Rozwojowe Ujęcie Trójczynnikowej Teorii Miłości

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, 2013 * tom 18, nr 2, s.
9–18
doi: 10.4467/20843879PR.13.007.1180
PIOTR OLESIŃSKI
Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań
Institute of Psychology, Adam Mickiewicz University, Poznań
e-mail: pio.ole@wp.pl
Rozwojowe ujęcie Trójczynnikowej Teorii Miłości

Sternberga – trójwarstwowa miłość
Developmental approach to the Sternberg’s Triangular Theory of Love –

trilayers love
Abstract. The article presents the developmental approach to Sternberg’s theory which introdu-
ces love as a trilayer phenomenon. This approach enables the adoption of a developmental per-
spective to understand the experience of love. Assuming that the development of an individu-
al proceeds from a biological to social being, the article describes biological, psychological and
sociocultural factors that influence the three aspects of love. The article also describes intera-
ctions between these aspects. This layered approach enables understanding the influence of co-
native, emotional and cognitive processes on the three layers of love, i.e. intimacy, passion and
commitment. The metaphor of layers helps to understand the difficulties in forming intimate re-
lationships.
Keywords: love, passion, intimacy, commitment
Słowa kluczowe: miłość, namiętność, intymność, zaangażowanie
Miłość jest jednym z najbardziej nie- odmienne rodzaje miłości. Sternberg wyróż-
uchwytnych, trudno definiowalnych zjawisk nił między innymi miłość pustą, wynikającą
psychologicznych, ale jego badanie wraz z ope- z przeżywania tylko jednej składowej miłości
racjonalizowaniem zainteresowało psycholo- – zaangażowania, oraz miłość pełną, będącą
gów dopiero pod koniec XX wieku (Hendrick, wynikiem namiętności, intymności i zobowią-
Hendrick, 1986; Rubin, 1970). Obecnie najpo- zania. Trójczynnikowa Teoria Miłości została
pularniejszym i wszechstronnym ujęciem tego potwierdzona empirycznie (Sternberg, 1997),
fenomenu jest Trójczynnikowa Teoria Miło- opisano również, jak zmienia się przeżywanie
ści Roberta Sternberga (1986), podkreślają- poszczególnych komponentów miłości pod-
ca jego złożoność i uniwersalność1. Sternberg czas trwania udanej lub niepomyślnej relacji
wyróżnił trzy składowe miłości: namiętność, intymnej (Wojciszke, 2010).
intymność, zwaną również w literaturze bli- Analizy czynnikowe, przeprowadzane
skością, oraz zaangażowanie, określane syno- w międzykulturowych badaniach nad charak-
nimicznie zobowiązaniem. Wieloaspektowe terystycznymi dla różnych relacji interperso-
ujęcie miłości podkreśla różne jej składowe, nalnych uczuciami, myślami i zachowaniami,
które mogą się wyrażać w różnych relacjach potwierdzają zgodność trzech wyróżnionych
międzyludzkich, występować w rozmaitym przez Sternberga czynników miłości z od-
natężeniu oraz w różnych układach, tworząc czuciami osób doświadczających różnych jej
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
10 Piotr Olesiński
aspektów (Aron, Westbay, 1996). Również ści (Diessner, Frost, Smith, 2004). Procesy te,
polskie badania pokazują, że w porówna- podobnie jak składowe miłości, nieustannie
niu z innymi konceptualizacjami tego zjawi- oddziałują na siebie, co objawia się w różnych
ska model trójczynnikowy najlepiej odda- obszarach psychologicznego funkcjonowania
je subiektywne przeżycia ludzi (Wróblewska, człowieka.
2003). Wyniki badań dowodzą także, że skła- Zwrócenie uwagi na rolę czynników psy-
dowe miłości mogą mieć różne podłoża bio- chologicznych w kształtowaniu się specyficz-
chemiczne, między innymi stwierdzono silny nej ludzkiej zdolności do miłości wcale nie
związek między doznawaniem namiętności pomniejsza znaczenia czynników biologicz-
a wydzielaniem dopaminy (hormonu aktyw- nych ani wynikających z czasu trwania relacji,
nego podczas odczuwania przyjemności) oraz lecz podkreśla wieloaspektowość samej miło-
aktywnością mózgowego „układu nagrody” ści oraz jej uwarunkowań. Niektóre badania
(Fisher, 2004). Przeżywanie intymności praw- (Engel, Olson, Patrick, 2001) ujawniają rów-
dopodobnie wiąże się z wydzielaniem oksyto- nież rolę czynników podmiotowych w kształ-
cyny, towarzyszącym odczuwaniu więzi i za- towaniu relacji opartej na miłości ujętej trój-
chowaniom wyrażającym ufność, u podłoża czynnikowo, ale brak dotąd rozwojowych ujęć
zobowiązania leżą zaś procesy zależne od ak- zdolności do przeżywania pełnej miłości. Per-
tywności struktur mózgowych odpowiedzial- spektywa rozwojowa – zakładająca, że rozwój
nych między innymi za procesy planowania, człowieka jest wypadkową procesów biolo-
podejmowania decyzji czy rozwiązywania gicznego i psychicznego dojrzewania organi-
problemów (Imieliński, 1977; Herzyk 2000). zmu oraz oczekiwań i stymulacji środowiska
Zwrócenie uwagi na neurofizjologiczne uwa- społeczno-kulturowego, działającego głów-
runkowanie miłości oraz badania ukazujące nie poprzez innych ludzi (Brzezińska, 2007)
zmiany natężenia poszczególnych jej składo- – umożliwia przeanalizowanie rozwoju skła-
wych w intymnych związkach, w których one dowych miłości z perspektywy życia ludz-
mogą się w pełni wyrażać, prowadzi do wnio- kiego. Opisując te procesy, przyjęto zgodne
sku, że zmiany postaci, w jakiej miłość prze- z psychologią life-span założenia, że rozwój
jawia się w stosunku do partnera, nie wyni- dotyczy każdego wieku i dokonuje się eta-
kają z nacisków społecznych i okoliczności pami, a każdy wcześniejszy etap jest podsta-
zewnętrznych, lecz mogą stanowić samą jej wą rozwoju późniejszego (Brzezińska, 2007).
istotę (Wojciszke, 2010). Rozwojowe ujęcie miłości przekształca trój-
Różne koncepcje i paradygmaty psycho- czynnikową koncepcję miłości Sternberga –
logiczne traktują miłość i oparte na niej re- często obrazowaną w formie trójkąta, które-
lacje jako wyraz pełnego zdrowia człowie- go wierzchołki symbolizują trzy jej aspekty
ka (Cierpiałkowska, 2009a). Akcentowanie – w koncepcję trójwarstwową, która ukazuje
w trójczynnikowej koncepcji samoistnych, zarówno ontogenezę zdolności do przeżywa-
wynikających głównie z czasu trwania rela- nia poszczególnych jej aspektów, jak i nakła-
cji przemian miłości odwróciło jednak uwagę danie się na siebie poszczególnych warstw,
badaczy od czynników podmiotowych, rów- i którą również można obrazowo i w uprosz-
nie ważnych dla budowania relacji opartej na czeniu przedstawić jako trójkąt z wpisanymi
wszystkich trzech czynnikach. Niektórzy in- weń warstwami (por. rysunek 1).
terpretatorzy teorii Sternberga twierdzą na- Zakładając, że człowiek z wiekiem prze-
wet, że ukryte jest w niej neoklasyczne prze- kształca się z istoty biologicznej w społecz-
konanie o trójczłonowej strukturze psychiki, ną, warstwowe ujęcie miłości wskazuje rów-
składającej się z przynajmniej trzech funda- nież na zmienne znaczenie czynników natury
mentalnych, nieredukcyjnych procesów: po- biologicznej, psychicznej i społecznej dla po-
znawczych, emocjonalnych i motywacyjno- szczególnych aspektów miłości. Może się to
-popędowych, które wyrażają się odpowiednio przekładać na zmiany w dynamice miłości
w zaangażowaniu, intymności oraz namiętno- i jej wartościowaniu w miarę trwania danej
Rozwojowe ujęcie Trójczynnikowej Teorii Miłości Sternberga – trójwarstwowa miłość 11
relacji i wraz z wiekiem osób pozostających NAMIĘTNOŚĆ I JEJ BIOLOGICZNE

w stałym związku. UWARUNKOWANIE
Współcześnie w kulturze zachodniej mi-
łość rozpoczyna się na ogół od silnego od- Według Sternberga namiętność jest pochod-
czuwania namiętności, dopiero z czasem ną motywacyjnego zaangażowania w relację,
pozostałe czynniki zaczynają odgrywać istot- któremu towarzyszy pragnienie połączenia
ną rolę dla trwania i satysfakcji ze związ- z partnerem, partnerką. Wyraża się ona mię-
ku. Możliwe jest również, że z wiekiem lu- dzy innymi poprzez silne emocje, pobudzenie
dzie inaczej wartościują miłość, tzn. bardziej fizjologiczne, pragnienie bliskości fizycznej,
cenią relację opartą na bliskości i zaangażo- uczucie podniecenia. Potrzeba seksualna jest
waniu niż namiętności, co pokazują badania centralnym komponentem tej składowej miło-
osób będących w długoletnich satysfakcjo- ści, lecz nie jest z nią tożsama – przykładowo
nujących związkach (Wojciszke, 2010). Roz- osoby określające siebie mianem aseksualnych
wojowe ujęcie miłości pozwala też dostrzec mogą odczuwać inne aspekty namiętności, bez
proces kształtowania się miłości dysfunkcjo- potrzeby seksualnej. Namiętność w związ-
nalnej bądź dysfunkcjonalnych jej aspektów, ku charakteryzuje się dużą dynamiką, szyb-
wynikających nie tylko z funkcjonowania ko osiąga swoje maksymalne natężenie oraz
diady czy czasu trwania relacji intymnej, lecz równie szybko opada. Po początkowym szyb-
także z charakterystyki jednostek tworzących kim spadku jej natężenia następuje dość krót-
relację. Dysfunkcyjność może polegać na nie- kotrwałe ustabilizowanie namiętności na niż-
zdolności do odczuwania jednego z aspektów szym poziomie, po czym namiętność wygasa,
miłości, na zbyt silnym bądź słabym jego od- szczególnie po przekroczeniu dwóch lat trwa-
czuwaniu lub wyrażaniu go w sposób utrudnia związku (Wojciszke, 2010).
niający nawiązanie relacji satysfakcjonującej Miłość namiętna jest kulturowym po-
dla obu partnerów. wszechnikiem, chociaż w zależności od kul-
Rysunek 1. Trójwarstwowe ujęcie miłości wraz z trzema procesami psychicznymi leżącymi u podstaw
poszczególnych warstw oraz czynnikami warunkującymi dany aspekt miłości
12 Piotr Olesiński
tury jest różnie wartościowana (Buss, 2007). siłę namiętności mogą oddziaływać również
W poprzednich stuleciach małżeństwa zawie- czynniki natury psychologicznej – między in-
rano na zasadzie umowy pomiędzy rodzinami, nymi związane z poczuciem zaangażowania
obecnie zaś w euroamerykańskim kręgu kul- w relację, z satysfakcją z relacji czy z ogól-
turowym namiętność stała się podstawą rela- nym poczuciem dobrostanu jednostki – które
cji intymnej. Niewielki stopnień wolicjonalnej mogą zarówno obniżać, jak i podwyższać jej
kontroli nad odczuwaniem namiętności oraz poziom. Okazywanie (udawanej) namiętno-
jej powszechność wskazują na raczej biolo- ści może być również wykorzystywane w celu
giczne uwarunkowania tego aspektu miłości. manipulowania partnerem czy w kształtowa-
Z perspektywy rozwojowej wydaje się, że na- niu hierarchii władzy w intymnych związkach
miętność jest w największym stopniu zależna (Schnarch, 2005).
od czynników konstytucjonalnych, tempera- Trudno określić, czy odczuwanie opisywa-
mentalnych i wrodzonych popędów biologicznej przez Sternberga namiętności przez osoby
nych, umożliwiających zaspokojenie potrzeb przeżywające zakochanie zależne jest jedynie
organizmu i przetrwanie gatunku dzięki repro- od czynników biologicznych – dojrzewania
dukcji (Grabowska, 2011). O biologicznym organizmu i jego ekspresji, czy też może być
podłożu namiętności (i wiążącej się z nią sek- ono modyfikowane przez intymność i zaan-
sualności) świadczy rozwój odczuwania po- gażowanie, a także czy i na tę warstwę miło-
żądania u mężczyzn wykastrowanych przed ści mają wpływ życiowe doświadczenia danej
okresem dojrzewania – zabieg ten powoduje osoby. Zygmunt Freud (1982) opisał rozwój
obniżenie poziomu androgenów w okresie do- psychoseksualny człowieka, w trakcie które-
rastania, czego skutkiem jest później przeży- go energia psychiczna dostarczana z id prze-
wanie emocji pozbawionych komponentu sek- mieszcza się w ciele, nadając erogenne zna-
sualnego (Imieliński, 1977). Badania zespołu czenie poszczególnym jego obszarom. Freud
Hectora Sabelli (1990 za: Fisher, 2005) rów- zwrócił uwagę na pozabiologiczne czynniki
nież wskazują na neurohormonalne uwarun- warunkujące rozwój psychoseksualny oraz na
kowanie namiętności: w moczu osób, będą- znaczenie wczesnodziecięcych doświadczeń
cych w związku z kimś wartościowanym jako dla osobowości człowieka dorosłego. Chociaż
obiekt namiętności, stwierdzono podwyższo- współczesne badania nie potwierdziły związ-
ną ilość produktów przemiany PEA – natural- ku pomiędzy doświadczeniami wczesnego
nych amfetamin, odpowiedzialnych za utrzy- dzieciństwa, ujętymi w kategoriach kształ-
mywanie się stanu oczarowania, podniecenia, towania się więzi z pierwszym opiekunem,
wrażliwości, czyli komponentów charakte- a namiętnością w życiu dorosłym, to hipotezy
ryzujących ten aspekt miłości. Innym dowo- Freuda przyczyniły się do powstania wielu in-
dem na biologiczne uwarunkowanie namięt- nych teorii, dotyczących roli kontaktu pomię-
ności jest niemożność przeżywania miłosnego dzy dzieckiem i jego opiekunem dla rozwo-
zauroczenia przez osoby cierpiące na nie- ju człowieka, w tym dla rozwoju kolejnych
doczynność przysadki; chociaż osoby takie warstw miłości (por. rysunek 2).
mogą budować relację opartą na bliskości czy
zaangażowaniu (Imieliński, 1977).
Zarówno zbyt silne, jak i zbyt słabe od- INTYMNOŚĆ WYWIEDZIONA
czuwanie namiętności można uznać za pato- Z DZIECIŃSTWA
logiczne z zastrzeżeniem, że ostateczna ocena
w tym zakresie zależy od wielu okoliczno- Intymność oznacza pozytywne uczucia i to-
ści (Imieliński, 1977). Chociaż namiętność warzyszące im działania, na które składają się
i pożądanie seksualne zawsze były traktowa- między innymi: pragnienie troski o dobro
ne jako popęd biologiczny, a większość kli- partnera, przeżywanie szczęścia w obecności
nicystów poszukuje genezy problemów z na- partnera i z jego powodu, rozumienie partne-
miętnością w czynnikach biologicznych, to na ra, dzielenie się z partnerem przeżyciami i do-
brami, dawanie i otrzymywanie uczuciowego jących namiętności i może w ogóle nie wią-
wsparcia, wymiana intymnych informacji oraz zać się z potrzebą seksualną, np. w związkach
docenianie roli partnera we własnym życiu przyjacielskich.
(Sternberg, 1997). Dynamika intymności jest Uczucia i zachowania składające się na in-
łagodna, rośnie powoli oraz powoli opada, co tymność korespondują ze specyficzną więzią
wynika w dużej mierze z umiejętności komu- charakteryzującą relację między matką a ma-
nikowania się w związku, wzajemnego zrozu- łym dzieckiem. Ta wyjątkowa więź, zwana
mienia i udzielania sobie wsparcia i pomocy; przywiązaniem, oznacza stan, w którym jed-
takie umiejętności wykształcają się dopiero nostka odczuwa silną potrzebę szukania bli-
w trakcie wzajemnego poznawania się partne- skości innej konkretnej osoby, zwanej obiek-
rów. Intymność w związku ma również swoje tem przywiązania, w szczególności w sytuacji
neurohormonalne podłoże, o czym świadczy trudnej lub stresowej (Bowlby, 2007). Zacho-
wzajemne wyzwalanie u partnerów endor- wania te są najbardziej widoczne i intensywne
fin, towarzyszących poczuciu bezpieczeństwa w okresie dzieciństwa, kiedy umysł nie spra-
i stabilności, czy oksytocyny, której poziom wuje jeszcze wystarczającej kontroli nad emo-
koreluje dodatnio z poczuciem zaufania i wię- cjami, co uniemożliwia wolicjonalny wpływ
zi do drugiej osoby (Fisher, 2005). Najistot- na stany emocjonalne zależne od wcześniej
niejsze dla tej warstwy miłości wydają się ukształtowanych w ontogenezie ośrodków
jednakże doświadczenia emocjonalne, szcze- podkorowych (Imieliński, 1977). We wczes-
gólnie pochodzące z okresu wczesnego dzie- nym dzieciństwie dziecko wykonuje specy-
ciństwa, który odgrywa specjalną rolę w roz- ficzne czynności, mające na celu ustanowienie
woju emocjonalno-seksualnym człowieka. i utrzymanie bliskości, początkowo wszyst-
Potrzeby kontaktu emocjonalnego, więzi, kich osób w otoczeniu, a następnie wybra-
wspólnoty współistnieją z potrzebą seksualną, nego opiekuna. Wzorzec relacji z pierwszym
a według niektórych teoretyków (por. Buss, opiekunem i związane z nim emocje uak-
2007) są jej składową, wykształconą na dro- tywniają się w późniejszym życiu i wpływa-
dze ewolucji dla przetrwania gatunku, które- ją na kontakty emocjonalne z innymi ludźmi,
go potomstwo wymaga długiej opieki przed w szczególności z partnerem relacji intymnej
osiągnięciem samodzielności. Wydaje się jed- (por. Tryjarska, 2010).
nak, że są one w znacznym stopniu niezależ- W okresie wczesnego dzieciństwa, co pod-
ne, ponieważ intymność może wyrażać się kreśla w szczególności teoria relacji z obiek-
w kontaktach i relacjach osób nieodczuwa- tem, dziecko nie tylko poszukuje bliskości,
Rysunek 2. Trójwarstwowe ujęcie miłości, teorie psychodynamiczne odnoszące się do poszczególnych

warstw oraz instancje psychiczne wyrażające się w danym aspekcie miłości
14 Piotr Olesiński
lecz także rozwija samoświadomość, poczu- czenie dla podtrzymania związku w okresie
cie własnej indywidualności i własnego Ja, zmniejszonego odczuwania namiętności. We-
autonomiczne ego (por. rysunek 2). Margaret dług Sternberga intymność, zwłaszcza wzglę-
Mahler (1967) opisała fazy rozwojowe prze- dem partnera relacji miłosnej, wykazuje duże
biegające do około trzeciego roku życia, które podobieństwo do zachowań interpersonal-
w procesie separacji-indywiduacji prowadzą nych wynikających z przywiązania do opie-
od skupienia dziecka na procesach fizjolo- kuna w okresie dzieciństwa. Podobieństwo to
gicznych i poczuciu bycia jednością z opieku- wyraża się między innymi w sposobie reago-
nem do uzyskania poczucia własnej odrębno- wania dorosłego człowieka na ukochaną oso-
ści. W procesie tym, w sytuacji wystarczająco bę jak w dzieciństwie na własną matkę: w po-
dobrego przywiązania, dobrej opieki rodzi- szukiwaniu fizycznej bliskości partnera, jak
cielskiej oraz prawidłowego rozwoju moto- kiedyś własnej matki, w intensywnym prze-
rycznego, mowy i procesów poznawczych, żywaniu bliskości, w specyficznym dla da-
przezwyciężony zostaje konflikt między po- nej pary i empatycznym komunikowaniu się
trzebami autonomii i zależności. Pozytyw- z partnerem, jak kiedyś z matką, w odczuwa-
ne przezwyciężenie tego kryzysu w dzieciń- niu tęsknoty w sytuacji nieobecności partne-
stwie może w późniejszym życiu wpływać na ra, podobnie jak kiedyś podczas nieobecności
umiejętność przyjmowania w relacjach z ludź- pierwotnego obiektu przywiązania. W rozwo-
mi zarówno perspektywy „Ja”, jak i „My” ju dziecka opiekun stanowi bazę do eksplo-
i umożliwia satysfakcjonujące funkcjonowa- racji i w początkowym okresie życia uważa-
nie w związku intymnym i poza nim. Znacze- ny jest za wszechmocnego; podobnie partner
nie tych dwóch aspektów rozwoju we wczes- relacji intymnej we wczesnych jej fazach jest
nym dzieciństwie – czyli bazową ufność, idealizowany, a wraz z rozwojem relacji ro-
uzyskiwaną dzięki wzajemności i wymia- dzi się oczekiwanie, że powinien on zapewnić
nie kontaktów z opiekunem, jego adekwat- bezpieczeństwo i ukojenie w sytuacjach stre-
nym reagowaniu na popędowe potrzeby dzie- sogennych (Wojciszke, 2010).
cka, oraz samokontrolę, autonomię i poczucie W sytuacji gdy opiekun nie stwarza bez-
własnej odrębności, ukształtowane na drodze piecznej przystani dla eksploracji i poznawa-
psychofizycznego oddzielania się od opiekuna nia świata, możliwe jest utrwalenie negatyw-
i eksploracji otoczenia – podkreślał zwłaszcza nych wzorców emocjonalnych, które zostaną
Erik Erikson (1997). później zgeneralizowane na relacje w życiu
W życiu dorosłym intymność bazuje na dorosłym. Urazy psychiczne, doznane we
specyficznych doświadczeniach emocjonal- wczesnym dzieciństwie, mogą warunkować
nych okresu wczesnego dzieciństwa, co zo- nieprawidłowy rozwój emocjonalny utrudnia-
stało potwierdzone w badaniach. Na przykład jący, a w sytuacji silnej traumy uniemożliwia-
stwierdzono, że zarówno lękowo-ambiwa- jący nawiązanie głębokiej więzi emocjonalnej
lentny, jak i unikający styl przywiązania ne- z innymi ludźmi (Marchwicki, 2009). Teo-
gatywnie wpływają na odczuwaną intymność rie psychologiczne opisujące kształtowanie
w związku (Scott, Lindsey, 2009). Rozwój in- się przywiązania w dzieciństwie kładą nacisk
tymnej relacji wymaga transferu komponen- na dezadaptacyjne dla dziecka relacje z mat-
tów bezpiecznego przywiązania na partnera ką, wynikające głównie z jej niedostępności
(Palus, 2010). Badania pokazują, że ukształto- emocjonalnej i fizycznej oraz braku wrażli-
wany w dzieciństwie styl przywiązania może wości i gotowości do reagowania na sygnały
ulec zmianie dzięki doświadczeniom zwią- dziecka. Teorie te zwracają również uwagę na
zanym z relacją partnerską, lecz nie podwa- wpływ relacji matka–dziecko na temperament
ża to istoty doświadczeń wczesnodziecięcych dziecka, tzn. jego wrodzone cechy osobowo-
dla umiejętności nawiązywania bliskich rela- ści wyrażające się między innymi podatnoś-
cji (Marchwicki, 2009). Przywiązanie do part- cią na stres czy tolerancją frustracji potrzeb,
nera wraz z zaangażowaniem ma istotne zna- które mogą zarówno utrudniać, jak i ułatwiać
kształtowanie się więzi emocjonalnej z mat- pierwszych kryzysów życiowych, dotyczących

ką. Skutkiem nieprawidłowej opieki – nad- ufności i autonomii.
miernie stymulującej i intruzywnej bądź cha- Analiza czynnikowa, przeprowadzona na
rakteryzującej się małym zaangażowaniem danych dotyczących różnych cech i przeja-
w kontakt z dzieckiem – w życiu dorosłym wów miłości, ujawniła, że zaangażowanie jest
może być zbyt silna potrzeba bliskości, silny bliskie takim zachowaniom jak: oddanie się,
lęk przed jej utratą bądź unikanie sytuacji wy- poświęcenie, wyrzeczenie, ochrona, lojalność
magających zaangażowania emocjonalnego (Aron, Westbay, 1996). Te przejawy miłości
ze względu na dostrzeganie w nich zagroże- wiążą się z podejmowaniem i odpowiedzial-
nia. Możliwe jest również ukształtowanie się nym realizowaniem zobowiązań, wobec sie-
takich emocjonalnych wzorców, które polega- bie i innych, w różnych obszarach aktywno-
ją na przemiennym odczuwaniu lęku i blisko- ści życiowej, także w intymnych związkach,
ści, oraz takich, które skłaniają osobę do pro- i charakteryzują dorosłego, dojrzałego czło-
wadzenia gier relacyjnych, zaspokajających wieka. Są one związane z rozwojem umie-
inne potrzeby niż potrzebę bliskości (Cierpiał- jętności rozpoznania uwarunkowań własne-
kowska, 2009b). go działania oraz rozwojem umiejętności jego
planowania i kontrolowania. Zaangażowa-
nie kształtuje się w okresie adolescencji wraz
ZAANGAŻOWANIE I KONTEKST
z rozwojem poczucia tożsamości, z kształto-
SPOŁECZNO-KULTUROWY
waniem się wizji własnej osoby oraz z pełnie-
niem istotnych ról społecznych (Smykowski,
Według Sternberga zaangażowanie, zwane
również zobowiązaniem, ukonstytuowane jest 2009). Specyficzny dla adolescencji proces
przez świadome decyzje, dotyczące pozosta- kształtowania tożsamości wymaga połącze-
wania w danym związku oraz utrzymania go nia dotychczasowych doświadczeń Ja, rów-
w przyszłości. Czynnik ten poddaje się świa- nież tych nabytych w dzieciństwie, z nowymi
domej kontroli i na ogół jest najbardziej sta- rolami, charakterystycznymi dla życia osoby
bilnym, niepodlegającym fluktuacjom skład- dorosłej. W procesie formowania tożsamości
nikiem miłości, ponieważ wysiłki wkładane szczególne znaczenie mają oczekiwania i pre-
w utrzymywanie relacji inicjują jej samopod- sja społeczna, które wraz z gotowością ad-
trzymywanie się. Zobowiązanie jest jednakże olescenta do pełnienia funkcji społecznych
rezultatem świadomej decyzji, która może zo- przyczyniają się do rozwoju samokontroli
stać w każdym momencie odwołana. w aspekcie psychicznym, emocjonalnym i be-
Rozmaite formy zaangażowania w związek hawioralnym.
intymny, występujące w różnych społecznoś- W adolescencji wraz z rozwojem intelek-
ciach, świadczą o silnym oddziaływaniu czyn- tualnym, umożliwiającym spostrzeganie włas-
nika kulturowego na tę składową miłości. Róż- nego życia w dłuższej perspektywie czasowej,
nice dotyczą m.in. sposobów tworzenia takich pojawia się umiejętność stawiania celów i pod-
związków, ról społecznych przypisywanych porządkowywania im bieżących działań, któ-
partnerom w relacji, akceptacji związków jed- ra może być zakłócana charakterystyczną dla
nopłciowych czy poligamicznych2. Zaangażo- tego okresu chwiejnością emocjonalną (Obu-
wanie bazuje na opisywanych poprzednio war- chowska, 2003). W tym okresie życia zmianie
stwach miłości – badania udowodniły jego ulega również kierunek aktywności, co pole-
negatywny związek z unikającym stylem przy- ga na zwróceniu się ku stanom wewnętrznym
wiązania (Scott, Lindsey, 2009). Natomiast te- oraz w stronę zagadnień społecznych. Pod
orie odwołujące się do koncepcji Eriksona, wpływem współpracy z rówieśnikami mło-
między innymi Richarda Logana (1986 za: dy człowiek osiąga stadium autonomii mo-
Brzezińska, 2007), wskazują na związek umie- ralnej, objawiające się uzależnieniem postę-
jętności budowania długotrwałej relacji intym- powania od subiektywnej odpowiedzialności
nej z konstruktywnym rozwiązaniem dwóch (Obuchowska, 2003). Rozwój emocjonalny,
16 Piotr Olesiński
czyli rozwój umiejętności rozpoznawania, na- zaangażowania dysfunkcyjne, wynikające je-

zywania, kontrolowania emocji i ich ekspre- dynie z przyjęcia perspektywy Ja dla zaspo-
sji, przebiegający w ścisłym związku z roz- kojenia własnych potrzeb, niezależnie od po-
wojem moralnym i poznawczym, doprowadza trzeb partnera.
do zmiany sposobu angażowania się jednost-
ki w relacje międzyludzkie. Przestaje ono być
jedynie dziecięcym poczuciem bycia związa- PODSUMOWANIE
nym z kimś, głównie emocjonalnie, lecz staje
się dojrzałym przeżywaniem jedności z inny- Zaprezentowane w niniejszym artykule war-
mi ludźmi poprzez akty umysłowe i moralną stwowe ujęcie trzech składowych miłości
odpowiedzialność, wynikającą z własnej woli ukazuje ich zależność od czynników pod-
(Smykowski, 2009). Związki intymne okresu miotowych, uwarunkowanych biologicznie,
wczesnej dorosłości różnią się od związków społecznie i kulturowo. Warstwy miłości – za-
młodzieży tym, że te drugie nastawione są na angażowanie, bliskość, namiętność – zostały
odkrywanie własnego Ja, natomiast te pierw- opisane tutaj jako w dużym stopniu niezależne.
sze uwzględniają zarówno perspektywę „Ja”, Należy jednakże podkreślić ich wzajemne od-
jak i „My”. Erikson (1997) opisuje intymność działywanie oraz nawarstwianie się kolejnych
kształtującą się we wczesnej dorosłości jako aspektów miłości w procesie rozwoju indywi-
zdolność do zaangażowania się w konkret- dualnego, co można dostrzec dopiero z per-
ne związki i wspólnoty oraz jako rozwinięcie spektywy rozwojowej. Przyjęcie tej perspekty-
w sobie etycznej siły, aby sprostać temu zaan- wy pozwala bowiem na opisanie, jak warstwy
gażowaniu, nawet jeżeli wymagać będzie ona bardziej zależne od czynników biologicznych
znacznych poświęceń i kompromisów. Defini- (i genetycznych) oddziałują na warstwy zależ-
cja intymności Eriksona przekłada się na defi- ne raczej od czynników psychologiczno-spo-
nicję zaangażowania w koncepcji Sternberga. łecznych i kulturowych, i odwrotnie.
Chociaż Erikson wiązał rozwój człowieka Na przykład namiętność, która w najwięk-
z przeobrażeniami ego, to podkreślanie zna- szym stopniu jest uwarunkowana czynnika-
czenia etycznej siły i internalizacji zasad moż- mi biologicznymi, może być modyfikowana
na powiązać z inną strukturą aparatu psychicz- przez intymność i zaangażowanie. Niepra-
nego – z superego (por. rysunek 2). widłowości w sferze doznawania namiętno-
Trafność wyborów dokonanych przez ści mogą wynikać z zaburzeń hormonalnych,
człowieka dorosłego wyraża się w tym, że sta- przewlekłych chorób, lecz również z doświad-
nowią one podstawę długotrwałego zobowią- czeń życiowych, związanych ze sferą seksual-
zania, a wierność im mimo upływu czasu nie- ną, emocjonalną czy z dotychczasowymi re-
zmiennie wiąże się z doświadczanym przez lacjami partnerskimi. Zdaniem Johna Moneya
siebie samego i potwierdzanym przez innych (1986 za: Fisher, 2005) doświadczenia emo-
poczuciem społecznego znaczenia. Oddzia- cjonalne dzieciństwa kształtują tak zwane
ływania społeczno-kulturowe mogą jednak mapy miłosne – schematy, wzorce doświad-
doprowadzić do tego, że człowiek nie potra- czeń i wspomnień wczesnodziecięcych, wa-
fi przyjąć perspektywy „My”, co objawia się runkujące wybór partnera wyzwalającego na-
zbyt słabym zaangażowaniem w związek, jak miętność. Ukształtowane w dzieciństwie style
również trwaniem w nim pomimo jego dys- przywiązania i wzorce relacyjne mogą powo-
funkcjonalności. Charakterystyczne dla wie- dować, również nieświadomie, poszukiwanie
ku adolescencji i wczesnej dorosłości cechy partnera charakteryzującego się określonymi
rozwoju poznawczego, moralnego i społecz- cechami i wzbudzanie względem niego na-
nego mogą sprzyjać zarówno zbyt silnemu, miętnych uczuć. O zależności między intym-
jak i zbyt słabemu zaangażowaniu w relację. nością a namiętnością świadczą również bada-
Role społeczne, podejmowane w środowisku nia mężczyzn poddanych kastracji po upływie
patologizującym, mogą również kształtować okresu dojrzewania, u których następuje je-
dynie osłabienie potrzeby seksualnej, nie jej wiązanie, bądź jego brak, wpływa także na
całkowite wygaszenie. W takiej sytuacji osła- proces kształtowania się intymności, której
bienie potrzeby seksualnej jest odwrotnie pro- ukształtowanie w relacji wymaga czasu, kon-
porcjonalne do stopnia rozwoju psychiczne- taktu między partnerami, jak również wypra-
go, co wiąże się z uwrażliwieniem psychiki na cowywania wzorców rozwiązywania konflik-
bodźce seksualne, powodującym dalsze na nie tów.
reagowanie, pomimo wydzielania zbyt małej Tak więc wydaje się, że trójwarstwowe
ilości androgenów. ujęcie miłości umożliwia przyjęcie rozwojo-
Zinternalizowane przekonania natury mo- wej perspektywy kształtowania się zdolno-
ralnej czy religijnej także mogą oddziaływać ści do pełnego jej przeżywania, ale podejście
na tę warstwę miłości. Umysł może modulo- to wymaga dalszej weryfikacji empirycznej.
wać powstanie, przebieg, wygaszanie i natę- Wiedza na temat procesów psychicznych cha-
żenie wszelkich reakcji emocjonalno-seksu- rakterystycznych dla namiętności, intymno-
alnych wywołanych bodźcami zewnętrznymi ści i zaangażowania znalazłaby, poza impli-
(Imieliński, 1977). Pozytywny wpływ zaanga- kacjami teoretycznymi, również zastosowanie
żowania na potrzeby seksualne i satysfakcję praktyczne w szeroko rozumianych oddziały-
seksualną, w szczególności w długotrwałych waniach psychologicznych, mających na celu
relacjach intymnych, został zresztą potwier- pomoc w kształtowaniu satysfakcjonującej re-
dzony badaniami (Grabowska, 2011). Zobo- lacji intymnej.
PRZYPISY
1
Inną, również opisywaną w polskim piśmiennictwie teorią, ujmującą zagadnienie miłości jest koncep-
cja Johna Lee, wyróżniająca trzy podstawowe typy miłości – Eros, Ludus, Storge – oraz ich podtypy (por.
Lee, 1973).
2
Współczesna kultura zachodnia, nazywana przez Z. Baumana (2003) płynną nowoczesnością, skłania
do refleksji, na ile przemiany społeczne, jak na przykład rewolucja obyczajowa, zmienią znaczenie czynni-
ka zaangażowania jako składowej miłości.
BIBLIOGRAFIA
Aron A., Westbay L. (1996), Dimensions of the prototype of love. Journal of Personality and Social Psy-
chology, 70, 3, 535–551.
Bauman Z. (2003), Razem osobno. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Beisert M. (2010), Rozwój psychoseksualny człowieka [w:] Z. Lew-Starowicz, V. Skrzypulec (red.), Pod-
stawy seksuologii, 83–91. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Bowlby J. (2007), Przywiązanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brzezińska A. (2007), Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Buss D.M. (2007), Ewolucja pożądania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cierpiałkowska L. (2009a), Miłość i zazdrość w związkach osób dorosłych [w:] M. Beisert (red.), Seksualność
w cyklu życia człowieka, 171–194. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cierpiałkowska L. (2009b), Związki miłosne i kolizyjne [w:] M. Beisert (red.), Seksualność w cyklu życia
człowieka, 195–212. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Diessner R., Frost N., Smith T. (2004), Describing the neoclassical psyche embedded in Sternberg’s Triangu-
lar Theory of Love. Social behavior and personality, 32, 683–690.
Engel G., Olson K.R., Patrick C. (2001), The personality of love: fundamental motives and traits related to
components of love. Personality and Individual Differences, 32, 839–853.
Erikson E.H. (1997), Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Fisher H. (2004), Anatomia miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
18 Piotr Olesiński
Freud Z. (1982), Wstęp do psychoanalizy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Grabowska M. (2011), Seksualność we wczesnej, średniej i późnej dorosłości. Bydgoszcz: Wydawnictwo
Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Gurba E. (2003), Wczesna dorosłość [w:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju
człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, tom 2, 287–311. Warszawa: Wydawnictwo Nau-
kowe PWN.
Hendrick C., Hendrick S.S. (1986), A theory and method of love. Journal of Personality and Social Psycho-
logy, 50, 392–402.
Herzyk A. (2000), Mózg, emocje, uczucia: analiza neuropsychologiczna. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Imieliński K. (1977), Kulturowo-medyczne aspekty seksuologii [w:] K. Imieliński (red.), Seksuologia
społeczna. Zagadnienia psychospołeczne, 11–72. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lee J.A. (1973), The color of love: An exploration of the ways of loving. Toronto: New Press.
Marchwicki P. (2009), Style przywiązania a właściwości tożsamości osobistej młodzieży. Warszawa:
Wydawnictwo Uniwersytetu Stefana Wyszyńskiego.
Mahler S.M. (1967), On human symbiosis and the vicissitudes of individuation. Journal of the American
Psychoanalytic Association, 15, 740–763.
Obuchowska I. (2003), Adolescencja [w:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju
człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, tom 2, 163–201. Warszawa: Wydawnictwo Nau-
kowe PWN.
Palus K. (2010), Wybrane psychologiczne uwarunkowania braku partnera życiowego w okresie wczesnej
dorosłości. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM.
Rubin Z. (1970), Measurement of romantic love. Journal of Personality and Social Psychology, 16, 265–273.
Schnarch D. (2005), Problemy dotyczące pożądania. Perspektywa systemowa [w:] S.R. Leiblum, R.C. Rosen
(red.), Terapia zaburzeń seksualnych, 35–78. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Scott F.M., Lindsey R. (2009), The Effect of Attachment and Sternberg’s Triangular Theory of Love on Rela-
tionship Satisfaction. Individual Differences Research, 7, 2, 76–84.
Senator D. (2010), Główne tezy teorii przywiązania [w:] B. Tryjarska (red.), Bliskość w rodzinie. Więzi
w rodzinie a zaburzenia w dorosłości, 17–39. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Smykowski B. (2009), Poczucie intymności a proces formowania tożsamości [w:] M. Beisert (red.),
Seksualność w cyklu życia człowieka, 83–112. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stec R. (2007), Późna dorosłość jako szansa rozwoju z perspektywy przywiązania [w:] A.I. Brzezińska,
K. Ober-Łopatka, R. Stec, K. Ziółkowska (red.), Szanse rozwoju w okresie później dorosłości, 13–30.
Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Sternberg R.J. (1986), A triangular theory of love. Psychological Review, 93, 119–135.
Sternberg R.J. (1997), Construct validation of a triangular love scale. European Journal of Social Psychology,
27, 313–335.
Tryjarska B. (2010), Style przywiązania partnerów a tworzenie bliskich związków w dorosłości [w:] B. Try-
jarska (red.), Bliskość w rodzinie. Więzi w rodzinie a zaburzenia w dorosłości, 185–217. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wojciszke B. (2010), Psychologia miłości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wróblewska M. (2003), Twórczy element w ocenie typów miłości młodych dorosłych na przykładzie
młodzieży akademickiej. Psychologia Rozwojowa, 8, 2, 165–171.

Rozwojowe Ujęcie Trójczynnikowej Teorii Miłości

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rozwojowe Ujęcie Trójczynnikowej Teorii Miłości

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, 2013 * tom 18, nr 2, s.

Rozwojowe ujęcie Trójczynnikowej Teorii Miłości

Developmental approach to the Sternberg’s Triangular Theory of Love –

relacji i wraz z wiekiem osób pozostających NAMIĘTNOŚĆ I JEJ BIOLOGICZNE

Rysunek 2. Trójwarstwowe ujęcie miłości, teorie psychodynamiczne odnoszące się do poszczególnych

kształtowanie się więzi emocjonalnej z mat- pierwszych kryzysów życiowych, dotyczących

czyli rozwój umiejętności rozpoznawania, na- zaangażowania dysfunkcyjne, wynikające je-

Freud Z. (1982), Wstęp do psychoanalizy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

You might also like