa, dưới tấm áo choàng đen
này rất có thể là quần bò thủng lỗ và áo hip-hop.

Chẳng nhà độc tài nào của Mùa xuân Ả Rập may mắn như Saleh. Đám “bạn bè” của ông ta ai cũng có
một cái kết thảm hại: độc tài Ben Ali của Tunisia chạy như vịt và phải sống biệt xứ ở Saudi, độc tài
Mubarrak của Ai Cập dở sống dở chết trên giường bệnh và sau song sắt, độc tài Gaddafi của Libya bị cả
thế giới chứng kiến cảnh mình chịu giẫm đạp đánh đập bê bết máu và kết thúc cuộc đời trong áo quần
rách nát lấm lem bùn đất. Thế còn Saleh? Để tạo điều kiện tối đa cho một cuộc chuyển giao quyền lực
không đổ máu, ông ta được miễn mọi tội lỗi, thậm chí được lập cả một cái viện bảo tàng đặt tại một khu
của thánh đường Hồi giáo mang tên… Saleh(!), ghi lại lịch sử ba mươi ba năm cầm quyền với hàng chữ
trân trọng: “Người lãnh đạo tôn kính”! Cũng là kẻ ra lệnh bắn vào đoàn người biểu tình, nhưng kết cục
của Saleh so với những “bạn bè” của ông ta quả là khác nhau một trời một vực. Kỳ lạ chưa, ở Yemen,
cách mạng xong kẻ thù vẫn có thể được tôn vinh.

Văn hóa súng ống kiểu Yemen

Vào chừng tầm cuối buổi chiều của ngày bầu cử, Tariq - ông trùm truyền thông của Yemen đưa tôi đi một
vòng quanh các điểm bỏ phiếu. Được bật đèn xanh, tôi thoải mái quay phim những phụ nữ trùm khăn đen
niqab kín bưng mà bình thường tôi chỉ dám chụp trộm. Tariq là một người thân cận với cựu độc tài Saleh,
bản thân anh cũng bị trọng thương khi đứng gần Saleh trong cuộc ám sát hụt nhà độc tài năm 2011. Khi
anh vạch áo cho xem vết sẹo, tôi suýt đứng tim khi thấy một khẩu súng ngắn giắt gọn gàng sau thắt lưng.
Tariq bắt gặp ánh nhìn của tôi thì cười lớn và chỉ về phía đằng sau nơi một chiếc Land Cruiser vẫn lặng lẽ
bám theo chúng tôi từ lúc nào. Chút xíu sau, xe dừng trước một nhà hàng Nhật, tôi cảm thấy hệt như
đang trong một bộ phim gangster khi vừa bước chân ra khỏi xe đã thấy những vệ sĩ của Tariq tỏa ra khắp
nơi, mỗi người chiếm cứ một vị trí chiến lược, ai cũng được trang bị vũ khí đến tận răng. Sau bữa tối đãi
người từ xa đến đúng theo truyền thống hiếu khách của Ả Rập, chúng tôi trở về nhà riêng của Tariq cùng
bạn bè chờ tin bầu cử. Từ phía sau quầy bar nối với phòng khách, Tariq xuất hiện, một tay cầm ly

https://thuviensach.vn
cocktail một tay cầm khẩu AK47 của Nga. Khi tôi giơ tay đón ly cocktail thì anh lại gí vào tay tôi khẩu
súng nặng trịch, nói nửa đùa nửa thật: “Mai có biết sử dụng cái đồ chơi này không? Tôi bị ám sát hụt
nhiều lần rồi nên cứ cẩn thận là hơn”(!).

Ấn tượng đầu tiên của du khách khi đặt chân đến Yemen có lẽ là số lượng vũ khí khổng lồ những người
đàn ông ở đây sở hữu. Không chỉ đàn ông, trẻ con ở Yemen có thể hỉ mũi vào đống súng nhựa made in
China vì chúng có thể dễ dàng chôm vài khẩu AK của bố để thỏa mãn trí tò mò. Tôi từng hết hồn khi
thấy hai cậu bé chừng 12 tuổi lia hàng chục phát đạn lên trời. Nhìn thấy tôi, chúng toét miệng cười và giơ
hai ngón tay hình chữ V: “Victory and Peace”.

Chừng ba mươi cây số theo phía đông nam của Sanaa là Jihana, chợ bán vũ khí nổi tiếng nhất của Yemen
nơi vô số loại súng ống đạn dược được bày bán như hoa quả ngoài đường, kể cả súng chống tăng và
những khẩu “Libyan” đen mà chỉ có quân đội của chế độ Gaddafi cũ mới được trang bị. Với dân số hai
mươi nhăm triệu người, nếu không tính phụ nữ và trẻ con, mỗi người đàn ông Yemen trữ trong nhà hoặc
giắt quanh bụng cả thảy mười khẩu súng các loại. Đấy là chưa kể những con dao quắm (janbiyah) luôn
đeo trước ngực là một phần không thể tách rời của trang phục truyền thống Yemen. Ahmed al-Kibsi - một
nhà nghiên cứu chính trị làm một so sánh như sau để tôi dễ hiểu: “Thì cũng như cái cà vạt mà thôi. Đàn
ông nước cô đeo cà vạt thì đàn ông Yemen đeo súng và janbiyah”. Súng và dao quắm là biểu hiện của vị
trí xã hội và danh tiếng. Một cậu bé phải đeo con dao nhựa made in China giá 4 đô la để bộ quần áo
truyền thống của mình được trọn vẹn. Nhiều ông bố nghe tin vợ đẻ con trai là hộc tốc chạy ra chợ mua
một… khẩu súng (xịn) làm quà cho baby mới chào đời.

M ột trong muôn vàn người dân trở thành chiến binh trong M ùa xuân Ả Rập: dao quắm trước bụng và áo lính
trên vai.

Nền văn hóa súng ống này là hậu quả của một lịch sử nơi Yemen bao năm qua là bãi chiến trường cho các

https://thuviensach.vn
ông lớn choảng nhau. Khi Yemen còn thuộc về đế chế Hồi giáo khổng lồ Ottoman (Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay),
quân Anh chuyển vào đây một số lượng vũ khí lớn để đánh bật Ottoman khỏi bán đảo Ả Rập. Quân Anh
rút đi thì chính quyền miền nam Yemen để trái tim mình xao xuyến trước lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, và
điều đó cũng có nghĩa là Liên Xô nhảy tới thế chân, bơm thêm cơ man nào là vũ khí để đánh nhau với
chính quyền miền bắc lúc đó tất nhiên là được Mỹ và Saudi chống lưng với một lượng súng ống không hề
thua kém.

Đọc đến đây chắc tóc gáy nhiều người dựng lên vì sợ. Dân Yemen thì ngược lại, cảm thấy rất an tâm khi
trong nhà cả đàn bà lẫn trẻ con cũng có thể kéo cò. Chính quyền độc tài thì độc tài, nhưng chả ai dám tự
dưng đêm tối đến đập cửa bắt người như ở Ai Cập và Libya. Năm 2013, báo cáo của tổ chức Yemen
Polling Center khiến ai cũng có thể ngã ngửa người ra vì tổng kết 48% dân Yemen tự nhận là cuộc sống
của mình luôn luôn an toàn, 28% nhận định “hầu như là rất an toàn”. Ở vùng Saada nơi bộ lạc Huthi nổi
dậy chống chính quyền, 80% dân địa phương cho rằng tình hình an ninh khá tốt trong khi 100% người
được hỏi khẳng định rằng chẳng có một cái đồn cảnh sát nào hoạt động ở Saada.

Phải chăng là người Yemen đã quá quen với cuộc sống bấp bênh nên “chẳng có an ninh thì cũng chẳng
thành vấn đề”? Không hề! Sự sai lầm của phần lớn chúng ta là nhận xét về Yemen qua lăng kính văn hóa
của chính mình. Luật pháp của Yemen là các nguyên tắc ứng xử (qabyala) được gìn giữ từ ngàn đời này
trong cuộc sống bộ lạc. Dù chiến tranh bên ngoài có tàn khốc đến đâu và chính quyền có suy đồi đến cỡ
nào, nhưng nếu trong nội bộ những quy định văn hóa này không bị tổn thương thì người Yemen đương
nhiên vẫn có thể được coi là sống trong một cộng đồng có luật pháp bảo vệ. Lấy ví dụ như các vụ bắt
cóc khiến chúng ta nghe là đã hình dung ra cảnh tượng man rợ. Nhưng nhà báo Adam Baron trong một
bài viết của mình đã miêu tả việc bắt cóc như một cách để giải quyết mâu thuẫn bộ lạc rất bình thường
của Yemen nơi con tin được đối đãi trọng vọng để không làm tổn thương đến danh tiếng của... kẻ đi bắt
cóc. Trong khi con tin được cho ăn cho uống và nghỉ ngơi, các tù trưởng bộ lạc (shaykh) thường tổ chức
liên tiếp nhiều buổi thương thảo, tại đây người của hai phe tranh chấp ngồi quanh các bàn hút shisha, nhai
lá qat[25] phồng cả má, giữa các vấn đề cần bàn luận lại xôn xao chêm vào các câu chuyện chính trị
cũng như nhà nông. Một liên tưởng hơi bấp bênh nhưng khá gần gũi là kiểu “phép vua thua lệ làng” ở Việt
Nam nơi cuộc sống làng xã được gìn giữ và bảo tồn với hệ thống luật pháp không chính danh nhưng
mạnh mẽ và quyền năng hơn cả chế tài của nhà nước. Tuy nhiên, chính vì sự gắn kết bộ lạc này mà cộng
đồng người Việt Nam ở Yemen gặp rất nhiều khó khăn khi hầu như không thể hòa nhập với hệ huyết thống
nối dây chằng chéo của người bản địa. Sau năm 1975, khoảng năm mươi gia đình Hồi giáo miền Nam Việt
Nam được đưa sang Yemen tị nạn. Nay đã phát triển tới xấp xỉ 1700 người, nhưng cộng đồng pha trộn hai
dòng máu này vẫn thường co cụm, tránh né xã hội bên ngoài, hoặc đúng hơn là không được xã hội Yemen
hoàn toàn chấp nhận vì dòng máu ngoại lai. Họ kiếm kế sinh nhai chủ yếu bằng việc mở các quán ăn có
đồ Việt Nam. Rất dễ nhận ra những khuôn mặt phụ nữ Việt không che mạng nổi bật lên giữa bạt ngàn
bóng đen niqab.

Những tấm ảnh tưởng niệm nơi 52 người biểu tình bị quân đội của độc tài Saleh xả súng bắn chết những ngày

https://thuviensach.vn
 đầu của M ùa xuân Ả Rập.

Một ngày sau cuộc bầu cử ở Yemen, may mắn từ trên trời rơi xuống khiến tôi có dịp được gặp Jamal bin
Omar - đại diện tối cao của Liên Hợp Quốc, người điều hành toàn bộ quá trình đàm phán và chuyển giao
quyền lực tại Yemen (không có nhà báo nào có cơ hội được phỏng vấn Omar trong suốt quá trình bầu
cử). Người hùng của Yemen nhìn mệt mỏi nhưng hạnh phúc. Theo lời thư ký của ông, Cathy, quá trình
đàm phán liên tục rơi vào thế vô vọng. Từng có lúc một thánh đường Hồi giáo liên tục gọi tên ông suốt
đêm với lời cầu nguyện để ông có thể giúp cho một Yemen hòa bình. Cathy cho rằng với một nền văn hóa
súng ống dao găm như Yemen, không ai có thể hiểu nổi tại sao Mùa xuân Ả Rập lại có thể thành công với
tối thiểu thương vong. Có sáu mươi triệu đơn vị vũ khí trong tay, nhưng những người Yemen lại buộc một
dải lụa màu hồng lên đầu để xuống đường biểu tình. Có một điều gì đó rất đặc biệt trong tính cách người
Yemen, một sự dịu thuần mà du khách phải ở lại lâu mới có thể nhận ra, mới có thể hiểu rằng đối với
người Yemen, vũ khí không nhất thiết đi liền với bạo lực.

Chưa hết, mảnh đất tưởng như không còn gì để hy vọng này sau Mùa xuân Ả Rập lại sản sinh ra một phụ
nữ kiệt xuất với giải Nobel Hòa Bình danh giá: Người Ả Rập đầu tiên và là người nhận giải Hòa Bình trẻ
nhất trong lịch sử: Tawakkul Karman[26].

Cuộc sống ngầm sục sôi

“Này cậu! Kiếm cái gì sexy một chút để mặc nhé! Bọn mình đi party…” - Tôi vừa kịp đặt chiếc ba lô
nặng trịch xuống giường đã thấy Fatma ngó đầu vào phòng tuyên bố. Năm phút sau, đám bạn của nó tíu
tít xuất hiện, bọn con gái đứa nào đứa nấy trông như ninja đen sì từ đầu đến chân. Tôi thấy mình như
“truổng cời” với áo hai dây và quần tất bó legging thít thìn thịt. Fatma phủ lên người tôi một chiếc khăn to
như cái chăn rồi cả lũ mở cổng chui tọt vào xe. Tiếng nhạc ầm ầm. Bọn ninja lắc lư những cái đầu kín
khăn. Bỗng nhiên Moe kêu lên: “Check point!”. Trạm kiểm soát hiện ra giữa đường. Nhạc tắt phụt. Đèn
bật sáng. Cả lũ ngồi im mặt nghiêm trang. Tiếng báng súng trường va vào xe lách cách. Một vài khuôn
mặt hình sự ló vào dò xét. Một cái phẩy tay cho qua. Fatma ngồi cạnh khe khẽ bĩu môi. Ở ghế trước,
Moe nhè nhẹ nhấn ga lướt vào đêm Sanaa yên ắng.

Ở cái thành phố không có một quán bar chứ đừng nói đến sàn khiêu vũ này, những party hiếm hoi chỉ
diễn ra trong khuôn viên các đại sứ quán hoặc trong nhà những người bạn có quốc tịch nước ngoài. Khi
cánh cửa khép lại, tôi há hốc mồm chứng kiến những bóng ma trùm khăn đen sì cởi phắt khăn áo choàng
kín mặt niqab, hiện nguyên hình là những cô gái cực kỳ xinh đẹp với bộ cánh hip-hop đến mức có thể
khiến cho đám choai choai Tây Âu tím mặt vì ganh tị. Một cô gái trong số đó có tới vài hình xăm sặc sỡ
và một chiếc khuyên rốn bằng kim cương lấp lánh. Tất cả cùng hút shisha có trộn cần sa mua từ
Afghanistan, phả khói vào một không gian rộn ràng tiếng nhạc. Đám bạn mới quen của tôi thuộc lòng các
bài hit mới nhất trên MTV, chửi thề như một rapper, lắc mông không thua gì Beyoncé, và khi ngồi xuống
thì bàn luận cực kỳ nghiêm túc về những vấn đề rất nhạy cảm như “cách mạng”, “đồng tính”, hay “ăn
cơm trước kẻng”. Có nằm mơ tôi cũng không thể tưởng tượng được chỉ vài giờ sau khi đặt chân tới
Yemen, tôi lại có thể ngồi tranh cãi về chủ nghĩa hoan lạc trong mờ ảo khói đốt cần sa, trong tiếng chân
giẫm sàn si mê theo nhịp điệu của “Moves like Jagger”, và trong tiếng hát rống lên hòa điệu với cái cần cổ
cao chót vót của chàng ca sĩ xăm trổ đầy mình trong ban nhạc Mỹ Maroon 5. Khi giờ giới nghiêm điểm,
đám con gái ngừng tranh luận và nhảy nhót, nhanh chóng chui vào bộ cánh tối om, và như những bóng
đen phi danh tính, họ lên xe trở về nhà, tiếp tục cuộc vui trên facebook.

Tôi từng nghĩ chẳng cô gái trẻ trung xinh đẹp nào lại tự động muốn khoác lên người chiếc áo chùng tối
đen xấu xí và che đi khuôn mặt thanh xuân của mình. Những ngày ở Yemen khiến tôi ngã ngửa bởi rất
nhiều trong số những ninja này cực kỳ có ý thức về chiếc khăn trùm đầu hijab và mạng che mặt. Phụ nữ
cho rằng đó là cách hữu hiệu để bảo vệ bản thân. Đàn ông coi đó là dấu hiệu để thể hiện sự tôn trọng. Gia
đình coi con gái trong nhà như viên ngọc trai đẹp đẽ cần được bảo vệ khỏi những bàn tay tham lam. Thật
khó tưởng tượng một cô gái mạnh mẽ, hiện đại, tự tin bên dưới bộ niqab đen sì chỉ hở hai con mắt.
Nhưng bước đi trên đường phố Sanaa giữa hàng trăm bóng đen giống hệt nhau, tôi buộc phải đánh vật với

https://thuviensach.vn
cái hình dung tưởng như logic “phụ nữ che mặt là phụ nữ bị đàn áp” để đối mặt với thực tế: “phụ nữ che
mặt chưa chắc đã là phụ nữ bị đàn áp”. Hãy chờ cho đến khi bạn trở thành một người thân quen, chiếc
mạng kia rơi xuống, khi đó mới biết mèo nào cắn mỉu nào.

Nói vậy nhưng tôi thấy vô cùng thương cảm với những người đàn ông ở Yemen. Hãy tưởng tượng cả
cuộc đời dài đằng đẵng hơn sáu mươi năm của mình bạn chỉ được thấy mặt cả thảy chưa đến hai chục
người phụ nữ. Desmond bạn tôi ở Yemen sáu tháng học tiếng Ả Rập mà người phụ nữ duy nhất anh ta
được nhìn mặt là cô giáo dạy tiếng của mình. Để cho bạn thấy rõ bức tranh cuộc sống thê thảm của đàn
ông và cuộc sống ngầm sục sôi của những người phụ nữ, tôi sẽ kể cho bạn nghe về một đám cưới ở
Sanaa.

Thiên đàng bị đánh cắp

Layla tốn gần bốn tiếng để trang điểm chuẩn bị đi dự đám cưới. Khi cô bước xuống nhà toàn thân phủ kín
mít bởi chiếc abaya lụa đen có đính thêm chút kim sa lấp lánh, tôi không nén nổi thất vọng. Mẹ Layla phì
cười, bảo con gái hé cánh áo chút cho tôi chiêm ngưỡng. Layla bật cúc. Và tôi suýt chết sặc. Layla mặc
một chiếc váy da báo siêu ngắn bó sát, hở gần như toàn bộ ngực. Làn da trắng mịn của cô dát đầy kim
tuyến và đôi giày ngất nghểu của cô dễ chừng tới hai chục phân. Mẹ Layla vỗ tay khen con gái có gu
thẩm mỹ.

Ở cổng chào của đám cưới, chúng tôi phải gửi toàn bộ điện thoại cho nhà tổ chức. Thiếp mời ghi rõ tuyệt
đối cấm chụp ảnh. Mỗi người được phát một… hộp đồ ăn với bánh mì kẹp và nước ngọt. Tay xách nách
mang, tôi theo chân Layla bước vào sảnh đường lớn. Và ôi trời ôi! Tôi suýt chết trân vì kinh ngạc. Trước
mặt tôi là một tổ hợp những gì đẹp nhất của Tây Lương nữ quốc, Lễ trao giải Oscar, và cung cấm của
một vị sultan giàu có trong Nghìn lẻ một đêm. Hàng trăm nữ hoàng sắc đẹp lướt qua trong những bộ váy
áo lộng lẫy. Những khuôn mặt trang điểm trau chuốt mỉm cười chào tôi. Những bộ tóc bới chải cầu kỳ
nghiêng nghiêng. Những làn da, những vai thon, những núi đôi, những chân dài quấn quýt. Trong tiếng
nhạc tưng bừng, họ nhún nhảy theo những bài hit mới nhất của ca sĩ da đen Rihanna. Trên một bục cao
dát vàng son lộng lẫy, cô dâu ngồi nhận lời chúc mừng của bạn bè. Hầu hết trong số họ dù học và làm
việc với nhau cả chục năm trời, nhưng vì hầu như ai cũng đeo mạng nên đây là lần đầu tiên họ biết mặt
nhau và biết mặt cô dâu. Layla thì thầm vào tai tôi: “Cô dâu xinh hơn tớ tưởng Mai ạ!”

“Chú rể đến!” - Tiếng loa đột ngột thông báo.

Tôi chưa bao giờ từng chứng kiến một sự đổi thay nào khủng khiếp hơn thế. Chỉ trong vòng ba mươi giây,
hàng trăm cô hoa hậu biến mất, cả sảnh đường tối sầm lại trong biển áo đen và khăn bịt mặt. Trên bục
cao, cô dâu bất ngờ tỏa sáng chói lọi. Cô đứng lên, hào quang lấp lánh bao trùm. Xung quanh nơi cô
đứng, đám bạn nhấp nhô hàng trăm cái đầu phủ khăn. Cảnh tượng trước mắt tôi như trong một bộ phim
viễn tưởng khi nữ hoàng của thế giới bên kia dùng ánh sáng quyền năng của mình để trị vì đám thần dân
sinh ra từ bạt ngàn đêm tối.

Và tất nhiên, khi chú rể bước vào, người phụ nữ duy nhất trông giống một phụ nữ là cô dâu. Cầu cho họ
sống bên nhau đời đời hạnh phúc.

Yemen có lẽ là đất nước khiến tôi phải dừng lại lâu nhất để nhìn nhận lại những thành kiến của mình về thế
giới Hồi giáo. Hầu như mọi suy đoán của tôi về Yemen đều sai, hoặc trở nên vô cùng phức tạp bởi rất
nhiều tầng ý nghĩa so với sự quan sát hời hợt bên ngoài. Chia tay hôm lên đường, tiến sĩ Karim mỉm cười
khi nghe lời thú nhận rất thành thực của tôi: “Cô Mai có biết thiên sứ Muhammad từng nói gì về dân tộc
này không?”

Tôi lắng nghe.

“Trí khôn thuộc về người Yemen!”

https://thuviensach.vn
Kể cả nếu ai còn nghi ngờ liệu trí khôn có thuộc về người Yemen hay không thì cũng phải thừa nhận một
điều rằng, với giải Nobel Hòa Bình và sắp tới rất có thể là một giải Oscar, những vầng hào quang đáng tự
hào nhất của Trung Đông thời hậu Mùa xuân Ả Rập dường như đang thuộc về người Yemen - một dân tộc
vẫn đang ở đáy cùng của khốn khó.

Không lâu sau khi rời Yemen, tôi được tag vào một cái post trên facebook của Fatma: “Yemen nghìn năm
tuổi mà bây giờ mới dậy thì, bước chân qua đêm dài của chế độ độc tài, đêm dài của chiến tranh liên
miên, đêm dài của khăn đen trùm đầu, đêm dài của cuộc sống hai mặt nơm nớp lo toan. Đất nước qua
đêm dài nhưng ngơ ngác không biết làm gì với ánh sáng tự do. Sự đổi thay bất ngờ khiến ngay cả bản
thân tôi cũng thấy mình lẫm chẫm vì chói mắt…”.

Tôi nhấn nút “like”, chéo hai ngón tay cầu nguyện cho Yemen. Bước qua đêm dài, dù sao thì một ngày
mới cũng sẽ bắt đầu.

https://thuviensach.vn
 6
Li Băng - Trận chiến của những mảng màu mosaic

Nếu ai đó không biết tí gì về Li Băng, rồi tự dưng một buổi sáng tỉnh giấc giữa trung tâm thủ đô
Beirut, hẳn sẽ rất khó để thuyết phục họ rằng đây không phải là châu Âu mà là một quốc gia nằm
ngay chính giữa trái tim Trung Đông. Đất nước đắt đỏ, hào nhoáng, không có sa mạc nóng bỏng
mà có núi cao, không có nắng chói rát người mà có tuyết phủ trắng đầu. Những chàng trai cô gái
Beirut bước ra đường ai cũng như đang quảng cáo quần áo hàng hiệu. Đêm xuống, thành phố
ngập tràn trong tiếng nhạc. Quán bar Sky giá hàng trăm đô la một bàn mà số khách đặt trước cả
năm chưa lúc nào giảm. Bước chân vào tiệm ăn Menza nổi tiếng nhất Beirut, tôi và bạn bè như bị
tấn công bởi những núi đồi đồ ăn liên tiếp được bưng ra, rượu chưa nhấp môi đã được đổ đầy,
đến món tráng miệng cũng được bưng đến trên những mâm to chất ngất gần trăm miếng hoa quả.
Nhịp sống ở Beirut gấp gáp, sục sôi, đổ vàng mười đổi lấy một trận cười. Từ lúc đặt chân đến nơi
đây, tôi luôn cảm thấy có cái gì đó rất bất an trong cách sống hưởng thụ của người Beirut, như
thể những cuộc vui thâu đêm kia đang che giấu những lo toan bộn bề không dễ dàng bày tỏ.

Thủ đô Beirut không khác gì một thành phố châu Âu

Mario

Mario là người Thiên Chúa giáo dòng Maronite. Anh sống cùng mẹ trong một căn hộ trang hoàng kiểu
Paris, thậm chí theo như bạn bè anh nhận xét, thì còn đậm chất Paris hơn cả một ngôi nhà ở Paris. Li
Băng trải qua vài chục năm thuộc địa Pháp, khi rút đi để lại một nền văn hóa đậm đặc ngấm sâu vào máu
thịt của cộng đồng Thiên Chúa giáo. Trong bữa ăn ở nhà Mario, tôi khổ sở chuyển từ cách nhúm thức ăn
bằng tay của người Ả Rập và vắt óc lục lại những kiến thức về cách xử sự trên bàn tiệc theo phong cách
châu Âu cổ điển, từ cách dùng dao, nếm rượu, đến cách để khuỷu tay. Cái kiểu sống Pháp hơn cả Pháp
xịn thế này, hay nói theo kiểu văn vẻ là “sùng tín hơn cả đức Giáo hoàng” thế này, chắc chắn là để cố tình
nhấn mạnh rằng...

“… Rằng tôi không phải là người Hồi giáo!” - Mario trả lời thẳng thắn - “Tôi thậm chí không muốn nói
tiếng Ả Rập, bởi đó là ngôn ngữ của kẻ thua cuộc. Những người Hồi ở Li Băng chỉ có mỗi một việc là sinh
sôi nảy nở. Hơn chục năm trước dân số hai phe còn bằng nhau, giờ thì đến 70% quốc gia là người Hồi. Họ

https://thuviensach.vn
muốn nuốt chửng chúng tôi thì có!”

Nhưng Mario thực ra đã hơi tụt hậu. Rất nhiều người Thiên Chúa Maronite ở Li Băng bây giờ đã thấy xấu
hổ, không còn muốn đánh đồng danh tính với một nước từng là chủ thuộc địa của mình nữa. Họ cất công
lộn ngược lại quá khứ, tìm về một nguồn gốc xịn hơn và huy hoàng hơn cả văn hóa Pháp: Nền văn minh
Phoenicia.

Thế là tôi lóc cóc bắt xe đi Byblos.

M ột góc Byblos xinh đẹp

Tôi yêu Byblos từ cái nhìn đầu tiên. Trái tim tôi tan chảy khi khe khẽ bước chân lên những lối đi nhỏ phủ
bóng cây mát rượi, rụt rè ghé nhìn vào những quầy hàng bé xíu thập thò sau vòm cổng đá. Sự dịu dàng,
mong manh đến dễ vỡ của Byblos khiến tôi có cảm giác như thể mình vừa mở ra chiếc hộp thần kỳ đã bị
rêu phong ngàn năm lãng quên trong góc khu rừng cổ. Và khi nắp hộp được nhấc lên, không phải kim
cương châu báu, mà là một thiên thần có cánh bé xíu chấp chới bay ra. Dựa lưng vào bức tường chăng
mắc đầy hoa dại, bất kể một tâm hồn dù khô khan đến mấy cũng phải mềm lòng, bất kể một trí óc thực tế
đến mấy cũng phải băn khoăn: điều gì khiến Byblos giữ mãi được vẻ ngây thơ, điều gì khiến cho thiên
thần có cánh chẳng bao giờ già, dù gần mười ngàn năm đã trôi qua và bao điều lớn lao hơn đã nhiều lần vỡ
vụn?

Thật khó có thể tưởng tượng được thị trấn nhỏ xíu như một ngôi làng trong mơ này đã liên tục xôn xao
tiếng người tiếng chợ suốt gần cả chục ngàn năm qua, chưa một lần bị ngắt quãng, chưa một lần bị tan
thành tro bụi. Những thương nhân của nền văn hóa Phoenicia không những thống trị các dòng hải lý lớn
trong nghề buôn bán hàng hải mà còn hiến tặng cho thế giới bộ chữ cái đầu tiên của loài người. Từ bộ
chữ nguyên thủy này, các dân tộc trên thế giới từ người Hy Lạp, Ả Rập, Do Thái… cho đến người Việt ta
đã vay mượn và biến tấu thành những chữ viết riêng của dân tộc mình, tức là gồm cả những dòng chữ
bạn đang đọc ngay lúc này đây. Tiếng tăm của nền văn minh Phoenicia và Byblos với ngôi vị của “thành
phố lâu đời nhất còn tồn tại” khiến những người Thiên Chúa giáo ở Li Băng dần dần cảm thấy một niềm tự
hào không thể cưỡng nổi, một nỗi khao khát muốn được đứng cùng một thuyền và mang cùng một cái
tên. Và thế là mặc dù tổ tiên vốn là dân Syria vì chạy trốn cường quyền mà dạt đến đây, nhưng để khẳng
định sự khác biệt của mình với số dân Hồi giáo Ả Rập tràn lên sống ở vùng này mới chỉ được hơn ngàn
năm, cộng đồng Thiên Chúa dòng Maronite ở Li Băng vẫn ngấm ngầm quyết định gắn cho mình một danh
tính mới với lịch sử hẳn mười ngàn năm: họ chính là con cháu người Phoenicia.

Gus

https://thuviensach.vn
Gus là người Thiên Chúa giáo dòng Hy Lạp Chính Thống (Othodox). Khi gặp tôi, anh đang lèn chặt đồ
đạc vào hai chiếc vali to tướng. “Biến thôi!” - Gus kết luận - “Li Băng bé như cái kẹo, gió đụng chiều nào
là đổ chiều ấy. Trung Đông đang loạn, tốt nhất là chuồn”.

Li Băng có hơn bốn triệu dân nhưng có lẽ

đây là quốc gia duy nhất có số người sống
ở nước ngoài nhiều hơn trong lãnh thổ.
Mười bốn triệu dân Li Băng trú ngụ rải rác
khắp năm châu. Họ nổi tiếng là những nhà
kinh doanh thành đạt. Các hiệu ăn Li Băng
hễ mở là đông khách, không đơn giản chỉ là
do các món ăn của Li Băng ngon hơn hẳn
và phong phú hơn hẳn các nước khác ở
Trung Đông. Người Li Băng, có lẽ do lịch
sử luôn khiến họ phải sống chung với kẻ
thù, rất khéo léo trong xã giao, chẳng bao
giờ làm mất lòng khách. Khi biết chuỗi quán
bán đồ ăn của Li Băng đầu tiên mở năm
2013 ở mấy thành phố lớn Hà Nội, Sài Gòn,
tôi luôn tự hỏi liệu nó có thể làm mềm lòng
người Việt với những món mezze như đã
từng làm tôi lịm lưỡi ở Beirut. Bộ chữ cổ Phoenician là tổ tiên của chữ Hy Lạp, Hebrew (Do
Thái), Ả Rập và La tinh.
Đất nước mà Gus chuẩn bị dọn đến là
Saudi. Hỏi anh sẽ làm công việc gì, Gus nhìn tôi dò xét một hồi rồi thì thào: “Buôn bán vũ khí”.

Tôi không giấu được vẻ ganh tị. Cho đến khi anh ta khoe rằng mình và vợ thậm chí không cần visa cũng
vào được Saudi thì tôi thấy đau quặn hết cả ruột gan. Bà xã Gus là tư vấn thiết kế riêng cho một cô công
chúa trong gia đình hoàng tộc khổng lồ gần bảy nghìn vương tôn công tử của vương quốc dầu mỏ.
Tháng trước, cô công chúa này có việc gấp nên gọi cho vợ Gus. Chỉ một cú điện thoại và thế là “Hấp!”,
vợ Gus đã vù đi Mecca. Còn tôi suốt hai năm qua cả bộ hồ sơ mấy chục trang nộp vào sứ quán Saudi vẫn
biệt vô âm tín.

Balbeek - M ột thời huy hoàng của đế chế Rome 2000 năm trước.

Cộng đồng người Thiên Chúa Orthodox chỉ khoảng 8% dân số Li Băng nhưng phần lớn đều thuộc tầng
lớp trung lưu với một danh sách dài các thương nhân thành đạt. Họ đóng góp nhiệt thành vào việc làm nên
một điều kỳ diệu chỉ có ở Li Băng. Tuy tan tác và tơi tả bởi bao cuộc chiến tranh nhưng quốc gia bé nhỏ
này vẫn là một trung tâm kinh tế, văn hóa và nghệ thuật lớn của Trung Đông với nền báo chí được coi là
cởi mở nhất trong khu vực. Những người như Gus là động cơ của cỗ máy Li Băng. Họ không tốn nhiều
thời gian than trách, thậm chí không nhất thiết phải lựa chọn đúng sai. Điều quan trọng nhất là đứng dậy
và tiếp tục bò lên phía trước. Như bây giờ đây, Gus đóng sập cái va li rồi gãi đầu kết luận: “Thật ra thì

https://thuviensach.vn
cũng áy náy lắm. Tôi không cho phép con trai mình chơi súng nhựa và nhận các món đồ chơi kiểu vũ
khí, thế mà bây giờ lại dính vào cái công việc này. Nhưng mà tiền thì vẫn cứ là tiền thôi!”

Baraa

Baraa là người Hồi giáo dòng Sunni. Anh đang học năm cuối tại Đại học America. Tôi chưa từng thấy
khuôn viên một trường đại học nào đẹp và nên thơ như ngôi trường thuộc loại danh giá nhất và lâu đời
nhất Trung Đông này. Đại học America được tạo dựng bởi những nhà truyền giáo Thiên Chúa gần một
trăm năm mươi năm trước. Như một Đà Lạt thu nhỏ, Đại học America trải dài những khuôn viên và giảng
đường cổ kính trên ngọn đồi nhìn ra Địa Trung Hải xanh mướt. Cách đây không bao lâu, trường cung cấp
cho Liên Hợp Quốc nhiều tài năng hơn cả Đại học Harvard của Mỹ. Với hàng ngàn sinh viên tỏa ra khắp
những con đường đồi phủ bóng cây rợp trời, cả ngày lẫn đêm, nhưng những người chủ thực sự nơi đây
lại là những… con mèo.

“Có đến hàng trăm con ấy” - Baraa khổ sở giấu giếm lôi từ trong túi ra miếng bánh mì ăn trưa - “Mai mà
không cẩn thận chúng nó nhảy lên giật miếng ăn của cậu còn tài hơn cả lũ khỉ nữa”.

Một mắt coi chừng lũ mèo, một mắt lướt trên điện thoại, Baraa cố hết sức để tìm thông tin nhằm giải
thích thật ngắn gọn cho tôi về sự việc một thủ lĩnh Hồi giáo Sunni mới bị giết tại Akka. Tôi rất muốn
Baraa ngừng tay, bởi tôi đã biết câu trả lời. Ở Trung Đông, nếu có một câu hỏi về nguyên nhân của những
cuộc chiến, chắc chắn hơn một nửa lời giải đáp nằm ở mối xung đột gần 1400 năm giữa Sunni và Shia.
Hai cộng đồng Hồi giáo này chiếm tới 60% dân số Li Băng và dễ dàng hắt hơi xổ mũi theo diễn biến thời
tiết ở bên ngoài lãnh thổ. Như bây giờ đây, nội chiến ở Syria đang diễn ra giữa quân của chính phủ theo
dòng Shia và quân nổi dậy theo dòng Sunni. Thế là lập tức hai cộng đồng Shia-Sunni ở Li Băng cũng nhảy
vào biến đất nước mình trở thành một chiến trường thứ hai. Ngày hôm qua, một thủ lĩnh Sunni của Li
Băng bị quân Shia giết nhưng trong đám tang, quan tài của ông lại phấp phới lá cờ… Syria của quân nổi
dậy Sunni bên nước láng giềng (!). Chỉ cần nhìn vào cái đám tang này thôi, một kẻ chẳng đến nỗi quá ngơ
ngác như tôi cũng trở nên hoang mang: Rốt cuộc đây có còn là đất nước của họ không khi giữa Li Băng
và Sunni, họ đã chọn vế thứ hai, khi niềm tin vào sự chia cắt tôn giáo còn mạnh hơn cả lòng trung thành
với quê hương đất mẹ?

Amin

Vừa nhìn thấy tôi Amin đã phá lên cười.

Những tháng ngày ở Trung Đông đã dạy tôi một bài học đơn giản mà hữu dụng. Ấy là đôi khi phải quẳng
hết cái mớ kiến thức về văn hóa tập tục ở chỗ này chỗ nọ chỗ kia ra vỉa hè. Cuộc sống ở Trung Đông vô
vàn sắc thái khác nhau cộng với cấu hình xã hội đậm tính bộ lạc khiến điều vốn được coi là lịch sự ở chỗ
này chỉ mấy chục ki lô mét xa hơn đã trở thành một hành động thiếu văn minh, hay trên cùng một mảnh
đất với nhóm dân tộc này thì không hề hấn chi nhưng với nhóm dân tộc khác đã thành dấu hiệu phỉ báng.
Thế cho nên tôi tự chế cho mình một lý thuyết giao tiếp đơn giản hơn gọi là “phương pháp cái gương”.
Tức là thấy người bản xứ làm gì thì làm y như thế. Y bài, khi thấy Amin cười thì tôi cũng toét miệng cười
xòe một cái. Cười “giao hữu” xong, tôi hỏi: “Thế cậu cười cái quái gì thế?” Amin chỉ vào cái quần đũng
rộng thùng thình của tôi và đắc chí: “Nhìn cậu giống hệt... ông bô nhà tớ”.

Tôi đoán ngay Amin là người Druze. Đàn ông Druze giờ không mấy ai còn mặc kiểu quần truyền thống hạ
đũng rộng như cái lưới bắt cá rồi túm lại ở bắp chân như thế này nữa, chỉ có mấy ông già trong làng may
ra. Tôi liền hỏi liệu Amin có thể đưa tôi về thăm gia đình được không. Cậu nhăn trán hỏi lại: “Gia đình ở
đâu? Nhà bố mẹ tớ ở Li Băng thì đi trong ngày được, nhà bác tớ thì ở Israel, còn cả họ hàng thì ở Syria
cơ”.

https://thuviensach.vn
Tôi luôn tò mò về người Druze. Druze cùng với Alawite là những tín ngưỡng bí mật nhất của Hồi giáo cổ
điển, tách ra từ gốc của Hồi giáo Shia khoảng hơn một ngàn năm trước. Sau khi Pháp và Anh đánh thắng
đế chế Hồi giáo Ottoman rồi vẽ biên giới chia vùng này lại thành năm đất nước riêng biệt để cai trị, chừng
hơn một triệu tín đồ Druze bỗng dưng thấy họ hàng bộ tộc của mình bị chia cắt thành ba mảnh rải rác ở
khắp ba quốc gia. Tệ hơn, ba quốc gia này lại liên tục oánh nhau kịch liệt, không chỉ trong vùng tam giác
ba bên mà còn với vô số các nước khác. Trong cơn binh đao, người Druze dần dần phát triển kiểu sống
có một không hai, chia trái tim mình thành hai ngăn. Tức là sống ở đâu thờ vương ở đó, nhưng họ cũng
rất trung thành với người cùng tín ngưỡng, nếu bắt buộc phải đối đầu nhau trên chiến trường thì cố… né.
Ở hai bên đường biên giới, người Druze cùng một dòng họ có thể mặc áo lính cho Li Băng, và chĩa súng
vào người Druze mặc áo lính của Israel cũng đang lăm lăm lựu đạn. Không ai có thể phủ nhận sự gan dạ
và tinh thần mãnh hổ của những chiến binh người Druze. Sự trung thành của họ với chính quyền, sự dạn
dày trận mạc nhưng lại có phong cách sống không quá phát cuồng vì quyền lực khiến người Druze tuy
không đông về mặt dân số nhưng luôn là một nét kỳ bí, vừa đáng trọng vừa đáng gờm trong mắt cộng
đồng Hồi giáo chính thống Sunni và Shia. Hẳn nhiên, họ cho rằng người Druze không phải tín đồ Hồi giáo
chân chính mà là một sự lai căng pha trộn của các tôn giáo “tạp nham”, nhất là việc cho rằng Thượng Đế
có thể đầu thai vào người thường thì có khác quái gì Thiên Chúa giáo với “triết lý xằng bậy” Jessus là hiện
thân bằng máu thịt của Đấng Tối Cao? Nhưng chính niềm tin mãnh liệt vào đầu thai và hóa thân là một
phần lý do tại sao người Druze có trái tim thép không mảy may run sợ trước cái chết. Dân Li Băng
thường kể lại câu chuyện về một thương nhân Druze bị bắt cóc và đứng úp mặt vào tường. Đằng sau anh,
kẻ tống tiền chậm rãi rút súng, lên đạn… nhưng không bóp cò. Vì chính hắn mới là người phải ngã quỵ
trong cuộc đọ dây thần kinh không cân sức. Khi được hỏi tại sao có thể bình thản được như vậy, người
thương nhân trả lời: “Thú thực, lúc đó tôi chỉ bận tưởng tượng ra cảnh bà mẹ trong cuộc đời tiếp theo của
mình trông sẽ ra sao!”

Vậy là bữa trưa hôm ấy, ngoài hơn chục con mèo trấn giữ vòng ngoài, chẳng hẹn mà gặp, chúng tôi hể hả
chia sẻ với nhau rằng cuộc túm tụm ăn chung này hội tụ đại diện của những nhánh tôn giáo lớn ở Li Băng.
Họ từng đánh giết nhau, rồi dù ghét nhau chết thôi vẫn luôn phải cố gắng giữ hòa khí với nhau. Tại sao?

“Vì cái lũ mèo hóa cọp này này!” - Baraa cười ngất - “Nếu mà không cố sống chung với nhau thì sẽ bị nó
xơi tái ngay. Li Băng nằm cạnh ba nước lớn, Thổ Nhĩ Kỳ ở trên đầu, Syria lúc nào cũng o ép ở sườn phải,
sườn trái chạm biển, còn đằng sau lưng là Israel viện đủ cớ nhăm nhăm nhảy vào. Khắp Beirut thánh
đường Hồi giáo và Nhà thờ Thiên Chúa san sát cạnh nhau, nhưng cậu biết không, sóng ngầm khủng khiếp
lắm. Cộng thêm mấy cái nước lớn ghét nhau ở xung quanh, Li Băng như cái quả bom nổ chậm ấy. Nhiều
lúc cứ phải quên đi mà sống thôi!”

Trúng phóc! Cái mớ bòng bong ở Li Băng khiến bất kể ai có ham muốn được hít thở bình thường đều phải
có một cái công tắc trong đầu để có thể tắt phụt đi trước khi bộ óc của chính mình phải xì khói vì quá
tải. Đi giữa thủ đô Beirut, thật khó nhận biết ngôn ngữ nào là ngôn ngữ chính thống của quốc gia. Người
Thiên Chúa nói tiếng Pháp, người Hồi nửa nói tiếng Anh nửa còn lại thậm chí tiếng Ả Rập cũng bập bõm.
Trong một nỗ lực cuối cùng để tránh nội chiến, hệ thống chính trị quốc gia chia chác theo thành phần tôn
giáo: Tổng thống nhất định phải là người Thiên Chúa dòng Maronite, người Hồi dòng Sunni xí phần Thủ
tướng, Phó Thủ tướng không thể ai khác ngoài người Thiên Chúa dòng Hy Lạp Chính Thống giáo, người
phát ngôn của chính phủ chỉ có thể là người Hồi dòng Shia, và cuối cùng quân đội phải nằm trong tay
người Hồi dòng Druze.

“Nhiều lúc cứ phải quên đi mà sống thôi!”

Pity the nation that is full of beliefs and empty of religion. Pity the nation that welcomes its new
ruler with trumpetings, and farewells him with hootings, only to welcome another with trumpetings
again.
Pity the nation whose sages are dumb with years and whose strong men are yet in the cradle.

https://thuviensach.vn
 Pity the nation divided into fragments, each fragment deeming itself a nation.

Tôi đặt cuốn The Prophet (Nhà tiên tri) xuống và ngoảnh sang bên giường của Francesca. Cô phóng viên
tự do người Ý ngụp lặn trong đống sách cao chất ngất, đánh vật với cái báo cáo phân tích ba mươi ngàn
chữ về tổ chức Hezbollah. Vừa gõ máy tính choách choách, cô vừa xuýt xoa thán phục tài năng và óc tổ
chức tuyệt vời của người cầm đầu Hassan Nasrallah. Nhìn một nữ thạc sĩ tóc vàng cổ đeo thánh giá mà
cũng phải xao lòng trước Nasrallah, tôi lập tức tin ngay những gì mình từng nghe nói về con người này là
sự thật. Năm 2006, cả thế giới Ả Rập phát cuồng lên vì sướng khi tổ chức Hezbollah đánh bật Israel khỏi
Li Băng, trả thù cho sự ấm ức và sỉ nhục mà quân đội của bao quốc gia Hồi giáo hợp vào cũng không làm
được. Lần đầu tiên một nhà lãnh đạo người Hồi dòng Shia được tất cả các sắc dân Hồi giáo hò reo xưng
tụng, được coi như Che Guevara của Ả Rập, như vị thánh linh thiêng giáng thế, cộng với sự duyên dáng
và hài hước bẩm sinh, bao nhiêu cô gái đã trào nước mắt nguyện sẽ yêu vị trung niên râu ria rậm rịt này
đến cuối đời.

Tất nhiên, phiên bản của Nasrallah ở phương Tây thì chẳng khác gì một cơn ác mộng. Cùng một nhánh
Hồi giáo Shia, Hezbollah ở Li Băng thậm chí được chính thức coi là một tổ chức khủng bố do Shia Iran
bảo trợ với mục đích triệt tiêu hoàn toàn nhà nước Israel và chủ nghĩa bành trướng phương Tây. Tổ chức
Hezbollah không những thiện chiến, quy củ, dựa vào chiến tranh nhân dân, mà còn mạnh hơn cả quân đội
chính quy của Li Băng. Từ một nhóm du kích bạo động, Hezbollah trở thành niềm hy vọng cho một Ả
Rập khao khát tìm lại những tháng ngày huy hoàng.

Đùng một cái, Nasrallah tuyên bố sẽ đưa quân Hezbollah tham chiến ở Syria.

Tôi nhớ Baraa đã khóc sướt mướt trên facebook như thế nào khi thần tượng của mình sụp đổ. Là một tín
đồ Sunni nhưng anh vẫn tôn thờ một Shia Nasrallah vì ông không ngần ngại đưa cậu con trai mười tám
tuổi của mình ra trận chiến. Khi Hadi chết, Nasrallah thậm chí từ chối thỏa thuận với phía Israel để chuộc
lại xác con mình. Bạn tôi đã ngỡ rằng Nasrallah là biểu trưng của khối đại đoàn kết Hồi giáo chống lại kẻ
thù chung Israel cho đến khi ông ta hiện nguyên hình không hơn gì những thầy tu tôn giáo đói khát cường
quyền và bị cuốn vào vòng xoáy của xung đột Shia-Sunni. Gửi quân đến Syria để ủng hộ chính quyền nhà
độc tài dòng Shia chống lại quân nổi dậy Sunni, Nasrallah đang đặt dấu chấm hết cho một niềm tự hào
mong manh trong trái tim của rất nhiều người dân Ả Rập.

Ở Trung Đông, đất nước nào cũng tự cho mình là đặc biệt, là yếu tố sống còn của thế giới Hồi giáo, là
nguyên nhân của âm mưu thâm độc này hay kế hoạch đen tối nọ, hay là cầu nối Á Âu, là con đường kết
liên văn hóa. Bản thân mình, tôi dành vị trí này cho một quốc gia duy nhất: Li Băng. Lịch sử Li Băng là
lịch sử của một mảnh đất nhỏ gần như chưa bao giờ có chủ quyền lãnh thổ, từ sau thời đại Phoenicia,
người dân nơi đây lần lượt nằm dưới quyền cai trị của đế chế Babylon, đế chế Ba Tư, đế chế Hy Lạp, đế
chế La Mã, rồi người Ả Rập tràn lên thống trị, rơi vào tay Hồi giáo Thổ Ottoman, thành thuộc địa của
Pháp, và suốt từ khi độc lập vào năm 1943 cho đến nay chỉ có chưa đến hai mươi năm hòa bình với sự
can thiệp của đủ hạng quyền lực: Syria, Israel, Palestine, Iran. Người Li Băng sống chung với lũ, quen với
lũ đến mức đôi khi không còn xem lũ bão là kẻ thù nữa mà như những cơn sóng lớn đến rồi đi. Kẻ thù
nào khi đến cũng được tung hoa chào đón vì được coi là bạn. Người bạn nào cũng hứa chỉ ở lại đến khi
trong ngoài ổn định rồi sẽ đi. Lời hứa nào cũng bị bội ước. Lời bội ước nào cũng biến bạn thành thù. Kẻ
thù nào kết cục cũng phải rút lui trong ê chề tủi nhục. Trận rút lui nào cũng lại được tiếp nối bằng một
người bạn mới và một lời hứa mới…

https://thuviensach.vn
 Những cơn bể dâu ở Trung Đông khiến người Thiên Chúa dần dần bỏ đi khỏi quê hương tôn giáo của mình,
nhường chỗ cho người Hồi giờ đã chiếm đa số chỉ trong vòng hơn một thập kỷ.

Những phiên chợ ở Sidon. Thành phố được đặt tên theo chắt của Noah. Theo các kinh thánh của đạo độc
thần Abraham (Do Thái, Thiên Chúa, Hồi giáo), Noah được Thượng đế ra lệnh đóng thuyền để cứu dân trong
trận hồng thủy.

Li Băng không những là chiến trường cho các cuộc chinh phạt lớn mà còn là nơi duy nhất còn sót lại để
chúng ta có thể nhìn thấy Trung Đông đã bị Ả Rập hóa như thế nào suốt gần 1400 năm qua, từ khi đa số
dân là Thiên Chúa cho đến khi cộng đồng này trở thành thiểu số và ngày càng mỏng manh dần đi với
hàng chục ngàn tín đồ rời bỏ vùng đất hằng là cái nôi của tôn giáo để dạt sang các quốc gia châu Âu. Ở
thời điểm hiện tại, người Thiên Chúa ở Li Băng chỉ còn 40%, giảm một nửa so với năm 1926 (81%).
Trong năm qua, hầu hết những người bạn Thiên Chúa của tôi đã rời quê hương, nhập vào hàng ngũ mười
bốn triệu dân Li Băng tình nguyện lưu đày viễn xứ. Mario đã mua nhà ở Bỉ, Gus đã dứt mảnh đất của gia
đình. Những kẻ ở lại cùng với non bốn triệu dân của mười bảy nhánh tôn giáo khác nhau tiếp tục cuộc
nắm tay trong một trò chơi không rõ trắng đen, một trò chơi mà ai cũng có thể là bạn và ai cũng có thể là

https://thuviensach.vn
thù.

Vì thế, thật dễ hiểu vì sao người Li Băng né tránh cả quá khứ lẫn tương lai. Với họ, hiện tại là thời kỳ vàng
son. Hiện tại là nơi để rượu tràn ly, nhạc ù tai, đồ ngon ngập bàn ăn và lăn trên đường tới những party
trong những chiếc xe đắt tiền. Nghìn vàng đổi một trận cười. Có lẽ chẳng ai giỏi làm điều đó hơn người Li
Băng.

Đoạn thơ tôi trích ở đầu là nỗi niềm của Khalil Gibran[27]:

Tôi thương đất nước tôi, đầy tín ngưỡng mà chẳng có niềm tin,
Chào đón cả kẻ thù, chán chê mải mê, để rồi lại tung hô một bầy xâm lấn khác.
Vị cứu tinh vẫn còn trong nôi, mà những kẻ cầm đầu thì rặt một bầy phụ bạc,
Đất nước tả tơi, mỗi mảnh vụn hả hê tự xưng vương ở một góc trời.

https://thuviensach.vn
 7
Syria - Máu đổ trong mê cung

Khi tôi đang viết những dòng này, cuộc chiến ở Syria đã kéo dài hơn hai năm với trên một trăm
nghìn người thiệt mạng. Sự đau thương diễn ra hằng ngày hằng giờ, mấy trăm người chết ở đây,
mấy trăm người chết ở kia, tất cả biến thành những con số vô hồn, đều đặn đến mức không còn là
điều gì mới mẻ nữa. Những bản tin thời sự đều tràn ngập những con số thương vong từ Syria. You
Tube lèn chặt những clip đầu rơi máu chảy. Facebook bung ra hàng trăm bức ảnh chết chóc.
Chiều hôm qua, tôi nhận được tin nhắn của một người bạn cầu xin sự giúp đỡ để được tị nạn ở
châu Âu. Tự giam mình trong phòng, tôi lặng lẽ xem lại toàn bộ những bức ảnh và phim tự tay
mình bấm máy ở Syria hơn một tháng trước. Có cái gì đó không thật, có cái gì đó giống như là
một cơn mơ. Bởi Syria trong trí nhớ của tôi và trong những gì tôi ghi lại bằng ống kính đẹp đến
quặn lòng.

Bước chân đi cấm kỳ trở lại

Tôi đã dừng chân ở Li Băng khá lâu trước khi quyết định vượt biên giới qua Syria. Bạn bè dùng đủ mọi
phương pháp để phá bĩnh, kể cả việc miêu tả chi tiết viễn cảnh thê lương của một đám tang không xác
chết (chết mất xác rồi còn đâu). Trên bản đồ, thủ phủ Damascus của Syria cách biên giới Li Băng chỉ có
hai tiếng đồng hồ. Ngay sát biên giới phía bên lãnh thổ của Li Băng là Anjar - một di tích thành cổ Hồi
giáo nổi tiếng. Sau nhiều ngày trằn trọc, tôi quyết định lên đường nhằm Anjar thẳng tiến, bụng bảo dạ cứ
mang theo hộ chiếu đến gần biên giới dò xét tình hình xem oánh nhau to đến thế nào rồi từ từ mà tính.

Sáng hôm ấy, tôi hí hửng bắt xe đi Anjar, không quên dặn Francesca - cô phóng viên chiến trường người
Ý từng xuất bản nhiều sách về cuộc chiến ở Israel và Palestine tôi đã nhắc đến trong chương trước, rút
hộ quần áo phơi ngoài hiên nếu chiều nay tôi về muộn. Cũng như bao phóng viên nước ngoài khác, cô trụ
lại Li Băng để tìm cách vượt biên (bất hợp pháp) sang Syria, chủ yếu là trả tiền cho một vài người thuộc
phe chống đối và thâm nhập Syria qua đường núi phía Bắc. Tôi từng chết mê chết mệt với kế hoạch này,
chỉ rụt hết cả vòi lại khi biết được số tiền khổng lồ phải trả cho người dẫn đường để được có 70% cơ
hội… chết tanh bành thành trăm mảnh. Cay đắng khẳng định mình là một kẻ nhát gan, đến phút chót, tôi
muối mặt bảo với Francesca là mình bỏ ngang. Con bé tỉnh queo: “Còn biết sợ là máy còn chạy tốt! Tao
thì đã mất hết cả cảm giác rồi!”

Mải mê chụp ảnh và lang thang ở Anjar, tôi hết hồn khi ngó đồng hồ thấy đã năm giờ chiều. Anjar cách
biên giới với Syria có chưa đầy cây số nên tôi bắt taxi cùng hai cô gái Syria sang Li Băng thăm bạn cùng
đường về. Họ tò mò hỏi han đủ chuyện, nhưng chẳng ai rõ thủ tục nhập cảnh cần những giấy tờ gì. Ai
cũng bảo cứ tới cửa khẩu rồi tha hồ mà hỏi.

Nghe tôi trình bày, anh giai an ninh sau chấn song sắt cười tươi như nghé. Sau một hồi google cẩn thận,
rồi gọi điện cho trung tâm để kiểm tra chắc chắn tôi không phải là phóng viên (tôi đã kịp xóa toàn bộ
thông tin về quá khứ làm báo của mình trên internet), anh ta quay lại, nhìn tôi với nụ cười tươi rói: “Cô chỉ
việc trả tiền rồi được cấp visa thôi, không cần giấy tờ hay chờ đợi gì sất!”

Hơ!

Tôi nhìn qua vai mình: một cái túi bé tí đựng máy ảnh và 400 đô la. Tôi nhìn xuống chân mình: một đôi
dép xỏ ngón sắp đứt quai. Tôi nhìn qua hai cô gái Syria: họ hí hửng vỗ tay ra hiệu mời tôi tối nay ngủ lại

https://thuviensach.vn
nhà. Tôi nhắm mắt thở hắt ra một phát, nhớ ra rằng mình đang đeo kính áp tròng mà không hề mang theo
nước và khay rửa. Tiếng anh bạn Mario văng vẳng: “Syria đi là đứt! Đứt phựt! Đừng có điên!”

Assad OK!

Dải đường cao tốc nối biên giới Li Băng và thủ phủ Damascus đẹp mịn màng, chả giống gì với hình dung
của tôi và Francesca tẹo nào khi đọc bản tin thấy bảo mìn được rải đầy vùng biên cương. Hai chị em
Dana giới thiệu tôi cho cả đại gia đình đang quây quần bên một cái lò sưởi lớn theo dõi màn hình ti vi kín
đặc khói bom. Mặt ai nấy vừa vui vừa buồn. Vui vì có khách bất ngờ đến chơi (khách là món quà của
Thượng Đế). Buồn vì thành phố Homs tan tành trong chiến trận. Ai cũng sợ rồi sẽ đến phiên Damascus.
3000 năm lịch sử của một trong những thành phố cổ xưa nhất thế giới bỗng chốc trở nên mong manh
như số phận một đô thị không tên. Bố của Dana rút từ trong ngăn kéo ra cuốn hộ chiếu với chi chít các
visa nhập cảnh vào châu Âu. Ông là kỹ sư, thời trẻ từng nhiều lần qua đó làm việc. Giờ đến lúc cần phải
đi nhất thì lại không thể. Miết ngón tay lên những con dấu chồng chéo lên nhau, bất chợt, ông quay sang
hỏi tôi:

“Cô có thể bảo lãnh cho gia đình tôi sang Hà Lan được không?”

Tôi nghẹn hết cả họng.

Đêm ấy tôi ngậm kính áp tròng dưới đầu lưỡi đi ngủ. Mẹo này được Francesca bày cho nhưng chưa thử
bao giờ. Ngoài phố xa vọng lại vài tiếng súng. Chị em Dana nằm ở đệm kế bên nắm tay bảo chỉ là tiếng
súng bắn vu vơ, không rõ nói thật hay chỉ định vỗ về một kẻ nhát gan khó ngủ.

Ngày hôm sau, tôi tỉnh dậy ê ẩm khắp người, mắt nhắm mắt mở lò dò bước vào phòng khách. Ở Trung
Đông, gian chính trong nhà thường được trải thảm với hàng chục chiếc gối to và mềm xếp dọc theo các
chân tường để mọi người và khách khứa nằm ngồi, dựa lưng. Khi tôi vừa kịp rúc đầu vào một góc ấm áp
thì bỗng giật nảy hết cả mình vì nghe thấy mọi người nhắc đến chữ sifara (đại sứ quán) và nhắc đến…
tên mình. Tôi cố tập trung lắng nghe nhưng chịu chết. Không nén được tò mò, tôi len lén giả vờ mở điện
thoại nghe nhạc và bấm nút thu âm. Chỉ vài giây sau, tôi cảm nhận thấy một tia nhìn lạnh buốt xuyên qua
gáy. Ngẩng lên, thằng em trai chín tuổi của Dana đang khoanh tay xoáy thẳng vào người tôi với đôi mắt
tóe lửa. Nó bặm môi, rồi bất thần rít lên the thé: “Cô ta là gián điệp! Cô ta là gián điệp!”

Tôi cứng hết cả người vì sợ hãi. Mẹ Dana đập vào lưng thằng Abdul bắt nó câm miệng rồi quay sang tôi.
Cố giấu các ngón tay đang run bần bật, tôi chìa cho bà xem một phần mềm nhạc đang chạy trên màn
hình điện thoại. Bà quay sang thằng Abdul, nói với nó vài câu và mỉm cười nhìn tôi lắc đầu vẻ xin lỗi.
Thằng Abdul ngồi xuống cạnh mẹ, mắt gườm gườm, môi mím chặt. Tôi chắc chắn đến một sợi tóc trên
cái đầu bù xù của nó cũng không tin là tôi nói thật. Dana và lũ em thấy vậy liền kéo tôi sang phòng riêng.
Vừa mân mê cái tay áo sơ mi của tôi, Dana vừa nói, giọng không biết thanh minh hay chỉ để cố che giấu
nỗi lo sợ: “Chúng tôi ủng hộ Assad! Assad ok!”

Đằng sau lưng tôi, anh trai của Dana ném thịch người xuống chồng đệm cao ngất, miệng lầu bầu: “Không
đúng! Ok thế nào được mà ok?”

Lòng người rối ren, gia đình rối ren, và cả một đất nước rối ren vì chính bản thân họ cũng bị chia cắt
trong cuộc nội chiến xoay quanh chế độ độc tài của nhà Assad.

https://thuviensach.vn
 M ột quầy hàng treo ảnh ủng hộ nhà độc tài Assad.

Nhảy múa giữa bầy sói

Vào những ngày tháng 4 năm 2012, cả thế giới đặt cược cho một niềm tin chắc chắn rằng Assad là quỷ
dữ hiện hình. Nhà độc tài và đạo quân trung thành của mình bị hàng triệu người nguyền rủa. Hầu như
toàn bộ các đoạn phim cảnh bị chôn sống, tra tấn, xử bắn đều được mọi người nhất quán cho là do quân
đội thực hiện để trừng phạt những người biểu tình trong Mùa xuân Ả Rập.

Chỉ sau vài tiếng đặt chân đến Syria, tôi hết hồn nhận ra đó mới chỉ là một phần rất nhỏ của bức tranh sự
thật. Khắp trung tâm Damascus, hàng trăm cửa hàng treo ảnh của Assad, khuôn mặt nghiêm trang với đôi
mắt xanh biếc của ông ta căng đầy các ban công, cửa sổ, lấp lánh trên các huy hiệu cài áo. Nhiều nhà
hàng bị phe đối lập và quân nổi dậy hăm dọa tẩy chay, nhưng họ thà chịu mất khách chứ nhất định không
che giấu sự ủng hộ tuyệt đối với nhà độc tài. Trong thời gian tôi ở lại đây, hàng chục cuộc biểu tình diễn
ra với cả ngàn người hò reo tên ông, cảm ơn Nga và Trung Quốc đã bỏ phiếu chống phương Tây can
thiệp quân sự. Bạn tôi nói rằng tỉ lệ ủng hộ Assad phải chiếm tới một nửa trong dân chúng. Đa số họ là
người các tôn giáo thiểu số, tầng lớp thương nhân, và rất nhiều phụ nữ có học vấn. Sự ủng hộ này ngày
càng rõ khi phong trào dân chủ bị chết yểu và biến thành thánh chiến.

Layla bạn tôi là người Thiên Chúa giáo. Cô thuộc về 10% dân số, tức là hai triệu rưỡi tín đồ hầu như
không có lựa chọn nào khác là ngấm ngầm ủng hộ nhà độc tài Assad đơn giản vì chính sách tôn giáo của
ông ta đảm bảo cho họ một cuộc sống tương đối an toàn trong một đất nước mà 75% dân số là người Hồi
giáo dòng Sunni. Vì quân nổi dậy cũng bao gồm một bộ phận lớn là những tín đồ Sunni cực đoan, Layla
và gia đình cô đã ngừng đi lễ nhà thờ. Mẹ cô hằng ngày đọc cho gia đình nghe các bản tin lan truyền
trong cộng đồng con tin về việc tín đồ Thiên Chúa giáo bị giết, nhà thờ bị phá bỏ và các cha cố bị bắn
chết. Một ngày sau khi tổ chức Huynh Đệ Hồi giáo thắng cử ở Ai Cập, Hồng y Christoph Schönborn (Áo)
đã phải lên tiếng kêu gọi các nhà lãnh đạo tối cao hành động để ngăn chặn sự tuyệt diệt của Thiên Chúa
giáo tại chính mảnh đất đã sản sinh ra nó: Trung Đông.

Layla thường kể cho tôi nghe cơn ác mộng về tương lai của cộng đồng Thiên Chúa ở Syria rồi cũng sẽ bị
thảm sát giống như những gì đã xảy ra ở Iraq khi Saddam Hussein bị lật đổ: “Suốt bao nhiêu năm nay,
những tôn giáo thiểu số như chúng tôi sống trong một đất nước mà dù bị cai quản bởi một nhà độc tài,
nhưng được coi là tự do và cởi mở nhất Trung Đông”. Khi một người bạn của Layla quát vào mặt cô: “Tại

https://thuviensach.vn
sao mày lại có thể ủng hộ một kẻ chuyên chế như Assad?”

“Chỉ là bản năng sinh tồn!” - Layla trả lời.

Tai bay vạ gió

Trong suốt thời gian ngụ lại Syria, tôi chưa từng gặp ai trong tình trạng bi đát và quẫn bách như Hani. Anh
là người Hồi giáo dòng Alawite, một nhánh nhỏ của Hồi giáo Shia, cũng chiếm khoảng 10% dân số. Việc
Tổng thống Assad và phần lớn quân đội của ông cũng là người thiểu số Alawite khiến cho những thường
dân như Hani trở thành mục tiêu của quân nổi dậy Sunni[28].

Khi Hani đến đón tôi ở sân bay, tôi suýt nữa không nhận ra anh vì ngoài đời anh khác trên ảnh quá. Một
chàng trai thành đạt, cơ bắp vạm vỡ, quản lý cấp cao của chuỗi nhà hàng biên giới chỉ sau có hơn một
năm nội chiến đã trở thành một kẻ thất nghiệp, lúc nào cũng lo sợ nhìn trước ngoái sau và tệ hơn nữa là
cái bụng phệ mà tôi thường đùa là đóng vai trò ngăn cản, không cho tay trái thò sang làm phiền tay phải.

Tôi đã cười hỉ hả với hình ảnh so sánh đầy sáng tạo một cách đột biến của mình suốt cho đến khi Hani
mời cơm và tôi phát hiện ra anh toàn mua đồ ăn sẵn vì không dám đi siêu thị, hay chính xác hơn là ngại
xuất hiện ở chỗ đông người. “Vì sao à?” - anh cười khẩy - “vì tôi là người Alawite. Quân nổi dậy tuyên bố
thẳng tưng không vòng vo rằng mỗi người Alawite bị giết chết là mỗi người bị giết chết vì Assad. Nếu Mai
ở lại đây vài ngày thể nào cũng được chứng kiến vài cuộc biểu tình của quân Hồi giáo Sunni cực đoan
vừa đi vừa hô ‘Tự do - Tự do! Cho đến ngày bọn Alawite bị đốt thành tro’. Nghe rất vần đúng không?”

Chị gái của Hani sống ở Homs và đang mang bầu sinh đôi. Mỗi lần Hani gọi điện cho gia đình, tôi lại nghe
thấy tiếng cười đùa vang lên ầm ĩ ở đằng sau. Khó có thể tưởng tượng là cũng ngay lúc đó màn hình ti vi
chỉ toàn là khói bom và Homs đang đùng đùng bốc cháy. Anh rể của Hani là một sĩ quan quân đội cao lớn
tới gần hai mét. Gã khổng lồ này tuần trước vừa tâm sự với Hani và nước mắt ròng rã thú nhận rằng đêm
nào cũng… tè ra quần ướt hết chăn chiếu vì những cơn ác mộng. Chỉ cần nhắm mắt vào chưa cần ngủ
anh cũng có thể thấy cảnh vợ và con gái bị quân nổi dậy Sunni cưỡng hiếp. Khi Hani hỏi thế anh muốn đặt
tên cho hai thằng con trai sinh đôi sắp ra đời là gì, đầu dây bên kia vang lên tiếng cười đắng ngăn ngắt:
“Khó chi! Chỉ cần lấy tên của bất kỳ hai đồng đội tôi chết đúng ngày vợ sinh mà thôi!”

Tôi gần như tê liệt trước sự khốn cùng của gia đình Hani. Nhất là vào thời điểm đó, báo chí trên thế giới
gần như chưa hề có một cái nhìn bao quát về cuộc chiến mà vẫn ngây thơ cho rằng đây là một Mùa xuân
Ả Rập tiếp theo ở Trung Đông nơi tầng lớp dân chủ cánh tả không phân biệt tôn giáo đang vùng lên đòi
thay đổi chế độ. Hầu như chưa có một phóng viên nào lọt được vào Syria lúc bấy giờ nên thế giới vẫn
hoang mang, không biết rằng phong trào dân chủ đã bị chết yểu và biến thành cuộc nội chiến nhuốm màu
thánh chiến giữa Hồi giáo Sunni cực đoan và Hồi giáo Shia dòng Alawite.

Không ai tin khi tôi nói với bạn bè rằng quân nổi dậy chính là khủng bố Al-Qaeda, kể cả khi một bài viết
của tôi được đăng trên Jerusalem Post. Họ cho rằng tôi đã bị quân chính phủ tẩy não. Câu chuyện về anh
rể của Hani tất nhiên được coi là kiểu nói quá của một con bé dễ xúc động, bởi đã là lính của độc tài
Assad thì đương nhiên là phải giống như trên You Tube chứ, tức là chôn sống người biểu tình rồi ngửa
mặt cười lên trời ha hả, sao lại sợ đái cả ra quần được[29].

Tôi ở lại chơi với Hani được vài ngày thì xảy ra chuyện.

Chiều hôm ấy khi đưa tôi đi thăm trung tâm thành phố trở về, người hàng xóm chủ quán bán tạp phẩm nơi
Hani thường ghé vào mua thuốc lá bất ngờ hỏi liệu anh có phải là tín đồ Alawite hay không. Hani không
còn cách nào khác là gật đầu. Bắt đầu từ ngày hôm đó, một bản án tử hình treo lủng lẳng trước mặt Hani.
Một viên đạn bất kỳ lúc nào cũng có thể găm thẳng vào sọ. Căn hộ của anh ở Aleppo trở thành một nhà
tù, mọi cửa sổ đều đóng kín, chèn kỹ và dập đinh. Một lần khi chúng tôi đang ngồi uống trà thì bất thần
có tiếng gõ cửa. Hani tái mặt ra hiệu cho tôi im lặng. Tim tôi đập thình thình vì lo sợ. Chúng tôi ngồi yên

https://thuviensach.vn
không động đậy cho đến khi nghe tiếng bước chân mất hẳn phía dưới chân cầu thang.

Chia để trị

“Thế nhưng cậu có ủng hộ Assad không?” - Tôi hỏi Hani khi mình đã hoàn hồn và anh đã hoàn thành chu
trình rón-rén- bước-ra-nhìn-qua-ổ-khóa, rồi quay trở lại phòng khách.

“Thế này Mai ạ. Ở Trung Đông làm quái gì có những nhà lãnh đạo tốt (tôi nghĩ ngay đến Sultan Qaboos
nhưng kìm lại được), chỉ có những nhà lãnh đạo xấu ít, xấu vừa, và xấu hết cỡ mà thôi! Giữa mấy cái xấu
đó thì đương nhiên là tôi chọn cái xấu nhẹ cân nhất. Hỏi Mai nhé, giữa Assad độc tài và quân Sunni cực
đoan muốn xơi tái cái thủ cấp của tôi, Mai chọn ai?”

Những người ủng hộ Assad

Sự thực đúng là nhiều sắc dân thiểu số ở Trung Đông một lòng ủng hộ các nhà độc tài đơn giản vì họ
được bảo vệ. Luật ngầm được hiểu như sau: “Miễn các người không dính vào chính trị thì ai cũng sẽ
được hưởng một cuộc sống tốt đẹp!” Cái hiệp ước không chính thức này được thỏa thuận khá suôn sẻ
không những ở Syria mà còn giữa Saddam và cộng đồng Thiên Chúa giáo tại Iraq nơi người Thiên Chúa
từng sinh sống từ 2000 năm nay, trước cả khi Hồi giáo xuất hiện. Bản thân Saddam thuộc dòng Hồi giáo
Sunni, cũng là thiểu số trong một quốc gia chủ yếu là Hồi giáo Shia. Người Thiên Chúa cảm thấy an toàn
hơn khi nhà độc tài cũng thuộc về một tôn giáo thiểu số. Khi Saddam bị lật đổ và chính quyền của đa số
Shia lên ngôi, người Thiên Chúa chạy trốn vợi đi gần một nửa và các thiểu số tôn giáo khác bị kìm kẹp
đến mức hàng loạt phải bỏ nước mà đi.

Hiệp ước tương tự cũng được thiết lập tại Ai Cập. Nhà độc tài Mubarak nhận được sự ủng hộ của 10%
dân số (hơn tám triệu dân) theo Thiên Chúa giáo dòng Coptic, đổi lại Giáo hoàng Coptic có tiếng nói khá
ảnh hưởng đến một số điều luật liên quan đến cộng đồng tôn giáo. Mubarak bị truất quyền là hàng loạt các
thánh đường Thiên Chúa bị tấn công, người Thiên Chúa mất tấm khiên che chắn lại rúm ró trở về với thân
phận của một thiểu số tôn giáo bị chèn ép.

Tuy nhiên, nếu nhìn kỹ vào vấn đề, hiếm có nhà lãnh đạo nào chỉ có cho mà không nhận, huống chi đây
lại là độc tài, toàn quyền sinh sát. Những Saddam, Mubarak hay Assad chỉ đơn giản là áp dụng kế sách
truyền thống “chia để trị”. Một mặt họ bảo vệ những sắc dân thiểu số, mặt khác họ lợi dụng chính sự yếu
thế này để đổi lấy lòng trung thành. Dưới cái cánh gà mái che chở là lời răn đanh thép: “Các người làm
quái gì có sự lựa chọn nào khác? Không trung thành với ta thì chỉ có chết!” Thỉnh thoảng, khi mấy chục
phần trăm đám dân thiểu số ấy có vẻ hơi hạnh phúc quá đà thì nhà độc tài của chúng ta lại tạo cớ gây sự

https://thuviensach.vn
một tí, để cho tổn thương đau đớn một tí là ngay lập tức đám dân đen này hồi phục trí nhớ. Cái hố ngăn
cách và sự thù hằn giữa các cộng đồng phải được giữ ở thế chỉ sôi lăn tăn, chứ ấm áp dễ chịu quá hay
nóng bỏng cả tay thì hỏng bét. Một xã hội bị chia rẽ, bị phân hóa, chỉ có nghi ngờ nhau, hằn thù nhau
nhưng chưa đến mức xông vào giết nhau là một xã hội dễ cai trị nhất.

Ngay sau khi ba lãnh đạo tối cao của Syria bị giết, hai người bạn khá thân của tôi ở Damascus đã xóa tên
tôi trên facebook. Họ gửi rất nhiều tin nhắn giải thích rằng do tôi có một vài bài viết trên báo nên vì vấn
đề an toàn cho bản thân, họ xin phép không để tên tôi trong danh sách bạn bè. Cả hai người bạn này đều
thuộc về các tôn giáo thiểu số ở Syria.

Còn Hani, khi tôi rời Aleppo, anh vẫn tự giam mình trong nhà và ước mơ về một ngày mình có thể được
chết ở trang trại của cha mẹ, “… trên cánh đồng xanh với đàn bò gặm cỏ ở gần bên”.

From Syria, with love[30]

Vào tháng 11 năm 2013, con số thương vong ở Syria đã lên tới hơn một trăm nghìn người, một phần sáu
trong số đó là phụ nữ và trẻ em. Khắp Syria có gần hai triệu người phải chạy tị nạn. Cuộc chiến đã kéo dài
gần ba năm với vũ khí hóa học, tên lửa Scud, máy bay chiến đấu, các tín đồ tử vì đạo từ đủ mọi quốc gia
đổ về và hàng triệu triệu đô la viện trợ từ những quốc gia khác không muốn trực tiếp tham chiến bằng
máu. Syria trở thành chiến trường cho cuộc tranh giành ảnh hưởng giữa những kẻ có máu mặt nhất trên
diễn đàn quyền lực thế giới, như một dạng thế chiến thứ ba đối chọi nhau không những về tôn giáo mà
còn là những kình địch chính trị và kinh tế. Lịch sử Trung Đông từ sau thời kỳ cận đại đang chứng kiến
những thảm kịch bi thương nhất. Nhìn các diễn đàn thương lượng đổ bể hết đợt này đến đợt khác, một cô
gái bạn tôi đã cay cú thốt lên: “Thượng Đế nhất định phải là đàn ông, chứ không người phụ nữ nào có thể
làm thế giới trở nên be bét như thế này”[31].

Ấy vậy nhưng từ những phút đầu tiên đặt chân vào Syria, với tư cách là một khách lạ và người dưng, tôi
đã được chị em Dana đón về nhà chăm sóc, cho ăn cho uống, cho chăn ấm nệm êm. Ngày thứ hai ở
Syria, thông qua một người bạn giới thiệu, tôi chuyển đến ở nhà Noura, cũng là một cô gái tôi chưa bao
giờ gặp mặt. Khi chị em Dana đưa tôi ra chỗ hẹn, thoáng thấy bóng Noura tôi cứ ngỡ mình nhìn nhầm vì
trông cô chẳng khác gì một cô gái Bắc Âu chính hiệu với mái tóc vàng rực rỡ để tung trong gió, làn da
trắng trong suốt và đôi mắt xanh biếc. Khi hai đứa chụp ảnh post lên facebook, bạn tôi có người kêu lên
sao Noura giống con gái Nga thế. Quả thật phụ nữ Syria nổi tiếng xinh đẹp trong thế giới Ả Rập. Có một
ai đó nổi tiếng thậm chí đã nói rằng gã đàn ông nào mà không cưới được một cô vợ Syria thì tốt nhất là
nên ở vậy đến già.

Tôi vô tư dọn về nhà Noura mà hoàn toàn không biết rằng gia đình cô vừa chạy thoát từ Homs chưa đầy
một tuần trước. Họ phải mất bao nhiêu công và rất nhiều tiền mới tìm được một lái xe nhận chở ba mẹ
con chạy thoát khỏi thành phố đang bị đánh bom. Chiếc xe khởi hành lúc còn nguyên vẹn, lăn bánh tới
Damascus thì đã lỗ chỗ vết đạn. Họ thuê một căn hộ nhỏ hai phòng ngủ, một cho Noura, một cho bà mẹ
và cậu em trai đã 15 tuổi nhưng vẫn thích ngủ rúc vào nách mẹ (!). Cả nhà dọn về được vài ngày thì
thêm tôi vào ngủ cùng phòng với Noura. Khắp Syria, gần sáu triệu người phải chạy loạn như vậy.

Mẹ Noura là một phụ nữ đơn thân, một nách hai con đêm nào cũng khóc. Tôi thường đi ngủ khi cả ba mẹ
con vẫn ôm nhau trên ghế sofa xem các vở opera xà phòng[32] tới tận sáu, bảy giờ sáng, một thói quen
họ không thể dễ dàng thay đổi từ những ngày gia đình còn làm chủ một quán café internet ở Homs, đêm
nào cũng phải đợi cho đến khi người khách cuối cùng ra về. Vậy mà mỗi sáng tôi thức dậy, trên bàn luôn
luôn có bữa sáng dọn sẵn. Tôi vừa cảm động vừa xấu hổ nhận ra mình đang được cưu mang bởi một gia
đình đang chạy tị nạn.

Tôi thậm chí còn không biết mình đang được chăm nom bằng những đồng tiền cuối cùng của ba mẹ con
cho đến một buổi sáng thức dậy, tôi thấy Noura đang bò lồm cồm trên sàn nhà cùng em trai tìm một tờ
tiền đánh rơi. “Jamal có buổi phỏng vấn học bổng du học ở Mỹ hôm nay! Tiền này để trả taxi mà không

https://thuviensach.vn
hiểu sao em đánh rơi mất!” - Noura vừa ngó xuống gầm ghế vừa than phiền.

Tôi cũng thụp xuống chổng mông tìm. Cuối cùng thì cũng thấy, nhưng mà với ngần này tiền thì sao mà
đủ? Còn đồ ăn? Còn tiền xe lúc quay về? Còn bữa tối? Còn ngày mai?

“Đừng lo! Bố em đã hứa gửi tiền chiều nay rồi!” - Noura nói khe khẽ, vừa nói vừa liếc vội về phía phòng
ngủ của mẹ. Qua cánh cửa khép hờ, tôi có thể nghe thấy tiếng Samah vừa cởi khăn trùm đầu vừa ngồi
xuống nức nở trên giường. Xuất thân từ một gia đình Hồi giáo Sunni giàu có và quyền quý, hẳn là bà thấy
nhục nhã lắm khi phải chìa tay xin tiền của chồng cũ.

Tôi móc ví đưa cho Noura phần còn lại của số tiền 400 đô la tôi mang theo từ Li Băng. Cô gái 18 tuổi
kiên quyết không nhận, chỉ dám lấy một tờ lẻ để Jamal nhét túi quần trả tiền taxi về nhà.

“Sao em không cầm? Em không cầm chị giận đấy!” - Tôi nài nỉ.

“Không là không!” - Noura cương quyết.

Hai ngày sau, Samah trả lại tôi số tiền Noura vay. Bà có vẻ xấu hổ, cứ liên tục xin lỗi vì đã không làm tròn
bổn phận của gia chủ. Khách là món quà của Thượng Đế mà, phải chăm lo chu đáo đưa cho thêm tiền
chứ ai lại để khách phải rủ lòng thương hại và rút hầu bao?

Phiên tòa nhân dân

Khi biết tin tôi đang ở Syria, một người bạn khuyên tôi nên ở trong khu phố cổ và tránh các phố lớn quanh
trụ sở chính quyền vì dễ có xe nổ bom. Phố cổ thì đương nhiên là cấm xe. Tôi tin sái cổ, và thế là xảy ra
chuyện.

Nói luôn là không có bom beo gì hết. Muốn thách ai… chết vì bom đạn ở Syria hay bất cứ nơi nào ở
Trung Đông là hơi bị chơi khó nhau đấy, vì trên ti vi thì khói bom đùng đùng nhưng đặt chân được vào
cái vùng có khói bom ấy đã là điệp vụ gần như bất khả thi rồi. Tôi nhớ trên chuyến xe đi Palmyra (trên
đường đi Homs) phải dừng lại trước mấy trạm kiểm soát và hầu như tất cả các cửa ngõ đều có xe tăng
chặn đường. Cái chuyện xảy ra với tôi khốn thay lại là vì chính cái sự phởn phơ thái quá của bản thân, do
thấy mình đang ở đất nước có chiến tranh mà sao bản thân lại không cảm thấy xíu xiu lo lắng gì hết thế
này (!).

Thế là đùng một phát, hạn độp xuống đầu!

Hôm ấy tôi hớn hở leo từ trên núi xuống sau khi đã thăm thú cái hang đá được tương truyền là nơi có dấu
bàn tay của thiên thần Gabriel. Và vì là khách du lịch duy nhất ở cái đất nước đang tan tác chiến trận này,
tôi được đặc cách đặt lọt thỏm bàn tay mình vào cái dấu tay trên vòm hang đá. Hai người bản xứ tình cờ
có mặt giải thích cho tôi rằng núi Qassioun nơi chúng tôi đang đứng là nơi hai con trai của Adam và Eva
giết nhau vì tranh giành được làm chồng cô em gái xinh đẹp. (Một tiếng nói từ trong đầu tôi vọng ra: “E
hèm! Theo niềm tin của người Do Thái, Thiên Chúa và Hồi giáo, Adam và Eva là phụ mẫu của loài người,
vậy thì đương nhiên là anh em sẽ lấy nhau ở mấy đời F1, F2 rồi, thắc mắc cái gì?”) Sau khi người này giết
người kia, ngọn núi rung chuyển bảy ngày liền, cái hang mở ra như vòm miệng của một lời than khóc.
Thiên thần Gabriel phải dùng tay đỡ lấy để cứu các sinh linh cây cỏ khác xung quanh. Khi được hỏi thế
có biết thiên thần Gabriel là ai không, tôi trả lời lưu loát như học sinh thuộc bài: “Dạ, là thiên thần đem lời
của Thượng Đế đến cho các vị thiên sứ trong kinh thánh của người Do Thái và Thiên Chúa, trong đó có
cả Muhammad. Các tín đồ sau này chép lại trong cuốn Quran vì Muhammad hoàn toàn không biết chữ”.

Thế là chúng tôi làm quen với nhau và cùng đi bộ xuống núi trở về trung tâm thành phố. Tame và Zaid là
người Li Băng tới đây làm việc đã hai năm và khá là thông thạo các chốn hang cùng ngõ hẻm của khu phố
cổ. Đi ngang qua một ngôi nhà bỏ hoang có mái vòm rất đẹp, tôi dừng lại chụp ảnh. Tame gợi ý giúp và
tôi hào hứng trèo qua đống gạch đá chắn trước cổng để đến gần dưới mái vòm. Chỉ trong tích tắc, lúc

https://thuviensach.vn
quay lại tôi đã thấy hai kẻ mới quen vút mất dạng, cùng với máy ảnh, cùng với cái túi tôi để lại dưới chân,
cùng với điện thoại, và khốn nạn nhất là cùng với cả hộ chiếu vì tôi phải cắp theo trình cho trạm kiểm
soát khi ra khỏi thành phố.

Đớ ra mất một giây thì tôi tỉnh lại và đuổi theo. Tôi lấy hết sức bình sinh gào lên: “Help! Help”. Bao nhiêu
vốn tiếng Ả Rập bay đi hết. Hai kẻ cướp chạy vòng vèo, tôi chỉ cố không để mất dấu Tame. Cổ họng như
muốn xé toang ra còn mắt thì hoa lên. May thay, Tame chạy vào một ngõ nhỏ và không ngờ ngõ này đâm
thẳng ra khu buôn bán của Cửa Đông (Bab Sharqi). Một, rồi nhiều người túa ra, chặn đường Tame và
quật hắn ngã xuống mặt đường. Chỉ cần thấy cảnh Tame bị dúi vào tường là tôi cũng xỉu đi không còn
biết trời trăng là gì nữa.

Tôi tỉnh dậy sau đó mấy phút và thấy cả một đám đông vây xung quanh. Một cô gái đang cầm cốc nước
chanh lo lắng đặt vào miệng tôi. Mọi người xôn xao. Một người đàn ông đưa cho tôi cái ví của Tame và
hỏi có phải là tôi bị cướp ví không? Tôi vẫn không nói được gì, chỉ đón lấy cái ví, rút thẻ căn cước của
Tame ra và nhét vào… sau lần áo ngực, là nơi tôi luôn để tiền. Hai tay xụi lơ và run bần bật, tôi nhấp từng
ngụm nước chanh được bón cho và dần dần lý giải cho mọi người hiểu là Zaid đã tẩu thoát với toàn bộ tư
trang của tôi. Đúng là toàn bộ tư trang thật vì tôi đặt chân đến Syria trần sì một bộ quần áo, mấy ngày
qua toàn phải mượn đồ của Noura.

Kẻ tội đồ cướp của bị chụp ảnh bằng điện thoại để đi treo khắp phố.

Khi tôi đã đứng lên đi được, mọi người quyết định giải Tame vào một ngôi nhà gần đó. Bước qua vòm
cổng là một mảnh sân rợp bóng cây với bồn phun nước và ghế đệm chồng chất, rất đặc trưng cho những
căn nhà ở Trung Đông cần sự riêng tư và tươi mát, cân bằng của phong thủy. Tôi ngồi cạnh một đám hai
chục ông đàn ông, vây quanh ở giữa là bị cáo Tame bị đặt trên ghế. Trà được pha, rót hết tuần này đến
tuần khác. Nhiều người đàn ông khác đến, đi, rồi lại những người mới đến. Dường như cả khu phố lần
lượt thay nhau vào đây. Cuộc tra khảo liên tu bất tận khiến Tame quằn quại như con cá mắc lưới. Hắn bị
bắt phải quỳ xuống xin lỗi tôi, phải hôn chân tôi. Một người bỗng bất thần hét lên: “Này, nó để tóc dài
chắc là dân đồng tính rồi!” Tôi rúm người lại. Tame bị xốc nách kéo ra một góc tối để khám xét. Tôi thấy
da gà da ốc nổi hết lên. Khi quay trở lại ghế, một chiếc kéo được mang đến và những người đàn ông đòi
tôi cho phép họ cắt phăng cái đuôi ngựa của Tame. Tôi rùng hết cả mình, cuống quýt xua tay xin họ
đừng hạ nhục Tame quá mức.

Cuối cùng thì Zaid cũng bị bắt và toàn bộ gia sản được trả về tay tôi. Đám đàn ông rút điện thoại chụp
ảnh Tame và tuyên bố họ sẽ in ra để treo khắp hang cùng ngõ hẻm. Tuy nhiên, khi tôi đề nghị được đưa
Tame tới báo cảnh sát thì mọi người lại khuyên không nên, đơn giản vì cảnh sát rất tham nhũng và có thể
sẽ làm phiền tôi nếu họ muốn kiểm tra đống ảnh trong máy. Tôi chợt nhớ là đã bị hai mật vụ theo dõi mấy
hôm trước khi đang lang thang chụp ảnh ở cửa Toma. Hai nhân viên mặc thường phục đã theo chân tôi cả
một đoạn dài và khi tôi đến một chỗ vắng thì yêu cầu cho kiểm tra máy ảnh.

https://thuviensach.vn
“Vả lại nó cũng đã bị trừng phạt cho sợ đến vãi cả ra quần rồi. Nó không phải kẻ cướp chuyên nghiệp
đâu, chỉ là lòng tham nổi lên thôi!” - Một người đàn ông thêm vào - “Nếu đưa nó ra cảnh sát thì nó sẽ bị
tù vài năm, vào tù có khi lại hư thêm ra, thế còn gì là tương lai?”

Tôi ngẩng đầu nhìn lên những khuôn mặt xôn xao xung quanh, và thấy xấu hổ, thấy cảm phục, thậm chí
thấy mình nhỏ mọn. Tôi nhớ Yemen và những cuộc bắt cóc. Tôi hiểu mình vừa chứng kiến tận mắt một
phiên tòa nhân dân, xử theo luật của nhân dân. Dù chính quyền có thối tha đến cỡ nào, chiến tranh có
tang tóc đến cỡ nào, xã hội có loạn lạc đến cỡ nào, nếu những luật lệ văn hóa được gìn giữ thì lòng người
cũng khó loạn.

Đền thờ Thần Bel ở thành phố cổ Palmyra, Syria.

Damascus bên lề cuộc chiến

Để nói rằng, bất chấp tất cả, cuộc sống vẫn cuộn chảy. Nhiều lần đi chơi về muộn, Noura và tôi vẫn có
thể chui vào quán internet gần nhà mở 24/7. Điện thoại của tôi lúc nào cũng có thể kết nối mạng, Skype
và Twitter không hề vướng víu. Damascus và những thành phố nơi tôi đặt chân qua vẫn tấp nập đông vui.
Những quán café vẫn mịt mù khói thuốc shisha và những đôi lứa yêu nhau vẫn tổ chức đám cưới linh
đình mỗi chiều thứ Năm trước ngày nghỉ cuối tuần, trống đánh rung trời đến tận đêm khuya. Khu chợ
chính Al- Hamidyah kìn kịt khách hàng hệt như chợ Bến Thành hay chợ Đồng Xuân những ngày buôn
may bán đắt. Tôi và đám con gái vẫn ríu rít tạt vào hàng quần áo chíp nơi hàng chục cô ma nơ canh ăn
bận những bộ quần áo khiêu dâm gấp nhiều lần tất cả các sexshop ở châu Âu, đứng dàn hàng ngang
trước cả ngàn người lại qua. Bọn con gái chẳng hề xấu hổ, cứ liên tục sờ mó vân vê đám lụa là ren rua
mỏng dính ấy, kỳ kèo mặc cả, dúi qua dúi lại vào tay anh chàng bán hàng mặt cũng tỉnh queo như đang
bán một cục pin chứ không phải một bộ quần áo khiêu dâm phụ nữ có gắn chip, chỉ cần vỗ tay là có
tiếng… chim hót phát ra từ đũng quần! Lần đầu tiên nhìn thấy cảnh này ở Yemen, tôi suýt rơi cả máy ảnh
vì ngạc nhiên bởi những phụ nữ đang mặc cả mua bán ấy phủ kín bưng chỉ có mỗi đôi mắt, kể cả bàn tay
cũng đeo găng đen. Thú thật, tôi mà phải mặc cả một cái quần chíp ren hồng diêm dúa trong suốt như ni
lông thế kia với một gã trai râu ria xồm xoàm liên tục xoắn vặn sản phẩm của cửa hàng mình, miệng kêu
“Thấy chưa? Dai lắm! Mềm lắm! Bền lắm!” thì tôi cũng muốn che quách cái mặt mình đi cho đỡ xấu hổ.

https://thuviensach.vn
 Bất chấp khói bom, cuộc sống ở Damascus những không tiếng súng vẫn bình thản trôi.

Khi Syria ngùn ngụt bốc cháy thì đêm thứ Sáu nào các sàn nhảy của Damascus cũng lèn chặt những bộ
mặt tươi vui nhảy múa tung trời. Một buổi tối, Noura và tôi được mời dự sinh nhật của hội Couch
Surfing[33] tại quán bar Marmal lúc hơn hai giờ sáng. Tụi con trai trả 1000 lira (15 đô) với cuống phiếu
cho bốn đồ uống. Tụi con gái chỉ phải trả một nửa. Tất cả chúng tôi gọi shot[34] whisky, ngửa cổ dốc
thẳng vào họng cùng một lượt rồi ôm nhau hát váng trời. DJ phù phép một kiểu tiết tấu dồn dập trên nền
réo rắt của nhạc Ả Rập. Rồi một vài đứa nhảy cả lên bàn bar, theo sau là chàng bartender[35] mở nút chai
dốc thẳng xuống đám thanh niên đang vừa nhảy múa, vừa hò reo, vừa há ngoác mồm phía dưới.

Khi Syria bốc cháy ngùn ngụt trên các màn hình ti vi thì những người trẻ vẫn tìm thấy những khoảnh khắc
vui trong cuộc sống. Trong ảnh, tôi và những người bạn trong một party ở Damascus.

Trong cái bối cảnh chỉ có khoái cảm và hưởng thụ ấy, một anh chàng trong đám nhận được tin nhắn từ
facebook. Đó là một đoạn phim You Tube có cảnh một người đàn ông bị gí súng vào đầu và bắt quỳ
xuống trước khi hành hình. Chàng ta kêu lên: “Fuck Assad! Fuck Assad”[36] rồi nhấn nút “share”[37].
Chỉ trong tích tắc, 637 người trong danh sách bạn bè đã được cập nhật đoạn phim rùng rợn. Nhét điện
thoại vào túi quần, chàng ta ngẩng lên nhìn tôi và hồ hởi nháy mắt: “Làm ly nữa nhé!”

Mỗi lần check mail hay vào facebook, tôi vẫn thường phải hết hơi giải thích với bạn bè là Syria thực ra
khá an toàn(!). Những gì được miêu tả trên ti vi là sự thật, nhưng đồng thời cũng chỉ là một phần rất nhỏ
của bức tranh sự thật rộng lớn. Khói lửa mịt mù ở Homs không có nghĩa là cả Syria rộng lớn bốc cháy.
Hàng trăm người thiệt mạng ở Homs không có nghĩa ở khắp Syria rộng lớn cứ đi ra đường là ăn đạn vào
đầu. Nói một cách hình tượng, nếu bạn chĩa ống kính zoom vào cái lòng đen của đôi mắt chẳng hạn, điều
đó không có nghĩa là cả cơ thể bạn đều chỉ một màu đen.

https://thuviensach.vn
 M ột ngôi nhà xinh đẹp ở Damascus

Tôi đặt chân vào Syria như một bước đi tình cờ ham vui với một cái xắc tay và vài trăm đô la giắt túi, tôi
rời Syria với một va li lỉnh kỉnh đủ thứ quà cáp như một lão nông ra thành phố thăm bà con. Tôi đến Syria
tưởng sẽ phải đối mặt với địa ngục của nội chiến, nhưng lại khám phá ra một thiên đường của tình người.
Khi còn sống, thiên sứ Muhammad từng từ chối đặt chân vào thành phố vì ngài “chỉ muốn đến thiên
đường một lần duy nhất trong đời”. Tôi là kẻ tham lam, thiên đường của Syria đối với tôi một lần chắc
chắn không bao giờ đủ.

Thông tin cuối cùng về những người bạn của tôi: Noura, mẹ và em trai đã sang Mỹ. Khi nhận được học
bổng và visa, Noura sung sướng gửi tin nhắn trên facebook cho tôi: “Em muốn hôn ông Obama một cái!”

Tôi không có thêm thông tin gì về Dana và gia đình cô. Khu phố nơi cô sinh sống hiện trong tầm kiểm
soát của quân đội chính phủ.

Anh chàng tổ chức đêm sinh nhật cho hay: Các buổi tiệc tùng vẫn diễn ra nhưng ít hơn trước. Damascus
bị chia thành nhiều khu vực, nhưng trung tâm thành phố là nơi tập trung thành phần ủng hộ Assad và ảnh
của ông vẫn rợp trời.

Hani đã thoát ra được khỏi Allepo mà không bị quân nổi dậy chặn lại kiểm tra. Anh hiện đang sống cùng
bố mẹ và vô cùng trầm cảm. “Người đái ra quần vì sợ” - anh rể của Hani và là bố của hai đứa trẻ sinh đôi
đã hy sinh trước khi kịp nhìn thấy mặt con trai.

Và tôi đang vật lộn với ý nghĩ sẽ cưới Hani làm chồng giả để bảo lãnh anh qua châu Âu.

https://thuviensach.vn
 8
Jordan - Những “tội lỗi” và “tai tiếng” ở vùng Biển
Chết

Hồi mới lớn, tôi thường hình dung về Trung Đông như một xứ sở thần tiên với những mối tình
lãng mạn, những harem tràn trề nhục dục, những chàng trai Ả Rập đẹp thắt tim và những cô gái
eo thon với điệu múa bụng còn mê hoặc hơn cả ánh nhìn của hổ mang chúa. Lớn hẳn lên, những
câu chuyện trên báo chí về Trung Đông khiến tôi vỡ mộng bởi vùng đất này giống như một hoang
mạc về tình dục và những cuộc hôn nhân dường như chỉ có mỗi một mục đích là… phối giống.
Bây giờ được đặt chân lên đây, tôi thấy cả hai sự hình dung của mình đều đúng và đều sai, bởi
hình như ai cũng bận rộn với hai cuộc sống, một truyền thống đến thành cổ hủ, một tà dâm đến
thành nổi loạn. Dưới tà áo chùng đen nào dường như cũng ẩn chứa một ngọn lửa tình bị kìm
hãm, và sau ánh mắt rạp xuống khiêm nhường nào cũng cháy bỏng một nỗi đam mê thèm khát.

Một tí da là… nhiều tí tội lỗi

Trong vòng chưa đầy bốn mươi tám tiếng đặt chân đến Jordan, tôi thành người nổi tiếng.

Một tờ báo chính thống của Jordan đăng ảnh tôi lên trang nhất, một tờ khác post hình tôi lên facebook và
tính cho đến thời điểm này thì đã có khoảng 120 người “share”, chia sẻ, phát tán trên mạng cái hình tôi bé
xíu. Kể đến đây đã biết ngượng nên phải đính chính lại ngay rằng tôi “tai tiếng” chứ không phải nổi tiếng.
Mà cũng chẳng phải tôi, chỉ là… cái vai tôi tự dưng xấu số thành đề tài cho thiên hạ ném đá.

Chiều hôm ấy, tôi và hai người bạn đi qua phía thánh đường Hồi giáo ở trung tâm thủ đô Amman đúng vào
lúc gần một ngàn tín đồ trải chiếu ra con đường chính để cầu nguyện. Bình thường họ cầu nguyện trong
thánh đường, nhưng từ khi Mùa xuân Ả Rập tràn qua, chiều cuối tuần nào phe đòi cải cách chính phủ
cũng cố tình tổ chức cầu nguyện tràn cả ra đường. Trên vỉa hè, ai mua bán qua lại thì cứ việc buôn bán
lại qua. Dưới lòng đường, các ông các anh và các bé trai dập đầu nhằm hướng Mecca quỳ lạy. Được một
chặp thì con bé tôi hơn hớn mặc áo hở vai tình cờ đi qua. Đúng kiểu một khách du lịch, thấy lạ là giương
máy ảnh lên chụp. Toách!

Chưa đầy ba tiếng sau, thằng Rudy gọi điện hộc tốc triệu tập tôi lên facebook. Chình ình trên trang chính
của tờ báo là cái vai trần của tôi phơi ra. Dưới lòng đường, một nửa đám đàn ông cúi đầu cầu nguyện,
một nửa cả gan… ngước mắt nhìn. Đấy, chỉ có thế thôi. Thế mà dân tình bù lu bù loa, hết kêu tôi không
tôn trọng tín đồ đang làm nghi lễ, rồi lại quay ra chửi bới mấy gã tín đồ nửa mùa đang lạy Chúa Trời mà
thấy gái một cái là giướng mắt lên.

https://thuviensach.vn
 Cái vai tai tiếng của tôi ở Amman khi tình cờ đi qua một buổi hành lễ chiều thứ Sáu ngay trên mặt đường.

Tôi hết hồn, kêu Rudy giải thích xem bản thân sai chỗ nào. Bởi khách du lịch ăn mặc như tôi ở Amman là
chuyện thường. Và hàng chục khách du lịch tình cờ đi qua chụp ảnh họ là điều đương nhiên, vì họ đã
chọn cầu nguyện trên vỉa hè nơi buôn bán chợ búa chứ không phải trong thánh đường tôn nghiêm. Rudy
nhíu trán một hồi rồi kêu cái ảnh này không đăng mặt tôi, ý đồ cố tình muốn cho dân tình hiểu nhầm tôi
là người bản xứ chứ không phải khách du lịch. Chung quy chỉ là muốn bán được báo và câu lượt xem.

“Thế tại sao lại phải câu view kiểu nửa mùa như thế?”

Đơn giản là vì trâu bò đang đánh nhau nên cần ruồi muỗi chết cho xôm tụ. Sau mỗi chiều thứ Sáu cầu
kinh xong là cả ngàn tín đồ này đứng lên lôi băng rôn ra tuần hành biểu tình đòi thay đổi chính phủ. Suốt
hơn một năm rưỡi sau Mùa xuân Ả Rập, trung bình cứ sáu tháng Jordan lại có một ông thủ tướng mới,
ông nào cũng có thời từng làm… cựu thủ tướng. Sau tầm nửa năm không cải cách kịp bèn phải từ chức
để thay nội các. Vì thứ Sáu nào cũng có biểu tình nên báo chí phải căng óc tìm ra khía cạnh mới giật tin
cho ăn khách. Việc đưa cái vai của tôi lên báo theo Rudy là “lá cải” hết phương cứu chữa. “Sex
sells!”[38]

Tình dục bao giờ cũng là một vũ khí chính trị thần kỳ. Ở phương Tây, những vụ xì căng đan có dính đến
da thịt dễ dàng quật chết một tài năng lãnh đạo. Ở Trung Đông, sex và sự “suy đồi về cuộc sống tình
dục” theo kiểu châu Âu thậm chí trở thành một trong những động lực để cả một chủ nghĩa Hồi giáo ra đời
(Islamism) với mục tiêu chống lại ảnh hưởng tiêu cực của phương Tây và phục hưng một thời huy hoàng
của đế chế Hồi giáo. Phương thức để có thể đưa Trung Đông nghèo nàn lạc hậu quay trở lại những năm
tháng vinh quang là dùng đạo Hồi làm kim chỉ nam và nền tảng cho cuộc sống cá nhân và chính trị của
toàn xã hội. Trong một xã hội lý tưởng mà họ mơ ước đạt được, những phụ nữ (bản địa) nhơn nhơn mặc
áo hở vai tung tăng ngoài đường như con bé tôi chiều hôm qua là một vết nhơ của văn minh phương Tây
đột nhập vào đây làm biến thái văn hóa nội địa. Đã thế, tôi lại đặt chân đến Jordan vào thời điểm những giá
trị cũ mới đang bị soi mói và nhìn nhận lại, thậm chí những điều đang là rất bình thường cũng bắt đầu trở
nên nhạy cảm. Khách du lịch và người nước ngoài bắt đầu bị Hồi giáo cực đoan săm soi kỹ hơn dưới lăng
kính tôn giáo vì họ đại diện cho một phương Tây “suy đồi”. Tôi có cảm giác kể cả nếu như họ có biết sự
thật tôi chỉ là một khách du lịch tình cờ đi qua, thì phe cực đoan cũng sẽ lập tức kêu gọi thiết lập điều luật
để chấn chỉnh đạo đức của hàng triệu khách nước ngoài đến Jordan, bất chấp nguồn ngoại tệ khổng lồ
đang nuôi sống đất nước. Nói một cách khác, cái vai của tôi, vốn là chuyện chẳng có gì đáng nói, sẽ trở
thành cái cớ để gây sự và đối đầu với văn hóa phương Tây trong một cuộc chiến đang bắt đầu phôi thai
hình thành. Chính vì thế, những cái còm[39] trong bài báo không đơn giản chỉ là yêu cầu những tín đồ
tuy ngồi ở giữa chốn chợ búa thì vẫn phải một lòng với chuyện cầu kinh, mà còn nhằm vào chính bản
thân tôi với sự xấu xa đáng hổ thẹn của một đứa con gái mang tiếng là người Jordan mà lại còn ti toe “cố
tình” ăn mặc hở cả vai ra giống lũ dân Tây để tạo điều kiện cho đàn ông sa chân vào tội lỗi. Thế là ăn
đập! Chết này!

Trái cấm nào mà chẳng ngọt ngào

https://thuviensach.vn
Sau bao tháng lăn lê ở Trung Đông, tôi đã đủ minh mẫn để có thể gác chân lên thành ghế trong phòng
khách nhà Rudy, vừa tra nghĩa các lời bình luận trên facebook vừa phá lên cười sằng sặc.

Thằng Rudy cũng cười. Cả hai chúng tôi đều biết rằng nếu cứ tin vào những gì nổi lềnh phềnh trên bề mặt
cuộc sống ở Trung Đông, hay những lời nói đạo đức hoa mỹ từ miệng những tín đồ hoặc quá sùng đạo,
hoặc quá cực đoan, thì chẳng khác gì nhìn một phụ nữ mặc niqab che kín thân thể mặt mũi và vội vàng
kết luận cô ta hẳn là xấu đau xấu đớn và khô như ngói. Sự thật là dưới lớp khăn che mặt đen sì nặng nề ấy
rất có thể phập phồng một cơ thể nóng bỏng với bộ đồ chíp khêu gợi hoặc thậm chí chẳng-có-gì. Trong
muôn vàn câu chuyện rúc rích của tụi con gái là một đề tài muôn thuở: làm thế nào để “ấy” mà không bị
rách, để có khoái lạc mà không cần bọn con trai phải đi vào, để vẫn đi vào mà không vào… đúng chỗ (!),
hoặc để đi ra đi vào thoải mái mà lại không có thai.

Sex trước hôn nhân là điều cấm kỵ, đi hẹn hò có khi còn bị bố mẹ cử em trai đi theo, trai gái hầu như
không bao giờ bắt tay nhau, nhưng nghiên cứu chỉ ra rằng có tới 1/3 đám thanh niên ngoạm mồm vào trái
cấm. Trước khi ngày cưới được ấn định, một số cô gái trẻ lại tìm đến những bác sĩ bí mật để vá lại màng
trinh, để đêm tân hôn sẽ chảy máu, để mặt một ông chồng sẽ dãn ra hạnh phúc, để nếu là một đám cưới
truyền thống thì miếng vải có dính máu trinh sẽ được đưa ra cho toàn thể hai họ chiêm ngưỡng, và những
người đàn ông sẽ bắn súng lên trời để chào mừng. Thế là một cô gái ngoan hiền đã có nơi có chốn. Và rất
có thể, cái con bé ngoan hiền ấy lấy chồng xong cũng mở cờ trong bụng vì “thế là bây giờ tôi có thể làm
bất kỳ điều gì tôi muốn mà không lo bị mất trinh”.

Các bé gái được trang điểm lộng lẫy tại một đám cưới ở Irbid. Con gái là ngọc ngà châu báu trong nhà, được
bảo vệ và phải tự bảo vệ bản thân vì phẩm giá và danh dự của gia đình. Đám cưới này hiện đại hơn ở Yemen
một chút vì không chỉ có chú rể mới được nhìn mặt cô dâu và các phụ nữ bên nhà gái, mà khoảng hơn một
chục anh em họ hàng cũng được phép lên nhảy một điệu truyền thống với gia đình nhà gái.

Khi còn ở Syria, có lần tôi và Hani đang ăn thì anh chỉ cho tôi một phụ nữ mặc abaya đen vừa bước chân
ra khỏi cổng một ngôi nhà đối diện quán cà phê nơi chúng tôi ngồi: “Mai đừng tin cứ cô gái nào ăn mặc
truyền thống như thế kia đều là gái cấm cung hết. Cô ả này thậm chí có thể là gái điếm. Tại sao? Vì cách
cô ta trang điểm, và nhất là vì người đàn ông vào trước thuê phòng rồi bây giờ xong việc thì đang bước
ra, mỗi người đi một hướng kia kìa”.

Những nhà thổ ở Trung Đông nhiều có khi chẳng kém gì nơi khác. Nước nào cũng có đạo luật chống các
hành vi làm tiền nhưng thực tế là một bức tranh hoàn toàn khác. Ở Ai Cập, những chàng nàng gái điếm
có ở khắp mọi hang cùng ngõ hẻm. Ở Syria, sex được mua bán ngấm ngầm trước sự tảng lờ của chính
quyền. Ở Bahrain, nền công nghiệp hương phấn phát triển tột đỉnh để đáp ứng cho một đội quân đực rựa
khát khao nhục dục từ Saudi cứ mỗi cuối tuần lại lái xe qua đường biên giới để bật nút chai giải thoát cái
bình hoóc môn đàn ông bị đè nén. Ở Tunisia, chính quyền thế tục của cựu độc tài Ben Ali còn tiên tiến
đến mức hợp thức hóa nghề đĩ điếm, mỗi thành phố đều có quận Đèn Đỏ và những cô gái bán hoa được
cấp thẻ phát số cùng sự bảo trợ và chăm sóc xã hội tối thiểu. Ở Saudi, Iran và Ai Cập, “hôn nhân tạm

https://thuviensach.vn
thời” là một kiểu xoắn vặn tôn giáo để hợp pháp hóa việc mua bán dâm bởi những hợp đồng hôn nhân
tính-theo-giờ hoàn toàn được tòa án công nhận. Xong việc là ly dị, ai về nhà người nấy.

“Sex ở Trung Đông dễ lắm Mai ạ” - Hani tiếp tục - “Ở Tây nơi Mai sống người ta có thể nhầm những tín
hiệu bạn bè đơn thuần với tín hiệu của tình dục, chứ ở Trung Đông nơi con trai con gái không được tiếp
xúc với nhau thì hễ có tín hiệu thì 100% là tín hiệu sex. Không thể nhầm lẫn được. Không tin để tôi
chứng minh cho Mai xem!”

Hani bật blue tooth trong điện thoại. Màn hình rà soát trong tầm phủ sóng xung quanh và thông báo có
khoảng hơn chục cái điện thoại cũng đang mở blue tooth. Một cái nick tên là “lonely princess” (công chúa
cô đơn) thu hút sự chú ý của tôi. Lập tức, Hani gõ một tin nhắn làm quen:

- Hi!

- Hello!

Tôi thì thào, thậm chí cũng không hiểu sao mình lại thì thào: “Như thế đã phải là tín hiệu chưa?”. Hani
cười khì: “99% rồi! Con cá này chỉ chờ để được cắn câu thôi mà!”

Kết luận: Chỉ cần trao đổi với nhau hai từ “Hi” và “Hello” là toàn bộ chu trình “tà lưa cưa cẩm” đã hoàn
thành. Siêu kỷ lục!

“Đàn ông không tiến hóa!”

Từ sau cuộc nói chuyện với Hani, tôi không bao giờ nhe răng cười bừa bãi với mọi người xung quanh nữa.
Một chiếc áo hở vai, một khuôn mặt không đội khăn hijab, một thái độ thân thiện, một lời chào hỏi quan
tâm đều có thể bị coi là “tín hiệu”. Đám phụ nữ châu Âu sang Trung Đông quần áo ngắn cũn cỡn, gặp ai
cũng bắt tay bắt chân, nói cười thân thiết như bạn bè hẳn nhiên là khiến cho hệ thống rađa của đàn ông
nơi đây loạn lên và phụ nữ Tây hẳn nhiên được coi là dễ dãi, sẵn sàng ngủ lang xả láng. Những bộ phim
Mỹ để lại ấn tượng con gái đàn bà Tây ai cũng có một cuộc sống phóng túng, sẵn sàng lên giường. Một
gã thậm chí thành thật than phiền rằng cô bạn mình không hề giống người Mỹ bình thường chút nào,
bằng chứng là cô ta từ chối hôn vì đã có bạn trai ở nhà.

Tôi luôn phải khốn khổ giải thích cho họ rằng sự dễ dãi của trai gái phương Tây hầu hết tập trung vào
khoảng thời gian họ còn tự do, chưa có ràng buộc. Trong thời gian này, trao nhau một nụ hôn hay một
cuộc làm tình là điều không đến nỗi quá khắt khe. Tuy nhiên, một khi mối quan hệ chính thức được xác
lập thì tỉ lệ phản bội bạn tình của họ thấp hơn so với các xã hội cổ điển. Tại sao? Bởi người phương Tây
không phải chịu nhiều sức ép về việc ly hôn, trong khi người Trung Đông và Á châu sẽ chấp nhận ông ăn
chả bà ăn nem vụng trộm mà không ly hôn để khỏi bị điều tiếng.

Với khuôn mặt da vàng mũi tẹt, tôi còn phải hứng chịu những kiếp nạn trời ơi, hậu quả của một số lượng
lớn người giúp việc châu Á nhập khẩu vào Trung Đông bị coi thường như kẻ tôi tớ với sức lao động và
thậm chí thân thể cũng có thể cho thuê. Kể cả khi tôi không để hở một tí da thịt nào thì một vài cái rađa
mẫn cán vẫn cứ hoạt động hết công suất và những lời đề nghị khiếm nhã vẫn có thể rơi xuống đầu. Một
buổi chiều, khi tôi đang đi trên đường thì một lão già lập cập chạy theo, đi sát vào bên, mắt không nhìn tôi
mà tay thì xòe ra bên trong có một xấp dina dày cộp. Tôi thấy máu sôi hết trong người, lập tức gào lên
cho cả thành Amman phải nghe thấy: “Tati li umika! Tati li umika!” Tiếng Ả Rập có nghĩa là: “Đưa tiền đó
trả cho mẹ mày ấy!” (E hèm! Tôi đã nói là khi cần thì tôi cũng có thể đanh đá chưa nhỉ?)

Ấm ức kể lại cho bạn nghe chuyện này, câu đầu tiên cô ta hỏi tôi là: “Thế lúc đó mày mặc gì”? Câu hỏi
này lại khiến tôi ba máu sáu cơn nổi điên lên thêm một lần nữa. Tôi ghét cay ghét đắng những lối suy nghĩ
hủ lậu như thế này. Trong một xã hội mà cái gì cũng có thể đổ vấy cho con gái, thay vì phải giáo dục
thằng đàn ông ngừng suy nghĩ bằng chim và phải tư duy bằng đầu, thì phụ nữ lại được răn dạy là phải che
mặt lại, quấn mình vào cái đụp vải đen sì, và tránh đàn ông càng xa càng tốt. Bao nhiêu vụ hiếp dâm xảy

https://thuviensach.vn
ra đã được lũ yêu râu xanh ngụy biện là “Lỗi của cô ta! Ai bảo cô ta ăn mặc khiêu khích? Ai bảo cô ta đi
ra đường một mình? Ai bảo cô ta không ở nhà vào giờ này? Ai bảo cô ta thích thể hiện?” Với tôi, điều này
chẳng khác gì việc sỉ nhục đàn ông, coi giống đực là một đám nô lệ của ham muốn tình dục và hoàn toàn
không có khả năng tự kiềm chế bản thân. Hồi ở Yemen, khi được một anh bạn nhắc khéo, tôi đã kiên
quyết không thay chiếc áo cộc tay đang mặc bằng một chiếc áo kín đáo hơn. Tôi thẳng thắn bảo anh ta
rằng: “Mai coi anh và những người đàn ông xung quanh là những cá nhân có văn hóa, có tư chất và đạo
đức đủ để không hình thành những ý nghĩ xấu xa khi nhìn thấy một cô gái mặc áo cộc tay”. Tôi mất cả
mấy tiếng để tranh luận và giải thích với anh rằng đàn ông phải cảm thấy bị xúc phạm khi phụ nữ từ chối
bắt tay[40], đơn giản vì khi ấy trong đầu cô ta nghĩ rằng: “người đàn ông này có tiềm năng hãm hại
mình”. Một xã hội toàn cấm đoán là một xã hội của sự bất lực và mất hoàn toàn niềm tin với con người.

Bạn tôi chăm chú lắng nghe, và cuối cùng tôi đã thuyết phục được anh tin rằng việc bắt những bé gái nhỏ
xíu phải trùm khăn hijab hay che kín mặt mũi thân thể bằng niqab là hành động biến một đứa trẻ ngây thơ
thành đối tượng tình dục có tiềm năng bị quấy rối và chiếm hữu. Điều đó cũng tương tự như việc ngấm
ngầm đồng ý rằng giống đực sau bấy nhiêu ngàn năm văn minh nhưng không hề tiến hóa mà vẫn giữ
nguyên lòng ham muốn nhục dục của loài cầm thú, thấy thịt da là nhào tới, rằng trí óc của đám đàn ông
xung quanh đầy rẫy những ý nghĩ đen tối bẩn thỉu đến mức một đứa bé gái chưa có hình hài phụ nữ cũng
phải tự bảo vệ mình khỏi những con đực cuồng dâm.

Sinh ra từ tội lỗi

Nhưng nghĩ cho cùng, không tự bảo vệ không được. Đơn giản vì nếu không tự bảo vệ mình thì đôi khi
những người đầu tiên muốn mình lìa đời chính là gia đình. Cái màng trinh của một đứa con gái không đơn
giản chỉ là một lớp da có thể bị rách khi đi xe đạp mà là một cái bằng chứng nhận đạo đức và danh dự của
cả một dòng họ. Trong một xã hội mà phẩm giá quan trọng hơn tất thảy, người ta sẵn sàng ra tay giết chết
người thân để bảo tồn danh tiếng cho gia đình. Những người phụ nữ không phải là chủ nhân của cơ thể
mình, bởi cơ thể đàn bà của họ là cội nguồn của sự sinh sôi và cũng là cội nguồn của tội lỗi. Ba tôn giáo
cùng nguồn gốc Do Thái giáo, Thiên Chúa giáo và Hồi giáo tin vào câu chuyện Adam đã bị Eva dụ dỗ ăn
trái cấm và kết cục là cả loài người được sinh ra từ lỗi lầm của phụ nữ. Câu chuyện tôn giáo này kết hợp
với một nền văn hóa phụ hệ gia trưởng của sa mạc nơi sức mạnh của bộ lạc dựa vào khả năng chinh
chiến của đàn ông, nơi các bé gái và phụ nữ trở thành gánh nặng trong những cuộc sống du mục, nơi đàn
ông quyền sinh quyền sát và đàn bà trở thành những kẻ bám theo lưng lạc đà, thua trận là bị thu gom
thành chiến lợi phẩm. Số phận những người phụ nữ vì thế bị kìm kẹp bởi trái tim, lý trí và cái “phần mềm
phía trước” của đàn ông. Trong tiếng Ả Rập, namus có nghĩa là danh dự (honor). Danh dự của một người
đàn ông phụ thuộc vào phẩm hạnh của người đàn bà: sự trinh trắng, sự khiêm tốn, sự có thể đẻ con, sự
có thể đẻ con trai, sự ngoan ngoãn, sự gọi dạ bảo vâng, sự răm rắp cưới người chồng đã được gia đình
lựa chọn, sự trung thành, sự tiết hạnh. Nếu vì một lý do nào đó người phụ nữ trót đánh rơi một mẩu
phẩm hạnh này, người bị ô nhục là người đàn ông. Và cái chết của người phụ nữ (honor killing) là để rửa
nhục cho đàn ông. Danh sách những điều khiến phụ nữ có thể bị chính người thân của mình phải ra tay
thì dài vô tận: người Thiên Chúa mà dám yêu người Hồi giáo, người Hồi giáo mà dám trốn đi với người
ngoại đạo, người Hindu không cùng một đẳng cấp mà dám dan díu với nhau... Thậm chí, khi một cô gái
bị cưỡng hiếp, điều đó có nghĩa là những người đàn ông trong gia đình cô đã bị ô nhục vì không hoàn
thành nghĩa vụ gìn giữ namus của chính mình. Trong một vài trường hợp, họ cảm thấy không còn cách
nào khác là giết người phụ nữ hoặc thuyết phục kẻ cưỡng hiếp phải cưới người phụ nữ vừa bị hãm hại.
Giữa việc bị gia đình giết và phải sống với kẻ vừa cưỡng bức mình đến hết đời, tôi thực sự không biết lựa
chọn nào khủng khiếp hơn.

Cuộc chiến không cân sức

Phải nhấn mạnh một điều rằng tục lệ giết vì danh dự không phải là sản phẩm của Hồi giáo, thậm chí đi

https://thuviensach.vn
ngược lại những ý muốn tốt đẹp của tiên tri Muhammad nhằm bảo vệ phụ nữ. Tuy nhiên, tôn giáo đã
không mạnh bằng hủ tục văn hóa. Khủng khiếp hơn, trong một sự xuyên tạc xoắn vặn tôn giáo kinh
hoàng để phục vụ cho nhu cầu quyền lực của giống đực, hủ tục văn hóa đã chiến thắng dưới chiêu bài
tôn giáo. Ví dụ điển hình nhất của sự xuyên tạc tôn giáo này có liên quan đến việc tòa án tôn giáo của một
số nước yêu cầu nạn nhân bị cưỡng hiếp phải có đủ bốn… nhân chứng tận mắt nhìn thấy việc cô ta bị
bức hại. Nếu không đưa ra đủ bốn nhân chứng, điều đó có nghĩa là cô ta dan díu tình ái ngoài phạm vi
hôn nhân, và đương nhiên là bị trừng phạt thích đáng, nhẹ thì vài trăm roi, nặng thì bị ném đá đến chết.

Hai người phụ nữ ăn mặc đối lập nhau nhưng có suy nghĩ giống nhau: “Đúng là một xã hội đàn ông làm bá
chủ” (phụ nữ là đồ chơi cho đàn ông). Bức biếm họa này chỉ trích sự cực đoan trong phục trang thật ra giống
nhau về bản chất: người phụ nữ ăn mặc hở hang và người phụ nữ che kín mặt mũi rốt cuộc đều là nạn nhân
của một xã hội lệ thuộc vào đàn ông. (Tác giả: M alcolm Evans)

Như mọi con người có lương tri khác, tôi đã từng sôi sục điên dại khi đọc về vụ án thương tâm của một
cô gái Afghanistan bị quân lính chính phủ cưỡng bức. Gia đình cô kiện kẻ hiếp dâm ra tòa. Không lấy lại
được sự công bằng, cả dòng họ đau đớn vì nỗi nhục không được rửa sạch. Cha mẹ của cô gái quằn quại
vì viễn cảnh phải giết con gái của chính mình, bản thân nạn nhân cũng tuyên bố rằng nếu danh dự không
được khôi phục, cô thà chết chứ không sống để trở thành vết nhơ của bộ tộc. Câu chuyện gần đây nhất
xảy ra ở Dubai khi một phụ nữ Na Uy tố cáo bị hãm hiếp và được yêu cầu phải trình ra bốn nam nhân
chứng, nếu không cô sẽ bị tống giam mười sáu tháng. Cả châu Âu làm loạn lên và thế là Dubai sợ quá
đành tha bổng. Vấn đề là, tại sao tòa án Hồi giáo Shariah lại có một yêu cầu quái đản như thế?

Trở lại thời của Muhammad gần 1400 năm trước, trong một chuyến hành quân, cô vợ trẻ Aisha của ông
vì mải tìm chiếc vòng cổ khiến cả đoàn quân đã nhổ trại rời đi mà không hay biết Aisha vẫn còn rớt lại.
Một chiến binh tìm thấy cô nằm giữa đường và đặt cô lên lưng lạc đà quay trở về. Việc Aisha trải qua đêm
một mình với một chàng trai lạ mặt khiến cả thành Medina nổi cơn thị phi. Để bảo vệ người vợ yêu của
mình, Muhammad tĩnh tâm ngồi thiền để “hỏi ý kiến Thượng Đế”. Thượng Đế trả lời, và thế là một thiên
khải được thêm vào trong Quran (24:4-5) “Nếu ai đó muốn kết tội một phụ nữ tiết hạnh, hãy đem đến bốn
nhân chứng, bằng không lời kết tội là vu cáo và sẽ bị phạt 80 roi”.

Cùng với thời gian, các thầy tu tôn giáo đã xoắn vặn thiên khải này theo hướng có lợi cho một xã hội
trọng nam khinh nữ bằng cách kết luận rằng: kể cả nếu phụ nữ có muốn kết tội đàn ông bức hại thì cũng
phải có bốn nhân chứng, nếu không, lời kết tội của cô ta sẽ trở thành lời thú nhận phạm tội thông dâm và
sẽ bị trừng phạt. Và có lẽ chỉ những kẻ bị tẩy não hoặc yếu thế cùng đường mới có thể chấp nhận việc
trên đời này có khả năng diễn ra một cảnh tượng quái đản đến mức một cô gái bị cưỡng hiếp và có bốn
thằng người khác đứng xung quanh, khoanh chân khoanh tay theo dõi với vai trò “nhân chứng”. Suốt gần
1400 năm qua, không biết bao nhiêu phụ nữ đã lâm nạn vì câu chuyện này, và đến bây giờ, hơn 50% số

https://thuviensach.vn
phạm nhân nữ trong các nhà tù ở Pakistan là kết quả của việc phụ nữ phải trả giá cho một thiên khải đã
trở thành nền tảng của pháp luật. Cả Muhammad và Aisha có lẽ đang không thể nằm yên dưới mồ suốt
gần mười bốn thế kỷ qua vì câu chuyện tình lâm li của họ đã trở thành thảm họa cho rất nhiều phụ nữ ở
thế kỷ 21 và không biết đến bao giờ mới kết thúc.

Cuộc chiến không cân sức giữa tôn giáo và hủ tục văn hóa hiện diện ở vô vàn những tục lệ mà bản chất là
những tập quán không hề liên quan đến Hồi giáo hoặc có từ trước khi Hồi giáo ra đời nhưng lại được nhìn
nhận là đặc trưng của Hồi giáo, trong đó có một hủ tục khá man rợ là khâu cắt bộ phận sinh dục nữ
(female genital mutilation/circumcision). Một phần hoặc toàn bộ các môi trong ngoài âm hộ được cắt bỏ
bằng dao hoặc banh xà lam, khâu kín lại nửa chừng hoặc thậm chí kín hết chỉ để chừa ra một lỗ nhỏ
chừng hai mi li mét để ra máu kinh nguyệt. Nếu cô gái chịu khâu cắt ở mức độ cao nhất, đêm tân hôn,
người chồng thường phải rạch âm hộ của vợ ra mới có thể đưa dương vật của mình vào. Và khi đẻ con,
bác sĩ phải cắt toang toàn bộ phần cửa mình cô gái ra thêm một lần nữa để em bé có thể chào đời. Đối với
rất nhiều các quốc gia Hồi giáo ở Bắc Phi, tục lệ này là một phần quan trọng của cuộc sống, thể hiện
phẩm chất trinh trắng, trong sạch của phụ nữ. Đối với nhiều cô gái ở đây, tôi là một kẻ đáng thương hại vì
ba mẹ đã không biết lo lắng cho tương lai của tôi, một việc quan trọng đến thế mà không thực hiện.

Tuy nhiên, lặn sâu trong nội tại của hành động này là việc coi phụ nữ như một giống loài dâm dục, là sự
lo sợ về sức mạnh tình dục của phụ nữ, và việc khâu kín âm hộ của một cô gái là cách để quản lý, kiểm
soát cuộc sống của cô ta một cách chắc chắn nhất. Khi được phủ lên bằng một tấm màn tôn giáo, hủ tục
đó trở thành niềm tự hào của cả đàn ông (với vai trò thống trị) và đàn bà (đã bị tẩy não và coi đó là quyền
lợi của mình). Hủ tục này có thể được so sánh với tục bó chân ngày xưa ở Trung Quốc, khi xương chân
của các bé gái bị bẻ gập lại và bó chặt tạo thành một hình cung như mặt trăng khuyết. Người phụ nữ
không thể đi lại được lâu trên đôi chân bị bẻ quặt, dáng đi khúm núm và đau đớn, nhưng lại tin rằng đó là
biểu hiện của cái đẹp, của sự gợi tình và địa vị cao quý. Trên thế giới, không biết bao nhiêu trong số 125
triệu phụ nữ có thể cũng đang tin rằng cái âm hộ bị cắt xẻo của mình là biểu hiện của cái đẹp, sự gợi tình
và phẩm chất trinh trắng mà một tín đồ Hồi giáo cần phải có. Họ không hiểu được rằng một trong những
nguồn gốc của hủ tục này bắt đầu từ việc những nô lệ châu Phi bán được nhiều tiền hơn nếu âm hộ bị
khâu - bằng chứng cho cái màng trinh chưa một lần bị phá vỡ.

Có lần tôi hỏi một người bạn Ai Cập hiện đang sống ở Jordan: “Tại sao cậu lại để em gái mình chịu đau
đớn một cách phi lý như thế?” Anh ta cười xòa và trả lời: “Mai biết không, thời tiết ở đây rất nóng nực,
phụ nữ lúc nào cũng hừng hực thì không ổn tí nào!”

Phải kìm lắm tôi mới không xóa tên người bạn này khỏi facebook. Sau này, anh ta theo đuổi một cô gái
Jordan và bị cô ta ném vào mặt câu sau, chính xác từng từ một: “Xin lỗi anh! Ở Jordan, phẩm hạnh của
phụ nữ không đựng trong cái quần xì líp!”

Sodom và Biển Chết

Lại nói về cậu bạn Rudy của tôi. Tối hôm tôi trở nên nổi tiếng (e hèm, tai tiếng!), hai đứa nằm vắt cẳng
lên thành ghế sofa thổ lộ tâm tình. Tôi thú nhận là sau bấy nhiêu tháng lăn lê ở Trung Đông, hiện tại bản
thân chỉ có một niềm khao khát khá mãnh liệt là được mặc áo ba lỗ hở rốn và quần đùi vừa đi vừa mút
kem ngoài đường mà không sợ bị phạm húy. Rudy thở dài một cái rồi bảo, niềm khao khát mãnh liệt nhất
của nó là được… hôn bạn trai một cái ngoài đường mà không bị “ném đá” cho chết. Tôi hò reo trong
bụng, phục mình đoán trúng phóc ngay từ giây phút đầu tiên gặp Adam: cậu chàng là dân đồng tính.

Việc mò đến thăm địa danh Sodom là gợi ý của Rudy. Theo niềm tin của Do Thái, Thiên Chúa và Hồi
giáo, người dân nơi đây nhiều tội lỗi không kể xiết, trong đó có cả tội quan hệ tình dục với người cùng giới
(xuất phát từ câu chuyện này, thuật ngữ sodomy dùng để chỉ việc quan hệ qua đường hậu môn). Thượng
Đế cử ba thiên thần giả dạng khách lỡ độ đường xuống điều tra và ở nhà của một người tên Lot[41]. Khi
những cư dân của Sodom và Gomorrah kêu gào đòi Lot nộp mạng những khách lạ, Lot vì danh dự chủ
nhà, cương quyết chối từ và hiến dâng hai cô con gái còn trinh của mình cho lũ người man rợ. Tuy nhiên

https://thuviensach.vn
họ không chịu nhân nhượng và xông vào tấn công. Những thiên thần giả dạng liền tuân lệnh Chúa, tiêu
diệt toàn bộ Sodom bằng lũ lụt và biển lửa. Những xác chết của đám người vô đạo tích tụ lại khiến lòng
Biển Chết trở nên mặn chát.

Mặn chát thật ra không đúng khi miêu tả nước ở Biển Chết. Tôi trót dại ghé mặt thè lưỡi nếm thử và lập
tức quên phắt lễ nghi bao năm bố mẹ dạy dỗ, bụm miệng khạc nhổ ầm ĩ. Như nếm axít. Cái chất lỏng
kinh khủng ấy vừa chạm đầu lưỡi đã đốt cháy các tế bào cảm nhận. Bên cạnh tôi, anh bạn người Mỹ tên
Des nhảy tưng tưng vì hôm qua trót cạo râu, bây giờ nước biển ngấm qua lỗ chân lông như ngàn mũi kim
châm. 35% dung lượng nước là muối thế nên ở Biển Chết không bao giờ có người chết đuối. Xung quanh
tôi ai ai cũng bập bềnh trên nước như ngồi ghế sofa. Có kẻ còn mang theo tờ báo để vừa đọc vừa lững lờ
trôi. Tử vong chỉ xảy ra khi có kẻ dại dột ngụp đầu xuống nước và bị sặc muối, hoảng loạn mà chết.

M ột chiếc xe đạp bám đầy tinh thể muối bị bỏ lại trên Biển Chết. (Ảnh: Karen Kloosterman,
greenprophet.com).

Vì là một sự trừng phạt của Thượng Đế, Biển Chết tuyệt nhiên không một loài sinh vật nào có thể sống
sót, trừ mấy con vi sinh vật cổ đại. Ngày xưa tôi đọc đâu đó một cảm nhận khá hoa mỹ nói rằng Biển
Chết không có sự sống vì nó chẳng chia sẻ nước của mình cho đại dương nào. Vớ vẩn! Thế các hồ ao thì
sao? Từ ngày xửa ngày xưa các ông hoàng bà chúa Trung Đông, bao gồm cả Nữ hoàng Cleopatra đã biết
sử dụng nước Biển Chết để kéo dài sự sống và nhan sắc. Là điểm thấp nhất trái đất nên ít chịu ảnh hưởng
của tia cực tím nhất, ngày nay, hàng triệu lượt người mỗi năm trầm mình nơi đây, phơi nắng suốt ngày để
thay da đổi thịt. Tuy nhiên, Rudy bảo tôi rằng tín đồ Hồi giáo cực đoan sẽ không bao giờ đặt chân tới Biển
Chết, đơn giản vì đây là tượng đài của tội lỗi, tình dục đồng giới và sự vô đạo. Đừng quên bùn Biển Chết
chính là thịt da xương cốt tích tụ của những kẻ dâm dục bị Thượng Đế thiêu chết. Đáp lại lời răn dạy, tôi
gửi nó tấm ảnh mình mặc áo bơi hai mảnh để cho một ông to béo xoa bùn đen lên khắp người. Rudy khịt
mũi, bảo thể nào tôi cũng rơi xuống địa ngục, thế cũng tốt, ở đó cùng nó cho vui.

Trung Đông mặn chát

Rudy thực lòng tin rằng nó sẽ xuống địa ngục, cho nên còn sống trên hạ giới ngày nào thì nó phải hưởng
thụ ngày ấy. Một buổi tối, Des và tôi đang nằm dài ra xem ti vi thì nó xộc về, đuổi cổ hai đứa ra khỏi nhà
và bảo căn giờ đúng hai tiếng nữa mới được quay lại. Khi chúng tôi nằng nặc đòi xem mặt người tình của
nó, kêu rằng Jordan là nơi duy nhất không treo cổ hoặc bỏ tù người đồng tính thì nó kêu lên: “Chúng mày
điên à, luật nhà nước là một chuyện, luật rừng là chuyện khác!” rồi xua chúng tôi như xua gà. Hai đứa
bèn len lén nấp vào một góc phố để rình. Des căng tai lắng nghe, rồi anh thì thào: “Bạn trai thằng Rudy là

https://thuviensach.vn
người Iran. Nó nói tiếng Farsi chứ không phải tiếng Ả Rập”.

Đúng hai tiếng sau, chúng tôi không nhịn được đập cửa đòi vào. Rudy lách cách mở khóa với vẻ mặt thỏa
mãn, và bởi vì nó thỏa mãn nên nó hạ cố gọi bạn tình ra phòng khách cho chúng tôi gặp mặt. Tôi và Des
há hốc mồm. Faraj rõ ràng là con trai, nhưng môi nó tô son đỏ choe choét và đầu nó trùm khăn như một
cô ả người Hồi chính hiệu. Nó cười e thẹn, nói rằng ở Iran, tình yêu đồng tính cũng có nghĩa là chết.

Hai chàng dân quân đeo súng dắt tay nhau thân ái, một hình ảnh bình thường trong xã hội nam nữ bị biệt lập
ở nhiều nước Trung Đông, trong khi phương Tây coi đây là tín hiệu của tình yêu đồng tính.ệt lập ở nhiều
nước Trung Đông, trong khi phương Tây coi đây là tín hiệu của tình yêu đồng tính.

Chú ý rằng Faraj nói “tình yêu đồng tính” chứ không phải “tình dục đồng giới”. Hai cái này khác hẳn
nhau, và sự lầm lẫn giữa cái trước với cái sau sẽ có kết quả là một mạng người bị treo cổ lủng lẳng, bởi
tình yêu đồng tính sẽ đáng tội chết, còn tình dục đồng giới thì là chuyện thường ngày ở huyện.

Tôi có đọc một tài liệu nói rằng khắp Trung Đông, nhục dục đồng tính là một tập tục xưa như Trái đất,
rằng môi trường nam nữ thụ thụ bất thân khiến cho những mối quan hệ thịt da giữa người cùng giới trở
thành một phần của cuộc sống chứ không hẳn là tình yêu sâu sắc[42]. Điều tương tự xảy ra trong các
trại lính và nhà tù nơi hoóc môn nam tính cần được giải tỏa hơn là tình cảm yêu đương chân thật. Tại
Afghanistan, nam nữ sống cách biệt đến mức tình cảm thương mến, ân cần, chăm sóc hầu như chỉ có thể
nảy nở giữa những người đàn ông với nhau. Chuyện thậm chí trở nên tức cười khi năm 2002, một đơn vị
lính Mỹ đổ bộ tới vùng Pashtun để săn lùng khủng bố Taliban. Taliban thì chưa thấy đâu nhưng đám lính
Tây đẹp trai ngời ngời sợ vãi ra quần khi liên tục bị các nhóm đàn ông Afghan năn nỉ đòi… sơn móng tay,
đòi vuốt tóc, sờ má, sờ môi (!). Một người đàn ông Afghan khi được giải thích làm thế nào để có con với
vợ mình đã thành thực thốt lên: “Làm sao tôi có thể mê đắm vợ tôi được? Thượng Đế chẳng đã tạo ra phụ
nữ là giống loài không sạch sẽ đó sao?” Những người đàn ông giàu có và quyền lực ai cũng sắm cho
mình một cậu bé xinh đẹp để nhảy múa và đêm về vần vò gọi là halekon hay bacha. Vùng Kandahar và
Pashtun nổi tiếng bởi những bài thơ ca tụng các thiếu nam da mặt mịn màng. Dân tình đồn rằng ở đây,
trên trời những con chim bay chỉ cần một cánh, cánh còn lại chúng nó bận che lỗ hậu môn.

Cuộc sống nhục dục ở Trung Đông cứ mặn chát một cách yên ả như vậy dưới thời Ottoman cho đến khi
các nước phương Tây nhảy vào đô hộ và rống lên gọi tên các hành động của dân bản xứ là homosexuality
để phân biệt với heterosexuality[43]. Thế là Trung Đông nhảy dựng hết cả lên, vì chẳng ai chịu nhận mình
là người đồng tính cả. “Làm sao mà tôi lại gay được? Tôi lúc nào cũng nằm trên!” Kẻ đáng xấu hổ là kẻ
đóng vai đàn bà nằm dưới. Gọi mặt chỉ tên hai năm rõ mười xong thế là một “nét văn hóa” bỗng trở thành

https://thuviensach.vn
tội lỗi, thế là thành ác mộng, thế là thành vô số các phương pháp “chữa trị” vô dụng như sốc điện, bắt tự
xóc chai rồi phóng tinh, thậm chí khâu nhỏ lỗ hậu môn lại để chỉ còn cảm giác đau đớn khi giao hợp.
“Luật rừng” mà Rudy nhắc đến thì rùng rợn, với những nhục hình tra tấn man rợ, với cầm tù và bị hãm
hiếp bởi chính những gã cai tù đói sex. Một người đồng tính ở Palestine bị bắt đứng trong hố phân ngập
đến cổ, rồi bị lột hết quần áo và bắt ngồi lên chai Coca Cola cho cái cổ chai cắm ngập sâu vào giữa mông.
Khi xác kẻ tội đồ bị ném trả về nhà, hậu môn của anh bị lèn đầy keo đặc.

Tôi nổi hết cả da gà da ốc.

“Nhưng mà Mai yên tâm! Faraj sắp phẫu thuật để trở thành phụ nữ rồi! Khi đó chúng tôi sẽ cưới nhau và
ở bên nhau trọn đời!”

Tôi há hết cả mồm như cá ngão.

Lại thêm một bất ngờ nữa của Trung Đông. Cuộc phẫu thuật chuyển đổi giới tính của Faraj sẽ được chính
phủ Iran tài trợ hẳn 1200 đôla. Té ra, Iran là nơi treo cổ các đôi uyên ương đồng giới, nhưng cũng là đất
nước có số người phẫu thuật chuyển đổi giới tính đông hàng thứ hai trên thế giới chỉ sau Thái Lan. Theo
quan niệm của tòa án Hồi giáo Shariah tại Iran, chỉnh sửa lại giới tính là điều cần thiết, miễn là trai cho ra
trai, gái cho ra gái. Ai mà lớ xớ ở giữa thì mời lên giàn treo cổ.

Tôi rời Jordan, hào hứng kết luận với Rudy là sex ở Trung Đông ngược lại với đá bóng ở Việt Nam. Ở Việt
Nam, ai cũng nói về bóng đá, từ trong nhà ra vỉa hè, nhưng chẳng mấy ai đá bóng. Ở Trung Đông, ai
cũng bận bịu với những hoan lạc và tội lỗi của sex, nhưng chẳng ai dám mở mồm thốt ra một câu.

Từ ngày rời Jordan, cứ mỗi lần ngửa mặt nhìn trời là tôi có cảm giác con chim nào cũng chỉ bay bằng
một cánh.

https://thuviensach.vn
 9
Palestine - Mê cung của niềm tin

Tôi còn nhớ những ngày rất bé, chừng 10 tuổi, đọc báo Thiếu Niên có một bài viết tựa đề là:
“Palestine Nuna - Đất Palestine là của người Palestine”. Bài viết có hình ảnh một cô bé trạc tuổi
tôi, mắt mở to thảng thốt. Đôi mắt ấy in sâu dai dẳng theo suốt những năm tháng tôi lớn khôn.
Bài viết về một vấn đề chính trị to tát nhưng đăng vắn tắt trên tờ báo trẻ con đã làm nên một điều
thần kỳ: tôi chẳng biết Palestine là ở đâu, dân Palestine là ai, cái gì đang diễn ra trên vùng đất
ấy, nhưng tôi tin chắc một điều: lẽ phải luôn thuộc về người Palestine.

Niềm tin đơn giản và ngây thơ ấy, bất chấp bao nhiêu cuộc chiến thông tin, đã tìm được cách gắn chặt
vào tiềm thức của tôi, cho đến ngày tôi gặp Ahmad trong một trại tị nạn của người Palestine ở Li Băng.
Chưa kịp nghe tôi mở miệng, anh đặt tay lên vai tôi và nhẹ nhàng nói: “Mai à! Trên đời này làm gì có cái
gọi là đất nước Palestine?”

Câu chuyện của Ahmad làm đảo lộn niềm tin thiêng liêng của tuổi thơ tôi.

Đất lành chim đậu, cú cáo

trị vì

Từ xa xưa khoảng hơn 3000 năm trước,

vùng đất rộng lớn phía tây bán đảo Ả Rập là
nơi sinh sống của một số tộc người Ả Rập.
Rất nhiều bộ lạc khác cũng di cư đến đây
như một quy luật tất yếu của dòng chảy
cuộc sống. Hai trong số những bộ lạc di cư
này là tộc người Israel đến từ Ur (thuộc
Iraq bây giờ) do họ tin rằng Thượng Đế đã
Áp phích tình đoàn kết Việt Nam-Palestine năm 1972. (Tác hứa ban tặng cho những đứa con cưng của
giả: Ismail Shammout) mình một miền đất mới trù phú, điều này
được viết trong Kinh Cựu Ước của người
Do Thái. Tộc người thứ hai từ vùng đảo Crete (Hy Lạp bây giờ) cũng vượt biển tới đây tìm nơi sinh sống
mới. Người từ đảo Crete mạnh mẽ, thiện chiến, trở thành kẻ thù của nhiều tộc người khác do chiếm được
nhiều đất đai, thậm chí gây hấn cả với Pharaoh Ai Cập. Họ được người Israel gọi là Peleshet (tiếng Anh -
Philistine), có nghĩa là những người di cư và chiếm đóng. Cái tên Palestine lần đầu tiên được nhắc đến bởi
một nhà sử học Hy Lạp, ám chỉ vùng đất nơi những người của nhiều bộ tộc khác nhau cùng đến di cư và
tranh chấp.

Hơn 1000 năm sau đó, khu vực này nằm dưới sự trị vì của đế chế La Mã rộng lớn. Tộc người Israel khi
đó đã lớn mạnh và thành lập nhà nước vững vàng nhưng cũng không thoát khỏi ách đô hộ của La Mã. Họ
liên tục nổi dậy. Hoàng đế La Mã sau khi đập tan một cuộc cách mạng của dân Do Thái Israel thì quyết
định đổi tên quốc gia này thành Palestine, sáp nhập vào với cả vùng đất rộng lớn của các tộc người Ả Rập
gốc quanh đó nhằm xóa bỏ triệt để dấu ấn của nhà nước Do Thái. Cái tên Palestine và người Palestine tiếp
tục được Syria, đế chế Thổ Nhĩ Kỳ và đế chế Anh dùng để chỉ vùng thuộc địa bao la của mình. Vùng đất
tên là Palestine đó, một vùng đất không có đường biên rõ ràng với một vài thành phố lớn và hàng trăm bộ
lạc sống bên cạnh nhau: người Ả Rập, người Do Thái, người Thiên Chúa, người Hồi, người từ đủ các cành

https://thuviensach.vn
nhánh tôn giáo nhỏ hơn. Tất cả bọn họ đều tự nhận mình là người vùng Palestine. Đó không phải là một
quốc gia độc lập mà đơn giản chỉ là một cái sân chim.

Tuy nhiên, đất lành không những chỉ có chim đậu mà còn có cả cú cáo muốn trị vì. Hai đế chế lớn La Mã
và Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman coi Palestine là thuộc địa của mình nhưng giữ nguyên vùng đất này với cấu trúc
thành phố tự trị và bộ lạc. Ottoman hùng mạnh chừng được 500 năm thì hai ông lớn Anh và Pháp nổi lên.
Để đánh sụp Ottoman, Anh, Pháp đi đêm với tất cả các bộ lạc và sắc tộc ở Palestine cùng các vùng xung
quanh, xúi giục họ nổi dậy chống lại kẻ đô hộ. Với sắc tộc nào Anh, Pháp cũng mạnh mồm hứa hẹn sẽ
giúp họ chuyển đổi từ cơ chế bộ lạc và thành phố tự trị lên thành quốc gia, và cho họ quyền lập nhà nước
tự chủ một khi đế chế Ottoman sụp đổ.

Khi công việc đã xong xuôi, hai ông lớn chia nhau phần đất đai cai trị thì câu chuyện vỡ óc mới thực sự
bắt đầu[44]. Họ ngồi vào bàn, và với cây bút chì trong tay bắt đầu kẻ vẽ các đường biên giới. Một vùng
đất rộng lớn nhoằng cái đã trở thành năm quốc gia mới toanh. Mỗi đường biên là một mưu mô toan tính
vô cùng cẩn thận, đại để là làm thế nào để các quốc gia mới sẽ không-bao-giờ yên ổn, sẽ lúc nào cũng
chênh vênh. Thế thì mới dễ cai trị. “Chia để trị” mà. Và thế là từ cơ thể Syria, Li Băng được Pháp xé ra
hình thành một quốc gia mới để sao cho các sắc tôn giáo Thiên Chúa, Hồi giáo Sunni, Shia và Hồi giáo
dòng Druze sẽ luôn phải dè chừng nhau. Kuwait được Anh đẻ non bằng cách vặt một mẩu từ Iraq nhằm
mục đích chắn đường Iraq không cho ra biển (sau này cuộc chiến Iraq mang quân đánh Kuwait chính là
để đòi lại đất ngày xưa). Đồn rằng, khi đang vẽ đường biên giới Jordan thì tự dưng ông Churchill hắt hơi
một cái, thế là lãnh thổ của Jordan nguệch vào Saudi một phát. Churchill quẹt nước mũi, cúi xuống và
tiếp tục đưa bút lượn trở lại vị trí cũ, thế cho nên đường ranh giới của Jordan trông mới kỳ quái như vậy.
Cứ thế, các quốc gia mới của bán đảo Ả Rập được hình thành dưới quyền đô hộ của Anh và Pháp. Chẳng
có nước nào được độc lập trọn vẹn, thậm chí tộc người Kurd với dân số tới 40 triệu, dù được hứa sẽ cho
lập nước nhưng cuối cùng bị phản bội trắng trợn khi vùng đất nơi họ sinh sống bị chia thành năm phần,
nằm ngửa mặt dang chân dang tay, mỗi phần thuộc về lãnh thổ của năm quốc gia khác nhau. Người Kurd
cho đến bây giờ vẫn là dân tộc không quê hương lớn nhất và thảm thương nhất trong lịch sử hiện đại.

Vùng đất của người Kurd bị chia làm năm phần cho năm nước khác nhau.

Quay trở lại thời điểm người Anh đi phân phát lời hứa. Không những hứa suông, họ còn hứa ba tầng
chồng chéo lên nhau cho ba nhóm đồng minh khác nhau. Vùng Palestine rộng lớn được hứa khi Ottoman
sụp đổ sẽ dành cho các bộ lạc Ả Rập để thành lập một hợp chủng quốc thống nhất, rồi cũng chính miếng
bánh đó lại được hứa cho gia tộc Hashimi danh giá từng thống trị vùng đất thánh Mecca của Hồi giáo,
cuối cùng, miếng mồi ngon béo được dùng để nhử một dân tộc đã hàng ngàn năm mất nước và tan tác
khắp chân trời góc bể nhưng vẫn đau đáu nhìn về vùng đất tổ ở Palestine: người Do Thái.

Trở về miền đất hứa

https://thuviensach.vn
Theo Kinh Cựu Ước của người Do Thái, cách đây 3000 năm tại vùng Palestine, vua David lập nên Vương
quốc Israel nơi thành Jerusalem là trái tim của tôn giáo. Với dân tộc Do Thái, vùng đất này là những gì
Thượng Đế đã hứa với tổ phụ của họ Abraham, như Kinh Cựu Ước đã ghi: “Ta ban cho con cháu của
ngươi mảnh đất này, trải rộng từ sông Ai Cập đến sông Euphrates…”. Vì thế đây còn gọi là miền đất hứa
(The Promised Land). Đổi lại, Abraham và các con cháu của ông phải thực hiện nghi lễ rạch bao quy đầu
- một cuộc phẫu thuật nhỏ mở phần da ở đầu dương vật - để được công nhận là người thừa kế miền đất
hứa. Việc tại sao Thượng Đế lại đòi hỏi một cái điều kiện có vẻ “trời ơi” như vậy thì còn nhiều tranh cãi.
Nhưng đại đa số cho rằng rạch bao quy đầu sẽ vệ sinh hơn do cặn bã không còn nơi tích tụ, và nghi lễ
này cũng mang tính tượng trưng cho việc mở trái tim mình để hoàn toàn cởi lòng không vẩn đục với
Chúa (circumcision of the heart).

Tại Jerusalem, con trai của vua David là vua Solomon xây một Đền Thờ Thiêng hùng vĩ nơi cất giữ bản
“10 điều răn của Thượng Đế” (The 10 commandments) nổi tiếng. Cũng ở vị trí Đền Thờ Thiêng này là
Tảng Đá Nền (Foundation Stone) nơi Người bắt đầu công việc tạo dựng nên Trái Đất, nơi Người vun đất
nặn nên Adam ông tổ của loài người. Và đây cũng là nơi Người thử lòng sùng đạo của Abraham bằng
cách yêu cầu ông hiến dâng mạng sống của chính con trai mình. Abraham thi hành lệnh giết con. Thượng
Đế chứng nhận lòng trung thành tuyệt đối của ông và thay thế chỗ của con trai ông bằng một con cừu.

Người Do Thái dựng nước chưa được bao lâu thì liên tục bị xâm chiếm bởi hết đế quốc này đến đế quốc
khác. Người dân bắt đầu cuộc lưu lạc kéo dài hàng nghìn năm. Đền Thờ Thiêng bị người Babylon tàn phá,
xây dựng lại thì đến lượt đế chế La Mã đốt trụi. Tất cả những gì còn lại của chốn linh thiêng nhất trong
tôn giáo Do Thái là một mẩu bé xíu của bức tường khổng lồ vốn chỉ xây bao quanh để bảo vệ cho Đền
Thờ Thiêng và một phần của Tảng Đá Nền. Người Do Thái ở Jerusalem cứ mỗi chiều tối thứ Bảy lại tập
trung dưới chân bức tường vừa đọc Kinh Cựu Ước, vừa dập đầu than khóc. Cái cách than khóc khi cầu
kinh của người Do Thái cũng rất đặc biệt, họ gập người, liên tục đổ gục đầu về phía trước như một kẻ lên
đồng, trên tay cầm cuốn thánh kinh nhỏ xíu vừa khít trong lòng bàn tay. Phụ nữ thường trùm lên đầu một
chiếc khăn, đàn ông đội một miếng vải tròn nhỏ thể hiện sự tôn kính. Khi họ bước đi, những chùm dây
dài thò ra ngoài cuốn xoắn theo từng bước chân. Tất cả để nhắc nhở người Do Thái rằng trên đầu và
xung quanh luôn có Thượng Đế ngóng nhìn, và mỗi lời ăn tiếng nói, mỗi hành động, mỗi lời thở than của
họ đều có thể lay động tới Đấng Tối Cao.

Tôi tìm đến Wailing Wall vào đúng một chạng vạng cuối tuần như thế. Từ trên một góc phố cổ nhìn
xuống, bức tường được chiếu sáng rực rỡ. Phía dưới chân tường, mặt đất đen thẫm lại bởi màu áo của
hàng ngàn người dân Jerusalem. Tôi theo chân những người phụ nữ tiến lại gần chân tường, chọn một
góc thật sâu thật khuất và lặng lẽ để mình chìm đuối trong tiếng khóc, tiếng cầu kinh, tiếng than thân
thống thiết. Thật khó có thể tưởng tượng người Do Thái đã than khóc vật vã như thế này suốt hơn 2000
năm qua. Đó là một nỗi đau được truyền từ đời này sang đời khác, không có cơ hội hàn gắn, sẻ chia, và
lãng quên. Có những thời kỳ người Do Thái thậm chí còn không được bén mảng đến gần Jerusalem nếu
không muốn bị khép vào tội chết. Mỗi năm một lần, vài vị vua của đế chế cầm quyền La Mã hào phóng
ban tặng cho họ một ngày được đặt chân vào thành Jerusalem, đến gần bức tường, và cũng chỉ đủ thời
gian để mà than khóc cho một đất nước tan tác, một tôn giáo bị vùi dập, cho số phận chốn thiêng liêng
nhất của linh hồn dân tộc đã bị đốt thành tro tàn chẳng còn mấy dấu vết.

https://thuviensach.vn
 Người Do Thái đã than khóc vật vã như thế này suốt hơn 2000 năm qua.

Tuy nhiên, gì thì gì, lịch sử Do Thái như kể trên vẫn chỉ là từ cái nhìn của tôn giáo. Miền đất hứa sau bao
thăng trầm của lịch sử, dân Do Thái chỉ còn chiếm có 3%, phần còn lại đa số là Hồi giáo Ả Rập. Năm
1897, một phóng viên Do Thái người Áo-Hung tên là Theodor Herzl dấy lên phong trào kêu gọi phục
hưng nhà nước Do Thái tên là Zionism (bắt nguồn từ chữ Zion, chỉ Jerusalem). Kể từ đó, Zionism khiến
hàng ngàn người Do Thái quay trở về Palestine. Thượng Đế hứa cho họ miền đất này từ 3000 năm trước.
Người Anh gì thì gì cũng đã lại trót hứa cho họ một quốc gia độc lập. Cộng thêm thảm họa diệt chủng
Đức Quốc xã giết năm triệu rưỡi dân Do Thái sau năm 1945 khiến châu Âu cảm thấy cần có trách nhiệm
nặng nề đền bù thiệt hại cho một dân tộc vừa bị tàn sát dã man. Khi đó, làn sóng trở về lên đến đỉnh điểm,
người Do Thái từ châu Âu ồ ạt tìm cách mua lại đất đai và bất động sản ở Palestine khiến người Ả Rập ở
đây vô cùng tức giận. Liên Hợp Quốc bèn đề xuất việc chia vùng Palestine làm hai phần, một cho dân Do
Thái Palestine lập nhà nước Israel, một cho dân Hồi giáo Palestine thành lập nhà nước Ả Rập thống
nhất, riêng Jerusalem thì trở thành đặc khu quốc tế do Liên Hợp Quốc kiểm soát.

Dân Do Thái Palestine đồng ý và lập tức thành lập nhà nước Israel. Tuy nhiên, không giống như những
đất nước được tạo nên bằng ngòi bút như Kuwait, Li Băng, Jordan… một trong hai quốc gia được phương
Tây vẽ ra lần này lại dành riêng cho một tôn giáo khác Hồi giáo và một sắc dân khác người Ả Rập. Dân
Hồi ở Palestine kịch liệt phản đối. Họ cho rằng cả vùng Palestine phải được công nhận là một nhà nước
độc lập duy nhất, và vì đa số dân chúng là người Hồi nên theo nhà nước mới thành lập phải là nhà nước

https://thuviensach.vn
Hồi giáo.

Chỉ một ngày sau khi nhà nước Israel non trẻ tuyên bố thành lập, liên minh năm nước khổng lồ quanh đó
gồm Ai Cập, Jordan, Syria, Iraq và Li Băng đồng loạt nổ súng tấn công với danh nghĩa đồng minh bảo vệ
người Hồi Palestine thấp cổ bé họng. Đất đai giành giật, chiếm đi cướp lại xóa nhòa đường biên vốn do
Liên Hợp Quốc đề xuất. Israel mới đầu chỉ là tự vệ, sau càng chiến càng hăng, một mình đánh tan tác liên
quân Hồi giáo. Năm 1967, trong một cuộc xung đột dài sáu ngày, quân Israel không những đánh bật
Syria, Ai Cập và Jordan mà còn chiếm thêm vài khoảng lớn lãnh thổ của cả ba nước này, trên đà thắng thế
chiếm luôn cả Jerusalem làm thủ đô, rồi kiểm soát cả một phần lớn vùng đất của người Hồi Palestine, đẩy
hàng chục ngàn dân Hồi tị nạn không còn chỗ quay về, vì thế nên đây còn gọi là vùng bị chiếm đóng.
Liên quân Hồi giáo Ả Rập đành cay đắng chấp nhận thua cuộc, thậm chí phải xuống nước ký hòa ước với
Israel để đổi lại các vùng đất bị mất. Cuộc chiến sáu ngày là một vết nhơ đầy nhục nhã trong thế giới Ả
Rập, một vết thương không bao giờ lành, một mối thâm thù khiến người Hồi ở bất kỳ đâu cũng có thể biến
thành Che Guevara xả thân xối máu để giành lại công bằng cho người Hồi Palestine. Đây cũng chính là lý
do tại sao tổ chức (được coi là khủng bố) Hezbollah dòng Hồi Shia ở Li Băng được tung hô vì họ đã đẩy
lùi quân Israel năm 2006, một phần nào rửa vết nhơ cho thế giới Hồi giáo[45].

Việt Nam đương nhiên đứng về phía Palestine, thậm chí cuối những năm 80 còn gửi cả cố vấn quân sự
đến Trung Đông để giúp quân Palestine. Tuy nhiên, Palestine chưa bao giờ là một quốc gia độc lập, và cho
đến tận bây giờ vẫn chưa được hoàn toàn công nhận là nhà nước độc lập. Việc từ chối lời đề nghị chia đất
của Liên Hợp Quốc và sau đó tấn công Israel bây giờ nhìn lại hẳn là một lỗi lầm chính trị phải trả giá quá
đắt. Palestine giờ đã trở thành biểu tượng của mối hằn thù tôn giáo, là kho chất nổ tiềm tàng, chỉ cần độc
lập là lập tức sẽ bị các nước Ả Rập xung quanh biến thành một cái vòi rồng, cuốn lũ xả bão san phẳng
Israel đến ngọn cỏ cuối cùng. Tôi thậm chí nghi ngờ những kẻ võ mồm này thực lòng muốn Palestine
được độc lập. Bởi một Palestine tan tác trong bàn tay của kẻ chiếm đóng cũng đồng thời là thứ vũ khí lợi
hại để các nhà độc tài Hồi giáo lợi dụng nhằm triệt hạ Israel, khuấy động lòng người hướng đến một kẻ thù
chung, và đương nhiên là quên đi những vấn đề nội bộ còn đáng xấu hổ hơn gấp nhiều lần. Như người ta
lợi dụng một đứa bé tàn tật bị ngược đãi để điều khiển dư luận lòng người. Đứa bé ấy khỏe mạnh lên thì
tất nhiên là không ai có lợi. Rốt cuộc, cũng là một cách chia để trị, nhưng lại lấy danh nghĩa là tình
thương.

Con đường Sầu Thương

Sau khi Do Thái giáo ra đời được khoảng 1000 năm, Jerusalem lúc đó đang bị đô hộ bởi đế chế La Mã và
người Do Thái bị phân biệt đối xử, rất nhiều người phải bỏ xứ mà đi. Vào một buổi sáng mùa xuân, một
người Do Thái trẻ tuổi tên là Jesus (Giê-xu) tiến vào thành Jerusalem trên lưng một con lừa. Quần chúng
tiếp đón ông nồng nhiệt. Vì Kinh Cựu Ước của người Do Thái nói rằng một messiah, người được chọn
lựa, Đức Vua tương lai của Israel sẽ xuất hiện một cách khiêm nhường trên lưng lừa. Thế nên ai cũng hào
hứng và hy vọng.

Mỗi ngày mới, hàng trăm người lại tụ hợp nghe Jesus nói chuyện, ngay chính tại Đền Thờ Thiêng Do Thái
khi đó vẫn còn chưa bị chính quyền thống trị La Mã thiêu hủy. Nhưng vì những điều Jesus đề cập đến
trực tiếp đối đầu với quyền lực của tầng lớp đô hộ, chỉ sau chừng một tuần trụ lại Jerusalem, Jesus bị
chính quyền La Mã đóng đinh thập giá. Sau khi Jesus chết, đại bộ phận người Do Thái không còn tin ông
là messiah nữa. Đơn giản bởi vì Jesus không hoàn thành sứ mạng của một messiah, tức là đưa toàn bộ
dân Do Thái biệt xứ trở về Jerusalem, đánh đuổi chính quyền đô hộ La Mã, và đem đến hòa bình cho toàn
nhân loại.

Suốt những thế kỷ thăng trầm sau đó, những người Do Thái tin vào Jesus, tin ông chính là con trai của
Thượng Đế và sự bất diệt của Người dần dần tách ra khỏi tôn giáo gốc và hình thành Thiên Chúa giáo,
nối thêm kinh Tân Ước vào kinh Cựu Ước của người Do Thái. Suốt trong 2000 năm sau đó, Jerusalem
trở thành điểm hành hương quan trọng nhất của các tín đồ Thiên Chúa.

https://thuviensach.vn
Con đường Sầu Thương (Via Dolorosa) đánh dấu 600 mét của máu và đau đớn bắt đầu từ cổng Sư Tử.
Mười bốn điểm dừng kể lại tấn bi kịch được tương truyền là cao quý nhất trong lịch sử tôn giáo độc thần.
Vào thời điểm bộ phim The Passion of Christ (Khổ hình của Chúa) của Mel Gibson mới công chiếu, tôi
còn nhớ mình kéo bạn bè tò mò đi xem và… nhắm tịt mắt liên tục suốt cả bộ phim. Thành Jerusalem thế
kỷ 21 lèn kín khít khịt hàng ngàn sạp hàng đủ màu sắc tươi vui, nhưng tôi thấy chóng hết cả mặt vì suốt
mười bốn điểm dừng trên Via Dolorosa đâu đâu cũng gợi lại những thước phim tóe máu. Đi qua vòm cổng
đá uy nghi nhưng trong đầu tôi là hình ảnh Jesus bị kết tội và bị xích sắt quật nát thân thể. Một cô bé giơ
tay chỉnh lại chiếc khăn trùm làm tôi liên tưởng đến lúc Người bị mão gai ghim vào đầu tóe máu. Bọn trẻ
con cười đùa hò hét váng trời trên con đường Người từng vác thập giá lết qua và ngã gục ba lần vì đòn roi
tra tấn. Một anh chàng chủ hiệu đồ lưu niệm với theo câu chào hàng ngọt như mía lùi, đúng nơi ấy là điểm
dừng nơi Jesus gặp mẹ mình quỵ ngã trước mặt đứa con rứt ruột đẻ ra đang chuẩn bị bước vào cõi chết
bằng những chiếc đinh đóng phập qua xương bàn tay găm vào thập giá. Máu! Máu! Và máu! Cả một bộ
phim bê bết và đỏ lòm tàn khốc.

Cuối con đường Sầu Thương là thánh đường Holy Sepulchre, cũng có nghĩa là thánh đường Lăng Mộ. Nơi
đây 2000 năm trước là ngọn đồi nơi thánh giá được dựng lên, Jesus bị đóng đinh, hạ xuống chôn cất, và
ba ngày sau sống lại (Phục sinh). 2000 năm sau, Holy Sepulchre đông nghịt tín đồ từ khắp nơi trên thế
giới. Họ quỳ hôn tấm đá nơi thi thể Jesus được hạ xuống từ thập giá. Họ xếp hàng vài tiếng đồng hồ,
nhích từng xen ti mét nhỏ để được đến gần hầm mộ Chúa. Ban thờ được trang hoàng lộng lẫy nhất là nơi
thập giá cắm xuống, tương truyền cũng là nơi chiếc đầu của Adam - ông tổ loài người được chôn cất.

Ngày Chúa ra đời

Hôm sau, tôi bắt xe vượt qua biên giới Israel để vào vùng đất còn lại của Palestine vẫn chưa được công
nhận chủ quyền quốc gia và gần như hoàn toàn nằm dưới sự kiểm soát của Israel. Theo dòng người đổ về
Bethlehem, tôi bị cuốn vào hàng trăm tín đồ vừa sùng kính vừa nóng ruột cố nhích từng xen ti mét suốt
hai tiếng liền để được bước chân vào hang đá nơi Chúa Jesus chào đời.

Thánh đường Nativity là thánh đường Thiên Chúa lâu đời nhất trên thế giới vẫn còn tồn tại. Cái cổng vào
bằng đá bé tí xíu thấp lè tè nằm khuất nẻo khiến một lữ khách vô tâm có thể dễ dàng bỏ qua. Cổng này có
tên là Khiêm Nhường (Humility), chỉ được xây cao chừng 1,2 mét vốn để ngăn không cho xe kéo và trâu
bò đi qua. Tất nhiên là cho đến ngày hôm nay thì chẳng ai còn phải lo trâu bò phạm thượng. Trong một
cuộc đọ súng giữa quân Israel và các chiến binh Palestine, sự linh thiêng của Nativity đã khiến quân Israel
chỉ dám đứng trấn ở ngoài suốt ba mươi tám ngày vì không dám nổ súng trong thánh đường.

Cúi đầu bước chân qua cửa đá Khiêm Nhường là cả một không gian mịt mù hương khói, vừa âm u khí
thiêng, vừa náo nức con chiên. Tôi xếp hàng nhích dần từng bước đến cửa hang đá, đi sâu xuống chừng
chục bậc thang thì lọt thỏm vào một hầm núi nhỏ chỉ bằng một căn phòng be bé. Bên dưới một ban thờ
trang hoàng lộng lẫy là nền đá nơi Jesus lọt lòng được đánh dấu bằng một ngôi sao bạc. Tôi cũng quỳ
xuống, cũng thò đầu vào bên dưới cái bệ thờ chỉ rộng chừng một mét, cũng chạm tay vào ngôi sao bạc.
Chạm một cái rồi phải rụt lại ngay vì bên cạnh tôi, bà du khách ngoan đạo người Thái đã gục mặt xuống
ngôi sao bạc mà hôn, mắt giàn giụa nước.

Chỉ không đầy năm phút sau, cả tôi và bà con chiên người Thái suýt bị tống cổ ra khỏi hang đá. Nguyên
do là tôi và bà ấy khi ngồi xuống ở bậc thang để hoàn hồn thì ông giáo sĩ đứng canh ở đó yêu cầu cả hai
không được... vắt chân chữ ngũ. Sau này tôi mới biết chỉ một vài kẻ khó tính lý luận rằng vắt chân là biểu
hiện của cái sự thư giãn, không hợp với không khí nghiêm trang của thánh đường. Bà người Thái hóa ra
rất bướng, bà bật lại ông giáo sĩ bằng tiếng Anh rất chuẩn: “Phụ nữ vắt chân là biểu hiện của kín đáo và
khiêm nhường”. Ông thầy tu cãi không lại nên hằn học đứng nhìn hai ả đàn bà vừa ngồi vắt chéo chân,
tim vừa rung thùm thụp.

https://thuviensach.vn
 Chuyến bay đêm lên Thiên Đường

Do Thái giáo tồn tại được khoảng 1600 năm, Thiên Chúa giáo tồn tại được khoảng 600 năm, thì tôn giáo
độc thần thứ ba ra đời từ trong lòng sa mạc sâu thẳm của bán đảo Ả Rập, cách Jerusalem khoảng bảy
ngày đường bằng lạc đà. Chàng Muhammad trẻ trung nhận lời cầu hôn của một góa phụ giàu có hơn
chàng đến mười lăm tuổi. Họ sống với nhau khoảng hai mươi năm hạnh phúc cho tới khi người vợ qua đời
và Muhammad mới chỉ bắt đầu những bước đầu tiên truyền bá về một tôn giáo có tên là Người tuân lệnh
(Islam).

Islam Hồi giáo ghi nhận hầu như tất cả những nhân vật trong kinh Cựu Ước và Tân Ước, coi họ như
những thiên sứ mà Thượng Đế tối cao đã gửi xuống mang thông điệp cho loài người. Jesus cũng được coi
là một vị thiên sứ quan trọng, nhưng nhất định chỉ là thiên sứ người trần mắt thịt chứ không phải là con
của Thượng Đế. Rất nhiều bạn bè Hồi giáo của tôi cười phì vào câu chuyện Maria là gái đồng trinh mà
cũng đẻ được con. Đối với họ, Jesus của Thiên Chúa giáo hay Moses của Do Thái giáo đều là những
đấng tôn nghiêm, nhưng không phải là đấng để thờ phụng. Khi Muhammad xuất hiện, ông tự xưng và
được coi là thiên sứ cuối cùng của Thượng Đế, giới thiệu cho nhân loại Quran - cuốn kinh thánh bằng
tiếng Ả Rập được ông nhấn mạnh là thông điệp gốc từ chính Thượng Đế, không hề bị thay đổi hay biến
hóa trong quá trình được con người truyền bá như kinh Cựu Ước và Tân Ước.

Trong vòng hơn một năm đầu tiên của Hồi giáo, các tín đồ được Muhammad hướng dẫn quay về
Jerusalem mỗi lần cầu nguyện. Nhiều học giả cho rằng Muhammad có thể muốn thúc đẩy quá trình cải
đạo của cộng đồng Do Thái tại Mecca nên lấy Jerusalem - hướng cầu nguyện của người Do Thái luôn thể
làm hướng cầu nguyện cho Hồi giáo. Tuy nhiên, chỉ hơn một năm sau đó, Muhammad tuyên bố Thượng
Đế gửi thông điệp cho tín đồ Hồi giáo chuyển hướng cầu nguyện sang Mecca, nơi Muhammad được giác
ngộ.

Thánh đường Đá và thánh đường Viễn Xứ của người Hồi trên nền Đền Thờ Thiêng của người Do Thái và
Tảng Đá Nền của người Thiên Chúa. Khoảng cách từ mái vòm màu bạc thâm trầm đến mái vòm dát vàng rực
rỡ đánh dấu nơi hội tụ khí thiêng của ba tôn giáo độc thần cùng cha mẹ, nơi 4 tỉ tín đồ khắp thế giới hướng về,
nơi ẩn náu nguyên nhân sâu xa của bao hận thù tôn giáo từ suốt 2000 năm qua.

https://thuviensach.vn
Theo Kinh Quran, một ngày kia, Muhammad được Thượng Đế đưa lên thăm thiên đàng. Chuyến bay từ
Mecca lên chín tầng trời có điểm dừng tại một thánh đường ở “nơi xa nhất”, tiếng Ả Rập dịch là Al-Aqsa
(Viễn Xứ). Chỉ có vậy, Kinh Quran tuyệt nhiên không nói gì về tên của thành phố nơi thánh đường quan
trọng này tọa lạc. Các học giả ngành thần học thường tranh luận khốc liệt để xem liệu thánh đường Viễn
Xứ có phải là ở Jerusalem, và thành phố này có phải là nơi Muhammad dừng chân trong chuyến viếng
thăm thiên đường ngắn ngủi? Tên thành phố Jerusalem thậm chí còn không được nhắc đến, dù chỉ một
lần trong Kinh Quran.

Tuy nhiên, sự thể được quyết định khi một cựu tín đồ Do Thái đã cải đạo sang thành người Hồi quả quyết
rằng Muhammad đã cầu nguyện ở thánh đường Viễn Xứ và cất cánh lên thiên đàng từ chính Tảng Đá Nền
ngay cạnh thánh đường Viễn Xứ trong khu Đền Thờ Thiêng của người Do Thái. Ngay lập tức, chính
quyền Hồi giáo thống trị Jerusalem lúc bấy giờ lệnh cho một thánh đường Hồi giáo lộng lẫy được xây vòng
lấy Tảng Đá Nền, và được đặt tên là Dom of the Rock (Thánh Đường Đá). Người Hồi giáo coi Thánh
Đường Đá là một trong những chốn linh thiêng nhất của tôn giáo. Oái ăm thay, mảnh đất nơi Thánh
Đường Đá được xây lên cũng là nơi Đền Thờ Thiêng từng đứng oai nghiêm, là nơi tột cùng linh thiêng của
người Do Thái, là nơi người Thiên Chúa coi như chốn giao nhau giữa trời và đất, là nơi Thượng Đế vun
đất nặn nên con người đầu tiên, là nơi cả tín đồ Do Thái lẫn Thiên Chúa tin rằng ông tổ của họ Abraham
đã đặt con trai mình lên trên Tảng Đá Nền, và sẵn sàng cầm dao cắt cổ đứa con ruột thịt của mình, vì
một khi Thượng Đế đã yêu cầu thì không cần phải biết lý do tại sao. Tảng Đá Nền vì thế có thể coi như
một lò hạt nhân tôn giáo, nơi khí thiêng và tôn nghiêm không thể tích tụ đậm đặc hơn.

Jerusalem

Tôi không thể bước chân vào Tảng Đá Nền, đơn giản vì bao trùm lên vị trí tột đỉnh linh thiêng của ba tôn
giáo này giờ là Thánh Đường Đá của người Hồi và thường chỉ người Hồi mới có quyền bước chân vào.
Nhưng không cần phải chạm tay vào Tảng Đá Nền thì Jerusalem cũng đã khiến nhiều người ngạt thở. Từ
hầu như bất kỳ chiếc cửa sổ nào ở Jerusalem, phóng tầm mắt ra xa bạn có thể nhìn thấy những tháp
chuông nhà thờ Thiên Chúa với hình thánh giá, xen lẫn những vòng cung hình trăng lưỡi liềm trên đỉnh
tháp gọi cầu kinh của các thánh đường Hồi giáo, và dưới thấp một chút là lúp xúp các mái vòm hình
trứng của thánh đường Do Thái giáo. Những ngày cuối tuần Jerusalem chìm vào ba nhịp đập khác nhau,
thứ Sáu là ngày lễ của người Hồi, thứ Bảy là ngày lễ của người Do Thái và Chủ nhật của người Thiên
Chúa.

https://thuviensach.vn
 Những con đường 3000 năm tuổi của thành Jerusalem.

Chỉ trong vòng 0,9 ki lô mét vuông, Jerusalem nắm gọn trong tay những địa chỉ hành hương quan trọng
bậc nhất của ba tôn giáo độc thần lớn nhất thế giới, ba anh em cùng cha mẹ và cũng là ba kẻ thù lớn nhất
của nhau. Bản đồ Jerusalem chia gọn gàng thành ba phần, phần của người Do Thái, phần của người Thiên
Chúa và phần của người Hồi. Cả thành phố như một phim trường thời Trung Cổ với những lễ nghi tôn
giáo thấm đẫm vào từng hơi thở của mỗi người dân. Mỗi lối rẽ ngoặt trái hay ngoặt phải đều có thể làm
bước chân một kẻ ngoại đạo run lên trong từng nhịp cầu kinh thống thiết.

Những ngày đầu ở Jerusalem, tôi lang thang từ sáng đến tối không mục đích. Mỗi người dân ở Jersalem là
một di tích lịch sử sống động: những chàng trai Do Thái dòng cổ điển tóc tết hai bím dài hễ nhìn thấy phụ
nữ là tránh hẳn sang đường bên kia, các ông già người Hồi chậm rãi bước đi tay lần tràng hạt miệng lẩm
nhẩm cầu kinh, hay một thân hình bê bết máu của một kẻ đóng vai Chúa Jesus vai vác thánh giá chân đeo
xích sắt bước từng bước khó nhọc trên Con đường Sầu Thương. Họ như bước ra từ một bộ phim, ai
cũng như một kẻ vội vã vâng mệnh Chúa Trời, ai cũng chỉ có một mối lo duy nhất rằng mình không phải
là con chiên ngoan đạo, ai cũng có con mắt của một kẻ mộng du, bàng quan với tất cả cõi trần, vừa bước
chân vội vã trên những con đường lát đá cổ kính, vừa hướng cả thể xác lẫn tâm linh về một cõi xa xăm,
nơi ai cũng tin rằng tình yêu của mình với Đấng Tối Cao là tấm vé chắc chắn để có thể gõ cổng thiên
đường.

Từ hàng bao thế kỷ nay, Jerusalem là trung tâm của thế giới, là điểm giao nhau của ba lục địa Á Âu Phi.
Trong suốt 3000 năm lịch sử gần đây, Jerusalem đã bị thiêu trụi 2 lần, bao vây 23 lần, tấn công 52 lần và
bị trao qua tay các chính quyền đô hộ khác nhau 44 lần. Từ sau cuộc chiến sáu ngày, Jerusalem trở thành
một phần của Israel. Hình ảnh những người lính súng ống chằng chịt từ đầu đến chân khiến cuộc sống tín
ngưỡng đã đậm đặc càng trở nên căng thẳng. Jerusalem như một cái chuồng sắt nơi chúa sơn lâm, vua sư
tử và mãnh tướng rồng lửa bị buộc phải sống cùng nhau và chia chác khẩu phần ăn một cách hòa thuận.

Thật khó có thể tưởng tượng hầu như tất cả những câu chuyện tôn giáo nổi tiếng nhất đều diễn ra ở đây,
trong cái khoảng chưa đầy một ki lô mét vuông này. Đằng sau những đường phố lát đá lộng lẫy của thành
Jerusalem là cuộc sống tín ngưỡng cực điểm, là sự căng thẳng đến tột cùng của xung khắc tôn giáo như
một quả bóng đầy hơi có thể bục tung bất cứ lúc nào. Ở Jerusalem, mỗi hòn đá là một câu chuyện kinh
thánh, mỗi người dân là một tín đồ sẵn lòng tử vì đạo, mỗi ngọn gió tràn qua cũng có mùi thánh thần, một

https://thuviensach.vn
lời nói bâng quơ cũng có thể trở thành điều tiên tri chờ ngày ứng nghiệm. Sự hội tụ đậm đặc của tôn giáo
và ức chế xung đột khiến nơi đây nổi tiếng với hội chứng có tên là Jerusalem Syndrome: người nào yếu
bóng vía sống ở đây lâu sẽ có cảm giác mình bước ra từ... kinh thánh.

Người Hồi tin rằng M uhammad đã được một linh vật có cánh (buraq) chở trên lưng bay từ M ecca, vượt qua
chặng đường 1240km chỉ trong nháy mắt để đến Jerusalem. Từ trên Tảng Đá Nền của Jerusalem, M uhammad
đã bay lên, đến thăm Thiên Đàng ngắn ngủi chỉ có một đêm. Thánh đường Viễn Xứ được xây lên chính vì
niềm tin vào câu chuyện này.

Sau hơn một tuần trụ lại Jerusalem, tôi bỏ chạy. Đó là ngày bà dọn phòng bước vào và bắt đầu vừa lau
chùi toa lét vừa lảm nhảm rằng bà chính là thánh Andrew (!). Là một kẻ vô thần, tôi thấy mình bỗng trở
nên kỳ quái giữa Jerusalem. Đến bọn mèo ở đây cũng tin Chúa. Chúng “ngoao” lên mắt long sòng sọc
nhìn tôi như muốn xua đuổi một kẻ lạc đàn.

Israel

Tôi rời Jerusalem và bắt xe đi dọc Israel: đất nước với sức sáng tạo kỳ diệu đã khiến sa mạc phải nở hoa,
nhưng cũng là kẻ thù không đội trời chung với gần như toàn bộ Trung Đông. Cái quốc gia Do Thái nằm
lọt thỏm giữa thế giới Hồi giáo rộng lớn này chẳng khác gì cái gai đâm thọc vào mắt, thế nên cả sáu mươi
năm qua ở đây chưa lúc nào ngớt tiếng súng tổng tấn công hoặc bét ra là cũng phải vài trận bom cảm tử.
Cái sự ghét Israel lớn đến nỗi bất kỳ ai trên hộ chiếu có đóng dấu của hải quan Israel cũng có nghĩa là sẽ
lập tức bị tống cổ khỏi biên giới của gần hai mươi quốc gia Hồi giáo khác nhau, kể cả Malaysia, Brunei và
Bangladesh ở tít bên châu Á. Tôi nhớ lúc bắt đầu bước chân vào Israel, tất cả những gì tôi tâm niệm trong
đầu khi xếp hàng chờ qua cửa khẩu là: “Không cho chúng nó đóng dấu! Nhất định là KHÔNG-CHO-
CHÚNG-NÓ-ĐÓNG-DẤU!”

Thế cho nên tôi suýt gào lên khi mất bao nhiêu công giải thích đứt hơi mà vẫn nghe thấy gã nhân viên hải
quan dang tay dập con dấu đánh CHÁT cái xuống bàn. Chưa để tôi kịp la làng, gã giơ lên cho tôi xem cái
dấu xanh trên một mảnh giấy nhỏ kẹp vào đằng sau bìa hộ chiếu. Hú hồn!

Gia đình tôi ở nhờ có lẽ là điển hình của câu chuyện Israel. Tamara là người Nga, sinh ra trong một gia
đình theo Do Thái giáo. Một ngày kia, cô được mai mối cho một anh chàng Do Thái cũng sống ở Nga
nhưng nhìn như người ngoài hành tinh. Anh ta cạo trọc tóc chỉ để hai lọn dài vàng óng uốn xoăn tít ở hai
bên mai rồi chụp lên trên một cái mũ quả dưa. Uriel cầu hôn cô, nói rằng không những yêu cô mà việc
cưới một người con gái Do Thái cũng tự nhiên và cần thiết như cá thì phải về với nước vậy. Luật Do Thái
ghi rõ rằng tôn giáo đi theo dòng mẹ. Chỉ có những đứa trẻ sinh ra từ một người mẹ Do Thái thì mới
đương nhiên được công nhận là người Do Thái. Việc ông bố có ngoan đạo sùng tín đến cỡ như Uriel,
sống ở Nga mà vẫn cạo đầu để lọn chụp mũ, nhưng nếu không cưới một cô vợ Do Thái, hoặc ít nhất…

https://thuviensach.vn
mẹ của cô ấy phải là người Do Thái thì con cái sinh ra cũng sẽ là người ngoại đạo.

Tamara trở thành vợ, và được ông chồng giàu đức tin giúp cô hiểu được nguồn gốc của dân tộc mình.
Uriel dạy cô nói tiếng Hebrew của người Do Thái, cùng cô tra gia phả của dòng họ để biết rằng tổ tiên của
cả hai người chỉ là một trong hàng triệu triệu nhánh nhỏ của người Israel từ suốt ba thiên niên kỷ nay lưu
lạc khắp năm châu bốn bể.

Hai năm sau ngày cưới, Tamara cùng chồng khăn gói rời Nga di cư đến Israel. Đối với họ, chữ di cư có
thể bị hiểu là một từ khá phỉ báng, vì thực ra họ chỉ trở về nơi cội nguồn của dòng giống Israel, nơi vua
David lập nên Vương quốc Israel từ 3000 năm trước, nơi người Israel bị hết chế độ thống trị này đến chế
độ đô hộ khác chèn ép, xua đuổi khỏi đất đai của tổ tông, và suốt hàng nghìn năm qua vẫn liên tục tìm
đường trở về. Hai vợ chồng Tamara hòa vào hàng triệu người Do Thái chủ yếu từ châu Âu và Nga hối hả
đặt chân vào Israel và ngay lập tức trở thành công dân Israel. Luật pháp của Israel đã quy định rõ: bất kỳ
ai, chỉ cần chứng minh được mình là người Do Thái, thì sẽ được trao hộ chiếu.

Trong tổng số khoảng 800 giải Nobel từng được trao có tới ít nhất 20% thuộc về những người Do Thái
sinh sống chủ yếu ở Mỹ và châu Âu. Cùng với dòng người trở về là một lượng kiến thức khổng lồ, sự đa
dạng về văn hóa, sự rộng dài về tầm hiểu biết, sự nhạy bén và linh hoạt của những kẻ đã được thử lửa, đã
kinh qua đau thương và mất mát, dám chấp nhận thử thách, dám thay đổi, dám xóa bỏ và làm lại từ đầu,
từ khắp năm châu bốn biển đổ về. Với một lịch sử non trẻ chỉ chừng sáu mươi năm, từ năm 2002 đến nay
trung bình cứ một năm rưỡi Israel lại có một người được tặng giải Nobel.

Tôi ở nhờ nhà của Tamara và Uriel khá lâu, nhưng cho đến gần khi rời đi mới phát hiện ra cái phòng mình
ngủ được trang bị một bộ cánh cửa sổ bằng thép rất kỳ quái. Tường nhà cũng rất dày, chừng 30 xen ti
mét. Tiếng địa phương gọi căn phòng này là mamad. Từ năm 1991 khi Israel bị Iraq tấn công bằng tên lửa
Scud, mỗi gia đình ở Israel phải trang bị một căn phòng kiên cố như vậy để tránh vũ khí hóa học và sinh
học. Đóng cửa vào là gần như vô trùng. Đóng lâu quá đà chắc chết ngạt luôn.

https://thuviensach.vn
https://thuviensach.vn
Cả Tamara lẫn Uriel đều đã hoàn thành nghĩa vụ quân sự, được quy định từ hai đến ba năm cho hầu như
tất cả mọi người bất kể nam nữ. Đi trên đường phố Israel nhiều lúc có cảm giác như bước trong doanh
trại quân đội sau giờ tập trận. Các cô lính bé nhỏ đeo những khẩu súng máy nặng trĩu hồn nhiên bá vai
nhau cười nói. Các chàng trai mặc nguyên quân phục ôm hôn bạn gái trên xe điện đông người. Cả nước
sẵn sàng. Mỗi người dân là một quân nhân. Ngân sách chi cho chiến tranh của Israel so với thu nhập
quốc gia đứng cao nhất thế giới. Hiểm họa chiến tranh lúc nào cũng chực bùng nổ.

Người Israel buộc phải sống chung với bão. Đối với họ, Israel là đất nơi tổ tông họ 3000 năm trước từng
hưng danh lập quốc, nhưng Israel đã và sẽ mãi mãi là chiếc gai đâm vào mắt cộng đồng Hồi giáo Ả Rập ở
Trung Đông, như một kẻ đã đi xa đến mấy ngàn năm rồi bỗng dưng quay lại ngang nhiên mua đất rồi
chiếm đất của người Hồi.

Nơi ông tổ mất

Không những ba tôn giáo Do Thái, Thiên Chúa và Hồi giáo đều thờ Thượng Đế tối cao và duy nhất, họ
còn có cùng một ông tổ sống chừng 4000 năm trước tên là Abraham[46]. Nơi Abraham và gia đình được
chôn cất là một hang đá ở Hebron. Người Hồi xây trùm lên hang đá này một thánh đường tên là Machpela
và trong suốt hơn 600 năm chỉ cho phép tín đồ Hồi giáo vào làm lễ. Người Do Thái muốn đến vái ông tổ
của mình (thật ra là của chung) thì chỉ được bước đến bậc thang thứ bảy. Cho đến khi phần này của vùng
Palestine bị Israel chiếm đóng thì Machpela mới được mở cửa cho cả người Thiên Chúa, Do Thái và
người ngoại đạo.

Thánh đường Machpela là nơi cuối cùng tôi đặt chân đến trước khi rời vùng Palestine. Ở nơi Jesus sinh ra,
tôi phải xếp hàng hai tiếng cùng hàng trăm người mới vào được đến thánh đường. Ở nơi ông tổ của cả ba
tôn giáo yên nghỉ, tôi là du khách duy nhất. Ấy là tôi tưởng thế cho đến khi đang bước qua mấy lần cửa
gác của lính chiếm đóng Israel thì giật bắn mình khi nghe thấy những tiếng ra lệnh gằn ngắn gọn từ phía
sau. Chỉ trong một giây lát, hàng chục lính đặc nhiệm Israel với đầy người súng ống lựa đạn đã tỏa ra
chiếm lĩnh các hướng và vị trí cố thủ. Họ quỳ gối, tay đặt lên nòng, nheo mắt nhìn tôi, sẵn sàng xả đạn.

M achpela và ngôi mộ của Abraham tổ tiên ba giáo phái. Người đàn ông được quyền ngồi là người Hồi.

Một cậu bé Palestine đang chơi bóng gần đó bật cười ha ha. Cậu chạy lại, kéo tay tôi và chỉ lên tầng trên
của thánh đường Machpela. Vừa thoáng thấy những cái chỏm đầu đàn ông có phủ một miếng mũ nhỏ
tròn tròn của người Do Thái[47], tôi đã hiểu ngay ra vấn đề. Mỗi khi có du khách người Do Thái dám cả
gan liều mạng (mà cũng chắc chắn chỉ vì công chuyện) phải tới Palestine nói chung và Machpela nói
riêng, việc bảo vệ họ có lẽ còn cẩn thận hơn bảo vệ các tổng thống. Rất nhiều bạn bè Do Thái của tôi dù

https://thuviensach.vn
trông không khác gì người Ả Rập Palestine, nhưng cả đời họ sẽ không bao giờ dám nghĩ đến chuyện đặt
chân qua biên giới. Họ cho rằng ai nhìn cũng sẽ biết họ là người Do Thái, có lẽ bởi nỗi sợ hãi bị trả thù
không thể che giấu nổi trong đôi mắt của kẻ chiếm đóng.

Nếu ở Thánh đường Thiên Chúa Nativity tôi suýt bị đuổi cổ vì dám ngồi vắt chân, thì ở Thánh đường Hồi
giáo Machpela, tôi cũng suýt bị đuổi cổ chỉ vì dám cả gan... ngồi. Nhà thờ Hồi giáo luôn trải thảm cho tín
đồ quỳ hành lễ, ngồi nghỉ ngơi, dựa lưng tán dóc, và thậm chí nằm ngủ trưa tránh nắng. Mỗi lần vào các
thánh đường Hồi, tôi không bao giờ để ai nhắc mà luôn trùm khăn lên đầu như một biểu hiện của sự thành
tâm. Khi tôi ngồi xuống bên cạnh bức tường để ngắm nhìn hai cái lăng mộ cả nghìn năm tuổi thì bị một
ông cai đến nhắc đứng dậy. Tôi bắt chước bà người Thái ở Navivity cũng thu hết can đảm cãi lại: “Thế cái
ông đang ngồi dựa hẳn lưng vào lăng mộ, chân co chân duỗi lim dim mắt kia thì sao?” - “Ông ấy là người
Hồi!” Tôi ngoan cố không nghe, vẫn tiếp tục ngồi nép vào chân tường. Đây không phải là lần đầu tiên lý
do người Hồi hay người Ả Rập được đưa ra để biện minh cho một đặc ân hay một vị trí được coi là cao
quý hơn bình thường. Tôi từng tức giận đến nỗi gắt gỏng om lên với một người bạn ở Oman khi anh ta tỏ
ý khinh rẻ người Hồi Pakistan vì họ không phải là người Ả Rập, và rồi chính gã người Hồi Pakistan đó lại
tỏ ý khinh rẻ một người Ấn Độ vì anh ta không phải là người Hồi. Toàn bộ ý thức hệ của Hồi giáo dựa
trên sự ưu việt về tính tinh khiết của Quran (được tín đồ Hồi cho là không bị loài người làm vẩn đục như
Cựu Ước và Tân Ước) và tính chốt hạ của thiên sứ Muhammad (được tín đồ Hồi cho là thiên sứ cuối
cùng của loài người). Ý thức hệ này khiến tín đồ Hồi giáo có một niềm tin mãnh liệt rằng tôn giáo họ đi
theo là phiên bản tín ngưỡng độc thần trong sạch nhất, thanh lọc nhất, đúng với nguồn gốc nhất, trong khi
các phiên bản khác như Do Thái, Thiên Chúa đã bị thời gian và con người làm cho pha tạp, ô uế. Theo
cách suy diễn này, tất cả các nhân vật trong kinh thánh Adam, Eva, Jesus, Moses, Abraham đều là người
Hồi vì đây mới là đạo gốc. Chưa hết, bất kể tín đồ Do Thái hay Thiên Chúa nào cũng là người Hồi, chỉ có
điều họ không tự biết điều đó mà thôi (!). Kẻ vô thần như tôi, không tin Thượng Đế là Đấng Tối Cao duy
nhất thì hầu như chắc chắn sẽ kết thúc cuộc đời trong địa ngục.

Và trên tất cả một bậc, người Hồi Ả Rập không những tự hào mình là tín đồ của một phiên bản tôn giáo
họ tự cho là trong sạch hơn, mà còn là công dân của đế chế oai hùng, bất thần hiện ra từ trong cát bụi sa
mạc và triệt hạ Ba Tư cùng tôn giáo hùng mạnh Zoroastrianism của đế chế này trong vòng hai mươi năm,
đánh thẳng vào trái tim của châu Âu và chiếm đóng Tây Ban Nha chỉ trong vòng một trăm năm, từ những
bộ lạc du mục (bedouin) lẻ tẻ và bé nhỏ ở bán đảo Ả Rập trở thành những người chủ hùng mạnh của thế
giới với những đỉnh cao nghệ thuật và khoa học chói lọi trong khi châu Âu vẫn còn chìm trong đêm
trường Trung Cổ. Hẳn không ít những người Việt khi coi thường gọi xách mé dân Ả Rập là “Rệp” có rất ít
khái niệm về một quá khứ oai hùng của họ, cũng như sự tổn thương sâu sắc mà những con người với trái
tim kiêu hãnh này vẫn không thể nào quen nổi sau khi Ottoman - đế chế Hồi giáo cuối cùng sụp đổ.

Hoặc ít nhất là trong Thánh đường Machpela này, không phải là người Hồi và nhất là không nhìn giống
như người Ả Rập thì đừng mơ đến việc được có quyền ngồi chứ đừng nói đến việc ngồi dựa hẳn vào
thành lăng mộ của ông tổ Abraham mà thản nhiên chân co chân duỗi vân vê tràng hạt. Máu nóng trong
người tôi dồn lên khi bị ông cai lườm nguýt đi đi lại lại canh chừng. Tôi không còn hứng thú nhìn cái lăng
mộ nữa, thấy uất ức thay cho những tín đồ bao nhiêu trăm năm qua phải chịu đứng ngoài hoặc chỉ được
đi đến bậc thang thứ bảy. Thế có khác gì cha mẹ chung chết đi nhưng anh chị mình không cho mình có
quyền cúng bái?

Tôi bỏ đi. Trên đường ra cửa thì bị một vài cô gái Palestine đến làm lễ túm lại tíu tít hỏi chuyện. Khi
chúng tôi đang hồ hởi chia sẻ thì ông cai đi đến, quát mắng đám con gái, và thẳng cánh đòi hất tôi ra cửa.
Những cô gái trẻ đứng im, và len lén quay trở lại sảnh đường dành cho phụ nữ khuất sau lần rèm cửa dày
cộp. Tôi nghẹn họng, cảm nhận rõ những mạch máu của mình giật liên hồi. Ông ta không những bắt nạt
tôi chỉ vì tôi không phải người Hồi, không phải người Ả Rập, mà thậm chí còn bắt nạt tôi và những cô gái
hiếu khách vì chúng tôi là đàn bà con gái. Mắt long lên, tôi gằn giọng: “Ông muốn ăn hiếp tôi à? Để tôi đi
mách... lính Israel!”

Như một con chuột bị dọa mèo, ông cai lủi thẳng.

Còn tôi đứng khóc rưng rức. Nước mắt giàn giụa còn hơn cả bà người Thái khi được hôn lên nơi Chúa

https://thuviensach.vn
chào đời.

Tôi không phải là kẻ mau nước mắt. Nhất là nước mắt khi bị dọa nạt thì lại càng không. Phải mất mấy
phút sau định thần lại tôi mới hiểu tại sao mình khóc.

Palestine khiến tôi kiệt sức và quỵ ngã. Tôi thấy niềm tin bị cạn kiệt, có lẽ bởi mình là người ngoại đạo.
Nếu tôi tin Chúa, tôi sẽ như bà người Thái, sẽ gục mặt trên ngôi sao bạc trong hang đá nơi Chúa sinh ra
và hồi sinh với lòng tin rằng sự bất tận yêu thương của Chúa chịu nạn sẽ cứu rỗi con người, kể cả những
con người mình căm ghét. Tôi khóc vì thấy mình chẳng có một tín ngưỡng để làm nơi bấu víu: dù đứng
trong trung tâm linh thiêng hội tụ tổ tiên của ba tôn giáo tồn tại hơn 3000 năm với hơn bốn tỉ tín đồ mà
phải cầu cứu đến bạo lực của kẻ chiếm đóng để cứu rỗi những quyền tưởng chừng như cơ bản nhất của
con người.

Lần đầu tiên trên đường vạn dặm, tôi thấy mình giống như một người Palestine bị chiếm đất phải chạy tị
nạn suốt hơn năm mươi năm qua, chỉ như là bèo dạt mây trôi vậy thôi. “Kẻ chiếm đóng”, “giặc ngoại
xâm”, “Chúa hài đồng”, “lòng yêu thương”, “niềm oán hận”..., tất cả chéo mòng mòng, va đập nhau và
tan tác trong một ma trận không nhìn ra lối thoát.

Và thế là tôi chính thức từ biệt tuổi thơ, chính thức hiểu rằng thế giới này không có ranh giới rõ ràng giữa
điều xấu xa và tốt đẹp, chính thức từ biệt niềm tin vào việc có một Lẽ Phải Giản Đơn tồn tại ở trên đời.

https://thuviensach.vn
 10
Ai Cập - Con Nhân Sư ngàn năm không ngủ

Ngồi xe buýt suốt cả ngày từ biên giới Israel tôi mới đặt chân được tới Giza khi trời đã tối khuya.
Thành phố vệ tinh của Cairo đông tới gần bốn triệu dân, dãn bớt mạch máu cuồn cuộn chảy của
thủ đô gần tám triệu dân không lúc nào yên ngủ. Với tôi, lý do đến Giza không có chi khác ngoài
việc đánh dấu vào một trong những ước mơ thuộc loại “hàng chợ” nhất của những kẻ chưa một
lần đặt chân đến Ai Cập: chiêm ngưỡng Kim Tự Tháp Giza 4500 tuổi - viên ngọc duy nhất còn sót
lại của bảy kỳ quan thế giới cổ đại. Những giấc mơ Ai Cập của tôi lung linh hình tam giác huyền
thoại hiên ngang trên sa mạc Phi châu cả mấy ngàn năm. Như một điều đương nhiên, cội nguồn
sinh sôi và sức mạnh tiềm tàng của đất nước đông dân nhất thế giới Ả Rập hẳn phải tụ hội ở
Giza.

Nhưng người ta không kết bạn ở Giza…

Tôi đã có hẹn với một chủ nhà trên Couch Surfing đến đón về ở với gia đình. Mạng bạn bè tình nguyện
trên internet này khiến cho những chuyến đi của tôi luôn gần gũi với người dân bản xứ. Hồ sơ của Ramy
tuy không có nhiều lời nhận xét nhưng tất cả những đánh giá của bạn bè đã từng ở cùng Ramy đều “tích
cực”. Điều khiến tôi quyết định nhận lời mời của Ramy là việc anh ở cùng với mẹ và các cô em gái. Tôi
luôn thích được sống cùng với một đại gia đình vì đó là nơi tôi có thể cảm nhận rõ nhất mạch nguồn văn
hóa của một dân tộc. Tuy nhiên, khi Ramy xuất hiện ở bến xe, tiến thẳng đến chỗ tôi đứng và kêu lên: “Cô
là cô gái trên Couch Surfing phải không?” thì lập tức trong đầu tôi réo lên một hồi chuông cảnh giác:
“Anh ta thậm chí còn không nhớ tên mình!”

Trên chuyến xe hôm ấy có tới gần một chục bạn trẻ khoác ba lô đi bụi, một nửa là dân châu Á. Ramy
quay sang đám thanh niên còn đang bơ phờ sau chặng đường dài và hào hứng dang rộng vòng tay: “Tôi là
Ramy! Tôi là bạn của cô gái này! Tôi xin mời tất cả các bạn về nhà tôi ở hôm nay!”

Tôi thở hắt ra, chắc chắn đến 90% là mình đã xúi quẩy vớ phải một kẻ lợi dụng Couch Surfing để kiếm
tiền từ một lũ ngỗng Tây nhiều tiền thiếu kinh nghiệm. May thay đám ba lô bụi đã đặt chỗ trước ở khách
sạn, chỉ có một cậu chàng người Mỹ tên Harold bơ vơ chưa quyết định gì là tin lời Ramy và cùng tôi leo
lên xe để hắn trở về nhà.

Y như rằng, Ramy không hề ở cùng với gia đình. Căn hộ hai phòng ngủ của anh ta thậm chí có cả dầu xả
tóc cho con gái. Tôi bấm tay ra hiệu cho Harold cẩn trọng khi Ramy liến thoắng về những tour cưỡi lạc
đà, hay lời hứa hẹn sẽ đưa chúng tôi đi đến cửa hàng bán giấy papyrus của Ai Cập thời cổ đại nơi bạn anh
ta làm chủ tiệm. Nhưng Harold là gà gô chính hiệu, không biết khi tôi đi ngủ rồi cậu ta bị Ramy xúi bẩy
thế nào mà mua một tour thăm Kim Tự Tháp ngồi trên lưng lạc đà với giá cắt cổ. Ramy cực kỳ điêu
luyện, thậm chí đã biến sự hiếu khách giả vờ của mình thành bài bản khi nhường hai phòng ngủ cho
chúng tôi và qua đêm trên sàn nhà. Đỉnh điểm của sự thiện nghệ là khi tôi chào từ biệt, anh ta bảo tôi
chọn một miếng sò trong chiếc rổ đựng đầy vỏ ốc đặt dưới gậm bàn và nhắm mắt vào trong vòng hai
phút. Khi tôi mở mắt ra, chiếc vỏ sò đã được biến thành một bức tranh tuyệt đẹp với phong cảnh núi non
nạm đầy kim sa và một trái tim bằng nhựa bé xíu gắn lên bầu trời.

Tôi không tin vào mắt mình, lòng dạ băn khoăn. Cho đến khi tình cờ nhìn vào ngăn tủ buồng tắm và phát
hiện ra Ramy đựng trong đó đầy đủ bộ đồ nghề để có thể chế biến ra một tác phẩm thủ công trong vòng
hai phút: bút dạ không trôi để vẽ hình lên vỏ sò, nước sơn móng tay không màu để tạo nền dính, bột ngũ

https://thuviensach.vn
sắc để phủ lên trên, và hàng trăm trái tim nhựa bé tý để gắn vào lớp sơn móng tay, chỉ cần thổi phù phù
vài cái là khô và kết chặt lấy nhau thành một bức tranh nổi xinh xắn. Tôi bổ nhào ra phòng khách đến chỗ
có cái rổ vỏ sò, và đương nhiên, cái vỏ sò nào cũng đã có sẵn một cái lỗ để Ramy nhanh chóng xâu dây
qua và buộc lại thành một chiếc vòng đeo cổ cho một cô gái ngây thơ chết lăn quay vì một đòn lãng mạn.

Tôi ấm ức kể lại chuyện này trên facebook và bị một đám quen thân cười vào mũi: “Sao Mai ngốc thế?
Người ta không kết bạn ở Giza! Ở quanh Kim Tự Tháp, đến những con lạc đà cũng biết đi theo người có
cái ví dày tiền”.

Đào quá khứ lên mà sống

Và đám bạn ấy nói quả không sai.

Bao nhiêu năm tháng tôi mơ mộng về Giza là thế mà buổi sáng hôm ấy, vừa lọt qua cổng vào khu di tích
được chừng năm phút, tôi đã muốn bổ nhào chạy ra.

Cứ như bị đánh úp. Một gã trai nhanh chóng đón lấy tấm vé của tôi từ tay nhân viên an ninh và hối hả dẫn
thẳng tôi nhằm hướng tượng con Nhân Sư. Gã ta múa mép liên tục, nói rằng mỗi khách du lịch đều cần
có nhân viên của khu di tích đi theo. Vượt qua phút hoang mang, tôi kiên quyết đòi lại vé thì gã nhất định
không trả. Tôi khùng lên dọa báo cảnh sát thì gã mới hậm hực bỏ đi. Gã chưa kịp khuất bóng thì tôi liên
tục bị hàng chục gã khác tấn công, gã thì đòi xem vé, gã thì đòi mua nước, gã thì bắt đi tour, gã thì ép đi
xe ngựa. Thậm chí khi tôi nhét tai nghe nhạc, giả vờ không để ý thì vẫn liên tục bị đeo bám. Đỉnh điểm là
một gã cò mồi cưỡi lạc đà sau khi đã lải nhải suốt cả trăm mét dọc đường thậm chí còn kiên quyết yêu
cầu tôi bỏ tai nghe ra để… nói chuyện, rồi nhân danh bạn bè đưa ra lời khuyên nên làm gì, rồi nhân danh
“người Ai Cập” ca thán tôi thiếu thân thiện với dân bản xứ, cuối cùng là nhân danh “một người bình
thường” lên án tôi thiếu lịch sự khi không muốn tiếp chuyện. Đến khi tôi đã trèo tút lên một đống gạch đổ
nát thì vẫn nghe văng vẳng tiếng cái gã chết dằm ấy gào lên từ xa trên lưng lạc đà: “Die young! Lady, die
young!” (Chết sớm đi! Cô nàng, chết sớm đi!). Tôi cáu tiết lập tức gào lên đáp trả: “Your camel will die
young!” (Con lạc đà của mày chết sớm đi thì có!). Chưa được một tiếng đi loanh quanh trong khu Kim
Tự Tháp mà tôi đã muốn nổ tung.

Một khu sa mạc rộng lớn với tất cả những đền đài tượng đá đẹp đẽ, lung linh, thần bí, thiêng liêng của Ai
Cập ngàn xưa bỗng trở nên lố bịch với cái đám cò du lịch lộn nhộn hung hãn tự xưng là con cháu truyền
đời của một nền văn minh hùng vĩ. Bây giờ tôi mới hiểu tại sao dân du lịch nhiều kinh nghiệm đã tôn vinh
Giza là “thủ đô của lũ cò quấy nhiễu” (the world’s capital of hassle). Gần 12% dân số Ai Cập, tức là
chừng khoảng mười triệu dân, sống dựa vào hơn năm triệu khách du lịch đổ đến đất nước này mỗi năm.
Mùa xuân Ả Rập bất thần tràn đến đây khiến an ninh mất thăng bằng, lượng khách giảm sút, cạnh tranh vì
thế càng trở nên khốc liệt. Những ngày tôi ở lại Ai Cập rơi đúng vào điểm đáy của một nền du lịch đang
ngắc ngoải vì tranh ăn.

Cuối ngày, tôi mệt lả. Khắp khu di tích nắng chói chang cát mênh mang không chỗ trú ẩn cho một kẻ lữ
hành cô độc muốn chạy trốn khỏi đám tàn quân săn tiền, hậu thế của các Pharaoh quyền uy khi xưa.
Ngồi xuống một bụi cây là có kẻ đến “hỏi thăm”. Ghé vào bóng râm một Kim Tự Tháp dù đổ nát và
khuất nẻo đến mấy cũng có người đến “mời mọc”. Tôi chẳng khác gì một con mồi còm chạy trốn lũ thú
săn thiếu đói.

Nơi ẩn náu cuối cùng

Chẳng ai có thể tưởng tượng được bến bình yên duy nhất của tôi lại chính là Trái Tim của Kim Tự Tháp
khổng lồ Giza, ngay tại căn phòng bí mật nơi chiếc quan tài bằng đá của Pharaoh Khufu (Khê-ốp) đã nằm
lặng yên suốt 4500 năm.

https://thuviensach.vn
Đường hầm đến căn phòng bí mật bắt đầu ở một hốc đá nhỏ trổ ra trên lưng chừng Kim Tự Tháp cách
mặt đất khoảng hơn chục mét. Hàng trăm bậc thang nhỏ hun hút xuyên thẳng vào thăm thẳm lòng sâu
của gần sáu triệu tấn đá tảng. Khí lạnh âm u, những góc tối đặc nối với nhau bởi ánh sáng yếu ớt tỏa ra từ
những chiếc đèn vàng. Sau gần chục phút uốn mình qua hầm đá, tôi bước chân vào căn phòng vuông
vức rộng chừng hơn hai chục mét vuông nơi chỉ có duy nhất một chiếc quan tài đá bị bật nắp nằm chính
giữa. Một ánh sáng nhỏ từ chiếc đèn trong góc phòng hắt lên chiếc quan tài đá, để lại cả bầu không gian
bao trùm trong quánh đặc của lặng yên và huyền bí. Khi tiến gần đến nơi, tim tôi thót lên vì bất ngờ thấy
một người đàn ông và một người phụ nữ đang ngồi nép đằng sau quan tài đá, im lặng trong tư thế thiền.

Đường hầm xuyên qua đá tảng đến căn phòng bí mật nơi chôn giấu Pharaoh trong lòng Kim Tự Tháp Khufu.

Tôi ngồi dựa lưng vào tường, lắng nghe tiếng bước chân xa dần của hai du khách cùng leo lên hầm mộ bí
mật sau ít phút ngó nghiêng đã nhanh chóng bỏ đi. Có một điều lạ kỳ là nơi chôn cất thi hài của Khufu
giản đơn đến khó hiểu. Tường và quan tài trống trơn, không có lấy bất kỳ một hình vẽ nào như thường
thấy ở các lăng tẩm Ai Cập cổ. Nhiều người cho rằng Kim Tự Tháp Khufu không phải là nơi chôn cất nhà
vua, xác của Khufu cũng không phải là đã bị ăn cắp. Khufu thực ra là một đền thờ thiêng, nơi các tín đồ
của cổ đạo Ai Cập được dẫn tới để hành lễ. Những kẻ mới nhập đạo trên con đường mê cung dẫn tới căn
phòng bí mật sẽ bị giết chết, xác đặt trong quan tài đá không nắp, bởi nếu được chấp nhận và có chân tu,
kẻ đó sẽ được phục sinh và trỗi dậy bước ra từ cõi chết.

Đang mê mải với những ý nghĩ lan man, bất thình lình, tôi thấy người đàn ông từ phía góc phòng đứng
dậy. Ông ta dừng chân, cúi đầu một giây, và vắt chân… chui tọt vào nằm gọn trong chiếc quan tài đá.

https://thuviensach.vn
Tôi trố mắt ngạc nhiên. Người đàn ông phía trong bắt đầu dùng điện thoại mở một giai điệu kỳ bí, u u mê
mê. Cả gian phòng ngập chìm trong bầu âm thanh huyền hoặc. Tôi như bị thôi miên, cả thân người tan đi.
Chừng ba phút sau khi người đàn ông bước ra. Tôi như bị bỏ bùa, đứng lên và tiến lại gần ông ta. Tôi đưa
tay ra hiệu được nằm trong quan tài. Ông ta lặng lẽ gật đầu và đưa tay ra đỡ tôi trèo vào.

Chưa bao giờ tôi trải qua một cảm giác không thực và kỳ ảo đến vậy. Giây phút tôi duỗi thẳng người trên
nền quan tài đá lạnh buốt là giây phút toàn bộ các mạch máu trong tôi căng ra, từng tế bào trên da thốt
nhiên bỏng rát. Đầu tôi quay mòng mòng với hàng triệu dây thần kinh điên đảo. Tim tôi đập dồn dập. Phía
trên, người đàn ông lạ mặt tì tay vào thành quan tài ra hiệu cho tôi nhắm mắt. Âm thanh của một buổi
hành lễ ma quái choáng ngợp và mê muội. Tôi vô thức làm theo lời ông ta, và ngay lập tức bị cuốn tuột đi
theo một cơn xoáy lốc kỳ lạ của hàng triệu triệu những ý nghĩ siêu thực.

Có thể tôi là một kẻ đặc biệt nhát gan. Có thể tổng số thời gian tôi nằm trong quan tài đá chỉ tính bằng
giây. Nhưng sự thật là tôi đã cố sức chống lại sự mãnh liệt đầy quyền năng của cơn lốc âm thanh kỳ bí để
bật dậy bước ra khỏi chiếc quan tài ma thuật có tuổi đời còn lâu hơn cả lịch sử của đất nước tôi, chiếc
quan tài nơi vị Pharaoh quyền lực của Ai Cập đã từng yên nghỉ một cách bí mật trong suốt hơn 4000 năm,
lắt léo vùi trong lòng Kim Tự Tháp lớn nhất của nền văn minh cổ đại.

Tahrir không dành cho phụ nữ yếu tim

Trong thời gian ở lại Cairo, tôi kết thân với một phóng viên tên Luai. Anh và hầu như tất cả những người
bạn Ai Cập tôi gặp chẳng mấy ai quan tâm đến lũ cò mải kiếm tiền, đến Kim Tự Tháp và những câu
chuyện từ cả vài ngàn năm trước. Đối với họ, Ai Cập của ngày hôm nay chỉ có hai từ: “cách mạng”. Và
thế là cuộc phiên lưu Cairo của tôi bắt đầu.

Đầu tiên, Luai đưa tôi đến quảng trường Tahrir nổi tiếng nơi ba trăm nghìn người cắm trại ngủ đêm biểu
tình trong mười tám ngày và lật đổ nhà độc tài Mubarak sau ba mươi năm cầm quyền. Thời điểm tôi ở
Cairo, Mubarrak đã ngồi sau song sắt nhà tù chờ ngày ra tòa, nhưng Tahrir vẫn nhộn nhịp trắng đêm.
Hãng thông tấn của Al-Jazeera thuộc vương quốc dầu mỏ Qatar xây một trụ cần cẩu cao chót vót với một
bóng đèn khổng lồ như một mặt trời chiếu sáng toàn bộ quảng trường Tahrir, camera đưa tin đi khắp thế
giới 24 giờ/ngày không bỏ sót bất kỳ một động thái nào. Al-Jazeera đánh bật CNN, BBC và tất cả những
gã khổng lồ truyền thông khác với tư cách một kênh thông tin không phải của phương Tây với tiếng nói
tự do, và thắng đậm trong cuộc chiến truyền thông khốc liệt.

https://thuviensach.vn
 Tahrir những ngày sục sôi biểu tình, cả ngày lẫn đêm. Bên cạnh hàng ngàn người ngủ trong lều trại hoặc ngay
trên sân quảng trường, hàng ngàn người khác vẫn hô khẩu hiệu, lập nhóm tranh luận, mở băng chiếu hình,
dựng đài kỷ niệm. Trong bức ảnh này, Layla (5 tuổi) và em trai (hơn 1 tuổi) dù đã 3 giờ sáng nhưng vẫn háo
hức phất cờ. Bằng tuổi họ, các cô bé cậu bé khác đang mơ về thế giới của Disney trong khi Layla và em trai
đang học bài học đầu tiên về thế giới của dân chủ.

Tuy nhiên, Mubarak đã cạp đất. Lần này, trong ánh đèn của Al-Jazeera và chiếc camera liên tục ngày đêm
quét hình, Tahrir lại hừng hực, nhưng không phải là đám đông đồng lòng đồng dạ đòi phế truất Mubarak
nữa mà Tahrir đã bắt đầu trở thành chiến trường chia cắt phe thắng cuộc thành hai bên, giữa những người
ủng hộ việc thành lập một chính quyền thế tục và phe của Huynh Đệ Hồi giáo đòi thành lập một chế độ
thần quyền lấy Kinh Quran làm tôn chỉ. Khi Luai đưa tôi đến đây cùng một nhóm những nhà hoạt động
cánh tả, tôi để ý thấy một cô gái rất xinh đẹp, tóc nhuộm vàng rực rỡ không đội khăn trùm đầu hijab
được Luai giới thiệu là diễn viên Rehab El Gharawy. Làn da trắng muốt và khuôn dung sắc sảo sáng bừng
một cách quá lộ liễu của cô thu hút rất nhiều ánh nhìn, và chỉ ít phút sau đó biến thành một cuộc cãi cọ
nho nhỏ khi một nhóm những người ủng hộ Huynh Đệ Hồi giáo từ chối không cho cô đứng nhờ ánh sáng
trong lều của họ để trả lời phỏng vấn. Trong cơn xô xát, một gã đàn ông lợi dụng động chạm vào người
Rehab. Lo sợ cho hai người phụ nữ trong nhóm, tất cả quyết định rời Tahrir.

Mấy tháng sau, khi đã quay trở lại châu Âu, báo chí bắt đầu lên tiếng về những vụ quấy rối, thậm chí
cưỡng hiếp phụ nữ ở Tahrir khi đám đàn ông lợi dụng tình cảnh đông đúc vây bắt và tấn công phụ nữ
giữa thanh thiên bạch nhật với đỉnh điểm gần một trăm vụ mỗi ngày, trong đó có cả một nữ phóng viên
Hà Lan bị cưỡng hiếp khi đang tác nghiệp. Tôi lo lắng nhắn tin cho bạn bè thì họ khẳng định đây là một
khối ung nhọt trong đầu óc đàn ông và xã hội Ai Cập chỉ chờ đúng thời điểm cách mạng để lộ ra bộ mặt
thật. Tồi tệ hơn, lỗi bao giờ cũng bị đổ cho phụ nữ trước tiên: “Lúc đó cô mặc cái gì?”; “Tại sao con gái
nhà lành không ở nhà mà xông vào chỗ đông người làm gì?” hay “Cô là con gái ngoan, bỏ qua đi!”. Bạn
tôi và những phụ nữ khác đã đối phó bằng cách găm những chiếc kim dài chừng một gang tay dọc mép
quần để có thể nhanh chóng rút ra khi bị tấn công.

Chữ trinh đáng giá bao nhiêu?

Có lẽ chưa bao giờ Ai Cập trở nên xấu xí như vậy trong con mắt của thế giới. Những tin vui từ Ai Cập tối
sầm lại bởi những vụ xì căng đan sex gần như không thể tin được, trong đó có việc hai mươi cô gái tham

https://thuviensach.vn
gia biểu tình ở Tahrir bị quân đội bắt giam và chia thành hai nhóm, một nhóm đã kết hôn và một nhóm
chưa có gia đình. Trước sự chứng kiến của các sĩ quan, các cô gái chưa có chồng bị ép phải cởi bỏ quần
áo, giạng chân cho một nam nhân viên y tế thò tay vào cửa mình kiểm tra để biết chắc chắn màng trinh
còn nguyên vẹn. “Virginity test” trở thành một cú sốc với cả thế giới khi một cô gái trong số đó công khai
đâm đơn kiện quân đội, một việc chưa có tiền lệ ở đất nước vừa thoát ra khỏi chế độ độc tài. Để thanh
minh cho hành động nhằm mục đích hạ nhục đáng kinh tởm này, một viên chức quân đội đã giải thích
rằng rất nhiều phụ nữ tham gia biểu tình ở Tahrir không phải là loại đàn bà đứng đắn. Và việc kiểm tra
màng trinh là để chứng minh rằng họ đã bị ô uế từ trước chứ không phải là bị cưỡng hiếp trong thời gian
bị giam giữ.

Chưa ở đâu chữ trinh lại có sức nặng khủng khiếp như ở Trung Đông. Nếu ở Việt Nam nó đáng giá ngàn
vàng thì ở Trung Đông nó đáng giá cả mạng người. Vẫn còn một chút từ lượng khi chúng ta công nhận
“chữ trinh kia cũng có ba bảy đường” (Kiều). Ở Việt Nam, một cô gái không còn trinh tiết nếu bất hạnh
vớ phải một lão chồng cổ hủ thì câu chuyện cũng thường chỉ có một mình đôi uyên ương tự giải quyết. Ở
Yemen và Ma Rốc, cả đại gia đình và bạn bè tổ chức hội hè thâu đêm để… chờ đôi trẻ động phòng và tới
khi tấm vải thấm máu trinh được đưa ra, những người đàn ông Yemen sẽ bắn súng lên trời còn những gia
đình ở Ma Rốc sẽ nhảy múa ăn mừng. Cái màng da mong manh của cô dâu không chỉ là biểu tượng trong
trắng của chính cô ấy mà trở thành phẩm hạnh và danh dự của cả dòng tộc.

Như tôi đã kể ở chương Jordan, hủ tục cắt khâu âm hộ kinh hoàng vẫn đang diễn ra để có thể đảm bảo
chắc chắn các cô gái không bị con quỷ dục vọng lôi kéo. Trải qua nhiều thăng trầm của các chế độ phụ
hệ trọng nam khinh nữ, phần mu thịt ở cửa mình phụ nữ bị coi là bẩn thỉu vì người ta cho rằng đó là nơi
tạo khoái cảm nhục dục. Việc khâu cửa mình trở thành một nghi lễ quan trọng để bé gái trở nên tinh khiết,
được gia đình và xã hội tôn trọng. Con số 90% bé gái và phụ nữ ở Ai Cập tình nguyện hoặc bị gia đình
quyết định phải trải qua các cấp độ cao thấp khác nhau của việc cắt bỏ và khâu cửa mình khiến tôi kinh
hoàng. Khi gã bạn người Ai Cập đàng hoàng là dân học cao, tư tưởng tự do và theo chủ nghĩa thế tục
cánh tả cho rằng “… ở Ai Cập trời nóng lắm! Thế cho nên đàn bà con gái dường như cũng dễ bị lôi kéo
vào dục vọng hơn”, tôi suýt nữa thì gào lên “Đồ ngu!” nhưng may thay kìm lại được. Bây giờ thì tôi đã
hiểu tại sao một cô gái tôi quen, dù còn rất trẻ tuổi đã muốn lấy chồng: “Lấy chồng cho xong đi chị ơi, để
mà còn được bắt đầu cuộc sống tự do. Còn muốn tự do tuyệt đối ư? Lấy chồng cho xong rồi… bỏ
chồng! Người đời chỉ khắc nghiệt với con gái chưa chồng, chứ đàn bà ly hôn thì chả ai buồn quấy nhiễu!”

Tôi lập tức nhớ đến một chị bạn ở Việt Nam sau khi trở thành quả phụ đã tình cờ phát hiện ra cuộc sống
của một bà mẹ đơn thân có sự nghiệp tuyệt vời đến mức “có điên mới tái hôn và mua họa vào thân”. Ở
những xã hội nơi phụ nữ đã tiến bộ trong khi đàn ông lại vẫn bị cầm tù trong mớ tư tưởng cổ hủ, hôn
nhân trở thành một gánh nặng cho người đàn bà trẻ vừa phải lo kiếm tiền chẳng khác gì đức ông chồng
mới cưới lại vừa phải làm vợ cho ông ấy, đẻ bằng được con (trai) cho cả họ nhà ông ấy, chăm con cho
ông ấy, và cung phụng cả một bộ sậu tông ti họ hàng nhà ông ấy. Chẳng phải ngẫu nhiên mà một bìa báo
Time năm 2013 đưa vào tâm điểm thực tế báo động ở Nhật Bản nơi 90% các cô gái trẻ không hứng thú
với chuyện lấy chồng vì cho rằng hôn nhân giết chết sự nghiệp. Xã hội cổ điển kiểu Nhật không dễ dàng
chấp nhận một phụ nữ vừa làm mẹ vừa đi làm, dẫn đến kết cục 70% phụ nữ cứ lấy chồng xong là thôi
việc. Để thoát khỏi vòng kìm tỏa, một thế hệ các cô gái trẻ lựa chọn cuộc sống độc thân và trở nên thờ ơ
với sex. Thế mới thấy tư tưởng bất bình đẳng nam nữ giống nhau từ Á sang Phi, mặc dù cái cách mà mỗi
đất nước phản ứng lại có thể hoàn toàn đối lập nhau, từ việc đặt cái màng trinh lên bệ mà thờ giống như ở
Trung Đông hay chối bỏ cuộc sống hôn nhân và giường chiếu yêu đương như ở Nhật[48].

Mùa xuân chết yểu

Trở lại với Luai, anh bạn phóng viên tại Cairo, người đã giúp tôi chứng kiến sự biến động chính trị và tôn
giáo không ngừng ở quảng trường Tahrir. Vào thời điểm năm 2012 khi tôi đang ở Ai Cập và cuộc bầu cử
dân chủ đầu tiên sau khi nền độc tài sụp đổ đang diễn ra, chỉ vài giờ sau khi các hòm phiếu đóng cửa, tôi
thấy mình ngồi trên chiếc xe không thể cũ bẩn và lung lay hơn được nữa của Luai. Anh chàng vừa lái xe
vòng vòng vừa kẹp điện thoại vào vai sốt ruột trao đổi và chờ hướng dẫn để có thể đặt chân vào trụ sở

https://thuviensach.vn
đầu não của một trong những tổ chức cách mạng lớn của Ai Cập. Sau gần một tiếng loanh quanh, chúng
tôi được hướng dẫn đỗ xe ở bãi đất công cộng và đi bộ một quãng dài với đủ kiểu ngoặt trái ngoặt phải để
cuối cùng có thể bấm chuông một căn hộ bí mật nằm khuất nẻo trong khu lao động Cairo.

Căn hộ bí mật nằm giữa trung tâm Cairo, căn cứ của phong trào cách mạng.

Khi những người Ai Cập trẻ tuổi xuống đường đòi phản đối chế độ độc tài Mubarak vào năm 2011, họ
nhận được sự ủng hộ hết mình của phương Tây. Tổng thống Mỹ Obama thậm chí còn hùng hồn tuyên
bố: “Chúng ta cần giáo dục con em mình noi gương những người Ai Cập trẻ tuổi”. Nhưng không ai học
được chữ ngờ, phong trào cách mạng bột phát, thiếu cả tiền bạc lẫn tổ chức quy củ của những chiến sĩ
dân chủ theo chủ nghĩa thế tục này nhanh chóng bị Huynh Đệ Hồi giáo chiếm lĩnh thượng đài. Arab
Spring với tư cách là cuộc nổi dậy của những người trẻ không phân biệt sắc màu tôn giáo đòi cải cách
dân chủ gần như bị chết yểu. Họ trở thành kẻ dọn đường cho Huynh Đệ, một đối thủ không cân sức, một
tổ chức theo chủ nghĩa Hồi giáo (Islamism) từ lâu đã luôn là đối tượng đàn áp của chính phủ nhân cơ hội
này trả thù và chiếm lĩnh chính quyền.

Những người trẻ tuổi mà Luai và tôi gặp đêm hôm ấy là một phần của phong trào thế tục chết yểu. Bước
qua hành lang còn cuộn đầy cờ khởi nghĩa và băng rôn đòi quyền dân chủ, trong căn phòng hơn chục mét
vuông, mười hai thanh niên, cả Hồi giáo lẫn Thiên Chúa giáo, với điện thoại trong tay, họ tiếp nhận thông
tin từ các điểm bầu cử, gửi đi hàng ngàn twits và post trên facebook. Trưởng nhóm Ahmed là một anh
chàng trẻ măng, có lẽ chưa đến 21 tuổi. Anh chỉ cho tôi kết quả của một điểm bầu cử gần Cairo nơi Mursi
- ứng cử viên của Huynh Đệ dẫn đầu bảng phiếu: “Chủ nghĩa Hồi giáo đã bắt cóc Mùa xuân Ả Rập. Tôi
bám trụ quảng trường Tahrir biểu tình cả đêm lẫn ngày để nhìn thấy một Ai Cập với chế độ dân chủ, nhất
định không phải để Huynh Đệ với âm mưu đưa đất nước trở về thời kỳ đồ đá. Vào giờ phút này, tất cả
những gì chúng tôi có thể làm là giám sát kết quả bỏ phiếu thật chặt chẽ. Nhưng nếu Huynh Đệ thắng cử,
chúng tôi nhất định sẽ bắt đầu một cuộc cách mạng mới”.

https://thuviensach.vn
 Ảnh M ursi trên đường phố Cairo trước cuộc bầu cử đem lại chiến thắng cho Huynh Đệ Hồi giáo.

Không may cho Ahmed và phong trào dân chủ thế tục ở Ai Cập, Huynh Đệ quả thật đã thắng không lâu
sau đó, dù là một bàn thắng không thể sát nút hơn với khoảng cách chỉ hơn 1% số phiếu bầu. Gần một
năm sau, khi tôi đang trên giảng đường thì điện thoại nháy lên tin nhắn của Luai trên facebook: “Mai, Mai!
Chúng tôi đang chuẩn bị có một cuộc cách mạng mới. Ngày 30-6 sẽ có một cuộc biểu tình lớn đòi Tổng
thống Mursi từ chức. Suốt một năm qua, ông ta đã chẳng làm cho kinh tế Ai Cập đỡ khốn nạn hơn thì
chớ, lại còn muốn đưa toàn bè lũ Huynh đệ Hồi giáo của mình lên nắm các chức vị chủ chốt! Ai Cập
tưởng là đã có dân chủ nhưng hóa ra chúng tôi sai toét”.

Khốn thay, Luai, cũng như bao nhiêu người dân Trung Đông không những sai mà còn cả tin. Người Ai
Cập cho rằng với một tổng thống được bầu cử theo quy chế tự do và dân chủ thì họ đã có dân chủ. Mà
nếu họ đã có dân chủ thì kinh tế phải phát triển, dân phải đỡ nghèo chứ sao lại xăng còn không có mà
mua, bánh mì còn không có mà bán, đã thế ông tổng thống mới lại hiện nguyên hình là một nhà độc tài
mới như thế này?

Có lẽ phương Tây đã tuyên truyền một niềm tin hoàn toàn ngây thơ rằng có dân chủ là có hết, và để có
dân chủ thì chỉ cần một hệ thống bầu cử chính trị dân chủ là đủ. Thế nên bây giờ Ai Cập vỡ mộng. Họ
xuống đường biểu tình, yêu cầu tổng thống từ chức. Quân đội nhìn thấy khả năng đổ máu liền can thiệp
bằng cách yêu cầu tổng thống trong vòng bốn mươi tám tiếng phải giải quyết cuộc khủng hoảng niềm tin
với dân chúng. Ông Mursi từ chối. Và thế là bị hất cẳng. Những người biểu tình reo mừng: “Dân chủ đã
chiến thắng!”

Sự thực là: dân chủ đã thua một bàn thua đắng ngắt. Vị tổng thống đầu tiên được bầu cử nghiêm túc của
Ai Cập chỉ có một năm thay vì bốn năm để lãnh đạo và sửa sai một cách dân chủ. Ngày 03-07-2013,
tướng Al-Sisi của quân đội Ai Cập đã tuyên bố cách chức và bắt giam Tổng thống Mursi sau một năm
cầm quyền. Sau ba ngày biểu tình, những người phản đối chính phủ của ông Mursi đã thành công trong
việc tống khứ vị tổng thống đầu tiên được bầu cử dân chủ ra khỏi chiếc ghế quyền lực bằng một phương
pháp khá là phi dân chủ: dùng quân đội làm công cụ gây sức ép và thực hiện việc dỡ bỏ chính quyền.

https://thuviensach.vn
 Đại học Al-Azhar hơn 1000 năm tuổi.

Người Ai Cập có lẽ chưa sẵn sàng để chấp nhận rằng dân chủ không phải là cách thức, mà là kết quả của
một quá trình lâu dài, của một con đường phát triển gian nan chứ không phải là một sự kiện. Một cuộc
bầu cử dân chủ không có nghĩa là một xã hội dân chủ đã hình thành. Và để có một xã hội dân chủ đúng
nghĩa chứ không chỉ ở cái mác tên nước Democratic thì cần biết bao nhiêu thời gian, bao nhiêu là cố gắng
chứ không chỉ là một cuộc bầu cử tự do và công bằng. Để lật đổ một chế độ độc tài chỉ cần một mồi lửa
ở đúng điểm sôi, để có một cuộc bầu cử tự do chỉ cần vài tháng, để đảng thắng cử thể hiện rõ tài năng
của mình cần một nhiệm kỳ vài năm, nhưng để có các bộ phận cấu thành nên một xã hội dân chủ thực
sự cần cả một hay nhiều thế hệ. Bất cứ sự thay đổi về chất nào ban đầu thường đi kèm yếu tố bất ổn, dân
chủ quá độ, thậm chí là gian khó chẳng khác gì một cơn đau đẻ.

Xã hội dân chủ không phải là món quà đêm Giáng sinh, nó là kết quả của một quá trình.

Có lẽ cái mà người dân Ai Cập mong muốn từ những ngày đầu của Mùa xuân Ả Rập không phải là dân
chủ mà chỉ là thay đổi cái chính quyền thối nát mà họ căm ghét. Thế cho nên khi tổng thống được bầu cử
dân chủ không giải quyết nhanh chóng được các vấn đề của đất nước thì họ lập tức đòi ông ta từ chức
thay vì các phương thức dân chủ có tính xây dựng khác. Dân chủ đã thua một bàn, và kẻ chiến thắng là
những nhà quân sự, nhất là khi tướng Al-Sisi sau khi lật đổ chính quyền dưới sức ép của người dân đang
trở nên lạm quyền và đã quyết định ứng cử tổng thống trong cuộc bầu cử mới. Ai Cập trở thành một đất
nước nơi quân đội có quyền lực vô tiền khoáng hậu dù không phải là chế độ quân chủ chuyên chế. Điều
này cũng tạo ra một trường hợp đặc biệt, đó là người dân đã chiến thắng nhưng dân chủ thì có một bàn
thua. Ông Mursi nhậm chức bằng lá phiếu và ra đi dưới bàn tay vũ lực. Với những người ủng hộ Huynh
Đệ và Mursi, họ cảm thấy bị phản bội và cho rằng dân chủ chẳng còn có ý nghĩa gì.

Và khi quá trình dân chủ chẳng có ý nghĩa gì thì cách duy nhất để giành quyền lực là dùng bạo lực[49].

Sự vô tội của Sphinx

Tôi quên rất nhiều câu chuyện đọc hồi bé, nhưng không bao giờ quên câu chuyện về lời đố hóc búa của
Sphinx, ai giải được nó sẽ tự nổ tung, ai không giải được thì sẽ bị siết cổ đến chết: “Con gì buổi sáng đi

https://thuviensach.vn
bằng bốn chân, buổi chiều đi bằng hai chân, buổi tối đi bằng ba chân?”

Tôi từng ngốc nghếch nghĩ rằng con Nhân Sư bảo vệ kho báu này chính là con Sphinx ở Giza cho đến
ngày phát hiện ra loài kỳ thú đầu người mình sư tử này có ở trong thần thoại khắp nơi trên thế giới.

Trên đường rời Giza, tất nhiên là không thể thiếu một gã đánh xe ngựa lẵng nhẵng bám đuôi năn nỉ, mời
chào, quấy rối…, tôi ngoái nhìn con Sphinx lần cuối. Tôi nói lần cuối vì tôi đã thề sẽ không bao giờ quay
lại Giza lần nữa. Cảm giác rời Giza giống hệt như cảm giác khi tôi rời Angkor Wat vàng son, rời Machu
Pichu thần bí, rời Roma nguy nga. Những nền văn minh lớn rồi sẽ lụi tàn. Những người bạn tôi ở đây
đang tự hào về một Ai Cập cổ nguy nga nhưng oái ăm thay lại chẳng còn mấy chút dính dáng với một nền
văn hóa đang thực sự là xương là máu của hiện tại với những ngổn ngang tro tàn của vinh quang đã tắt,
của độc tài đàn áp dưới danh nghĩa văn minh, của tôn giáo cực đoan dưới danh nghĩa đạo đức, của những
hủ tục ghê rợn thời hoang sơ bộ lạc được hợp pháp hóa dưới danh nghĩa truyền thống, của sự giày xéo
thân xác đàn bà dưới danh nghĩa phẩm hạnh tiết trinh. Văn minh Ai Cập đã mất. Tiếng Ai Cập đã mất.
Người Ai Cập giờ theo tôn giáo của kẻ từng tràn đến thống trị: Hồi giáo. Người Ai Cập giờ đây nói tiếng
của kẻ từng đô hộ Ai Cập: tiếng Ả Rập. Một bộ phận tôn giáo cực đoan ở Ai Cập thậm chí muốn hủy hoại
các Kim Tự Tháp và đền đài ở Ai Cập vì cho rằng việc tôn thờ các lăng tẩm linh tượng là trái với giáo lý
Hồi.

Văn minh Ai Cập cổ từng mạnh mẽ đến mức đế chế Hy Lạp chiếm được Ai Cập đã tự nguyện thay đổi hình
ảnh bản thân khi trị vì xứ này và xưng là Pharaoh, đi theo tín ngưỡng của các Pharaoh. Nữ hoàng Cleopatra
bản chất không phải người Ai Cập. Câu chuyện trở nên khác hẳn khi đế chế Hồi giáo - kẻ trị vì tiếp theo của
Ai Cập - đã đồng hóa nơi đây đến mức Ai Cập cổ hùng vĩ chỉ còn như một họa tiết trang trí chứ không còn là
xương máu linh hồn của dân tộc.

Con Sphinx ở Giza có thể đã siết cổ chết nền văn minh lâu đời nhất của loài người. Vạn vật có sinh có
thác. Cũng như con người, một dân tộc dù hùng mạnh đến mấy cũng có thời kỳ non yếu phải bò bằng tứ
chi, lớn lên trưởng thành vững vàng trên hai chân, để rồi suy yếu trong chiều tàn với cây gậy chống đỡ
tuổi già. Mấy ngàn năm của một nền văn minh chói sáng cũng không thể thoát khỏi vòng sinh tử bất biến
ấy. Và chẳng phải chỉ có mình con Sphinx đang vắt kiệt những hơi thở cuối cùng của Ai Cập cổ ra khỏi
cuộc sống thường nhật, Ai Cập chết vì bản thân những người Ai Cập đã bị văn hóa ngoại xâm đồng hóa
đến mức thấy Ai Cập cổ trở nên xa lạ mà dửng dưng với nó như một họa tiết trang trí chứ không còn là
xương máu linh hồn của dân tộc.

Có một niềm tự hào len lỏi trong tim tôi, tự nhủ rằng dẫu nền văn minh Việt không hùng vĩ và lâu đời như
Ai Cập, nhưng trải qua bao thăng trầm sóng gió của đô hộ và thực dân, ít nhất người Việt mình vẫn biết ai
là bạn ai là thù, dù có đổi thù thành bạn, dù có vay mượn ít nhiều cũng vẫn còn một tiếng nói kia để biết
rằng ngọn này còn nối liền với gốc.

Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời, người ơi

Mẹ hiền ru những câu xa vời…

https://thuviensach.vn
(Phạm Duy)

https://thuviensach.vn
 11
Libya - Ngỡ ngàng rạng đông

Libya là một trong ba đất nước hoàn toàn trong tình trạng vô chính phủ vào đúng thời điểm tôi
đặt chân qua biên giới. Tuy nhiên, không giống như Yemen nơi máy bay hạ cánh ngay tại thủ đô,
hay Ai Cập nơi dù chính trị có tí loạn lạc nhưng đám khách du lịch kiểu “chưa thấy quan tài
chưa nhỏ lệ” vẫn chất đầy vài chuyến xe buýt từ biên giới heo hút, Libya bắt tôi chờ gần năm
tiếng ở cửa khẩu vì hải quan Ai Cập nhất định không tin ở tít phía bên kia đường biên, nhân viên
của công ty du lịch Libya đang chờ sẵn với visa nhập cảnh. Họ nhìn tôi và bốn bạn đường người
Nhật rồi lắc đầu quầy quậy: Làm gì có chuyện thời điểm này có ai xin được visa vào Libya? Ngay
cả ở thời bình xin visa du lịch còn khó, phải đăng ký đi theo đoàn hoặc được người bản xứ viết
thư mời nữa là lúc đất nước đang loạn lạc kiểu rắn mất đầu như thế này.

Với vốn tiếng Ả Rập vừa ít vừa sai toe toét, tôi dùng cả tứ chi lẫn ngũ giác quan để hiểu và giải
thích rằng xin được cái visa này phải mất mấy tháng trời mò tìm môi giới trên mạng, rồi hết hơi
tìm bạn đồng hành để được giảm giá, rồi phải gửi đủ thứ giấy tờ bảo đảm, rồi cuối cùng mỗi đứa
vẫn mất tới gần 200 đô cho một lời hứa sẽ-được-cộp-dấu còn chưa biết có phải là đồ xịn hay
không. Khoa chân múa tay, nhưng cả lũ lòng dạ thắc thỏm: Nhỡ mấy lão hải quan này nói đúng
thì sao? Nhỡ bên kia đường biên quả là không có ai chờ chúng tôi thì sao? Nhỡ số tiền chuyển
khoản mất hút vào một cái ngân hàng ma nào đấy thì sao? Giữa Ai Cập và Libya là một khoảng
đồng không mông quạnh chẳng thuộc địa phận của bất kỳ quốc gia nào. Bước vào đó là coi như
chắc chắn thành dê con lạc mẹ, rồi trở thành món lẩu dê lúc nào có trời mới biết.

Người hùng hay kẻ tội đồ?

Từ biên giới, lái xe của công ty cấp visa đưa tôi và ông bạn đường Kazuo đặt chân đến Benghazi lúc gần
ba giờ sáng. Thành phố trong màn đêm vẫn không giấu nổi vẻ hào hoa của một đế chế dầu mỏ nhiều tiền
nhưng đang cố sức hoàn hồn sau cuộc chiến với những tòa nhà bị đánh bom nát bươm. Đất nước vừa
qua binh đao loạn lạc mà khách sạn nào ở Benghazi cũng kín chỗ khiến chúng tôi phải hết hơi mò mẫm
mới tìm được một phòng hai giường đơn giá không đến nỗi cắt cổ (115 đô la). Ba người bạn Nhật đi xe
máy phân khối lớn thì tiết kiệm triệt để bằng cách chăng lều ngủ ngay ngoài vỉa hè. Họ đã trải qua hơn ba
năm lang thang khắp thế giới trên con ngựa sắt của mình nên túi tiền sắp cạn kiệt. Bức tường nơi “băng
đảng tha phương” này chọn làm phông nền để hạ cánh phủ kín một bức graffiti khổng lồ hình một gã râu
ria xoăn tít đang hốt hoảng bỏ chạy, ị đùn be bét cả ra quần. Cả lũ soi đèn pin lên ngắm nghía rồi cười ha
ha. Cái gã khốn khổ đó tên là Gaddafi.

Trung Đông hầu như toàn các nhà độc tài, nhưng danh hiệu về sự ấn tượng thì không ai vượt qua nổi vị
đại tá từng thống trị Libya suốt bốn mươi hai năm và bị quân nổi dậy giết chết một cách thảm khốc trong
Mùa xuân Ả Rập năm 2011. Tiếng xấu tiếng tốt đan xen, sau gần nửa thế kỷ cầm quyền, nhà độc tài kỳ
quặc này khiến thế giới dở khóc dở cười. Không chỉ là cách ăn mặc kỳ quái, nhiều lần công du nước
ngoài, Gaddafi thường đòi chủ nhà phải đến tiếp mình trong một cái… lều kiểu châu Phi dựng ở đâu đó
quanh khu nhà chính phủ. Danh sách các vị trí dựng lều của Gaddafi bao gồm cả quảng trường Đỏ nổi
tiếng ở Nga, và đương nhiên, danh sách các vị nguyên thủ chịu chui vào lều nói chuyện với Gaddafi bao
gồm cả ông mặt sắt Putin. Sự thân cận với Nga dù chỉ là lớt phớt bề mặt cũng khiến Mỹ khó chịu và tổng
thống Mỹ Reagan đã không ngần ngại đặt cho Gaddafi biệt hiệu nổi tiếng: “Con chó điên của Trung
Đông”.

https://thuviensach.vn
 Biếm họa Gaddafi thua trận sợ ị ra quần.

M ột khu nhà bị bom phá hủy ở Bengazi.

Ngày đầu tiên đặt chân đến Libya, tôi đánh bạo ngó vào một vài cửa hàng sách hỏi cuốn Al-Kitab al-
Khadra. Ai cũng nhìn tôi như sắp muốn xé phay đến nơi: “Đốt hết rồi! Hỏi làm gì?” Không nản chí, tôi
nhờ bạn bè ở Libya tìm hộ, nhưng rốt cuộc phải thôi vì bắt gặp ánh nhìn nghi ngại với cái dấu hỏi to
tướng treo trên trán: “Chết! Con này gián điệp…”

Al-Kitab al-Khadra - hay còn gọi là cuốn Sách Xanh (Green Book) là tên một tài liệu được lưu truyền
như thánh kinh trong chế độ chủ nghĩa xã hội Hồi giáo (Islamic socialism) mà Gaddafi tạo ra. Ông ta
tuyên bố hai mô hình chính trị đang đánh nhau khốc liệt lúc ấy là chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa cộng sản
đều sai toét. Chủ nghĩa tư bản thì chỉ biết có tiền tiền tiền, chủ nghĩa cộng sản thì là một lũ vô đạo không
biết kính sợ Thượng Đế. Rốt cuộc, chỉ có mô hình của ông ta (The Third International Theory) là chuẩn
nhất, các nước thế giới thứ ba cứ đi theo mô hình này là ổn thỏa hết, đặc biệt là mấy nước châu Phi, vì
tiên đoán của Gaddafi là đã qua cái thời dân da trắng làm chủ thuộc địa, dân da vàng xâm lấn bằng vó
ngựa, ắt bây giờ phải đến thời dân da đen đứng lên làm bá chủ thế giới.

https://thuviensach.vn
 Sau cách mạng, những vụn sắt của chiến tranh được sáng tạo thành các tác phẩm nghệ thuật và những hình
nộm ghi lại tội ác của Gaddafi.

Những luận thuyết đơn thuần là đậm đặc chủ nghĩa Mác cộng với tí mùi tôn giáo của Gaddafi được ông ta
viết thành một cuốn sách với ngôn ngữ dân dã để ai cũng có thể đọc hiểu. Al-Kitab al-Khadra là khao
khát của Gaddafi, để nói cho cả Libya thấy rằng sinh ra là một người gốc Phi không có gì đáng xấu hổ.
Trải qua bao nhiêu trận chiến chinh, người Ả Rập tràn đến châu Phi, đem theo tôn giáo, văn minh và dần
dần đồng hóa người bản địa, trở thành dòng giống cao quý hơn cả người bản địa. Cậu học sinh nghèo sinh
ra trong một bộ lạc Phi Berber dù bị bạn bè trêu ghẹo nhưng không nản chí học hành, đêm phải ngủ nhờ
các thánh đường, mỗi tuần phải cuốc bộ hai mươi dặm gió bụi mới về đến nhà. Gaddafi làm tôi nhớ đến
những gương học giỏi vượt khó ở Việt Nam quyết tâm đổi đời bằng kiến thức. Tuổi thơ bần hàn của
Gaddafi khiến ông quyết định dân dã hóa học thuyết của mình để cho đến cả những kẻ nghèo hèn ít học
sống du canh du cư ở sa mạc như quá khứ xa xưa của chính bản thân mình nếu có đọc cũng có thể vỡ ra
vài điều[50].

https://thuviensach.vn
Ôm cuốn Sách Xanh trong tay, đám học sinh Libya mỗi tuần bỏ ra hai giờ để ngấm đến tận xương tủy
rằng gia đình quan trọng thế nào, tự do ngôn luận là điều sống còn ra sao (!), đàn ông đàn bà hiển nhiên là
hoàn toàn bình đẳng, hay tất cả các chế độ chính trị trên thế giới đều không thực sự dân chủ vì quyền
năng nằm trong tay một số ít các nhà lãnh đạo. Để giải quyết khiếm khuyết này, ở Libya, hệ thống hội
đồng nhân dân được thiết lập để tạo nên một nhà nước “dân chủ trực tiếp” không có người đứng đầu
(direct democracy), “mỗi người dân là một Tổng thống”. Bản thân Gaddadi không giữ một chức vụ gì
chính thức mà chỉ là một nhà lãnh đạo tinh thần. Hẳn nhiên, trong thực tế, Gaddafi đã cho ra đời một chế
độ xã hội độc nhất vô nhị nơi ông ta là kẻ độc tài nhưng núp dưới chiêu bài dân chủ tuyệt đối.

Tuy nhiên, cũng trong đất nước độc tài ấy, chỉ trong vòng mười lăm năm tỉ lệ biết chữ từ 10% tăng lên
90%, tuổi thọ bình quân từ 57 tăng lên tới 77, giáo dục miễn phí lên đến tận bậc đại học. Đầu những năm
80, Libya trở thành một trong những nước giàu nhất thế giới, đứng trên cả Thụy Sỹ, Ý, Tây Ban Nha và
Hàn Quốc. Gaddafi tuyên bố rằng utopia - cái xã hội cộng sản hạnh phúc tốt đẹp đến mức không tưởng
mà tác giả Thomas More và loài người hằng ngày đêm mơ ước từ thế kỷ thứ 16 đã trở thành sự thực ở
Libya. Đối với những người chỉ nhìn thấy Gaddafi từ màn hình ti vi thì ít nhất đội vệ sĩ toàn phụ nữ còn
trinh, cô nào cô nấy quần áo rằn ri, vuốt lông mi đen rợp cả má của ông đã đủ để lại một ấn tượng không
thể quên.

Nói đi cũng phải nói lại, Gaddafi có thể đem lại sự bình đẳng cho phụ nữ của cả Libya, tạo tiền đề cho
việc sau cách mạng có tới hàng trăm phụ nữ tham gia tranh cử và chiếm tới gần 17% số ghế quốc hội,
nhưng sau khi ông ta chết đi, hàng loạt các câu chuyện hãm hiếp động trời của Gaddafi và các con trai
dần dần bị lộ ra ngoài. Trong cuốn sách mới xuất bản của mình, tác giả Annick Cojean phỏng vấn trực
tiếp những nạn nhân giấu mặt của vị đại tá ham mê nhục dục một cách bệnh hoạn. Khi đến thăm các
trường học, ông ta thường đặt tay lên đầu một cô bé học sinh nữ, dấu hiệu để tay chân thân cận nhận mặt
và tiến hành bắt ép gia đình phải giao con gái cho Gaddafi. Một vài nô lệ tình dục của ông ta đơn thuần là
khoác lên người bộ quần áo vệ sĩ trên những chuyến công du, bề ngoài là để huênh hoang với phương Tây

https://thuviensach.vn
về vị trí của người phụ nữ trong xã hội Libya hiện đại, bên trong là tấn bi kịch đường cùng của những cô
gái không còn có thể quay trở về nhà vì rất nhiều lý do, trong đó có vết nhục làm ô uế danh dự của gia
đình và dòng họ[51].

Là một nhà độc tài với những tính cách oái ăm, nhiều mảng miếng tốt xấu như thế nên tôi không ngạc
nhiên khi người đầu tiên tôi kết bạn tại thủ đô Tripoly, sau một hồi ngần ngại, đã thẳng thắn cho tôi biết
rằng ông trung thành với Gaddafi. Jamal là quản đốc trong một công ty dầu lửa. Ông nói tiếng Anh lưu
loát, từng tu nghiệp nhiều năm ở châu Âu. Suốt bữa ăn mời bạn mới quen, Jamal kể cho tôi nghe về lịch
sử Libya từng là thuộc địa của Ý. Trong cuộc chạy đua chiếm hữu các vùng đất của châu Phi, Ý chậm
chân hơn nhiều so với các trùm sò khác như Anh, Pháp, Hà Lan. Libya là mẩu Bắc Phi duy nhất còn sót
lại mà Ý có thể chiếm đoạt với lý do là vùng đất này cách Ý chỉ vài trăm cây số đường biển. Vướng phải
sự kháng cự quyết liệt của người bản xứ, quân đội Ý tàn phá hàng trăm xóm làng, đày ải hàng chục nghìn
người trong các trại lao động và không ngần ngại dùng bom hóa học phá hủy mùa màng.

Lái xe đưa tôi vòng vèo qua những con phố còn đầy những hình vẽ chế nhạo và rủa xả Gaddafi, Jamal thả
từng câu chậm rãi: “Đại tá Gaddafi chính là người khiến thủ tướng Ý Berlusconi phải hôn tay và xin lỗi vì
ba mươi năm đô hộ và trả gần bốn tỉ đô la cho những thiệt hại xảy ra trong quá khứ. Cô có thể tưởng
tượng được thủ tướng nước cô khiến tổng thống Pháp phải hôn tay, xin lỗi vì gần một trăm năm đô hộ
Việt Nam, rồi lại còn ngỏ ý đền bù cho dân nước cô hàng tỉ đô la?”

Tôi phì cười!

Câu chuyện sau M ùa xuân Ả Rập lúc nào cũng râm ran từng góc phố.

Chạng vạng

Đất nước đang trong thời kỳ chuyển tiếp hỗn mang, các nhóm quân nổi dậy sau khi hạ được nhà độc tài
thì quay ra tranh giành nhau về vùng ảnh hưởng. Libya bản chất là một xã hội bộ lạc, dù phát triển hiện
đại vẫn còn nguyên thủy sự trung thành với họ mạc và tư tưởng vùng miền. Đường phố Libya cũng vì thế
mà nguy hiểm hơn bởi sự đụng chạm giữa các phe phái khởi nghĩa. Hai lần tôi và một người bạn bản xứ
đang đi trên đường phải nhanh chóng rời sang một dãy phố khác vì bất thần có xung đột vũ trang. Hàng
toán thanh niên vác súng chạy rầm rập qua các ngõ hẻm. Đám trẻ con đang chơi bóng đá hối hả thu nhặt
quần áo, hét toáng lên xua chúng tôi chạy ngược lại, nhanh chóng rời khỏi khu vực khuy hiểm. Đêm nằm
trong khách sạn tôi và Kazuo đếm được hàng chục tiếng súng bắn xa gần. Tôi trèo lên thành cửa sổ, đặt
máy quay phim chĩa vào đêm tối, mắt thao thức không sao ngủ được, đầu óc quay quay nghĩ đến quãng

https://thuviensach.vn
đường từ biên giới tới Bengazhi không biết cơ man nào là trạm kiểm soát, xe tăng, và các chiến binh cách
mạng xuất xứ thường dân mặc áo phông quần bò, quanh bụng giắt đầy lựu đạn, tay vác khẩu súng máy to
tướng gõ cạch cạch vào thành xe, hứng lên là đòi chặn đường xét hỏi giấy tờ.

Màn hình điện thoại của tôi nhấp nháy, báo có tin nhắn mới của Hashim. Hashim là một cậu bạn trên
Couch Surfing tôi hẹn uống cà phê hồi chiều: hồn nhiên, ga lăng, và đẹp trai quá mức cần thiết (híc!).
Trái tim tôi chỉ bớt xao xuyến khi Hashim kể rằng cậu tham gia khởi nghĩa từ những ngày đầu tiên, lần đầu
tiên trong đời chạm tay vào cây AK47 cũng là lần đầu tiên kéo cò và giết chết một người lính trong quân
đội của Gaddafi: “Tôi tập bắn những phát đạn đầu tiên bằng cách siết cò súng nhằm thẳng vào quân thù!”
Hashim vừa lái xe vừa giải thích. Cậu chìa cho tôi xem chiếc thẻ vệ sĩ có ghi sinh quán tại Zintang. Người
vùng Zintang nổi tiếng hiếu chiến. Ai nhìn thấy tên quê hương của cậu cũng phải nể sợ. Rồi Hashim cười,
nụ cười làm mê mẩn lòng dạ con bé tôi. Cậu xuống xe, bước vòng qua phía sau và lịch lãm mở cửa, lùi lại
một bước, nghiêng đầu, dang rộng cánh tay. Tim tôi rơi cộp một phát xuống lòng đường.

Rời Benghazi, tôi và Kazuo bắt xe khách tới thủ phủ Tripoly. Kazuo 50 tuổi, là một phóng viên tự do, được
tôi và ba tay du lịch bằng xe máy rủ nhập hội để giảm giá xin thị thực. Như rất nhiều kẻ đi phượt bụi bặm
khác, chúng tôi nghe theo sách hướng dẫn du lịch Lonely Planet nhằm thẳng Youth Hostelling
International (YHI) - một thương hiệu nhà trọ quốc tế giá rẻ sạch đẹp có dormitory giường tầng kiểu ký
túc xá chung cho cả nam và nữ.

Chưa bao giờ tôi thấy một cái YHI nào bẩn và tồi tàn hơn thế, toa lét dơ dáy, ga nệm nhăn nhúm, cầu
thang đầy bụi, buổi tối hơn mười giờ đã khóa trái cổng khiến tôi phải hết hơi gọi điện. Khắp hai tầng toàn
khách vãng lai nội địa mặt mũi khó đăm đăm, khác một trời một vực với các YHI trên thế giới toàn nam
thanh nữ tú trẻ trung vui tươi từ bốn biển tụ về. Ở chưa được một ngày, chúng tôi bị một vài thanh niên
sống quanh đó bắt ép quản lý YHI yêu cầu rời khách sạn với lý do Libya là đất nước Hồi giáo, không phải
là vợ chồng không được ở chung phòng, dù là phòng dorm với cả chục cái giường một thiết kế cho nhiều
khách ở chung.

Mới đầu viên quản lý còn ngọt nhạt giải thích rằng kiểu YHI toàn thế giới nó phải thế, sau bị đe dọa dữ
quá lão ta chuyển hệ kiên quyết tống cổ chúng tôi ra đường cho yên chuyện. Tôi cũng không vừa, một
tay lia máy quay phim, một tay khăng khăng chìa mảnh giấy bắt gã quản lý phải ký chứng nhận sự việc.
Lời qua tiếng lại ỏm tỏi, thấy tôi thân con gái một mình mà gân cổ lên cãi không mệt mỏi (lão Kazuo nhát
cáy đã ngoan ngoãn rời đi trước), gã quản lý nắm tay đấm choang choang xuống bàn còn mấy gã thanh
niên máu bốc lên tận mặt thì nhảy choi choi bẻ tay răng rắc, chắc chỉ thiếu chút nữa là nhảy vào nghiền
tôi tan xác. Không hiểu ma xui quỷ khiến thế nào mà lúc ấy tôi lại... cười khẩy rồi nói mỉa mai: “Còn trò gì
giở nốt ra đi!” Giờ nghĩ lại vẫn thấy mình ngu.

Ai cũng có quyền bảo tôi ngu, điếc không sợ súng. Đất nước đang không có chính quyền, không có cảnh
sát, không có tòa án, nếu tôi có mệnh hệ gì thì chẳng ai thèm giải quyết. Chính vì tình trạng vô chính phủ
như vậy mà những gã thanh niên vô công rồi nghề mới đột ngột trở nên hung hăng, đường phố mới bất
an, và mới có những kẻ chẳng danh tính gì cũng tự cho mình quyền hành xóa bỏ và áp đặt các luật lệ đạo
đức lên người khác.

Bị đuổi khỏi YHI, tôi và Kazuo lang thang khắp nơi để đi tìm một khách sạn không hét giá cứa cổ. Trong
khoảng một tuần ở lại Tripoly, hai đứa phải chuyển chỗ ở tới bốn lần. Lần cuối cùng trụ lại tại một khách
sạn tư nhân gần khu phố cổ, nơi tình cờ tôi gặp Magdi Elsharif - người phát ngôn của mạng giám sát bầu
cử quốc gia Elshed. Kể lại cho anh nghe chuyện một lũ đàn ông nhân danh Thượng Đế và tôn giáo tống
cổ con bé tôi ra đường giữa đêm hôm khuya khoắt, tôi lo lắng cho tương lai của Libya sẽ rơi vào tay các
đảng của chủ nghĩa Hồi giáo Islamism giống như Ai Cập, Magdi liền vỗ vai cười lớn: “Ôi Mai đừng lo! Tôi
dám đánh cược cái thủ cấp của mình rằng bè lũ Islamist sẽ không bao giờ thắng cử. Những người Hồi
chân chính ở Libya giàu có và đầy một sàng học thức, chứ đâu có nghèo và ngu như dân Hồi ở Ai Cập?”

Tôi vừa cười vừa mếu vì cách nói thẳng thắn diễn đạt sự thật kiểu “trần như nhộng” của Magdi. Nhưng
không thể không công nhận anh nói đúng phần nào. Người Ai Cập ở các vùng nông thôn non nửa mù
chữ, non nửa đói nghèo, thế cho nên mạng lưới Islamism Huynh Đệ Hồi giáo mới có thể dùng các chiêu
bài bánh mì và cứu trợ để mua chuộc. Khi người ta đói ăn thì cái quan trọng nhất không phải là chính trị

https://thuviensach.vn
mà là cái bụng no cái đã. Khi người ta còn phải lăn ra làm quần quật thì đảng phái nào cho thêm miếng thịt
vào bát cơm là đảng phái đó sẽ được lá phiếu bầu. Tôi nhớ lần ở châu Phi, một bà mẹ đã cười khì vào mũi
tôi mà rằng: “Tôi bận lắm cô ơi! Bao giờ tôi có thời gian rỗi thì tôi sẽ nghĩ về dân chủ!”

Sau này khi tôi đã về châu Âu, nghe tin bầu cử từ Libya với chiến thắng áp đảo của những người Hồi theo
chủ nghĩa tự do, tôi hối hả mò lên facebook chúc mừng Magdi. Anh cười: “Bảo rồi mà không nghe! Thấy
chưa? Toàn lo hão! Người Libya túi đầy tiền đâu dễ gì bị mấy gã thầy tu làm chính trị dùng bánh mì mua
chuộc”[52].

Chân chất

Libya có lẽ là đất nước khiến tôi khổ sở nhất, nhưng cũng là đất nước khiến tôi ngỡ ngàng nhất bởi sự
chân thành và hướng thiện của người dân bản xứ. Dù trong hoàn cảnh hỗn mang vô chính phủ nhưng tội
ác không bao trùm đường phố, các phiến quân vũ khí đầy mình nhưng không làm hại đến người dân. Tận
mắt tôi chứng kiến một người đàn ông khiêng hai tay xách đầy tiền, tiền phòi cả ra ngoài, hồn nhiên từ
góc khuất ngã tư xuất hiện và bước vào nhà băng. Cảm giác yên ổn rõ nhất là khi bước quanh những
phiên chợ đông đúc mà không bị cò chào mời, không bị người bán hàng níu kéo, không lo bị móc túi và
không lo bị lừa hàng dỏm. Những tiệm vàng ở Tripoly không có cửa sắt, vòng vàng dài hàng mét mỗi nút
to bằng miệng chén vắt hàng chục hàng trăm chuỗi trên giá hệt như các sản phẩm tiêu thụ hàng loạt trong
các siêu thị. Người dân Tripoly mỗi lần bước vào tiệm vàng mua hàng ký, hoặc là để chuẩn bị đám cưới,
hoặc là để dành đầu tư. Thấy tôi lấp ló ở cửa, một anh chủ còn vui vẻ bắt tôi đeo một cái vòng vàng
quanh người để chụp ảnh. Cổ tôi trĩu xuống vì vàng, miếng nào miếng ấy xòe tướng to như bàn tay trẻ
con đâm vào da ngứa ngáy. Tôi cười như mếu trong khi anh chủ tiệm thì khoái chí xoa tay vì ảnh đẹp.
Giàu có thế này quả là hao tổn nhan sắc!

Khắp Trung Đông những phiên chợ như thế chỉ có ở Libya
nơi người dân có mức sống khá cao. Những người bạn
Libya mời tôi ăn hàng rồi tranh trả tiền cho những cái hóa
đơn mà nhìn liếc qua cũng nặng ký chẳng khác gì một bữa
đánh chén ở châu Âu. Trong số những người tôi quen ở
Libya có tới hai ông bạn kết thân từ việc các ông ấy hồn
nhiên bước tới làm quen khi thấy tôi ngơ ngác tìm đường.
Tôi thường cảnh giác vô cùng với những cú giao tiếp kiểu
này vì rất hay có mùi lợi dụng, nhưng sự chân chất của họ
khiến tôi thực sự tin rằng người Libya đơn giản chỉ là… tò
Hàng cân vàng è cổ... mò. Sự chân chất bỡ ngỡ của dân bản xứ cũng có thể là do
hàng chục năm qua họ bị ngăn cấm giao du với người nước
ngoài. Nghe nói dưới thời Gaddafi, 1/10 dân số Libya thuộc
lực lượng chìm, theo dõi và báo cáo mọi khả nghi cho chính quyền nhà độc tài.

Trước khi rời Libya, tôi tranh thủ bắt xe tới Sabratha để thăm một trong những tổ chức hỗ trợ bầu cử mà
Magdi giới thiệu. Nhóm thanh niên tình nguyện gồm bốn chàng trai cô gái trẻ trung, tất cả đều tốt nghiệp
đại học và đi làm ra một đống tiền chẳng thua gì các thanh niên mới khởi nghiệp ở châu Âu. Đón tôi trong
văn phòng, họ khiến tôi liên tưởng đến những tháng ngày làm việc vui vẻ và hồn nhiên ở báo Hoa Học Trò
nơi tôi và cả bộ sậu cộng tác viên trẻ măng sống bên nhau như một gia đình ấm cúng, cười tẹt ga, làm
việc thâu đêm, ăn thủng nồi trôi rế, trêu chọc thọc léc nhau không nể nang. Ở Sabratha, mới gặp nhau mà
tất cả đã hồn nhiên pha trò. Họ nhảy múa, vỗ đùi, hát ráp liên tu bất tận những bài hát mà tên tôi và tên
mọi người được khéo léo lồng vào kèm theo những chuỗi cười vô tư lự.

Tuy nhiên, những cảm nhận của tôi về Libya có lẽ không giống những cảm nhận của gần mười nghìn
người Việt Nam xuất khẩu lao động sang đây. Với những công nhân bị buộc phải trở về nước sớm hơn
thời hạn do cuộc nổi dậy Mùa xuân Ả Rập, Libya trong trí nhớ của họ có lẽ chỉ là những công trình xây
dựng còn ngổn ngang, thiếu cơm thiếu nước khi bị mắc kẹt trong khói bom, và hơn hết là khoản nợ ba

https://thuviensach.vn
bốn chục triệu đồng chồng chất để lo giấy tờ đi xuất khẩu lao động chưa thể trả, mà lương thì không
được nhận. Rất nhiều người trong cơn quýnh quáng đã lại xin đi các nước Trung Đông khác để có tiền trả
nợ: Oman (ok), Dubai (e hèm), và Saudi (chỉ nghe thôi đã thấy run).

Những tàn tích của La M ã hùng vĩ thuở xưa ở thành phố cổ Leptis M agna.

Mỗi lần nhắc đến Libya, tôi luôn thấy trong lòng bất an, rồi thậm chí cũng không biết mình lo lắng cái gì.
Có lẽ bởi những trải nghiệm Libya của tôi là một mớ hỗn độn thập cẩm vui buồn, thất vọng và hy vọng,
phơi phới vui tươi và cả phát rồ lên vì tức tối. Ở phía trên tôi từng cáu tiết viết rằng đất nước thời kỳ
chạng vạng, chuyển tiếp hỗn mang, nhưng khách quan mà nhìn nhận, ít nhất là khi tôi đang viết những
dòng cuối chương này, người lao động Việt Nam đã bắt đầu trở lại Libya với mức lương xấp xỉ 300-400 đô
la/tháng, cao hơn hẳn 30% so với thời kỳ trước cách mạng. Đất nước này lại trở thành “tia sáng cuối
đường hầm” cho ngành xuất khẩu lao động của Việt Nam đang trong cơn thừa người thiếu việc. Khách du
lịch đã bắt đầu trở lại những thành quách La Mã đẹp nhất thế giới ở Sabratha, Leptis Magna và những bãi
biển đẹp như mơ. Visa du lịch không còn là điệp vụ bất khả thi. Là đất nước duy nhất nơi các đảng bảo
thủ của chủ nghĩa Hồi giáo không thắng cử, Magdi bạn tôi thậm chí đã thấy chính trị trở nên “nhạt nhẽo”
và tếch sang Malaysia du học. Jamal - kẻ ủng hộ Gaddafi - đã thôi không còn luyến tiếc vị đại tá độc tài
lúc nào cũng đeo kính đen và mặc những bộ đồ lụng thụng chẳng giống ai. Thậm chí sau vụ đại sứ quán
Mỹ bị tấn công ở Benghazi, những người dân Libya đã trực tiếp xông vào tấn công trụ sở của nhánh Hồi
giáo cực đoan trong khi dưới lòng đường, những thanh niên Libya đứng xếp hàng lặng lẽ, biển tưởng niệm
trên tay với hàng chữ: “Nước Mỹ, chúng tôi vô cùng xin lỗi!”

Không biết ai tư vấn tiếng Hoa cho tổng thống Mỹ Kennedy, nhưng ông đã dùng nó trong một lần chơi
chữ tuy không chính xác về mặt ngữ nghĩa nhưng lại rất thông minh: “Chữ khủng hoảng trong tiếng Hoa
gồm hai chữ hiểm nguy và cơ hội. Trong hiểm nguy có cơ hội.” Libya cũng vậy, trong sự hỗn loạn của
một Mùa xuân Ả Rập ầm ầm bão tố rất có thể là một rạng đông với phập phồng nắng mới cho Libya.

https://thuviensach.vn
 12
Tunisia - Nơi dòng sông bắt đầu

Người bạn đầu tiên lang thang cùng tôi chụp ảnh ở Tunisia là một cậu bé có khuôn mặt vừa điển
trai vừa hồn nhiên. Hamdi 22 tuổi sinh ra trong một gia đình lao động ở thành phố Kairouan. Vừa
mới quen nhau mà em đã tíu tít tâm sự chuyện tình yêu, rằng từ sau Mùa xuân Ả Rập, những cô
gái trùm khăn hijab xuất hiện nhiều hơn hẳn. Em đánh bạo nói chuyện với họ vài lần, và ngạc
nhiên vô cùng khi thấy họ cũng rất là dễ thương.

Hamdi nói về những cô gái trùm khăn như thể nói về một sắc tộc hoàn toàn xa lạ mà đến bây giờ
em mới có dịp tiếp xúc. Thật ngỡ ngàng khi chiếc khăn tưởng như là đặc trưng của Hồi giáo lại là
điều lạ lẫm trong một đất nước với 98% dân số theo đạo Hồi.

“Trả lại khăn cho em”

Tôi gặp Maya ở Libya, tức là từ trước khi tôi đến Tunisia. Maya có thân hình hơi mỡ màng, nhưng khuôn
mặt cô xinh đẹp đến mức ai cũng bị hút hồn bởi đôi mắt nâu nhạt to sắc và nụ cười rất đôn hậu. Buổi
chiều hôm ấy, tôi vừa kịp ngỏ ý muốn nhờ Magdi tìm một phụ nữ trẻ để phỏng vấn thì Maya tình cờ bước
qua bàn chỗ chúng tôi đang ngồi để đi về phía nhà vệ sinh. Magdi chẳng nói chẳng rằng, đứng lên chặn
đường cô gái lạ mặt. Tôi tròn mắt ngạc nhiên. Nhưng anh chàng Magdi duyên dáng chết thôi đã thuyết
phục được Maya... không đi vệ sinh nữa mà ngồi trước máy quay phim đến tận gần một tiếng để tôi và
Kazuo quay như chong chóng.

Sau khi ly dị ông chồng lười chảy thây, Maya quyết định một mình từ bỏ quê hương tìm đường sang
Libya gây dựng cuộc sống mới. Cuộc sống thiếu hơi thở tự do văn hóa ở Libya khiến cô nhớ Tunisia đến
điên cuồng. Biết tôi chuẩn bị bắt xe đi thủ phủ Tunis, cô liệt kê một danh sách dài những món ngon và
đường phố đẹp mà tôi nhất định phải nếm thử và đến thăm. Tôi phì cười hỏi thế có điều gì không muốn
nhớ nhung ở Tunisia không, Maya đăm chiêu một lúc rồi trả lời: “Cảnh sát”.

Nếu bạn cho rằng Tunisia cũng là một kiểu Taliban ép phụ nữ phải che mặt, hay Saudi nơi hàng ngàn kẻ
tình nguyện mang danh người bảo vệ sự trong sạch của Islam (mutaween) tràn ngập phố phường để quản
lý hành vi của người dân và lên giọng đạo đức mắng mỏ những phụ nữ không che mặt thì bạn lầm to. Ở
Tunisia trong suốt mấy chục năm qua, một trong những nhiệm vụ của cảnh sát là chặn đường các cô gái
dám đội khăn trùm đầu, cấm tiệt các cô ả cả gan trùm kín mặt mũi với niqab, và nếu đàn ông muốn để
râu dài lùm xùm kiểu salafi[53] thì trước hết phải xin cho được cái… giấy phép của chính quyền. Nguyên
nhân? Vì những người lãnh đạo Tunisia cho rằng đây không phải là tinh thần Hồi giáo chính thống mà chỉ
là tàn dư của xã hội bộ lạc sa mạc Ả Rập mông muội, theo chân Hồi giáo tràn đến vùng này, đi ngược lại
với bản chất văn hóa và truyền thống của Tunisia.

https://thuviensach.vn
 Tôi và M aya, giờ đã thân thiết như bạn lâu ngày.

Không chỉ Tunisia, một đất nước khác hùng mạnh đến mức từng thống trị cả Trung Đông cũng áp dụng
những điều luật tương tự. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, chiếc khăn hijab trùm đầu từng bị cấm trong toàn bộ các trụ
sở chính quyền và trường đại học. Năm 1925 thậm chí còn đánh dấu bằng một đạo luật cấm loại mũ đàn
ông truyền thống (fez) và thay thế bằng chiếc mũ phớt kiểu panama. Tusinia và Thổ Nhĩ Kỳ là hai đại diện
tiêu biểu cho phong trào chủ nghĩa dân tộc thế tục ở Trung Đông nơi các nhà lãnh đạo coi những tập tục
tôn giáo hủ lậu là rào cản của sự phát triển và tiến hành một cuộc cách mạng cải tạo văn hóa song song
với hiện đại hóa đất nước.

Không thể phủ nhận những thành tựu rực rỡ của hai quốc gia Hồi giáo này trong thời kỳ đổi mới tư tưởng.
Một kẻ bại trận sau thế chiến và một đất nước vô danh tiểu tốt ở châu Phi bỗng dưng trở thành hai ngôi
sao băng với những thành tựu phát triển làm cả thế giới sửng sốt, làm nên một sự thần kỳ gần giống với
Nhật Bản của châu Á. Chỉ trong vòng hai năm, tỉ lệ biết chữ ở Thổ Nhĩ Kỳ tăng từ 10% đến 70%, tất cả
người dân đến dưới 40 tuổi đều có trách nhiệm đi học. Đất nước cải tổ hoàn toàn với luật kinh doanh
mượn của Đức, luật tố tụng mượn của Ý, luật dân sự mượn của Thụy Sĩ. Phụ nữ có quyền bầu cử và
ứng cử từ năm 1935, trước cả các nước châu Âu như Pháp, Ý, Bỉ, Thụy Sĩ, và đương nhiên trước cả Việt
Nam.

Tuy nhiên, khi chọn cho mình con đường thế tục (secular), các quốc gia ở Trung Đông thực chất không
hẳn là tách rời tôn giáo ra khỏi nhà nước như châu Âu mà là đè bẹp tôn giáo dưới bàn tay độc tài. Thử
làm một phép so sánh, khi châu Âu thế tục, nhà thờ đơn giản là tách ra khỏi thể chế cầm quyền trong khi
tín đồ Thiên Chúa và các sắc tôn giáo khác vẫn được tôn trọng và tự do hoạt động. Ở Trung Đông, quá

https://thuviensach.vn
trình thế tục đi kèm với sự thủ tiêu một cách cưỡng ép những hành vi tôn giáo bị coi là hủ lậu (khăn trùm
đầu, mạng che mặt, tục đa thê) và hàng loạt các tổ chức, nhóm, nhánh tôn giáo bất đồng chính kiến. Ở
châu Âu, thế tục là chuyển quyền lực từ nhà thờ sang tay các chế độ được bầu cử dân chủ. Ở Trung
Đông, thế tục là chuyển quyền lực từ thánh đường Hồi giáo sang tay các nhà độc tài chính trị.

Chính vì vậy, Maya bạn tôi tiêu biểu cho một bộ phận nhỏ những phụ nữ ở Tunisia - những người coi
Mùa xuân Ả Rập là một tiếng thở phào nhẹ nhõm để họ có thể tự do thực hiện một thứ quyền dân chủ mà
từ lâu họ luôn bị các nhà độc tài vùi dập: đó là quyền tự do tôn giáo, hay đơn giản chỉ là quyền được đội
khăn trùm đầu.

“Dù là đất nước Hồi giáo nhưng trước đây mỗi lần tôi trùm hijab ra đường là thể nào cũng có cảnh sát đến
hỏi han quấy nhiễu. Khăn trùm đầu bị coi như một thứ phục trang ngoại lai, bị cấm tiệt ở các công sở. Có
lần một gã cảnh sát còn hỏi thẳng tôi: Cô là người Hồi chứ có phải là tay chân của khủng bố Al-Qaeda đâu
mà che chắn kín như bưng thế này?”

Maya cười khinh khích, cô vui sướng cho tôi xem tủ quần áo mới đã được ních đầy những chiếc hijab
đính kim sa lấp lánh. Mỗi buổi sáng tỉnh dậy, cô hào hứng chọn cho mình những màu sắc khăn mới điệp
màu cùng váy áo. Chẳng còn gã cảnh sát nào có thể chặn cô giữa đường và hoạnh họe về một thứ phục
trang mà Maya tin rằng không phải để che giấu bớt đi vẻ đẹp của phụ nữ mà đơn giản là đã trở thành một
dấu hiệu của đức tin, cũng như người Thiên Chúa đeo thánh giá trước ngực, đàn ông Do Thái thường đội
yarmulke, đàn ông Sikh thích đội khăn quấn turban, hay nhiều phụ nữ Hindu giáo vẫn hằng ngày gắn hạt
bindi trên trán.

Đức tin ở trong tim thôi chưa đủ, mà còn phải thể hiện nó ra bên ngoài nữa. Mùa xuân Ả Rập rốt cuộc đã
trả lại cho Maya bạn tôi chiếc khăn tôn giáo, trả lại cho cô quyền được xuất hiện hai năm rõ mười, không
ai có thể nhầm lẫn, là một tín đồ Islam. Tôi mong trên đời có nhiều cô gái như Maya, được hưởng một
nền giáo dục tốt, được có ít nhất mười tám năm cuộc đời để tự cân nhắc, tự so sánh, tự chọn lựa, và tự
thực hiện những gì thuộc về niềm tin của cô ấy, kể cả đó là việc trùm lên đầu một chiếc khăn tôn giáo,
nhưng đó không phải là chiếc khăn của sự bất bình đẳng hay bị chà đạp, đó là chiếc khăn của trí thức, sự
tự tin, và là biểu tượng của nữ quyền.

Phụ nữ Hồi biểu tình đòi quyền được che mặt tại Pháp: “M ạng che mặt là giải phóng phụ nữ”. (Ảnh: Al-
Arabiya)

Quran không dễ nhằn

Vấn đề là chiếc khăn tôn giáo của đạo Hồi không đơn giản như cây thập giá hay hạt bindi. Thậm chí về
bản chất nó cũng không phải là một thứ đặc trưng của Hồi giáo. Maya tự hào rằng chiếc khăn khiến cô

https://thuviensach.vn
trông giống một tín đồ Hồi, nhưng trong thực tế, hàng tỉ tín đồ các tôn giáo khác có thể ăn mặc hệt như
Maya. Các bà xơ trong nhà thờ Thiên Chúa, những phụ nữ Thiên Chúa dòng Chính Thống giáo đi lễ, hay
những phụ nữ Do Thái cổ điển trông chẳng khác gì người Hồi. Tôi vẫn thường tự hỏi điều gì sẽ xảy ra
nếu các tín đồ Hồi giáo như Maya chọn vầng trăng lưỡi liềm trên đỉnh các thánh đường làm dấu hiệu của
đức tin thay vì một chiếc khăn rất chung chung và chẳng có gì là đặc thù của tôn giáo?

Bởi thực tế là: chiếc khăn trùm đầu và mạng che mặt đã có từ rất xa xưa trong rất nhiều mô hình xã hội
và tôn giáo khắp thế giới như một biểu tượng của sự tôn kính với bề trên hoặc để đề cao đức khiêm
nhường. Xuất hiện từ thế kỷ 13 trước Công Nguyên, tức là 2000 năm trước khi Hồi giáo ra đời, khăn
trùm thoạt đầu chỉ dành cho phụ nữ các gia đình quý tộc, trong khi tầng lớp lao động chân lấm tay bùn
đương nhiên không thể áp dụng phong cách ăn mặc thượng lưu này. Nếu bạn lục lại lịch sử, nữ hoàng
Elizabeth có rất nhiều ảnh trùm khăn khi tiếp kiến đại sứ nước ngoài. Con gái các nhà quý phái ở Việt Nam
ngày xưa đi ra ngoài phố là che lọng kín mít. Hoàng tộc Việt Nam và châu Á có tục buông rèm nhiếp
chính. Được nhìn thấy mặt rồng của các ông hoàng bà chúa là một diễm phúc không thể được ban bố
cho bất cứ thường dân nào. Nữ tín đồ Thiên Chúa và Do Thái thường xuyên trùm khăn. Bạn chẳng cần
nhìn đâu xa, tượng Đức Mẹ Đồng Trinh Maria nào cũng thấy bà khăn áo lướt thướt. Nói tóm lại, chiếc
khăn với những biến thể khác nhau là một cách phục trang rất bình thường của phụ nữ trong suốt bao
nhiêu nghìn năm lịch sử.

Chiếc khăn trùm đầu có từ rất xa xưa trong hầu hết mọi xã hội. Trong ảnh là hoàng hậu Pháp thế kỷ 15, nhìn
không khác gì một phụ nữ Hồi hiện nay.

Hồi giáo đơn giản là tiếp thu phong tục này. Kinh Quran (24:31) yêu cầu nữ tín đồ che kín khe ngực
(juyub) và chỉ để lộ những phần cơ thể “bình thường” (zahara minha) hay tiếng Anh tương ứng là
“normally apparent”. Nhưng mà những phần nào là “bình thường”? Tóc? Cổ? Mặt mũi? Chân tay? Quran
lại chẳng hề nói rõ. Mỗi thời kỳ văn hóa và tư tưởng lãnh đạo giải thích một kiểu, đương nhiên là theo kiểu
có lợi cho mình. Các nhà nước thế tục muốn hiện đại hóa đất nước thì ủng hộ người Hồi theo trường phái
hiện đại và ăn mặc hoàn toàn bình thường. Phần lớn các trào lưu tư tưởng trung dung khuyến khích phụ
nữ che một phần tóc bằng khăn hijab hoặc toàn bộ tóc và cổ gọi là al-amira. Các tổ chức tôn giáo bảo thủ
và cổ điển thì yêu cầu choàng khăn đen trùm qua vai hở mỗi khuôn mặt gọi là chador. Chính quyền cực
đoan thì một mực cho rằng đàn bà phải mặc niqab chỉ được hở mỗi con mắt, hoặc như thời Taliban ở
Afghanistan thì ai cũng buộc phải trùm một cái “bao tải” kín bưng, phần mắt có khoét ra một khoảng
hình chữ nhật nhưng khâu thêm miếng lưới thưa để nhìn qua, gọi là burka. Tóm lại thêm lần nữa: Kinh
Quran là kim chỉ nam cho các xã hội Hồi giáo, nhưng việc hiểu Kinh Quran ra sao và áp dụng trên thực tế
như thế nào thì khá là… tùy tâm. Chiếc khăn chỉ là một ví dụ rất nhỏ được trích ra từ một danh sách dài
lê thê bao gồm rất nhiều sự tranh cãi khác nhau trong nội bộ Hồi giáo, từ những việc tưởng chừng như đã
thành hiển nhiên như cầu kinh bao nhiêu lần một ngày (3 hay 5 lần?), hoặc vợ không nghe lời thì chồng
có quyền đánh đập không (!), ăn trộm bị bắt thì có được phép chặt tay không, cho đến những vấn đề lớn
lao hơn như liệu Thượng Đế có cho phép con người lập ra nhà nước thế tục?[54][55]

https://thuviensach.vn
 Sự ra đời của chủ nghĩa Hồi giáo

Buổi phỏng vấn thứ hai của tôi diễn ra ở một quán café trên đại lộ chính của thủ phủ Tunis. Tôi ngỏ ý
muốn được Abdul giới thiệu với một vài phụ nữ Hồi mặc niqab che kín mặt. Vừa lúc ấy có hai bóng đen
lướt qua. Hệt như Magdi ở café Casa, Abdul lập tức bật dậy, lao đến chặn đường. Không biết anh ba hoa
những gì mà đến lượt hai cô gái lạ mặt này cũng bỏ cả việc mua hàng giữa chừng, sà vào quán cà phê để
tôi chĩa máy quay phỏng vấn. Họ đen kịt từ đầu đến chân, tay đi găng đen, đến cả đôi mắt cũng được che
lại sau một làn voan đen mỏng.

Trái với sự lầm tưởng của nhiều người, các tôn giáo độc thần ở Trung Đông có sự tương đồng về cách ăn mặc
nhiều hơn là đối lập. Các nhân vật trong kinh thánh hay các nữ tu Thiên Chúa giáo đều có thể bị nhầm với tín
đồ Hồi giáo vì cách mặc áo chùng rộng và trùm khăn che kín đầu. Ba cô gái Hồi giáo người M a Rốc với cách
chít khăn ra đằng sau cổ và mặc váy dài khiến không ít người khẳng định họ là dân Do Thái. (Nhưng bảo họ
giống dân Do Thái chắc là họ vô cùng tức giận).

Tôi nhìn quanh, chưa bao giờ trong đời tôi gặp một tổ hợp phức tạp và đa dạng đến thế của những con
người cùng tôn giáo nhưng cách họ nhìn nhận tôn giáo khác nhau đến mức khó có thể bịa ra một điểm
tương đồng.

Thứ nhất là Abdul. Anh từng sống ở Pháp và kết hôn với một cô gái Hàn Quốc. Một ngày đẹp trời cùng
vợ đi chơi, không biết xô xát gì với cảnh sát mà gã này buột mồm hỏi vợ Abdul: “Tại sao cô lại cặp với
thằng mọi Ả Rập này cơ chứ?” Abdul rút dao kết liễu đời viên cảnh sát. Tòa án cho anh được lựa chọn,
hoặc là vào tù hoặc là rời Pháp về Tunisia vĩnh viễn. Anh chia tay vợ về cố hương, sau đó tái hôn và sinh
được một cô con gái độc nhất tên là Aysha.

Aysha ngồi cạnh bố, 17 tuổi, đen từ đầu đến chân, cả bàn tay của cô cũng đeo găng đen. Cô bẽn lẽn, e

https://thuviensach.vn
thẹn, phải để bố thuyết phục mãi mới dám ngồi trước máy quay. Hơn nửa năm trước, Aysha còn mặc
bikini tắm nắng ở biển. Mùa xuân Ả Rập mang tự do đến cho cô gái mới dậy thì. Mặc cho cả nhà trố mắt
ngạc nhiên, cô tuyên bố từ nay sẽ trở thành một tín đồ Hồi giáo theo “đúng nghĩa” chứ không kiểu “nửa
mùa” như ngày xưa. Chưa hết, cô còn muốn che kín cả mặt mũi, ông bố khốn khổ phải van vỉ khuyên
can mãi mới thôi.

Ngồi cạnh Aysha là Hassan. Cậu chàng cũng mới tròn 18 tuổi, râu ria lưa thưa nhưng dài ngoằng. Rõ ràng
là cậu đang cố gắng để mình giống như salafi - những tín đồ Hồi giáo khá cực đoan, cổ động cho cách
sống giống hệt như Hồi giáo từ thời mới khởi phát ở thế kỷ thứ 7. Khi mới gặp tôi, cậu bắt tay một cách
miễn cưỡng, sau này thổ lộ rằng nguyên tắc tôn giáo cổ điển không cho phép chạm vào người khác giới,
dù chỉ là cái bắt tay. Khi tôi hỏi cậu: “Mẹ của chị theo đạo Phật, ăn chay, bố thí, thế có phải là người tốt
không?” - Cậu bé mười tám tuổi nghiêm khắc nhìn tôi trả lời: “Nhưng mẹ chị cũng sẽ vẫn xuống địa
ngục! Nếu cụ mà theo đạo Hồi nữa thì cụ sẽ thành người hoàn hảo và được lên thiên đường” (!).

Người cuối cùng là Hosni, ba mươi tuổi, hiện đang làm tiến sĩ. Anh cố ý ngồi xa xa, vẻ như không muốn
gần cái đám mà anh coi là cuồng đạo. Dù cũng là người Hồi, nhưng Hosni từng kiên nhẫn tranh luận rất
điềm đạm và khoa học về các phê phán khá hiểm hóc của tôi suốt hàng tiếng đồng hồ mà không hề nổi
cáu.

Chưa hết, những người này giỏi tiếng Pháp hơn tiếng Ả Rập, họ hoàn toàn giao tiếp bằng tiếng Pháp -
ngôn ngữ của kẻ đô hộ Tunisia bảy mươi năm, chứ không phải tiếng Ả Rập - ngôn ngữ của kẻ chiếm
đóng và đồng hóa Tunisia hơn 1300 năm. Văn hóa Pháp ngấm sâu và lâu ở Tunisia hơn hẳn Việt Nam, có
lẽ bởi gốc văn hóa của người Việt mình mạnh hơn gốc văn hóa kiểu bộ lạc rời rạc và cấu trúc xã hội du
mục của Tunisia trước khi đất nước này trở thành một phần của đế chế Hồi giáo.

Quay trở lại quán cà phê ở Tunis, tôi hiểu mình đang ngồi cùng bàn với những người Hồi có tư duy hòa
bình, cởi mở. Và cũng ở ngay bên cạnh họ là những đại diện trẻ trung nhất, mới mẻ nhất, và cũng là
những đại diện hăm hở nhất, cuồng nhiệt nhất của một tư tưởng mà chỉ nghe tên cũng khiến bất kỳ một
nhà lãnh đạo phương Tây hay một tín đồ Hồi chân chính nào đều phải rùng mình ớn lạnh: chủ nghĩa Hồi
giáo (Islamism).

Việc đế chế Hồi giáo một thời vinh quang chói lọi bị sụp đổ, cộng với hầu như toàn bộ Trung Đông đắm
chìm trong nghèo đói và trở thành các nước chư hầu của thực dân Anh, Pháp, Ý là một vết nhơ trong
lịch sử phát triển cực thịnh của Islam. Cùng với Al-Afghani của Thổ Nhĩ Kỳ, một nhân vật xuất sắc của
Ai Cập tên là Muhammad Abdul đã dấy lên phong trào phục hưng, lấy ý tưởng và nguồn lực từ chính tôn
giáo đã tạo nên vinh quang cho đế chế. Chủ nghĩa Hồi giáo thống nhất được hình thành với thông điệp tiên
phong là chống lại chủ nghĩa thực dân Anh, Pháp, Ý, giải phóng Trung Đông, và tái xây dựng một dải văn
minh rực rỡ trên nền tảng tôn giáo của đạo Hồi, dùng đạo Hồi làm kim chỉ nam cho cuộc sống cá nhân và
chính trị của toàn xã hội.

Từ trung tâm Ai Cập, chủ nghĩa Hồi giáo phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới, tỏa ra nhiều nhánh với
nhiều hướng đi khác nhau, thậm chí xung khắc và triệt tiêu nhau dữ dội. Tư tưởng Islamism cũng ngày
càng trở nên cực đoan hơn với mục tiêu tối thượng nhằm vào việc thiết lập một đế chế Hồi giáo toàn cầu
thay thế hệ thống nhà nước thế tục, thiết lập một hệ thống luật pháp dựa trên Shariah, xây dựng một đế
chế tôn giáo toàn trị khắp thế giới nơi Thượng Đế nắm quyền tối cao. Các tổ chức của Islamism tỏa
nhánh ở năm châu với nhiều đảng chính thống ở châu Âu, đi theo ba trường phái: bạo lực (Al-Qaeda,
Taliban), phi bạo lực (Wahhabism) hoặc kết hợp cả hai (Huynh Đệ Hồi giáo, Hizb ut-Tahrir).

Một trong những nhánh chủ nghĩa Hồi giáo có sức công phá mạnh nhất, có tổ chức quy củ chặt chẽ
nhất, có ảnh hưởng rộng lớn nhất không những tại Trung Đông mà còn ở châu Âu và Mỹ chính là tổ
chức Huynh Đệ Hồi giáo. Khi Mùa xuân Ả Rập tràn từ Tunisia đến Ai Cập với hàng ngàn người xuống
đường biểu tình chống lại chế độ độc tài, Huynh Đệ Hồi giáo hoàn toàn bị bất ngờ, tuy nhiên đã nhanh
chóng tham gia dòng biểu tình, và bằng sự chỉn chu về mặt tổ chức đã trở thành kẻ cầm đầu và thậm chí
trúng cử tổng thống dù mới đầu tuyên bố không tham gia chính trường. Với tuyên ngôn “Kinh Quran là
Hiến pháp” và “Hồi giáo chính là Giải pháp”, Mursi đã có những bước đi sai lầm, không những không
khiến cho kinh tế Ai Cập thoát khỏi trạng thái rơi tự do mà còn xây dựng một hình tượng độc tài mới thâu

https://thuviensach.vn
tóm quyền lực và thao túng chính trường bằng người của đảng mình. Chỉ một năm sau khi nhậm chức, vị
tổng thống đầu tiên được bầu cử dân chủ của Ai Cập bị hạ bệ.

Trong khi Huynh Đệ Hồi giáo tổn thất nặng nề, một nhánh Islamism khác thì lại hân hoan. Đó là các tổ
chức khủng bố chủ trương dùng vũ lực như Al-Qeada và Taliban. Ngay từ những ngày đầu của Mùa xuân
Ả Rập, thủ lĩnh Ayman al- Zawahiri của Al-Qeada đã lớn tiếng nhận định rằng đường lối ôn hòa, dùng
chính trị để đi lên của Huynh Đệ Hồi giáo chỉ có thất bại. Việc Mursi bị quân đội lật đổ khiến Zawahiri mở
cờ trong lòng, vì nó chứng minh rằng không phải dân chủ mà vũ lực mới là con đường để đạt được mục
đích cách mạng.

Và bước trên con đường ấy là những chiến binh Islamist trẻ tuổi đầy nhiệt huyết với ước mơ dùng tôn
giáo để xóa bỏ sự bành trướng văn hóa phương Tây, khôi phục lại đạo đức kỷ cương xã hội, tạo dựng
một đế chế toàn cầu. Cùng với Mùa xuân Ả Rập, sự trắng tay của những người khởi xướng cách mạng,
và cuộc soán ngôi ngoạn mục của các đảng phái Hồi giáo, không ai có thể nói trước liệu những thanh
thiếu niên như Hassan, Aysha có trở thành những chiến binh biến giấc mơ đế chế mới thành hiện thực.
Giờ đây, các bậc cha mẹ như Abdul hay bậc đàn anh đàn chị như Hosni và Maya chỉ còn biết lo thầm
ngay ngáy, nhưng há miệng mắc quai, không thể cấm cản. Việc cô con gái tuổi teen mơn mởn bỗng dưng
che chắn kín bưng mặt mũi thậm chí có thể được hiểu là cô ta đang trở thành một người ngoan đạo. Cha
mẹ nào dám cấm cản con cái trở nên ngoan đạo? Tuy nhiên, không ai có thể kiểm soát được những đổi
thay đang diễn ra trong cái đầu tuổi 17 thừa cả hăm hở lẫn dại khờ. Cũng như không ai có thể dám chắc
sự đổi thay quyết liệt về mặt hình thức không đi cùng sự tẩy não của những cô cậu tuổi mới lớn, và liệu
họ có đang rơi vào tay các tổ chức Islamism với giấc mơ trở thành những chiến binh của Thượng Đế[56].

Ngọn nguồn của cơn lũ cuốn

Những cuộc phỏng vấn ở Tunisia khiến tôi hiểu Mùa xuân Ả Rập từ một góc nhìn khác hẳn. Nhưng để
cho chắc, tôi vẫn bắt xe về một thị trấn nhỏ xíu tên là Sidi Bouzi.

Ngày 17 tháng 12 năm 2010, một người bán hoa quả rong ở Sidi Bouzi tên là Bouzizi bị tịch thu đồ nghề
và bị một nữ cảnh sát tát vào mặt. Anh phẫn uất tìm đến kêu gào đòi được thị trưởng giải thích, nếu
không anh sẽ châm lửa tự thiêu. Bị từ chối, ngọn lửa sống bốc lên ngay trước cổng tòa thị chính Sidi
Bouzi. Hàng chục cuộc biểu tình nổi dậy diễn ra khắp Tunisia, nhưng linh hồn của những cuộc biểu tình
không phải là tầng lớp dân nghèo như Bouzizi mà là tầng lớp trí thức tự do cánh tả đã quá chán ngán chế
độ độc tài. Chỉ hơn hai tuần sau, Ben Ali phải cuốn gói rút chạy sau hai mươi ba năm cầm quyền. Chỉ vài
tháng sau, cả Trung Đông dậy sóng, chính quyền của tất cả các nhà độc tài lung lay, kẻ vội vàng hứa cải
cách ( Jordan), thậm chí cả những cải cách hiến pháp kiểu Ma Rốc khi chuyển đổi từ “Đức Vua là thánh
thần” thành “Đức Vua không ai có quyền xâm phạm”, kẻ nhanh chóng xì ra cả một đống tiền để dân im
miệng (Saudi, Oman), kẻ chết thảm như đại tá Gaddafi (Libya), kẻ sống mà như chết Mubarak (Ai Cập),
và kẻ như Assad vẫn đang cố kiết trì hoãn bản án tử hình trong trò chơi nội chiến đẫm máu cướp đi sinh
mạng của hơn 100.000 người (Syria).

Hơn một năm sau ngày Bouzizi biến mình thành đuốc sống vì miếng cơm manh áo bị chà đạp, cả Tunisia
không có gì đổi khác, cái sự đổi khác về cơm áo gạo tiền mà Bouzizi đã đổi mạng sống của mình để cất
tiếng kêu. Kinh tế Tunisia vẫn đi xuống, trí thức như Hosni phải dừng học tiến sĩ để đi làm cho công ty
điện thoại, Maya bỏ quê hương mà đi, Ali quần quật 10 tiếng/ngày, 6 ngày/tuần trong lò bánh mì.

https://thuviensach.vn
 Ngay chỗ một cậu bé đang đạp xe qua chính là nơi vào ngày 17-12- 2010, chàng bán hoa quả rong Bouzizi đã
châm lửa tự thiêu sau khi liên tục bị công an tịch thu hàng gánh và sỉ nhục.

Những điều thay đổi ở Tunisia không phải kinh tế mà là tôn giáo. Cuộc cách mạng bột phát của tầng lớp
tự do cánh tả thiếu tiền thiếu tổ chức phải nhường chỗ cho sự lớn mạnh của các tổ chức Hồi giáo từng bị
chế độ độc tài cũ kìm hãm. Trước Mùa xuân Ả Rập, chỉ số nghèo đói của Tunisia là 2% thuộc loại thấp
nhất thế giới, quyền phụ nữ ngang với châu Âu, là nước Hồi giáo duy nhất hợp pháp hóa nạo thai vô điều
kiện, giáo dục đứng hàng thứ mười bảy, mô hình nhà nước kiểu độc tài được xếp cùng thứ hạng với
Singapore. Sau Mùa xuân Ả Rập, đảng phái Ennahda, một đồng minh của Huynh Đệ Hồi giáo Ai Cập lên
nắm chính quyền với hàng loạt chính sách không phải nhằm thúc đẩy kinh tế mà trước nhất là “chỉnh đốn
đạo đức” của một xã hội đang xuống cấp về đức tin.

Habiba đem lại vinh quang cho Tunisia.

Tuy nhiên, chỉ có ngoan đạo thì làm sao tìm được thiên đường nơi hạ giới? Tunisia thời hậu Mùa xuân Ả
Rập kinh tế càng thê lương trong khi các thành tựu nhân quyền thì có nguy cơ bị dồn chết vào góc tường.

https://thuviensach.vn
Điển hình là khi người phụ nữ đầu tiên của Tunisia đem về cho đất nước tấm huy chương bạc Olympic ở
cự li chạy 3000m, Habiba Ghribi đón nhận hàng ngàn lời tung hô nhưng cũng không ít lời sỉ vả: “Cô ta
trần truồng chạy trên đường. Tunisia đâu cần một tấm huy chương từ một ả điếm không còn nhân phẩm?
Cần phải tước bỏ quốc tịch của cô ta!”. Bộ trang phục thể thao của Habiba hoàn toàn bình thường so với
chuẩn mực quốc tế, nhưng đối với những tín đồ Hồi giáo bảo thủ ở quê nhà, đó chẳng khác gì một cái
quần xì líp. Tôi gần như hét lên vì sướng khi Habiba được rất nhiều quan chức có tiếng tăm trong chính
phủ bảo vệ: “Cái quần xì líp của cô ấy đem lại vinh quang cho Tunisia, chứ cái quần xì líp của các vị thì
đã làm nên trò trống gì cho đất nước nào?”. Chính thời điểm Habiba đoạt huy chương cũng là thời điểm
Ennahda đang dần dần để lộ bộ mặt thật của mình, không phải là một đảng Hồi giáo dung hòa (moderate)
như họ đã tự vẽ vời hình ảnh của mình lúc tranh cử, mà là một tổ chức chính trị cổ hủ. Hãy xem
Ennahda đã yêu cầu chỉnh sửa hiến pháp của Tunisia như thế nào là có thể nhận ra ngay chân tướng của
kẻ muốn kéo lùi tiến bộ xã hội bằng con bài tôn giáo. Phụ nữ Tunisia được giải phóng trước cả phụ nữ
châu Âu, nhưng cứ theo Ennahda thì hiến pháp phải quy định rằng: “Phụ nữ là người bổ trợ cho đàn ông
trong gia đình, và là người hỗ trợ cho đàn ông trong xã hội”.

Thánh đường Hồi giáo Kairouan với tháp gọi cầu kinh (minaret) cổ xưa nhất thế giới được xây từ thế kỷ thứ
8. Hầu hết các minaret sau này của Hồi giáo đều dựa vào thiết kế này của Kairouan.

M ột góc phố yên bình của Kairouan ngày Chủ nhật.

May thay, khi tôi đang sửa những trang cuối của tập sách này, Ennahda đã phải tự rút lui khỏi chính
trường dưới sức ép của phe dân chủ ủng hộ nhà nước thế tục. Hiến pháp mới đã được bỏ phiếu thông qua
với vai trò của phụ nữ và nam giới hoàn toàn bình đẳng. Tôi thở phào nhẹ nhõm, cuộc chiến bên bàn cà
phê ở Tunis hơn một năm trước dường như đang chuyển dịch với phần thắng nghiêng về những người Hồi

https://thuviensach.vn
như Hosni, Maya và Abdul - những Muslim muốn giữ đức tin ở trong trái tim mình chứ không phải
Islamist muốn làm vấy bẩn tôn giáo bằng những mớ chiêu bài chính trị.

Tôi ghét thuật ngữ “Mùa xuân Ả Rập” từ ngày đặt chân đến Tunisia. Tôi gọi đó là cơn lũ cuốn Ả Rập
khiến cả Trung Đông dậy sóng, thức tỉnh cả thiên thần lẫn quỷ dữ. Nó bắt đầu bằng một tiếng kêu thống
thiết từ khô cằn cát sỏi ở Sidi Bouzi, hóa thành một dòng sông tràn qua sa mạc giãy nóng Trung Đông.
Con tạo xoay vần, dòng sông đáng lẽ mang nặng phù sa bị biến thành một cơn lũ cuồng nộ, cuốn phăng
đi cả mùa màng đang chờ ngày gặt hái.

Bouzizi chết để phản đối cuộc sống đói nghèo. Đài báo loan tin anh chết để khai sinh cho cuộc cách mạng
tự do dân chủ. Rốt cục, kẻ lên nắm chính quyền lại là những thầy tu tôn giáo. Thế mới biết, dù kẻ nào
thắng hay thua, cuộc chiến lý tưởng cao thấp nào cũng bắt đầu và kết thúc bằng máu xương của dân
nghèo.

https://thuviensach.vn
 13
Ma Rốc - Tình yêu Thượng Đế và tình yêu trần thế

Ngủ yên nhé tình thơ!

“I fell in love with you watching Casablanca… Making love all long hot summer night…”

Hồi thiếu nữ, tôi cũng như hàng triệu cô bé mới xuân thì khác từng say mê bài hát Casablanca, từng say
mê một trong những bộ phim lãng mạn kinh điển nhất của điện ảnh thế giới và nằm mơ đến một tình yêu
cháy bỏng đêm hè trong ánh nến bập bùng bên biển đêm. Trong trí tưởng tượng của tôi ngày ấy, Casa là
thiên đường của nàng thơ.

Thế cho nên tôi thót hết cả tim khi bước chân lên máy bay, bất ngờ để ý thấy chữ Royal Air (Hãng Hàng
không Hoàng Gia) ở cửa máy bay được… sơn bằng tay.

Tôi đứng chết trân mất tới mấy giây, thậm chí còn bước tới sờ vào lớp sơn đen lem luốc, nét nguệch
ngoạc xiên xẹo còn rõ cả vết chổi bị tòe. Tim đập thùm thùm, tôi thắt dây an toàn chặt hơn hẳn mọi khi,
bụng thầm cầu khấn tên tất cả các vị thánh thần mà tôi có thể nhớ ra tên. Một cách logic, không ai trên
đời muốn di chuyển trên đường bộ bằng một phương tiện thủ công đến mức cái nhãn hiệu của nó được
sơn bằng tay, huống chi đây là hẳn một cái máy bay bay trên trời. Như thế này khác gì đi tàu bay giấy?

https://thuviensach.vn
 Royal Air được sơn bằng tay ở cổng máy bay.

Chưa bao giờ tôi có một chuyến đi đầy thấp thỏm như thế. Khi hạ cánh, tôi thậm chí còn muốn nhảy lên
vỗ tay, thiếu điều muốn đập cửa cabin vồ lấy phi trưởng mà ôm hôn. Ấn tượng đầu tiên về Ma Rốc rất
“thô sơ” như vậy nên khi bước chân vào sân bay Casa tôi khá bất ngờ trước sự hiện đại tiện nghi và
phong cách phục vụ chuẩn châu Âu đến khó tin. Không có kiểm tra visa, không phải đóng bất kỳ một thứ
phí nhập cảnh nào. Khi tôi bước xuống cầu thang thì một cô gái xinh đẹp trong đội tiếp thị đã chờ sẵn và
đưa cho tôi một chiếc sim điện thoại miễn phí. Chỉ trong vòng năm phút, tôi đã có thể nhoay nhoáy vào
Internet 3G với giá 10 đô la trong một tuần (thế mới biết internet ở Việt Nam vẫn là rẻ nhất).

Nhưng mà Casa buồn, chẳng có tí lãng mạn nào. Tìm hết hơi cũng không thấy biển đêm ánh nến bập
bùng và tình yêu mùa hè cháy bỏng. Trung tâm thành phố hiện đại và sạch bong như một cái tủ lạnh. Chỉ
có những người dân ở Casa là dễ thương, rất hồn hậu và hiếu khách, kiểu hiếu khách của một đô thị tuy
lớn nhưng vì không có mấy khách du lịch nên người dân không bị vô tâm. Bất kỳ ai tôi tình cờ hỏi đường
đều bỏ hết cả công việc đang làm để đưa tôi đến tận nơi. Giấc mơ thời thiếu nữ của tôi có lẽ vì thế không
bị đập cho tan nát mà chỉ lẳng lặng trôi qua chìm vào giấc ngủ yên như một lời nói dối vô hại.

https://thuviensach.vn
 Thánh đường Hồi giáo Hassan II tại Casablanca với tháp gọi cầu kinh cao nhất thế giới 210m.

Xin chào những mối tình đầu tiên

Ở rất nhiều thành phố của Ma Rốc, những cô gái bán hoa trở thành một phần tất yếu của cuộc sống đến
mức bạn tôi nói hầu như không ai coi đó là chuyện bất ngờ nữa. Cũng như nhiều xã hội Hồi giáo khác,
quan hệ tình ái trước hôn nhân là điều cấm kỵ nên đa số kinh nghiệm giường chiếu của những chàng trai
Ma Rốc đều bắt đầu bằng những cô gái làm nghề hương phấn. Bạn tôi Abdullah nhận được món quà năm
19 tuổi từ một người em họ: một cô gái điếm rất dạn dày. Abdullah nói anh vô cùng biết ơn cô vì nếu
không có cô tận tình chỉ bảo, anh sẽ không bao giờ biết rằng “thiên đường có thật và nó ở ngay trên
giường”.

Tối hôm ấy, tôi, Abdullah và một cô bạn người Canada lần mò theo tiếng nhạc đến một đám cưới ở khu
chúng tôi ở. Giữa quảng trường thành phố, hàng trăm thanh niên nam nữ reo hò quanh một chiếc lọng
che kín mít đặt trên lưng một con bạch mã tuyệt đẹp. Đoàn rước đi vòng quanh hàng tiếng đồng hồ,
trống chiêng um trời, đám thanh niên nhảy múa lắc mông lắc ngực hệt như trên một sàn nhảy chính hiệu.
Chiếc lọng nghiêng ngả theo vó ngựa khiến tôi có cảm giác cô dâu ngồi bên trong nếu không phải là một
con manơcanh giả thì chắc chắn cũng đã ngất xỉu vì chóng mặt. Không nén nổi tò mò, tôi chen vào giữa
đám đông và bảo người nhà cô dâu vén lọng ra cho tôi bắt tay chúc mừng. Họ cười vui vẻ và gõ vào
chiếc lọng. Một khuôn mặt đẹp như ngọc ló ra và một nụ cười hạnh phúc rạng rỡ. Tôi thở phào. Đồ -
thật!

“Nhưng chưa chắc cái màng trinh của cô ấy đã là thật!” - Abdullah cười, không rõ là bông phèng hay ác
ý.

Các cô gái Ma Rốc hiện đại bây giờ rất hay ăn cơm trước kẻng. Là một chuyên viên điều tra xã hội,
Abdullah có thể đưa ra những số liệu khoa học chắc chắn rằng chủ đề nóng bỏng của các cô gái là “lỡ”
mất gin thì làm thế nào để khi động phòng vẫn chảy máu. “Nhưng 1/3 phụ nữ dù chưa quan hệ bao giờ
cũng vẫn không chảy máu mà!” - cả tôi và cô bạn Canada cùng đồng thanh phẫn uất kêu lên. “Trời ơi!
Mấy bà không hiểu bọn tôi gì sất! Khoa học làm sao thắng được sự ngu lâu ích kỷ của đàn ông?” (!)

Bó tay!

Ở chương Jordan, tôi có nhắc sơ qua đến dịch vụ vá màng trinh ở Hà Lan giá từ vài trăm đến vài ngàn

https://thuviensach.vn
euro cho một cuộc tiểu phẫu ba mươi phút rất thịnh hành đối với những cô gái xuất thân từ gia đình nhập
cư người Hồi. Không chỉ ở Hà Lan, mà khắp châu Âu và Trung Đông, việc khâu vá màng trinh đã trở
thành chuyện thường ngày ở huyện. Trong tất cả các quốc gia Hồi giáo Trung Đông thì có lẽ Iran là cởi
mở về vấn đề này nhất. Khi đám đàn ông thường đùa với nhau rằng ở thủ phủ Tehran chẳng còn gái trinh
đâu, thì thậm chí hình thức phẫu thuật này còn được hẳn một lãnh đạo tôn giáo của Iran - đại giáo chủ
(Grand Ayatollah) Sadeq Rouhani chính thức ban fatwa cho phép. Tin mới nhất: Trung Quốc không hổ
danh là vô địch nhái hàng đã bắt đầu đổ bộ vào thị trường của công nghệ trinh tiết với sản phẩm siêu rẻ
made in China: màng trinh giả, chỉ có 25 đô la, chảy máu như đồ xịn.

Tây Ban Nha

- Tây Ban Nha ư? Tây Ban Nha từng bị chiếm gọn dưới lưỡi gươm của một tên nô lệ Hồi giáo!

Châu Phi cách châu Âu gần như chỉ có một tí tẹo nước. Chiều hôm ấy, tôi và Abdullah trèo lên vắt vẻo ở
sân thượng một trường học của Tangier, thõng chân đung đưa, vừa nghếch mũi về phía châu Âu vừa tán
phét.

Những chú lừa thồ hàng giao đến từng ngôi nhà nằm ngoắt ngoéo trong thành phố cổ Fes.

Người Ma Rốc ở miền này rất xinh, cứ như thể chỉ vừa mới hôm qua họ đã chạy từ Tây Ban Nha về châu
Phi sau hơn bảy thế kỷ người Hồi giáo thống trị toàn bộ cửa ngõ châu Âu. Những cô gái Ma Rốc da trắng
mịn, mắt nâu đen, sống mũi cao, dáng người nhỏ nhắn rất đặc trưng của người vùng Nam Âu. Cũng dễ
hiểu bởi tuy chính thức là người châu Phi nhưng họ chỉ cách Tây Ban Nha, theo cách nói của Abdullah,
có một “vũng nước”.

Tôi chẳng thèm cãi Abdullah, dù không cần hỏi Gú Gồ thì tôi cũng thừa biết đoàn quân Hồi giáo chiếm
được Tây Ban Nha một phần lớn vì nội bộ của triều đình Visigoth chia rẽ. Ngày ấy, một người quyền quý
tên là Julian gửi con gái mình tới hoàng cung để đi học nhưng lại bị đức vua mới lên ngôi Roderic hãm
hiếp. Julian nuôi mối thù, và khi quân Hồi giáo chuẩn bị vượt biển đánh Tây Ban Nha thì ông mở toang
cửa ngõ Ceuta. Chỉ trong ba tháng, vùng đất tươi đẹp nhất của châu Âu thời ấy nằm gọn trong tay Tariq -
một nô lệ được trả tự do và bằng tài năng quân sự của mình trở thành một tướng tài trong đoàn quân Hồi
giáo đi thánh chiến.

Người Hồi chiếm Tây Ban Nha, chọc thẳng vào trái tim châu Âu đến tận vùng Tours của Pháp. Bảy thế
kỷ sau đó (thế kỷ 8-13) đánh dấu thời kỳ vàng son (Golden Age) của văn minh Hồi giáo, thời kỳ cực thịnh

https://thuviensach.vn
của khoa học kỹ thuật, triết học và nghệ thuật. Châu Âu mông muội bỗng sáng bừng lên bởi những thành
tựu rực rỡ của các học giả người Hồi. Chưa một tôn giáo nào lại mang trong mình một thái độ cởi mở, tân
tiến, hiện đại đối với khoa học đến thế. Những trung tâm học thuật lớn mời gọi chèo kéo rất nhiều tên tuổi
hàng “khủng” về giảng dạy, bất kể họ là người của tôn giáo nào. Hàng ngàn cuốn sách cổ có nguy cơ
tuyệt chủng của văn minh Hy Lạp, Ấn Độ, Trung Quốc, Ba Tư được sưu tầm, thu thập, và dịch ra tiếng Ả
Rập. Được xóa rào cản về ngôn ngữ, dòng kiến thức ào ạt chảy giữa Đông và Tây. Đó là thời kỳ mà “một
giọt mực của học giả còn cao quý hơn một giọt máu của kẻ tử vì đạo”.

Hẳn nhiên, cũng như mọi triều đại khác, Golden Age của Hồi giáo dần dần lụi tàn. Thiên Chúa giáo trở lại
Tây Ban Nha, dần dần đánh đuổi hết người Hồi về phía bên kia “vũng nước”, quay trở lại Bắc Phi và
Trung Đông.

Bảy trăm năm trôi qua cũng là bảy trăm năm đế chế Hồi giáo bỏ lại sau lưng một thời kỳ vàng son. Giờ
đây, từ phía bên này “vũng nước”, mỗi ngày có đến hàng chục, hàng trăm kẻ liều mạng tìm cách đặt
chân lên châu Âu bằng đủ mọi kế sách: trốn dưới gầm xe tải, chen chúc như cá hộp trong các ngăn chứa
đồ ở xe buýt, vượt biển bằng thuyền tự chế hoặc trả tới 5000 đô la cho các tay mối lái. Tôi từng đặt chân
đến vùng cửa khẩu nơi có đến cả trăm thanh niên lang thang lởn vởn chờ các chuyến xe chạy qua để đu
người lên. Nhưng thê thảm nhất vẫn là những chiếc thuyền bị lật chìm trên đường vượt biển.

Thành phố màu xanh lam Chefchounen là biểu tượng của giao lưu tôn giáo. Những năm 1930, người Do Thái

https://thuviensach.vn
 từ châu Âu bỏ chạy đến đây do bị bài xích bởi trào lưu trở về M iền Đất Hứa (Palestine). Họ sơn nhà màu
xanh lam bởi màu lam tượng trưng cho bầu trời, cho Thiên Đàng. Người Do Thái không còn nhưng dân Hồi
vẫn giữ màu xanh trên những căn nhà của mình.

Eo Gibraltar nối hai châu lục chỉ dài có hơn chục ki lô mét nhưng sở hữu những trận gió khủng khiếp thổi
qua Đại Tây Dương và Địa Trung Hải. Gió mạnh, biển xanh, cát trắng, nắng vàng tạo nên một thiên
đường cho những tay đua thuyền buồm và lướt dù gió bên bờ châu Âu. Nhưng thảm thương thay, ở bờ
bên này, cũng chính trận gió này mỗi năm lật nhào hàng trăm chiếc thuyền, cướp đi mạng sống của hàng
chục ngàn người cố sức rời bỏ châu Phi đi tìm miền đất mới. Rất nhiều trong số họ là phụ nữ có thai.
“Tại sao?” - Tôi hỏi Abdullah khi hai đứa đã ngồi tới hàng giờ trước biển, chong mắt nhìn về châu Âu như
một dải mờ mờ xa hút. Ở giữa chúng tôi và cái dải đất trông mong manh như sương khói đó là một
chuyến phà tôi đi mất chưa đầy ba mươi phút, trong khi có những kẻ mất cả một đời người, tôi trả 30 đô
la trong khi họ phải trả bằng cả mạng sống của mình.

“Tạo sao lại có nhiều phụ nữ có thai ư? Vì họ tin rằng châu Âu văn minh nhân quyền sẽ nương tay với
những phụ nữ đang ở cữ. Thế nên họ cố tình làm mình có thai trước khi lên đường vượt biển… Mai đừng
tin vào Casablanca nữa. Tình yêu lãng mạn đã chết thật rồi! Cuộc sống trần trụi thế này nên niềm ngây
thơ bị phá sản cũng là điều dễ hiểu thôi!”

Những chiến binh tình dục

Tôi biết một cô bé sinh viên người gốc Ma Rốc, sinh ra và lớn lên tại Hà Lan. Hãy tạm gọi em là Layla,
một cái tên thường gặp trong tiếng Ả Rập, có nghĩa là “màn đêm”. Layla thường tự hỏi liệu mình có nên
trùm lên đầu chiếc khăn tôn giáo hay không. Ở trường đại học, em được các chuyên gia tư vấn khuyên
nên tự tìm hiểu một cách nghiêm túc và sau đó hãy sử dụng quyền tự quyết cho bản thân mình. Hai năm
sau gặp lại tôi, Layla mặc niqab che khăn kín mặt, từ chối bắt tay những người nam khác giới, thuyết
phục thành công hàng chục bạn nữ khác cũng đeo mạng che mặt, trở thành một thành viên của tổ chức
chính trị Hồi giáo, cổ động cho Shariah trở thành luật chính thức ở Hà Lan. Em tiết lộ với tôi rằng vị hôn
thê của mình đang ở Syria chiến đấu vì Thượng Đế (chứ không phải vì Syria). Khủng khiếp hơn, tôi
không tin vào tai mình khi em hỏi: “Cô đến đó (Syria) rồi, cô có cho rằng sex jihad là điều chính đáng
cho những chiến binh của Thượng Đế không?”

Trong tiếng Ả Rập, jihad (cuộc chiến đấu) có hai cách hiểu chính: chiến đấu chống lại kẻ thù của Hồi
giáo, và cuộc chiến đấu nội tâm để bảo vệ phần tốt đẹp và tính thiện trong cuộc sống. Tuy nhiên, khi báo
chí nhắc đến jihad là nhắc đến cuộc thánh chiến với những tín đồ sẵn sàng chết vì Thượng Đế, và cái
chết đó là tấm vé vào thẳng cửa thiên đàng. Ở Syria, có hai phe cùng chống lại nhà độc tài Assad, một là
các nhóm cách mạng có tư tưởng tôn giáo dung hòa, hai là đội ngũ chiến binh Hồi giáo jihadist từ khắp
nơi đổ về, chủ yếu là khủng bố Al-Qeada và các tổ chức Islamism khác. Các nhóm cách mạng muốn lật
đổ Assad để xây dựng một nhà nước dân chủ thế tục. Các nhóm chiến binh Hồi giáo dòng Sunni muốn lật
đổ Assad theo dòng Hồi Shia để vinh danh Thượng Đế. Cả hai nhóm này hai tay hai kiếm, một kiếm đánh
nhau với kẻ thù chung Assad, một kiếm để giết người của nhóm kia. Tuy nhiên, nhóm các chiến binh
cách mạng có một điểm thua rõ ràng so với nhóm các chiến binh của Thượng Đế: họ đói sex.

Câu chuyện cho đến lúc này đã chắc chắn là sự thật, nhưng vẫn chưa hết kinh hoàng cho những ai lần
đầu tiên nghe tới. Tất cả bắt đầu từ fatwa không rõ thật hay giả của một lãnh đạo tôn giáo dòng Wahhabi
kêu gọi các nữ tín đồ Sunni hãy tới Syria để giúp các chiến binh jihadist xả cơn khát tình dục. Fatwa đảm
bảo rằng sự hy sinh này không được coi là tội thông dâm, và do mục đích cao cả vì Thượng Đế, các cô
gái cũng sẽ trở thành jihadist và sẽ được lên thẳng thiên đàng. Không biết bao nhiêu cô gái Tunisia dại dột
đã lên đường tới Syria, dâng hiến tấm thân mình cho hàng loạt những gã đàn ông đã hai năm trời bận bắn
giết nhau không một cơ hội làm tình, trở thành những chiến binh tình dục, và quay trở về với cái thai
trong bụng[57]. Sex jihad có lẽ là ví dụ khủng khiếp nhất về sức mạnh của tôn giáo khi bị bóp méo, của
Thượng Đế khi bị lợi dụng, của nhục dục dơ bẩn và sự ngu muội của con người khi bị đánh tráo trá hình
trên danh nghĩa của đức tin.

https://thuviensach.vn
 Châu Âu mong manh

Trở lại với cô sinh viên Layla. Đối diện với em, giờ nhìn chẳng khác gì một “bóng đêm” theo đúng nghĩa
đen, tôi thấy quặn hết cả ruột gan, ước chi mình có thể trói chặt cô bé này lại và chui vào cỗ máy thời
gian quay trở về quá khứ. Tôi như bị giáng cho một cú chí mạng vào đầu khi nhận ra rằng những tín đồ
của chủ nghĩa Hồi giáo tại châu Âu, về bản chất được sinh từ chính những giá trị mà châu Âu luôn tôn
vinh và tự hào: tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, và tự do phán quyết. Những nhà giáo dục như tôi đã
ngây thơ tin rằng tự do nhất định sẽ giải phóng con người và hướng con người tới sự cởi mở về tư tưởng.
Ai có thể lường trước được rằng “quyền tự do lựa chọn” cũng đồng thời là “quyền tự do lựa chọn” con
đường bảo thủ cực đoan, và nhất là quyền tự do lạm dụng những giá trị cao quý khác. Châu Âu bỗng
chốc thấy mình há miệng mắc quai. Vì đã tự hào về dân chủ thì sao dám cấm khăn trùm kín mặt, dám
ngăn chặn làn sóng đổ bộ của các thánh đường Hồi giáo, dám kiểm soát các bài giảng đạo, dám giải tán
các cuộc biểu tình với băng rôn “Dân chủ là bệnh ung thư của châu Âu”, hay dám phản đối việc các
Islamist thành lập đảng có tên “Shariah for Holland”[58]?

Tự do thế nào là đủ? Dân chủ thế nào là vừa?

Châu Âu bảy trăm năm sau ngày dồn nền văn minh Hồi giáo chói sáng ra khỏi lãnh thổ, giờ đây đang đối
mặt với một cuộc thánh chiến thứ hai trong lịch sử, lần này không phải là đoàn chiến binh Muslim từ
Trung Đông đem theo kiến thức và sự khai sáng, mà là một đội quân jihadist/ Islamist được sinh ra và lớn
lên từ trong lòng châu Âu, sử dụng chính những giá trị cơ bản nhất của văn minh châu Âu để đánh đổ
châu Âu. Phương Tây sẽ bị “chinh phạt và sụp đổ từ bên trong”, đúng như cương lĩnh của tổ chức
Huynh Đệ Hồi giáo.

Chưa bao giờ châu Âu mong manh hơn thế.

Các đảng phái của Islamism chính thức xuất hiện ở ba mươi hai nước, trong đó có bốn nước phương Tây
là Mỹ, Phần Lan, Hà Lan và Anh. Chính tại trái tim của châu Âu này, các tín đồ Hồi giáo trẻ tuổi con cháu
thế hệ đầu của những người Hồi di cư trở thành những nạn nhân dễ dàng nhất của Islamism. Chân trong
chân ngoài, bật gốc cội rễ, cộng với sự phân biệt đối xử và hoàn cảnh kinh tế khó khăn, những thanh niên
sinh ra ở châu Âu với hộ chiếu và nền tảng giáo dục châu Âu vẫn rơi vào một cuộc khủng hoảng danh
tính trầm trọng: Tôi là ai? Người Hà Lan? Người Ma Rốc? Người Hồi? Người Ả Rập? Các câu hỏi tiếp nối
câu hỏi với: Tôi sống để làm gì? Mục đích tối thượng của cuộc đời tôi là gì? Ai thực sự cần đến tôi trong
đời này? Trong cơn hoang mang, ngày càng nhiều thanh niên Hồi rơi vào ma trận của Islamism. Họ được
thuyết phục để tin rằng danh tính quan trọng nhất không phải là một công dân Hà Lan mà là một chiến
binh Hồi giáo, mục đích tối thượng của cuộc đời không phải là trở thành một con người tốt mà trở thành
một tín đồ chết vì Thượng Đế, đất nước duy nhất họ có nghĩa vụ trung thành không phải là tổ quốc nơi
họ sinh ra mà là một đế chế toàn cầu không biên giới quốc gia ummah[59]. Chính vì quá trình tráo đổi
danh tính, xóa nhòa biên giới văn hóa-chủng tộc-quốc gia đó mà người ta trở nên bất ngờ khi ngày càng
nhiều khuôn mặt khủng bố có da trắng, mắt xanh, tóc vàng, sinh ra và lớn lên trên chính đất Mỹ và châu
Âu, ăn McDonald và đòi đánh bom nền văn hóa tư bản. Sự việc trở nên có phần hoang mang khi năm
2012, một người Hồi quốc tịch Mỹ gốc Việt tên là Phạm Quang Minh bị bắt trong đường dây khủng bố Al-
Qaeda. Những yếu tố cấu thành hồ sơ của nhân vật này hầu như chẳng liên quan gì đến nhau (người Việt,
sống ở Mỹ, Hồi giáo cực đoan) khiến cho khi thông tin được bung ra thì các phản ứng của độc giả là
những câu cảm thán vừa ngơ ngác, vừa tếu táo như không tin vào sự thật, lại vừa hoảng hốt: “Thế là thế
nào?”; “Chắc anh chàng này bị chập điện nên chọn nhầm kẻ thù”; “Thôi chết, đến cả dân nhập cư người
Việt ở Mỹ cũng có thể thành Hồi giáo cực đoan thì còn cửa nào để thoát đây trời?”

Trong khi đó, đại đa số người Hồi vừa giận giữ, vừa run sợ. Tuy chiếm số đông nhưng cộng đồng Muslim
ở châu Âu hầu như không có tiếng nói chính thống. Cũng giống như mọi công dân khác, họ mải mê với
công việc làm ăn, lo lắng cho tụi trẻ con đến trường, nấu những bữa cơm vui vẻ trong một gia đình ấm
cúng. Cây muốn lặng gió chẳng đừng, cộng đồng người Hồi bị kẹp giữa một bên là sự phân biệt đối xử,
thậm chí bài xích và căm ghét của người da trắng bản địa, một bên là mạng lưới Islamism - kẻ đã cướp
diễn đàn của những tín đồ Hồi chân chính đang ngày đêm lớn mạnh và bành trướng bởi những đồng tiền

https://thuviensach.vn
dầu lửa. Hầu như rất ít người ở châu Âu có thể nhìn ra được sự khác biệt giữa một Muslim và một
Islamist, hay giữa Hồi giáo với tư cách một tôn giáo (Islam) và Hồi giáo với tư cách một chủ nghĩa chính
trị (Islamism). Cũng giống như phần còn lại của thế giới đã luôn gom tất cả các định nghĩa này vào cùng
một giuộc, và những tội ác gây ra bởi Islamist thường bị đổ vấy cho Muslim, sự căm ghét Islamist thường
bao trùm cả cộng đồng Muslim vô can một cách oan uổng. Mà Muslim ở châu Âu thì giận giữ, nhưng rời
rạc và run sợ[60].

Châu Âu mong manh, còn là vì châu Âu còn lòng tin, nhưng đã mất đức tin.

Vào một buổi chiều tháng 10 năm ngoái (2013), tôi vào facebook và thấy thông tin về nhà thờ Thiên Chúa
St Peter ở Staffordshire (Anh) đã được bán cho các tín đồ Hồi giáo địa phương vì không còn người đi lễ.
Tin mới đăng, có 61 người thích, 13 người chia sẻ, và một lời bình đập vào mắt tôi: “Cảm ơn Thượng Đế!
Cuộc chinh phạt phương Tây của Hồi giáo đã bắt đầu!”

Là một kẻ vô thần, nhưng tay tôi run bắn lên. Hơn 1300 năm trước, Trung Đông cái nôi của Thiên Chúa
biến thành lãnh thổ của Hồi giáo, những nhà thờ Thiên Chúa nguy nga sau những cuộc chinh phạt của vó
ngựa Ả Rập biến thành các thánh đường Hồi giáo. Hơn 1300 năm sau, những nhà thờ Thiên Chúa lộng lẫy
của châu Âu bị bỏ hoang, không cần ai chinh phạt, ế ẩm qua một đêm đã tự nguyện giạng cửa toang
hoang, hiến thân cho một tôn giáo đã từng là kẻ cưỡng đoạt mình trong quá khứ.

Bạn tôi than: “Châu Âu thế tục đã chán Thượng Đế mất rồi, bán đức tin cho đồng tiền và đặt cược lòng
tin vào những điều phù du như tình yêu trần thế”.

https://thuviensach.vn
 14
Tây Ban Nha - Đoạn cuối một cung đường
Bước chân vào Tây Ban Nha, tôi bắt xe thẳng tới Cordoba.

Và tôi dành nguyên một ngày chỉ để đi vòng quanh và lang thang trong khuôn viên của một trong những
công trình kiến trúc tôn giáo đẹp nhất châu Âu: St Vincent.

Được xây dựng từ hơn 1400 năm trước với tư cách là một nhà thờ Thiên Chúa, St Vincent là biểu tượng
của sự khoan dung trong tư tưởng cai trị của nhà cầm quyền Hồi giáo. Dù là kẻ thắng cuộc, họ không có
chủ trương đốt sạch phá sạch giết sạch mà chỉ yêu cầu tín đồ các tôn giáo khác phải đóng thuế và chịu
thần phục. St Vincent bị chia làm đôi, một nửa vẫn là nhà thờ Thiên Chúa, một nửa được xây dựng lại
thành thánh đường Hồi giáo. Kết quả của sự giao hòa tuyệt vời độc nhất vô nhị ấy để lại cho hậu thế một
công trình kiến trúc đẹp đến nín thở với một sảnh đường khổng lồ được nâng đỡ bằng 856 cột đá và hàng
nghìn mái vòm đôi xây bằng gạch đỏ rực rỡ. Giữa trùng trùng lớp lớp của rừng cột đá đó là những thánh
điện Thiên Chúa và Hồi giáo uy nghiêm dát vàng son lộng lẫy. Từng nhóm du khách ngửa cổ lên cao,
xuýt xoa trầm trồ thán phục.

Thánh đường St Vincent từng vừa là nhà thờ Thiên Chúa, vừa là thánh đường Hồi giáo.

https://thuviensach.vn
 Đây là một trong những thánh đường hiếm hoi, nếu không phải duy nhất, có sự hòa trộn của hai tôn giáo: ban
thờ Chúa được trang trí bằng những câu trích lấy từ kinh Hồi giáo Quran.

Giữa hàng trăm con người ấy, tôi tình cờ để ý thấy một nữ du khách người Hồi đội khăn xanh. Cô len lén
rời nhóm bạn và lẩn vào sau một bệ thờ lớn. Tôi tò mò bật máy ảnh và zoom ống kính dõi theo. Thật bất
ngờ khi thấy cô ngồi thụp xuống, nhằm hướng Mecca, và bắt đầu nghi lễ quỳ lạy của người Hồi.

Tôi hốt hoảng nhìn quanh, may thay, tất cả các nhân viên bảo vệ đều đứng ở rất xa. Cô gái Hồi đang vi
phạm một trong những điều cấm kị của Thánh đường Thiên Chúa St Vincent. Tôi chợt thấy buồn thắt cả
tim, thốt nhiên thấm hết cái oái ăm của vòng xoay phát triển và lời nguyền độc địa của thời gian. Loài
người té ra có những cái mà trải qua cả một ngàn năm cũng chẳng văn minh hơn. Chuyện hai tôn giáo thù
địch vẫn có thể chung nhau một mảnh đất thiêng là chuyện chỉ có thể xảy ra hơn một ngàn năm trước.
Cũng như chuyện Hồi giáo với tư cách là tôn giáo đi đầu trong khoa học công nghệ và nam nữ bình
quyền cũng đã là chuyện của hơn một ngàn năm trước. Ai có thể giải thích được một tôn giáo cởi mở như
thế, tân tiến hùng mạnh đi trước thời đại như thế cả ngàn năm sau lại bị xoắn vặn, bị nhân danh, mang cả
tên Thượng Đế ra để làm công cụ vùi dập chính những điều mà nó từng tôn vinh?

Nhưng thực tế là, có ai cần Thượng Đế?

“Lũ chúng ta ai mà không cần Thượng Đế?” - Riana bật lại khi chúng tôi đang lái xe vòng vòng quanh

https://thuviensach.vn
Cordoba - “Không có Người thì lấy đâu ra niềm tin rằng cái lũ khốn kiếp quanh ta rồi sẽ bị trừng phạt,
rằng ta vẫn có thể cắn răng làm người tốt dù thiên hạ xấu xa, rằng đâu đó cuối con đường rồi sẽ có công
bằng. Mai không thấy xã hội càng bất công loạn lạc thì Thượng Đế càng đắt hàng đó sao?”

Cũng giống như hầu hết người Việt Nam, trên chứng minh thư của tôi phần “tôn giáo” có chữ “Không”.
Nhưng tôi sinh ra đã nhìn thấy bàn thờ tổ tiên, thức dậy mỗi sáng trong tiếng mẹ cầu kinh niệm Phật. Tôi
chưa bao giờ nghĩ mình theo đạo, nhưng lên chùa biết chắp tay cầu an, vái lạy cả ông Phật, ông Khổng
Tử, ông Lão Tử, vái lạy các Thánh Mẫu. Và mỗi khi cảm xúc nổi lên thì tôi vẫn kêu trời một cách vô
thức. Vậy nghĩa là tôi có theo đạo, không những một mà nhiều thứ đạo khác nhau: Phật, Lão, Nho, đạo
Mẫu, cộng thêm cả Thượng Đế dưới cái tên ông trời hay ông giời thậm chí đôi khi không cần viết hoa, và
cả tín ngưỡng thờ tổ tiên nữa. Như vậy, điều khác biệt lớn nhất giữa tôi và những người bạn mới quen ở
Trung Đông đó là tôi lớn lên từ một nền văn minh đa thần giáo, còn Trung Đông và hầu như toàn bộ
phần còn lại của thế giới thuộc về những nền văn minh độc thần giáo.

Đạo độc thần đầu tiên trên thế giới - Zoroastrianism - ra đời 4000 năm trước ở Iran. Từ Iraq, dân Israel
bước chân về miền đất hứa với đạo độc thần Do Thái. Từ miền đất hứa, Thiên Chúa giáo ra đời ở
Palestine. Từ bán đảo Ả Rập, Hồi giáo tiếp dòng và trở thành tôn giáo cuối cùng của hệ tôn giáo độc thần.
Bốn chân kiềng ở trái tim của Trung Đông đặt nền móng cho các tôn giáo độc thần lan tỏa và bắt rễ ra
toàn thế giới. Linh hồn của độc thần giáo ảnh hưởng mạnh mẽ đến tính cách và văn hóa gốc của Trung
Đông và phương Tây: miệt mài đi tìm một sự thật duy nhất, không chấp nhận sự mập mờ, nước đôi vì
trên đời chỉ có một Thượng Đế, kinh thánh chỉ có một bản mà tôn giáo của họ giữ là linh thiêng, và để
sống tốt thì chỉ có cách là noi theo một hệ thống thực hành đạo đức nhất định mà tôn giáo của họ đã chỉ
ra (10 giáo lý của Chúa, 5 quy tắc của đạo Hồi v.v.). Quá trình đi tìm cái sự-thật-duy-nhất ấy khiến khoa
học và triết học của họ phát triển rực rỡ, nhưng cũng khiến sự khoan dung với nhau trở thành một điều
xa xỉ. Ai cũng tự cho mình là đúng và duy nhất, cách thờ phụng Thượng Đế của mình là đúng và duy
nhất, lời răn dạy của Thượng Đế gửi cho mình là đúng và duy nhất. Đó là mầm mống của cực đoan.

Khi sự khoan dung với nhau là điều xa xỉ thì sự khoan dung với những thiểu số tôn giáo nhỏ trót sinh ra từ
sự giao hòa của cả độc thần và đa thần, hay những nhánh tín ngưỡng nhỏ tách ra từ dòng chính là điều
không tưởng: Thiên Chúa từng chứng kiến sự tàn sát man rợ giữa Công giáo và Tin Lành; Hồi giáo suốt
hơn ngàn năm qua chưa bao giờ máu ngừng rơi, nhất là máu của những cộng đồng thiểu số như Sufi,
Alevi, Druze, và Alawite. Hẳn bạn còn nhớ Hani bạn tôi ở Syria theo dòng Hồi Alawite, tuy bắt nguồn từ
một ông tổ đạo Hồi nhưng bản chất là một món cocktail tổng hợp từ rất nhiều tôn giáo khác nhau, cả độc
thần và đa thần: Thiên Chúa, thần giáo Hy Lạp, và Hindu/Phật giáo. Ở Alawite, cái ranh giới rõ ràng giữa
đúng và sai, có đạo và vô đạo không rõ ràng, nguyên tắc sự-thật-duy-nhất bị phá bỏ. Và thế là cả hệ
thống tâm lý, suy nghĩ, phán xét của nguyên lý độc thần tự dưng thấy mình không thể đưa ra quyết định
cuối cùng: Alawite! Rốt cuộc mày là ai, mày có phải là người Hồi không? Chỉ có thể là có hoặc không!
Chỉ có thể có một câu trả lời đơn giản, vì sự thật chỉ có một và duy nhất!

Hẳn nhiên châu Á với truyền thống đa thần không phải không có xung đột tôn giáo, nhưng ít nhất sự
khoan dung, chấp nhận, thậm chí tôn vinh những tôn giáo tổng hòa là có thật. Những triết lý cơ bản của
Hindu vẫn thấm đẫm trong Jain giáo và Phật giáo. Cao Đài vẫn mềm mại thờ tứ phương từ Khổng Tử đến
Chúa Jesus, từ Victor Hugo đến Nguyễn Bỉnh Khiêm, và thậm chí ngồi trên ngôi cao để tín đồ Cao Đài
người Việt khấn vái còn có cả Nour el Din Mahmoud - một ông vua ở tận Thổ Nhĩ Kỳ. Một người Việt
Nam bình thường vẫn sống theo Tam giáo (Nho-Phật-Lão). Đền thờ đạo Hindu ở Sài Gòn vẫn tấp nập
những người Việt theo Tam giáo đến quỳ lạy trước linga[61]. Các ngôi chùa Phật giáo ở Bhutan kết hợp
với Bon giáo sừng sững tượng nam nữ giao phối và dương vật đàn ông được mô tả chi tiết với đầy đủ “cà
pháo lông mao” (!). Người Chăm Bà ni theo Hồi giáo ở Việt Nam vẫn thờ Thượng Đế cạnh ông bà tổ tiên,
Thần Mưa, Thần Nước, Thần Sông. Linh mục Moon của Unification Church ở Hàn Quốc có thể hồn
nhiên tuyên bố rằng ông còn là một thầy cúng (shaman). Con chiên Thiên Chúa của Unification vẫn công
nhận rằng Jesus dạy những gì tinh túy nhất của Khổng giáo và Phật giáo. Bàn thờ gia đình một người họ
hàng của tôi vẫn có bốn tầng: Thánh Giá, Phật Quan Âm, ảnh các cụ tổ tiên, và giữa tất cả là ảnh... đức
Giáo hoàng. Chính vì thế tôi tin rằng, hay đúng hơn là cầu mong rằng 70.000 tín đồ và 100 thánh đường
Hồi giáo ở Việt Nam sẽ luôn ngấm chất dịu thuần của văn hóa Á Đông để có thể ngăn không cho dù một
mảy may nọc độc cực đoan được lẻn vào dải đất mềm mại của quê hương.

https://thuviensach.vn
Trở về từ Trung Đông, tôi thầm cảm ơn việc đa thần giáo đã sinh sôi nảy nở trên đất này, đã trở thành một
triết lý sống (philosophy of life) hơn là một tôn giáo, đã thấm vào hệ thống logic tinh thần của xứ sở này
từ khi nảy mầm đến khi kết hạt, đã dạy cho con dân phương Đông sự tôn kính với thánh thần của mình
và cả khoan dung với thánh thần của kẻ khác, thậm chí không những khoan dung mà còn rộng cửa chào
mời một sự giao thoa giáo lý và đức tin đến mức kết quả của quá trình kết hợp ấy là một hỗn thể không
còn phân biệt được biên giới. Dù rằng đôi lúc cũng phát rồ lên vì 1+1 chưa chắc đã bằng 2; dù phải đánh
vật với cái thăng bằng âm dương nơi tốt xấu hầu như không có tính giá trị chuẩn, quá nhiều tốt thành xấu,
và đôi khi quá nhiều xấu xa lại dẫn đến sự tốt đẹp; dù phải chấp nhận rằng mọi thứ đều tương đối, và sự-
thật-duy-nhất là điều không bao giờ tồn tại.

Chín tháng lăn lê qua mười ba đất nước Trung Đông, một đất nước nội chiến, hai đất nước trong tình
trạng vô chính phủ, số còn lại ì ầm biểu tình hằng ngày, chưa bao giờ tôi cảm nhận rõ hơn sức mạnh của
tôn giáo và đức tin. Tôi tin rằng Thượng Đế và tôn giáo không đơn giản chỉ là để con người chúng ta biết
rằng công bằng là có thật, lẽ phải cuối cùng rồi sẽ thắng, rằng mụ phù thủy độc ác sẽ phải đền tội và Lọ
Lem rồi sẽ sống đời đời hạnh phúc. Nhất định còn phải có một cái gì đó cao hơn thế nữa, ví như sự khao
khát được thâu tóm vũ trụ này trong tầm tay trong khi biết rằng mình hữu hạn, hay ước mơ cháy bỏng về
sự bất tử trong khi biết mình chắc chắn một ngày rồi sẽ chết. Tôi không tin con người đã chán ngán
Thượng Đế và quay ra chỉ biết có yêu bản thân mình hoặc một tình yêu trần ai phù du xác thịt. Bất lực
nhưng lại tham lam và đầy hoài bão, khát khao vô tận nhưng phải trở nên hèn mọn vì sự hữu hạn của
chính mình, con người đã phản chiếu sự quằn quại bất lực của giống loài lên thành một niềm mơ ước có
tên là Thượng Đế. Không sinh không diệt, thấu rõ tứ phương vũ trụ, quyền lực tối thượng.

Trở về nhà lòng dạ rối bời còn hơn cả lúc mới đặt chân lên đường, tôi bắt đầu hiểu rằng sản phẩm lớn nhất
của con người không phải là những nền văn minh rực rỡ, mà là một khái niệm chạm đến tận cùng của sự
trừu tượng: Thượng Đế toàn năng.

Nhưng nếu ai phản đối và cãi rằng Thượng Đế không thể là sản phẩm tưởng tượng của con người dựa
trên hình hài của chính mình thì tôi cũng sẽ lặng im, bởi những trải nghiệm ở Trung Đông khiến tôi hoang
mang. Không lẽ mấy ngàn năm qua, con người đã hoan ca và đổ máu chỉ vì một ảo ảnh?

Cũng có thể Thượng Đế có thật! Và Người chỉ quá buồn mà đã bỏ đi thôi!

https://thuviensach.vn
 15
Giờ sao?
Tôi có một ông bạn vong niên người Anh sống rất thực tế, khác hẳn với cái con bé tôi đầu óc lúc nào
cũng chơi vơi “ở trển”. Lúc rỗi việc gặp nhau, tôi xả phanh ầm ầm, nói mình khát khao được làm cái này,
thèm được làm cái nọ, muốn nhân tiện làm cả cái kia. Lúc tôi dừng lại để thở, ông thường buông nhõn
một câu: “Giờ sao?”

Trở về Hà Lan phờ phạc sau chuyến đi gần năm trời ròng rã vào một ngày cuối tháng 8 năm 2012, ông
bạn quý đón tôi ở sân bay, chưa kịp để tôi há mỏ ra luyên thuyên, phán một câu tỉnh rụi: “Giờ sao?”

Như mọi khi, tôi vẫn thường không biết sẽ bắt đầu từ đâu. Bình thường thì tôi vẫn viết, như một cách để
ngòi bút khỏi cùn, để khỏi quên tiếng mẹ đẻ, và để bơm chút đỉnh vào cái hầu bao lúc nào cũng rỗng đến
mức nhìn cả thấy đáy. Nhưng mỗi lần lên facebook tôi lại thấy nhụt chí, vì nhận ra rằng những câu chữ
của mình chẳng ăn thua vào đâu so với cơn cuồng nộ của thông tin ăn xổi. Tôi muốn nói với cái đám
đông đang hăng máu rỉa róc những mẩu tin đẫm máu từ Trung Đông rằng vùng đất khổng lồ mà họ đang
nói đến trải dài qua ba châu lục mênh mang. Trên cái diện tích lãnh thổ từ địa đầu châu Phi sang đến
trung tâm của châu Á ấy, những quốc gia nghèo thiếu ăn nằm cạnh những đất nước mà bữa ăn tối bình
thường mắc tiền hơn cả Amsterdam, những thành phố nơi gần như 100% phụ nữ che khăn kín mặt ở
cách nơi váy siêu ngắn và cổ áo siêu trễ chỉ non một giờ bay. Trung Đông đối với tôi như một trò ú òa,
mỗi buổi sáng thức dậy mở mắt ra là có một bất ngờ mới. Ấy là nơi một tối party nhảy nhót vui tươi điên
cuồng trong khi đất nước nội chiến lửa cháy ngút trời là điều có thể, ấy là nơi các nhà độc tài được người
dân yêu quý và luyến tiếc là điều có thể, ấy là nơi một cô gái mơn mởn xuân thì bỗng dưng muốn che
chắn kín bưng mặt mũi chân tay là điều có thể, ấy là nơi phẫu thuật chuyển giới tính bằng tiền trợ cấp của
chính phủ cũng là điều có thể. Bất kể một định kiến gì về Trung Đông đều có thể bị đập tan bởi những
câu chuyện hoàn toàn đối lập.

Tôi vừa thích vừa sợ facebook và các mạng xã hội. Tất cả những gì quan trọng nhất không phải thông tin
mà là tốc độ của thông tin. Báo chí bị cuốn theo cơn lốc cạnh tranh với mục tiêu duy nhất là làm thế nào
để thông tin đến tay của tất cả mọi người và chẳng cần làm cho bất kỳ một ai thông thái hơn. Thế giới
phức tạp, tươi đẹp và hỗn loạn khi bị post và twit lên internet trở thành những lát cắt ngắn ngủn và giản
đơn. Tại sao? Vì chúng ta hình như chỉ đủ thời gian để tiêu hóa những gì giản đơn và ngắn ngủn. Trung
Đông với những cách nhìn phức tạp, các câu chuyện đối chọi và lịch sử ngàn năm giằng chéo với hiện tại
sẽ bị lọc qua mạng xã hội và hệ thống báo chí chỉ để lại những chi tiết sốc nhất, những con chữ có tính
chất “đập một nhát vào mặt”, và những hình ảnh đạt tiêu chuẩn “không cần đọc lời bình vẫn có thể đưa
ra kết luận”.

https://thuviensach.vn
 Chiến tranh Việt Nam, 1963. (Ảnh: Larry Burrows)

Sau đây là một ví dụ điển hình:

Một buổi chiều trở về nhà sau ngày dài làm việc, tôi tức ức ói máu khi nhìn thấy tấm ảnh này trên tường
facebook nhà mình với cái tiêu đề to tướng: “Người Hồi bị đàn áp ở Việt Nam”. Đăng lên mạng ngày 23-8-
2013, mới chỉ vài hôm đã có gần 4000 người chia sẻ, và có lẽ hàng triệu người trên thế giới này đang đinh
ninh rằng người Hồi ở Việt Nam bị trói chằng tay vào nhau, bắt quỳ xuống đất với dao găm kề vào cổ.

Mới đầu, tôi đơn giản chỉ cho rằng kẻ đăng bức ảnh này là một trong muôn vàn những tín đồ Hồi giáo
bình thường cảm thấy bị oan ức khi người Hồi bị xua đuổi và áp bức ở Myanmar, rồi trong cơn ngu dại lôi
cả Việt Nam vào mà không thèm suy nghĩ. Sau khi vào tận trang chủ, đọc thêm hàng loạt post, truy cứu
nguồn gốc và tổ chức tài trợ, tôi mới phát hiện ra rằng đây là một forum của Islamism tuyên truyền và

https://thuviensach.vn
kích động thánh chiến. Phương pháp của forum là tìm mọi cách mô tả Islam như một tôn giáo đang lâm
nguy, Muslim là một cộng đồng đang bị trù dập, và cả thế giới này đang tìm cách để tiêu diệt Hồi giáo,
thậm chí kể cả ở một đất nước xa xôi như Việt Nam. Chính vì thế, việc đưa một bức ảnh tù binh chiến
tranh ở Việt Nam bị trói chân trói tay lên và lu loa rằng người Hồi ở đây bị đàn áp không chỉ đơn thuần là
một sai sót. Đó là chủ ý. Và thế là tất cả nhao nhao lên. Và thế là tất cả sôi máu lên. Và thế là tất cả sẵn
sàng lăn vào, xả thân cứu anh em bằng hữu. Chỉ có vài comment lẻ tẻ yếu ớt hô lên rằng hình như đây là
cuộc chiến Việt Nam từ ngày xửa ngày xưa. Nhưng vô dụng. Thịt đè người, số lượng like và share đè
chết sự thật. Chưa bao giờ người hại người lại dễ dàng đến thế.

Mạng xã hội khiến bất kỳ một gã vô danh tiểu tốt nào cũng cảm thấy như mình là một nhà báo quyền lực
vô song. Kể cả khi nhà báo ấy ngu dốt, quan điểm sai lạc, hay như những kẻ đã like và share cái ảnh này,
chỉ nhăm nhăm muốn gào lên cho cả thế gian này biết người Hồi đang bị hãm hại, còn thời gian đâu mà
suy nghĩ, mà truy tìm tư liệu. Rồi thì trong cơn phẫn uất, bạ ai cũng lên án, vô tình biến cả bạn bè thành
kẻ thù. Ai bảo chỉ có mấy thằng khủng bố mới làm cho người ta trở nên dị ứng với đạo Hồi?

Phải thú thật là tôi thường chỉ hào hứng với các cuộc tranh luận khi người đối ẩm là các học giả về Hồi
giáo. Không đơn giản là sự học cao hiểu sâu mà là khả năng họ có thể bước ra khỏi vầng hào quang tôn
giáo của chính mình, rồi cùng nắm tay tôi “bay” lên, thoát xác, lơ lửng phía trên những thực thể tôn giáo
và văn hóa ấy, nhìn ngắm chúng, thảo luận, tranh cãi như thể nói về một thực thể khoa học mà không sợ
bị phạm húy, không sợ vô tình xúc phạm, tổn thương lẫn nhau. Để làm điều này với những người khác
thật là khó, bởi sự nhạy cảm quá mức của một tôn giáo đang bị cả thế giới hiểu lầm, những tín đồ Hồi
thường có hệ thống tự bảo vệ luôn ở chế độ mẫn cảm cực độ, bất kể câu nói gì cũng có thể dễ dàng
được họ dịch ra thành ý đồ của một cuộc tấn công vào đức tin của chính mình.

Tôi cảm thấy lo lắng vì mình đang sống trong một thế giới mà tốc độ thông tin quá nhanh khiến người
thường không mấy ai đủ thời gian để thích nghi. Một bức ảnh bây giờ không chỉ còn có sức mạnh hơn
một nghìn con chữ nữa mà còn có thể biến một nghìn kẻ ngu xuẩn thành một nghìn kẻ sẵn sàng phanh
ngực áo thành quân cảm tử. Ở thế hệ Facebook và You Tube này, chẳng mấy ai còn có thì giờ để đọc, để
cân nhắc, chưa nói đến để suy ngẫm. Đập vào mặt một cái ảnh hay một cái clip thì lập tức tình cảm dồn
lên đè bẹp tư duy, chân tay như bị chập điện rùng rùng trở thành vũ khí cho anh hùng bàn phím. Ai cũng
có thể ngồi xuống để viết, dù có thể chưa bao giờ dám đứng lên để sống[62].

Nhưng mà rồi tôi vẫn chọn cách viết, vì không còn gì khổ sở hơn là phải giữ khư khư một câu chuyện
luôn cựa quậy đòi được ra đời. Nhất là những câu chuyện ấy dường như chỉ đợi giây phút mổ vỏ trứng
chui ra là có thể ngay lập tức tự đứng lên, tay chống nạnh, mặt hất hàm thách thức những thông điệp chỉ
toàn chiến tranh, khủng bố và chém giết từ Trung Đông. Nói đi cũng phải nói lại, một cách thực lòng,
vùng đất rộng lớn này không phải là thiên đường của nàng thơ. Và tôi dù đọc nhiều cách mấy, viết nhiều
cách mấy cũng không thể có câu trả lời cho cái mớ bòng bong rối rắm này. Nhưng có hề gì, nhà thơ
người Mỹ Maya Angelou có nói một câu rất đỉnh: “Con chim cất tiếng hót không phải vì nó đã tìm ra
được giải pháp cho cuộc đời. Nó hót đơn giản bởi vì nó có một bài hát thôi”.

Trong cuốn sách này tôi xin được nhận là con chim. Hót váng lên một chặp. Có khi chối tai, chẳng giải
quyết được việc gì. Nhưng ít nhất nó cũng cố gắng hoàn thành sứ mệnh của mình. Đã là chim thì phải
hót.

https://thuviensach.vn
 Đi tìm Taliban
Con đường Hồi giáo cho đến giờ phút này đã hoàn thành một nửa quãng đường với cánh cung từ Saudi
tỏa sang hướng Tây. Tôi dừng lại đơn giản bởi vì tôi hết tiền. Là chim, tôi xin hứa bao giờ gom góp đủ sẽ
tiếp tục bay nốt quãng đường sang phía Đông. Nếu thành công, thì bài hát tiếp theo sẽ có tựa đề: Đi tìm
Taliban.

Xin giới thiệu với các bạn một mẩu viết trên facebook của tôi sau chuyến đi tiền trạm tới một đất nước ở
cánh cung phía Đông: Pakistan.

Mấy hôm trước tôi phải ngồi soạn đề thi cho sinh viên, đọc bản gợi ý của đồng nghiệp thấy có một câu
hỏi về Malala, cô bé Pakistan mười lăm tuổi - nhà hoạt động chính trị bảo vệ quyền được đi học bị tổ
chức Hồi giáo cực đoan theo Islamism Taliban ám sát hụt và bị thương nặng ở đầu. Malala đã nổi tiếng
càng trở nên nổi tiếng với đề cử giải Nobel Hòa Bình. Từ cõi chết trở về, cô gái nhỏ đầu trùm chiếc khăn
tôn giáo màu đen xuất hiện trước toàn thế giới, tiếng Anh không tì vết nói đĩnh đạc như một chính trị gia:
“Với một cuốn sách và một cây viết, một bé gái sẽ làm đổi thay thế giới”.

Hệt như ti tỉ người khác, tôi tan chảy vì Malala bao nhiêu thì căm ghét bè lũ Taliban bấy nhiêu. Sự yêu
ghét rõ ràng ấy chỉ bị đập tan tác cho đến khi chính bản thân mình đặt chân đến Pakistan và suốt mấy
tuần qua đã kịp ngấm đến tận óc một bức tranh chính trị và tôn giáo vô cùng phức tạp của đất nước này.

Gia đình cưu mang tôi ở Islamabad là một tổ ấm năm người với ông bố giảng dạy tại trường đại học. Tối
hôm ấy từ trong phòng mình, tôi nghe thấy cô con gái hai mươi tuổi vừa đi học về khóc nức nở. Cậu em
trai đi đón chị từ bến xe trên đường về bị một nhóm cướp chặn đường gí súng vào đầu để trấn lột. Gia
đình đã báo cảnh sát nhưng tất cả khẳng định rằng cảnh sát biết rất rõ tụi cướp là ai nhưng sẵn sàng làm
ngơ. Bên bàn ăn, đôi mắt cậu bé mới mười bảy tuổi rực lên sự uất ức, căm phẫn và bất lực. Người bố thở
dài: “Chính quyền tham nhũng, thối nát. Nếu phải chọn giữa Taliban và cái chính quyền tồi tệ này, tôi
chọn Taliban. Ít nhất với Taliban, chúng tôi có thể đòi lại sự công bằng”.

Trong cuộc chiến chống Liên Xô tại Afghanistan, rất nhiều tổ chức chính trị và vũ trang của cả
Afghanistan và láng giềng Pakistan được Mỹ hỗ trợ để chống lại kẻ thù chung. Khi Liên Xô và chính
quyền bù nhìn thua trận rồi Mỹ buông tay, các nhóm quyền lực này tranh giành đẩy Afghanistan rơi vào
cơn loạn lạc. Một trong những nhóm quyền lực này hình thành Taliban (Sinh Viên), bao gồm năm mươi
sinh viên người Afghanistan đang tị nạn tại Pakistan với tham vọng thiết lập lại trật tự dựa trên sự nghiêm
khắc của tôn giáo. Hành động đầu tiên của họ là giải cứu hai bé gái bị quan chức địa phương gọt đầu hãm
hiếp và một bé trai bị đe dọa cưỡng bức. Taliban bắt kẻ có tội đền tội theo luật Hồi giáo và nhận được sự
ủng hộ của nhiều dân thường.

Về sau khi đã lan rộng và được nhận dạng là một tổ chức Hồi giáo cực đoan, sự tàn khốc của chính
quyền ngắn ngủi lãnh đạo bởi Taliban khiến cả thế giới rùng mình. Cách diễn giải Quran và sunnah (lối
sống/lời dạy của Muhammad) từ phía lãnh đạo tôn giáo Taliban hạn hẹp, thiển cận và bạo lực đến mức
đàn ông buộc phải để râu, phụ nữ ra đường buộc phải trùm burka kín từ trên xuống dưới và có đàn ông
trong nhà đi theo (một cô gái bị bắt quả tang đi cùng đàn ông không phải người nhà bị đánh 100 roi), phụ
nữ chỉ có quyền được làm việc trong bệnh viện, điều này khiến hàng trăm trường học phải đóng cửa
trong đó có trường của Malala, các cuộc tàn sát và các lệnh cấm ngặt nghèo như không được nghe nhạc,
không được vỗ tay trong các trận đấu thể thao trở thành cuộc sống thường nhật.

Tuy nhiên, sau khi bị lật đổ, Taliban đã dần dần thay đổi phương pháp, bất chấp mọi cố gắng của quân đội
chính phủ và can thiệp phương Tây, Taliban đang trở thành một lực lượng chính trị không thể bị tiêu diệt
mà buộc phải coi như một đối tác trên bàn đàm phán. Tại sao? Vì những câu chuyện như đã xảy ra với
gia đình cưu mang tôi ở Pakistan: khi tội ác đã rõ rành rành và quan chức địa phương đứng khoanh tay,
Taliban dường như là kẻ cuối cùng có thể đòi lại chân lý, mặc dù việc chọn Taliban đồng nghĩa với lựa
chọn một nhà tù. Cuối cùng, trong cơn uất ức, tức nước không vỡ được bờ, khát khao trả thù đã mạnh

https://thuviensach.vn
hơn sự đe dọa mất tự do.

Thêm một lần nữa tôi ngấm bài học: “Trên đời không có kẻ xấu và người tốt, chỉ có kẻ tốt nhiều và tốt ít
hơn, hay kẻ xấu nhiều và xấu ít hơn”. Giữa hai kẻ xấu, gia đình Pakistan của tôi trong một phút giây giận
dữ thậm chí đã chọn Taliban với tư cách là kẻ xấu ít hơn. Với góc nhìn này, thế giới không có trắng đen,
nhất là khi một giáo sư đại học buộc phải cầu mong công lý từ một tổ chức cực đoan và tội ác như
Taliban.

M ột cô bé Afghanistan trong trại tị nạn tại Islamabad (Pakistan). Cũng trong một trại tị nạn khắc nghiệt như
thế này ở biên giới Pakistan, Taliban đã thành hình.

Gió to làm tắt ngọn lửa nhỏ và thổi bùng ngọn lửa lớn,
Xin cảm ơn ngọn gió của tôi!

https://thuviensach.vn
 Chú Thích

[1] Giữa hai nhánh Hồi giáo Shia và Sunni có nhiều xung khắc và bất đồng, trong đó có cả những bất
đồng về gia thế của nhà tiên tri. Phái Sunni cho rằng Ruqayyah và Zainab là con chung của Khadijah và
Muhammad. Phái Shia thì lại quả quyết chỉ có Fatimah là con chung duy nhất của hai người, ba cô gái
còn lại Zainab, Ruqayya và Umm Kulthum là con của chị gái bà Khadijah. Theo lý luận của Shia, Khadijah
40 tuổi quá già để khi lấy Muhammad vẫn còn có thể đẻ thêm được tận ba, bốn người con.

https://thuviensach.vn
[2] Trích dẫn từ Islam a short history, (Modern Library, 2002) của Karen Armstrong. Tác giả xuất thân từ
một xơ Thiên Chúa, được biết đến như một nhà nghiên cứu có nhiều thiện cảm với Hồi giáo. Những cuốn
sách chính của bà: Muhammad - A biography of the prophet; A History of God, The Great
Transformation: The Beginning of Our Religious Traditions; Jerusalem: One City, Three Faiths. Giả thuyết
Allah là một biến thể của tục thờ thần Mặt Trăng được trích dẫn phần lớn từ cuốn The moon-god Allah in
the archelology of the Middle East của Robert Morey.

https://thuviensach.vn
[3] Đế chế Ba Tư là thời hoàng kim của Iran, nguyên thủy theo đạo độc thần Zoroastrianism, bao trùm lên
lãnh thổ các nước Iran, Afghanistan, Pakistan và gần một chục nước khác gồm một phần của Hy Lạp, Ai
Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Quốc và Ấn Độ ngày nay.

https://thuviensach.vn
[4] Một trong những cuốn sách đáng được lưu tâm về Wahhabism ở Saudi được viết bởi David Commins,
The Wahhabi Mission and Saudi Arabia (Tauris, 2009).

https://thuviensach.vn
[5] Saudi dựa vào một hadith cho rằng Muhammad cấm phụ nữ đi ra ngoài quá 24 tiếng mà không có
người nam trong gia đình đi cùng. Áp dụng cho Hajj, luật này được nới lỏng nếu một nhóm các phụ nữ đi
cùng nhau. Bắt đầu từ năm 2014, người nam giám hộ sẽ nhận được một tin nhắn thông báo nếu người phụ
nữ họ giám hộ đi ra khỏi biên giới Saudi. Về mức độ đáng tin cậy của hadith, xin xem thêm phần “Thưa
cùng bạn đọc”.

https://thuviensach.vn
[6] Năm 2005, tờ báo Đan Mạch Jyllands-Posten đăng ảnh biếm họa về thiên sứ Muhammad khiến hàng
triệu tín đồ Hồi giáo nổi giận, các cuộc biểu tình, đốt phá, và trả đũa diễn ra khiến hơn hai trăm người thiệt
mạng. Năm 2012, một công dân Mỹ Thiên Chúa gốc Ai Cập sản xuất bộ phim có tiêu đề The Innocence
of Muslims (Sự vô tội của người Hồi) gây ra sự phẫn nộ của tín đồ khắp nơi với hậu quả hơn năm mươi
người thiệt mạng. Nguyên nhân của sự tức giận này không những là việc thiên sứ Muhammad bị châm
biếm mà còn do phần lớn các trường phái Hồi giáo (trừ Shia và các nhánh Sufi) tuân theo aniconism -
cấm toàn bộ các hình thức mô phỏng Thượng Đế, các thiên sứ, thậm chí thiên nhiên và các sinh vật
sống. Chính vì thế kiến trúc của văn minh Hồi giáo thường là các mô-típ hình họa trang trí đối xứng.

https://thuviensach.vn
[7] Henry Austin, “Muslims give more to charity than others”, NBC, 22-7-2013.

https://thuviensach.vn
[8] “Phụ nữ giúp việc”

https://thuviensach.vn
[9] “Nghề giúp việc tại Ả Rập Xê Út: Nhiều rủi ro”, phunuonline.com.vn.

https://thuviensach.vn
[10] “Làm tình với nhau”.

https://thuviensach.vn
[11] Một trong những cuốn sách có cái nhìn tương đối khách quan về Saudi được viết bởi Karen Elliot
House, On Saudi Arabia: Its People, Past, Religion, Fault Lines and Future (Vintage, 2013).

https://thuviensach.vn
[12] “Xóa bỏ những nghi ngờ của bạn về Hồi giáo”

https://thuviensach.vn
[13] “Cảm ơn”

https://thuviensach.vn
[14] Một loại thuốc lá trộn hương hoa quả được hút qua ống điếu lọc nước chạm khắc đẹp và tinh xảo.
Bình hút shisha được cho là sáng chế của một người Ấn Độ. Tục hút shisha khởi nguồn từ vùng Ba Tư
(Iran ngày nay) và sau này lan truyền đến thế giới Ả Rập.

https://thuviensach.vn
[15] Không có đàn ông thì cũng chẳng có nước mắt.

https://thuviensach.vn
[16] Xem “Dictatorship is the best path to development” trên www.debatewise.org, một trang wiki với
tính phản biện hai chiều khá đơn giản và lý thú có bàn về tính hai mặt của chế độ độc tài.

https://thuviensach.vn
[17] Harem là từ để chỉ một quần thể gia đình đa thê, tương tự như cấm cung nơi các vua chúa sống
cùng vợ và các cung nữ. Từ “harem” xuất xứ từ chữ “khayrem” (tiếng Do Thái) và chữ “haram” (tiếng Ả
Rập) đều có nghĩa là sự cấm đoán, gìn giữ, cách biệt.

https://thuviensach.vn
[18] Elephant in the room - Ngạn ngữ Anh.

https://thuviensach.vn
[19] Xem thêm chú thích số 1 chương “Saudi - Trung Đông cấm cung”.

https://thuviensach.vn
[20] Tiếng Ả Rập: “Những kẻ bỏ ra đi”.

https://thuviensach.vn
[21] Kẻ vô đạo, phản đạo.

https://thuviensach.vn
[22] Có bản kể rằng Khabbab bị giết trước rồi sau đó cả nhà ông mới bị ám hại.

https://thuviensach.vn
[23] After the prophet được viết bởi Lesley Hazleton (Anchor, 2010) là một cuốn sách rất hay và cũng rất
khách quan về sự chia rẽ Sunni-Shia trong nội bộ Hồi giáo xuất phát từ việc kế thừa và phân chia quyền
bính kể từ giây phút Muhammad băng hà. Hiện nay, Hồi giáo Shia ở Iran và Hồi giáo Sunni ở Saudi là hai
thế lực đối đầu thù địch. Các nước có đa số Sunni chiếm phần lớn thế giới Hồi giáo. Các nước có dân số
Sunni-Shia xấp xỉ bằng nhau hoặc hơn kém chút xíu như Li Băng, Bahrain, Iraq hay Yemen trở thành trận
địa để Saudi và Iran tranh giành ảnh hưởng.

https://thuviensach.vn
[24] Nguyên bản báo cáo của NOREF: “Keep Yemen weak”. Đây là cách hiệu quả để Saudi giữ thế chủ
động trong Hiệp ước Taif về chủ quyền đất suốt nửa cuối thế kỷ 20.

https://thuviensach.vn
[25] “Qat” là một loại lá cây có chất kích thích rất thịnh hành ở Yemen. Ấn tượng đầu tiên về một khuôn
mặt Yemen điển hình là một bên má phồng tướng lên như đang ngậm một quả quýt to đùng và một nụ
cười chúm chím vì đôi môi còn phải giữ cho quả quýt ấy khỏi phọt ra ngoài. Lá qat nhai thành bã, hết
cọng này đến cọng kia, không nhổ ra mà giữ ở trong má hàng tiếng liền. Già trẻ lớn bé ai cũng nhai. Các
em học sinh nữ bỏ mạng che mặt ra là thấy phồng cả má. Nhiều em thú nhận không có lá qat không học
được bài. Cả đất nước bị nghiện chất kích thích từ lá qat, tốn tiền vì lá qat. Nhưng cũng như “miếng trầu
là đầu câu chuyện” một thời ở Việt Nam, không có lá qat thì giao lưu xã hội bị tắc tị và trở nên nhạt phèo.

https://thuviensach.vn
[26] Mùa Xuân Ả Rập ở Yemen còn là nguồn cảm hứng để bộ phim tư liệu chưa đầy 30 phút Karama has
no walls của nữ đạo diễn gốc Yemen Sara Ishaq bừng sáng và được đề cử giải Oscar.

https://thuviensach.vn
[27] Nhà thơ tài năng của Li Băng (1883-1931), người có số lượng tác phẩm xuất bản đứng thứ ba trên
thế giới, sau Shakespeare và Lão Tử.

https://thuviensach.vn
[28] Những bạn đọc muốn tìm hiểu kỹ hơn về nhánh Hồi giáo Shia dòng Alawite xin mời tham khảo thêm
bài tôi viết cho tạp chí Illume, “Syria: Alawites, Religious Minorities in the Losing War”,
www.illumemagazine.com,17-2-2013.

https://thuviensach.vn
[29] Vào thời điểm tôi đang sửa bản thảo của cuốn sách này, cuộc chiến ở Syria là sự tàn sát lẫn nhau của
ba nhóm đối đầu chính: một là quân đội của độc tài Assad chủ yếu dòng Hồi giáo Shia Alawite, hai là quân
nổi dậy theo chủ nghĩa cánh tả không phân biệt tôn giáo nhưng đại bộ phận là Hồi giáo Sunni, và ba là các
chiến binh tử vì đạo jihadist của các tổ chức Hồi giáo cực đoan Islamist dòng Sunni từ khắp nơi trên thế
giới đổ về, chủ yếu là lực lượng của khủng bố Al-Qaeda và các nhóm cùng tư tưởng.

https://thuviensach.vn
[30] “Từ Syria, gửi đi với tất cả niềm yêu thương” - một mẫu câu quen thuộc khi viết thiệp hoặc thư cho
bạn bè và người trong gia đình.

https://thuviensach.vn
[31] Bạn tôi mượn ý của George Carlin: “He – and if there is a God, I am convinced he is a he, because
no woman could or would ever fuck things up this badly”.

https://thuviensach.vn
[32] Opera soap: Cụm từ này xuất phát ở Mỹ từ thời nhà sản xuất phim được tài trợ bởi các hãng xà
phòng, loại phim dài tập các bà nội trợ hay xem nên chen nhiều quảng cáo xà phòng. Từ này hiện chỉ
chung cho phim truyền hình dài tập.

https://thuviensach.vn
[33] Couch Surfing là một mạng bạn bè trên thế giới nơi những người bản xứ mở cửa đón khách du lịch
vào ở nhà mình như một hình thức giới thiệu văn hóa, trợ giúp lẫn nhau, và thể hiện lòng hiếu khách. Tôi
có giới thiệu chi tiết hơn về cái hay và cái dở của Couch Surfing trong cuốn sách trước Tôi là một con lừa
(Nhã Nam, 2013).

https://thuviensach.vn
[34] Một chén nhỏ để dốc ngược uống một ngụm là hết luôn.

https://thuviensach.vn
[35] Người chuyên pha chế các loại rượu và cocktail.

https://thuviensach.vn
[36] “Tiên sư Assad”.

https://thuviensach.vn
[37] Chia sẻ.

https://thuviensach.vn
[38] “Cứ dính đến tình dục là bán được hàng!”. Sex sells là một trong những chiêu quảng cáo phổ biến
nhất trong thương mại.

https://thuviensach.vn
[39] Comment, bình luận.

https://thuviensach.vn
[40] Một số tín đồ Hồi giáo cho rằng nam nữ không được động chạm cơ thể, dù chỉ là một cái bắt tay.
Điều này xuất phát từ hadith của Maqil Ibn Yasar, kể lại rằng Muhammad khuyên tín đồ không nên chạm
tay vào người phụ nữ mà họ không được phép. Tuy nhiên, mỗi trường phái và người lãnh đạo Hồi giáo lại
có những ý kiến rất khác nhau. Xin xem thêm chú giải của hadith ở phần “Thưa cùng bạn đọc”.

https://thuviensach.vn
[41] Tiếng Ả Rập trong Kinh Quran phiên âm thành Lut.

https://thuviensach.vn
[42] Unspeakable Love: Gay and Lesbian Life in the Middle East, của Brian Whitaker và Anna Wilson
(University of California Press, 2006).

https://thuviensach.vn
[43] Tình dục đồng giới/đồng tính luyến ái và tình dục khác giới.

https://thuviensach.vn
[44] Bạn đọc có thể tìm hiểu thêm với từ khóa Sykes-Picot Agreement và xem bộ phim Lawrence of
Arabia. Xin lưu ý trong phim này sĩ quan người Anh Lawrence xúi giục các bộ lạc Ả Rập chống lại
Ottoman và thực lòng mong họ có độc lập sau khi Ottoman sụp đổ. Trong thực tế, Lawrence bị đồn “xấu
xa” hơn nhiều vì ông biết trước lời hứa của chính phủ Anh là giả dối và các bộ lạc sẽ không bao giờ có
độc lập.

https://thuviensach.vn
[45] Bản thân tôi rất ngưỡng mộ một cuốn sách nghiên cứu gần đây có tiêu đề The world through Arab
eyes (Basic Books, 2013) với những số liệu cụ thể về tư duy và cách nhìn nhận của người Ả Rập, đặc biệt
là tầm quan trọng của yếu tố Palestine trong việc người Ả Rập chọn bạn chọn thù. Tác giả Shibley
Telhami đã thu thập thông số chi tiết liên tục từ nhiều năm tại hơn mười quốc gia Trung Đông, đồng thời
phân tích tư duy tâm lý đám đông một cách khá khách quan, khoa học.

https://thuviensach.vn
[46] Người Hồi gọi theo phiên âm tiếng Ả Rập là Ibrahim.

https://thuviensach.vn
[47] Kippah hoặc Yarmulke.

https://thuviensach.vn
[48] 1. Xem thêm bài “Why have young people in Japan stopped having sex?” của Abigail Haworth trên
The Guardian 20-10-2013, www.theguardian.com.

https://thuviensach.vn
[49] 2. Về vấn đề Ai Cập, tôi có viết một bài phân tích khá chi tiết cho BBC: “Tại sao Ai Cập quan trọng?”
ngày 23-8-2013, www.bbc.co.uk. Tôi cũng xin giới thiệu một cuốn sách mà tôi thấy khá thú vị có tên là
After the Arab Spring (Tiếp nối của Mùa xuân Ả Rập, Palgrave Macmillan, 2012). Tác giả John Bradley
phân tích rất chi tiết về sự lớn mạnh của chủ nghĩa Hồi giáo (Islamism) và quá trình Islamist cướp diễn
đàn của phe dân chủ cánh tả. Điểm yếu của cuốn sách là người đọc có thể cảm giác rằng Bradley không
khách quan khi ông thẳng thừng bày tỏ rõ quan điểm cá nhân của mình ngay từ đầu về chủ nghĩa Hồi
giáo.

https://thuviensach.vn
[50] Bạn đọc có thể đọc bản tiếng Anh của Sách Xanh tại http://www.mathaba.net/gci/ theory/gb1.htm

https://thuviensach.vn
[51] Cuốn sách của Annick Cojean do Grove Press UK ấn hành năm 2013 có tựa đề Gaddafi’s Harem.

https://thuviensach.vn
[52] Sự thất bại của các đảng phái Hồi giáo bảo thủ Islamist ở Libya là một trường hợp khá đặc biệt, đi
ngược lại với xu thế chính trị thời hậu Mùa xuân Ả Rập ở Trung Đông. Các bạn có thể xem thêm một
phân tích ngắn gọn của TS Tawfik Hamid, “6 reasons why Islamists lost liberals prevailed in Libya vote”
tại http://middleeastvoices.voanews.com

https://thuviensach.vn
[53] Trào lưu sống theo phong cách và lý tưởng của đạo Hồi thế kỷ thứ 7, đồng thời là một cách tự xưng
gọi của Wahhabi từ Saudi cũng như các tín đồ Wahhabi ở các nơi khác. Hầu hết đàn ông theo salafi để râu
dài vì họ tin rằng Muhammad cũng từng để râu (xem phần “Thưa cùng bạn đọc”).

https://thuviensach.vn
[54] Thiên khải 33:59 cũng thường xuyên được tranh luận về vấn đề nhóm từ “yudnina alayhinna min
jalabibihinna” nên được hiểu là kéo kín váy áo hay choàng kín người. Nghĩa trước chỉ đơn giản là yêu cầu
nữ tín đồ ăn mặc kín đáo, nghĩa sau thường được Hồi giáo cực đoan hiểu là trùm kín mít thân thể, kể cả
mặt mũi chân tay. Một trong những bản dịch Quran bằng tiếng Anh mới nhất và nhận được nhiều sự ủng
hộ từ các học giả hiện đại được xuất bản bởi Brainbow Press (2007) có nhan đề Quran - A reformist
translation. Ba tác giả Edip Yusel, Layth Saleh al-Shaiban và Martha Schulte-Nafeh không những dịch mà
còn đi sâu lý giải tận ngọn nguồn một số cách hiểu và diễn giải sai lầm từ bản gốc và nghĩa gốc tiếng Ả
Rập. Bạn có thể tải sách tiếng Anh miễn phí từ
http://www.studyquran.org/resources/Quran_Reformist_Translation.pdf.

https://thuviensach.vn
[55] Với những bạn muốn tìm hiểu Quran từ bản gốc, tôi xin gợi ý một trang web với Quran được cắt
nghĩa từng từ một http://corpus.quran.com/wordbyword.jsp. Tuy nhiên, với bản Quran này, xin bạn lưu ý
là mỗi từ Ả Rập gốc thường có nhiều hơn một cách cắt nghĩa, ví dụ từ “daraba” trong thiên khải 4:34
được dịch là chồng có quyền đánh vợ, nhưng từ này có hơn một chục nghĩa trong đó cũng có nghĩa xa
lánh. Thêm nữa, để hiểu được ý nghĩa của từng đoạn thiên khải thì cũng cần phải đặt nó vào bối cảnh lịch
sử ở thời điểm khi thiên khải đó được “gửi tới” Muhammad. Một ví dụ đơn giản là thiên khải về việc phải
có bốn nhân chứng cho tội thông dâm cần phải được hiểu trong bối cảnh Muhammad đang phải đối mặt
với việc người vợ yêu của ông Aisha bị dân thành Medina đồn ngoại tình (xin xem thêm chương Jordan).

https://thuviensach.vn
[56] Một trong những cuốn sách tôi vô cùng tâm đắc có tên là The Other Muslims: Moderate and Secular
(Palgrave Macmilan, 2010) tập hợp mười bài viết của các học giả Hồi giáo nhằm thức tỉnh mối nguy hiểm
của Islamism và cảnh báo phương Tây cũng như thế giới về sự phát triển chân rết mạnh mẽ của Islamism
trên nền tảng dân chủ châu Âu, đe dọa không những hệ thống chính trị của châu Âu, mà những nạn nhân
đầu tiên của Islamism chính là cộng đồng tín đồ Hồi giáo. Cuốn sách chỉ ra rằng cuộc chiến tư tưởng lớn
nhất của thế kỷ 21 chính là cuộc đối đầu trong nội bộ thế giới Hồi giáo, giữa các tín đồ của Islamism
(Islamist) và các tín đồ truyền thống của Islam (Muslim). Nói một cách vắn tắt, Islamism là mối hiểm họa
cho Islam, và Islamist là mối hiểm họa cho Muslim. Trong cuốn sách này có câu chuyện của Samia
Labidi về việc các thành viên của phong trào Hizb al-Nahda, thông qua con đường hôn nhân một cách có
hệ thống, đã dần dần biến gia đình cô và nhiều gia đình khác ở Tunisia trở thành tín đồ của Islamism.
Labidi trở thành một tín đồ của Islamism, nhưng sau đó thoát khỏi vòng bủa vây tư tưởng cùng quá trình
tẩy não tinh vi của mạng lưới này.

https://thuviensach.vn
[57] Sự thật quanh sex jihad đã bị bưng bít nhiều và rất khó xác định. Ví dụ như fatwa có tên Jihad ul
Nikaah của lãnh đạo tôn giáo Muhammad Al-Arefe vào tháng 3 năm 2013 sau này đã bị ông phủ nhận là
một fatwa giả mạo. Chính phủ Tunisia cũng có những phát ngôn không thống nhất về số lượng các cô gái
tới Syria. Tuy nhiên, nhiều nguồn tin và cả các cuộc phỏng vấn trực tiếp cho thấy rằng các cô gái thường
hối hận về quyết định của mình sau khi phát hiện ra bản thân thực chất là đã bị lạm dụng.

https://thuviensach.vn
[58] Luật Hồi giáo (áp dụng) cho Hà Lan.

https://thuviensach.vn
[59] Ummah có thể hiểu là cộng đồng. Nguyên bản của từ ummah được thiên sứ Muhammad sử dụng lần
đầu tiên trong Hiệp ước Medina (Charter of Medina) với cam kết những người Hồi mới di cư đến đây và
các bộ lạc Do Thái bản địa sẽ tạo thành một cộng đồng đa tôn giáo thống nhất, chung sống với nhau hòa
thuận, tôn trọng quyền lợi của nhau. Cùng với thời gian, các thể chế Hồi giáo và nhất là chủ nghĩa Hồi giáo
hiện nay đã xoắn vặn ý nghĩa gốc mang tính thế tục và đa tôn giáo của từ ummah, biến nó thành từ chỉ
một đế chế Hồi giáo toàn cầu chỉ dành cho người Hồi có tính toàn trị và thần quyền.

https://thuviensach.vn
[60] Nếu bạn chỉ có thời gian để đọc một cuốn sách duy nhất về các vấn đề của Hồi giáo hiện đại trong
bối cảnh tôn giáo này bị gắn liền với tư tưởng cực đoan, tôi xin gợi ý Islam wihout Extremes: A Muslim
Case for Liverty (W.W. Norton & Company, 2011). Học giả người Hồi Mustafa Akyol đã viết một tuyệt
phẩm đầy thuyết phục mang tính khoa học về lịch sử của tư tưởng Hồi giáo tự do, dân chủ, đồng thời
phân tích một cách cặn kẽ về quá trình tư tưởng này bị tha hóa, bại trận trước làn sóng Hồi giáo chính trị
phục vụ cho các đế chế quyền lực.

https://thuviensach.vn
[61] 1. Linga: khối trụ hình dương vật, biểu trưng cho dương tính, thường được gắn với thần Shiva trong
Hindu giáo.

https://thuviensach.vn
[62] 1. Henry David Thoreau: “How vain it is to sit down to write when you have not stood up to live”.

https://thuviensach.vn
https://thuviensach.vn
 Cảm ơn mẹ, vì đã buông tay cho con được tự do

Trước mỗi lần lên đường, tôi cố gắng trút bỏ mọi định kiến, mọi hình dung. Tôi dốc cạn để
đầu óc trống rỗng, không mong chờ, không phán đoán.

Tôi liều mạng để trái tim mình rộng mở, trần trụi.

Và tôi lên đường như một tờ giấy trắng, với niềm khát khao được phủ kín, được lấp đầy, được
đổi thay.

https://thuviensach.vn
 Gọi phụ nữ xinh đẹp là con lừa thì kinh khủng quá. Trên đời này còn bao nhiêu con khác sang
trọng hơn, mềm mại hơn và lấp lánh hơn.

Nhưng cá nhân tôi thấy con lừa rất tuyệt. Tai nó vểnh lên, dễ dàng quay tứ phía, mắt nó mượt
như nhung và to đến mức nhìn thấy cả đuôi mình. Chân nó thì khỏi phải nói, vừa khỏe lại vừa êm.
Trước lừa, mọi thứ đều bình an, mọi cái ác đều tan biến. Nếu bạn hay xem phim, bạn sẽ thấy anh
hùng luôn cưỡi ngựa còn thần thánh lại cưỡi lừa. Chẳng phải Jesus tiến vào Jerusalem trên lưng
một con lừa đó sao, chưa kể các vị tiên tri và ông tổ khác như Abraham hay Moses! Chỉ ngồi bên
lừa ta mới suy tư.

Điều tuyệt đẹp ở lừa là nó không đứng im. Trâu bò thong thả nhai cỏ, còn lừa thong thả đi.
Lừa đi hoài, đi hoài, không đi quá nhanh, hẳn rồi, nhưng bao giờ cũng tới đích và đi nhiều lắm thì
cũng thành nhanh.

Phương Mai đi nhiều. Phần lớn chúng ta cũng thế, nhưng đấy là đi kiếm ăn, đi tìm bồ hoặc đi
trốn nợ. Những sự đi ấy tuy quần quật nhưng luôn trở về chỗ cũ. Chúng ta phi nước đại hằng ngày
trên con đường mòn đến kiệt sức.

Mai thì không phi. Cô cắp tấm thân mình dưới nách. Chạy nước kiệu qua hết chỗ nọ chỗ kia. Ở
đâu cô cũng ngạc nhiên, vùng đất nào cô cũng hồi hộp.

Phương Mai không già, và tôi có cảm giác với kiểu đi này, cô sẽ không già cho đến chết. Hầu
hết chúng ta sẽ chết ở nhà, điều đó phải được coi là bi kịch chứ không thể là sự an tâm như nhiều
kẻ vẫn chắc mẩm, kể cả tôi. Tôi thường tự an ủi mình là ngồi trong nhà, mở ti vi xem Discovery
hoặc National Geographic cũng là “đi” rồi. Sau khi yên tâm như thế, tôi thường đi… ngủ. Trong lúc
tôi chìm sâu vào trong tấm chăn êm đềm (nhưng thực ra tẻ nhạt), thì có không biết bao nhiêu con
lừa vẫn vừa thở dốc vừa vui vẻ khởi hành.

Đi với lừa trở thành một bản năng đến mức đôi khi mắt nó phải che bởi chả cần nhìn đường.
Mai cũng thế, dù mắt cô không che. Có cảm giác cô không hỏi ai trước khi lên đường, không bị
định kiến của thiên hạ làm chùn bước. Những kẻ như Mai có khả năng đi lung tung, nhưng không
khi nào đi cuối cùng. Tôi rất mong có ngày sẽ được nắm đuôi Mai.

Nhiều nhà khoa học tuyên bố loài người ra đời khi khỉ biết đứng thẳng hai chân. Nhầm. Khi
họ đi mới đúng.

Có nhiều định nghĩa về tự do. Nhưng tôi nhớ mãi câu của một nhà văn khi vừa mới ra tù,
thoát khỏi cổng sắt: “Tự do là di chuyển”. Hay thiệt. Không di chuyển thì tự do để làm gì?

Lê Hoàng

https://thuviensach.vn
 TỰ BẠCH ►

1
Rốt cuộc, tôi là một con lừa
Thứ nhất, ông bà mình thường bảo “Thân lừa ưa nặng”. Bằng tuổi tôi, vào một buổi tối mùa
đông ướt át cóng buốt như hôm nay, bình thường con gái nhà người ta sẽ ngồi trên ghế sofa, co ro
cuốn chăn vào chân, dụi đầu vào vai chồng, mắt lườm ti vi, mồm cắn hạt dưa, đầu óc mơ mộng nghĩ
đến một kỳ nghỉ ở xa xôi đâu đó có spa và nắng ấm. Cái phiên bản ấy mang tên tôi thì khác hẳn:
cuốn chân vào một cái áo khoác, dụi đầu vào một khung cửa sổ không kính không chấn song trên
một khoang tàu có hai mươi nhăm cái ghế với gần một trăm con người cộng hàng chục con gà và
thêm năm cái xe đạp. Nếu không có anh bạn đường đưa vai ra che chắn, hẳn cái đám đông đen đúa
nhếch nhác kia đã ngồi chồng cả lên người tôi rồi. Chẳng có ti vi cũng chẳng có ghế sofa, tôi chỉ biết
nhắm mắt đếm cừu để tránh những ánh nhìn chòng chọc rất sỗ sàng đặc trưng của người Ấn. Ai
từng đến thăm xứ sở này hẳn đều không thể quên được những tia nhìn không ngại ngùng của cả
đàn ông, đàn bà và trẻ con. Đến một con chó ngái ngủ vệ đường cũng có thể ngửi thấy mùi người lạ
mà bất thần chồm lên ăng ẳng...

Vấn đề là tại sao tôi lại mua chiếc vé hạng cùng đinh trị giá còn kém cả một cuộn giấy vệ sinh
(!) vài rupi trong khi với đồng lương châu Âu tôi dư sức mua vé hạng nhất hoặc thậm chí bao cho
mình cả khoang tàu? Câu trả lời là tôi ngồi trên chuyến tàu nhếch nhác quay lại Delhi không phải
vì vé hạng nhất đã hết mà vì tôi thích thế, thích được tự mình chứng thực cho muôn vàn câu
chuyện mọi người hằng truyền bá về những chuyến tàu vận chuyển người như vận chuyển gia súc
đi lò mổ của thường dân Ấn Độ. Như đã tự thú nhận ở đầu bài viết, tôi là một con lừa, một con lừa
không những ưa nặng mà còn (theo ý của một người bạn) “... tự tìm cách đâm đầu vào vũng nước
để được công nhận là một con lừa có cá tính”.

Vượt ba quả đồi, xuyên qua những trang trại được canh giữ bởi hàng chục con chó săn dữ tợn, chỉ một con lừa
ưa nặng mới tự hành hạ mình như thế khi nó tò mò về một căn nhà trọ rất đẹp nằm tại ngôi làng nhỏ tít
thung lũng trên cao nguyên Quilotoa (Ecuador).

Ngụy trang bằng cái nhãn rất mị dân này (cá tính), tôi đã từng có một hành động khá ẩm sọ:
vừa ký xong hợp đồng làm việc với Đại học Khoa học Ứng dụng Amsterdam, dạy được đúng hai học
kỳ thì đầu năm 2010 tôi đùng đùng tuyên bố bỏ việc. Sếp hết hồn gọi lên gạn hỏi thì tôi bảo đơn
giản là em loanh quanh ở châu Âu lâu quá rồi sếp cho phép em ra ngoài ra hít thở không khí trong
lành một chút. Sếp hỏi tiếp, đi ra ngoài là đi đâu, tôi bảo đi châu Phi với lị Trung Mỹ (tổng cộng
hơn một trăm nghìn ki lô mét). Sếp hắng giọng hỏi câu cuối cùng, một chút là bao lâu, tôi mới bẽn
lẽn cúi đầu mà rằng: chỉ có một năm thôi ạ!

https://thuviensach.vn
 Tôi bắt đầu chuyến đi dài gấp hai lần rưỡi vòng xích đạo với một chiếc ba lô nặng mười một
cân. Vào đúng buổi sáng ngày mùng 1 tháng 1 năm 2010, tôi xuất hiện ở sân bay Schiphol trong bộ
dạng của một con lừa hớn hở rất vô căn cứ: không nhà (nhà thuê trả chủ rồi!), không việc làm (mất
dạy rồi còn đâu!), không người yêu (có ai điên mà đi yêu một con lừa đã ẩm sọ lại còn thất nghiệp
và vô gia cư?).

Cái sự hớn hở rất vô tư lự này theo tôi trong suốt chặng đường vắt ngang qua năm châu lục, và
những vũng nước tôi tự đâm đầu vào để được công nhận là có cá tính thì có đủ mọi hình hài chất
liệu, từ vũng bùn cho đến vũng nước hoa. Gần một năm lóc cóc vác ba lô đi quanh, con lừa ướt
nhẹp trong tôi liên tục ngộp thở, lột xác, ngơ ngác, lạc đường, đôi khi phẫn uất hoặc hân hoan tột
đỉnh. Bài học lớn nhất tôi học được sau những lần cắm đầu vào vũng nước có lẽ là việc hết lần này
đến lần khác lại hào hứng tự đứng lên, rũ lông cho nước văng tứ tung, mồm lẩm bẩm “whatever”
(thế nào cũng được!) và lại kéo chiếc ba lô mười một cân đi tiếp cuộc hành trình.

Trở về nhà, với số tiền còn lại trong tài khoản (khoảng hai mươi euro trước khi kịch nút âm
maximum số tiền có thể nợ nhà băng), tôi nhẩm tính ra... mì tôm và đăng ký ăn chực ở nhà tất cả
những đứa bạn đã từng được tôi cho ăn chực. Bốn mươi tám tiếng sau khi hạ cánh trở lại Schiphol,
tôi giữ nguyên mái tóc tết kiểu châu Phi, đứng trên bục giảng và chia sẻ với sinh viên về sự vô
nghĩa của hơn sáu ngàn tỷ đô la tiền cứu trợ đổ vào lục địa đen. Lần đầu tiên tôi giảng bài không
cần giáo án, lần đầu tiên những gã sinh viên to mồm người Mỹ không giơ tay cắt lời, lần đầu tiên
những sinh viên da màu mới nhập học chỉ ngồi yên và lặng lẽ gật đầu.

Khi bạn đang đọc những dòng này, con lừa tôi đã kịp bỏ việc thêm lần nữa. Cái vũng nước mà
nó quyết định đâm đầu vào lần này bao gồm toàn bộ vùng Trung Đông, kéo dài từ điểm châu Phi
nối với châu Âu, vắt qua hướng Đông, dích dắc qua hai mươi quốc gia Hồi giáo ầm ì cả tiếng súng
nội chiến lẫn tiếng hát thanh bình gọi cầu kinh suốt Mùa xuân Ả Rập. Con lừa bất chấp can ngăn
của bạn bè, lăn lộn học tiếng Ả Rập, tập trùm khăn, tập quỳ lạy. Tiền kiếm được ki cóp bóp bụng
suốt một năm lại đổ vào một cuộc hành trình mới: Con đường Hồi giáo. Có sao đâu, whatever,(1)
tiền đôi khi như tóc, hết lại mọc. Chỉ có điều tóc chẳng bao giờ kịp dài để được làm một con lừa nữ
tính, dụi đầu vào vai chồng mơ tắm spa.

Nhưng hượm đã, đó là chuyện sẽ để dành chia sẻ vào một ngày hôm khác. Còn bây giờ, thôi
thì đành xấu một tí để làm con lừa có cá tính vậy. Lọ mọ nhe răng đi đến một vũng nước rồi...
Tùm!!!

https://thuviensach.vn
 Một trong những vũng nước lớn nhất mà con lừa tôi cắm đầu cắm cổ đâm vào là cuộc hành
trình một năm đi bụi qua hai mươi ba đất nước đúng theo lộ trình di cư của loài người.

Tôi dạy ở khoa Kinh tế Đại học Khoa học Ứng dụng Amsterdam (Hà Lan). Thời gian gần đây
có thêm rất nhiều sinh viên da màu từ các nước châu Phi đến. Sự kỳ thị tất nhiên là có, dù rất khó
nhận ra. Để ngấm ngầm động viên họ, tôi thường mở đầu môn học bằng câu hỏi: “Tổ tiên loài
người chúng ta có nguồn gốc từ nơi nào?” Rất nhiều bạn trẻ ngỡ ngàng khi biết rằng Nam Phi là cái
nôi của nhân loại, rằng tất cả chúng ta bản chất đều là người gốc Phi.

Hai trăm ngàn năm trước từ châu Phi, con người dò dẫm qua châu Á và châu Úc, rồi lại từ
châu Á chia làm hai nhánh, một vòng lên châu Âu, một vượt đại dương đặt chân lên châu Mỹ.
Chuyến đi bụi của tôi bắt đầu từ điểm khởi thủy của loài người (The Cradle of Humankind), vùng
đất nhỏ cách thành phố Johannesburg của Nam Phi chưa đầy năm mươi ki lô mét. Nơi đây các nhà
khảo cổ học đã tìm ra một số lượng lớn xương người tiền sử có tuổi thọ lên đến ba triệu rưỡi năm.
Gần bảy tỷ con người trên trái đất đã bước ra từ những hang động thô sơ này, đã vượt sa mạc, vượt
rừng thẳm, vượt đại dương, trở thành những cư dân bản địa đầu tiên trên khắp các miền châu lục.

Sau hơn hai trăm ngàn năm, số phận của hậu duệ tổ tiên loài người ở châu Phi ra sao? Số phận
của những cư dân bản địa trên các châu lục khác ra sao? Họ có còn là chủ vùng đất mà tổ tiên châu
Phi đã mất hàng ngàn năm để chinh phục?

Biết tôi chuẩn bị hạ cánh xuống Johannesburg, cô gái ngồi cạnh trên máy bay khuyên tôi nên
gọi cho khách sạn cử người ra đón. “Sao thế? Taxi đầy mà?” Cô ta khinh khỉnh nhìn tôi, lôi son ra
quẹt đỏ lừ đôi môi dày bự rồi xoa đầu tôi như thể an ủi một đứa học trò ngốc: “Welcome to the
world’s capital of rape.”(1)

“Thủ đô cướp giết hiếp.” Tôi thở hắt ra, bật điện thoại gọi con bạn đã đến trước vài ngày và
nghe thêm một tràng rủa xả: “Mày khùng vừa thôi mày! Cứ mười bảy giây có một phụ nữ bị cưỡng
ép, đấy là chưa kể lũ nạn nhân trẻ con! Mà đi đường đừng có gọi điện thoại! Ở đây nó lịch sự lắm,
nó chờ mày gọi điện xong rồi xin đàng hoàng chứ không thèm cướp giật gì đâu!”

Trải nghiệm Phi châu của tôi khởi đầu khá hoang mang như vậy. Bốn tháng tiếp theo cuốn tôi
vào một vòng xoáy dữ dội của cảm xúc, bởi nhịp sống ở Nam Phi nói riêng và châu Phi nói chung
không dành cho kẻ ưa cảnh thanh bình. Cái gì cũng được đẩy lên đến cực đoan. Nam Phi nghèo,
tôi đã làm tình nguyện trong một trại trẻ cách thủ đô hào nhoáng chưa đầy một trăm ki lô mét mà
ở đấy trẻ con không đủ nước sạch để uống. Nam Phi giàu, tôi và lũ bạn rỗi hơi đã từng đếm được
hai trăm cái Lamborghini trị giá bằng một nửa GDP của Đông Timor. Nam Phi thực hiện một cuộc
đổi thay chính trị ngoạn mục nhất trong lịch sử nhân loại - lật đổ chế độ phân biệt chủng tộc thay
bằng dân chủ cầm quyền, nhưng Tổng thống Nam Phi sau khi bị tố cáo quan hệ với gái mại dâm,
được hỏi về nguy cơ lây lan AIDS vẫn có khả năng phát ngôn vô tư nhất trần đời rằng có sao đâu vì
“đằng nào thì tôi cũng đã tắm rồi mà” (!).

Nhưng hai thái cực làm tôi ngạc nhiên nhất là sự hoán đổi kinh khủng và di chứng nặng nề của

https://thuviensach.vn
khoảng cách màu da. Dưới chế độ
Apartheid, người da đen từng bị coi là
mạt dân thì bốn mươi năm sau, giờ đây
người da trắng xếp hàng cuối trong thứ
tự ưu tiên tuyển dụng. Một số bạn bè gần
gũi khuyên tôi nên dùng tiếng Anh để
giao tiếp thay bằng tiếng Hà Lan để
không kích động sự kỳ thị đối với ngôn
ngữ của kẻ thống trị trong quá khứ. Rick,
anh chủ khách sạn da trắng nơi tôi ở,
trong một cơn tâm sự không kìm được
đã cho tôi chiêm ngưỡng tầng hầm bí
mật dưới gara ô tô, nơi anh cất công xây
thành một pháo đài phòng thủ kiên cố
với đầy đủ súng ống và thực phẩm dự trữ
trong vòng một tháng. Tôi không biết
nói gì chỉ im lặng. Nelson Mandela đang
như chuối chín cây. Tin đồn ngày càng
dễ trở thành sự thật, rằng ngày ông chết
Cape Flats, nơi chính quyền phân biệt chủng tộc dồn dân da
sẽ là ngày người da đen khai hỏa chiến màu và dân da đen đến sống để dành khu trung tâm cho người
dịch Lưỡi Dao Đêm, người da trắng sẽ bị da trắng (gốc Hà Lan và Anh). Khoảng cách giàu nghèo bây
tàn sát và diệt chủng đến kẻ cuối cùng. giờ vẫn không mấy thay đổi: một nửa dân số của thành phố
Cape Town vẫn sống trong khu ổ chuột với tỷ lệ thất nghiệp từ
40-70%.
Nhưng cuộc tấn công người da trắng
thì chẳng cần chờ đến lúc đó mới diễn
ra. Chẳng phải tự nhiên mà Rick lo xa
biến nhà mình thành pháo đài cố thủ.
Từ năm 1994 đã có hơn ba nghìn nông
dân da trắng ở Nam Phi bị giết hại.
Nhiều người trong số họ bị tra tấn bằng
kim loại nung chảy hoặc đổ nước sôi vào
cổ họng, nhiều người bị hãm hiếp. Mối
hận thù trắng đen dù bao nhiêu năm
qua đi vẫn không nguôi ngoai, số phận
của những kẻ khác màu da vẫn quằn
quại trong chồng chất những lỗi lầm quá
khứ.

Tuy nhiên, dù luật pháp công khai

Bé Nya rất kỳ lạ, đôi khi cả ngày không thiết tha ăn uống, cũng phân biệt chủng tộc với người da trắng,
không khóc quấy, chỉ im lặng ôm chặt lấy các cô giáo làm tình 80% việc làm mới kiến tạo không dành
nguyện. cho người da trắng, nhà nước đặc biệt
khắt khe với các công ty da trắng nhưng
như cứ như thể chủ nghĩa Apartheid đã yểm một thứ bùa ngải quái gở trước khi bị tiêu diệt, người
da trắng vẫn nắm được phần lớn tài sản quốc nội của Nam Phi. Tôi thường ngồi cạnh Rick khi anh
chờ nhân viên kế toán kiểm tiền. Tôi nhìn gương mặt khắc khổ của anh, tôi cố đào sâu vào đôi mắt
xanh biếc u uất của anh, tôi chạm mắt vào bàn tay anh gân guốc đầy hình xăm của anh. Nhưng chỉ
đến khi thấy anh trừng mắt nhận tiền từ gã nhân viên kiểm toán và gằn giọng nói với tôi: “Đây là
quê hương của tôi! Tôi sẽ không đi đâu hết!”, tôi mới cảm nhận được một phần lời nhận định về thứ
hạng kinh tế của người da trắng Nam Phi: “Người da trắng phải giàu, vì họ không còn lối thoát.”

Có thể nói Nelson Mandela đã thành công trong việc xóa bỏ chế độ phân biệt đối với người da
đen, nhưng ông chưa thể xóa bỏ tâm lý phân biệt đối với người da đen. Tôi chợt nhận ra chính
những người da đen, từ trong sâu xa tâm thức vẫn còn khiếp sợ người da trắng. Để chống lại cảm
giác đó, nhà nước thì dùng chính sách phân biệt, những kẻ có tiền thì khoa trương cuộc sống xa
hoa, những kẻ cùng đinh thì dùng bạo lực. Những người Nam Phi như Rick bị rơi vào thế cùng, và
đó chính là khi họ sử dụng thứ vũ khí duy nhất còn lại trong tay - niềm tự hào màu da của kẻ từng

https://thuviensach.vn
thống trị - để vươn lên tiếp tục thống trị, không phải bằng luật pháp như thời Apartheid, mà bằng
đồng tiền.

Tôi đến Nam Phi hoang mang bao nhiêu thì rời Nam Phi rối bời bấy nhiêu. Lục địa đen từng
là cái nôi của văn minh nhân loại, suốt hơn một trăm năm qua quay quắt giãy giụa giữa các cực giá
trị đối lập, không thể bình hòa, không thể giao thoa, không thể hàn gắn, và có lẽ cũng chính vì thế
mà mãi không thể đứng lên.

Alice Spring đón tôi dịu dàng như thể muốn an ủi một kẻ sắp ngã quỵ sau đường trường mệt
mỏi. Ấy là tôi đã hồn nhiên nghĩ thế cho đến khi đang đi trên đường thì bị một bàn tay từ trong
bóng tối bất thần túm lại. Cảm giác đầu tiên không phải hoảng sợ mà là cơn buồn nôn đến quặn
ruột bởi hơi rượu rẻ tiền nồng nặc. Nhận ra mái tóc đen lượn sóng và đôi mắt sáng quắc đặc trưng
của thổ dân Úc, tôi định thần lại. Gã thổ dân say bét nhè cười toe toét huơ chai rượu trước mặt
nhiệt tình mời tôi uống chung. Cùng lúc đó một người đi đường tiến tới, không nói không rằng ẩn
gã say dúi xuống ghế đá và lôi tôi xềnh xệch ra khỏi hiện trường.

Với tư cách là người được giải cứu, tôi mời Mark một cốc cà phê. Mark mắt xanh tóc vàng,
nhưng danh chính ngôn thuận cũng là… thổ dân, do cách tính dây mơ rễ má rằng chỉ cần một
phần tám dòng máu thổ dân (tức cách bốn đời) là Mark có quyền tham gia rất nhiều chương trình
phúc lợi xã hội. Tôi trót dại buột mồm phun ra một câu cảm thán “Sướng nhé!” khiến anh chàng
cáu um, lên lớp tôi một thôi một hồi về cái sự không liên quan giữa danh tính văn hóa và danh
tính cơ học. Biết thế nhưng trí óc con người hoạt động bản năng, đâu dễ điều khiển theo tư duy
biện chứng? Phải coi cái gã tóc tai vàng ươm, mắt xanh sáng lòe ngồi trước mặt là một thổ dân
cũng khó như phải coi hổ báo là mèo Kitty, mặc dù danh chính ngôn thuận cái bọn ăn thịt rau ráu
suốt ngày gầm rú ấy đích thực là thuộc họ mèo.

Đặt chân lên mảnh đất này khoảng năm mươi ngàn năm trước, những người dân bản xứ ở
châu Úc được coi là dòng văn hóa lâu đời nhất trên thế giới vẫn còn tồn tại. Các nhà khoa học
khẳng định rằng họ là con cháu trực tiếp của tổ tiên người châu Phi, những người đã tìm đường
men qua châu Á đến châu Úc mà thần kỳ thay, sự lai căng và biến hóa ADN ở họ rất ít. Một nhà sử
học nói với tôi rằng, chỉ cần nhìn những thổ dân Úc ta có thể thấy ngay trước mắt hình ảnh của tổ
tiên loài người hàng chục ngàn năm trước.

Đáng lẽ người Úc bây giờ nói tiếng Hà Lan, đơn giản bởi vì người da trắng đầu tiên đặt chân
lên đây là một người Hà Lan. Tuy nhiên, họ không may mắn cập bến ở vùng phía bắc Úc cằn cỗi.
Dù đã kịp đặt tên cho châu lục này là New Holland, họ cuối cùng cũng từ bỏ mộng đô hộ vì nghĩ
rằng nơi đây không có sự sống.

Lịch sử của những cư dân đầu tiên ở Úc hầu như chỉ có một khúc ngoặt duy nhất là khi thuyền
trưởng Cook của Anh cập bến ở phía nam châu lục. Khác với phía bắc khô hoang, miền nam nơi có
thành phố Sydney bây giờ tươi đẹp trù phú. Lịch sử đô hộ kéo dài hai trăm năm chỉ như một tích
tắc ngắn ngủi so với hàng chục ngàn năm Úc châu sống biệt lập với thế giới bên ngoài. Đó là một cú
sốc thời gian kỷ lục, có lẽ còn hơn cả cú sốc của chàng Từ Thức khi từ cõi tiên quay trở về dương
gian thì hàng trăm năm đã trôi qua. Thổ dân Úc bị ném từ cuộc sống săn bắn hái lượm cổ đại sang
cuộc sống đương đại đi xe hơi ở nhà tầng, bỏ qua bước đệm của hàng chục ngàn năm phát triển.

Bước vào thế kỷ 21, dù với hàng loạt bà con họ xa da trắng tự nhận là thổ dân kiểu như Mark,
dân số thổ dân vẫn chỉ chiếm khoảng 2%. Giữa kẻ cố tình nhập cư gốc Anh và người bản xứ tồn tại
một mối quan hệ không mấy thoải mái. Thổ dân Úc ấm ức vì bị lép vế, bị coi thường và sống như
người lạ trong chính ngôi nhà của mình. Còn dân Úc da trắng suốt ngày than thở vì cho rằng mình
phải nuôi báo cô một lũ nghiện ngập và thất nghiệp. Sự kỳ thị càng giấu giếm càng dễ trở nên ấm
ức, chỉ cần đụng chút là phun tràn. Chưa một người Úc nào tôi gặp không kín kín hở hở hoặc nói
bung ra sự khinh miệt dành cho thổ dân, chính xác là đến 75% dân Úc da trắng kỳ thị thổ dân!
Chán một điều là sự kỳ thị này phần lớn vì không hiểu biết. 80% số họ chưa một lần tiếp xúc trực

https://thuviensach.vn
tiếp với thổ dân, hoặc cũng giống như tôi, chỉ đôi lần chạm trán với một gã thổ dân nát rượu là dễ
dàng kết luận gần nửa triệu thổ dân cá mè một lứa ăn trên ngồi trốc trên tiền thuế mồ hôi xương
máu của mình.

Mexico City là thành phố đông dân thứ hai trên thế giới, với hơn hai mươi triệu con người,
bằng toàn bộ dân số Úc châu. Tôi chọn ở nhà hai cậu bạn quen trên Couch Surfing, một trang web
liên kết bạn bè khắp thế giới dành cho dân du lịch bụi thích ăn nhờ ở đậu. Nhà hai cậu lúc nào
cũng vui như Tết, bạn bè ra ra vào vào tấp nập, nhiều lần tôi mệt đứt hơi muốn đi ngủ mà tiếng
nhạc vẫn ầm ầm. Thấy tôi nhăn nhó thì Alex bảo: “Người Mexico bọn tớ phải nhảy nhót tưng tưng
thế cậu ạ, chứ nếu không ngồi một mình bó gối nhìn vào gương là cả dân tộc tớ thành tự kỷ hết!
Dân tộc con hoang mà!”

Kim tự tháp Mặt Trời, một trong những kim tự tháp lớn nhất châu Mỹ, là sản phẩm của nền văn minh bản
địa Aztec rực rỡ (thuộc Mexico) trước khi bị lụi tàn, nhường chỗ cho thực dân Tây Ban Nha.

Tôi biết Alex là kẻ thâm thúy. Cậu ta nói thế vì thấy tôi mấy hôm nay vần vò quyển El
laberinto de la soledad (Mê cung cô đơn) của Otavio Paz. Nhà văn huyền thoại làm rung chuyển
cách nhìn về bản ngã dân tộc của chính mình bằng cách so sánh người Mexico như đứa con hoang
của một cuộc ngoại tình chóng vánh giữa dân bản xứ và kẻ chiếm đóng Tây Ban Nha. Dân Mexico
sinh ra với vẻ đẹp lai căng đầy mê hoặc và một tâm hồn chơi vơi, vô thừa nhận. Đứa con lạc loài ấy
luôn bị giằng xé giữa hai danh tính, lục lọi, đào bới trong một cuộc kiếm tìm vô vọng về cội nguồn,
để rồi bị cả cha lẫn mẹ xua đuổi trong nỗi hổ thẹn của một lỗi lầm quá khứ. Cả một dân tộc con
hoang không cội rễ, chẳng được người bản xứ chính gốc yêu thương mà cũng không được người Âu
da trắng thừa nhận. Danh tính duy nhất mà dân tộc Mexico có thể dành cho mình là danh tính của
một kẻ cô đơn, “… quỳ gối bên dòng suối thời đại và nức nở nhìn thẳng vào bản ngã đơn độc của
chính mình”.

Trong rất nhiều các lý thuyết về phát triển kinh tế hiện đại, tôi luôn bị cuốn hút bởi các giả
thuyết liên quan đến danh tính dân tộc. Bao nhiêu năm qua, lịch sử của các nền kinh tế và văn
minh lớn vẫn thường là lịch sử của hai cực Đông Tây, Á Âu, chưa bao giờ là Bắc Nam theo chiều
kinh tuyến. Đây là hai châu lục nơi dân bản xứ vẫn hoàn toàn chiếm ưu thế và làm chủ nền văn hóa
của mình. Tại Bắc Mỹ và Australia, danh tính bản địa chỉ còn thoi thóp, người da đỏ và thổ dântừ
địa vị làm chủ trở thành vật lưu niệm cho dân du lịch, đất nước bị Âu hóa hoàn toàn. Tại châu Phi,
rất khó để trở thành cường quốc khi một danh tính Phi vẫn còn bị cầm tù trong cuộc giao tranh

https://thuviensach.vn
khốc liệt giữa các cực giá trị để khẳng định mình. Và với một danh tính con hoang của Mexico và
Trung Nam Mỹ, liệu châu lục này có đủ điểm tựa để cạnh tranh với một danh tính Á sâu sắc, vững
bền và một danh tính Âu dồi dào mạnh mẽ?

Tái bút: Tác dụng phụ không phải ai cũng mong muốn, hậu quả của quá trình nghiên cứu
danh tính dân tộc gây hệ lụy đến danh tính cá nhân. Dù với cái tên Việt Nam đầy ngoắc với ngoặc
đọc trẹo quai hàm đánh đố thằng Tây, có một học kỳ tôi đã cương quyết tuyên bố không trả lời
email của bất kỳ sinh viên nào gõ tên mình thiếu dấu. Và buổi sáng đến lớp chúng nó đánh vần tên
và dõng dạc chào tôi như sau: “Miss Ngủ-yên Phú-ông Mai.”

https://thuviensach.vn
 3
Đỉnh cao không ngọt ngào
Tôi có một đứa bạn đang miệt mài tập luyện để được đăng ký vào sách kỷ lục thế giới với
tư cách là người có khả năng liếm tem nhanh nhất (!). Chẳng được tài năng như nó nên tôi
tự nhủ, thôi, không lập kỷ lục thế giới được thì mình hưởng thụ nó vậy. Và để trung thành
với quan điểm trái tim trần trụi, con lừa tôi quyết định không đắn đo cân nhắc nhiều, bụng
bảo dạ cứ cắm đầu lao đi rồi khắc biết vũng nước nào nông sâu.

Như cánh chim lượn qua thung lũng

Hồi bé ai chẳng muốn ngồi xích đu để bố mẹ ủn vào mông rồi bay lên trời. Riêng tôi bị chăm
bẵm quá đà, bố mẹ sợ tôi ngã nên chỉ cho đứng xem. Đặt chân đến Queenstown (New Zealand), tôi
hăm hở xông thẳng đến Nevis - xích đu cao nhất thế giới, quyết tâm ăn bù những ngày đói kém.
Thằng bạn đi cùng thấy tôi hí hửng quá bèn hỏi: “Mày có biết chửi bậy không?”

“Là sao?” Tôi hỏi. Nó bảo: “Chờ tí rồi biết.”

Không phải chờ lâu, khi trước mặt

tôi mở ra một thung lũng bao la xa hút
tầm mắt với vách đá dựng đứng cao một
trăm sáu mươi mét, gió núi ầm ầm rít
bên tai, nhòm xuống dòng sông chỉ như
một sợi chỉ mong manh, không kịp giữ
mình, tôi phọt ra một tràng chửi thề. Từ
lúc đó đến khi bị buộc vào cái ghế xích
đu bé tí, tôi vừa khóc vừa cười. Chưa bao
giờ thấy ham sống sợ chết đến thế,
miệng thở dốc, chân tay co rúm, máu
chảy rần rần. Tôi chửi rủa ầm ĩ, khi con
bé hướng dẫn bảo nhìn vào camera cười
đi thì tôi chỉ muốn giơ ngón giữa vào cái
mặt ngu xuẩn của mình. Tôi ti hí mắt
nhìn xung quanh, thấy mình lủng lẳng
giữa không trung bát ngát, chẳng khác
chi một hòn sỏi chờ bị quẳng xuống vách
đá sâu hoắm, hết đường về nhà…
Giấy chứng nhận ghi (nguyên văn): “… bay qua thung lũng, lao
vào vách núi, kẻ phát rồ vì tốc độ này không còn có thể được
Một - hai - ba… veeeeeeo… Tiếng
coi là người bình thường.”
gào của tôi mất hút. Tim ngừng đập. Hết
sáu mươi mét rơi tự do, tôi bỗng thấy mình bay lên, vút qua không trung, lướt tới vách núi xa mờ
phía bên kia thung lũng. Cảm giác sợ hãi thay bằng sững sờ, ngạc nhiên và sung sướng. Như một
cánh chim, tôi dang chân dang tay lượn theo đường con lắc trong thung lũng bao la bát ngát. Tôi
cười, tôi hát, thấy mình nhẹ hơn lông hồng, bao nhiêu âu lo trên đời tự dưng trở nên vô nghĩa.

Đồng hành cùng thác Maletsunyane

Vụ ngồi xích đu bản chất là một môn thể thao mạo hiểm 100% không rủi ro (risk-free risk).
Gọi là mạo hiểm cho oai và để hấp dẫn khách du lịch chứ thực ra chỉ là cảm giác mạnh, có hiểm
nguy quái gì đâu. Gọi là môn thể thao cũng khá ngượng mồm, cùng lắm là gào to khỏe phổi. Phát

https://thuviensach.vn
hiện ra chân lý này, tôi quyết định thử sức ở một môn thể thao độ cao khác, tiếng Anh gọi là abseil,
dịch tạm là leo dây, thường thì một đầu dây được ghim chặt ở trên đỉnh núi để người chơi bám vào
leo xuống.

Đường dây 204 mét cao nhất thế giới, nằm lẫn trong khói nước mịt mù của thác Maletsunyane
ầm ầm đổ xuống thung lũng Semonkong, một trong những thung lung đẹp nhất của Lesotho, quốc
gia tí hon nằm lọt thỏm như hạt đỗ trong lòng Nam Phi.

Nhà trọ duy nhất ở Semonkong vắng heo. Bà chủ trố mắt nhìn khi biết tôi vượt bốn ngày
đường chỉ để abseil ba mươi phút rồi phải đi ngay để khỏi lỡ chuyến bay. Zero kinh nghiệm, tay
chân lẻo khoẻo, bé như cái mắt muỗi, bà nhìn tôi chẳng giấu vẻ ái ngại.

Ngày hôm sau, tôi dậy sớm để làm quen với dây và luyện tập trước khi chính thức nhập cuộc.
Sự heo hút của Semonkong khiến tôi trở thành đặc biệt với cả một đội huấn luyện viên, lái xe, cửu
vạn gồm mười chàng trai da đen hết lòng chăm sóc dìu dắt cô khách cưng. Cảm giác khoái chí tự
hào tràn ngập cho đến khi tôi được ủn đến đứng trên mỏm núi cao chót vót nhìn xuống thác
Maletsunyane ào ào hung dữ. Tim đập thình thình, khắp mình cuốn đầy dây dợ, tôi lại bắt đầu bài
ca tự rủa xả bản thân: Mai ơi, chưa thấy đứa nào điên như mày!

Bước đầu tiên đáng sợ nhất. Ấy là khi bạn phải chống lại toàn bộ cơ cấu phản xạ bản năng sinh
tồn của loài người để tự mình thò chân ra ngoài vách đá cao hơn hai trăm mét. Ba mươi phút sau
đó giống như một cuộc đấu tranh âm thầm và khốc liệt với chính bản thân. Nhích vài xăng ti mét
một, tôi tập trung cao độ vào việc làm chủ vận tốc. Ở độ cao một trăm chín mươi mét, tôi thấy
mình đang bị kéo xuống quá nhanh do tay yếu không níu dây đủ mạnh. Phải mất mấy phút tôi mới
làm chủ được cảm giác hoảng hốt, tự trấn an và động viên mình tiếp tục cuộc chinh phục. Ở độ cao
một trăm bảy mươi mét, tôi vướng hàng loạt đầu đá lớn và sắc nhọn, xuống mười mét nữa thì đá
phủ đầy rêu trơn khiến tôi không thể dựa chân vào vách để giảm bớt sức nặng. Không làm chủ được
tốc độ, tôi tuột suốt gần một mét không bám dây. Hoảng loạn. Tôi quyết định khóa dây, treo mình
nghỉ một phút. Buông tay ngửa đầu nhìn quanh, phía trên là mênh mang trời xanh, phía dưới là
ngút ngàn lũng núi. Thành phố gần nhất cách hai ngày dặm trường. Nơi đây chỉ có thiên nhiên ngự
trị. Và tôi chỉ là cái lá mọc ra từ một kẽ đá tí hon trên một vách núi cao hùng vĩ.

Ở độ cao 160 mét, tôi chạm rìa thác Maletsunyane và dần dần bị nuốt vào trong màn khói nước mù mịt.

Người bạn đường và là kẻ khiêu chiến trong suốt cuộc hành trình âm thầm và khốc liệt này
chính là thác Maletsunyane. Trong khoảng ba mươi mét đầu tiên, thác đổ xuống như một kẻ song
hành tốt bụng, reo hò cổ vũ động viên. Rồi như chán vai trò người tốt, Maletsunyane dần dần nuốt
tôi vào màn khói nước mù mịt bên rìa thác, kết thúc bằng những trận mưa xối xả tối tăm mặt mũi.
Tôi chỉ dám liếc trộm về phía tâm thác đúng một lần duy nhất, nơi hàng ngàn hàng vạn mét khối

https://thuviensach.vn
nước hung hãn đổ xuống lũng sâu, ầm ầm giận dữ như lũ bão.

Tôi đặt chân xuống vực suối Maletsunyane sóng sủi bọt sùng sục, ngẩng lên chỉ thấy khói nước
trắng xóa mênh mông. Ba mươi phút dài nhất trong đời. Tay chân tê liệt nhưng trái tim nhảy múa
hân hoan.

Hung thần biển xanh

Tôi đến Fishhoek (Nam Phi) vào buổi sáng thì buổi chiều thấy mấy cô bé cùng nhà khách hốt
hoảng thu vén hành lý bỏ đi. Ông chủ nhà thấy tôi ngơ ngác liền hỏi: Mày có định đi tắm biển
không? Tôi bảo cháu không biết bơi, đi phơi nắng là chủ yếu. Ông nghe xong phẩy tay, bảo thế thì
khỏi phải quan tâm, cá mập trắng xứ này chỉ thích ăn thịt người biết bơi thôi.

Trở về phòng mình, tôi nằm vắt tay lên trán cố gắng tự định thần, tự trấn an mình: “Không
sao! Mày ở trong lồng sắt, cá mập trắng chỉ lượn ở bên ngoài. Nó có tấn công thì cũng phải chảy
máu mũi trước đã. Kiểu gì thì kiểu cũng đủ thời gian để kéo lồng sắt lên khỏi mặt nước trước khi
mày biến thành nhân bánh kẹp.”

Ô tô đến đón tôi lúc năm giờ sáng lúc trời còn tờ mờ. “Y như đưa tử tù ra pháp trường xử bắn”
- con bạn cùng phòng buông một câu dài não nề. Trước khi lên tàu ra biển, mười người chúng tôi
được ăn một bữa no (!), sau đó phải ký vào giấy cam đoan rằng đây là hành động tự nguyện, rằng
tôi sẽ không thưa kiện, không oán thán và công ty sẽ không chịu trách nhiệm tí ti gì với tất tật các
thiệt hại mất mát về thể xác cũng như tinh thần.

Tàu đưa chúng tôi đến Hẻm Cá Mập, một vùng nước rất nhiều hải cẩu nơi cá mập trắng
thường lui đến chè chén với nhau. Một khối cá thu lớn ròng ròng máu được vứt xuống nước làm
mồi. Năm con mồi to hơn gồm có tôi và bốn kẻ liều mạng khác lần lượt chui vào lồng sắt gắn bên
mạn tàu. Linda làm dấu thánh, Mark vẫy tay chào vĩnh biệt, hai đứa kia hôn nhau lần cuối. Mọi
người trên bong tàu vỗ tay nháy đèn máy ảnh lia lịa. Tôi thấy mình như một chiến sĩ cảm tử.

Sau cuộc tập luyện với cá mập trắng hung thần của biển xanh, tôi đã có gan lặn không thiết bị bảo vệ với cá
mập xám ở Úc.

Chỉ trong vài phút, thuyền trưởng đã phấn khích gào lên: “Cá mập bên trái.” Năm chúng tôi
hụp xuống nước, đủ nhanh để thấy một bóng xám lướt qua. Con mập thứ hai đến từ bên phải, điềm
tĩnh hơn, đến gần lồng sắt hơn, phủ kín tầm mắt chúng tôi bởi thân hình dài gần bốn mét. Nó bơi
thẳng đến tảng cá thu, tấn công miếng mồi nhanh như chớp mắt. Hàm răng khủng khiếp tua tủa há
ra cách bả vai tôi chưa đầy ba mét. Đớp trượt, nó quay lại đập đuôi vào mạn tàu rồi giận dữ bỏ đi.

https://thuviensach.vn
 Khi thuyền trưởng vừa kịp ra hiệu chuẩn bị mở nắp lồng lên tàu thì bất ngờ luồng nước trước
mắt chúng tôi tối sầm. Một con mập cái bất ngờ xuất hiện mà không ai trên boong kịp nhìn thấy,
kịp báo trước. Cuộc tấn công bất thình lình khiến người thả mồi không kịp trở tay, miếng cá thu bị
giằng vào giữa một rừng răng sắc nhọn. Bị giật miếng ăn, cô ả bực bội quay đi. Chúng tôi nín thở
chiêm ngưỡng thân hình khổng lồ dài hơn năm mét, đường bệ và uy nghi. Thế rồi, bất ngờ như khi
xuất hiện, con mập bỗng quay ngoắt lại, nhìn thẳng vào chúng tôi.

Suốt đời tôi sẽ không bao giờ có thể miêu tả chính xác cảm giác của mình trong một tích tắc
ngắn ngủi ấy: bất lực, kinh hãi xen lẫn kính trọng và quy phục. Tôi như bị mê hoặc. Một sinh vật
được coi là hung dữ nhất biển xanh, tồn tại trước cả khi cây cỏ xuất hiện trên đời, hai trăm triệu
năm trước mọi loài cầm thú, ba trăm triệu năm trước mọi loài chim muông, bốn trăm triệu năm
trước cả loài người. Sinh vật oai phong ấy đang nhìn thẳng vào mắt tôi, soi thấu con người tôi đến
tận cùng của sự mơ hồ, rối rắm về danh tính và bản ngã người.

Thế rồi sao?

Tối hôm qua tôi vừa đi xem Harry Potter ở một rạp chiếu phim có màn hình IMAX rộng nhất
thế giới, tôi viết những dòng này khi đang ở trong Finger Wharf - tòa nhà bằng gỗ lớn nhất thế
giới. Tôi vừa tống lên facebook vài bức ảnh chụp ở Milford - con đường leo núi đẹp nhất thế giới,
v.v. và v.v. Nhưng sự trải nghiệm những kỷ lục này khác vô cùng với những gì tôi đã chia sẻ ở đây.
Từ một kẻ ham vui, thưởng thức cảm giác mạnh một cách thụ động và lười biếng như ép mình
buộc chặt vào cái xích đu cao nhất thế giới, tôi khám phá ra sức mạnh tiềm tàng của bản thân với
ba mươi phút thực sự chiến đấu, thực sự vật lộn cùng đường abseil 204 mét bên thác
Maletsunyane. Và rồi với chỉ một tích tắc nhìn thẳng vào mắt cá mập trắng Nam Phi, mọi ý nghĩa
về kỷ lục trong tôi tan tành, biến thành những mẩu ý thức không định hình. Tôi bàng hoàng nhận
thấy sự kiêu căng ngạo mạn đến lố bịch của loài người về những đỉnh cao kỷ lục nhỏ nhặt và phù
phiếm, hệt như Tôn Ngộ Không đắc chí với cân đẩu vân mà không bay thoát được lòng bàn tay Đức
Phật.

Nhưng tôi sẽ vẫn sẽ tiếp tục trải nghiệm những đỉnh cao, chỉ có điều đã tự biết chẳng nên lấy
đó làm niềm tự hào.

https://thuviensach.vn
 Daya bạn tôi từng suýt bị thiêu sống. Câu chuyện của nó rất dài và bi thương nhưng gói
gọn lại là nó thoát chết với một vết sẹo lớn ở bả vai. Tôi bảo nó đằng nào cũng là sẹo rồi thì
nên tôn vinh nó lên, xăm một hình gì có ý nghĩa và biến nó thành một dấu ấn có thẩm mỹ.
Daya gật gù khoái chí lắm. Chiều hôm sau nó qua nhà, vạch áo cho tôi xem bờ vai phủ đầy
màu sắc. Hỏi “Gì thế này?” Nó bảo: “Shiva - Thần Hủy Diệt.”

Daya là người theo đạo Hindu, trôi dạt đến Hà Lan một cách sóng gió. Những người muốn
giết nó không ai khác chính là anh em ruột thịt, việc họ làm tiếng Anh gọi là honour
killing, giết để bảo tồn danh tiếng cho gia đình. Daya bảo nó không sợ ma, không sợ người
chết, không sợ cả cái chết. Có thần Shiva hủy diệt thì mới có thần Vishnu hồi sinh. Muốn có
thể sống thanh thản thì trước hết phải biết đối mặt với cái chết thanh thản.

Tôi may mắn không phải trải qua cuộc đời bão tố như Daya, nhưng ghi nhớ lời nó khuyên,
tôi dần dần tự hình thành một thói quen khá kì dị. Đi đến thành phố nào tôi cũng tò mò
muốn ngó qua… cái nghĩa địa. Số ảnh tôi chụp các đám ma nhiều hơn đám cưới. Bạn bè
khoe nhau ảnh bãi biển đẹp thì tôi hí hửng khoe ảnh chụp mấy nấm mồ mới đắp. Chúng nó
rú lên, nhưng rồi cuối cùng đứa nào cũng thích nghe chuyện mồ mả của tôi hơn chuyện
nằm ườn ra phơi nắng.

Cuộc săn lùng các nghĩa địa của tôi nhiều khi vô cùng gian truân, phải dùng đến cả mỹ nhân
kế, hay chính xác hơn là thường-nhân-đong-đưa kế. Ấy là ngày cuối cùng tôi ở La Habana, Cuba.
Hối thúc bác tài chạy xe như điên, tôi lao thẳng đến trước cổng Cristobal Colon đúng năm phút
trước giờ đóng cửa. Hướng dẫn viên du lịch đã lục tục ra về, anh nhân viên an ninh thở phào khóa
cổng, xua tôi như xua gà. Tôi không chịu. Xin xỏ, nịnh nọt không xong, tôi xì bảo bối ra, bảo mình
là người Việt Nam. Anh giai lập tức kêu lên ba tiếng: “Hồ-Chí-Minh”, và hé cửa cho tôi lách vào,
nhưng cũng bảo chỉ được năm phút thôi, chụp đúng ba cái ảnh rồi phải biến.

Chưa bao giờ tôi lạc vào một thành phố đẹp như thế. Hàng trăm lăng mộ lộng lẫy kiêu hãnh
như những cung điện nhỏ nằm thanh bình đón bước chân tôi đi qua trong ánh nắng chiều dịu
dàng. Tôi thán phục ngửa đầu nhìn những kim tự tháp cao chót vót, hàng trăm mái vòm đá hoa
cương khổng lồ và hàng nghìn bức tượng thần linh nguy nga lớn gấp đôi người thật. Những vị thần
ấy ai cũng đẹp lạnh lùng. Họ trần truồng, hoặc vắt hờ một mảnh vải che thân, quỳ gối, phủ phục,
nâng niu, che chở cho linh hồn người chết… Họ tràn ngập khắp mọi nơi, mỗi người một tư thế, im
lìm và mạnh mẽ thống trị thành phố.

https://thuviensach.vn
Nghĩa địa ở thủ đô La Habana, Cuba - thành phố người chết đẹp lộng lẫy.

https://thuviensach.vn
 Hàng nghìn bức tượng thần nguy nga trong nghĩa địa che chở cho linh hồn người chết.

Anh giai an ninh thích thú nhìn tôi trầm trồ không dứt, tự hào dân tộc nổi lên quên phắt lời
giao hẹn, hí hửng dẫn tôi đi vào tận sâu trong lòng nghĩa địa. Ngoắt ngoéo một hồi, chúng tôi dừng
chân trước một lăng mộ đẹp lung linh. Trước thềm đá hoa cương là tượng một người phụ nữ xinh
đẹp ôm con quàng tay qua thánh giá. Đó là Amelia Goyri de Adot, cô chết vào năm 1901 cùng với
hài nhi mới sinh. Chồng cô quá đau thương, ngày nào cũng tới thăm mộ ba lần và gõ vào cánh cửa
đồng. Tương truyền rằng nhiều năm sau, khi quan tài được mở ra, xác Amelia không thối rữa mà
vẫn còn nguyên vẹn với hài nhi bế trong tay. Kể từ đó, Amelia trở thành vị thánh chở che cho cả
thành phố, trên mộ lúc nào cũng có hoa tươi của những người đến đây cầu nguyện.

“Em có muốn ước điều gì không?”

“Dạ, cái này em đã suy nghĩ xong từ hồi còn bé tí! Em ước được viên ngọc ước!”

Anh giai an ninh cười kha kha, rồi hướng dẫn tôi từng bước cách cầu nguyện của người bản xứ.
Đầu tiên là gõ cửa nhà mồ, thì thầm tên mình và điều ước, hôn lên thánh giá, và quay bước đi
không được phép ngoái đầu lại.

Cristobal Colon cùng với một vài nghĩa trang khác ở Pháp và Argentina được coi là những
viên ngọc của nền kiến trúc thế giới. Tôi cũng đã cố mò đi bằng hết, nhưng Colon vẫn ám ảnh tôi
nhất, có lẽ bởi sự cách biệt khủng khiếp giữa sự xa hoa lộng lẫy của thành phố người chết với sự
nghèo đói, bụi bặm, đổ nát của thành phố người sống. Dân La Habana sống trong những tòa nhà
kiến trúc quý giá hàng trăm năm tuổi nhưng rêu phong tan tác từng ngày. Habana như một nàng
công chúa xinh đẹp đài các bất ngờ phải lao động cực nhọc mới kiếm đủ miếng ăn, thân thể ngọc
ngà một thời bây giờ bị vùi trong bồ hóng và áo quần rách mướp. Bước chân trên những con phố
điêu tàn của thành Habana, nhìn những ô cửa sổ nguy nga bám bụi và những cửa hàng mậu dịch
xơ xác khoai sắn, tôi ngậm ngùi nhớ lời anh chàng an ninh buột mồm tâm sự trước khi chia tay:
“Muốn mời em về nhà chơi, nhưng nghĩ mấy cái lăng mộ này đẹp hơn nhà anh nhiều…”

Nghĩa địa đau thương nhất mà tôi từng đặt chân đến là Cánh Đồng Chết ở Campuchia. Đi
cùng tôi là một cậu bạn người Phần Lan. Suốt quãng đường dài, cậu ta chỉ băn khoăn mỗi một câu:
gần như mọi thảm họa diệt chủng của loài người đều là giống người này tiêu diệt giống người kia,
tại sao chỉ có ở Campuchia là người cùng dòng giống diệt chủng lẫn nhau?

Đứng trước tòa tháp thủy tinh khổng lồ chất đầy hơn năm nghìn chiếc đầu lâu tầng tầng lớp
lớp chen chúc, chân tôi quỵ xuống. Trời Choeung Ek nóng hầm hập mà người tôi lạnh buốt. Tôi đi
những bước mộng mị quanh các hố chôn người lòng chảo rộng như hố bom, một vài địa điểm vẫn
còn sót lại xương người phơi mưa phơi nắng.

Nhưng điều ám ảnh nhất ở S-21 có lẽ là những tấm bảng đen, bởi S-21 từng là một trường học.
Mỗi lớp học bị biến thành một phòng tra tấn, giữa phòng kê một chiếc khung sắt để căng người tù,
hơn ba chục năm đã qua mà các vết máu vẫn đen kịt mặt sàn lớp học. Sân trường là nơi hành quyết
tù nhân. Cây cổ thụ góc sân trường là nơi hàng trăm trẻ con bị quật đầu đến chết. Cánh đồng bát
ngát đằng sau sân trường là nơi hơn mười ngàn người bị quẳng đè lên nhau chết vùi trong đất cát.
Một phần năm dân số Campuchia bị thảm sát. Để dễ tượng tượng, con số ấy là toàn bộ dân cư từ
tận Lâm Đồng đến mũi Cà Mau, hay tất tần tật gần hai mươi mấy triệu sinh linh ở cả Hà Nội, Huế,
lẫn Sài Gòn.

“Người Praha không cười!” Chỉ sau ba mươi phút vòng vèo tìm đồ ăn, hai thằng bạn tôi đã
đồng ý với nhau như vậy, bỏ mặc tôi vẫn nhất định không chịu bỏ cuộc, vừa lon ton vừa nhe răng
mải miết “Hello”, cố kiết mồi chài một nụ cười của người qua đường.

https://thuviensach.vn
 Praha (Czech, Tiệp Khắc cũ) đẹp lộng lẫy và nguy nga, đẹp hơn bất kỳ một thành phố nào tôi
từng qua. Praha từng được Hoàng đế Roma chọn là thủ đô của cả một đế chế thống trị châu Âu
hùng mạnh. Chiến tranh lạnh kết thúc, Đông Âu sụp đổ, và thế là tự dưng Tây Âu ngỡ ngàng, Paris,
London, Venice cúi mặt xấu hổ trước một Praha cổ kính và hùng vĩ. Thế nhưng Praha đẹp mà
không vui, như nàng Bao Tự nghe xé vải mãi mà vẫn không cất tiếng cười.

Đến ngày thứ hai ở lại Praha, hai thằng bạn vẫn thường ưa nhảy nhót nhậu nhẹt trở nên ủ dột
như hai trái dưa chuột muối (!). Mặt mũi rầu rĩ, chúng nó quyết định: đã trót dính bả u sầu của
Praha rồi thì cho buồn thối đất luôn, nên quyết định cùng tôi… trèo rào đột nhập vào khu nghĩa
địa cổ của người Do Thái.

Dân Do Thái từ lúc hình thành, mất nước, cho đến khi Israel được thành lập đã trải qua mấy
nghìn năm chỉ có lang thang ăn nhờ ở đậu các nước mà không chốn nương thân. Cái sự giàu có của
người Do Thái cũng là bất đắc dĩ, bản chất do chính quyền bản xứ kỳ thị, chỉ giới hạn cho kẻ ở nhờ
làm những công việc được cho là không cao quý dính dáng đến tiền nong buôn bán. Ấy là kiểu
giống như nước mình ngày xưa, nhất sĩ nhì nông, còn công với thương thì xếp bét.

Khi Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha một mực đuổi cổ hết dân Do Thái ra khỏi biên giới, một phần
lớn trôi dạt đến Praha và được định cư lại thành phố đang đúng vào thời cực thịnh. Tuy nhiên, vì là
cực thịnh nên tấc đất tấc vàng, chính quyền bản địa chỉ chia cho dân Do Thái một mẩu đất bé tí xíu
để làm nghĩa địa, đến khi đầy nhất định không chịu cấp thêm. Tục lệ Do Thái không cho phép di
dời mồ mả, lại yêu cầu một khoảng cách nhất định giữa hai huyệt đạo. Cái khó ló cái khôn, và thế là
nghĩa địa cao tầng đầu tiên trên thế giới ra đời.

Ba đứa chúng tôi mò đến nghĩa địa Do Thái lúc đó đã gần mười một giờ đêm. Phố hun hút
không một bóng người. Chúng tôi men theo những cửa hàng im ỉm khóa chừng năm mươi mét thì
nhìn thấy khu nghĩa địa ở ngay góc phố kế bên. Trồi lên trên một bức tường cao chừng năm mét,
trong ánh vàng nhạt của đèn đường, chúng tôi có thể nhìn thấy hàng trăm bia mộ lô xô nhau chen
chúc phía sau hàng rào sắt. Vỉa hè cho người đi bộ ngay dưới chân tường, chỉ cần dừng chân đặt tay
lên bất kỳ một điểm nào trên bức tường rêu đá này, người ta cũng có thể nghe thấy tiếng rên thở
của hơn một trăm ngàn thân thể bị đè nén trong mười hai tầng quan tài suốt sáu trăm năm biệt xứ.

Bao nhiêu lần lang thang trong nghĩa địa, chưa bao giờ tôi ở trong tâm trạng hỗn loạn như
thế. Chúng tôi nắm chặt tay nhau, đứng như hóa đá trước một cảnh tượng bi tráng đến thành
không thực. Dưới ánh trăng nhạt nhòa, mười hai ngàn bia mộ dựng san sát cạnh nhau, lởm chởm,
chen chúc, xô đẩy, ken vai thích cánh, thậm chí đến một ngọn cỏ cũng không còn chỗ len chân. Gió
vút thê lương qua những bóng bia xám chi chít, chặn nghẹn những lời than thở từ lòng đất sâu
thẳm. Những ngón chân tôi vô thức quặp lại, chừng như muốn cố sức cản tiếng tim tôi đập dồn dập
tiếp đất, đánh thức hàng trăm linh hồn Do Thái sấp ngửa nức nở chồng lên nhau chỉ trong một
khoảnh đất bé xíu bằng hai bàn tay con gái.

https://thuviensach.vn
 Nghĩa địa của người Do Thái ở Praha, Cộng hòa Séc. Ảnh: Andreas Praefcke.

Nhiều lần nằm luyên thuyên cạnh nhau, tôi thấy mình vô thức đặt tay lên vết xăm Thần Hủy
Diệt trên vai Daya. Nhìn bạn tôi sau cực nạn thoát thân thành một cô gái xinh đẹp, mạnh mẽ, tôi
ngày càng thấy thấm thía sự sâu xa của vòng sinh tử hiển hiện khắp mọi nơi: từ những điều nhỏ
nhặt như có những loại hạt cây chỉ có thể nảy mầm khi có cháy rừng, đến những điều lớn lao như
việc những vì sao trong vũ trụ tự chết thiêu để tạo ra chín mươi hai nguyên tố hóa học hình thành
nên con người và muôn loài sự sống. Sự hủy diệt là nguồn gốc của sinh tồn. Vậy nên chẳng phải vô
tình mà người Do Thái bao năm qua vẫn truyền cho con cháu mình cái tên bí mật của nghĩa địa
Praha, cái tên chỉ có người Do Thái mới biết và trân trọng: Beith Hajaim - The House of Life -
Ngôi nhà của Cuộc sống.

https://thuviensach.vn
 5
Một ngày như trong mơ
Một ngày như trong mơ là một ngày bạn có thể sử dụng câu thần chú “Apparition” của
Harry Potter để hô biến và xuyên đất, xuất hiện ở một vùng đất xa hàng vạn dặm, ăn
sáng, rồi lại hô biến, chui lên ở một góc trái đất xa tít mù tắp khác để uống cà phê. Nếu tôi
có một ngày như thế, tôi sẽ bắt đầu bằng:

Buổi sáng: thức dậy cùng mùa đông

Tôi là chúa ngủ nướng. Mỗi sáng thức dậy như con sâu, phải uốn éo chán mới hất được chăn ra
khỏi người. Nhưng có một buổi sáng, nghi lễ thiêng liêng này bị gián đoạn khá phũ phàng. Ấy là
khi Rita bạn tôi nhảy bổ vào phòng mà không thèm “cốc cốc”. Bỏ mặc tôi ngơ ngác trên giường, nó
nhào đến bên cái rèm cửa, rồi trịnh trọng khoát tay như đứng trước một đám đông khán giả, con
bé trang nghiêm hắng giọng: Madam! Xin mời bà thưởng thức!

Bạn đã đến hoặc đã nghe ai kể về Thụy Sĩ và dãy Alps huyền thoại chưa nhỉ? Đất nước nhỏ xíu
này nằm vắt vẻo qua hàng ngàn đỉnh núi cao chót vót, tinh khiết, trong vắt như thể chẳng vướng tí
bụi trần. Nếu bạn buộc phải sống qua mùa đông châu Âu, có lẽ vùng đất dễ chịu nhất chỉ có miền
nam Thụy Sĩ. Hãy tưởng tượng một thành phố búp bê, thốt nhiên một buổi sáng thức dậy mới biết
đêm qua đấng Tạo Hóa đã đổ tràn lên tất cả một trận mưa pha lê ngũ sắc. Tháng trước tôi nhận
được một tấm thiệp từ Lucerne vỏn vẹn mấy chữ: “Alps những mùa tuyết trắng là dấu hiệu để
chúng ta tin rằng thiên đường có thật!”

Buổi sáng hôm ấy tôi và Rita cuốn chăn ngồi im như tượng trên bậu cửa sổ. Căn nhà gỗ ngái
ngủ im ắng sau lưng, trước mặt là đỉnh Matterhorn cao gần năm nghìn mét ngẩng đầu uy nghiêm
như một ông tiên với chòm râu mây cước trắng. Xanh ngắt và lung linh, im phăng phắc và linh
thiêng. Buổi sáng hôm ấy thật thanh khiết và bình yên. Với màu trắng diệu kỳ của tuyết cổ và băng
hà kia, như thể nước sông Hằng vừa bất thần tràn qua tâm hồn của hai đứa chúng tôi cuốn đi tất cả
lo âu bụi bặm trong đời, chỉ để lại một viên pha lê phập phồng trên tuyết non và trong nắng sớm.

Bắt đầu ngày mới: chạy đua cùng bình minh

Không những mắc bệnh ngủ nướng, tôi còn là một kẻ không bao giờ tập thể dục.

Thế cho nên tôi ngao ngán hết sức khi anh chàng hướng dẫn viên thông báo cả đoàn sẽ dậy lúc
bốn giờ sáng để bắt kịp bình minh trên cồn cát 45 - cồn cát cao nhất sa mạc Namibia (Tây Phi).
Trời vẫn còn tối mịt mùng khi chúng tôi cắn đuôi nhau leo những bước đầu tiên trên cát lạnh. Hẳn
bạn đã từng thử chơi trò đuổi bắt trong bể bơi nhưng không được bơi, chỉ được khó nhọc nhấc từng
bước trên đáy bể. Trèo cồn cát cũng thế, thậm chí còn tệ hơn vì đồi cao cát lún, nhấc gối bước dài
mà rốt cục vẫn bị kéo tuột về điểm xuất phát. Chưa hết, nếu bước chậm quá thì sẽ gây tắc đường vì
dải cát hẹp, mà bước hăng hái quá thì sẽ hất cát vào mặt đứa đi sau. Tiếng anh chàng hướng dẫn
viên ở cuối hàng ngao ngán: “Thôi các ông các bà ơi, cứ đi từ từ, tốc độ rùa bò thế này thì kiểu gì
cũng lỡ bình minh rồi!”

https://thuviensach.vn
 Chinh phục cồn cát 45 để đón ánh bình minh đầu tiên trên trái đất.

Chạm nút tự ái, tôi định thần đứng thẳng người lên với một quyết tâm sắt đá: lần đầu tiên
trong đời tập thể dục cho ra hồn. Gặp được chỗ đường rộng, tôi bứt phá vượt lên dẫn đầu và cắm cổ
nhằm đỉnh 45 xông tới. Hối hả, hộc tốc, cả chục lần ngã xõng xoài. Trí óc căng ra, cả thân người
như vô cảm.

Đỉnh 45 ngạo nghễ phủ một màu nâu bạc dang hai trảng cát khổng lồ sẵn sàng đón nhận tia
nắng đầu tiên. Cuộc đua cùng bình minh giữa bát ngát sa mạc mênh mông giống như một cuộc
nước rút định mệnh của những ngã quỷ khao khát làm người, chỉ có thể hoán đổi lốt quỷ sang kiếp
người nếu đặt được tay lên đỉnh núi nối liền đất với trời cùng với thời khắc ánh nắng đầu tiên chạm
vào hạ giới.

Miệng, tóc, tai, mũi, khắp người ram ráp cát, tôi gục xuống summit 45 vừa kịp lúc một ánh
sáng lóa bứt ra làm vỡ tan đường viền rặng núi. Ngẩng đầu nhìn xung quanh, tôi như mê đi từ
khoảnh khắc cái vệt vàng nhẹ và loãng như tơ chạm lên da thịt cho đến khi cả một khối không gian
xung quanh bỗng bừng lên như vừa được cây đũa thần chạm vào. Phôi thai lặng lẽ từ sâu thẳm sa
mạc đêm, một ngày mới vừa kiêu hãnh chào đời.

Cả một ngày làm nàng tiên cá

Viết đến đây tôi tắc tịt. Thức dậy tập thể dục rồi cả ngày hôm nay sẽ làm gì? Danh sách những
nơi tôi muốn hô biến rồi đội đất chui lên quá nhiều. Sau đây là một lựa chọn với rất nhiều khổ sở,
chọn rồi vẫn áy náy bứt rứt không yên!

Viện cớ mình mẩy đầy cát sau khi chinh phục đỉnh 45 cho nên địa điểm đến là quần đảo san
hô Bazaruto ở Mozambique (Đông Phi).

Lần đầu tiên đặt chân đến nơi đây, tôi ngây ngất bởi những đảo cát trắng hoang vắng, tuyệt
nhiên không một bóng người. Cách bờ không xa là một dải san hô khổng lồ nhô cả chỏm đầu đá
lên khỏi mặt nước. Biết tôi bơi chìm lặn nổi, cậu bé chủ thuyền tỉ mỉ cột một cái áo phao rách tả tơi
quanh bụng tôi, dặn đi dặn lại đừng có snorkel(1) gần mỏm đá phía nam vì thường hay có sóng
ngầm. Nhìn tôi lon ton lao xuống nước với cái mặt nạ và vòi thở không chổng lên trời mà đâm
xuống nước, cậu bé hốt hoảng vọt theo. Cẩn tắc vô áy náy, cậu bé khóa neo thuyền.

Mấy phút sau, hai chị em đã nắm tay nhau nổi dập dờn trên mặt nước.

https://thuviensach.vn
 Trong bộ phim thần thoại Narnia, tôi nhớ cảnh cô bé Lucy mở cánh cửa tủ quần áo và phát
hiện ra cả một thế giới cổ tích kỳ diệu phía sau. Giây phút tôi úp mặt xuống nước cũng là giây phút
cô bé Lucy trong tôi bỗng nhiên thức dậy băn khoăn tự hỏi: liệu thế giới trên cạn có phải chỉ là một
cái phòng ngủ với cái tủ quần áo xấu xí? Đơn giản bởi vì đại dương nhìn từ trên cao đẹp quá sức
tưởng tượng, như thể đang ghé đầu nhìn vào những cơn mơ. Những đàn cá đủ màu sắc dập dờn,
những rặng núi cỏ mây kỳ bí, những dải san hô nửa cây nửa thú phập phồng thở. Tôi ghen tị nhìn
cậu bé chủ thuyền thỉnh thoảng buông tay nắm, uốn mình lặn sâu xuống gỡ cho tôi một mảnh sò
ngũ sắc. Tôi tự nhiên cảm thấy khó chịu với cái áo phao, chỉ muốn cởi phắt ra, để không phải chỉ
ghé mắt nhìn qua cánh cửa tủ mà thực sự được bước chân vào cái thế giới lung linh kia. Có lẽ chính
vì sự ghen tị lần đó mà không lâu sau, bất chấp việc còn khướt mới thực hiện được hai trăm mét bơi
tự do tiêu chuẩn đầu vào, tôi đã cả gan nói dối để được theo học một khóa lặn biển với bình ô xi ở
Honduras. Ngày tốt nghiệp, cầm chắc bằng thợ lặn trong tay rồi, tôi mới bắt đầu thỏ thẻ khai thật
cùng giáo viên hướng dẫn khiến cô này đơ ra mất nguyên một phút.

Làm nàng tiên cá thì có nên ăn… cá không nhỉ? Nghe hơi “bạo lực” một tí nhưng vào cái ngày
trong mơ này, món ăn tôi thèm nhất là những miếng cá đâm lao vừa mang ra khỏi mặt nước vẫn
còn giãy giụa quanh trục thép. Tiếp đến là nằm vắt chân lên boong thuyền, dúi đầu vào bóng râm
của cánh buồm đang kiên nhẫn chờ gió chiều, và ăn những con hào sống vừa được cạy lên từ các
vách đá trên đảo hoang. Những con hào đập búa không được tròn vành như trong nhà hàng nhưng
độ ngọt mát thì như thần dược, nuốt vào đến đâu thịt da sống dậy đến đó. Ực!

Nàng tiên cá sau khi uống thần dược, biến đuôi thành chân, đến buổi chiều thì cả gan mò lên
cạn để đi kiếm hoàng tử. Cái bờ biển mà tôi chọn để mò lên cạn này nằm ở tận đầu bên kia trái đất,
một bãi cát nhỏ xíu tên là Hahei thuộc New Zealand. Nàng tiên cá hạ thổ, vác theo một cái xẻng to
và dài. Để làm gì? Để đào một cái hố thật sâu. Cái hố thật sâu để làm gì? Để hứng nước nguồn từ
núi lửa Coromandel. Khi nước nóng bốc hơi nghi ngút đã tràn đầy, nàng tiên cá sẽ ngâm mình
trong cái bồn spa thiên nhiên độc nhất vô nhị này, một tay gác đầu, một tay cầm ly rượu lạnh chờ
hoàng tử tình cờ đi dạo qua. Đại dương mênh mông trước mặt, sóng biển dịu mát dập dìu liếm gót
chân, cả thân mình chìm trong nguồn nước khoáng nóng ấm. Cả nhà thân mến, kể cả hoàng tử có
không đi qua thì tiên cá này cũng chẳng buồn trách móc!

Làm nàng tiên cá trên bãi biển Hahei xinh đẹp ở New Zealand.

https://thuviensach.vn
Cuối ngày: đi chơi đêm ở Las Vegas
Tôi bị dụ đến Las Vegas (Mỹ) không phải vì ham đánh bạc mà vì một lời thách thức: liệu tôi có
gan thử kết hôn siêu tốc trong vòng năm phút.

Một đôi tình nhân đang làm lễ cưới ở ngay dưới chân tường.

Trước hết tôi sẽ giải thích qua vụ kết hôn siêu tốc - đặc sản của Las Vegas. Có nhiều loại siêu
tốc, nhưng nhanh nhất là Drive Thru. Kiểu kết hôn này lấy ý tưởng từ các điểm bán đồ ăn nhanh.
Bạn lái xe qua một đường vòng ngắn có hai cái cửa, cửa thứ nhất để chọn đồ ăn và trả tiền, cửa thứ
hai để nhận đồ ăn và phóng xe đi, tất cả chỉ trong vòng năm phút khi bạn vẫn ngồi sau tay lái. Kết
hôn siêu tốc cũng thế, còn nhanh hơn, vì chỉ có mỗi một cái cửa với ông mục sư thò đầu ra làm dấu
thánh. Ba cái khoát tay trên không thế là bạn thành vợ chồng. Cả thảy hết bốn mươi đô la.

https://thuviensach.vn
 Cùng hai gã bạn đường nhát gan ở Las Vegas.

Tôi nhận lời thách là nếu có gan kết hôn thì sẽ thắng cược một trăm đô la và được bao toàn bộ
chi phí… ly hôn. Tuy nhiên tôi không có một tí cơ hội thắng cược nào vì hai thằng bạn đi cùng đến
phút chót rụt vòi không dám lái xe qua cái cửa đó. Đứa to mồm thách tôi kết hôn với nó sợ sun
người lại còn cái thằng đóng vai phù rể đáng lẽ phải nhảy lên cứu bồ thì lại viện cớ tuổi cao sức yếu
(!), không chống đỡ được cơn nhồi máu cơ tim vì tiền mất tật mang (!). Với lại gì thì gì cũng mang
tiếng một lần qua đò.

Kể đến đây chắc các bạn đủ thông tin để mường tượng rằng Las Vegas là thành phố thần tiên
của những kẻ điên rồ thích cảm giác chân không và phủ nhận thực tế. Ở Vegas bạn có thể vui thâu
đêm không tốn một xu bởi hàng trăm show(2) ca nhạc và nghệ thuật lớn nhỏ. Thành phố không
ngủ, tiệc tùng không ngưng nghỉ, ai cũng xử sự như tỷ phú. Vegas là nơi bạn có thể chiết nặn phần
điên rồ dù nhỏ bé của bản thân và thổi phồng nó lên mà không sợ bị vỡ tung mặt.

Đêm xuống: ngả lưng trong khách sạn ngàn sao

Phần kết của cái ngày trong mơ này khá đơn giản, một cái võng đong đưa dưới bầu trời đêm
Uluru (Australia). Nằm chính giữa Úc châu bao la, bao quanh là sa mạc, rừng thẳm và muôn dặm
đất đai nguyên sơ không dấu chân người, bầu trời Uluru như được tạc vào một khối kim cương đen
với hàng triệu điểm sáng lung linh huyền ảo. Tôi từng nhìn thấy một vì sao bay, vội vàng nhắm mắt
cầu nguyện ngay một điều ước. Không biết có phải vì ngôi sao này vút qua bầu trời Uluru nơi có
khối đá thiêng Ayers của thổ dân Úc hay không, nhưng điều ước ấy đã thành hiện thực.

Thì bằng chứng là những gì tôi vừa kể cho các bạn đấy thôi!

https://thuviensach.vn
 Hay đúng hơn là lần đầu đi bụi một hơi dài đến thế, tới gần một năm. Mỗi đất nước đặt
chân qua lại như những đợt sóng trào của cảm xúc vui buồn, của sự kiện may rủi, của vô
vàn sắc thái văn hóa lịch sử. Chùm ảnh này giới thiệu với các bạn những điểm nhấn ấn
tượng nhất của 23 vùng đất trên lộ trình. Hãy ngắm nhìn, và sau đó cùng chia sẻ với tôi 23
câu chuyện thăng trầm của thời đại.

Mở đầu chuyến đi tại Nam Phi

Tôi làm tình nguyện tại một trại trẻ mồ côi. Cạnh trại trẻ là một hòm thư có tên Baby Rescue
nơi các ông bố bà mẹ không đủ sức nuôi con có thể bỏ các em vào hòm thư. Để tham gia chương
trình tình nguyện này, tôi đã phải đóng một khoản tiền là 700 euro (chừng hai mươi triệu đồng
Việt Nam) để chi phí cho chính bản thân mình và góp phần xây dựng trường học cho các em.

Nhưng làm chưa được một tuần thì tôi bỏ chạy. Không phải vì tôi không chịu được khổ, không
phải vì tôi không chịu được cảnh những đứa bé bị bỏ rơi, sống thiếu thốn. Tôi bỏ chạy vì bất ngờ
hiểu rằng tại sao hơn sáu nghìn tỷ đô la đổ vào Phi châu bao năm qua không những không làm cho
châu lục này gượng dậy được mà còn góp phần phá hoại văn hóa, làm thui chột tiềm năng kinh tế,
biến người dân trở thành những kẻ ăn thừa chuyên nghiệp và biến chính phủ trở thành những kẻ
ăn xin chuyên nghiệp. Các cô giáo ở trường học nơi tôi làm việc chỉ cần chờ tình nguyện viên đến là
bỏ lớp ra ngoài ngồi hóng gió. Đồng tiền góp vào không thực sự có khả năng sinh sôi. Đúng là cho
con cá chứ không cho cái cần câu. Họ nghèo vẫn hoàn nghèo, ngày càng nghèo hơn, đến mức
không còn muốn tự đứng lên mà chỉ biết kể lể oán trách phương Tây vì những tháng ngày đô hộ xa
xưa.

Có một đêm nằm dưới bầu trời Nam Phi đầy sao, bạn tôi, một người Phi da trắng tâm sự: “Mai
à, châu lục này đang dở sống dở chết. Tôi nghĩ Mai đừng dốc tiền vào đây nữa. Tôi hy vọng phương
Tây đừng dốc tiền vào đây nữa. Họ phải để nó tự lụn bại, tự tan tác, tự thiêu cháy hết cả ra. Rồi từ
đống hoang phế ấy châu lục sẽ đứng lên bằng đôi chân mình. Như loài chim phượng hoàng, cùng
kiệt của cuộc sống là nó tự thiêu cháy bản thân thành tro bụi. Để rồi trong tàn tro của chính cơ thể
mình, con chim chúa sẽ hồi sinh.”

Mỗi tháng tôi thường dành một số tiền nhất định và tài khoản sẽ tự động chuyển nó đến tổ
chức từ thiện tôi yêu cầu. Từ sau chuyến đi Nam Phi, số tiền đó tôi không gửi cho quỹ hỗ trợ đói
nghèo ở châu Phi nữa mà mua một tài khoản ở KIVA, môt tổ chức chuyên giúp đỡ các nước đang
phát triển làm kinh tế. Có vay có trả, không cho không cái gì nữa. Không gửi quần áo đến nữa.
Không mua kẹo phát bừa phứa nữa. Không cho ăn xin nữa. Để giúp đỡ thật lòng đôi khi con tim
phải biết lạnh lùng đến như là vô cảm.

Đất nước thứ 2: Namibia

Những gia đình bộ tộc Himba ngồi bán đồ lưu niệm giữa trung tâm thủ đô Windhoek. Lần đầu
tiên nhìn thấy họ, tôi mê man vì vẻ đẹp lạ lùng của làn da phủ đất nâu mịn màng và mái tóc xoắn
bện trong đất sét nâu. Bộ tộc Himba hiện chỉ còn chừng bốn mươi nghìn dân, và họ tự cho rằng
mình đang rất thành công trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa. Người Himba vẫn sống như tự ngàn
xưa, vẫn ăn thịt thú hoang, nhưng trẻ con đã biết đọc biết viết, và những cô gái Himba giữa thủ đô
vẫn cởi trần khoe vẻ đẹp hoang dã, nhưng tai đã cắm phone nghe nhạc.

Tôi tự hỏi họ sẽ giữ được đến bao giờ? Bao nhiêu năm nữa người Himba sẽ mặc quần áo và
những bức ảnh về họ sẽ nằm yên trong viện bảo tàng? Tôi mong muốn gì cho họ? Với tư cách là

https://thuviensach.vn
khách du lịch, tôi thích họ cứ thế này mãi, cứ ăn lông ở lỗ thế này mãi để cho tôi còn… chụp ảnh.
Với tư cách là một nhà giáo dục, tôi muốn đám trẻ con lăn lông lốc kia được đến trường đàng
hoàng, tôi muốn những bé gái không còn bị cắt bộ phận sinh dục khi đến tuổi dậy thì, tôi muốn
mấy cô gái vú mướp kia không còn phải ngồi cả ngày trong nắng gắt để bán dây chuyền cho khách
du lịch. Cái vẻ đẹp của sự mông muội nghèo nàn thật là vừa thú vị vừa đắng ngắt. Nó giống như vẻ
đẹp của những bản mường dân tộc hiu hắt ở Việt Nam, vẻ đẹp của những gánh hàng cực nhọc của
dân ngoại tỉnh ra thành phố kiếm sống, vẻ đẹp của con trâu đi trước cái cày theo sau… Đã bao giờ
bạn thấy cảnh hàng đoàn Tây chĩa ống kính camera vào… mông những người nông dân nước mình
đang bán mặt cho đất bán lưng cho giời? Họ tách tách xong thì khoe ảnh đẹp. Tôi cố cười nhưng
trong lòng chua chát.

Phát triển mà vẫn giữ được truyền thống là bài toán khó giải nhất của thế giới hiện đại. Rất
nhiều cộng đồng quốc gia đã cố gắng, nhưng hầu hết việc giữ truyền thống chỉ dừng lại ở việc gắn
truyền thống với du lịch. Nhưng còn đó một hy vọng: Nhật Bản. Khách du lịch đến Nhật không
phải để trải nghiệm văn hóa Nhật trong những ngôi làng riêng biệt hay những shop lưu niệm. Nét
truyền thống của Nhật thấm đẫm vào từng nếp ăn nếp ở của người dân. Và họ vẫn giàu, vẫn mạnh.
Họ đã làm gì? Họ đã làm ra sao? Cái gì khiến họ giỏi thế? Họ còn giữ được bao lâu?

Ai cũng biết cái gì là truyền thống, bản sắc tốt đẹp thì phải giữ gìn, giữ được đến chừng nào nó
không còn phù hợp với thế thời nữa (trở thành hủ tục) thì phải loại bỏ. Đương nhiên, điều chúng ta
thường phải tốn công sức nhất, băn khoăn nhất là phải phán xét cái gì là bản sắc truyền thống, cái
gì là hủ tục. Cách đây không lâu một người bạn tôi trên facebook than rằng dân Tây Nguyên không
còn săn voi nữa, đã đánh mất bản sắc văn hóa rồi. Tôi thì cho rằng đến thế kỷ thứ 21 rồi mà người
dân vẫn còn phải kiếm kế sinh nhai bằng săn bắn thú rừng quý hiếm thì không những là hủ tục mà
còn là mông muội.

Bạn tôi hỏi thế thì phải giữ bản sắc Tây Nguyên thế nào? Tôi trả lời: Cái đó dành cho các nhà
nghiên cứu và quản lý. Nhưng một ví dụ điển hình là chiếc xích lô. Chúng ta đang chứng kiến một
cuộc chuyển mình ngoạn mục của chiếc xích lô từ địa vị của cái cần câu cơm, giúp người nghèo chở
khách nghèo kiếm kế sinh nhai, dần dần trở thành một bản sắc văn hóa với những chiếc xích lô
sang trọng lịch sự chỉ dành cho đám cưới.

Hình ảnh những cặp vú đỏ như đồng hun của phụ nữ Himba và câu hỏi bản sắc hay hủ tục còn
theo tôi suốt chặng đường cả năm trời qua năm châu lục.

Đất nước thứ 3: Boswana

Chính trên đầm lầy Okavango ở Boswana này, tôi đã mắc một lỗi nghiêm trọng. Hôm ấy, tôi
cùng hai người bạn chống sào đi thuyền lạc vào một rừng lau sậy đan chặt nối tiếp nhau với hàng
trăm lối rẽ nhỏ như mê cung. Thuyền chúng tôi hoàn toàn mất phương hướng. Sau chừng nửa
tiếng vòng vèo, tôi và Maloes đứng tim khi đưa tay rẽ màn lau sậy và nhìn thấy trước mắt là một
vùng nước lớn…

Hà mã! Tôi nghe tim mình giật thót kinh hoàng. Quay lại thấy Maloes mặt trắng bệch. Chỉ có
Rick là dừng sào bặm môi đứng im suy nghĩ.

Hà mã sống ở những vùng nước lớn, và nếu bạn hỏi các nhà khoa học con vật gì nguy hiểm
nhất trên thế giới thì họ sẽ trả lời không do dự: hà mã. Các loài vật dù dữ đến mấy cũng thường chỉ
tấn công người khi bị kích động. Nhưng hà mã thì không ai có thể lường trước. Số người bị hà mã
tấn công và thiệt mạng hằng năm nhiều hơn bất cứ một con vật nào từng có mặt trong danh sách
các loài cầm thú. Nấp dưới những cái lá sen lá súng to bản chỉ để lộ hai đôi mắt tròn thô lố như mắt
ếch, những con hà mã thân hình kềnh càng có thể bất thần hung hăng hất đổ thuyền và giết chết
con mồi chỉ trong tích tắc. Hà mã tính tình hung hãn, thường tấn công cả cá sấu và chẳng có đối
thủ nào trong vương quốc cầm thú. Tình cảnh của chúng tôi lúc đó chẳng thể bi đát hơn, lạc lối
giữa mê hồn trận lau sậy, tưởng tìm được lối thoát thì hóa ra lại bị rơi vào đấu trường tử chiến.
Chúng tôi không biết làm gì, chỉ còn cách chống sào đứng im như tượng chờ người đi tìm. Người
Maloes run bần bật đến mức tôi lo thắt tim bọn hà mã sẽ nghe thấy tiếng thuyền rung mà tìm đến

https://thuviensach.vn
tấn công. Thằng đàn ông duy nhất cũng không hơn gì, mắt nháo nhác nhìn quanh, mặt cắt không
còn hạt máu. Những giây phút đó đối với cả lũ dài đằng đẵng, chẳng khác gì ba kẻ hèn mọn yếu
đuối bị ném vào làm dũng sĩ giác đấu, ngồi im bất lực chờ thú dữ bất thần húc cửa đấu trường mở
toang và xông vào xé xác.

Đêm ấy sau khi được hộ tống về nhà cùng muôn vàn lời rủa xả, chúng tôi thức gần như trắng
đêm lắng nghe tiếng rừng sâu. Mấy sáng nay, hôm nào tỉnh dậy cả lũ cũng kéo nhau đi tìm dấu
chân voi giày nát những trảng cỏ dọc triền nước ngoài bến thuyền. Đêm sáng trăng, tiếng đại ngàn
dường như rõ hơn bao giờ hết. Từ trong lòng vùng đầm lầy sâu thẳm, tiếng chúa sơn lâm gầm rú,
tiếng những bầy voi rầm rập xô cây, tiếng hà mã nặng nề đạp nước… Đêm rừng già châu Phi âm
vang một thứ quyền uy bí hiểm, như thể muốn nhắc nhở sự kiêu ngạo ngu xuẩn của loài người. Như
thể ngoài kia trên một mỏm đá cao vút, trước muôn loài cầm thú đã về tụ hội đông đủ, Vua Sư tử
đang nâng cao trong ánh trăng rực rỡ một hài nhi bé nhỏ, hoàng tử của đầm lầy nguyên sơ vừa mới
chào đời.

Đất nước thứ 4: Zambia

Victoria là thác nước lớn nhất thế giới. Dòng Zambezi đổ xuống lũng núi một bức tường lũ bão
khổng lồ có chiều cao 108 mét và kéo dài tới 1.708 mét. Khi tới gần thác, khách du lịch thường
phải mặc áo mưa vì những cơn nước xối xả tuôn xuống dù đứng ở bên này sườn núi. Từ chân thác,
dòng nước xoáy hung hãn đổ theo chiều dích dắc, thách thức hàng chục chiếc thuyền cao su của
những khách du lịch mạo hiểm to gan muốn thử sức đánh vật theo chiều nước cuốn.

Tôi không thử sức với lũ cuốn Victoria. Mặt đối mặt với thác nước khổng lổ tôi đã làm ở
Niagara (Canada). Vì vậy khi đặt chân tới đây, tôi quyết định sẽ ngắm vị thần nước hùng mạnh
nhất thế giới này từ trên cao. Chiếc phản lực đưa chúng tôi lượn vòng quanh bầu trời giữa biên giới
Zambia và Zimbabwe chỉ trong vòng mười lăm phút nhưng đủ khiến tất cả những vị khách trên
khoang hóa đá vì vẻ đẹp kiều diễm của Victoria. Dòng Zambezi mênh mông hiền hòa như một dải
lụa trắng uốn quanh, thoắt cái bỗng phồng ra, như con hổ mang chúa bành cổ khi bất thần bị ai
trêu tức. Máy bay lượn vòng xuống sát vực núi, nơi con mang chúa điên loạn xả cơn cuồng nộ vào
lũng sâu.

Chuyến bay này, cùng với rất nhiều chuyến bay khác như tôi đã kể ở bài viết “Nếu còn có ngày
mai” đã khiến tôi phải công nhận rằng: “Loài người là sinh vật viễn thị” (danh ngôn). Chúng ta
phải lùi lại, đứng ra xa một vài bước thì mới nhìn rõ những gì đang hiện hữu trước mắt.

Đất nước thứ 5: Malawi

Trong những ngày trọ tại Maputo, buổi tối tôi thường ra bãi biển xem những người dân kết
thúc ngày làm việc của mình. Đám trẻ con lũ lượt xô lớn xô bé đội cát về nhà. Bé Zani mới ba tuổi
cũng đã bắt đầu giúp gia đình vác củi về để đun nấu. Con bé còn nhỏ xíu, lẫm cha lẫm chẫm, một
tay giữ khúc cành cây dài ngoằng thăng bằng trên đầu, một tay nhét ngón cái vào miệng mút chụt
chụt.

Mẹ Zani là một phụ nữ lam lũ nhưng rất cởi mở. Có lần tôi để dành tiền ăn tối của mình đi chợ
mua trứng và cá khô đem đến nhà chị để cùng ăn với gia đình. Có hơn mười đô la thôi mà cả gia
đình lớn đánh chén no nê trong hai ngày. Nhìn lũ trẻ con mới bé tẹo mà tay đã có vết chai, tôi
đánh bạo nửa đùa nửa thật nói rằng như vậy là vi phạm quyền trẻ em. Bà mẹ cười phá lên và bảo
tôi: “Ở đây người ta gọi đó là nghĩa vụ đối với gia đình. Bao giờ chúng tôi no đủ thì chúng tôi sẽ
nghĩ đến nhân quyền và dân chủ gì gì đấy của các cô.”

Tôi cứng họng. Vỡ lẽ ra bao nhiêu điều. Vỡ lẽ tại sao những cuộc huyết chiến ở Phi châu cứ kéo
dài từ đời này qua đời khác. Những bạo chúa chiến tranh (war lords) thực ra chỉ cần bằng một
chiêu đơn giản duy nhất - phát chẩn cho dân nghèo - là có thể nấp dưới chiêu bài các đảng phái
dân chủ để tiếp tục moi tiền cứu trợ và bắn giết các bộ lạc thù địch. Nghèo đói và ngu dốt là công cụ
dễ nhất để biến người dân thành tầng lớp bị thống trị. Nhà nghiên cứu người Nam Phi Greg Mills
và rất nhiều nhà khoa học của chính châu Phi đã từng đặt ra giả thuyết rằng : châu Phi nghèo và

https://thuviensach.vn
thiếu dân chủ vì chính những người lãnh đạo châu Phi muốn như thế.

Tưởng đã học được một bài học rồi nhưng đến khi trở về nhà, kể lại câu chuyện này cho một
người bạn nghe thì nó lại khiến tôi sáng mắt thêm ra một lần nữa: “Mai ôi là Mai! Con nhỏ Zani ấy
phải lao động chân tay để làm nghĩa vụ đối với gia đình. Con nhóc con em út mình mới học cấp
một cũng phải lao động trí óc từ bảy giờ sáng đến mười giờ tối vì nghĩa vụ phải học giỏi để làm đẹp
mặt cho gia đình. Bản thân mình ngày xưa phải thi đỗ đại học nếu không thì ngượng mặt gia đình.
Lớn lên lấy chồng không môn đăng hộ đối thì sợ làm xấu mặt gia đình. Bây giờ chán chồng muốn
bỏ cũng không dám vì sợ bẽ mặt gia đình. Đã là một nền văn hóa cộng đồng trọng gia đình thì giàu
hay nghèo cũng vẫn cả đời vác cái gánh danh dự gia đình trên vai mà thôi.”

Đất nước thứ 6: Mozambique

Từ đất liền ra đảo Isla de Mozambique, tôi đi ô tô vượt qua một cây cầu dài dằng dặc, bé tí,
khấp khểnh, chông chênh, rung bần bật, bắc qua hàng ki lô mét đáy biển cạn trơ cát sỏi. Hòn đảo
nhỏ xíu là một quần thể lạ lùng nơi ba tầng văn hóa trộn lẫn nhau, văn hóa gốc Phi, văn hóa Hồi
giáo của những thương nhân người Ả Rập buôn bán nô lệ, và văn hóa thuộc địa Bồ Đào Nha. Thật
ngỡ ngàng khi nhìn thấy những cô gái Hồi giáo trùm khăn đen kín mít sải bước và ríu ran chuyện
trò cùng bạn gái người Thiên Chúa giáo nhưng mặc trang phục gốc Phi với váy quấn sặc sỡ, áo cổ
trễ để lộ hai bầu vú căng mọng. Khung hình càng đặc biệt khi hai cô gái ấy bước qua những tòa nhà
kiến trúc châu Âu giờ hoang vu trống vắng. Xung quanh chỉ có tiếng sóng, tiếng những con chim
lười biếng gọi nhau trên cành hoa phượng đỏ ối. Khăn trùm đầu đen Ả Rập, vú tròn hoang dã châu
Phi, và văn minh kiêu sa châu Âu, cả ba thứ đó đồng hành cùng nhau hằng ngày hằng giờ, vừa tách
biệt, vừa hòa nhập trên hòn đảo bình lặng, yên ả này, thảnh thơi như một trò chơi vô hại.

Nếu có một nơi nào đó thời gian quên không trôi, đó chính là Isla de Mozambique. Hòn đảo
bị lãng quên trong rêu phong, chết vùi trong những tòa nhà thuộc địa một thời tráng lệ. Có lẽ
chính sự cô độc và thái độ dửng dưng xa lánh phàm trần ấy đã làm nên sự cuốn hút mê muội,
khiến những du khách vượt không biết bao nhiêu dặm đường để đặt chân tới được chốn này.

Nếu có một đất nước được đặt tên theo một lãnh chúa thương nhân ngoại bang từ xa lắc xa lơ
đến đô hộ và buôn bán nô lệ người bản xứ, thì cũng chính là nơi đây. Musa Al Big, cái tên Ả Rập
của lãnh chúa đó đã trở thành tên hòn đảo, và rồi trở thành tên của cả một đất nước. Người
Mozambique là một dân tộc biết phân định rõ ràng quá khứ và hiện tại, như câu chuyện những
tầng văn hóa đối lập cùng chung sống bên nhau, như câu chuyện cái tên đất nước. Và đây nữa: dù
thời kỳ đất nước theo chủ nghĩa cộng sản đã trôi qua gần ba mươi năm, nhưng những cái tên phố
thời Marxist vẫn còn tồn tại như một sự hiển nhiên - đại lộ Lenin và đại lộ Hồ Chí Minh.

Cũng chính vì một thái độ văn hóa đáng trân trọng như vậy mà Graça Simbine Michel
Mandela mới có cơ hội trở thành người phụ nữ duy nhất trên thế giới là đệ nhất phu nhân của cả
hai quốc gia. Sau khi chồng bà, cố tổng thống Mozambique Machel chết thì hơn mười năm sau, bà
trở thành vợ của nhà lãnh đạo kiệt xuất Nam Phi Nelson Mandela, người đã đưa Nam Phi ra khỏi
chế độ phân biệt chủng tộc tàn khốc, khi ấy ông tròn tám mươi tuổi, hơn Graça những ba chục cái
xuân xanh.

Đất nước thứ 7: Lesotho

Lesotho chỉ có hơn hai triệu dân nhưng 40% phụ nữ dưới bốn mươi tuổi bị nhiễm HIV (là một
trong những nơi có tỷ lệ mắc căn bệnh thế kỷ cao nhất thế giới) và tỷ lệ đói nghèo cũng chiếm tới
40%.

Đọc về Lesotho toàn là những con số đáng buồn, nhưng con đường đưa tôi qua những bản
làng Lesothothì đẹp mê hồn, mặc cho chiếc xe bus khó nhọc nhích từng mét lên núi rồi gần như
thả không phanh xuống dốc khiến tim tôi thon thót. Lesotho xinh đẹp lạ lùng. Nhỏ như hạt đậu
nằm lọt thỏm trong lòng Nam Phi, bao bọc bởi Nam Phi và chỉ có một đường biên giới duy nhất với
một nước duy nhất là Nam Phi, đất nước tí hon này hệt như một giọt thiên đường xanh nhỏ xuống
Nam Phi khô nóng dữ dằn. Dù bé tẹo tèo teo, Lesotho có mùa đông dày tuyết và sở hữu một trong

https://thuviensach.vn
hai khu resort trượt tuyết hiếm hoi ở miền Nam châu Phi.

Lóc cóc vượt bốn ngày đường từ Mozambique qua biên giới để đến Semonkong nơi có đường
dây leo núi abseil cao nhất thế giới, đến bây giờ tôi vẫn nhớ như in khuôn mặt của bà chủ nhà
khách Semonkong khi tôi kể rằng mình đã tốn chừng ấy thời gian để tới đây chỉ để abseil có ba
mươi phút. Và cũng lại là khuôn mặt đó khi tôi, mình mẩy vẫn còn ướt rượt, thông báo rằng mình
chỉ có hai ngày để vượt qua chặng đường gần một trăm ki lô mét cho kịp chuyến bay ở Nam Phi:
“Cô có điên không?” - Bà chủ nhà nói - “Lesotho bé thật nhưng 90% các địa danh ở đây chỉ có thể
đến được bằng vó ngựa và máy bay trực thăng. Hóa ra cô đến Lesotho không phải vì Lesotho.”

Tôi đã đáp chuyến trực thăng sớm nhất từ Semonkong và có một chuyến bay đẹp như mơ trên
những rặng núi đồi xanh mướt đẹp đến ngỡ ngàng của Lesotho. Nhưng tim tôi vẫn thót lên từng
hồi, lần này không phải vì chiếc xe già khụ lên dốc đứt hơi và xuống dốc như không phanh mà là lời
nói của bà chủ nhà khách Semonkong, rằng tôi đến Lesotho không phải vì tôi muốn biết về đất
nước này mà chỉ để thỏa mãn một thách thức đối với bản thân. Những thú vui trên dặm trường đi
phượt thật dễ làm cho kẻ du hành quên đi mục đích chính của việc lên đường, để học một sàng
khôn, chứ không phải để mua một đồ lưu niệm, dù đó là một món đồ lưu niệm có in dòng chữ: “Kẻ
điên rồ này với zero kinh nghiệm đã hoàn thành đường abseil cao nhất thế giới 204 mét ở
Lesotho.”

Đất nước thứ 8: Australia

Cuộc thám hiểm bảy ngày trên sa mạc Úc do Amalia dẫn đoàn là một trải nghiệm ấn tượng
trong chuyến hành trình của tôi. Thứ nhất đó là sự khác biệt về phân công lao động. Trong chuyến
safari dọc Namibia, đoàn chúng tôi có một lái xe, một đầu bếp và một hướng dẫn viên. Với một
lượng khách tương đương, chuyến đi vào miền hoang dã của Úc chỉ do duy nhất Amalia đảm
nhiệm. Cô gái trẻ măng mới hai mốt tuổi lái xe, lắp mic ở miệng, nói chuyện suốt ngày trong vai
trò hướng dẫn viên, pha trò cho chúng tôi khỏi buồn ngủ, và liên tục trấn an những kẻ yếu tim khi
cô cán chết bọn chuột túi chạy qua đường. Khi xe dừng, cô nhảy xuống, ngay lập tức dựng trại, nấu
những bữa ăn no nê cho cả đoàn bằng củi khô thu lượm được ven đường hoặc các bếp ga có sẵn ở
trạm dừng. Điều này khiến tôi hiểu ngay rằng việc chúng ta hết hơi quảng cáo “lao động Việt Nam
giá rẻ”, và kêu gào “các nhà đầu tư ơi bỏ Trung Quốc qua Việt Nam đi” là hoàn toàn ngộ nhận. Nếu
tính theo đầu sản phẩm, do thiếu tay nghề, lao động Việt Nam thực ra đâu có rẻ.

Ấn tượng thứ hai với nước Úc có lẽ quá rõ ràng, ấy là thái độ nghiêm túc đối với môi trường.
Qua cửa khẩu, giày có dính đất cũng phải khai, mang hoa quả lạ có thể bị phạt từ vài trăm đến cả
ngàn đô la. Những con vật ở Úc tùy cân bằng sinh thái mà được hưởng một cuộc sống xa hoa hay
phải chịu đời săn đuổi. Tỷ dụ như chuột túi, cái con vật mà Amalia cán chết không mảy may nháy
mắt, đông đúc đến mức dù đấy là biểu tượng của đất nước nhưng việc săn bắn chúng hoàn toàn
hợp pháp. Thịt chuột túi rẻ như thịt gà trong các siêu thị (nhưng thơm ngon hơn thịt bò và bổ
dưỡng bậc nhất, vì chúng cả đời chạy bộ và hoàn toàn sống nhờ vào thức ăn trong thiên nhiên).
Cuộc đời của những con chuột túi thật bèo bọt so với những chuột khác, như con chuột sóc
(possum) chẳng hạn. Chuột sóc được bảo vệ ngặt nghèo, dù nhiều khi chúng vào nhà làm tổ quậy
phá như giặc nhưng luật pháp quy định kể cả khi chuột sóc bị sập bẫy thì chủ nhà cũng phải đảm
bảo là chúng không bị thương và trong khi chờ được tháo bẫy thì luôn có cái để… ăn.

Cô gái dẫn đoàn ở Úc còn chỉ cho chúng tôi xem một loài cây thông minh đến lạ lùng trên sa
mạc quanh Uluru. Khi cây biết mình không đủ nước, một nhánh cành tự động cảm tử chết khô để
cứu cây trong khi chờ nguồn nước mới. Cây cũng như người, hay nói đúng hơn cây đôi khi còn có
tâm và có tầm hơn rất nhiều sinh vật tự xưng là con người.

Đất nước thứ 9: New Zealand

Xứ sở New Zealand có lẽ là đất nước đẹp nhất mà tôi từng đặt chân đến. Những chuyến xe dọc
nam đảo như lướt qua những cơn mơ. Phong cảnh hai bên đường đẹp đến nỗi chỉ cần nhắm mắt,
giơ máy ra ngoài cửa sổ chụp đánh toách một cái là cũng có một bức ảnh lung linh. Thật dễ hiểu tại
sao đây chính là nơi quay bộ phim Chúa tể chiếc nhẫn với những cảnh thiên nhiên hùng tráng và

https://thuviensach.vn
hoang dã. Những ngày ở New Zealand, tôi ghen tị khủng khiếp với… bọn cừu. Chúng sở hữu những
khung hình tuyệt đỉnh nhất, những góc nhìn độc đắc nhất, rồi tệ một cái là chúng cũng chẳng thèm
nhìn mà chỉ mải mê gặm cỏ. Ở New Zealand, cừu nhiều hơn người.

Nhưng chỉ đến khi đặt chân đến Kaikoura và tốn thêm một đống tiền cho ngành du lịch xứ sở
Kiwi nữa thì tôi mới thực sự quy hàng và chính thức trở thành tín đồ cho giáo-phái “thiên nhiên
New Zealand”. Ở Kaikora, lần đầu tiên một đứa chỉ-có-thể-bơi-khi-chân-chạm-được-đáy-bể như
tôi dám cả gan nhảy xuống biển lặn cùng một trong những sinh vật thông minh nhất đại dương: cá
heo.

Chúng tôi mặc đồ lặn (wetsuit - có lớp giữ nước để thân mình không bị chìm) theo tàu ra tận
ngoài khơi xa rồi hồi hộp chờ tín hiệu của thuyền trưởng. Nghe ông tuýt còi toe một cái là chúng
tôi thi nhau nhảy xuống nước. Qua lớp kính bơi, tôi quýnh lên khi thấy hàng trăm con cá heo lượn
vèo vèo ngay phía dưới bụng. Cá heo bơi nhanh theo đàn, thế nên muốn thu hút sự chú ý của
chúng thì bọn tôi không có cách nào khác là… phải làm trò. Thế là đứa thì ngoáy mông, đứa thì
kêu tu tu, đứa thì thổi phì phì, riêng tôi phun bong bóng bật môi ầm ĩ. Một vài con cá heo bơi
ngang qua tò mò ngó một cái rồi lượn đi luôn. Chỉ trong vòng hai phút, cả đàn đã mất hút. Chúng
tôi lại bì bạch lên tàu chờ đợt cá mới. Vừa thấy hạnh phúc, vừa thấy thẹn thùng, tôi không nén
được ý nghĩ bọn cá heo này chắc chắn cho chúng tôi là một loài cá mới hâm hâm ẩm sọ. Chúng nó
bây giờ đang tán phét với nhau và cười bọn tôi thối mũi. Đừng quên là cá heo thông minh bằng
một đứa trẻ bảy tuổi. Mà bọn trẻ con bảy tuổi bây giờ ranh ma lắm, chúng nó bắt nọn người lớn
suốt đấy thôi.

Không những thán phục thiên nhiên New Zealand, tôi còn phải ngả mũ chào những người dân
bản địa của xứ sở này. Trong khi ngày quốc khánh của Úc bôi bác thay vẫn tính là ngày thuyền
trưởng Cook của Anh đáp tàu đặt chân lên Sydney, mở đầu cho thời kỳ đô hộ thì cách Úc không xa,
thổ dân Maori ở New Zealand đầy tự hào vì đã dũng cảm chống lại ách thuộc địa của thực dân Anh
chứ không chịu để văn hóa bản địa bị đàn áp như thổ dân Úc. Chính người Maori đã sáng chế ra
chiến thuật đào hào. Dù kết cục vẫn bị đô hộ nhưng chiến thuật của họ đã được mang ra áp dụng
trong thế chiến thứ nhất: cuộc đại chiến đầu tiên của loài người diễn ra toàn trong hầm, chiến lược
tuyệt vời “thuổng” từ một dân tộc xa xôi ở bên kia trái đất. Và nếu bạn có Internet, hãy tra ngay từ
Haka, một điệu múa oai dũng của người bản địa. New Zealand là vô địch môn bóng bầu dục
(rugby). Mỗi khi mở đầu một trận chiến bóng rugby, đội NZ All Black lại biểu diễn Haka, reo giắc
nỗi khiếp sợ cho các cầu thủ đối phương - những kẻ chỉ biết đứng im chờ thất bại.

Đất nước thứ 10: Mỹ

Bang Arizona bạt ngàn xương rồng. Những cánh rừng xương rồng khổng lồ ngút ngát tầm mắt,
trùng trùng điệp điệp từ núi này qua núi khác. Một bộ phận lớn người Arizona là dân miền Nam
châu Mỹ Latinh vượt biên sang Mỹ, đã trải qua những ngày đêm kiệt quệ trên vùng sa mạc xương
rồng gần biên giới Mỹ nơi rắn độc, cướp cạn, đói khát và lạc đường mỗi năm cướp đi hàng trăm
sinh mệnh của những người đi tìm miền đất mới.

Cả nước Mỹ ước tính có từ mười đến hai mươi triệu người nhập cư trái phép, một nửa trong số
họ là dân Mexico. Nhìn từ nhiều góc độ, đây là một tình huống “có lợi” cho rất nhiều bên: các công
ty Mỹ tuyển người nhập cư trái phép vì nhân công rẻ mạt; hệ thống phúc lợi xã hội không cần quan
tâm vì đằng nào họ cũng là kẻ ngoài lề; chính quyền Mexico thoát đi được một phần lớn dân nghèo
trong tổng số 40% sống ở mức hai đô la một ngày; người được tuyển dụng có công việc để kiếm tiền
gửi về cho gia đình; và dân Mỹ thì vẫn có thể to mồm phê phán chỉ trích và phân biệt đối xử với
người nhập cư.

Trong gia đình nhỏ tôi ở nhờ tại Tucson, dù trên gương mặt ai cũng ngời ngời hạnh phúc
nhưng tôi biết họ vẫn luôn lo sợ một ngày nào đó Elisa sẽ bị cảnh sát đến bắt đi. Elisa là người
Mexico, đã vượt hàng trăm dặm đường sa mạc, bỏ lại xác của chính em trai mình đằng sau, để đến
Mỹ. Cô kết hôn với Peter, chàng trai yêu cô hết lòng và cả hai đã có một cậu bé con xinh xắn.
Nhưng mẹ chồng Elisa là người lo lắng hơn ai hết. Từ một người phụ nữ da trắng theo đảng Cộng
hòa bảo thủ, trước hạnh phúc của con trai và sự mong manh dễ vỡ của gia đình, bà đã trở thành

https://thuviensach.vn
người tuyệt đối ủng hộ chính sách nới rộng vòng tay với dân nhập cư và chuyển sang bầu cho
Obama là người của đảng Dân chủ, chỉ với một hy vọng duy nhất, một ngày nào đó, con dâu bà có
thể đàng hoàng bước đi trên đường mà không cần lo sợ.

Bàn cờ chính trị đã dần dần thay đổi, người Mỹ da trắng sắp trở thành thiểu số, tổng số lượng
các tờ báo tiếng Tây Ban Nha cho dân Mỹ Latinh nhiều hơn báo tiếng Anh, và vị tổng thống nào
của Mỹ rồi cũng phải dựa vào lá phiếu của dân gốc Latinh, bắt đầu là Obama. Nhưng tất cả mới chỉ
là bắt đầu. Ở thời điểm hiện tại, những cánh rừng xương rồng vẫn là cánh rừng chông gai chết chóc
với hàng triệu kẻ ở bên kia đường biên. Không phải ngẫu nhiên mà tôi được rỉ tai rằng cánh rừng
xương rồng ở bang Arizona còn được gọi là cánh rừng “ngón tay giữa”, bởi những cây xương rồng
trông không khác gì hành động giơ ngón giữa chửi thề “Fuck you”(1) mà nước Mỹ trương ra trước
mặt những kẻ liều thân vì khát khao tìm đến miền đất hứa.

Đất nước thứ 11: Mexico

Khi ô tô đưa bạn đến cửa ngõ Chiapas, một tấm biển lớn sẽ thông báo rằng bạn đang đi vào
vùng tự trị Zapatista: “Nơi đây người dân ra lệnh, chính quyền vâng lời”.

Như một đất nước tí hon, tôi phải trình hộ chiếu. Anh chàng đứng gác bịt khăn che kín mặt chỉ
để lộ đôi mắt sáng quắc yêu cầu tôi đứng chờ trong khi anh khổ sở ghi lại tên tôi vào một tờ giấy xé
vội từ cuốn sổ tay. Nhìn cách anh ta đọc và viết, tôi đồ rằng anh mới chỉ qua lớp xóa mù vì cái kiểu
“vẽ chữ” loằng ngoằng trên giấy.

Tôi phải chờ thêm ở ngoài cổng đến nửa tiếng sau thì mới được mời vào bên trong khu vực
đầu não chính quyền Zapatista. Ngay đầu con đường là trụ sở tuần tra. Tôi được đưa vào một căn
phòng, tại đây một sĩ quan cũng che kín mặt nhận giấy tờ và mẩu “vẽ chữ” của chàng lính gác để
điền vào một cuốn sổ to. Lại chờ thêm mười lăm phút nữa, họ đưa tôi sang một căn phòng khác để
khai báo mục đích đến thăm trước cả một hội đồng nhân dân. Hai người đàn ông và một phụ nữ
cũng che khăn kín mặt ngồi sau bàn làm việc nhìn tôi chằm chằm và hỏi tôi hàng chục câu hỏi. Sau
khi đã xác định tôi chỉ là một giáo viên vô hại, họ cộp dấu đỏ và cử một hướng dẫn viên đưa tôi
sang căn phòng thứ ba để cho tôi nghe một bài thuyết giảng dài lê thê về cuộc khởi nghĩa và chính
quyền tự trị Zapatista. Dù mệt mỏi và bực bội nhưng sự trang trọng và nghiêm túc thái quá của chủ
nhà khiến tôi thậm chí không dám nháy mắt, ngồi ngay đơ như con chiên nghe giảng.

Chỉ đến khi bài diễn văn kết thúc, tôi mới được theo chân người hướng dẫn ra ngoài và đi lướt
qua các khu nhà xung quanh: hợp tác xã, chi hội phụ nữ, phòng họp nhân dân, và trường học. Tất
cả các ngôi nhà đều bằng gỗ, bé nhỏ, các bức tường vẽ tranh màu sắc rực rỡ. Hệt như một công xã
ngày xưa. Dù Zapatista không công khai tuyên bố lý tưởng cộng sản, nhưng chất Marxist thực sự
đã như một khối nam châm liên kết những người dân nghèo đứng lên chống lại cường quyền và sự
bất công về phân chia của cải. Hình ảnh Che Guevara có ở khắp mọi nơi, những khuôn mặt phụ nữ
rực lửa, những nắm đấm, những khẩu hiệu đanh thép: “Hasta la victoria siempre” (Hãy đấu tranh
cho đến ngày toàn thắng). Khẩu hiệu nổi tiếng này nằm trong bức thư Che gửi cho Fidel Castro, ám
chỉ cuộc chiến chống Mỹ của Cuba. Không bao lâu sau, Che bị CIA bắt, một ngón tay của Che bị
chặt đứt và gửi đến cho Fidel.

Không giống như Mỹ, Úc, Canada nơi người da trắng đã hoàn toàn làm chủ vùng đất họ chiếm
hữu, áp đặt nền văn minh Âu châu và dân bản địa chỉ còn là một thiểu số rất nhỏ, ở châu Mỹ
Latinh và đặc biệt là Mexico, bộ phận những người dân bản địa vẫn chiếm một phần lớn và vẫn
luôn trong tình trạng tranh giành ảnh hưởng xã hội với người da trắng. Năm 1994, hàng nghìn
người dân Mexico đã nổi dậy chống lại nhà cầm quyền tham nhũng, đòi quyền sở hữu đất đai công
bằng cho các tộc người bản địa. Từ đó đến nay, Chiapas trở thành vùng tự trị với chừng ba nghìn
dân quân. Họ tồn tại nhờ nhiều nguồn trợ giúp từ các tổ chức quốc tế và nhờ hơn hai triệu người
Mexico dù không trực tiếp đấu tranh nhưng ủng hộ quyền được chia sẻ công bằng của các tộc người
bản địa.

Những người khởi nghĩa luôn trùm kín mặt. Thông điệp của họ là: chỉ khi giấu mặt thì người
nghèo mới được nhận diện. Chỉ khi giấu mặt và nhìn trông giống như những kẻ khác thường, nổi

https://thuviensach.vn
loạn thì họ mới lôi kéo được sự chú ý của xã hội vô tâm và những vấn đề bức thiết liên quan đến sự
sống còn của họ mới được nghiêm túc nhìn nhận.

Đất nước thứ 12: Cuba

Tôi vội vã đến Cuba vì sợ rằng chẳng bao lâu nữa đất nước này sẽ mở cửa và thế là dấu vết của
một thời Fidel Castro sẽ biến đi mất nhanh như Việt Nam những tháng ngày đầu tiên bước ra khỏi
thời bao cấp.

Nhưng khi vừa đặt chân vào Cuba, nỗi sợ ấy biến thành niềm mong mỏi. Có một cái gì đó cứ
nghẹn lên trên cổ khi tôi nhìn thấy những cửa hàng mậu dịch hệt như Việt Nam thời bao cấp, cũng
những cái cân cũ kỹ, với những quả cân bằng sắt hoen gỉ, những cái nhà kho tối om gạo khoai đổ
đầy trên sàn đất, những quán ăn nhỏ kiểu mậu dịch bán một thứ thực phẩm tồi tàn đáng giá chỉ vài
nghìn đồng tiền Việt.

Lần đầu tiên trong chuyến hành trình dài, tôi gặp một người bạn Couch Surfing bản xứ nhưng
chỉ là để anh thông báo với tôi rằng việc cho người ngoại quốc ở nhờ là vi phạm pháp luật và anh có
thể bị phạt hàng ngàn đô la. Cách đây không lâu, đến nói chuyện tiếp xúc với người nước ngoài còn
bị cấm. Chính phủ Cuba nắm giữ mọi thứ, kể cả dịch vụ khách sạn. Khắp thành La Habana đâu đâu
cũng có camera theo dõi. Phí vào Internet (chỉ có ở một vài khách sạn lớn) là sáu đô la một giờ
trong khi lương bác sĩ chừng hai mươi đô la một tháng. Ở thủ đô chỉ có vài hôm mà tôi đã chứng
kiến hai vụ bắt bớ kiểu phim hành động, nghĩa là một cô gái đang đi trên đường thì bất ngờ bị xe
cảnh sát đỗ xịch bên cạnh, và chỉ trong nháy mắt cô ấy đã bị đưa đi trong sự âm thầm quan sát của
người dân.

Tôi hoàn toàn không bị ấn tượng bởi những thành tựu của Cuba, dù đó là điều bao nhiêu đất
nước phát triển khác còn phải mơ mới thấy: đó là hệ thống giáo dục chỉn chu, hệ thống y tế bậc
nhất thế giới, người dân ai cũng có quyền được hỗ trợ để học lên cao và quyền nhà ở là bất khả xâm
phạm.

Tôi chỉ thực sự bị thu hút bởi những bức graffiti rực rỡ trên đường phố La Habana. Bức ảnh
người đàn ông ngồi lặng lẽ bên hình vẽ con báo đốm đọng lại toàn bộ những trăn trở của tôi về
Cuba: có sự dũng mãnh của thời cách mạng cuồng sôi, có nỗi u uất của hiện tại không thốt nên lời,
có niềm tiếc nuối chỉ muốn nhìn lại quá khứ, và có sự đợi chờ ở một tương lai vẫn còn chưa rõ nét
rõ hình. (Xem phần ảnh màu.)

Đất nước thứ 13: Guatemala

Tôi từng nghĩ Mexico là quán quân về màu sắc cho đến khi đặt chân đến Guatemala. “Rực rỡ”
có bao nhiêu từ đồng nghĩa thì tôi phải cần gấp hai số lượng ấy để miêu tả cuộc sống văn hóa ở đây:
những ngôi nhà sơn màu rực rỡ, những bộ quần áo truyền thống đua sắc, kể cả kể cả những chiếc
xe lọc cọc chở khách (và rất nhiều loại gia súc gia cầm khác) cũng cũng vút đi trên đường gió bụi
như những tác phẩm nghệ thuật.

Phiên chợ lớn nhất Nam Mỹ có truyền thống từ cả nghìn năm trước diễn ra ở một ngôi làng
nhỏ tên là Chichicastenango khiến tôi liên tưởng đến một Sapa nhưng lớn gấp hàng trăm lần với
hàng ki lô mét sạp hàng trải dài ngút mắt. Tôi thấy Guatemala vô cùng thân thương, như một
người quen cũ, cũng áo váy cạp cuốn trăm sợi chỉ màu đan xen, cũng những khuôn mặt rám nắng
đượm chút Á châu, cũng những vành khăn tròn ôm lấy khuôn mặt hiền hậu. Chỉ có điều họ không
phải là một sắc dân thiểu số mà là chủ nhân kiêu hãnh của một đất nước rộng lớn.

Dù là một người làm nghiên cứu văn hóa, chính bản thân tôi cũng đã có lần quen thói nghĩ
mà lỡ tay viết rằng Colombo là người khám phá ra châu Mỹ. Hẳn nhiên, điều đó không những sai
về tư tưởng (coi châu Âu là trung tâm của văn minh thế giới) mà còn sai bét nhè về mặt khoa học.
Không phải tự nhiên tôi có cảm giác thân quen với dân bản địa châu Mỹ, đơn giản bởi họ chính là
con cháu của người Á chúng ta. Những người đầu tiên đặt chân lên châu Mỹ chính là người châu Á.

https://thuviensach.vn
 Khoảng năm mươi nghìn năm trước, khi đó phần chóp nhọn của châu Mỹ và châu Á vẫn còn
dính liền nhau bởi một dải đất chừng hơn một nghìn sáu trăm ki lô mét và mực nước biển còn thấp
hơn bây giờ sáu mươi mét, những cư dân vùng Siberia (Nga) và Mông Cổ đã dò dẫm những bước
chân đầu tiên lên châu lục khổng lồ này. Chỉ đến hơn năm trăm năm trước, Colombo, trên đường
đi tìm vùng Ấn Độ giàu có thì tính nhầm đường và tình cờ cập bến châu Mỹ. Ngỡ là mình đã tới Ấn
Độ, ông đặt tên cho những người thổ dân bản địa là Indian, tiếng Việt dịch là người da đỏ nhưng
tiếng Anh thì hai năm rõ mười là người Ấn Độ. Cái tên dùng mãi rồi quen, cả người Ấn chính gốc
lẫn người thổ dân châu Mỹ chẳng ai lấy thế làm phiền toái. Kể cũng lạ!

Đất nước thứ 14: Belize

Belize là đất nước duy nhất ở châu Mỹ Latinh có ngôn ngữ chính thống là tiếng Anh chứ
không phải tiếng Tây Ban Nha. Nhưng những biển hiệu tiếng Anh ở đây vẫn khiến khách du lịch
đứng tim: “Dược sĩ Usher - được cấp phép bán dược phẩm và thuốc độc”(!) Hay “Khủng hoảng, bạo
hành, bội tín và bấp bênh - Lát đường đến một sự khởi đầu mới” (!)

May mắn thay, dòng người lũ lượt kéo đến Belize không mấy khi trụ chân ở đất liền mà thường
phi thẳng ra biển nơi có những kỳ quan thiên nhiên độc nhất vô nhị chỉ Belize mới sở hữu. Họ có
thể lặn với cá mập xám, chui xuống chiếc giếng khổng lồ sâu 124 mét ở đáy biển. 35% diện tích đất
liền của Belize là khu bảo tồn thiên nhiên. Mỗi người Belize tính ra được bảy khách du lịch nuôi,
bởi với dân số chưa đầy ba trăm nghìn người mà đất nước mỗi năm đón tới hai triệu khách sẵn
sàng dốc tiền để khám phá thiên nhiên Belize kỳ thú. (Việt Nam bảy triệu khách trên một trăm
triệu dân, tức là một du khách bị mười bốn người dân “săn đuổi”.)

Đất nước thứ 15: Honduras

Giống như rất nhiều dân du lịch bụi khác, tôi cố công lê lết đến đảo Utila của Honduras để học
lặn biển với bình ô xi, đơn giản vì ở Utila, bạn có thể hoàn thành một khóa học có chứng chỉ quốc
tế PADI chỉ với hai trăm đô la. Mà dải san hô quanh Utila thì thôi rồi, lớn thứ hai trên thế giới, chỉ
thua mỗi Great Barrier Reef ở Australia. Đã thế, Utila còn vui nữa, bởi nhịp sống Latinh sôi nổi
của vùng Trung Mỹ.

Vấn đề là tôi không biết bơi! Hay đúng hơn là chỉ có thể bơi trong bể khi chân chạm được đáy.
OK! Đồng ý là điên, nhưng logic nằm ở chỗ bơi là cố để nổi còn lặn là cố để chìm. PADI yêu cầu học
viên tham gia phải biết bơi tối thiểu hai trăm mét, nhưng trong thực tế chẳng ai mất công đi kiểm
tra cả vì trên đời có mấy đứa não bộ có vấn đề đến mức không biết bơi mà lại đòi đi học lặn đâu.

Vậy mà tôi cũng ngật ngưỡng tới hết khóa học, thậm chí còn được lặn vào trong một xác tàu
cổ. Vùng Caribbean nổi tiếng nhiều xác tàu. Tôi háo hức như thể chính mình là lũ cướp biển
Latinh lưng giắt dao găm lặn một hơi thám thính dò tìm các rương vàng rương bạc. Vàng bạc chẳng
thấy đâu chỉ thấy sởn gai ốc. Người dân trên đảo Utila đồn rằng khi ánh mặt trời rọi một đường
nắng duy nhất qua lỗ châu mai trên thân tàu, điểm dừng chân của tia nắng là nơi bọn mafia cất
giấu các kiện cocain lớn do máy bay thả xuống trên đường đến Colombia.

Đất nước thứ 16: Nicaragua

Nicaragua là một từ gợi lại trong tôi nhiều dấu ấn tuổi thơ đọc sách báo vì nước này có tới tận
ba cuộc chiến do sự can thiệp của Mỹ. Trong thực tế, ít ai biết rằng cái dớt với Mỹ bắt đầu từ tận
giữa thế kỷ 19. Một luật sư và nhà thám hiểm người Mỹ tên là William Walker đã vận động hành
lang chính trị và dùng quân đội của chính mình để chiếm Nicaragua và trở thành Tổng thống vào
năm 1856. Ông tuyên bố đây quốc gia nô bộc (slave state) của Mỹ.

Cũng giống như Việt Nam, hoặc cũng có thể do những người tôi gặp, chẳng mấy ai còn thời
gian bận tâm đến những hận thù xưa cũ. Nicaragua làm người ta mềm lòng bởi những vòng quay
xe đạp lãng mạn trong nhịp sống bình thường mỗi ngày của các đôi lứa ở Granada, và làm du
khách đau đầu vì ngoài mấy con đường trục chính ra, cả đất nước không có lấy một … tên phố, còn

https://thuviensach.vn
những căn hộ ở đây không bao giờ … đánh số nhà.

“Cho tôi hỏi đường đến Tòa Thị chính?”

Theo hướng dẫn của bạn tôi, có hàng trăm phương án trả lời, tùy thuộc vào việc bạn đang ở
đâu:

Có thể là: “Rất đơn giản! Đi qua hai ngã tư, rẽ hướng đông, tới chỗ ngày xưa lão Diego chết, rẽ
hướng bắc rồi đi thêm nửa dãy phố nữa là đến!” (nhưng mà lão Diego là lão nào thì chỉ có trời và
người dân ở đây mới biết).

Hoặc: “Ok! Đi về phía hồ, qua nhà thờ thì rẽ lên (tức là theo hướng mặt trời mọc) chừng hai
ngã tư rồi rẽ xuống (hướng mặt trời lặn), đi tới chỗ đối diện tòa nhà Mario là đến (vấn đề là cái tòa
nhà Mario ấy chỉ được dự-định xây mà không bao giờ có kinh phí để khởi công).

Người Nicaragua rất tự hào vì hệ thống địa chỉ này. Họ in vào cạc visit(2) nguyên xi “Cửa hàng
Điện tử - Nhà thờ Calvari - Hai ngã tư hướng bắc - Nửa dãy phố hướng đông”. Đúng là độc nhất vô
nhị!

Điều ai cũng nhận thấy khi tiếp xúc với người Nicaragua, và thậm chí cả hệ thống báo chí ở
đây, là sự cởi mở và hào hứng khi tranh luận. Họ đặc biệt ưa thích tranh luận, và cực kỳ hiểu biết về
những điều mình nói, nhất là chuyện chính trị. Với một lịch sử nhiều thăng trầm vẫn còn chưa xa,
ai cũng ngạc nhiên khi người Nicaragua đã nhanh chóng trở lại sống hòa thuận bên nhau, bất chấp
những cuộc tranh cãi nảy lửa và những ý kiến đối đầu tưởng như không thể dung hòa. Lời giải thích
có lẽ nằm ở gốc văn hóa của người Nicaragua. Họ thà chấp nhận sống chung với cái rối rắm tơ vò
của cuộc sống và kiên nhẫn xử lý, giải thích cái sự chồng chéo ấy từ nhiều góc nhìn khác nhau còn
hơn là quấy quả chỉ mặt đặt tên cho nó một cách vô trách nhiệm.

Thì nhìn đâu xa, chỉ cần hỏi người Nicaragua một cái địa chỉ không có cả tên đường lẫn số nhà
là biết!

Đất nước thứ 17: Costa Rica

Costar Rica là đất nước của gần bảy mươi ngọn núi lửa, trong đó có Arenal đang trong trạng
thái hoạt động dữ dội nhất trên thế giới. Ngọn Arenal mỗi đêm phụt tung lên trời những cột pháo
hoa rực rỡ, phun tràn nham thạch đỏ lựng như hàng trăm dây điện sáng lòe xuống sườn núi. Ban
ngày, Arena bốc khói nghi ngút. Khách du lịch bất chấp hiểm nguy tìm cách tiến đến gần chiếc lò
lửa khổng lồ Arenal từ mọi hướng. Bản thân tôi cũng vậy, mặc dù vừa đi vừa run. Những tiếng nổ
ầm ì từ trong lòng núi nghe như một con quái vật đang quẫy đạp dữ dội để thoát ra ngoài nơi giam
giữ. Đêm ở lại thị trấn, bạn tôi đưa đến một dòng suối nước nóng được Arena đun. Trầm mình
trong dòng chảy ấm sực, tim tôi đập thình thình vì lo sợ. Viễn cảnh không tươi đẹp nhất là bất thần
một dòng nham thạch tràn ra nấu chảy con bé tôi điên rồ thành bột nhão.

Costa Rica có lẽ là đất nước phát triển đồng đều nhất châu Mỹ Latinh. Khi thực dân Tây Ban
Nha tràn đến đây, vùng đất này không có nhiều dân bản xứ nên những kẻ đô hộ da trắng phải tự
tay lao động. Chính vì thế mà đất nước thành hình với tối thiểu sự phân biệt chủng tộc và bất công
giàu nghèo so với những láng giềng xung quanh. Ai cũng biết người châu Mỹ suy nghĩ khá thủ cựu
trong vấn đề giới tính, một bác sĩ ở Mexico có thể vẫn đàng hoàng khuyên bệnh nhân của mình
không nên dùng bao cao su. Vậy mà 90% phụ nữ Costa Rica sử dụng các phương pháp tránh thai.
Costa Rica chủ trương phát triển bền vững, trở thành một trong năm đất nước sinh thái hàng đầu
thế giới. Từ năm 1949, chính phủ đã quyết định bãi bỏ hoàn toàn quân đội. Costa Rica hãnh diện
tuyên bố với thế giới rằng rằng họ không cần quân đội, rằng một đội quân toàn giáo viên có ích hơn
một đội quân toàn chiến binh. Costa Rica sẽ phát triển trong mối giao hòa tuyệt đối với Mẹ Thiên
Nhiên, đúng như ý nghĩa của cái tên Costa Rica - vùng duyên hải giàu đẹp.

Đất nước thứ 18: Panama

https://thuviensach.vn
 Kênh đào Panama là một kỳ quan về kỹ thuật và tiềm năng của con người dù quá trình xây
dựng cướp đi sinh mạng của hơn hai mươi hai nghìn nhân công. Xẻ châu Mỹ làm hai, con kênh nối
liền hai đại dương, cung cấp một phần ba ngân sách cho quốc gia, đưa mười bốn nghìn tàu bè mỗi
năm xuyên từ Thái Bình Dương sang Đại Tây Dương và ngược lại.

Dù con đường biển quốc tế hoành tráng như thế, nhưng đường bộ trên lãnh thổ Panama thì có
số phận thảm thương. Con đường cao tốc Pan - America gần năm mươi nghìn ki lô mét nối hàng
chục quốc gia suốt chiều dài châu Mỹ với nhau đột ngột bị cắt ngang cổ họng ở biên giới Panama
và Colombia, như một sợi dây chuyền bị mất một mắt xích. Darien Gap chỉ có chừng một trăm sáu
mươi ki lô mét thôi nhưng có hàng trăm loài bò sát và thực vật độc, địa hình cực kỳ hiểm trở, phải
mất từ một đến bốn tháng mới có thể vượt qua. Từ những năm 1980, nơi đây bắt đầu trở thành
lãnh địa của mafia, quân khởi nghĩa, các nhóm trộm cướp, bắt cóc người, và các tổ chức buôn bán
vũ khí trái phép. Cách an toàn nhất để có thể đi từ Panama đến Colombia là đường thủy và hàng
không. Đường bộ = tự sát.

Đất nước thứ 19: Colombia

Nhắc đến Colombia đương nhiên phải nhắc đến mafia. Là đất nước đứng đầu thế giới về sản
xuất ma túy, Colombia có những tên tuổi “lẫy lừng” như bố già Pablo Escobar, kẻ cứ đầu tư 1 đô la
là lãi 200 đô la, kẻ phải mua cả 2 cái tàu ngầm và 2 cái máy bay để chở tiền, kẻ nhiều tiền đến mức
mỗi năm chuột gián và nước mưa làm hỏng tới 1 tỷ đô la cất giấu trong kho, kẻ phải tốn mỗi tháng
tới 2.500 đô la chỉ để mua… chun buộc tiền. Chết ở tuổi 44, tròn 20 năm đã trôi qua nhưng rất
nhiều dân nghèo vẫn nhắc đến Escobar với cái tên trìu mến Don Pablo. Với họ, Escobar chẳng
khác gì Robin Hood, cướp của người giàu chia cho người nghèo.

Những câu chuyện và phim ảnh rùng rợn về đất nước này khiến khách du lịch chẳng mấy
người mặn mà. Colombia đẹp lộng lẫy và rộng lớn bao la mà suốt bao nhiêu năm chỉ lèo tèo vài
trăm nghìn lượt khách. Chỉ đến rất gần đây, mọi người mới bắt đầu rón rén quay trở lại, phần lớn là
do sự thành công rực rỡ của các tour du lịch thẩm mỹ nơi các cô gái có thể trở về nhà sau kỳ nghỉ
hè với làn da rám nắng và một bộ ngực thoắt cái đã to gấp đôi. Phẫu thuật bơm ngực giá rẻ ở
Colombia chỉ có tám nghìn đô la trong khi chi phí ở nơi khác lên đến hai nhăm, ba mươi nghìn. Đi
trên đường bạn có thể liên tục bắt gặp những cặp gò bồng đảo phì nhiêu nhức mắt. Chưa hết, sau
khi Cậu bé Vàng Maradona trở về từ Colombia với cái bụng phệ đã được hút mỡ xẹp lép thì những
nẻo đường của đất nước hiếu khách này thực sự mở rộng.

Khi tôi đến đây, người dân Colombia đón chào tôi nồng ấm thân thương. Dường như họ muốn
tất cả những ai có thể và dám liều mạng đặt chân đến đây hiểu rằng báo đài có thể toàn đưa những
tin xấu về Colombia, nhưng con người Colombia thì vô cùng trìu mến. Gia đình tôi ở nhờ tại thành
phố Cali là ví dụ điển hình. Felipe là một anh chàng dịu dàng đến mức không thể dịu dàng hơn,
đến mức gần như ngượng ngịu. Chỉ cần mặt bạn bè hơi nhăn nhó là cậu chàng cuống lên lo lắng. Bố
mẹ của Felipe thì kinh qua bão táp cực kỳ đáng nể. Họ đã từng giàu có, rồi bị mất hết trong một vụ
làm ăn bị bạn bè mafia lừa đảo, từng bị gí súng vào đầu và bị bắt cóc tống tiền. Nhiều người rỉ tai
tôi nói họ cũng chính là mafia. Mới đầu tôi còn hoang mang, nhưng mỗi buổi sáng nhìn phần ăn
được dọn sẵn, nhìn quần áo tôi được gấp là thẳng nếp, nhìn ánh mắt họ phủ lên tôi trìu mến, tôi lại
không cầm lòng được và quyết định họ là người tốt, ít nhất là vào lúc này, ít nhất là đối với tôi. Có
sao đâu, đến trùm ma túy Escobar còn có người nghĩ tốt được huống chi là bố mẹ của bạn mình mà
lại yêu mình đến thế này?

Dù biết rằng ở Colombia, thật giả nhiều khi lẫn lộn!

Đất nước thứ 20: Ecuador

Một trong những chuyện rùng rợn nhất đã xảy ra với tôi ở ngay trung tâm thủ phủ Quito nổi
tiếng nhiều tội phạm. Lúc ấy, tôi đang ở quảng trường 24-5 và đang ngơ ngáo giơ máy ảnh lên
chụp. Thế rồi trong tích tắc, tôi lạnh người khi thấy một con dao phay dài tới ba mươi xăng ti mét
kể vào cổ. Chưa kịp định thần, một gã thanh niên đã giằng phứt chiếc máy ảnh khỏi tay tôi và chạy
vụt đi. Con lừa tôi (nguyên văn) “ngu si hết thuốc chữa” đã lập tức đuổi theo, la hét váng trời. Sau

https://thuviensach.vn
này, ai cũng bảo tôi ăn gì mà ngu thế! Lúc ấy vắng vẻ không có ai, la lối như thế thằng kẻ cướp ấy
cáu lên dễ dàng quay lại đâm cho một nhát là tôi từ con lừa thành… thịt lừa. Tôi mếu máo suốt cả
ngày, vừa tiếc vì mất hết ảnh, vừa điên máu vì bị chửi. Nhưng bị cướp mà không la thì không lẽ quỳ
xuống cảm ơn? Thế mới biết Quito nguy hiểm, gặp nạn kêu cứu mà còn bị mắng là ngu.

Không thể tưởng tượng được vừa mới hôm trước tôi còn bị một con dao phay kề cổ, vậy mà
hôm sau rời thành phố về làng Sigcho lại có người dân nghèo đem trả lại toàn bộ túi tư trang tôi bỏ
quên tại nhà trọ. Trong cuộc hành trình suốt nửa ngày rong ruổi trên lưng ngựa từ làng Sigcho, tôi
kể cho họ nghe về chuyện ở Quito. Ai cũng cười râm ran, tưởng tượng một ngày cái thân nghèo
được tới thành phố để xả láng cuộc đời. Họ hỏi tôi có biết Quito có biệt hiệu là gì không? Tôi kêu
không, họ trả lời: “Là Mảnh đất Mùa xuân Vĩnh hằng” (Land of Enternal Spring). Ôi trời ơi! Có mà
là Mùa-dao-phay!

Câu chuyện bị dao kề cổ của tôi lập tức tan thành hơi nước, chẳng ai còn để ý. Thoắt cái xung
quanh tôi toàn là những câu chuyện xa hoa ở chốn thị thành mà người dân nghèo chỉ được biết
đến qua những lời đồn thổi.

Sức hấp dẫn và hào quang của phố thị thật là khủng khiếp. Ngày xưa Ceasar Augustus nói rằng
ông có thể biến một viên gạch tầm thường của Rome thành đá hoa cương. Ai cũng tin là Rome
được xây toàn bằng đá hoa cương, cho đến cả nghìn năm sau, tận bây giờ, khi bao nhiêu khách du
lịch của thế kỷ 21 đến Rome rồi kín đáo thở dài vì thấy Rome thật ra nhiều hoang tàn đổ nát hơn là
một đế chế vinh quang như họ hằng ngưỡng mộ.

Đến Rome còn thế, huống chi Quito. Đến những trí thức trung lưu đi du lịch khắp năm châu
bốn biển còn thế, huống chi những người dân nghèo ở một ngôi làng không tên tuổi?

Đất nước thứ 21: Peru

Hồ Titicaca nằm trên mực nước biển 3.810 mét, được mệnh danh là cái hồ lớn ở vị trí cao nhất
thế giới. Trên hồ có bốn mươi hai đảo nhỏ được tết hoàn toàn bằng cỏ. Người dân kết cỏ thành đảo,
kết cỏ thành nhà, thành trường học, nhà thờ, kết cỏ thành thuyền, thành trạm gác, thành đồ lưu
niệm bán cho khách du lịch. Họ neo đảo giữa lòng hồ, sống cả đời trên những thảm cỏ dập dềnh.
Khi ốm đau, họ dùng cỏ làm thuốc chữa, khi cười vui, họ cùng cỏ nhảy múa.

Người Uru là một dân tộc có gốc gác từ thời tiền Inca. Cuộc sống trên những thảm cỏ xuất
phát từ nhu cầu tự bảo vệ, khi cần họ có thể ngay lập tức dời đi để trốn khỏi nguy hiểm. Người Uru
nói rằng máu của họ màu đen, thế nên dù sống ở độ cao chót vót giữa bát ngát mênh mông, họ
cũng không bao giờ sợ lạnh.

Những đảo cỏ của người Uru khiến tôi có nhớ đến cuộc sống của những người dân vạn chài
Việt Nam với lời thề không bước chân lên bờ. Số phận của họ chung chiêng thế nào thì những đảo
cỏ của người Uru cũng trở nặng những cuộc đời dập dềnh bấp bênh như thế.

Đất nước thứ 22: Bolivia

Một cậu bạn tôi có lần thổ lộ ước muốn cháy bỏng là được làm tình với người yêu vào lúc chính
ngọ trên biển muối Salar de Uyuni. Tôi cười khinh khích.

Chỉ đến khi đặt chân lên đây tôi mới thấy cái cười khinh khích của mình đúng là chả hiểu gì về
hưởng thụ trên đời. Salar de Uyuni quả là một chốn đặc biệt chưa từng thấy. Biển muối lớn nhất thế
giới với mười tỷ tấn muối này trải dài như một chiếc gương khổng lồ hơn mười nghìn ki lô mét
vuông. Uyuni mênh mang, đi hàng chục dặm đường chỉ thấy trắng xóa, trắng đến mức mất phương
hướng, mất cảm nhận thực tại, hệt như trong một matrix(3) mông lung của những ý nghĩ siêu thực.
Đứng ở giữa nơi mà trời và đất không còn có thể phân biệt ấy, một nụ hôn thôi cũng đã trở nên lạ
lùng, huống chi là cảm giác hưng phấn tột cùng của yêu đương?

https://thuviensach.vn
 Nằm giữa trái tim của Salar de Uyuni là một ốc đảo xương rồng, loài thực vật duy nhất có thể
tồn tại với khô cằn và muối mặn. Những cây xương rồng ở đây to khủng khiếp, mỗi nhánh cao tới
vài mét, có những cây như đại thụ hơn chục mét. Chính ở trái tim đầy mão gai và khắc khổ này tôi
được chú lái xe cho biết dưới lòng biển muối lớn nhất thế giới này là mỏ lithium lớn nhất thế giới.
Chính xác là 70% lithium của trái đất nằm im phăng phắc ở đáy Uyuni. Cuộc sống hiện đại của
chúng ta phụ thuộc vào lithium để sản xuất pin trong công nghiệp năng lượng. Chính phủ Bolivia
giờ đang đau đầu đứng trước câu hỏi: tiền vào từ đâu nhiều hơn, du lịch/cân bằng sinh thái hay
lithium?

Cho đến giờ phút này, Bolivia vẫn khá trung thành với hình ảnh của một đất nước giàu bản
sắc. Evo Morales, vị tổng thống người dân tộc bản địa đầu tiên khiến cả thế giới phải chú ý được coi
như một Obama của các nước Latinh từ trước khi Obama phiên bản nước Mỹ xuất hiện trên chính
trường. Xuất thân từ một nông dân trồng cây coca, Evo trở thành tổng thống mà không hề biết từ
“lạm phát” nghĩa là gì. Nhưng hình ảnh của ông lúc nào cũng trong bộ đồ truyền thống hay chiếc
puncho đậm đà bản sắc vẫn được thần tượng hóa bởi ông là đại diện tiêu biểu của người dân tộc
bản địa trước tầng lớp trung lưu và thượng lưu da trắng. Đường lối bài Mỹ, quốc doanh hóa kinh tế
và chung lý tưởng cánh tả với Chaves của Venezuela, Fidel Castro của Cuba khiến ông trở thành
một nhân vật được dân nghèo yêu mến nhưng bị các nhà đầu tư và đối thủ chính trị thù ghét.

Rốt cuộc, câu hỏi với Bolivia và Evo về số phận của biển muối Uyuni có lẽ không phải là câu
hỏi về về sự lựa chọn giữa lợi ích kinh tế và lợi ích sinh thái. Xét cho cùng, đó là câu hỏi hàng trăm
năm qua vẫn âm ỉ hoặc mãnh liệt chảy trong mạch ngầm của những bất ổn trên toàn thể lãnh thổ
các dân tộc Mỹ Latinh. Đó là sự lựa chọn giữa lợi ích của người dân tộc bản địa với con cháu người
da trắng đô hộ.

Đất nước cuối cùng - 23: Argentina

Từ năm 1977, đã hơn ba chục năm trôi qua, cứ mỗi chiều thứ Năm, những người phụ nữ
Buenos Aires lại xuống đường đòi nhà cầm quyền làm sáng tỏ hơn ba mươi nghìn vụ thảm sát, mất
tích của con cái họ trong Dirty War. Cái tên “Cuộc chiến Bẩn thỉu” oái ăm thay lại là sản phẩm của
chính quân đội chuyên chế độc tài Videla. Mục tiêu của quân đội là dùng tất cả những gì có thể, dù
là những phương pháp bẩn thỉu nhất như tra tấn, bắt cóc, thủ tiêu, hãm hiếp để có thể trấn áp
những đảng phái chính trị đối lập. Dưới bàn tay sắt của chính quyền, quân đội Argentina trong
vòng bảy năm đã thủ tiêu hàng ngàn người cộng sản, người theo chủ nghĩa tự do, người cánh tả và
rất nhiều sinh mạng vô tội không liên quan, kể cả những em bé còn nằm nôi.

Chuyến hành trình vòng quanh thế giới của tôi kết thúc trong nước mắt nhạt nhòa của một bà
mẹ Argentina, bà ôm lấy khuôn mặt tôi và nói trong nước mắt: “Cô bằng tuổi con tôi! Mẹ cô thật là
một người đàn bà hạnh phúc!”

https://thuviensach.vn
 SUY NGẪM ►

7
Tôi trở thành một người đàn ông da trắng đã có gia
đình như thế nào?
Suy ngẫm, nhưng để khởi động trí óc, chúng ta hãy bắt đầu bằng một trò chơi.

Bạn hẳn biết về thuyết tái sinh. Giả dụ nếu bây giờ được phép chọn kiếp sau sẽ trở thành ba
con vật, bạn sẽ lựa chọn thành những con gì? Xin dành một phút suy nghĩ và ghi lại tên
của ba con vật đó. Nếu bạn thành tâm, đọc đến cuối bài bạn sẽ thấy rất bất ngờ với câu
trắc nghiệm đơn giản của bộ môn Tâm lý học này.

Bắt đầu nhé.

...

Ok! Hết một phút!

Ma trận danh tính làm người

Con vật thứ nhất

Hồi học đại học, tôi rất hay bị các thầy cô lườm nguýt vì những bộ trang phục bụi bặm rách
rưới mà tôi ngụy biện là do ảnh hưởng của dòng nhạc Death và Black Metal. Những ngày đầu tiên
đi làm (1997), tôi làm cả tòa soạn choáng váng vì cả gan mặc váy ngắn trên đầu gối, đã thế lại còn
kiên quyết chỉ mặc váy ngắn dù đã bị nhắc nhở ngọt nhạt trong một cuộc họp.

Mãi sau này sống xa quê hương, tôi mới nghiêm túc tự kiểm điểm để nhận ra rằng: thật ra cái
con bé ăn mặc bụi mù cũng như cô ả váy ngắn ngày xưa hoàn toàn không phải con người thật của
mình. Tôi chỉ muốn mình được nhìn nhận như vậy: hung hăng, cứng đầu, cực đoan, bất cần và có
phần kiêu ngạo.

Con vật đầu tiên bạn chọn tiêu biểu cho con người mà bạn muốn trở thành. Đó là những khát
vọng, hình tượng,chuẩn mẫu mà bạn hấp thụ từ bên ngoài và mong muốn nó trở thành một phần
danh tính của mình.

Con vật thứ hai

Tôi vốn dĩ là kẻ tôn thờ tự do, ít khi chịu làm gì theo mong muốn người khác. Tôi may mắn
không có nhiều áp lực trên vai như bạn bè cùng lứa (lấy chồng đi, có con đi, mua xe đi, mua nhà đi,
nấu ăn ngon vào…) nhưng ở một chừng mực nhất định, tôi biết mẹ thích nhìn tôi vui vẻ hớn hở,
sinh viên thích nhìn tôi nghiêm túc cộng một tí dí dỏm, con bạn thân người Bờ Biển Ngà thích
nhìn tôi bỗ bã ngồi phệt ăn bốc với nó, hay anh chàng đang cong đuôi chạy theo tán tỉnh kia thích
coi tôi như một kiểu “công chúa và hạt đậu” cái gì cũng phải đẹp đẽ long lanh.

Con vật thứ hai tiêu biểu cho con người mà xã hội xungquanh muốn bạn trở thành. Đó là

https://thuviensach.vn
những mong mỏi, hy vọng,chuẩn mực, trách nhiệm, ước muốn mà người ta cho rằng bạn cần có
hoặc cần phải đạt được. Ai cũng phải sống một phần vì người khác dù muốn hay không muốn, và
cái phần đó trở thành danh tính thứ hai trong con người bạn.

Con vật thứ ba

Bạn có mất công suy nghĩ để tìm ra con vật thứ ba không? Tìm ra nó chẳng mấy dễ dàng vì nó
tiêu biểu cho con người thật của bạn. Danh tính con người thứ ba này nhiều lúc trỗi lên mạnh mẽ
nhưng cũng thường bị lu mờ bởi con người khát vọng và con người xã hội liên tục cản đường. Đây
cũng không phải là danh tính con người quan trọng nhất. Tùy thuộc vào từng vùng miền sinh
sống, từng môi trường công việc, mỗi danh tính sẽ tự động bước lên nhận trách nhiệm cho những
điều bạn nói, những việc bạn làm và những kế hoạch bạn dự định.

Tôi trở thành một người đàn ông da trắng đã có gia đình như thế
nào?
Trong những ngày lang thang ở châu Phi, tôi thường bị gọi là nzungu, có nghĩa là cô nàng da
trắng. Tôi cãi, bảo da em nâu vàng thì họ cười ầm lên và bảo đó là do tôi ngu xuẩn thích phơi nắng.
Sau này tôi nhận ra lý do không phải vì da tôi sáng màu hơn da người bản xứ mà là do tôi sống một
cuộc sống của khách du lịch da trắng, ở khách sạn chỉ có người da trắng ở và ăn những món đắt đỏ
chỉ có người da trắng mới đủ tiền chi trả. Tôi biết có cãi vã cũng vô ích vì đó chính là cái danh tính
thứ hai mà họ muốn tôi thể hiện.

Mỗi buổi chiều nằm dài trên chiếc võng mắc dưới tán lá cọ của quán bar Maputo, tôi thường
phải đối mặt với hàng chục lời… cầu hôn. Người dân trong làng ra biển hóng gió và các gã trai trẻ
biết chút tiếng Anh thường tạt vào Maputo lượn lờ tán tỉnh các nzungu rủng rỉnh. Dẹp được đám
trai làng đi thì các bà các cô xán đến hỏi han, rồi hoặc là chặc lưỡi thương cảm cho con bé ế chỏng,
hoặc nhăn mặt chê bai cô ả ích kỷ kiêu kỳ không biết đẻ con chỉ biết sướng cho bản thân mình.

Sự quan tâm lên đến đỉnh điểm là

vào một sáng đẹp trời, bố của một anh
chàng rất đẹp trai cơ bắp tên là Yanken
dẫn bà mối tới. Bà mối to béo phốp pháp
vàng mắc đầy người nắn nắn cánh tay
gầy nhỏng của tôi rồi ngước lên nhìn bố
Yanken ý như muốn hỏi: “Có chắc là ông
muốn con bé này về làm dâu không? Nó
mà vác củi thì giỏi lắm được hai bước!”

Tôi cố nhịn cười, kêu cậu bồi bàn ra

dò hỏi giúp xem giá của tôi là bao nhiêu.
Sau một hồi cãi cọ loạn xị bằng tiếng địa
phương (không biết ai trong số họ muốn
dìm giá tôi), cậu bồi quay ra nhìn tôi xòe
tay đầy tự hào: “Mười con dê và năm con
lợn.”

Nhiều người cho rằng của hồi môn

cho cô dâu là sự sỉ nhục. Tôi thì thấy đơn
giản là cái đám trâu bò này cũng giống
như cái nhẫn cưới mà thôi. Trừ phi bạn
là tỷ phú chứ ai đi mua nhẫn cưới tặng vị
hôn thê của mình mà chẳng có tí đắn đo
giá cả. Thế cho nên tôi chỉ cười xòa khi
Yanken, người suýt nữa trở thành chồng tôi bằng một đàn dê
lợn.
anh chủ khách sạn vì sợ khách mất lòng
cứ rối rít xin lỗi và thề thốt rằng đến con

https://thuviensach.vn
 gái ông tổng ở tỉnh cũng chỉ đáng giá
năm dê năm lợn (!)

Sau vụ dê lợn, tôi quyết định ra chợ giời mua một chiếc nhẫn mạ vàng giá hẳn hai đô ngoắc
vào tay. Thưa bà con, thế là tôi đã thành gái có chồng. Cả làng thở phào nhẹ nhõm với cái danh
tính thứ hai mà họ muốn tôi trở thành.

Ở Malawi, tôi trọ lại khá lâu trong một ngôi làng nhỏ vùng miền nam giáp biên giới
Mozambique. Một cậu bé mặt mũi thông minh ngày nào cũng đi qua nhà trọ nơi tôi ở và hăng hái
vẫy tay chào. Đó là Goodwin, mới mười lăm tuổi nhưng đã có năm “đứa con” phải nuôi nấng do chị
gái mất sớm. Chiều hôm ấy, tôi quyết định để dành toàn bộ số tiền để ăn tối cùng Goodwin đi chợ.
“Cả nhà thích ăn gì?” - “Trứng chị ạ! Có trứng ăn là sang lắm đấy.” Chỉ có mười lăm đô mà tôi mua
được hẳn mười quả trứng, một mớ cá con, hai cân gạo, một chai dầu ăn, đường, muối, và ba cân
sắn, đủ nuôi một gia đình hơn mười miệng ăn tới hai ngày. Goodwin dẫn tôi đi vòng vèo khắp chợ,
hí hửng gọi bạn bè ra… ngắm, về đến đầu làng thì tôi đã có cả một dây hơn ba mươi đứa trẻ rồng
rắn lên mây đằng sau, tranh nhau được tôi cầm tay dắt đi.

Mẹ và các em gái Goodwin vào bếp nấu nướng, sau đó dọn ra hai mâm trên khoảnh sân rực rỡ
ánh trăng. Một mâm có chiếu, có đĩa, có thìa. Một mâm bày ngay trên nền đất. Một mâm được mẹ
Goodwin trịnh trọng đặt thêm tô nước lớn rửa tay, một mâm trần xì chỉ có hai nồi to. Một mâm
toàn đàn ông con trai, có Goodwin, hai ông bác, một cậu bạn thân và chủ nhà trọ nơi tôi ở. Một
mâm toàn đàn bà con gái với lũ nhóc lâu nhâu. Tôi bị ấn vào giữa đám râu ria, ngồi trên một cái
ghế cao, tay cầm mấy mảnh giấy báo để lau tay. Thấy tôi nhấp nhổm muốn mời mẹ Goodwin sang
mâm ăn cùng, cậu bé kín đáo ra hiệu cho tôi bằng cách khẽ lắc đầu và chỉ vào các ông bác đang rất
nghiêm túc chia đồ ăn vào các đĩa. Bữa ăn bắt đầu, và tôi được chính thức “nâng cấp” thành đàn
ông!

Suốt những tháng lang thang ở châu Phi sau đó, nhận ra gần như ở đâu người ta cũng nhìn tôi
với tư cách một quý ông da trắng đã lập gia đình, tôi chấp nhận cái danh tính được gán cho này,
không tranh cãi, và thế là đi đến đâu cũng được yêu quý mà lại không bị quấy rầy.

Đối với những kẻ thích lê la trải nghiệm những miền đất mới, danh tính thứ hai có lẽ là quan
trọng nhất. Đất lề quê thói, bạn luôn phải cân nhắc tự thay đổi mình ở một mức độ nhất định để
phù hợp với hình ảnh mà người dân bản xứ hoặc vị chủ nhà mong muốn. Danh tính thứ hai của tôi
là cả một vườn bách thú. Những người họa sĩ nghèo vỉa hè ở Mexico khi thấy tôi lăn lóc ngủ trên ga
ra cùng họ mà không chút phàn nàn nghĩ tôi là con mèo hoang. Ngồi cùng bàn ăn trong một party
năm ngoái, chú ý đến cách bẻ bánh mỳ thành từng mẩu nhỏ để quệt bơ của tôi theo đúng kiểu giới
thượng lưu, một nữ bá tước người Anh nghĩ tôi là con chim phượng hoàng (!). Ông chủ một shop
đồ tôn giáo người Ấn Độ lại cho tôi là con chó căn cứ vào sự thành tâm của tôi, khi tôi không quản
ngại dùng thử sản phẩm làm từ con vật linh thiêng của đạo Hindu: xức dầu… nước đái bò và nếm...
kẹo phân bò. Vị nào cũng lấy làm hài lòng và mãn nguyện với cái cách mà tôi ứng xử trên đất nước
của họ, vì cách ứng xử của một con chó, con mèo hoang, hay con phượng hoàng thường được mong
đợi.

Danh tính thứ nhất thường đóng vai trò hối thúc tôi lên đường (tôi muốn là một kẻ phiên lưu).
Sự cô đơn trên đường trường giúp tôi hiểu rõ hơn danh tính thứ ba của mình (tôi là ai). Cuối cùng,
trên đường vạn dặm, danh tính thứ hai nhưmột trò xếp hình đầy phấn khích, giúp kẻ lữ hành khám
phá ra muôn mặt sắc màu phong phú của chính bản thân, biến hình thành những con tắc kè hoa
không ai có thể đoán trước.

https://thuviensach.vn
Tắc kè hoa cùng người bản xứ: hòa mình vào lễ hội hóa trang tại một ngôi làng nhỏ ở Ecuador.

https://thuviensach.vn
 Mấy năm trước tôi đưa mẹ đi Thái chơi. Khi quay lại Hà Lan tôi phởn chí đi khoe Linda -
một con bạn cũng vừa tình cờ đi Thái về. Nó nghe tôi kể xong thì phá lên cười: “Cái Thái
Lan của mày sao mà khác cái Thái Lan của tao thế. Chắc tại mày đi nghỉ mát còn tao đi
du lịch.”

Tự ái vì từ “nghỉ mát” (holiday), tôi đòi nó giải thích. Nó thản nhiên bảo, thì đi tour có
hướng dẫn viên, đi đến toàn những nơi danh lam thắng cảnh, ăn uống ở những nhà hàng
tử tế, suốt ngày chỉ chăm chăm mua sắm, một chữ tiếng bản địa không biết, một mẩu văn
hóa lịch sử của người bản địa không hay, đấy chẳng phải đi nghỉ mát là gì? Có đến tận
châu Phi mà đi kiểu đó thì cùng là đi nghỉ mát thôi.

Thế đi du lịch (travel) thì phải thế nào? Hai đứa chúng tôi chụm đầu và đưa ra cương lĩnh
travel như sau:

Nếu sống trong thành phố lớn, hẳn bạn thường xuyên nhìn thấy những đoàn khách nước
ngoài dắt díu nhau mắt la mày lém líu tíu qua đường. Sang được đến bên kia vỉa hè thì hối hả
nghển cổ tìm anh chàng hướng dẫn viên đang huơ huơ cái cờ hay cái ô buộc vải đỏ. Dừng chân ở
một điểm tham quan thì tổng thời gian nhìn vào hướng dẫn viên nhiều hơn tổng thời gian nhìn
vào hiện vật... Tôi từng nói chuyện với vô khối ông bà Tây cho đến khi rời Hà Nội vẫn đinh ninh là
thủ đô của Việt Nam chỉ rộng đúng bằng một tí xíu đất quanh Hồ Gươm. Nhiều lúc lộn ruột khi bị
lũ bạn chê biển Nha Trang nhiều bê tông và nhiều rác, muốn chỉ cho chúng nó xem những dải cát
trắng miền Trung trinh nguyên không dấu chân khách lạ, nhưng than ôi, cái tour nó đã định sẵn
thế rồi. Đến đi tè còn phải nhịn, chờ đúng giờ cả đoàn nghỉ chân, nói gì đến việc tự lang thang vào
những miền sơn cước heo hút.

Trước khi đến Nam Phi, bị nhân viên một hãng tư vấn du lịch hù dọa thế nào mà tôi cắm đầu
mua một tour xuyên Namibia, Boswana và Zambia trong hơn ba tuần. Cả đoàn gồm hai mươi
khách chủ yếu từ châu Âu và Mỹ dính chặt lấy nhau cùng nấu ăn dưới ánh sao, cùng ở trong lều
vải, thậm chí thành đôi thành cặp rất mùi mẫn. Đến lúc chia tay cũng có đủ nghẹn ngào thổn thức.
Nước mắt ngắn nước mắt dài, Cristiana (bạn cùng lều) còn cố bông đùa: “Mai ơi, trong suốt chuyến
du lịch châu Phi gặp sư tử hổ báo nhiều hơn gặp người này, mày là đứa da đen nhất mà tao từng
nói chuyện.”

Ba tuần ở lục địa đen mà cái đứa da sẫm màu nhất nó được dịp giáp lá cà là một con oắt con
da nâu người châu Á, đủ hiểu sự xa cách khủng khiếp của chúng tôi với cuộc sống thực của dân bản
xứ. Từ biệt Zambia, tôi bắt xe khách đi Malawi, lọt thỏm cùng gần ba mươi con người và hàng chục
con gà trong một cái Hyundai mười hai chỗ ngồi long sòng sọc, cánh cửa phải cột chặt bằng dây
thừng, nhảy tưng tưng như cóc trên con đường chi chít ổ gà. Các bà các cô nhìn tôi che miệng cười
hi hi, các ông các anh thì làm bộ nghiêm nghị rồi thỉnh thoảng lén lút liếc xéo sang. Buổi trưa tôi
được chia cho nửa nắm ngô ăn như rơm như rác trong mồm cùng một nụ cười sáng chói. Lòng xốn
xang, tôi thề sẽ không bao giờ đi tour lần nữa.

https://thuviensach.vn
 Hầu như người dân ở đâu cũng hiếu khách, càng nghèo càng ít gặp dân du lịch càng hiếu
khách. Chỉ cần một ngày cùng ăn, cùng ở, cùng làm việc với họ, những điều đọng lại thường da
diết, sâu sắc và khó quên hơn một ngày ở khách sạn ăn cơm tiệm và lang thang chụp ảnh thắng
cảnh rất nhiều.

Ngày tôi phát hiện ra couchsurfing.org đã xoay chuyển thế giới quan du lịch của tôi. Một
mạng lưới bạn bè khắp năm châu sẵn lòng mở cửa nhà đón tiếp, hào hứng chia sẻ thông tin và
nhiệt tình làm hướng dẫn viên tự nguyện. Chỉ cần một chút lòng tin, tôi đã thấy mình chạy chân
đất trong nhà người lạ, ăn cơm do bố mẹ người lạ nấu, sớm sớm tung chăn dậy cùng người lạ vắt
sữa hàng chục con bò, và đến khi bước chân rời khỏi nhà họ thì đã như một người quen thân.

Tôi vốn ham ăn và tham ăn, nên “ba cùng” với người bản xứ thường rất được yêu mến vì có
gan nếm thử và ăn sạch những gì họ nấu. Kỷ niệm đáng nhớ nhất là ở Lima (Peru), tôi nhờ Capac
dẫn vào chợ ăn đủ hơn chục loại súp, phình cả bụng. Bát súp cuối cùng dọn ra nguyên xi đầu một
con lợn con chặt đôi, một mắt, một tai, nửa mũi, nửa lưỡi nhe răng nhìn tôi đầy oan ức. Tôi ngẩng
đầu ngó lên thì thấy gần như cả chợ đã vây xung quanh, đứng khoanh tay hỉ hả cười nói bàn tán
xôn xao. Capac bảo họ đang cá cược xem tôi có dám xơi tất, kể cả cái con mắt đang lòi thô lố ra kia
không. Chẳng để phụ lòng bạn tốt, tôi nhắm mắt tọng cái cục nhờn nhờn ấy vào mồm nuốt chửng.

Nhập gia tùy tục, kể cả đó là việc hút thuốc cuốn bằng lá trầu không khét lèn lẹt với những người bạn mới
quen ở một làng nhỏ tại Ấn Độ.

Dân bản xứ Lima hể hả túa đi, duy nhất một ông bụng béo đứng lại, ngoắc tay tôi và Capac
(đang mải đếm tiền thắng cược) ra một góc: “Xin được mời cô cậu đến nhà hàng tôi tối nay xơi một
món đặc biệt tôi tự tay làm. Tôi đãi.”

Tám giờ tối hôm đó, tôi và Capac lần đầu tiên trong đời được nếm một món ăn mà giang hồ
Lima đồn rằng còn đắt và khó tìm hơn ma túy: thịt cá heo hồng. Hai đứa chết trân nhìn ba miếng
thịt lòng đào bé tí trị giá gần trăm đô la, hết quay sang ngó nhau lại ngẩng lên ngó ông chủ tiệm
đang xoa tay híp mắt khoái trí đứng nhìn. Thiếu chút nữa tôi bảo Capac mày ăn trước đi xem có
độc không. Nhưng rồi với một chút liều…

Lại nói về chuyện Linda và tôi thảo cương lĩnh thế nào là travel. Hai đứa đã thống nhất với
nhau được hai điểm, đến điểm cuối cãi nhau kịch liệt vì tôi bảo đấy là liều, Linda bảo đấy là ngu.
Nhỡ cái lão chủ tiệm mắt híp ấy bỏ thuốc mê chết hai đứa rồi bắt cóc tống tiền thì sao. Nhỡ thằng
Capac thông đồng với lão chủ tiệm đem tôi sang Colombia bán thì sao. Nhỡ đấy là cái bẫy cảnh sát

https://thuviensach.vn
giăng ra để tóm bọn đánh bắt cá heo trộm thì sao. Đủ các loại nhỡ, loại nào cũng có kết cục thê
thảm cả.

Tôi không thắng được cái mồm tía lia và giọng nói chói tai của Linda, nhưng rất kiên quyết
không nhượng bộ vì tôi cho rằng ngu không tính toán còn liều thì có suy nghĩ đắn đo trước sau.
Lấy ví dụ vụ cá heo, tôi đã tính kỹ trước khi há miệng. Danh thiếp của lão chủ đã được bạn bè ở nhà
kiểm tra trên mạng và cất giữ, cộng thêm ai cũng biết chúng tôi tối nay đến địa chỉ đó. Một tí liều
cũng giống như một tí niềm tin với người lạ, mở lòng đủ rộng để tiếp đón tình thân và những bất
ngờ chỉ có thể đến nếu trái tim không quá khắt khe.

Mitra người gốc Iran là một cô bạn khá thân của tôi. Nhưng hoàn cảnh khiến tôi và Mitra gặp
nhau rất lạ lùng mà nếu không có tí liều chắc chắn tôi không thể biết Mitra.

Hôm đó tôi đang lang thang ở thánh đường Thánh Joseph gần trung tâm Sofia (Bulgaria) thì
thấy có một đôi vợ chồng người Hồi đi ngược lại. Người vợ đi phía sau, phủ khăn đen gần kín mặt.
Anh chồng đeo kính mát to tướng, ăn mặc hiện đại, hớn hở tươi cười chào tôi và chủ động bắt
chuyện. Vấn đề là anh ta có cái kiểu nói chuyện khá lả lướt, lại cộng thêm tí hào hứng thái quá
khiến toàn bộ khung cảnh với bà vợ khăn khố kín mít chỉ hở đôi mắt to đen thảng thốt cứ trân trân
nhìn tôi từ phía xa trở nên rất khó tả.

Sau một hồi ba hoa cho phải phép, tôi khéo léo xin phép chào tạm biệt. Chỉ vài phút sau, từ
phía sau bức tường, tôi đã nghe thấy tiếng anh chồng tiếp tục bắt chuyện với một đám sinh viên
người Anh. Họ không giữ ý như tôi mà lảng đi luôn, lúc đi qua chỗ tôi đứng thì cả tôi và họ đều kín
đáo trao đổi một cái nhướng mày chia sẻ.

Cuối ngày, tôi đang thả bộ dọc theo con dốc sau thánh đường về khách sạn, gần như đã quên
những gì xảy ra thì bỗng có cảm giác có người đang theo chân mình. Hai vợ chồng người Hồi khi
nãy đang ở phía sau. Họ đã đi theo tôi cả buổi chiều. Anh chồng miệng tươi như hoa khoát tay
trịnh trọng: “Mời cô về nhà tôi tối nay ăn cơm.” Tôi nhìn sang phía cô vợ, chỉ thấy đôi mắt đen
mênh mông nhìn tôi vô cảm.

Trở về khách sạn, tôi kể chuyện này với một vài đồng nghiệp (chúng tôi đến Sofia họp báo).
Tất cả đều khuyên tôi nên quên lời mời và cẩn trọng. Nói thêm đó là vào cuối năm 2001, không lâu
sau vụ Hồi giáo cực đoan tấn công tháp đôi ở Mỹ. Cuối cùng, tôi vẫn quyết định đi, sau khi nhờ
một đồng nghiệp đưa đến tận nơi và hứa sẽ chờ tôi nháy máy mỗi giờ một lần. Nếu tôi không gọi
khi kim giờ chỉ đúng số thì lập tức gõ cửa nhà và báo ngay cảnh sát.

Những gì diễn ra trong ngôi nhà ấm cúng của Mitra sau đó vẫn còn làm tôi ngượng đến tận
bây giờ.

Tôi ngỡ ngàng thấy Mitra bỏ khăn trùm đầu, trở thành một cô gái vô cùng xinh đẹp và vô
cùng… đanh đá. Tôi đi từ ngạc nhiên đến tức cười khi thấy anh chồng ban ngày huyên hoang lả
lướt là thế bỗng như một con cừu non cung cúc để vợ sai khiến: Đi mua thêm rau! Đi lau bàn đi!
Mở album ảnh cưới cho Mai xem! Rửa tay rồi lấy Kinh Koran ra cho Mai xem… Đến cuối bữa ăn,
họ mời tôi ghi lại vài dòng lưu niệm vào một cuốn sổ tay. Sống ở Sofia hơn chục năm, chỉ có vẻn
vẹn năm người từng chấp nhận lời mời đến nhà họ ăn cơm. Tôi là người thứ sáu.

Mitra trên facebook của tôi vẫn trùm khăn kín đầu và vẫn nhìn đời câm nín bằng đôi mắt
dường như u uẩn. Nhưng tôi hiểu rằng vẻ bên ngoài thật dễ lừa gạt nhau. Đôi khi vẫn phải có một
chút liều để còn biết tin vào rất nhiều điều tốt đẹp.

Tái bút: Thế không có nghĩa là tôi phản đối đi nghỉ mát nhé. Bởi đơn giản là sau mỗi chuyến
du lịch về tôi thường mệt đứt hơi và luôn cất giọng ca thán: Trời ơi, travel mệt quá rồi, chắc phải
chóng có một holiday để lấy lại sức mất thôi.

https://thuviensach.vn
 9
Phương Tây qua lăng kính của mẹ
Mẹ tôi rất đặc biệt. Mẹ đã hơn bảy mươi tuổi nhưng vẫn cực kỳ biết làm duyên. Điện thoại
gọi cho mẹ nhiều hơn cho tôi. Các ông thì phải nói, xun xoe xung quanh. Có lần tôi nín thở
theo dõi một ông len lén luồn cái cặp lồng canh cá qua khe cửa sổ để mẹ đi tập thể dục về
có cái lót bụng.

Mẹ có một tình yêu hồi mười bảy tuổi kiểu chỉ dám nhìn nhau, sau đó chiến tranh thất lạc,
không ngờ trong suốt năm mươi năm người đàn ông ấy vẫn luôn cố công tìm kiếm. Họ
đoàn tụ khi tóc đã bạc, trở thành tình bạn già và bây giờ tôi có bố nuôi. Nói chung là mẹ
hơn đứt tôi về khoản quyến rũ (!). Đấy là chưa kể tài thu phục nhân tâm, con cháu bạn bè
trót hư trót dại nghe mẹ thủ thỉ vài câu là thú tội, bọn thanh niên choai choai khi ngồi
xuống ghế hãy còn vô thần, nghe mẹ kể vài câu chuyện là lúc đứng dậy đã chắp tay “A di
đà Phật” chính thức trở thành tín đồ Phật giáo…

Khó có thể tượng tượng mẹ là người thất học. Trình độ văn hóa lớp ba. Gia đình phố thị
hẳn hoi nhưng cảnh nhà lâm nạn nên có thời mẹ phải đi ăn xin, suýt chết đói phải nhai cả
cuống cà, vào bộ đội mới biết một bữa no. Khi tôi có học bổng du học, mẹ là người duy nhất
ủng hộ tôi từ bỏ công việc chức to lương cao nhiều bổng lộc để trở lại thành sinh viên. Từ
hồi ba mất, tôi tâm niệm hễ có dịp là đưa mẹ ra nước ngoài chơi, mẹ khoái lắm, bảo có tiền
cứ đi là sướng, đi một ngày đàng học một sàng khôn, đi hẳn nước ngoài, cái khôn mẹ gặt
hái được nhiều phải chia bớt cho người khác mới hết…

Mẹ nâng cấp chất lượng dịch vụ hàng không

Mẹ bay sang châu Âu một mình rất oách, thậm chí còn tự thu xếp chiếm được hẳn một dãy
ghế trống để ngả lưng chỉ bằng mỗi chiêu mếu máo chỉ vào chân. Mẹ bảo đi hãng máy bay của nước
ngoài rất mệt, thứ nhất là cứ luôn phải nhắc nhở bà con người Việt mình vặn nhỏ volume nói
chuyện vì tiếp viên liên tục kín đáo nhăn mặt. Thứ hai là cái bọn Tây toàn phải phục vụ khách quốc
tế mà sao ngốc thế, không thông minh bằng bọn cò nhà hàng ngoài vỉa hè ở Việt Nam. Cái thực
đơn toàn tiếng Anh phải giải thích đứt hơi, trong khi chỉ cần in một cái ảnh chụp món ăn vào là
nhà nhà hạnh phúc người người hạnh phúc. Nói là làm, mẹ xắn tay… vẽ một hình con gà và một
hình con cá lên mẩu giấy ăn và đưa cho tiếp viên. Bọn này răm rắp nghe lời, lễ phép chìa mẩu giấy
cho tất tần tật dân mù tiếng Anh trên chuyến bay. Lúc hạ cánh, phi hành đoàn ai cũng nhìn mẹ dạt
dào trìu mến.

Mẹ định nghĩa giao thông

Tây sang Việt Nam sợ nhất đi qua đường. Mẹ sang Tây cũng sợ nhất đi qua đường. Mẹ bảo
giao thông ở Tây như rô bốt không biết cân nhắc nghĩ suy, cứ thấy đèn xanh là phóng không thèm
nhìn ngó, thiết bị định vị bảo rẽ trái là rẽ, kể cả có đâm xuống sông (mà đúng là đã có trường hợp
ngu như thế thật). Giao thông ở Việt Nam xe cộ sàng sẩy véo qua véo lại trông có vẻ nhộn nhạo thế
thôi nhưng ai cũng để ý ngó nghiêng nhau, thế nên không cần vạch ngựa vằn cũng có thể qua
đường được, đi đứng có loạng quạng tí cũng không dễ mà bị cán chết. Giao thông tuy hỗn loạn
nhưng là một sự hỗnloạn có tình người.

Mẹ và những cú “nghịch dại” nhớ đời

https://thuviensach.vn
 Mẹ vua liều. Cộng thêm cái tính tò mò nên hai mẹ con đi chơi với nhau mà không có người
thứ ba đóng vai trò cản mũi kỳ đà thì rất nguy hiểm. Lần đầu tiên đến công viên Disney, mẹ hí
hửng bảo cho tao đi thử cái roller coaster - vòng quay xoắn ốc. Anh chàng hướng dẫn hỏi mẹ bao
nhiêu tuổi vì trên sáu mươi là không được phép đi. Mẹ bấm tay tôi bảo: “Nói bớt hẳn mười lăm tuổi
con nhé!” May mà gã này không tin, bắt xì giấy tờ chứng minh. Hôm ấy mà cứ bước đại lên thì mẹ
tôi cứ gọi là cả đời bước xoắn quẩy.

Vụ thứ hai xảy khi hai mẹ con đi ăn về tình cờ tản bộ qua King Cross - khu ăn chơi đàng điếm
xấu tiếng nhất Sydney. Mẹ nhìn thấy một cửa hàng trưng bày hai cô manơcanh ăn mặc đồ chíp rất
ấn tượng thì tò mò xông thẳng vào tôi ngăn không kịp. Đấy là cái sex shop, giời ạ! Tưởng mẹ sẽ te
tái chạy ra xấu hổ đỏ mặt, nào ngờ một lúc lâu sau thấy cả một lũ nhân viên tíu tít theo chân mẹ ra
tận cổng vẫy tay chào.

Nhưng hãi hùng nhất là quả mẹ lười đi vòng nên

quyết định… trèo hàng rào để vượt qua bên kia đường
cao tốc bắt taxi cho nhanh. Anh bạn đi cùng hết hồn
quên cả hiểm nguy xông ra trợ giúp. Trong suốt mấy
phút hì hục vượt rào ấy, hàng trăm cái ô tô cả cùng
chiều lẫn ngược chiều thi nhau bóp còi inh ỏi. Nhớ đời.

Buổi tối hôm ấy, tôi nhận được một lời tỏ tình.
Đoạn tái bút của lời tỏ tình ấy là lời hứa tôi sẽ được yêu
nồng nàn trong tổng thời gian ít nhất là bốn mươi năm
với điều kiện: càng già càng phải giống mẹ!

Mẹ giúp giáo sư Tây hoạch định lại

cuộc đời
Sang Hà Lan được một thời gian, mẹ đưa ra một
nhận xét chí lý là người mình trọng tuổi già còn dân
Mẹ hiên ngang đi ra từ sex shop. Tây trọng tuổi trẻ. Hỏi sao mẹ đoán tài thế, mẹ bảo có
gì khó đâu, mẹ lúc nào cũng hớn hở khoe mình ngần
này ngần này tuổi (ý là chúng mày thấy tao thọ không), nhưng chẳng ai khoe lại mẹ tuổi của mình
cả. Rồi mẹ thêm: “Với lại ở mình người già mới chăm tập thể dục còn ở Tây chắc quan niệm già thì
đằng nào cũng hết đát, kiểu gì cũng sẽ lung lay lỏng lẻo nên chẳng ai cần quan tâm giữ gìn sức
khỏe chi hết. Năm mấy tuổi ở nhà mình đàn bà hồi xuân chồng lo sốt vó mà bên này ai cũng xộc
xệch quá chừng.”

Mẹ gặp hai ông giáo sư hướng dẫn luận án cho tôi tại bữa tiệc sau khi bảo vệ tốt nghiệp. Chưa
kịp giới thiệu làm quen thì tôi hết hồn thấy mẹ đang… trồng cây chuối biểu diễn các tư thế yoga
cho cả một bộ sậu giáo sư tiến sĩ xem. Tôi vừa buồn cười vừa tự hào, đứng nép sau cửa nhìn vào
phòng khách nơi mẹ đang quay mòng mòng giữa cả một vòng tròn khán giả đứng xung quanh vỗ
tay nhiệt thành cổ vũ, hệt như xem một pha biểu diễn nhảy hiphop trên đường phố. Mỗi khi mẹ
hoàn thành một động tác khó là lại có mấy gã đồng nghiệp thò tay vào mồm khoái chí huýt sáo
vang nhà.

Sau vụ đó, một đồng nghiệp lớn tuổi bảo tôi là ông ấy nhìn mẹ mà cảm thấy xấu hổ vô cùng,
rằng ông nhận thấy mình đã sống vô trách nhiệm với bản thân như thế nào, đã tự tước bỏ quyền
được hồn nhiên vui sống ra sao. Tôi phải cất công an ủi mãi mới nguôi. Hôm nọ tôi nhận được
email thấy ông kể đã xin nghỉ hưu sớm để luyện tập chinh phục Mont Blanc.

Mẹ hạ bệ tháp Eiffel
Hai mẹ con sang Pháp chơi, phi thẳng đến tháp Eiffel như bao kẻ du lịch tầm thường khác. Mẹ
ngó lên cái tháp cao vòi vọi rồi buông một câu: “Cái cột điện này to nhỉ? Nhưng mà thô và xấu

https://thuviensach.vn
quá!” Tôi hết hơi thuyết phục mẹ rằng đây đích thị là một kỳ quan hiếm có với số lượng khách
tham quan phải xì tiền ra để chiêm ngưỡng cao nhất thế giới luôn. Mẹ buông một câu: “Mày thế
mà ngốc, thấy thiên hạ bảo đẹp thì cũng kêu đẹp là sao. Con mà không bảo cái cột điện này nổi
tiếng thì mẹ cũng chẳng biết. Nhìn xấu hoắc, đau cả mắt!”

Vấn đề là mẹ đúng, thế mới đau. Tháp Eiffel lúc mới xây xong với tư cách là cái cổng chào cho
festival mừng một trăm năm Cách mạng Pháp bị la ó phản đối rầm rầm. “Nhìn đau cả mắt” không
chỉ là câu phát ngôn của mẹ mà còn là của vô số các nhân vật tầm cỡ khác như nhà văn lẫy lừng
Alexandre Dumas, người khai sinh ra dòng truyện ngắn hiện đại Guy de Maupassant, hay Charles
Gounod - cha đẻ của bản “Ave Maria” bất hủ cùng với tình khúc đẫm lệ “Romeo và Julliette”. Ông
Maupassant thậm chí ngày nào cũng leo lên tháp ăn trưa vì “đó là nơi duy nhất ở Paris tôi không
phải nhìn thấy cái tháp xấu xí này.”

Eiffel may mắn không bị dỡ bỏ vì chính quyền Paris nghĩ cứ để đó làm cột điện có khi cũng tốt
(!). Khi tôi viết những dòng này, một chương trình du lịch của Anh tên là An idiot abroad (Chàng
ngốc đi du lịch) đang lên sóng phầnhai cực kỳ ăn khách. Vì sao? Đơn giản là do nhân vật chính
Karl hoàn toàn trung thực với cảm xúc của mình, không bị ăn theo nói leo kiểu đi du lịch thích quá
ôi cái gì cũng thật là hay thật là đặc biệt. Karl nói tượng chúa Jesus nổi tiếng ở Rio de Janeiro thô
kệch với cái cằm quá khổ, Mexico đẹp không phải vì mấy cái kỳ quan mà là vì nhịp sống đầy màu
sắc, hay ngôi đền Hồi giáo huyền thoại Taj Mahal chẳng khác gì viên kim cương nằm trên đống
kứt! (E hèm!)

Tối hôm ấy về nhà gu gồ xong, tôi len lén nhìn mẹ thầm xấu hổ. Một bà già đến viết tên mình
còn khó khăn dạy tôi một bài học đích đáng về cái gọi là nạn nhân của tư tưởng đám đông. Bỗng
nhiên tôi thấy mình nhìn đám dân du lịch chĩa máy ảnh ồ à trầm trồ một cách rất nghi kị. Bao
nhiêu trong số này ồ à vì thực sự thích? Bao nhiêu không thích mà vẫn cứ ồ à cho phải đạo? Bao
nhiêu thậm chí chẳng thèm tự hỏi xem mình có thích hay không mà cứ gió chiều nào xoay chiều
ấy?

Đưa mẹ đi chơi để mẹ mở mang đầu óc, rốt cục qua bao nhiêu chuyến đi, tôi nhận thấy hóa ra
mình mới chính là kẻ có lãi.

https://thuviensach.vn
 Có những câu hỏi thật thông thường khi gặp một người bạn mới quen, ví dụ như hỏi tên,
quê quán và nghề nghiệp. Những câu hỏi và cả những câu trả lời thường khá giản đơn,
thốt ra nhẹ bẫng và vô tư. Cái gì là cái quan trọng nào, là cái sâu sắc, cái cá tính, là nhân
cách, là liêm sỉ của con người. Chứ cái tên chỉ là cái vỏ, quê quán thì chẳng ai có quyền
chọn lựa, rồi công việc cũng chỉ là phương tiện kiếm sống mà thôi…

Nhưng mà cũng có những người bạn sống quanh tôi đã dạy cho con lừa tôi biết rằng, chỉ
cần một chút xíu tò mò của kẻ thiện tâm, những câu hỏi và trả lời tưởng chừng như chỉ để
xã giao ấy có thể vén lá vạch rào, mở đường cho một mối thân quen mới chỉ sơ sơ thành
hình, có thể mở ra cả một câu chuyện dài của những công dân trong một thế giới không
ngừng trôi chảy.

Tôi từng làm việc với nhiều đồng nghiệp, người vui tính, người khó tính, nhưng dễ tính thì
không ai bằng Bilal.

Bilal người nhỏ thó, lúc nào cũng áo vét nghiêm chỉnh nhưng cứ mở mồm ra là khiến tôi
không ngượng chín mặt thì cũng cười bò. Ông người gốc Ấn Độ, ngoài công việc ở Hà Lan thì còn
có một công ty nho nhỏ ở Mỹ nên ông đi suốt, cái bàn làm việc lúc nào cũng trống hoác, trên bàn
đặt một tấm ảnh cậu con trai nửa Âu nửa Á cười toe toét.

Một lần rảnh việc tôi hỏi Bilal: “Nhóc con nhà chú tên gì ạ?”

Bilal cười: “Tùy!”

“Tùy cái gì?”

“Tùy theo độ dài trí nhớ của cô! Tùy theo tôn giáo của cô! Tùy theo ngôn ngữ của cô! Tùy theo
việc cô là sếp nó hay bạn nó!”

Năm ba mươi bảy tuổi, anh chàng Bilal người đạo Hồi lấy một cô vợ theo đạo Hindu. Hai tôn
giáo chính của Ấn Độ vốn thù ghét nhau đến mức một phần của Ấn tách ra thành quốc gia Hồi
giáo Pakistan. Đôi uyên ương trẻ bất chấp sự phản đối quyết liệt của gia đình bí mật kết hôn và đặt
tên cho cậu con trai đầu lòng một cái tên nửa Hindu nửa Hồi giáo là Krishnaswamy Abdullah, kết
hợp tên của vị thần Krishna trong đạo Hindu với Abdullah - trong đạo Hồi có nghĩa là “kẻ trung
thành với Chúa”. Sau này khi chuyển đến sống ở Mỹ giữa cộng đồng người Do Thái, Bilal nối thêm
một cái tên theo tiếng Hebrew - Bartholomew (đồi xanh) - vào tên của cậu con, kỷ niệm ngày gia
đình trẻ mua được một khu nông trại nhỏ trên ngọn đồi bình yên mơ ước.

Gộp tất lại cộng thêm cả họ, nhóc con nhà Bilal thách đố hầu như tất cả thầy cô và bạn bè phát
âm và nhớ đúng tên mình - Krishnaswamy Abdullah Bartholomew Siddique. Nhiệm vụ bất khả thi
này khiến cậu bé có thêm một cái tên nữa cho mọi người dễ gọi: Thomas - tên của một nhân vật
trong Kinh Tân Ước của đạo Thiên Chúa, hay Tom, theo cách gọi thân thiện.

Cậu bé Tom giờ đã là chàng trai hai mươi lăm tuổi với tấm bằng Đại học Stanford danh giá.

https://thuviensach.vn
Mang cái tên bắt nguồn từ bốn tôn giáo lớn, cậu không phụ lòng mong mỏi của cha mẹ khi quyết
định hẹn hò với một cô bạn gái người Thái gốc… Phật giáo có cái tên dài không kém: Mae
Shanmugaratnam.

Câu hỏi khiến Chris ngại trả lời nhất khi gặp một người bạn mới quen có lẽ là: “Thế cậu người
ở vùng nào ấy nhỉ?”

Lần đầu tiên nghe tôi hỏi, Chris cười xòa rồi tảng lờ. Mãi sau này biết nhau rõ hơn, anh mới
dành thời gian trả lời cho có ngọn có ngành. Bố Chris là người Ý, gặp mẹ anh là người Hà Lan khi
họ vừa tốt nghiệp đại học ở Đức. Họ cưới nhau, sinh Chris ở Đức và sau đó chừng mười năm thì
sống luân chuyển từ Ý qua Mỹ rồi trở về Hà Lan. Chris có ba hộ chiếu cộng một thẻ cư trú vĩnh
viễn của Mỹ. Lý do anh không có hộ chiếu Mỹ mặc dù giọng nói đặc vùng California là vì anh chưa
bao giờ sống trọn vẹn năm năm ở Mỹ mà không bị bố mẹ kéo đi chuyển nhà đến một vùng đất mới.

Cuộc đời của Chris là một bức tranh được nối với nhau bằng những mảng mosaic(3) đa màu
sắc. Anh thích ứng nhanh, làm quen nhanh, thay đổi một cách tự động, tự nhiên đến mức tôi gọi
anh là “kỳ nhông” vì khả năng tương thích gần như không cần suy nghĩ. Khi anh cùng bố mẹ tới
London lần đầu tiên, dù không được ai chỉ dẫn, cậu bé Chris mười bốn tuổi như được bấm nút
chuyển hệ lập tức bước đi ở phía bên trái lòng đường. Người bình thường phải mất một khoảng thời
gian nhất định để có thể chắp tay cúi chào tự nhiên như người Thái, ăn bốc tự nhiên như người
Trung Đông và nói chuyện với chân tay khoa múa loạn xị như người Nam Âu nhưng với Chris, tôi
đã chứng kiến anh thực hiện tất cả những sắc thái giao tiếp cực kỳ đối chọi nhau này với ba đối tác
làm ăn trên cùng một bàn tiệc. Tuy nhiên, chỉ đến khi thấy Chris liên tục cúi chào khi nói chuyện
trên… điện thoại với một đồng nghiệp người Nhật ở tít tận đầu kia trái đất thì tôi mới quyết định
giơ tay đầu hàng, hoàn toàn bái phục.

Tôi gặp lại Chris tại Amsterdam sau khi anh trở về Mỹ thăm gia đình. Anh cài lên ngực áo tôi
chiếc huy hiệu Obama và hào hứng kể lại chuyện anh đã cùng bạn bè đi gõ cửa hơn năm mươi gia
đình ở San Fransisco để vận động tranh cử cho thủ lĩnh đảng Dân chủ: “Tôi không có quyền bỏ
phiếu, nhưng tôi có quyền đấu tranh cho bất cứ người lãnh đạo nào, ở bất cứ miền đất nào mà tôi
có thể.”

Chris sở hữu một trong những ngôi nhà vườn dễ thương nhất Amsterdam, nhưng anh thường
xuyên sống trong khách sạn tại Eindhouven, một thành phố cách đó chừng hai tiếng đi xe, nơi
công ty Philips có trụ sở chính. Anh làm việc chừng mười ba tiếng một ngày, thường xuyên có các
cuộc họp trên Google+ với đối tác cách anh đến cả chục múi giờ.

Nghề nghiệp chính của Kevin là sinh viên cao học một đại học danh giá ở Morocco. Nhưng
anh chàng ba mươi hai tuổi này dành như toàn bộ thời gian trong ngày để... dọn phòng đón bạn bè
từ khắp nơi trên thế giới đến ở nhà mình. Còn chút rảnh rỗi nào là Kevin hăm hở đưa họ đi chơi.
Danh sách những người đến ăn nhờ ở đậu nhà Kevin lên tới hơn một trăm quốc gia, bao gồm cả hai
nhân vật đi phượt người Việt Nam: một đến thành phố Fes dự hội thảo, và tôi, sau hơn sáu tháng
lăn lê khắp Trung Đông cuối cùng đặt chân đến đất nước ở tận cùng cực Tây của châu Phi.

Với những người là thành viên của mạng Couch Surfing, khi đặt chân đến một thành phố mới,
điều may mắn nhất là được “đại sứ” của mạng ở thành phố đó nhận lời cho ở nhờ. Vị “đại sứ” này
thường là một thành viên người bản địa có đầu óc cực kỳ cởi mở, tính cách phóng khoáng, giao du
rộng dãi, và quan trọng nhất là đáng tin cậy gần như 100%. Với những cô gái đi phượt một mình,
trao thân gửi phận ở nhà “đại sứ” là yên tâm nhất, không lo bị quấy rối. Nhà “đại sứ” do vậy thỉnh
thoảng cũng khá đông đúc với tầng tầng lớp lớp chăn chiếu chen lấn từ phòng khách ra đến hành

https://thuviensach.vn
lang. Thỉnh thoảng “đại sứ” Kevin lại leo lên sân thượng ngủ, tiếng là cho mát, nhưng kỳ thực anh
muốn nhường phòng mình cho một người bạn mới.

“Tôi lúc nào cũng mơ ước được đi chu du thế giới,” - Kevin ngồi bó gối nhìn chúng tôi nhai rau
ráu thịt quay trong bếp nhà mình vào đúng dịp Ramadan, lễ nhịn ăn của người Hồi - “giờ chưa có
đủ tiền thì tôi mở cửa nhà tiếp đón bạn bè từ khắp nơi, như vậy cũng là một cách đi chu du thế
giới.”

Vị khách đáng nhớ nhất trong đời làm chủ nhà của Kevin là một ông già bảy mươi tuổi người
Thụy Sĩ bị mù cả hai mắt. Kevin xin nghỉ học một tuần đưa người bạn đặc biệt này đi khắp hang
cùng ngõ hẻm của Fes. Hình ảnh một người mù bẩm sinh sờ tay lên từng chữ Ả Rập khắc chạm
trên đền đài thành quách và ung dung tận hưởng cái nắng nóng rẫy của Bắc Phi khiến Kevin hạ
quyết tâm sẽ bằng mọi cách đáp trả chuyến thăm người bạn già ở chính quê hương ông: Thụy Sĩ.

“Làm cách nào để đến được Thụy Sĩ thì tôi không biết! Nhưng tôi biết là tôi sẽ đặt chân tới đó
một ngày không xa! Tôi biết là Morocco nhỏ bé và thế giới này mới rộng lớn làm sao!”

Tôi viết những dòng này trong khi chờ máy bay ở một trong những sân bay tỉnh lẻ nhất có thể:
Lethem - thị trấn nhỏ với chừng bảy trăm dân của Guyana sát biên giới Brazil. Cái sân bay ở đây
rộng chắc hơn cái sân bóng đá một tí, có hàng rào mắt cáo với hoa dâm bụt thấp lè tè chạy quanh.
Tôi vắt bộ quần áo mới giặt còn ẩm lên hàng rào, định bụng trên đường lên máy bay sẽ tiện thể rút
cho vào vali. Đặt chân đến gần tám đất nước khác nhau, tưởng chẳng còn cái sân bay nào có thể
làm tôi ngạc nhiên được nữa, thế mà Guyana khiến tôi đi hết từ bất ngờ này đến bất ngờ khác.

“Thế giới này mới rộng lớn làm sao.” Tôi viết facebook cho Kevin. “Càng đi càng thấy mình
nhỏ bé và ngu ngốc.”

Và điều này nữa, tôi không viết ra, nhưng nghĩ thầm trong bụng: “Những người bạn công dân
toàn cầu của mình mới đáng phục làm sao! Càng biết nhiều những người như Bilal, Thomas, Chris,
Kevin, càng thấy cái con bé tôi nông nổi và thiển cận.

Thế nên lại phải đi, bởi vì sau mỗi câu hỏi tưởng chừng như đơn giản, “Bạn tên là gì?”, “Bạn từ
đâu đến?”, “Bạn làm nghề chi?” là cả một thế giới dịch chuyển, biến động, đa sắc màu mà chỉ
những kẻ có khả năng sẵn sàng thích nghi, sẵn sàng tương ứng, sẵn sàng sống khác mới có thể trỗi
dậy và tỏa sáng.

https://thuviensach.vn
 Một bức ảnh chụp tại tiệc ở nhà Chris. Để thấy cuộc sống và bạn bè của anh đa văn hóa như thế nào chỉ cần
chọn một bức ảnh rất tình cờ, ví như tấm này, không hề sắp xếp mà bốn cô gái chúng tôi đến từ bốn châu lục
khác nhau, từ phải sang: Âu - Phi - Á - Mỹ.

https://thuviensach.vn
 11
Con mắt soi mói với văn minh
Mời các bạn đọc ba câu chuyện sau, xảy ra ở ba nơi trên thế giới. Bạn thử đoán xem khả
năng lớn nhất mỗi câu chuyện có thể xảy ra ở đâu nhé.

Câu chuyện thứ nhất

“Thằng cu con năm tuổi của tôi bỗng dưng chán học. Cháu không muốn đến lớp mẫu giáo nữa.
Cháu khóc và đòi ở nhà. Vợ chồng tôi quyết định cho cháu đi chơi xa về vùng nông thôn hẳn một
tuần. Trở về thành phố tới gần nửa tháng sau cháu vẫn không muốn quay trở lại lớp. Gạn hỏi thì
cháu chỉ nói cô giáo bảo con dốt vì con không làm gì trong giờ học vẽ. Cháu chỉ ngồi được năm
phút và sau đó len lén trốn ra khỏi lớp.

Tôi bèn đưa con đến một chuyên gia tâm lý, sau đó là một nhà sư phạm chuyên nghiên cứu về
các hình thái thông minh của trẻ em. Và cuối cùng tôi đưa cháu đến một lớp học vẽ nơi các bé có
thể mặc những chiếc áo thụng to và chơi nghịch thỏa thích với nhiều loại tranh, tượng, màu sắc
trong một không gian rộng, thoải mái. Cháu vẽ và sáng tạo nghệ thuật tới hơn hai tiếng mà không
chán.

Tính ra, vợ chồng tôi đã mất gần một tháng và đưa cháu tới ba chuyên gia khác nhau để có thể
hiểu rằng cháu bé của mình hoàn toàn không thờ ơ với nghệ thuật.”

Câu chuyện thứ hai

“Tôi sắp lấy chồng. Và đêm nào tôi cũng không ngủ được vì sợ hãi!

Nỗi sợ hãi tràn ngập và thắt chặt lấy cổ họng tôi trong mỗi hơi thở, quặn thắt trong từng miếng
ăn nuốt vào bụng. Đến một lúc không thể chịu nổi nữa, tôi quyết định đến bác sĩ phẫu thuật.

Ông bác sĩ là một địa chỉ tin cậy, bí mật. Ông hiểu nỗi sợ hãi của tôi. Ông động viên tôi yên
tâm và hứa rằng sau ca phẫu thuật, đêm tân hôn tôi nhất định sẽ chảy máu.

Quả thật, tấm màng trinh tiết của tôi đã được khâu liền khéo léo. Đêm ấy chồng tôi nhìn
những giọt máu hồng trên ga trắng và mỉm cười thỏa mãn. Tôi như trút được gánh nặng ngàn cân,
và lần đầu tiên trong suốt bao tháng qua tôi ngủ an giấc.”

Câu chuyện thứ ba

“Cuộc sống của chúng tôi gắn chặt với các đền thờ. Chúng tôi đến đó hàng ngày để cầu kinh.
Mẹ tôi vốn không phải người trong đạo, hồi bé còn bị chửi là “con oắt con ngoại đạo”. Một lần mẹ
bị ngã gãy tay mà bị xua đi bộ về nhà một mình, không ai giúp. Mẹ lớn lên, lấy bố tôi là một tín đồ
rất sùng kính tôn giáo. Mẹ tình nguyện theo lối sống hà khắc, cổ hủ và bỏ công việc đang làm để
trở thành một bà nội trợ chỉ cắm đầu vào việc nhà cho hợp lẽ đạo. Chẳng bao lâu sau, mẹ ngạt thở
trong sự hà khắc đó và lặng lẽ rời đạo, một mình quần quật nuôi con. Tuy nhiên, chẳng ai giúp mẹ
thì chớ mà mẹ còn bị lôi ra một phiên tòa của xứ đạo vì tội dám phá vỡ gia đình, vốn được coi là
một cấu trúc thiêng liêng của tôn giáo.

https://thuviensach.vn
 Bố tôi tin đạo đến gần như mù quáng. Ông thậm chí trốn thuế để lấy tiền hiến cho các đền thờ.
Chúng tôi phải chuyển nhà ba lần vì nhân viên của sở thuế truy tìm. Tôn giáo của chúng tôi ban
cho những tín đồ sùng tín một mảnh vải mặc thay quần con có thể bảo vệ thân thể và chống lại ác
quỷ tà ma. Bố tôi có niềm tin mãnh liệt vào quyền năng bảo vệ ấy đến nỗi ông tình nguyện đứng
máy chụp X-quang hàng trăm lần cho sinh viên trường y thực tập, lần nào cũng mặc mảnh quần
thần kỳ có phù trợ ấy. Hơn một chục năm sau, do bị ảnh hưởng bởi quá nhiều tia phóng xạ, bố bị
bệnh ung thư máu mà chết.”

***

Đọc những câu chuyện trên, hẳn bạn có thể lờ mờ hình dung ra được chúng xảy ra ở đâu trên
thế giới này. Tuy nhiên, tôi vẫn hy vọng có thể làm bạn bất ngờ khi tiết lộ rằng câu chuyện thứ nhất
xảy ra ở Việt Nam, câu chuyện thứ hai ở Hà Lan, và câu chuyện thứ ba ở Mỹ.

Chúng ta rất khó thoát ra khỏi định kiến. Và chúng ta dễ dàng mặc định rằng mỗi vùng miền
trên thế giới này có một sự nhất quán nào đó về đặc tính, cách sống và tầng bậc phát triển: Âu Mỹ
văn minh, Á châu hủ lậu. Vì những mặc định này mà chúng ta quên đi rằng mỗi xã hội luôn có
những góc khuất gần như trái ngược hẳn với điều chúng ta thường nghĩ. Một nền giáo dục bị chê
trách khủng khiếp như ở Việt Nam làm sao có thể sản sinh ra cách dạy con văn minh như câu
chuyện thứ nhất? Ấy vậy nhưng đó là thực tế với một bộ phận không nhỏ những bậc cha mẹ có tri
thức đang cố tìm cách thoát ra khỏi hệ thống trường lớp máy móc và bạc nhược của Việt Nam. Câu
chuyện của một người bạn tôi, phóng viên Kiều Trinh báo Thanh Niên và cậu con nhỏ năm tuổi
của cô là một ví dụ.

Tương tự, một đất nước đứng đầu thế giới về tự do dân chủ, bình đẳng và quyền con người như
Hà Lan tại sao lại có thể xảy ra trường hợp một cô gái ăn cơm trước kẻng phải tìm đến bác sĩ vá
màng trinh để đêm tân hôn được chảy máu? Trong thực tế, đó là câu chuyện của hàng nghìn cô gái
dù bao đời sinh ra và lớn lên ở Hà Lan nhưng gốc gác Hồi giáo xa xưa của gia đình đã khiến họ
phải tìm đến giải pháp dối trá và thiếu văn minh như vậy để bảo vệ danh dự cho chính mình và
dòng tộc.

Cuối cùng, bạn có tự hỏi tại sao một miền đất hứa của tự do và văn minh như Mỹ lại có thể sản
sinh ra một câu chuyện tôn giáo cực đoan như lời kể của nhân vật thứ ba? Tuy nhiên, ai đến bang
Utah cũng đều biết cộng đồng tôn giáo Mormon (một nhánh của đạo Thiên Chúa) nổi tiếng hà
khắc và cổ hủ. Bang Utah cũng là nơi có tỷ lệ cao nhất nước Mỹ về bạo hành gia đình và người mắc
bệnh trầm uất.

Văn minh không phải là một thứ hàng chợ. Nó không được mua cả lô bán cả đống và rải đều
cho những xứ sở được mặc định là văn minh. Bao nhiêu năm lăn lê trên đường, tôi học được rằng
văn minh và mông muội luôn tồn tại ngay sát sạt bên nhau, trong bất kể xã hội nào, bất kỳ đất
nước nào. Là một kẻ du hành văn minh, chính vì thế cũng đồng thời phải là kẻ có con mắt soi mói
và khó tính, không vơ đũa cả nắm, biết chắt lọc và tinh gạn. Bởi trong đống rác có vàng thau và
trong lấp lánh xa hoa có khi đầy xú uế.

https://thuviensach.vn
 Sông Hằng (Ấn Độ) với độ ô nhiễm khủng khiếp, đây là nơi vứt tro xác người chết nhưng cũng là dòng sông
thiêng để các tín đồ đến trầm mình rửa tội. Cách cô gái này chỉ chừng vài chục mét là giàn thiêu xác lớn nhất
Varanasi với xương người nổi lềnh bềnh trên mặt nước. Tính chất văn minh và hành động mông muội đôi khi
xoắn xuýt kết nối vào nhau.

Làng của người H’mong ở French Guyana (Nam Mỹ), cho đến giờ vẫn là thuộc địa của Pháp. Cộng đồng
người H’mong cung cấp rau ăn cho toàn lãnh thổ, họ giàu có. Cuộc sống của họ bắt ta nhìn nhận lại các giá trị
thường được mặc định là văn minh như “tự do dân tộc”; đồng thời gạt bỏ định kiến về một dân tộc H’mong
nghèo đói, sống lay lắt trong những bản làng ở khắp Đông Nam Á.

https://thuviensach.vn
Khác biệt giàu nghèo ở Brazil: những tòa nhà sang trọng văn minh bậc nhất thế giới nằm cách các khu ổ
chuột chỉ một rặng cây.

https://thuviensach.vn
 Những khi rảnh việc, tôi và lũ bạn rỗi hơi thường lôi giấy bút ra thiết kế một cái danh sách
gọi là “bucket list”. Nghĩa đơn giản của từ này là danh sách những điều nhất định phải
thực hiện hoặc phải hưởng thụ trước khi về chầu ông bà ông vải (try before you die). Bộ
phim cùng tiêu đề Bucket List với hai ngôi sao Jack Nicholson và Morgan Freeman đóng
khá nổi tiếng, vừa tức cười, vừa cảm động - một lựa chọn hay nếu tối nay bạn vẫn chưa có
kế hoạch gì.

Những cái bucket list của tôi thay đổi như chong chóng. Nhiều lúc nghiêm túc (ví như việc cố
gắng bảo vệ luận án chỉ trong vòng ba năm), nhiều lúc viển vông (nhận nuôi một đứa trẻ con châu
Phi), nhiều lúc điên rồ (nhuộm tóc màu xanh lá cây; trốn qua đêm trong viện bảo tàng; hôn một
anh chàng đẹp trai không quen biết), và thường xuyên có rất nhiều trò vớ vẩn (vô số, không thể kể
hết: nào là mua một điếu cần sa ở quận Đèn Đỏ và ra xin lửa của một chú công an [hoàn toàn hợp
pháp tại Hà Lan]; nào là mua một cục phân giả và thả vào bể bơi; hay nhố nhăng hơn là ăn cắp
quần áo của cái đứa đang thay đồ trong phòng tắm hơi, và chỉ để lại mỗi một cái quần chip kiểu dạ
hội hóa trang ở giữa có đính thêm cái vòi… con voi (!), vân vân và vân vân).

Khi viết bài này, tôi lục lại cái bucket list mới nhất và thấy có đến tận một nửa liên quan đến
cái thú đi phượt, ví dụ như tôi muốn có một show du lịch cho riêng mình (biết đâu đấy!), chụp ảnh
mặc bikini ở Bắc Cực (điên!), hay thậm chí còn dám mơ có một ngày NASA bán vé tên lửa giá rẻ
bay lên cung trăng (bay bằng niềm tin!). Tuy nhiên, tôi mừng hú khi thấy có hai dấu cộng tương
đối có khả năng thực hiện được, xin bạo mồm chia sẻ cùng bạn đọc.

Năm mười một tuổi, tôi có một tai nạn nhớ đời.

Hồi đó nhà tôi mới xây thêm một tầng trên căn trệt mặt phố để chất đồ. Tầng xép này cách
mặt đất chừng gần ba mét và có một cái hiên nhỏ trồi ra để phơi quần áo. Vào một ngày đẹp trời,
tôi lên đó chơi và phát hiện ra có một chiếc ô đi mưa rất to dựng ở góc tường. Không biết ma xui
quỷ khiến thế nào mà tôi quyết định cầm ô… nhảy từ trên lan can xuống hè phố. Hậu quả khá là
thê thảm. Cái ô bị đè bẹp rúm, tôi ngã thâm tím mông và đi cà nhắc suốt một tuần. Tôi giấu biệt cả
nhà không cho ai biết. Tưởng như sau cú nghịch dại ấy, giấc mơ lao vào không trung đã bị vùi dập
hoàn toàn.

https://thuviensach.vn
 Tôi đã nhảy từ máy bay xuống và rơi tự do trong vòng ba mươi giây…

Cho đến một ngày ở New Zealand, vì muốn được khám phá các khu băng hà cổ trên đỉnh
Franz Josef, tôi cắn răng trả gần hai trăm đô góp tiền thuê trực thăng cùng vài người bạn bay từ
một thung lũng nhỏ để có thể hạ cánh ngay sát tim của vùng băng hà thay vì phải leo bộ gần cả
ngày đường. Khi máy bay vút qua rìa núi đưa chúng tôi lọt vào vương quốc của Bà Chúa Tuyết, tôi
sững sờ há hốc mồm trước cảnh hùng vĩ của thế giới băng hà từ trên cao. Một dòng sông băng
khổng lồ phun trào giữa hai cánh núi, hút tầm mắt cho đến tận đường chân trời nơi có một rừng
băng hà cổ từ hàng chục ngàn năm. Chuyến bay kéo dài gần chục phút chỉ với mục đích rút ngắn
thời gian, nhưng thú thật, tôi thấy những giây phút dính mũi vào cửa kính máy bay còn đáng đồng
tiền bát gạo và thú vị hơn việc khám phá các hang động băng hà cả chục lần.

Sau rất nhiều chuyến bay tương tự, tôi đã từng có gan thử Tandem sky diving (cùng huấn
luyện viên nhảy từ máy bay xuống và rơi tự do trong vòng ba mươi giây trước khi bật dù) và hang
gliding, một môn thể thao cũng khá mạo hiểm. Với hang gliding, thay vì cầm ô như hồi mười một
tuổi, cả thân mình tôi được gắn chặt vào một đôi cánh khung sắt khổng lồ sải rộng tới cả chục mét.
Thay vì nhảy từ trên tầng xép xuống vỉa hè, tôi tung cánh từ trên đỉnh núi cao mấy trăm mét. Cảm
giác dang cánh bay như chim (dù là cánh giả) đầy phấn khích và huy hoàng đến nỗi niềm mơ ước
tiếp theo của tôi đã mau chóng được nâng cấp thành giấc chiêm bao… bay-không-cần-cánh (!)

Giấc chiêm bao này có tên là wingsuit flying. Những kẻ dám chơi môn thể thao này là đối
tượng khách hàng kém hấp dẫn nhất của các công ty bảo hiểm. Khoác lên mình một bộ đồ thể thao
đặc biệt được thiết kế để khi tay và chân dang ra, diện tích cơ thể được tăng lên tối đa hệt như cái
màng da nối các ngón chân vịt. Việc điều khiển đường bay, hướng bay, tốc độ bay và cung đường
bay hoàn toàn không có các đạo cụ phụ trợ mà chỉ dựa vào sự mềm dẻo và sức lực của cơ thể. Thực
hiện được điều này, bạn hoàn toàn có thể tự hào nói rằng: tôi đã thực sự bay như chim trên bầu
trời.

“Biết thêm một ngôn ngữ là có thêm một tâm hồn. Đặt chân đến một miền đất mới là sống

https://thuviensach.vn
thêm một năm tuổi đời.”

Câu nói này nửa trước là của Charlemagne (Hoàng đế đầu tiên của Đức), còn nửa sau là do tôi
hứng chí tự đặt ra. Nghĩ đi nghĩ lại thấy mình ngố thật. Bởi nếu điều này đúng thì tôi đã hết hạn
sinh sống đến hai mươi năm. Bạn bè thân đùa vui: Mày đáng ra phải thăng thiên từ lâu rồi, vì “em
ơi có bao nhiêu, sáu mươi năm cuộc đời” thôi mà.

Nhìn vào danh sách những đất nước mình từng đến, tôi nhận ra một điều khá thú vị. Nhóm
những miền đất đầu tiên tôi đặt chân tới đều là do công việc đòi hỏi hay một chút may mắn của các
học bổng nọ kia, và thường thuộc về châu Á. Vào thời điểm mới tốt nghiệp đại học ấy, được đi nước
ngoài là một điều sung sướng, và tôi cũng như bao bạn trẻ mới ra trường khác, miễn đi là tốt, bất
cứ đi đâu.

Khi có trong tay khả năng tự thu xếp và chi trả cho các chuyến đi, tôi nhận thấy mình hầu như
trong suốt mấy năm chỉ đóng khung vào những cái tên Tây Âu quen thuộc: Ý, Pháp, Đức, Hà Lan,
Tây Ban Nha, Na Uy, Thụy Sĩ, v.v.. Châu Âu không những là chuẩn mực của cái đẹp và sự tiến bộ
mà còn là xứ sở khơi nguồn cảm hứng cho cả một thế hệ Thơ Mới ở Việt Nam, rả rích âm ỉ qua các
trang sách giáo khoa, vẽ đường khuôn sáo cho bao nhiêu kẻ tập tọng tìm cách tiếp cận cuộc sống
qua thơ văn. Tôi vẫn còn nhớ cảm giác như bị “lừa đảo” khi phát hiện ra mùa thu vàng theo đúng
nghĩa của nó làm gì có ở Việt Nam như Thế Lữ hay Xuân Diệu miêu tả. Ấy là khi tôi đứng giữa rừng
quốc gia Doñana (Tây Ban Nha) và bị cuốn đi trong một cơn mưa lá vàng tung trời, nhưng khi
quay lại vào ngày hôm sau thì đã thấy thê lương cành khô trụi lá. Vừa cố gắng rũ bỏ một ấn tượng
châu Âu mẫu quốc in vào tiềm thức thông qua quá khứ bị đô hộ, tôi vừa mở lòng đón nhận một
châu Âu đúng như thực tế, có cả giàu sang và nghèo đói, quý phái và thô thiển, phát triển và mông
muội.

Sau một năm đi bụi đến những vùng đất xa xôi hơn, tôi phát hiện ra những chuyến du hành
gần đây của mình thường đi theo một vệt lịch sử nhất định: hai năm trước, tôi bỏ cả một mùa hè
lần theo những cuộc lang thang của dân digan (gypsy) hồi thế kỷ thứ chín, khởi đầu từ vùng tây
bắc Ấn Độ và nhích dần từng bước qua châu Âu mênh mông. Người digan mới đầu được trọng
vọng, được mời đến các dinh thự của vua chúa, có thể kiếm sống bằng nghề bói toán, diễn xiếc thú
và bán đồ thủ công. Do những biến động xã hội, họ dần dần bị coi thường và xua đuổi, bắt đầu phải
ăn cắp vặt để sinh tồn.

Hơn một nghìn năm trôi qua, vị thế của người digan khắp châu Âu không mấy thay đổi, vẫn là
những chiếc xe van làm nhà tạm bợ, những đứa trẻ thông minh nhưng thấthọc, những cô gái xinh
đẹp nhưng ai cũng phải dè chừng, và những cái nhìn khinh bỉ của xã hội. Tuy nhiên, tôi đã có một
mùa hè đẹp nhất đời lóc cóc trên những chuyến xe vô định với các gia đình digan. Khi chia tay,
một ông già digan đặt tay lên vai tôi bảo rằng: “Chúng ta ngày xưa có thể ăn cắp mấy con gà, và bây
giờ lừa đảo tí đỉnh khi mua bán, nhưng chúng ta cũng là một dân tộc chưa từng căm thù ai và chưa
từng một lần gây chiến”.

Chuyến đi bụi tiếp theo kéo dài gần một năm lần theo dấu vết di cư của loài người hơn hai
trăm ngàn năm trước, từ châu Phi tràn qua châu Á tới châu Úc, châu Âu, rồi vượt biển đến châu
Mỹ. Quay trở về nhà khi trong tài khoản còn đúng hai mươi euro, tôi làm việc cày bừa như điên để
chuẩn bị cho một chuyến đi dài hơi khác.

Khi các bạn đang đọc những dòng này, tôi vừa trở về từ Trung Đông, vẫn còn chưa hết sung
sướng bởi thân mình nguyên xi không sứt mẻ giữa khói lửa nội chiến và những cuộc khởi nghĩa
liên tu bất tận. Trước khi lên đường, tôi đã phải dặn dò bạn bè trên facebook và blog nếu không
thấy update thông tin quá hai tuần thì phải lập tức báo Interpol.

Trung Đông là cái nôi của văn minh phương Tây, năm trong số bảy kỳ quan của thế giới cổ đại
được xây dựng ở đây. Không ai có thể phủ nhận rằng Trung Đông là đỉnh cao văn hóa và khoa học
của thế giới trong gần năm thế kỷ khi châu Âu vẫn còn ngơ ngác trong mông muội.

Hẳn nhiên là Trung Đông giờ đã khác thời kỳ vàng son, nhưng Trung Đông cũng không phải

https://thuviensach.vn
chỉ có khăn trùm đầu và bom cảm tử. Hồi giáo, cực đoan, khủng bố…, những cụm từ này thường đi
liền với nhau trên các bản tin. Một cách vô thức, chúng ta mặc định đây chính là những đặc thù
của Trung Đông và đạo Hồi.

Trong thực tế, bức tranh toàn cảnh của thế giới Hồi giáo vô cùng sống động, phong phú và đa
màu sắc hơn là chỉ có tiếng súng và những người phụ nữ bịt mặt. Trong tập sách tiếp theo Con
đường Hồi giáo, tôi hy vọng sẽ chia sẻ với các bạn một cách sâu sắc, chân thật cuộc sống hiện tại ở
mười ba quốc gia khác nhau, rất nhiều trong số đó là tâm điểm của mạng thông tin đại chúng hằng
ngày.

Và đây chính là cái dấu cộng hiện thời trong bucket list của tôi. Những chuyến đi không chỉ
đơn giản là vui cái thú đi phượt bình thường. Đó là những dặm trường với một sứ mệnh.

Like a rolling stone… Như một hòn đá lăn, ít nhất là không để bị bám rêu.

https://thuviensach.vn
 SẺ CHIA ►

13
Chân không đi làm sao biết bị xích xiềng?
Cuốn sách này là tổng hợp những bài viết của tôi trong hai năm qua, và có lẽ vì thế mà tôi
hân hạnh được một số báo mời phỏng vấn như Sài Gòn Tiếp Thị, Tuổi trẻ, BBC, Đẹp. Thậm
chí cả tờ Bóng đá và Cuộc sống cũngthấy tôi “liên quan”, dù rằng tôi đã thành thật thú
nhận mình chỉ là fan kiểu té nước theo mưa, cả đời chỉ biết ủng hộ đội quê Việt Nam, đội
nhà Hà Lan và bất kỳ đội nào thấp cổ bé họng.

May mắn thay, một con lừa dù hơi ẩm sọ nhưng được cái ham hố viết lách nên cũng dần
dần thoát khỏi kiếp con lừa vô danh và được một vài người tò mò để ý. Lóc cóc kéo chiếc ba
lô mười một cân qua bao nhiêu dặm đường, triết lý đi của con lừa tôi vẫn rất đơn giản, cụ
thể vẫn chỉ là … đâm dầu vào vũng nước mà thôi. Nhưng khi được báo chí quan tâm hỏi
han thì nó cũng có cơ hội bộc bạch bày tỏ thêm một vài điều. Ở phần này, tôi xin trích dẫn
một vài chia sẻ và nói thêm với các bạn về những điều vẫn còn chưa kịp viết ra, đặc biệt là
về triết lý lên đường, về những điều thôi thúc tôi bước chân ra khỏi căn nhà ấm cúng, và về
những cố gắng của tôi trong việc hành xử như một du khách văn minh.

Điều gì thôi thúc tôi lên đường?

Lê Ngọc Sơn (Sinh Viên) cũng như rất nhiều bạn nhà báo khi phỏng vấn thường đặt câu hỏi
ngay về việc tại sao tôi lại tự chọn cho mình một cuộc sống lăn lông lốc khắp nơi như thế. Suốt bốn
năm qua, tôi chưa ở bất kỳ vùng đất nào dài hơn bốn tháng, và bốn tháng ấy cũng thường là ở
Amsterdam, vừa đúng cho một học kỳ tại trường đại học nơi tôi làm công tác giảng dạy. Cho đến
giờ phút này, gia sản của tôi đã đạt kỷ lục gói gọn trong ba chiếc thùng các tông (năm ngoái còn là
bốn thùng). Tôi vứt đi rất nhiều quần áo, giày dép. Sách vở thì cái gì quan trọng tôi thuê một bạn
sinh viên cả tuần liền đứng máy scan rồi cho hết vào máy tính. Lúc nào tôi cũng triền miên trong
tình trạng phải đóng đồ cho một cuộc hành trình dài, đôi khi đứng ngây như phỗng nhìn trân trân
vào tủ đồ tính toán mình sẽ mặc gì vào tận tháng chín… năm sau (!).

Để giải thích cho lối sống dịch chuyển này, có lẽ tốt nhất là bắt đầu bằng cái tên của một trang
blog mà tôi lập ra là CultureMove.com. Mới đầu đó là nơi tôi viết lên những suy tư trăn trở về
chuyên ngành Giao tiếp đa văn hóa và kỹ năng mềm trong môi trường kinh doanh quốc tế. Sau
này, CultureMove trở thành một công ty đào tạo, đưa tôi đến với một bộ phận doanh nghiệp và
lãnh đạo tư vấn giáo dục thực sự muốn nhân viên và sinh viên của họ có thể thành công trong môi
trường làm việc đa văn hóa, đa quốc gia.

Cái tên CultureMove được triết từ câu: “Legs that move feel the chains” (Chân không đi làm
sao biết bị xích xiềng). Triết lý này xuất phát từ việc người ta thuần hóa những chú voi rừng thành
voi nhà: ban đầu, những chú voi hoang bị xích vào vào cột bằng một sợi dây dài khoảng ba mươi
mét. Chú voi chỉ dịch chuyển trong bán kính ba mươi mét đó thôi. Cho đến khi người ta bỏ sợi xích
ra thì con voi đã quá quen với cái vòng tròn đó rồi, nó sẽ không đi đâu nữa.

Không di chuyển bạn sẽ không biết được mình có một cái xích buộc vào chân, và chỉ khi nào
bạn di chuyển thì mới biết được mình thực ra đang bị (hoăc tự) bó buộc. Trên thực tế, ai cũng chịu
một sự bó buộc nào đó, chỉ có điều người nào ý thức được sẽ cố gắng làm cho sợi xích của mình dài
ra hết mức có thể.

https://thuviensach.vn
Tôi đi đâu, đi về hướng nào?
Bạn đọc và các phóng viên luôn hỏi tôi: tại sao chị lại chọn những địa điểm oái ăm như thế?
Thực ra, tôi cũng đã từng có thời thích đến những địa danh khá cliché,(1). như Mỹ và Tây Âu, nơi
mà ai ai cũng muốn đến một lần cho biết. Bây giờ với những chuyến đi nhỏ thì tôi 100% tùy hứng!
Rất khó đoán trước. Tôi từng có lần nhắm mắt đặt tay vào bản đồ để mua vé máy bay (Istanbul -
Thổ Nhĩ Kỳ). Lại cũng có lần đi tiễn bạn ở Schiphol xong, trên đường đi ra ngẫm nghĩ thế nào tôi
quyết định tạt vào một đại lý hàng không bảo cô nhân viên bán cho cái vé giờ chót rẻ nhất. Chỉ với
cái túi xách tay bé tẹo mà tôi sống sót qua năm ngày ở Creta (Hy Lạp).

Nếu tôi có thời gian suy nghĩ, đích đến của tôi thường là những nơi khó đến khó đi, những địa
danh mà khi nhắc đến mọi người hoặc trố mắt ra khâm phục, hoặc phẩy tay bảo là tôi đùa tí cho
vui, hoặc lập tức sờ trán tôi và tuyên bố con bé này ẩm sọ. Một trong những địa danh này là Cape
Flats - khu ổ chuột khổng lồ ở Nam Phi với tỷ lệ tội phạm và thất nghiệp cao nhất thế giới. Đó là
nơi tôi làm tình nguyện cùng những người dân lam lũ, những đứa bé nhiễm HIV mồ côi, hoặc
những hài nhi đêm đêm được bố hoặc mẹ lén thả vào những chiếc hộp đặt trước cửa nhà cứu tế.
Đây là điểm đến khiến tôi phải hét lên thích thú lúc mới lên đường và cũng là địa danh mà tôi phải
dời bước chân đi với nỗi buồn bã và thất vọng cho đến tận bây giờ.

Điểm đến mới nhất trong danh sách chinh phục của tôi là Ả Rập Saudi, cấm quốc cuối cùng
của thế giới, nơi quốc vương từng chính thức tuyên bố cách duy nhất để bảo tồn văn hóa của đất
nước là đóng cửa, nếu không muốn nói là khóa trái cửa lại. Ả Rập Saudi giàu có, giàu đến mức có
thể xây một bức tường bằng vàng cao một mét bao quanh đất nước. Họ hoàn toàn không xuất visa
cho khách du lịch. Suốt gần hai năm qua tôi đã khốn khổ khốn sở tìm cách, thậm chí đã nghĩ đến
việc đóng giả là ôsin sang giúp việc để được đặt chân đến đó. Rất nhiều phụ nữ châu Á được xuất
sang đây để làm thuê. Người Việt Nam sang thì thường là đàn ông làm các công việc lao động chân
tay trên sa mạc và các mỏ dầu.

Tuy nhiên, ý tưởng kiệt xuất này của tôi tan thành mây khói, thậm chí biến thành cơn ác mộng
khi tôi đến xem một cuộc triển lãm ảnh gần đây ở Amsterdam, nó phơi bày cuộc sống nô lệ của
những phụ nữ giúp việc ra ánh sáng. Họ bị chủ nhà giữ hộ chiếu, làm việc quần quật, mỗi tháng chỉ
được nghỉ một ngày và thường xuyên bị lạm dụng tình dục. Giấc mơ Saudi của tôi tiếc thay vẫn xa
vời…

Đi một mình hay có bạn đồng hành?

Có rất nhiều bạn phóng viên ngạc nhiên khi tôi nói rằng mình luôn luôn độc hành. Tôi rất sợ
hàng giờ liền bàn bạc, rồi đàm phán, rồi nhân nhượng, rồi thể nào cũng có đứa ấm ức. Tôi thuộc
kiểu dễ dãi, thế nào cũng xong nên chọn bạn đường rất khó, vớ trúng mấy cô công chúa phải gai,
nằm lên hạt đậu cũng rên thì tôi đến bỏ rơi các cô ả giữa đường mất.

Lý do thứ hai để đi một mình là vì để luôn có cơ hội thành hai mình ☺. Nói đúng hơn là tôi
luôn khởi hành một mình và tiếp tục cuộc hành trình với nhiều bạn đường khác nhau. Chuyến đi
vòng quanh thế giới đầu tiên kéo dài tám tháng nhưng số ngày tôi ngồi ô tô một mình đếm được
trên đầu ngón tay.

Tôi thường ở nhà người bản xứ tới 80% các chuyến du hành, nhất là các bạn bè trong cộng
đồng Couch Surfing. Bản chất của con người là luôn luôn tìm đến đối thoại với đồng loại. Tôi chọn
việc lên đường một mình vì không muốn bỏ lỡ những trải nghiệm chỉ có thể đến khi bản thân kẻ lữ
hành ở trong tình trạng cô đơn. Mỗi ngày mới trên một vùng đất mới đến cùng bao nhiêu gương
mặt, số phận, câu chuyện thú vị. Nếu bỏ qua thì không còn gọi là đi du lịch nữa mà là đi nghỉ mát
mất rồi.

Nhân đây tôi cũng nói qua về Couch Surfing, một mạng xã hội gồm hơn hai triệu thành viên ở
hơn một trăm quốc gia khác nhau. Nguyên tắc hoạt động của Couch Surfing là việc mỗi người bản
xứ tự nguyện mở cửa căn nhà của mình để đón nhận bạn bè đi du lịch qua thành phố của mình,

https://thuviensach.vn
cho họ ở nhờ và là chiếc cầu nối văn hóa với cuộc sống bản địa. Khách đến nhà có thể ngủ trên ghế
sofa (couch) hoặc trong phòng khách nếu gia chủ có diện tích xông xênh. Khi rời khỏi nhà, cả chủ
và khách đều để lại trên trang hồ sơ của nhau những nhận xét “tốt”, “bình thường” hoặc “xấu”. Căn
cứ vào số lượng nhận xét này mà chủ nhà có thể nhận được nhiều hoặc ít thư yêu cầu xin ở nhờ, hay
khách có thể được mời ở nhờ hoặc bị từ chối. Rất nhiều bạn trẻ trên thế giới chọn du lịch theo cách
này, tiết kiệm tiền là một chuyện, mà những trải nghiệm có được thì vô cùng đặc sắc, thú vị. Vì có
Couch Surfing mà tôi mới dễ dàng thực hiện được những chỉ tiêu “cùng ăn, cùng làm, cùng ở” với
người bản xứ, để những chuyến đi của mình không phải đi nghỉ mát mà thực sự là đi du lịch trải
nghiệm, để cuối cùng cuốn sách này mới đến được tay bạn.

Tuy nhiên, tôi nói “đặc sắc, thú vị” chứ không nói “tốt đẹp” vì không phải căn nhà nào cũng an
toàn và dễ chịu, không phải ông bà chủ nào cũng hiếu khách và tốt bụng. Couch Surfing hoạt động
hoàn toàn dựa trên sự tin tưởng gần như tuyệt đối vào người lạ. Mà người lạ, dù là người lạ có hồ sơ
đàng hoàng trên mạng nhưng tất nhiên trên đời có đầy kẻ gian. Trong cộng đồng mạng hiện đã lập
ra nhiều forum, mới nhất là forum dành cho các bạn gái chống lại khả năng bị lạm dụng tình dục.
Mấy tháng trước có một cô bé người Trung Quốc gặp nạn lớn. Như thường lệ, cô bé viết thư yêu cầu
(hoặc cũng có thể là được mời) ở nhờ một thành viên tại London. Gã này đến phút chót thông báo
cho cô là phòng khách bất ngờ phải dành cho người nhà đến thăm và giới thiệu cô đến ở nhờ một
người bạn. Cô bạn ngây thơ không kiểm tra để biết rằng người bạn này hoàn toàn không phải là
thành viên của Couch Surfing. Cô được đưa đến căn nhà đó và bị lũ yêu râu xanh thay nhau hãm
hiếp. Cũng có bạn gái do từ chối quan hệ với chủ nhà nên bị đuổi ra đường lúc nửa đêm hoặc bị chủ
nhà vứt cả va li quần áo ra cổng.

Tôi luôn cảnh giác cao, nên thường chỉ viết thư xin ở nhờ nhà các thành viên nữ, những thành
viên sống cùng gia đình, hoặc sống cùng bạn đời, hoặc nếu không tìm được ai như vậy thì nhất
định phải là những nam thành viên có hồ sơ lâu năm và có ít nhất hai mươi nhận xét “tốt”. Ấy vậy
mà tôi cũng từng bị nhiều cú thót tim, có lần đang ngủ trong phòng thì một bàn tay vòng qua
bụng. Gã chủ nhà này quả là liều mạng vì tôi thực ra đang ở nhờ nhà gia đình hắn. Gã trơ tráo kêu
tôi “Thư giãn chút đi!” Đến hôm sau khi tôi hậm hực xách va li ra khỏi nhà thì hắn vẫn còn với
theo: “Bản năng con người mà! Đừng giận!” Tôi phải cất công thuê gấp một khách sạn trước khi
được “đại sứ” của thành phố mời về nhà ở cùng một cô bạn người Canada. Đây chính là nhân vật
Kevin trong bài viết ở phần hai - “Những người bạn ở thế giới phẳng”. “Đại sứ” là một thành viên
trụ cột của mạng, thường là người tổ chức các hoạt động chung và tất nhiên là một lựa chọn an
toàn. Sau khi rời Morocco, tôi lập tức viết một cái nhận xét “xấu” dài về gã râu xanh và thông báo
ngay với admin. Hiện nay hồ sơ của gã đã bị chặn.

Những vấn đề còn lại của Couch Surfing thì kể hoài không hết. Nhiều nhất vẫn là những kẻ
núp bóng cộng đồng để moi tiền của bạn bè, chỉ trỏ tour này, cò mồi hàng nọ. Đôi khi chủ nhà nói
chuyện chán như con gián, hoặc mắc bệnh nói không ngưng nghỉ. Tôi từng nghỉ tại nhà một thành
viên ở Dubai và đêm nào cũng bị anh tra tấn bởi câu chuyện tình bất hạnh của mình đến ba giờ
sáng. Có chủ nhà ở bẩn khủng khiếp. Đến bây giờ tôi vẫn sởn da gà khi nhớ lại căn hộ của một anh
bạn ở Cairo (Ai Cập). Chàng là sinh viên y khoa nhưng nơi chàng ở bốc mùi nồng nặc, bát đũa cái
nào cũng lên mốc meo xanh rờn, tủ lạnh chảy nước vàng từ thức ăn ôi thiu và bọn chuột to bằng
bắp chân lẩn quất trong cái nhà bếp đen thui không bao giờ biết đến bóng đèn điện. Chàng cực
thông minh, là thành phần chủ chốt của một tổ chức thanh niên cách mạng Mùa xuân Ả Rập,
nhưng ở nhà chàng suốt đêm tôi không ngủ và đến sáng hôm sau thì tôi phải cắn răng chạy ra
hàng cafe gần đó để hít khí trời và đi toilet.

Hẳn nhiên, những chuyện như thế nằm trong phạm trù gọi là “sốc văn hóa”. Thế giới bao la, đi
nhiều vẫn sốc là chuyện đương nhiên. Tôi coi sốc văn hóa như căn bệnh mãn tính, không chữa dứt
được nhưng biết để mà đề phòng.

Càng đi càng ít dám chê bai nước mình!

Khổng Loan hồi còn là phóng viên báo Tuổi Trẻ từng xoáy tôi rằng “Không dám chê bai thì
thành AQ chắc, làm sao mà phát triển lên được?”

https://thuviensach.vn
 Suốt 18 năm qua, tôi đã đặt chân đến gần tám mươi nước. Đi nhiều, so sánh nhiều, dẫn đến
muốn phê và tự phê là điều dễ hiểu, và cần phải có phê để phát triển. Chúng ta nghe những nhận
xét như thế này hầu như hằng ngày: “Ở Tây á, nó thế này thế nọ, thế kia…”, hoặc “Chỉ có ở Việt
Nam mình mới thế!”

Hẳn nhiên là tôi cũng có thể chê. Nhưng tuyệt nhiên tôi không còn dám chê bai kiểu: “Chỉ có
ở Việt Nam…” Tại sao? Bởi đa số những vấn đề của Việt Nam cần chê bai thì nước nào cũng có, chỉ
tội có nhiều hay ít, hoặc tồn tại dưới hình thù khác khó nhận ra. Lấy đơn giản như tham nhũng, ở
đâu cũng có. Thậm chí có hẳn một chỉ số để đánh giá (CPI). Năm 2012, Việt Nam đứng thứ
123/174 nước. Tôi thường cay cú nói rằng điều đó có nghĩa là tham nhũng ở Việt Nam đã trở thành
một hệ thống, nó không còn là quốc nạn nữa, không còn là điều xấu nữa mà đã trở thành một bộ
phận không thể thiếu của cỗ máy vận hành đất nước. Từ gã nhân viên phường hạng bét đến cô
nhân viên mới đi làm ngày đầu tiên đều có thể tìm thấy biểu hiện của việc nhét tiền vào túi riêng.
Ấy là nơi “cả xã hội gù lưng thì thằng thẳng lưng là thằng dị tật” (Thái Bá Tân). Tất nhiên, Hà Lan
nơi tôi đang sống cũng có tham nhũng, dù đứng trong top mười các nước sạch sẽ nhất. Những vụ
tham nhũng của Hà Lan thì thâm cung bí hiểm hơn, khó nắm bắt hơn, chẳng hạn như sự vụ phức
tạp của mối liên hệ giữa gia đình hoàng tộc Hà Lan và Đức Quốc xã.

Việt Nam có văn hóa chửi, vần vè và thành bài bản hẳn hoi. Có thể cũng vì vậy mà Việt Nam
còn có văn hóa phê bình và tự phê bình, rất thật lòng với tâm niệm của kẻ muốn học hỏi. Tuy
nhiên, nhiều điều tự phê xuất phát từ sự tự ti dân tộc (Việt Nam mình làm cái gì cũng kém) hoặc
thiếu cái nhìn toàn cảnh (Chỉ có ở Việt Nam mới thế). Rất nhiều nước, nhiều khu vực có quá khứ bị
đô hộ cùng chia sẻ các điểm yếu này: châu Phi, Trung Mỹ, thậm chí cả nền kinh tế đang lên Ấn Độ.
Ngạn ngữ Anh có câu “Cỏ bên đồi nhà láng giềng bao giờ cũng xanh hơn”, còn Việt Nam thì nói
“Đứng núi này trông núi nọ”. Phê và tự phê là điều tốt, sợ nhất là thành AQ. Tuy nhiên, phê bình
phải có hiểu biết, bởi nếu không sẽ có nguy cơ thành Chí Phèo, chỉ đi loanh quanh mấy cái nóc nhà
trong làng Vũ Đại mà bạ đâu cũng chửi.

Chuyển dịch cuộc sống

Đột ngột bỏ sư phạm để làm báo, trở thành nữ thư ký tòa soạn (chủ bút) trẻ nhất Việt Nam
ở tuổi 24, rồi đột ngột bỏ báo để trở lại là sinh viên, bây giờ là giảng viên Đại học, nhưng
rồi lại quay lại viết báo tự do và bỏ việc thường xuyên để đi bụi. Dường như chị là người
sống khá ngẫu hứng hay thích đổi mới?

Câu hỏi của Yên Phong (báo Lửa Ấm) tổng kết lại gần như toàn bộ cuộc sống, công việc và tính
cách của tôi, không những chân đi mà nghề nghiệp của tôi cũng dịch chuyển không ngừng. Ngạc
nhiên nhưng cũng vui vì thấy mình quả là một con lừa có tư chất ☺. Phải thú thật rằng những
quyết định lớn trong cuộc đời tôi thường đến rất nhanh chóng và đơn giản, thích là làm. Ngày xưa
nàng Mỵ Châu vô ý để trái tim lên đầu thì tôi cũng vậy. Tôi là nàng Mỵ Châu của hầu như tất cả
mọi khía cạnh trong cuộc sống: tình yêu, công việc, bạn bè, các thú vui, đam mê. Nguyên tắc sống
hết mình và thật lòng khiến cho những quyết định dù lớn hay nhỏ cũng trở nên dễ dàng. Trái tim
bảo gì thì nghe nấy thôi, cãi nó làm gì, sau này có thắng cũng thành thua.

Rất nhiều người hỏi đến bao giờ thì tôi dừng chân đi? Tôi xin mượn lời mẹ một người bạn,
rằng “Đi du lịch cũng như làm tình vậy. Lúc chưa biết gì thì còn hơi sợ, lúc bập vào rồi thì chả
muốn dừng…” Những chuyến đi, những dự án mới, và những lần bỏ việc mới: cuộc sống của tôi lúc
nào cũng ở trạng thái “ngã ba đường”. Chỉ may mắn một điều là tôi thường không tốn mấy thời
gian đứng phân vân. Cứ tới chính giữa hai dòng, đập cửa hỏi trái tim mình rồi nó chỉ hướng nào thì
đi hướng ấy thôi. Như tôi đã nói, cãi lại trái tim mình làm gì, sau này có thắng cũng thành thua!

https://thuviensach.vn
 Việc một con lừa tuổi băm chỉ yêu thôi không chịu lấy chồng, kiếm được bao nhiêu tiền đổ
vào những vũng nước “vô bổ”, con cái cũng không màng, làm việc ở nước ngoài mà đến
cái xe ô tô cũng không có… đối với nhiều người, ngay cả với chính gia đình tôi là một điều
không thể hiểu được. Quan điểm sống đó của tôi thường được bạn bè và người thân đón
nhận theo nhiều cách khác nhau. Nặng thì tất nhiên là “ngu như lừa”, nhẹ thì bị cho là “cực
đoan” và “nổi loạn”.

Tôi không hay cãi, chỉ cố nhe răng lừa ra cười. Đơn giản vì bên trong tôi thấy buồn. Tại
sao? Bởi những cái gọi là “cực đoan” và “nổi loạn” trong cuộc sống của tôi thực ra chỉ là sự
tự do tối thiểu mà bất kỳ một cô gái ở một xã hội văn minh nào cũng đương nhiên “đẻ ra là
đã có”. Đó là sự tự do được làm chủ cuộc sống của mình, tự do lựa chọn con đường minh sẽ
đi và chủ động mưu cầu hạnh phúc.

Người ta không nói đó là “cực đoan” hay “nổi loạn”, mà gọi đơn giản là “nhân quyền”.

Rất nhiều nhà báo khi phỏng vấn tôi thường xoay quanh các câu hỏi về cái tổ hợp gồm có
“tôi hớn hở”, “đàn bà”, “tự do rong chơi”. Họ thấy cái tổ hợp này thiếu logic sao đó nên rất
miệt mài tra khảo. Họ thường trực tiếp hoặc gián tiếp gắn kết tổ hợp đó với cái gọi là “nữ
quyền”.

Cũng giống như ở trên, nó chẳng phải là nữ quyền gì sất, nó thuộc về một thứ quyền còn cơ
bản hơn cả nữ quyền, đáng phải có hơn cả nữ quyền, đó là quyền làm người, là “nhân
quyền”.

Tôi đã trả lời các câu hỏi của phóng viên đúng theo tinh thần ấy.

Tôi thường rất chua ngoa và cay cú khi nói về bình quyền phụ nữ. Đây là một cái post tôi đăng
trên facebook nhân ngày 8/3 và được rất nhiều bạn like.

“Tôi ghét cay ghét đắng ngày 8/3. Nó làm cho tôi có cảm giác rằng mình được tôn vinh trong
ngày này vì 364 ngày còn lại của năm mình đã bị đối xử tệ bạc, không công bằng, không được nhìn
nhận đúng đắn hoặc không được đánh giá đúng mức. Thế cho nên ngày hôm nay tôi được tặng này
tặng nọ và được vỗ đầu với một cái thông điệp nặng mùi gia trưởng: “Đấy nhé! Một nửa thế giới!
Các cô có hẳn một ngày...”

Tôi luôn bái phục những người phụ nữ quê nhà. Cả đời tôi chưa bao giờ thấy một người phụ nữ
Việt Nam nào chỉ ở nhà làm nội trợ mà không kiêm nhiệm thêm chuyện đồng áng, buôn bán nhỏ,
hoặc thậm chí buôn bán to không chính thức như làm chủ họ hoặc buôn chứng khoán. Mẹ tôi có
lần bĩu môi dè bỉu một cô em họ rằng “nó chẳng làm gì chỉ biết ở nhà ôm con”.

Phụ nữ Việt Nam lúc nào cũng làm việc cật lực. Từ lúc sinh ra, họ đã bị cả xã hội mong chờ sẽ
trở thành những siêu nhân, vừa phải “giỏi việc nước”, vừa phải “đảm việc nhà”. Đây thậm chí là
một khẩu hiệu của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, cái hội sinh ra để bảo vệ quyền bình đẳng của
phụ nữ nhưng tôi chắc chắn rằng nó đang được quản lý bởi một tổ chức bí mật của đàn ông, nhằm
bóc lột phụ nữ bằng cách làm cho họ lú lẫn mà tin rằng để được làm đàn bà chân chính xứ này thì

https://thuviensach.vn
họ phải vừa giỏi kiếm tiền như một lao động chân chính (giỏi việc nước), vừa quán xuyến gia đình
như một ôsin lành nghề (đảm việc nhà), vừa phải biết nhẫn nhịn ngoan ngoãn gọi dạ bảo vâng với
chồng như (xin lỗi) một ả hương phấn không công, nhưng khi nước có loạn thì phải mình đồng da
sắt cầm súng như một chiến binh. Chưa hết, chồng họ có (phỉ phui cái miệng) thăng thiên thì nhớ
mà ở vậy nuôi con để làm bà Tiết Hạnh Khả Phong. Chả đàn bà xứ nào vừa giỏi vừa khổ như đàn bà
xứ này!”

Trên bậc thang bình đẳng giới, phụ nữ Việt Nam xếp thứ 66/138 nước, nghĩa là họ tham gia
vào lực lượng lao động xã hội nhiều hơn hẳn so với phụ nữ Bắc Á. Trung Quốc xếp thứ 69, thê thảm
hơn là Nhật Bản 101 và Hàn Quốc 108, xếp gần đội sổ. Sếp nữ ở Việt Nam nhiều hơn hẳn các nước
láng giềng. Nguyên nhân chính do Việt Nam bản chất xa xưa là văn hóa mẫu hệ. Một ngàn năm
Bắc thuộc thiết lập một hệthống văn hóa phụ hệ đối lập với các giá trị trọng nữ của người Việt. Từ
đó đến nay, lịch sử phụ nữ Việt Nam là lịch sử của trò chơi bập bênh giữa hai hệ thống giá trị, một
được thừa hưởng, một bị áp đặt. Mỗi người phụ nữ Việt sinh ra là bắt đầu một quá trình lao động
khốc liệt để tự cân bằng, tự bồi đắp cho tròn hai gánh nặng trách nhiệm, vừa mẫu hệ với gánh nặng
của kẻ kiếm cơm đứng đầu gia tộc, vừa phụ hệ với gánh nặng của kẻ ở sân sau chăm lo vun xới cho
mái ấm gia đình mình và cả dòng họ. Chính vì thế, chỉ số 66 của Việt Nam thực ra không chính xác
bởi không tính đến số lượng công việc gần như gấp đôi mà phụ nữ Việt Nam phải gánh vác cả ở
ngoài xã hội lẫn trong gia đình.

Ca sĩ Mỹ Linh là một mẫu phụ nữ Việt Nam điển hình như vậy. Chị có sự nghiệp, thậm chí sự
nghiệp chói sáng, nhưng bên cạnh đó, không hiểu làm cách nào mà chị vẫn có thể chăm sóc cho
gia đình của mình một cách cần mẫn, tỉ mỉ, khéo léo. Tôi nhớ đúng hôm 8/3 năm 2013, lúc ấy tôi
đang ở trong phòng thay đồ và vừa giúp Mỹ Linh mặc xong váy diễn thì con trai chị gọi điện. Linh
nói: “Con ở đó chờ mẹ chút xíu thôi, mẹ diễn xong sẽ lập tức đến đón con ngay.” Trong một phỏng
vấn trên báo, Linh vẫn khiêm nhường nói rằng “Anh Quân là cái cột chống cho nhà khỏi đổ, là kim
chỉ nam của cả gia đình. Linh chỉ là cái góc bếp, cái khăn trải bàn cho căn nhà ấm cúng mà thôi.”
Sự thật là, Linh vừa là cái cột chống nhà, vừa là cái khăn trải bàn. Và những người như Linh thì
nhiều vô kể, chỉ có điều họ không nổi tiếng mà thôi.

Tôi khâm phục Mỹ Linh bao nhiêu thì vừa khâm phục vừa ghen tị với Hà Trần bấy nhiêu.
Những gì Linh có thì Hà cũng có. Trong gia đình Hà, cả hai vợ chồng đều là cột chống nhà và khăn
trải bàn, không hiểu sắp xếp giỏi thế nào mà Hà thậm chí còn cộng thêm được một cái chân chạy
chơi. Cũng đúng tối hôm 8/3 ấy, sau show diễn, tôi, Hà, Chu Minh Vũ và một cậu bạn mới quen
Khải Anh ngồi lê la quán xá đêm Hà Nội, công an đến đuổi mới đi. Hẳn nhiên, những người giỏi
như Hà có lẽ cũng không ít, chỉ có điều tôi không có diễm phúc được quen biết.

Đọc post ở trên, cũng có một số bạn nam trên facebook của tôi tủi thân, nói rằng các bạn ấy
thật ra rất có ý thức trong việc giúp đỡ và làm hộ vợ việc nhà. Tôi đọc lần nào cũng phì cười, vì
nguyên việc dùng cái từ “giúp đỡ” và “làm hộ” đã làm lộ ra chân tướng của một gã trai gia trưởng
dù chịu khó động chân động tay vào nội trợ nhưng trong thâm tâm vẫn coi đó là chuyện của đàn
bà, mình chỉ làm đỡ, làm hộ, làm giúp, và vợ phải biết ơn mình. Tuy nhiên, nghĩ được thế tôi cũng
cho là họ văn minh rồi. Xung quanh đương nhiên có rất nhiều những gã đàn ông văn minh như
vậy, thậm chí trong gia đình tôi toàn những người đàn ông như vậy. Ba tôi, một sĩ quan cao cấp của
quân đội nhưng coi việc nấu cơm cho tôi ăn, gãi lưng cho tôi ngủ, cộng thêm tất tần tật những việc
nội trợ rau dưa khác trên đời là nhiệm vụ đương nhiên. Tiếc rằng những người như vậy còn quá ít
để có thể xác lập một sự biến đổi về chất trong xã hội.

Tôi không phải là một người phụ nữ Việt Nam điển hình, không giỏi được như họ, tất nhiên
chỉ là một kẻ vô danh nếu so sánh với những phụ nữ như Linh, như Hà. Tôi chỉ là một người phụ
nữ bình thường nên quyết định chỉ chọn việc nước thôi. Việc nhà nếu đến lúc phải làm thì tôi chia
hai, mình một nửa, bạn đời một nửa. Hệ quả là cách đây không lâu có một anh chàng người Việt
đột nhiên thổ lộ rằng, tôi làm người tình thì ổn, làm vợ thì hỏng.

Đến đây, tôi nghĩ mình cần phải thẳng thắn thừa nhận một điều rằng, việc thi đỗ các học bổng
để có thể đặt chân ra ngoài và sống trong biển lớn khiến cho cuộc sống của tôi có rất nhiều lợi thế
so với bạn bè ở nhà. Như đã nói trong một bài viết, tôi may mắn thoát khỏi những rào cản xã hội

https://thuviensach.vn
kiểu như “lấy chồng đi”, ”có con đi”, “mua nhà đi”, “nấu ăn ngon vào”. Cuộc sống của tôi rốt cục có
thể ngập tràn cái sự ngây thơ hớn hở của một cô ả trẻ con không muốn quàng vào mình những bổn
phận và hạnh phúc của một phụ nữ trưởng thành.

Tôi cũng may mắn vì cuộc sống và đồng lương ở Tây Âu tạo điều kiện dễ dàng hơn để tôi có
thể lên đường. Những cú gap year (bỏ học môt năm đi bụi) hay sabbatical (dừng công việc đang
làm một thời gian để lấy cảm hứng) vô số các bạn trẻ cũng như đồng nghiệp của tôi đã và đang thực
hiện. Những gì tôi làm, ở mình có thể cho là to tát, không bình thường, nhưng kỳ thực, chỉ là
những chuyện rất bình thường ở xứ khác. Chính vì vậy với bất kỳ ai ở nhà mà có thể bứt đi được, tôi
thành thật xin bày tỏ lòng khâm phục. Họ giỏi hơn tôi rất rất nhiều lần, dù rằng thành quả có thể
nghe không réo rắt bằng.

Một lần, tờ Sài Gòn Tiếp Thị làm chuyên trang có tựa đề rất hấp dẫn “Single and Fabulous”
(Độc thân mà vẫn long lanh). Không hiểu sao họ liệt tôi vào danh sách “long lanh” và có một bài
phỏng vấn. Câu hỏi của Chu Minh Vũ tôi rất thích, rằng lối sống độc thân mà vẫn vui vẻ rạng ngời
như vậy là thể hiện sự bình đẳng giới hay phát triển về tri thức. Tôi đã trả lời là cả hai, đơn giản vì
bình đẳng giới là hệ quả của tri thức.

Tuy nhiên, bình đẳng giới là khái niệm nhiều tranh cãi. Mỗi xã hội, tùy thuộc vào gốc văn hóa,
lại có một cách nhìn nhận khác nhau. Ở những nền văn hóa trọng nam, (Á Đông, Nam Âu, Mỹ
Latinh), bình đẳng giới thể hiện chủ yếu bằng việc phụ nữ lấn sân nam giới trong khi nam giới vẫn
dậm chân tại chỗ. Điển hình là việc phụ nữ có thể làm sếp, trở thành phi công, cảnh sát v.v., nhưng
nếu đàn ông mà muốn làm y tá hay ở nhà chăm sóc con thì sẽ bị cười thối mũi. Ở những nền văn
hóa này, bình đẳng giới thực chất chỉ được tính cho giới chị em. Ngược lại, ở Bắc Âu, Tây Âu và Bắc
Mỹ, bình đẳng giới là việc cả hai giới lấn sân của nhau, cả anh lẫn ả đều cả hai bên. Hà Lan, nơi tôi
đang sống chẳng hạn, rất nhiều sếp nam ký hợp đồng làm việc ba, bốn ngày, những ngày còn lại
dành để chăm sóc gia đình cùng bà xã. Vì vậy đám bạn nam của tôi ở nước ngoài lập gia đình rồi
chẳng khác gì đàn bà Việt Nam. Điều khác duy nhất là mấy lão chồng lăn ra nấu ăn cho cả nhà
thay vì nằm dài trên ghế chĩa điều khiển vào màn hình tivi rồi lại còn càu nhàu là canh hôm nay
nấu mặn.

Bên cạnh đó, bình đẳng giới cũng cần phải được nhìn nhận từ góc độ bản năng giới. Phụ nữ có
thiên chức làm mẹ và sinh con. Điểm xuất phát này cho phép phụ nữ tuyên ngôn rằng: “Tôi muốn
và lựa chọn cuộc sống thiên về chăm sóc gia đình” thay vì “Tôi phải và không có lựa chọn nào
khác là hy sinh bản thân cho cuộc sống gia đình”. Bình đẳng giới từ góc độ này phát triển cao hơn
một bậc nhưng cũng đồng thời phức tạp hơn (hành vi giống nhau nhưng động cơ khác nhau), đắt
đỏ hơn (chính phủ phải cấp tiền và dịch vụ hỗ trợ vì làm mẹ được coi là một nghề nghiệp thay vì
đơn giản chỉ là lựa chọn cá nhân).

Bích Ngọc (Thời báo Kinh tế Việt Nam) và nhiều bạn phóng viên khác thường hỏi có bao giờ
tôi nghĩ đến việc lập gia đình không. Tôi thì cho rằng cụm từ “lập gia đình” có mục đích khác với
cụm từ “thành đôi”. Với một số người, hạnh phúc là phải có cả hai, thành đôi rồi có con để thành
một gia đình. Cũng có kẻ đơn giản chỉ muốn nhân giống. Với một số người khác, thành đôi quan
trọng hơn hết thảy, trẻ con sinh ra không phải là mục đích mà là hệ quả của yêu thương. Tôi thuộc
về nhóm này.

Tuy nhiên, có một hiểu lầm rất phổ biến là phụ nữ độc thân kiểu này không cần nam giới. Sai
lầm. Tất nhiên là chúng tôi cần nam giới, nhưng không phải để hoàn thiện cuộc sống theo kiểu một
nửa này chờ một nửa kia. Tự bản thân người phụ nữ đã là một chỉnh thể hoàn thiện, thêm một chút
tình tang của các chàng, cũng như việc lập gia đình, hoặc sinh con v.v. là những giá trị gia tăng của
cuộc sống. Hoặc là nằm ì ra chờ hoàng tử đến hôn cho một cái để rồi hạnh phúc lúc đó mới thực sự
bắt đầu, hoặc là tự tìm cách thoát thân ra khỏi lâu đài, sống vui tươi, có cả một đám hoàng tử bám
đuôi, và khi nào thích thì tự mình lựa gã đẹp trai nhất mà hôn. Đấy, chọn cách nào thì chọn!

https://thuviensach.vn
 Với quan niệm về gia đình như vậy, tôi đã rất thành thực khi trả lời các nhà báo rằng lúc nào
tôi cũng có một gia đình, bởi vì lúc nào tôi cũng có một người đàn ông để yêu thương, chỉ có điều
người đàn ông ấy tôn trọng sự tự do của tôi và hiểu rằng, hạnh phúc không phải là lúc nào cũng giữ
chặt lấy nhau. Bản chất của con người ai cũng muốn sở hữu, đàn ông cũng như đàn bà. Với những
người đàn ông trong đời tôi, cách giải quyết rất đơn giản. Tôi bảo họ rằng em là con chim thích bay
nhảy tự do. Anh đừng nghĩ đến chuyện giữ nó làm của riêng, hãy cứ luôn để cửa lồng mở thì tối nào
mỏi cánh em cũng sẽ về.

Nhiều người nghĩ tôi hẳn phải đòi hỏi ở người đàn ông của mình nhiều thứ lắm. Ai hồi còn
teen teen mà chẳng có một danh sách dài những đặc tính mà chàng người yêu tương lai phải có.
Tôi cũng vậy, hồi mười sáu tuổi tôi cương quyết cho rằng chàng trai của mình nhất định phải
không- để-ria-mép. Khôn lớn lên rồi, nhiều bạn bè thường nói họ cần tình-yêu-thực-lòng của
người đàn ông. Khi phóng viên Yên Phong báo Lửa Ấm hỏi về chuyện này, tôi đã trả lời là tôi
không có khả năng yêu đơn phương và không có thời gian để yêu thương kẻ không yêu mình. Bạn
cũng có thể đoán tôi đòi hỏi ở người đàn ông của mình sự tự do, nhưng cũng không phải, vì ở bên
tôi điều đơn giản ấy ai cũng hiểu. Điều duy nhất tôi yêu cầu (yêu cầu chứ không mong chờ) người
đàn ông tôi yêu là khi nào có dấu hiệu hết yêu thì phải nói. Lý do thì như đã nêu ở trên, tôi không
có thời gian yêu thương kẻ không yêu mình.

Tôi nhớ là Yên Phong còn hỏi tiếp một câu, rằng trót yêu một cô gái suốt ngày ở trên đường
vạn dặm nhiều hơn ở trong nhà như tôi thì đàn ông có ai bỏ cuộc không? Thật thú vị, hóa ra không
ai bỏ cuộc cả! Nhưng mỗi chàng trai lại ứng xử một cách khác nhau. Kẻ kiêu hãnh thì chào tạm biệt
rồi thỉnh thoảng lén lút cập nhật thông tin. Kẻ kiêu ngạo thì kêu nho còn xanh lắm. Kẻ tự tin thì
tiếp tục chạy bên cuộc đời tôi làm bạn đường. Kẻ tự ti thì chạy đằng sau làm cái bóng. Nguyên tắc
ứng xử của tôi đối với họ cũng như đối với tôn giáo: không gặp thì thôi, nhưng nếu chạm mặt là
thành tâm.

Tôi không bao giờ né tránh các câu hỏi về sex. Khi Vũ Thanh Thủy (Đẹp) hỏi về điều này, tôi
nói rằng tôi có một cách riêng để định nghĩa đàn bà. Tôi không phải đàn bà, tôi là cà chua. Tại
sao? Vì tôi, cũng như mọi ả đàn bà hay gã đàn ông trên đời, có khả năng tự đổi thay tùy theo đối
tượng bạn tình. Giống như cà chua khi kết duyên với rau sống thì giữ mình tươi nguyên để thành
salad, khi gặp phải chàng đậu phụ (!) thì lập tức mềm nhũn ra để thành món đậu sốt. Tôi thấy
những tình yêu trong đời mình cũng thế. Với mỗi gã người tình tôi lại thấy mình tự động lột xác
thành một kiểu cà chua mới, rốt cục lại là để cho ngon miệng í mà. Tình dục là một phần quan
trọng của tình yêu, nên trong cuộc đời tôi, nó cũng chịu chung số phận với tình yêu, tức cũng là cà
chua nốt!

Thực ra, bài phỏng vấn của Vũ Thanh Thủy mở đầu bằng một câu rất “khiêu khích”, rằng “một
người tự tin có thừa như Phương Mai, tại sao phải viện tới lớp trang điểm cầu kỳ thế kia?”

Nghe câu hỏi xong tôi cười mất nguyên một phút, rồi soi vào gương, thấy sao mà đúng quá
chừng. Ngày nào tôi cũng mất ít nhất hai mươi phút tô tô vẽ vẽ. Trang điểm mà không đeo mi giả
là coi như không trang điểm. Tuy nhiên, quan điểm của riêng tôi là trang điểm cũng giống như
trang phục mà thôi, tức là để cho mình đẹp lên. Việc làm đẹp có nhiều động cơ khác nhau. Có
người làm đẹp vì thiếu tự tin, mặt mũi xinh xắn lên tí hay quần áo đẹp đẽ lên tí sẽ thấy tinh thần dễ
xung phong hơn. Ngày xưa hồi mới dậy thì tôi cũng thuộc loại này. Hễ bao giờ có một cái trứng cá
mọc không đúng vị trí thì để đánh lạc hướng, tôi sẽ chọn ngay một cái áo cổ sâu (!).

Nhóm làm đẹp thứ hai là những người chỉ đơn giản hướng tới sự văn minh lịch sự khi giao tiếp
với cộng đồng. Họ trang điểm và ăn vận đẹp khi đi ra ngoài, nhưng về nhà thì có thể lôi thôi lếch
thếch thế nào cũng được.

https://thuviensach.vn
 Cũng có người làm đẹp đơn giản vì họ vô cùng yêu quý bản thân mình. Tôi thuộc về nhóm
này. Thỉnh thoảng ở nhà một mình tôi cũng đem đồ trang điểm ra tô vẽ các kiểu khác nhau, tò mò
ý mà! Dù chỉ với bốn bức tường không ai thèm nhìn ngó thì tôi cũng vẫn thích chọn mặc đồ trên
dưới điệp màu. Thậm chí sự ăn khớp giữa đồ chíp và tất chân đôi khi cũng làm tôi băn khoăn mất
mấy giây. Tôi thường nghĩ rất đơn giản: ba mẹ ban cho mình hình hài này thì chăm chút tôn vinh
cho nó cũng là một hành động báo hiếu.

https://thuviensach.vn
 15
Gửi những người bạn trẻ
Phần viết cuối cùng của cuốn sách này xin dành cho những bạn đọc tuổi mười tám. Tại sao?
Bởi đó là khi bạn bắt đầu phải có những quyết định lớn đầu tiên trong đời, và cũng là khi bạn có
thể phải nếm trải vết trượt đầu đời: trượt đại học. Tại sao tôi lại đề cập đến một vấn đề dường như
chẳng liên quan đến cuốn sách này chút nào? Bởi nhiều người cho tôi là một kẻ may mắn, với
những học hàm học vị, với cuộc sống tự do, với chu du thế giới. Nhưng quay vòng trở lại thời điểm
tôi mười tám tuổi, vết trượt đầu đời này liên quan đến tất cả những lời ngợi khen mà tôi được nhận.
Đây là câu chuyện mà Trang Hạ, với tư cách là một người bạn từ thời còn đi học, muốn tôi viết.
Email của chị gửi cho tôi thậm chí còn được tô đậm “em phải viết”. Vì vậy, tôi sẽ kể cho các bạn
trước khi trang cuối của cuốn sách này được gấp lại.

Tại Đại học Khoa học Ứng dụng Amsterdam, tôi có khoảng bảy mươi sinh viên quốc tế theo
học môn của mình. Bảy mươi khuôn mặt đủ màu da đến từ ít nhất hai mươi quốc gia khác nhau, và
thể nào cũng có một vài cô cậu người Trung Quốc, Nhật Bản hoặc Hàn Quốc bẽn lẽn ngồi phía rìa
lớp, mắt mở to miệng ngậm chặt ai nói gì cũng cười (!). Tuy nhiên, khóa học nào cũng thế, cứ đến
phần thảo luận về vai trò của giáo dục trong phát triển kinh tế là các cô cậu bình thường miệng câm
như hến này bỗng dưng hoạt bát hẳn lên. Họ thường sốc bạn bè cùng lớp bằng những câu chuyện
“kinh hoàng” mà chính bản thân đã trải qua để có thể đặt chân lên ngưỡng cửa đại học. Rất nhiều
em bật khóc khi nhớ lại áp lực tâm lý khủng khiếp của kỳ thi, vùi đầu mười lăm tiếng một ngày, tự
đặt ra đủ mọi giao kèo với trời đất. Cho đến một hôm thì cả lớp náo loạn vì một cô bé người Hồng
Kông nước mắt lưng tròng cho mọi người xem ảnh của một cô bạn thân: “Bạn tôi tự tử vì trượt đại
học. Tôi ở đây học cho cả phần của cô ấy. Tôi chia sẻ điều này vì muốn các bạn từ châu Âu và Mỹ
hiểu rằng, sự lười biếng và học hành như đi chơi của các bạn là điều khiến sinh viên châu Á chúng
tôi vừa khinh thường vừa ghen tị.”

Tôi thường lắng nghe trải nghiệm của những sinh viên cùng màu da với mình bằng sự cảm
thông vô tận, bởi tôi cũng từng giống như họ. Mười lăm năm trước, một con bé tôi có nằm mơ cũng
không thể tưởng tượng được có ngày mình sẽ phụ trách cả một tờ báo hơn mười vạn bản ở tuổi hai
mươi tư, dành được học bổng thạc sĩ của hai trường đại học châu Âu, rồi lại còn học lên tận tiến sĩ,
chu du tới hơn một phần ba thế giới, ra sách này sách nọ “hù” thiên hạ, và bây giờ đứng lớp gõ đầu
một lũ Tây.

Khi ấy tôi không thể tưởng tượng được đơn giản vì trong kỳ thi năm ấy, tôi trượt đại học.

Có rất nhiều điều tôi muốn chia sẻ với các bạn. Tôi sẽ cố gắng viết ở đây thật rõ ràng những gì
tôi muốn nói.

Thứ nhất, trượt đại học không có nghĩa là mọi cánh cửa đã khép lại. Việt Nam cần hàng triệu
thợ bậc cao, sao không học nghề? Tôi có cô em họ học trung cấp thú y, mới hai mươi tuổi đã xây
nhà cho bố mẹ và kiếm gần một nghìn đô một tháng. Bản thân tôi học Cao đẳng Sư Phạm. Tôi đã
quyết định đúng khi tiếp tục con đường này và từ bỏ việc rẽ ngang sang học báo chí. Hầu hết các
trường đều có liên thông, kể cả nếu các bạn cố kiết muốn lấy bằng đại học cũng chẳng có gì là khó.
Tôi phải nói rằng vốn ngoại ngữ tích cóp được trong ba năm học đó là chiếc chìa khóa để tôi bước
ra thế giới. Không có ngoại ngữ, sẽ chẳng có lấy một phần trăm cuộc sống của tôi bây giờ cùng với
tất cả những chuyến đi chu du đã thành hiện thực.

Thứ hai, bố mẹ và gia đình không phải lúc nào cũng đúng. Người lớn biết nhiều nhưng không
biết tất cả. Mười tám tuổi, bạn có khả năng đi bỏ phiếu quyết định vận mệnh của đất nước thì cũng
có khả năng hành động quyết định vận mệnh của chính mình. Hồi cấp ba tôi học chuyên toán Trần
Phú rất căng thẳng, mỗi năm phải thi sàng lọc với các học sinh trường ngoài. Năm lớp mười hai,
sau khi đỗ kỳ thi sàng lọc, tôi quyết định bỏ lớp chuyên chuyển sang học một lớp gấu nhất khối. Ba

https://thuviensach.vn
tôi giận không cất nên lời. Nhưng đó là quyết định sáng suốt nhất trong đời tôi: giành lại sự bình
bằng để ôn thi môn học mà tôi học rất dốt (điểm trung bình 4,5) nhưng tin là mình rất thích: môn
Tiếng Anh.

Cuối cùng, dù rất đau lòng nhưng tôi cũng phải tâm sự thành thật với các bạn rằng mọi hệ
thống giáo dục đều bất cập trong việc phát huy khả năng của học sinh, giáo dục Việt Nam thì tệ hơn
một tí do tốc độ hiện đại hóa và quốc tế hóa chậm hơn các nước trong khu vực một bậc. Tôi học
chuyên toán, mỗi tuần có hàng chục tiết toán, có đến tận hai thầy dạy toán, thầy chủ nhiệm khoán
cho làm bộ đề thi từ năm lớp mười. Điểm toán của tôi không đến nỗi thê thảm nhưng tôi cảm thấy
mình ngu si đần độn vô cùng. Đến bây giờ tôi thỉnh thoảng vẫn có ác mộng về những tiết toán với
hàng chục bài tập mỗi ngày. Vậy mà chỉ vài năm sau, tôi đỗ thạc sĩ thiết kế công nghệ xuất sắc tại
Twente University, chưa hết, trong suốt ba năm rưỡi làm luận án tiến sĩ, tôi say mê với hàng chục
chương trình toán thống kê, mê nhìn màn hình SPSS (phần mềm thống kê) còn hơn mê người yêu.

Sự xa rời thực tế trong các chương trình giáo dục chính là nguyên nhân khiến “mầm non toán
học” trong tôi bị thui chột. Vậy đấy, bạn dốt văn có khi chỉ vì môn văn nhàm chán, bạn dốt hóa có
khi chỉ vì môn hóa đáng lẽ phải hiện hữu trong từng mi li mét của cuộc sống xung quanh thì lại
chẳng khác gì một lũ chữ cái in hoa vô hồn xếp đống cạnh nhau. Hãy hỏi các anh chị đi trước mà
xem, rất nhiều kẻ đội sổ hồi cấp ba nhưng sở hữu một cá tính mạnh mẽ giờ có một sự nghiệp rạng
rỡ nhiều khiến bạn bè phải ghen tị. Thế để nói rằng, cuộc sống thực tế mới chính là những kỳ thi
đáng tin cậy nhất.

Và tất nhiên, nếu một con lừa trượt đại học còn có thể đứng dậy được, không những đứng dậy
được mà còn có thể lóc cóc đi tiếp một chặng đường dài không mấy tối tăm như tôi đang làm, thì
những bạn đọc trẻ tuổi thông minh, năng động của thế hệ mới bây giờ chắc chắn sẽ vượt xa, cho
con lừa tôi hít khói.

https://thuviensach.vn
 Mời các bạn cập nhật thông tin với Phương Mai tại www.culturemove.com

Click Subscribe và trao đổi với tác giả tại www.facebook.com/dr.nguyenphuongmai

Lên đường với trái tim trần trụi

CON ĐƯỜNG HỒI GIÁO

Khi cuốn sách này ra mắt các bạn, tôi vừa mới trở về từ một chuyến đi dài dọc Trung Đông.
Trong suốt năm 2012, tôi đã bước chân qua mười ba đất nước thời kỳ Mùa xuân Ả Rập, chứng kiến
sự quẫy mình rung chuyển của một cơn bão lũ làm chấn động đến tận gốc rễ những thể chế độc tài
từng trụ vững hàng chục năm. Trở về nhà, tôi thấy vui vì mình còn nguyên vẹn, không rách rời,
không chắp vá mặc dù ba đất nước tôi đặt chân qua đang trong tình trạng vô chính phủ, hai đất
nước nội chiến, phần còn lại ngày đêm biểu tình, đảo chính. Những gì đọng lại là sự hiếu khách đến
gần như “hoang đường” của người bản xứ và sự khác biệt khủng khiếp về văn hóa giữa những quốc
gia mà chúng ta quen gói gọn vào một danh từ chung khá hời hợt và vô nghĩa: Trung Đông.

Hơn một nghìn bốn trăm năm trước, Hồi giáo được sinh ra ở Mecca. Chuyến đi này bản chất
là tìm hiểu con đường phát triển của Hồi giáo, bắt đầu từ Ả Rập Saudi - nơi Hồi giáo khởi phát, tỏa
ra hướng tây tới tận Morocco và hướng đông tới tận Ấn Độ. Những chiến binh Hồi giáo chiếm được
thành phố nào thì tôi sẽ đến đúng thành phố đó. Nối các trận chinh chiến lớn với nhau sẽ tạo ra
hai cánh cung lớn từ Trung Đông vượt qua châu Âu, tỏa ra hai hướng châu Phi và châu Á. Đây

https://thuviensach.vn
chính là Islam Pan - dải đất khổng lồ vắt ngang ba lục địa từng được coi là hợp chủng quốc tôn giáo
đầu tiên và duy nhất của loài người.

Con đường Hồi giáo khởi phát từ Saudi như cánh chim tỏa ra hai hướng chinh phục thế giới

***

Ấn tượng đầu tiên của du khách khi đặt chân đến Yemen có lẽ là số lượng vũ khí khổng lồ mà
những người đàn ông ở đây sở hữu. Không chỉ đàn ông, trẻ con ở Yemen cũng có thể hỉ mũi vào
đống súng nhựa made in China vì chúng dễ dàng chôm vài khẩu AK của bố để thỏa mãn trí tò mò.
Tôi từng hết hồn khi thấy hai cậu bé chừng mười hai tuổi lia hàng chục phát đạn lên trời. Nhìn thấy
tôi, chúng toét miệng cười và giơ hai ngón tay hình chữ V: “Victory and Peace.”(1)

Với dân số hai nhăm triệu người, nếu không tính phụ nữ và trẻ con, mỗi người đàn ông Yemen
trữ trong nhà hoặc giắt quanh bụng cả thảy mười khẩu súng các loại. Đấy là chưa kể những con dao
quắm luôn đeo trước ngực như một phần không thể tách rời của trang phục truyền thống Yemen.
Ahmed al-Kibsi - một nhà nghiên cứu chính trị làm một so sánh như sau để tôi dễ hiểu: “Thì cũng
như cái cà vạt mà thôi. Đàn ông nước cô đeo cà vạt thì đàn ông Yemen đeo súng và dao găm.”

Đến đây ai cũng nghĩ một nền văn hóa gắn liền với vũ khí như thế, cộng với sự tranh chấp
quyền lực phức tạp, trình độ văn hóa thấp (50% mù chữ) và đói nghèo (50% sống dưới mức 2 đô
la/ngày), hẳn Mùa xuân Ả Rập ở Yemen phải có số lượng thương vong khổng lồ. Trên thực tế, số
người chết dừng lại ở mức 2.000, khá thấp nếu so với Syria đang làm cả thế giới lo ngại với hơn
30.000 người thiệt mạng.

Một em bé Yemen mặc trang phục truyền thống, và con dao quắm là vật không thể thiếu của bộ trang phục
ấy.

Một ngày sau cuộc bầu cử ở Yemen, may mắn từ trên trời rơi xuống khiến tôi có dịp được gặp
Jamal bin Omar - đại diện tối cao của Liên Hợp Quốc, người điều hành toàn bộ quá trình đàm

https://thuviensach.vn
phán và chuyển giao quyền lực tại Yemen (không có nhà báo nào có cơ hội được phỏng vấn Omar
trong suốt quá trình bầu cử). Người hùng của Yemen nhìn mệt mỏi nhưng hạnh phúc. Theo lời thư
ký của ông, Cathy, quá trình đàm phán liên tục rơi vào thế vô vọng. Từng có lúc một thánh đường
Hồi giáo liên tục gọi tên ông suốt đêm với lời cầu nguyện để ông có thể giúp cho một Yemen hòa
bình. Cathy cho rằng với một nền văn hóa súng ống dao găm như Yemen, không ai có thể hiểu nổi
tại sao Mùa xuân Ả Rập lại có thể thành công với tối thiểu thương vong. Có một điều gì đó rất đặc
biệt trong tính cách người Yemen, một sự dịu thuần mà du khách phải ở lại lâu mới có thể nhận ra,
mới có thể hiểu rằng đối với người Yemen, vũ khí không nhất thiết đi liền với bạo lực.

Những câu chuyện Trung Đông sẽ nhanh chóng được giới thiệu cùng các bạn trong tập tiếp
theo “Lên đường với trái tim trần trụi - Con đường Hồi giáo”.

https://thuviensach.vn
Bạn tên là gì?
Bạn từ đâu đến?
Khảm.
Bạn làm nghề gì?
Như một hòn đá lăn.
Khuôn sáo.
Chiến thắng và hòa bình.
Sao cũng được.
Chào mừng đến thủ đô cướp đoạt của thế giới.
Bơi với ống thở.
Chương trình.
Đ. mẹ mày!
Danh thiếp.
Ma trận.

https://thuviensach.vn