ਜਨਵਰੀ-ਮਾਰਿ 2024 ਮੱਖ ਪੰਨੇ ਦਾ ਚਿੱਤਰ: ਧਰਤੀ ਉਦੇ

ਸਲਾਿਕਾਰ ਬੋਰਡ (Earthrise), ਨਾਸਾ ਤੋਂ ਧੰਨਵਾਦ

ਸਾਲ ਦੂਜਾ, ਅੰਕ ਛੇਵਾਂ
ਡਾ. ਦੇਦਵੰਦਰ੍ ਪਾਲ ਦਸੰਘ (ਕੈਨੇਡਾ) ਸਚਿਤ

ਅਜਮੇਰ੍ ਦਸੱਧੂ (ਭਾਰ੍ਤ) ਦਸੰਬਰ੍ 24, 1968, ਅਪੋਲੋ 8 ਦੇ ਪੁਲਾੜ੍

2 ਸੰਪਾਦਕੀ - ਏ.ਆਈ. ਦਾ ਵੱਡਾ ਦਦਨ ਯਾਤਰ੍ੀਆਾਂ ਫਰ੍ੈਂਕ ਬੋਰ੍ਮੈਨ, ਜੇਮਜ਼ ਲੋ ਵਲ
ੈ ਅਤੇ
ਰ੍ੂਪ ਦ ੱਲੋਂ (ਯੂ . ਕੇ.) ਦਵਲੀਅਮ ਐਾਂਡਰ੍ੇਜ਼ ਚੰਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਦਸਓ ਾਂ ਚੌਥਾ
3 ਕਦਵਤਾ-ਵਰ੍ਹੇ ਦਾ ਦਦਰ੍ਆ/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ
ਚੱਕਰ੍ ਲ ਾ ਕੇ ਆ ਰ੍ਹੇ ਸਨ। ਬੋਰ੍ਮੈਨ ਨੇ
ਹਰ੍ੀ ਦਕਿਸ਼ਨ ਮਾਇਰ੍ (ਕੈਨੇਡਾ) 4 ਅੰਨੇ-ਹ ਸੁਜਾਖੇ/ਅਜਮੇਰ੍ ਦਸੱਧੂ
ਸਪੇਸਕਿਾਫਟ ਨੂੰ ਘੁ ਮਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰ੍ੂ ਕੀਤਾ ਤਾਾਂ
9 ਦ ੰਨੀ ਦਪੱ /ਡਾ. ਦੇਦਵੰਦਰ੍ ਪਾਲ ਦਸੰਘ
ਸੰਪਾਦਕ ਉਹਨਾਾਂ ਨੂੰ ਚੰਨ ਦੇ ਦਪੱਦਿਓ ਾਂ ਧਰ੍ਤੀ ਉਦੇ ਹੁੰਦੀ
16 ਮਸਨੂ ਈ ਬੁੱਧੀ ਬਾਰ੍ੇ ਸਟੀਫ਼ਨ ਹਾਦਕੰ ਦੀ ਦਦਖੀ। ਦਵਲੀਅਮ ਐਾਂਡਰ੍ੇਜ਼ ਨੇ ਉਹ ਇਸ ਦੁਨੀਆ
ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ ਤੋਂ ਪਾਰ੍ ਦਾ ਦਦਿਸ਼ ਆਪਣੇ ਕੈਮਰ੍ੇ ਦਵਚ ਬੰਦ ਕਰ੍
ਭਦਵੱਖਬਾਣੀ/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ
ਦਲਆ। ਪਰ੍ ਫੇਰ੍ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਅਦਹਸਾਸ ਹੋਇਆ
ਚਡਜ਼ਾਈਨ 17 ਸੂਰ੍ਜ ਮੰਡਲ ਤੋਂ ਦਵਸ਼ਾਲ/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ
ਦਕ ਉਹ ਫੋਟੋ ਤਾਾਂ ਦਚੱਟੀ-ਤੇ-ਕਾਲ਼ੀ ਆਏ ੀ। ਕੁਝ
22 ਕੁਝ ਹਲਕਾ-ਫੁਲਕਾ-ਦਵਦ ਆਨਕ ਚੁਟਕਲੇ
ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ ਦਮੰਟਾ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਮਰ੍ੇ ਦਵਚ
23 ਊਰ੍ਜਾ ਦਾ ਦਸਰ੍ਮੌਰ੍ ਸਾਧਨ–ਦਬਜਲੀ/ਇੰਜ. ਰ੍ੰ ਦਾਰ੍ ਦਫਲਮ ਪਾਈ ਤੇ ਇਹ ਇਦਤਹਾਦਸਕ
ਚਿੱਤਰ ਈਸ਼ਰ੍ ਦਸੰਘ ਫੋਟੋ ਦਖੱਚੀ, ਦਜਸਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਧਰ੍ਤੀ ਵਾਸੀ
Microsoft BING AI 27 ਪੁਸਤਕ ਰ੍ੀਦਵਊ: ਭਦਵੱਖ ਦੀ ਹੈਰ੍ਾਨ ਹੋਏ ਦਬਨਾ ਨਹੀ ਾਂ ਰ੍ਦਹ ਸਕਦਾ!
ਪੈੜ੍ਹ/ਲੇ ਖਕ/ਸੰਪਾਦਕ: ਡਾ: ਡੀ. ਪੀ. ਦਸੰਘ
https://pixabay.com/
28 ਰ੍ੂਪ ਦ ੱਲੋਂ ਦਾ ਰ੍ਚਨਾ ਸੰਸਾਰ੍/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ 1969 ਦਵਚ ਅਮਰ੍ੀਕਨ
ਪੋਸਟਲ ਸਰ੍ਦਵਸ ਨੇ ਇਸ
NASA 29 ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੋਨਾ
ਫੋਟੋ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਦਟਕਟ ਵੀ ਜਾਰ੍ੀ
29 ਭੁਲਾਵੇਂ ਅੱਖਰ੍/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ ਕੀਤੀ।
ਈ-ਮੇਲ
punjabiscifi@gmail.com 31 ਪਲਾਸਦਟਕ ਦਾ ਡੱ ਡੂ/ਹਰ੍ੀ ਦਕਿਸ਼ਨ ਮਾਇਰ੍ ਲਾਈਫ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਦੀ 2003 ਦਵਚ ਪਿਕਾਦਸ਼ਤ
33 ਪਲਾਸਦਟਕ ਦੀ ਸਮੱਦਸਆ/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ ਦਕਤਾਬ ‘100 ਫੋਟਆ
ੋ ਾਂ ਦਜਨਹਾਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਬਦਲ
ਵੱਬਸਾਈਟ ਦਦਤੀ’, ਦਵਚ ਕੁਦਰ੍ਤ ਦਾ ਫੋਟੋ ਾਿ ਫ਼ਰ੍ ਲ
ੇ ਾਨ
34 ਕੁਦਰ੍ਤ ਦੇ ਰ੍ੰ ਾਾਂ ਬਾਰ੍ੇ ਬਾਲਾਾਂ ਲਈ
https://udaanpunjabi.com ਰ੍ੋਵੈਲ ਧਰ੍ਤੀ ਉਦੇ ਫੋਟੋ ਨੂੰ ਮਨੁੱ ਖਤਾ ਦੇ
ਾਂ
ਨਾਟਕ/ਸਤਰ੍ੰ ੀ ਪੀਘ
ਇਦਤਹਾਸ ਦਵਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਦਖੱਚੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ
38 ਦਪਨੋਕੀਓ ਪਿਭਾਵ - ਝੂਠ ਦਾ ਨੱਕ
ਸਮਾਚਜਕ ਪਿਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਫੋਟੋ ਦਲਖਦਾ ਹੈ।
ਵੱਡਾ/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ
ਉਡਾਣ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ 39 ਸ਼ੁੱਕਰ੍ ਿਦਹ ‘ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ/ਪੇਸ਼ਕਸ਼ - ਅਪੋਲੋ 8 ਧਰ੍ਤੀ ਦੇ ਨੀਵੇਂ ਦਿ ਹ ਪੱਥ (Low
ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਫੌਲੋ ਕਰ੍ਨ ਲਈ ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ Earth Orbit) ਤੋਂ ਉੱਪਰ੍ ਉਡਾਣ ਭਰ੍ਨ ਵਾਲ਼ਾ
ਹੇਠਲੇ ਦਚੱਤਰ੍ਾਾਂ ‘ਤੇ ਕਦਲੱ ਕ ਕਰ੍ੋ 40 ਕਦਵਤਾ-ਸ਼ੁੱਕਰ੍ ਤਾਰ੍ਾ/ਡਾ ਜਸਬੀਰ੍ ਦਸੰਘ ਸਰ੍ਨਾ ਤੇ ਮਨੁੱ ਖਾਾਂ ਨੂੰ ਚੰਨ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ
ਾਂ
41 ਕਦਵਤਾ-ਸਤਰ੍ੰ ੀ ਪੀਘ/ਦਵਕਾਸ ਵਰ੍ਮਾ ਪਦਹਲਾ ਸਪੇਸਕਿਾਫਟ ਸੀ। ਉਹ ਚੰਨ ਦੇ ਦਸ
ਚੱਕਰ੍ ਲ ਾ ਕੇ ਚੰਨ ‘ਤੇ ਉੱਤਰ੍ਨ ਤੋਂ ਦਬਨਾ
42 ਕਦਵਤਾ-ਅਦਦੱਖ/ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ
ਵਾਪਸ ਧਰ੍ਤੀ ਤੇ ਸੁਰ੍ੱਦਖਅਤ ਪਰ੍ਦਤਆ।
ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਦੀ ਦਪਿੰਟ ਕਾਪੀ ਾਂ ੀਆਾਂ
43 ਸਾਇੰਸ ਦਫਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ਬਣਾਉਦ
1
ਵੈੱਬਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਆਰ੍ਡਰ੍ ਕਰ੍ ਦਵਦ ਆਨ ਦੀਆਾਂ ਤਾਜ਼ਾ ਖ਼ਬਰ੍ਾਾਂ
ਸਕਦੇ ਹੋ। Udaan is published quarterly by Amandeep Singh from 13 Bluebird Dr., Grafton, MA,
USA. © Copyrights 2024 Respective authors. All rights reserved.
 ਸੰਪਾਦਕੀ- ਏ.ਆਈ. ਦਾ ਵੱਡਾ ਦਦਨ
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਨਵ ਾਂ ਸ ਲ ਮੁਬ ਰਕ ਿੋਵੇ! ਅਸੀ ਾਂ ਇੂੰਜ. ਈਸ਼ਰ ਹਸੂੰਘ ਦ ਹਬਜਲੀ ਵ ਰੇ ਲੇ ਖ ਹਬਜਲੀ ਦੇ
ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਿ ਾਂ ਹਕ ਇਿ ਸ ਲ ਆਪ ਜੀ ਲਈ ਨਵੀਆਾਂ ਾਂ ੀ ਿੋਈ, ਹਬਜਲੀ ਦੇ
ਇਹਤਿ ਹਸਕ ਪਹਰਪੇਖ ਨੂੰ ਦਰਸ ਉਦ
ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਾਂ ਤੇ ਉਮੂੰਗ ਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ! ਆਸ ਿੈ ਸ ਰੇ ਸੂੰਸ ਰ ਹਵਚ ਫ਼ ਇਦੇ, ਰ ਜਨੀਹਤਕ ਕੂੰਟਰੋਲ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਤੇ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਵ ਰੇ
ਸੁੁੱਖ-ਸ਼ ਾਂਤੀ ਿੋਵੇ ਤੇ ਜੂੰਗ ਦ ਹਭਆਨਕ ਤਫ਼ ਨ ਥੂੰਮ ਜ ਏ। ਜ ਣਕ ਰੀ ਪਰਦ ਨ ਕਰਦ ਿੋਇਆ ਵ ਤ ਵਰਣ ਤੇ ਕੁਦਰ੍ਤੀ
ਸ ਧਨ ਦੇ ਸਦਉਪਯੋਗ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਹਦੂੰਦ ਿੈ।
‘ਮਸ਼ੀਨ ਾਂ ਹਸੁੱਖਣ ਨੂੰ ਹਤਆਰ ਿਨ, ਿੁਣ ਇਿ ਸ ਡੇ ‘ਤੇ ਿੈ ਹਕ
ਅਸੀ ਾਂ ਉਿਨ ਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਹਸਖ ਈਏ?’ ਬੁੱਹਚਆਾਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਹਵਚ ਆਪ ਹਪਰੂੰਸੀਪਲ ਿਰੀਹਕਰਸ਼ਨ ਮ ਇਰ ਦੀ
ਕਿ ਣੀ ਪਲ ਸਹਟਕ ਦ ਡੁੱ ਡ, ਡ . ਦੇਹਵੂੰਦਰ ਪ ਲ ਹਸੂੰਘ ਦ
ਚੈਟ ਜੀਪੀਟੀ (ChatGPT) ਨੂੰ ਹਰਲੀਜ਼ ਿੋਈਆਾਂ ਇੁੱਕ ਸ ਲ ਤੋਂ
ਾਂ ਆਦਮੀ ਦੀ ਵ ਤ ਵਰਣ ਪਰਤੀ
ਨ ਟਕ ਸਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ
ਵੀ ਵੁੱਧ ਸਮ ਾਂ ਿੋ ਚੁੁੱਕ ਿੈ ਤੇ ਅੁੱਜ ਇਿ ਚੈਟ ਬੋਟ, ਤਸਵੀਰ ਾਂ
ਲ ਪਰਵ ਿੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਿੋਏ ਰੂੰਗਬਰੂੰਗੀ ਕੁਦਰਤ ਦ
ਬਣ ਉਣ, ਲੇ ਖ ਹਲਖਣ ਆਹਦ ਨ ਲ਼ ਸ ਡੀ ਰੋਜ਼ ਨ ਦੀ
ਅਨੂੰਦ ਮ ਨਣ ਤੇ ਸ ਾਂਭ-ਸੂੰਭ ਲ ਵ ਰੇ ਪਰੇਹਰਤ ਕਰਦੇ ਿਨ।
ਹਜ਼ੂੰਦਗੀ ਦ ਇੁੱਕ ਹਿੁੱਸ ਬਣ ਚੁਕ
ੁੱ ੀ ਿੈ। ਲੋ ਕ ਇਸਨੂੰ ਗ਼ਲਤ
ਕੂੰਮ ਾਂ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤ ਰਿੇ ਿਨ ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਫਰ ਡ ਈ-ਮੇਲ, ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਇਸ ਨਵੇਂ ਸ ਲ ਦੇ ਅੂੰਕ ਹਵਚ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਿੋਰ ਵੀ
ਸਕਲ ਦੇ ਹਵਚ ਨਕਲ ਮ ਰਨ ਲਈ ਤੇ ਝਠੀਆਾਂ ਖ਼ਬਰ ਾਂ ਰ੍ੌਦਚਕ ਹਵਹਗਆਨ ਨ ਲ਼ ਸੂੰਬੂੰਹਧਤ ਸਮਗਰੀ ਪੜ੍੍ਨ ਨੂੰ
ਫੈਲ ਉਣ ਵ ਸਤੇ। ਸੂੰਸ ਰ ਦੀਆਾਂ ਸਰਕ ਰ ਾਂ ਅਜੇ ਏ.ਆਈ. ਨੂੰ ਹਮਲੇ ਗੀ।
ਕੂੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਨਵੇਂ ਹਨਯਮ ਬਣ ਉਣ ਲਈ ਸੋਚ ਿੀ
ਅਸੀ ਾਂ ਆਸ ਕਰ੍ਦੇ ਹਾਾਂ ਦਕ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦਪਿਲੇ ਸਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾ,ਾਂ ਨਵੇਂ
ਰਿੀਆਾਂ ਿਨ, ਪਰ ਏ.ਆਈ. ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਹਨੁੱ ਤ ਨਵੀ ਾਂ ਤਰੁੱਕੀ ਕਰ
ਸਾਲ ਦਵੱਚ ਵੀ ‘ਉਡਾਣ’ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰ੍ੋ ੇ। ਅਸੀ ਾਂ ਇਸ ਦੇ
ਰਿੀ ਿੈ। ਅਲੁੱ ਗ-ਅਲੁੱ ਗ ਕੂੰਪਨੀਆਾਂ ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਗਗਲ,
ਹਰ੍ੇਕ ਅੰਕ ਨੂੰ ਹੋਰ੍ ਵੀ ਵਧੀਆ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ੍ਦੇ
ਫੇਸਬਕ, ਮ ਈਕਰੋਸੌਫਟ ਆਹਦ ਆਪਣੇ ਪਰੋਗ ਮ ਹਰਲੀਜ਼
ਰ੍ਹਾਾਂ ।ੇ ਸਮਾਾਂ ਜਲਦੀ ਬੀਤਦਾ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ੍ ਇਸਦਾ ਵੇਰ੍ਵਾ
ਕਰਨ ਲਈ ਤੁੱਤਪਰ ਿਨ। ਿ ਲ ਾਂਹਕ ਇਿ ਕੂੰਪਨੀਆਾਂ ਵੀ
ਰ੍ੱਖਣ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰ੍ੀਕਾ ਹੈ ਦਕ ਅਸੀ ਾਂ ਆਪਣੀ ਡਾਇਰ੍ੀ ਜਾਾਂ
ਏ.ਆਈ. ਦੇ ਿੁੱਥੋਂ ਬ ਿਰ ਿੋਣ ‘ਤੇ ਹਚੂੰਤ ਪਰਗਟ ਰਿੀਆਾਂ ਿਨ
ਜਰ੍ਨਲ ਦਵਚ ਇਹ ਨੋਟ ਕਰ੍ਦੇ ਰ੍ਹੀਏ ਦਕ ਅਸੀ ਾਂ ਕੀ ਪਦੜ੍ਹਆ,
ਪਰ ਇਸ ਵੇਲ਼ੇ ਉਿਨ ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸ ਈਡ ‘ਤੇ ਕਰ ਹਦੁੱਤ ਿੈ।
ਦੇਦਖਆ, ਸੁਦਣਆ ਤੇ ਮਦਹਸੂਸ ਕੀਤਾ। ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦਪਿਲੇ ਸਾਲ ਕੀ
ਆਉਣ ਵ ਲ਼ੇ ਸਮੇਂ ਹਵਚ ਏ.ਆਈ. ਤੇ ਰੋਬੋਹਟਕਸ ਹਮਲ਼ ਕੇ ਿੋਰ
ਪਦੜ੍ਹਆ ਦੇਦਖਆ, ਸੁਦਣਆ ਤੇ ਮਦਹਸੂਸ ਕੀਤਾ? ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਕੀ
ਨਵੇਂ ਅਯ ਮ ਹਸਰਜਣਗੇ ਤੇ ਕ ਰਪੋਰੇਟ ਕਲਚਰ ਉਿਨ ਾਂ ਨੂੰ
ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕੀ ਪੜ੍ਹਨ, ਸੁਨਣ ਤੇ ਦੇਖਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਦੰਦੇ
ਆਪਣੇ ਹਿਸ ਬ ਨ ਲ਼ ਵਰਤੇਗ ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਿੋਰ ਤਕਨੀਕ ਾਂ
ਹੋ? ਉਡਾਣ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਦਆਾਂ ਕਦੀ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਇੰਜ ਮਦਹਸੂਸ
ਵਰਤਦ ਆਇਆ ਿੈ। ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਉਿ ਆਪਣੇ ਮੁਲ ਜ਼ਮ ਾਂ ‘ਤੇ
ਕੀਤਾ ਹੋਣਾ ਦਕ ਇਸ ਦਵੱਚ ਆਹ ਮੈਟਰ੍ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ,
ਹਨਗ ਿ ਵੀ ਰੁੱਖ ਸਕਦ ਿੈ, ਉਿਨ ਾਂ ਨੂੰ ਹਗੂੰਨੀ ਹਪਗ ਬਣ ਕੇ,
ਆਹ ਫੀਚਰ੍ ਨਵਾਾਂ ਜੋੜ੍ਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਕਦੇ ਅਦਜਹਾ
ਹਜਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਡ . ਦੇਹਵੂੰਦਰ ਪ ਲ ਹਸੂੰਘ ਦੀ ਕਿ ਣੀ ਹਵਚ
ਕੁਝ ਮਦਹਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਾਂ ਸਾਨੂੰ ਈ-ਮੇਲ ਕਰ੍ੋ। ਅਸੀ ਾਂ
ਪੜ੍੍ੋਗ।ੇ
ਦਵਦ ਆਦਨਕ ਸੋਚ ਪਿਫੱਲ
ੁ ਤ ਕਰ੍ਨ ਦਹਤ ਤੁ ਹਾਡੀ ਸਲਾਹ
ਪਰ ਕਈ ਵ ਰ ਅਹਜਿ ਵੀ ਿੁੂੰਦ ਿੈ ਆਮ ਲੋ ਕ ਨਵੀ ਾਂ ਨਾਲ਼ ਰ੍ਾਹ ਦਤਆਰ੍ ਕਰ੍ਕੇ,ਅ ਾਾਂਹ ਤੁ ਰ੍ਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ੍ਾਾਂ ।ੇ
ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਨਿੀ ਾਂ ਜ ਾਂ ਹਫਰ ਅਪਣ ਉਣ ਤੋਂ ਗ਼ੁ ਰੇਜ਼
ਿਮੇਸ਼ ਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਆਪਜੀ ਦੇ ਸੁਝ ਵ ਾਂ ਤੇ ਪਰਤੀਹਕਹਰਆ ਦੀ
ਕਰਦੇ ਿਨ ਤੇ ਉਸਦ ਹਵਰੋਧ ਕਰਦੇ ਿਨ। ਅਜਮੇਰ ਹਸੁੱਧ ਦੀ
ਉਡੀਕ ਹਵੁੱਚ …
ਕਿ ਣੀ ਅੂੰਨੇ-੍ ਸੁਜ ਖੇ ਹਵਚ ਹਵਹਗਆਨ ਦੀ ਨਵੀਆਾਂ ਖੋਜ ਾਂ ਦ
ਹਵਰੋਧ ਕਰਦੇ ਲੋ ਕ ਇੁੱਕ ਆਜ਼ ਦ ਹਖ਼ਆਲ ਹਵਹਗਆਨੀ ਡ . ਏ. ~ ਅਮਨਦੀਪ ਹਸੂੰਘ
ਐਸ. ਬ ਠ ਨੂੰ ਅੂੰਨੇ੍ ਜ ਪਦੇ ਿਨ। punjabiscifi@gmail.com

2
“ਉਡਾਣ” ਮਗ਼ਜ਼ੀਨ ਚਵੱਿ ਲੇ ਖਕਾਂ ਵਲਹੋਂ ਪਰਗਟਾਏ ਚਵਿ ਉਿਨਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਿਨ। ਅਦਾਰਾ ਉਡਾਣ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਉਿਨਾਂ
ਨਾਲ਼ ਸਚਿਮਤ ਿੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਿੀ ਂ ਿ। - ਸੰਪਾਦਕ
ਵਰ੍ਹੇ ਦਾ ਦਦਰ੍ਆ ਜੀਵ ਦਵਦ ਆਨੀ ਵੀ
ਪਲ ਭਰ੍ ‘ਚ ਵਦਹ ਦ ਆ। ਦਕਸੇ ਕੋਲੋਂ
ਪਰ੍ ਜਾਾਂਦਾ ਜਾਾਂਦਾ ਦਪੱਿੇ ਨਹੀ ਾਂ ਰ੍ਹੇ।
ਦਕੰਨਾ ਕੁਝ ਕਦਹ ਦ ਆ। ਮਨੁੱ ਖੀ ਜੀਨਜ਼ ਨੂੰ
ਬਦਲਣ ਦਵਚ
ਦਪਿਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਏ.ਆਈ. ਦੀ ਕਾਮਯਾਬ ਰ੍ਹੇ।
ਚਰ੍ਚਾ ਹੁੰਦੀ ਰ੍ਹੀ।
ਜੋ ਦਨਤ ਨਵੇਂ ਅਯਾਮ ਆਹ! ਜੰ ਦੇ ਮਾਰ੍ੂ
ਦਸਰ੍ਜਦੀ ਰ੍ਹੀ। ਤੂ ਫ਼ਾਨ ਅਜੇ ਥੰਮ ਨਹੀ ਾਂ ਰ੍ਹੇ।
ਸ ੋਂ ਦਦਨੋਂ-ਦਦਨ
ਪੁਲਾੜ੍ੀ ਦੂਰ੍ਬੀਨਾਾਂ ਹੋਰ੍ ਤੇਜ਼ ਨੇ ਹੋ ਰ੍ਹੇ।
ਮਨਮੋਹਕ ਦਚੱਤਰ੍
ਦਖੱਚਦੀਆਾਂ ਰ੍ਹੀਆਾਂ। ਮਨੁੱ ਖ ਮਨੁੱ ਖਤਾ ਦਾ ਹੀ
ਬਿਦਹਮੰਡ ਦੇ ਨਵੇਂ ਘਾਣ ਹੈ ਕਰ੍ ਦਰ੍ਹਾ।
ਰ੍ਹੱਸ ਉਜਾ ਰ੍ ਦਪਆਰ੍ ਦੇ ਨਾਲ਼
ਕਰ੍ਦੀਆਾਂ ਰ੍ਹੀਆਾਂ। ਦਕਓ ਾਂ ਨਹੀ ਾਂ ਰ੍ਦਹ ਦਰ੍ਹਾ?

ਭਾਰ੍ਤ ਨੇ ਚੰਦਰ੍ਯਾਨ ਕਦੋਂ ਇਸ ਧਰ੍ਤੀ ਤੇ

ਚੰਦ ਦੇ ਉੱਪਰ੍ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਅਮਨ ਦੇ ਬੱਦਲ ਿਾਣ ੇ?
ਕੁਲ ਦੁਨੀਆਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਠੰਡੀ ਫ਼ੁਹਾਰ੍
ਆਪਣਾ ਜੌਹਰ੍ ਦਦਖਾਇਆ। ਆਲਮ ਤੇ ਵਰ੍ਸਾਣ ੇ?

3
**

ਅੰਨੇਹ-ਸੁ ਜਾਖੇ
ਅਜਮੇਰ ਦਸੱਧੂ
ਡ . ਏ. ਐਸ. ਬ ਠ ਦੀ ਸੋਚ ਉਸ ਬਿੁਤ ਵੁੱਡੇ ਪਲੇ ਟਫ ਰਮ ਉੁੱਤੇ ਹਟਕੀ ਿੋਈ ਿੈ, ਹਜਿੜ੍ ਸਕ ਟਲੈਂ ਡ ਦੇ ਇੂੰਜੀਨੀਅਰ ਾਂ ਨੇ ਸਮੁੂੰਦਰ ਹਵਚ
ਬਣ ਇਆ ਿੋਇਆ ਿੈ। ਉਨ੍ ਾਂ ਇਸ ਪਲੇ ਟ ਫ ਰਮ ਉੁੱਤੇ ਪਰੇ ਦ ਪਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸ ਹਲਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਰੇਲ ਅਤੇ ਸੜ੍ਕ ਾਂ ਨ ਲ
ਵੀ ਜੋਹੜ੍ਆ ਿੋਇਆ ਿੈ। ਭਚ ਲ ਵੀ ਇਸ ਤੈਰਨ ਵ ਲੇ ਪਲੇ ਟ ਫ ਰਮ ਨੂੰ ਨੁ ਕਸ ਨ ਨਿੀ ਾਂ ਪਿੁੂੰਚ ਸਕਦ । ਜਦੋਂ ਪਰਬੂੰਧਕੀ ਹਸੂੰਡੀਕੇਟ ਨੂੰ
ਲਗਦ ਿੈ ਹਕ ਪਲੇ ਟ ਫ ਰਮ ਦੀ ਥ ਾਂ ਸਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਤ ਾਂ ਉਿ ਉਸਨੂੰ ਹਖਸਕ ਕੇ ਦਜੀ ਥ ਾਂ ਲੈ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ।

‘ਰੋਸਹਲਨ ਇੂੰਸਟੀਹਚਊਟ’ ਦੇ ਹਵਹਗਆਨਕ ਾਂ ਨੇ ਉਸ ਪਲੇ ਟਫ ਰਮ ਉੁੱਤੇ ਦਰਸ਼ਕ ਾਂ ਲਈ ਇਕ ਪਰਯਗ

ੋ ਸ਼ ਲ ਸਥ ਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਈ
ਸ ਲ ਇਸ ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਦ ਇੂੰਚ ਰਜ ਏ. ਐਸ. ਬ ਠ ਹਰਿ ਸੀ। ਇਥੇ ਹਵਹਗਆਨੀ ਅਸਮ ਨੀ ਹਬਜਲੀ ਤੋਂ ਊਰਜ ਦ ਕੂੰਮ ਲੈਂ ਦੇ ਿਨ। ਜਦੋਂ
ਅਕ ਸ਼ ਹਵਚ ਬੁੱਦਲਵ ਈ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ ਤ ਾਂ ਉਿ ਆਪਣ ਰ ਕੇਟ ਦ ਗ ਹਦੂੰਦੇ ਿਨ, ਹਜਿੜ੍ ਆਪਣੇ ਪੂੰਧ ਦੇ ਰਸਤੇ ਹਵਚਲੇ ਕਣ ਾਂ ਨੂੰ ਚ ਰਜਤ
ਕਰਦ ਿੋਇਆ ਬੁੱਦਲ ਾਂ ਹਵਚ ਦੀ ਲੂੰ ਘ ਜ ਾਂਦ ਿੈ। ਅਸਮ ਨੀ ਹਬਜਲੀ ਉਸੇ ਰਸਤੇ ਉੁੱਤੇ ਧਰਤੀ ਵੁੱਲ ਨੂੰ ਤੁ ਰ ਪੈਂਦੀ ਿੈ। ਹਬਜਲੀ ਰ ਕੇਟ
ਦ ਗਣ ਵ ਲੇ ਸਥ ਨ ਤੇ ਪਏ ਉਪਕਰਣ ਾਂ ਉੁੱਤੇ ਆ ਹਡੁੱ ਗਦੀ ਿੈ। ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਜਮ੍ ਾਂ ਿੋਈ ਹਬਜਲੀ ਨ ਲ ਿੀ ਉਸ ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਹਵਚ ਹਨਰੂੰਤਰ
ਕੂੰਮ ਚਲਦ ਰਹਿੂੰਦ ਿੈ।

ਇਸ ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਹਵਚ ਉਨ੍ ਾਂ ‘ਜੀਨ ਹਚਪ ਮਸ਼ੀਨ’ ਵੀ ਰੁੱਖੀ ਿੋਈ ਿੈ। ਹਜਿੜ੍ੀ ਬ ਇਓ ਟੈਕਨੀਕ ਰ ਿੀ ਾਂ ਮਨੁੁੱ ਖ ਦੀ ਰਹਿੂੰਦੀ ਉਮਰ ਅਤੇ
ਜੀਵਨ ਕ ਲ ਹਵਚ ਿੋਣ ਵ ਲੀਆਾਂ ਗੂੰਭੀਰ ਹਕਸਮ ਦੀਆਾਂ ਹਬਮ ਰੀਆਾਂ ਦੀ ਜ ਣਕ ਰੀ ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ। ਇਥੋਂ ਦੇ ਹਵਹਗਆਨੀਆਾਂ ਨੇ ਸਮੁੂੰਦਰ ਦੀਆਾਂ

4
ਡੂੰ ਘ ਈਆਾਂ ਹਵਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਵ ਲ ਘੋੜ੍ ਵੀ ਬਣ ਇਆ
ਿੋਇਆ ਿੈ। ਦਰਸ਼ਕ ਇਸ ਉਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਨਜ਼ ਰ ਦੇਖਣ
ਸਮੁੂੰਦਰ ਦੇ ਅੂੰਦਰ ਚਲੇ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ। ਉਥੇ ਸ ਿ ਲੈ ਣ ਲਈ
ਆਕਸੀਜਨ ਦ ਪਰਬੂੰਧ ਿੁੂੰਦ ਿੈ।
ਇਸ ਭ ਰਤੀ ਹਵਹਗਆਨੀ ਦ ਹਪੂੰਡ ਪੂੰਜ ਬ ਹਵਚ ਿੈ। ਉਿ ਉੁੱਨੀ
ਸੌ ਪਝੁੱਤਰ ਹਵਚ ਪੁੱਚੀ ਸ ਲ ਦੀ ਉਮਰ ਹਵਚ ਉਚੇਰੀ ਪੜ੍੍ ਈ
ਲਈ ਇੂੰਗਲੈਂ ਡ ਹਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਪੜ੍੍ ਈ ਪਰੀ ਕਰਨ ਉਪਰੂੰਤ
ਸਕ ਟਲੈਂ ਡ ਦੀ ਹਵਹਗਆਨ ਸੂੰਸਥ ਹਵਚ ਹਵਹਗਆਨੀ ਦੇ ਤੌਰ
’ਤੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਦ ਪਰ ਨ ਾਂ ਅਰਜਨ
ਹਸੂੰਘ ਬ ਠ ਿੈ। ਜੈਨੇਹਟਕ ਇੂੰਜੀਨੀਅਹਰੂੰਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਹਵਚ ਇਸ
ਹਵਹਗਆਨੀ ਦ ਵੁੱਡ ਨ ਾਂ ਿੈ, ‘‘ਰੋਸਹਲਨ ਇੂੰਸਟੀਹਚਊਟ’ ਦੀ
ਹਜਸ ਟੀਮ ਨੇ ‘ਡੌ ਲੀ’ ਨ ਾਂ ਦੀ ਭੇਡ ਦ ਕਲੋ ਨ ਹਤਆਰ ਕੀਤ ਸੀ,
ਡ . ਏ. ਐਸ. ਬ ਠ ਉਸ ਹਵਚ ਸ਼ ਹਮਲ ਸੀ।
ਉਿ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵ ਮੁਕਤ ਿੋ ਕੇ ਪੁੱਕੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਪਣੇ
ਹਪੂੰਡ ਹਵਚ ਵਸ ਹਗਆ ਿੈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹਵਚ
ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ , ਇਕ ਿ ਲ ਅਤੇ ਉਪਰ ਹਰਿ ਇਸ਼ ਵ ਲੀ
ਇਮ ਰਤ ਦੀ ਉਸ ਰੀ ਕਰਵ ਈ। ਵੁੱਡੀ ਹਗਣਤੀ ਹਵਚ ਛ ਾਂ ਦ ਰ
ਦਰਖਤ, ਸੁੂੰਦਰ ਫੁੁੱਲ ਅਤੇ ਫ਼ਲ ਾਂ ਦੇ ਬਟੇ ਲ ਏ। ਇਮ ਰਤ ਦੇ
ਬ ਿਰ ‘ਹਨਊਟਨ ਪ ਥ’ ਦੇ ਨ ਾਂ ਵ ਲੀ ਪਲੇ ਟ ਲ ਹਦੁੱਤੀ। ਉਿ ਤੇ
ਉਸਦ ਸਿ ਇਕ ਿਮੇਸ਼ ਕੂੰਮ ਹਵਚ ਰੁਝੇ ਰਹਿੂੰਦੇ। ਬਹਟਆਾਂ ਤੇ
ਾਂ ੇ।
ਦਰਖ਼ਤ ਾਂ ਦੀ ਕੁੱਟ ਵੁੱਢ, ਸਫ਼ ਈ ਅਤੇ ਪ ਣੀ ਆਪ ਿੀ ਲ ਉਦ
ਨੌਕਰ ਾਂ ਵ ਲੇ ਸਮਝੇ ਜ ਾਂਦੇ ਕੂੰਮ, ਯਰਪੀ ਸੁਭ ਅ ਮੁਤ ਬਕ ਉਿ
ਆਪ ਿੀ ਕਰਦ । ਸਧ ਰਨ ਕੁੱਦ, ਛੀਟਕ ਾਂ ਸਰੀਰ ਤੇ ਲ ਲ
ਦਗ਼-ਦਗ਼ ਕਰਦੇ ਹਚਿਰੇ ਤੋਂ ਉਿ ਵਲੈ ਤੀਆ ਲਗਦ । ਸੂੰਘਣੇ
ਹਚੁੱਟੇ ਵ ਲ ਾਂ ਹਵਚ ਵੀ ਉਿ ਫੁਰਤੀਲ ਜਵ ਨ ਹਦਸਦ ਿੈ। ਤੜ੍ਕੇ
ਉੁੱਠ ਕੇ ਲੂੰ ਮੀ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਤੇਜ਼ ਸੈਰ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬ ਗ਼
ਬਗੀਚੇ ਹਵਚ ਪੁੁੱਜ ਕੇ ਕਸਰਤ ਕਰਨੀ ਉਸਦ ਹਨੁੱ ਤ ਨੇਮ ਿੈ।
ਇਕ ਹਦਨ ਉਿਨ ਾਂ ਦੀ ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਹਵਚ ਬਿੁਤ ਸ ਰੇ ਪਰੋਫੈਸਰ,
ਲੇ ਖਕ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰਕ ਰ ਆਏ। ਆਰੀਆ ਕ ਲਜ ਦ ਪਰੋਫੈਸਰ
ਪੁਰੀ ਵੀ ਉਨ੍ ਾਂ ਹਵਚ ਸ਼ ਹਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦ ਗੜ੍ ਹਮੁੱਤਰ ਿੈ।
ਬ ਠ ਦੇ ਹਪੂੰਡ ਦ ਿੀ ਐਮ. ਐਸ. ਸੀ. ਕਰ ਹਰਿ ਬਲਰ ਜ ਹਸੂੰਘ
ਪਰੋਫੈਸਰ ਪੁਰੀ ਦ ਹਵਹਦਆਰਥੀ ਿੈ। ਪਰੋਫੈਸਰ ਸ ਹਿਬ ਨੇ ਉਸਨੂੰ
ਵੀ ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਸੁੱਦ ਹਲਆ ਸੀ। ਬ ਠ ਸ ਹਿਬ ਨੇ ਪਰੈੁੱਸ ਨੂੰ
ਦੁੱਹਸਆ ਹਕ ਉਿ ਹਪੂੰਡ ਹਵਚ ‘ਐਡਵ ਾਂਸਡ ਸੈੁੱਲ ਟੈਕਨ ਲੋ ਜੀ’
ਸਥ ਪਤ ਕਰ ਰਿੇ ਿਨ। ਤ ਾਂ ਹਕ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਹਪੂੰਡ, ਇਲ ਕੇ,
ਪੂੰਜ ਬ ਜ ਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੌਜਵ ਨ ਵੀ ਵਧੀਆ ਹਵਹਗਆਨਕ ਸੋਚ ਦੇ
ਧ ਰਨੀ ਬਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਿੋ ਸਕਦੈ ਕੁਝ ਹਵਹਗਆਨੀ ਵੀ ਬਣ
5
ਜ ਣ। ਇਥੇ ਉਿ ਹਵਹਦਆਰਥੀਆਾਂ ਨੂੰ ਹਵਹਗਆਨਕ ਖੋਜ ਾਂ ਹਵਚ
ਸ਼ ਹਮਲ ਕਰਨਗੇ। ਹਵਹਗਆਨਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਨੇਚਰ’ ਦ
ਪੂੰਜ ਬੀ ਹਵਚ ਉਲੁੱ ਥ ਕਰਕੇ ਛ ਹਪਆ ਕਰਨਗੇ। ਪੂੰਜ ਸ ਲ
ਤੁੱਕ ਇਿ ਪਰੋਜੈਕਟ ਸ਼ੁਰ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਪਰੋਫੈਸਰ ਪੁਰੀ ਨੇ ਬਲਰ ਜ
ਹਸੂੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ ਾਂ ਨ ਲ ਜੋੜ੍ ਹਦੁੱਤ ਸੀ।
ਉਨ੍ ਾਂ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲ ਕੀਤ ਹਕ ਜਦੋਂ ਤੁੱਕ ‘ਐਡਵ ਾਂਸਡ ਸੈੁੱਲ
ਟੈਕਨ ਲੌ ਜੀ’ ਸਥ ਪਤ ਿੋਣ ਿੈ, ਉਦੋਂ ਤੁੱਕ ਉਿ ਿੋਣਿ ਰ
ਹਵਹਦਆਰਥੀਆਾਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵ ਨ ਾਂ ਹਵਚ ਹਵਹਗਆਨਕ ਚੇਤਨ
ਪੈਦ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਾਂ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ ਾਂ ਦੇ ਮ ਹਪਆਾਂ
ਅੂੰਦਰ ਇਸਦ ਫੈਲ ਓ ਕਰਨ ਚ ਹਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰਆਤ
ਉਸ ਆਪਣੇ ਹਪੂੰਡ ਤੋਂ ਿੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਪੜ੍੍ੇ ਹਲਖੇ ਪੁੱਚੀ ਔਰਤ ਾਂ
ਅਤੇ ਪੁੱਚੀ ਮਰਦ ਚੁਣੇ, ਹਜਨ੍ ਾਂ ਦੇ ਬੁੱਚੇ ਹਵਹਦਆਰਥੀ ਸਨ।
ਉਸਨੇ ਉਨ੍ ਾਂ ਦੇ ਨ ਾਂ ਅਤੇ ਵੇਰਵੇ ਕੂੰਹਪਊਟਰ ਹਵਚ ਫੀਡ ਕਰ
ਲਏ।
ਿਰ ਐਤਵ ਰ ਕਲ ਸ ਲਗਣੀ ਸ਼ੁਰ ਿੋਈ। ਇਨ੍ ਾਂ ਐਤਵ ਰ ਾਂ ਨੂੰ
ਉਸ ਹਵਹਗਆਨ ਕੀ ਿੈ? ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਜੀਵਨ ਹਵਚ ਹਵਹਗਆਨ ਦੀ
ਵੀ ਮਿੁੱਤਤ ਿੈ? ਹਵਹਗਆਨ ਿੀ ਹਕਉ ਾਂ ਪੜ੍੍ੀਏ? ਹਵਹਗਆਨ
ਨ ਲ ਿੀ ਹਕਉ ਾਂ ਜੁੜ੍ੀਏ? ਆਹਦ ਹਵਹਸ਼ਆਾਂ ’ਤੇ ਚਰਚ ਕਰਵ ਈ।
ਸਵੇਰੇ ਉੁੱਠਦੇ ਸ ਰ ਬੁਰਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰ ਤ ਬੈੁੱਡ ’ਤੇ ਸੌਣ
ਤੁੱਕ ਿਰ ਵਸਤ ਜੋ ਹਵਹਗਆਨੀਆਾਂ ਨੇ ਬਣ ਈ ਿੈ, ਦੀ ਵਰਤੋਂ
ਬ ਰੇ ਬੜ੍ੀਆਾਂ ਖੁੁੱਲ੍ੀਆਾਂ ਅਤੇ ਬਰੀਕ ਗੁੱਲ ਾਂ ਕੀਤੀਆਾਂ। ਲੋ ਕ ਾਂ
ਲਈ ਇਿ ਨਵੀਆਾਂ ਗੁੱਲ ਾਂ ਸਨ। ਉਿ ਿਰ ਵ ਰ ਨਵ ਾਂ ਹਵਸ਼
ਛੁਿ ਲੈਂ ਦ ਅਤੇ ਪਰੋਜੈਕਟਰ ਰ ਿੀ ਾਂ ਹਵਹਗਆਨ ਦੇ ਚਮਤਕ ਰ
ਪੇਸ਼ ਕਰਦ ।
ਸਰੋਤੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਖੁਭ ਕੇ ਸੁਣਦੇ। ਉਸ ਨ ਲ ਹਵਚ ਰ ਵਟ ਾਂਦਰ ਾਂ
ਕਰਨ ਲੁੱ ਗੇ। ਇਕ ਹਦਨ ਉਨ੍ ਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਨੇਕ ਾਂ ਸਵ ਲ ਕੀਤੇ,
‘‘ਅਸੀ ਾਂ ਮਨੁੁੱ ਖ ਹਕਉ ਾਂ ਿ ਾਂ? ਸ਼ੇਰ ਜ ਾਂ ਲੂੰ ਗਰ ਹਕਉ ਾਂ ਨਿੀ ਾਂ ਬਣ ਰਿੇ?
ਲੂੰ ਗਰ ਤੋਂ ਮਨੁੁੱ ਖ ਹਕਵੇਂ ਬਣੇ? ਿੁਣ ਲੂੰ ਗਰ ਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁੁੱ ਖ ਹਕਉ ਾਂ ਨਿੀ ਾਂ
ਬਣ ਰਿੇ? ਕੁੁੱਤ , ਹਬੁੱਲੀ, ਗ ,ਾਂ ਬਲਦ... ਆਹਦ ਵੁੱਖ ਹਕਉ ਾਂ ਿਨ?
ਜੀਵ ਮ ਸ ਿ ਰੀ ਜ ਾਂ ਸ ਕ ਿ ਰੀ ਹਕਉ ਾਂ ਿੁੂੰਦੇ ਿਨ? ਚਿੇ ਨੂੰ ਛੇਤੀ
ਕੀਤੇ ਦਰਦ ਜ ਾਂ ਕੈਂਸਰ ਹਕਉ ਾਂ ਨਿੀ ਾਂ ਿੁੂੰਦ ? ਸੋਿਣੀ ਹਜਿੀ
ਮੋਨ ਰਕ ਹਤਤਲੀ ਕੌੜ੍ੀ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਹਕਉ ਾਂ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ? ਕੋਇਲ
ਹਕਉ ਾਂ ਹਮੁੱਠ ਗ ਉਦ
ਾਂ ੀ ਿੈ?’’
ਉਸਨੇ ਦੁੱਹਸਆ ਇਸਦ ਰ ਜ਼ ਜੀਨੋਮ ਹਵਚ ਹਪਆ ਿੈ। ਇਸ
ਨ ਲ ਸਰੀਰ ਦੀ ਹਬਮ ਰੀ, ਤੂੰਦਰੁਸਤੀ, ਸਹਿਣ ਸ਼ਕਤੀ, ਆਦਤ ਾਂ,
ਸਮਰੁੱਥ ਤੇ ਯੋਗਤ ਆਹਦ ਦ ਪਤ ਲੁੱ ਗ ਜ ਾਂਦ ਿੈ। ਸਿ ਇਕ
ਾਂ ਲੀ ਘੁ ਮ ਉਣੀ ਸ਼ੁਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰਦੇ ਉੁੱਤੇ
ਨੇ ਲੈ ਪਟੋਪ ’ਤੇ ਉਗ
ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਰਹਿਮੂੰਡੀ ਵਰਣਮ ਲ ਚਮਕ ਪਈ। ਉਸ ਦੁੱਹਸਆ
ਜੀਨੋਮ ਦੀ ਇਿ ਲੜ੍ੀ ਲੁੱ ਭ ਜ ਣ ਨ ਲ ਹਵਹਗਆਨੀ ਨ ਮੁਰ ਦ
ਹਬਮ ਰੀਆਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ ਾਂ ਦੇ ਇਲ ਜ਼ ਲੁੱ ਭ ਸਕਣਗੇ।
ਅੁੱਜ ਉਸ ਕਲੋ ਨ ਦੇ ਹਵਸ਼ੇ ’ਤੇ ਕਲ ਸ ਲ ਉਣੀ ਿੈ। ਹਜਸ
ਹਵਹਗਆਨੀ ਨੇ ਭੇਡ, ਸਰ ਅਤੇ ਵੁੱਛੇ ਦੇ ਕਲੋ ਨ ਬਣ ਏ ਿੋਣ,
ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਕਲੋ ਨ ਬਣ ਉਣ ਦੀ ਹਵਧੀ ਸੁਣਨ ਦੀ ਸਰੋਹਤਆਾਂ
ਹਵਚ ਬੜ੍ੀ ਉਤਸੁਕਤ ਿੈ। ਲੋ ਕ ‘ਹਨਊਟਨ ਪ ਥ’ ਦੇ ਿ ਲ
ਅੂੰਦਰ ਕੁਰਸੀਆਾਂ ’ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ ਿਨ। ਬਲਰ ਜ ਹਸੂੰਘ ਦੀ
ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ‘ਨੇਚਰ’ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੀ 1998 ਵ ਲੀ ਕ ਪੀ ਪਈ ਿੈ।
ਉਸਦੀ ਹਨਗ ਖੋਜ ਖ਼ਬਰ ’ਤੇ ਗਈ ਿੈ।
‘5 ਜੁਲ ਈ 1996 ਨੂੰ ਡ . ਈਅਨ ਇਲਮਟ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ‘ਡੌ ਲੀ’
ਨ ਾਂ ਦੀ ਭੇਡ ਦ ਕਲੋ ਨ ਬਣ ਕੇ ਦੁਨੀਆਾਂ ਨੂੰ ਿੈਰ ਨ ਕੀਤ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਹਪਛਲੇ ਸ ਲ 27 ਫਰਵਰੀ 1997 ਨੂੰ ਇਿ ਚਮਤਕ ਰੀ
ਖੋਜ ਅਸੀ ਾਂ ਛ ਪੀ ਸੀ ਤ ਾਂ ਬਿੁਤ ਸ ਰੇ ਲੋ ਕ ਾਂ ਨੇ ਸ਼ੂੰਕੇ ਪਰਗਟ ਕੀਤੇ
ਸਨ। ਿੁਣ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਿੈ ਹਕ ‘ਡੌ ਲੀ’ ਜੁਆਨ ਿੋ ਗਈ ਿੈ।
ਨੈਸ਼ਨਲ ਸ ਇੂੰਸ ਹਮਊਜ਼ੀਅਮ ਲੂੰ ਡਨ ਵ ਹਲਆਾਂ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਉੁੱਨ
ਲ ਿ ਕੇ ਸਵੈਟਰ ਬੁਣ ਏ ਿਨ। ਨੀਲ੍ ੇ , ਿਰੇ ਤੇ ਹਚੁੱਟੇ ਰੂੰਗ ਦ
ਹਡਜ ਇਨ ਕੀਤ ਸਵੈਟਰ ਇਕ ਬ ਰ੍ ਾਂ ਸ ਲ ਦੀ ਬ ਲੜ੍ੀ ਿੋਲੀ
ਨੇ ਪਹਿਨ ਕੇ ਕੌਮੀ ਪੁੱਧਰ ਦ ਮੁਕ ਬਲ ਹਜੁੱਹਤਆ ਿੈ। ਸਵੈਟਰ
ਦੀ ਬੁਣਤੀ ਹਵਚ ਖੇਤ ਾਂ ਹਵਚ ਚੁਗਦੀਆਾਂ ਦੋ ਇਕੋ ਹਜਿੀਆਾਂ
(ਕਲੋ ਨ) ਭੇਡ ਾਂ ਵੀ ਬਣ ਈਆਾਂ ਿੋਈਆਾਂ ਿਨ।’
ਅੁੱਜ ਡ . ਏ. ਐਸ. ਬ ਠ ਨੇ ਵੀ ਉਿੋ ਹਜਿ ਸਵੈਟਰ ਪਹਿਹਨਆ
ਿੋਇਆ ਿੈ। ਇਸ ਉੁੱਤੇ ਭੇਡ ‘ਡੌ ਲੀ’ ਤੇ ਉਸਦੀ ਧੀ ‘ਬੌਨੀ’ ਦੀ
ਬੁਣਤੀ ਪ ਈ ਿੋਈ ਿੈ। ਉਿ ਬਿੁਤ ਖੁਸ਼ ਨਜ਼ਰ ਆ ਹਰਿ ਿੈ।
ਉਸਦੇ ਸਿ ਇਕ ਨੇ ਪਰੋਜੈਕਟਰ ਔਨ ਕੀਤ ਿੈ। ਪਰਦੇ ’ਤੇ
ਕਲੋ ਨ ਦੇ ਅਰਥ ਹਲਖੇ ਗਏ ਿਨ।
-‘ਕ ਰਬਨ ਕ ਪੀ ਭ ਵ ਆਪਣੇ ਮ ਪੇ ਦੀ ਿ-ਬ-ਿ ਸ਼ਕਲ ਜ ਾਂ
ਮੜ੍ੂੰਗ । ਉਸ ਪਰੇ ਟ ਇਮ ’ਤੇ ਆਪਣ ਲੈ ਕਚਰ ਸ਼ੁਰ ਕੀਤ ਿੈ-
‘‘ਜਦੋਂ ਅਸੀ ਾਂ 27 ਫਰਵਰੀ,1997 ਨੂੰ ‘ਡੌ ਲੀ’ ਦ ਕਲੋ ਨ
ਬਣ ਉਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਨਸ਼ਰ ਕੀਤੀ। ਉਦੋਂ ਸੂੰਸ ਰ ਭਰ ਦੇ ਲੋ ਕ ਾਂ ਦੇ
ਕੂੰਨ ਸ ਡੀ ਸਕ ਟਲੈਂ ਡ ਦੀ ਸੂੰਸਥ ‘ਰੋਸਹਲਨ ਇੂੰਸਟੀਹਚਊਟ’
ਵੁੱਲ ਲੁੱ ਗ ਗਏ। ਰ ਤੋ-ਰ ਤ ਖੂੰਭ ਾਂ ਦੀ ਡ ਰ ਵ ਾਂਗ ਇਿ ਖ਼ਬਰ
ਦੁਨੀਆਾਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ’ਚ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ। ਕੀ ਭਲ ਹਕਸੇ ਖ ਸ
ਤਰੀਕੇ ਨ ਲ ਭੇਡ ਦੀ ਪੈਦ ਇਸ਼ ਕਰਵ ਈ ਗਈ ਸੀ। ਗ ,ਾਂ
6
ਕਲੋ ਨ ਹਵਧੀ ਨ ਲ। ਹਜਵੇਂ ਗੁ ਲ ਬ ਦੀ ਕਲਮ ਲਗ ਕੇ ਗੁ ਲ ਬ
ਦੇ ਿੋਰ ਪੌਦੇ ਹਤਆਰ ਕਰ ਲਏ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ।’’
‘‘ਇਿ ਭੇਡ ਅਤੇ ਭੇਡ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਹਬਨ ਾਂ ਿੀ ਪੈਦ ਿੋ ਗਈ ਸੀ?’’
ਗੁ ਰਹਵੂੰਦਰ ਹਸੂੰਘ ਸਵ ਲ ਪੁੁੱਛ ਕੇ ਬੈਠ ਹਗਆ ਿੈ।
‘‘ਜੀ ਿ ,ਾਂ ਹਬਨ ਾਂ ਮੇਲ ਤੋਂ। ਇਕ ਨਿੀ ਾਂ ਿਜ਼ ਰ ਾਂ ਲੁੱ ਖ ਾਂ ਭੇਡ ਾਂ ਪੈਦ
ਕੀਤੀਆਾਂ ਜ ਸਕਦੀਆਾਂ ਿਨ। ਕਲੋ ਹਨੂੰ ਗ ਹਵਧੀ ਹਵਚ ਮ ਾਂ ਬ ਪ
ਦੀ ਜ਼ਰਰਤ ਨਿੀ ਾਂ ਿੁੂੰਦੀ। ਦੋਿ ਾਂ ਹਵੁੱਚੋਂ ਇਕ ਿੀ ਔਲ ਦ ਪੈਦ ਕਰ
ਸਕਦ ਿੈ।’’ ਬ ਠ ਸ ਹਿਬ ਦੀ ਗੁੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਸ ਰੇ ਜਣੇ ਭੁਚੁੱਕੇ
ਰਹਿ ਗਏ ਿਨ।
‘‘ਕੀ ਇਸ ਹਵਧੀ ਨ ਲ ਿੋਰ ਜੀਵ-ਜੂੰਤ ਵੀ ਪੈਦ ਕੀਤੇ ਜ ਸਕਦੇ
ਿਨ?’’ ਅਮਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਨੀਸ਼ ਮੁਸਕਰ ਈ ਿੈ।
‘‘ਿ ,ਾਂ ਬੀਬ । ਕੋਈ ਵੀ ਜੀਵ-ਜੂੰਤ। ਮਨੁੁੱ ਖ ਵੀ ਬਣ ਏ ਜ ਸਕਦੇ
ਿਨ। ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਹਕਸੇ ਵੀ ਔਰਤ ਜ ਾਂ ਮਰਦ ਦ ਸੈੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਉਸਦੇ
ਮੁੜ੍ੂੰਗੇ ਦ ਕਲੋ ਨ ਹਤਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਿੋ।’’ ਬ ਠ ਨੇ ਸ ਿ ਲੈ
ਕੇ ਗੁੱਲ ਅੁੱਗੇ ਤੋਰੀ ਿੈ।
‘‘ਇਕ ਹਵਚ ਦੋ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ ਿਨ। ਹਜਸ ਵੀ ਔਰਤ ਜ ਾਂ ਮਰਦ ਦ
ਿਮਸ਼ਕਲ ਹਤਆਰ ਕਰਨ ਿੈ। ਉਸਦੀ ਚਮੜ੍ੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਜਉਦ ਾਂ ੇ
ਸੈੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ ਾਂ ਨੂੰ ਉਗ ਇਆ ਜ ਾਂਦ ਿੈ। ਜੇਕਰ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦੋਿਰੀ
ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਹਤਆਰ ਕਰਨੀ ਿੈ ਤ ਾਂ ਇਕ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੈੁੱਲ ਅਤੇ
ਦਸਰੇ ਦੇ ਹਦਮ ਗ਼ ਦੇ ਸੈੁੱਲ ਹਮਲ ਕੇ ਉਗ ਏ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ।’’
ਉਿ ਮਨੀਸ਼ ਵੁੱਲ ਵੇਖ ਮੁਸਕਰ ਇਆ ਿੈ। ਉਸਨੂੰ ਸੂੰਬਧ
ੋ ਨ
ਿੋਇਆ ਿੈ-
‘‘ਮਸਲਨ ਹਜਸ ਬੀਬੀ ਨੇ ਸਵ ਲ ਕੀਤ ਿੈ। ਇਿ ਬਿੁਤ ਸੁੂੰਦਰ
ਏ। ਮੂੰਨ ਲਓ ਇਸਦ ਹਦਮ ਗ਼ ਘੁੱਟ ਆ। ਪਲੀਜ਼ ਮ ਈਡ ਾਂ ਨ੍ੀ ਾਂ
ਕਰਨ ਮਨੀਸ਼ । ਇਿ ਬਲਰ ਜ ਹਸੂੰਘ ਬ ਇਓਲੋ ਜੀ ਹਵਚ
ਮ ਸਟਰ ਕਰ ਰਿੇ ਨੇ ਪਰ ਸੋਿਣੇ ਸੁਨੁੱਖੇ ਨ੍ੀ ਾਂ ਪਰੀ ਵਰਗੀ ਬੀਬੀ
ਮਨੀਸ਼ ਦੇ ਚਮੜ੍ੀ ਦ ਸੈੁੱਲ ਅਤੇ ਬਲਰ ਜ ਦੇ ਹਦਮ ਗ਼ ਦ ਸੈੁੱਲ
ਲੈ ਕੇ ਬਣੇ ਭਰਣ ਤੋਂ ਇਕ ਬਿੁਤ ਿੀ ਸੋਿਣ ਤੇ ਿੁਹਸ਼ਆਰ ਬੁੱਚ
ਹਕਸੇ ਔਰਤ ਦੀ ਕੁੁੱਖ ਹਵਚ ਰੁੱਖ ਕੇ ਪੈਦ ਕੀਤ ਜ ਸਕਦ ਿੈ।’’
‘‘ਆਪਣੇ ਹਪੂੰਡ ਹਵਚ ਚ ਰ ਘਰ ਏਿੋ ਹਜਿੇ ਿਨ, ਹਜਨ੍ ਾਂ ਦੇ ਬੁੱਚੇ ਨ੍ੀ ਾਂ
ਿੋਏ। ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਿਨ ਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹਵਚ ਹਚਰ ਗ਼ ਬ ਲ਼ ਹਦਓਗੇ?’’
ਸ਼ਰਧ ਰ ਮ ਨੇ ਹਵਹਗਆਨੀ ਨੂੰ ਘੇਰਨ ਚ ਹਿਆ ਿੈ।
‘‘ਦਰਅਸਲ ਕਲੋ ਨ ਦੀ ਖੋਜ ਅਹਜਿੇ ਲੋ ੜ੍ਵੂੰਦ ਮ ਹਪਆਾਂ ਲਈ
ਿੋਈ ਿੈ।’’ ਡ . ਬ ਠ ਨੇ ਕਲੋ ਨ ਦੀ ਮਿੁੱਤਤ ਬ ਰੇ ਦੁੱਹਸਆ ਿੈ।
‘‘ਇਿ ਸੂੰਭਵ ਿੈ ਜੀ?’’ ਬੈਂਕ ਮੁਲ ਜ਼ਮ ਪੁਨੀਤ ਅਜੇ ਵੀ ਸ਼ੂੰਕ
ਹਵਚ ਿੈ।
‘‘ਅਮਰੀਕੀ ਸੂੰਸਥ ਕਲੋ ਨ ਇਡ ਦੇ ਹਵਹਗਆਨੀਆਾਂ ਨੇ ‘ਈਵ’
ਨ ਾਂ ਦੀ ਕਲੋ ਨ ਬੇਬੀ ਪੈਦ ਕਰਨ ਦ ਐਲ ਨ ਕੀਤ ਸੀ ਪਰ
ਸਰਕ ਰ ਾਂ ਨੇ ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਕਲੋ ਨ ਬਣ ਉਣ ’ਤੇ ਪ ਬੂੰਦੀ ਲ ਹਦੁੱਤੀ
ਏ।’’ ਬ ਠ ਸ ਹਿਬ ਨੇ ਬੋਲ ਕੇ ਕਲੋ ਨ ਦੀ ਹਵਧੀ ਸਮਝ ਉਣ
ਲਈ ਪਰਦੇ ਵੁੱਲ ਮੂੰਿ ਕੀਤ ਿੈ। ਉਿ ਮੁੜ੍ ਸਰੋਹਤਆਾਂ ਨੂੰ
ਸੂੰਬੋਧਨ ਿੋਇਆ ਿੈ।
‘‘ਆਉਣ ਵ ਲੇ ਸ ਲ ਾਂ ਹਵਚ ਵੁੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਾਂ ਹਵਚ ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਵ ਾਂ
ਖੁੁੱਲ੍ ਜ ਣਗੀਆਾਂ, ਹਜਥੋਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਆਪਣੇ ਮਨਪਸੂੰਦ ਦੇ ਬੇਬੀ ਦੀ
ਪੈਦ ਇਸ਼ ਕਰਵ ਸਕਦੇ ਿੋ। ਬੇਬੀ ਦੇ ਵ ਲ ਾਂ ਦ ਰੂੰਗ, ਉਸਦੇ
ਨੈਣ-ਨਕਸ਼, ਕੁੱਦ... ਤੁ ਿ ਡੀ ਚੁਆਇਸ ਿੋਏਗੀ।’’ ਏ. ਐਸ.
ਬ ਠ ਨੇ ਸਿ ਇਕ ਨੂੰ ਪਰੋਜੈਕਟਰ ’ਤੇ ਲ ਉਣ ਲਈ ਸੀਡੀ ਹਦੁੱਤੀ
ਿੈ।
‘‘ਸਰ ਕਲੋ ਹਨੂੰ ਗ ਨ ਲ ਮਨੁੁੱ ਖ ਦੇ ਹਨਵੇਕਲੇ ਪਣ ਦ ਹਵਨ ਸ਼ ਨ੍ੀ ਾਂ
ਿੋ ਜ ਵੇਗ ? ਇਿ ਖਰੀਦੀ ਜ ਾਂ ਵੇਚੀ ਜ ਸਕਣ ਵ ਲੀ ਮਨੁੁੱ ਖੀ
ਜ ਇਦ ਦ ਬਰ ਬਰ ਨ੍ੀ ਾਂ ਿੋ ਜ ਵੇਗ ?’’ ਟੈਲੀਫੋਨ ਮਹਿਕਮੇ ਦ
ਐਸ ਡੀ ਓ ਤਸਵੀਰ ਹਸੂੰਘ ਨੂੰ ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਕਦਰ ਾਂ ਕੀਮਤ ਾਂ ਦੇ ਘ ਣ
ਿੋ ਜ ਣ ਦ ਡਰ ਲੁੱ ਗ ਹਰਿ ਿੈ।
‘‘ਇਸ ਨ ਲ ਲੋ ਕ ਾਂ ਹਵੁੱਚੋਂ ਹਪਆਰ, ਜਜ਼ਬ ਤ ਤੇ ਮਨੁੁੱ ਖਤ ਅਲੋ ਪ
ਿੋ ਜ ਣਗੇ।’’ ਸਕਲ ਅਹਧਆਹਪਕ ਰਵਦੀਪ ਨੇ ਵੀ ਹਚੂੰਤ
ਜ਼ ਿਰ ਕੀਤੀ ਿੈ।
‘‘ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਪੜ੍੍ੇ ਹਲਖੇ ਿੋ। ਹਵਹਗਆਨ ਦੇ ਚੂੰਗੇ ਮ ੜ੍ੇ ਦ
ਹਨਰਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਿੋ ਹਕ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਕੀ ਰੁੱਖਣ ਿੈ ਤੇ ਕੀ ਛੁੱਡਣ
ਿੈ। ਹਵਹਗਆਨ ਨੇ ਦੁਨੀਆਾਂ ਨੂੰ ਚ ਨਣ ਹਦੁੱਤ ਿੈ। ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਅੁੱਖ ਾਂ
ਹਦੁੱਤੀਆਾਂ ਿਨ।’’ ਬ ਠ ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ ਬੋਲ ਹਰਿ ਿੈ।
‘‘ਸਰਦ ਰ ਅਰਜਨ ਹਸੂੰਘ ਜੀ, ਹਕਉ ਾਂ ਗੁੱਪ ਾਂ ਛੁੱਡੀ ਜ ਾਂਦੇ ਓ? ...
ਭ ਵੇਂ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਪਰਲੋ ਆ ਜ ਵੇ ਤ ਾਂ ਵੀ ਤੁ ਿ ਡੀ ਮੁਰ ਦ ਪਰੀ
ਨ੍ੀ ਾਂ ਿੋਣੀ।’’ ਸਰਧ ਰ ਮ ਦੀਆਾਂ ਮੁੱਖੀ ਮੁੁੱਛ ਾਂ ਗੁ ੁੱਸੇ ਹਵਚ ਉਪਰ
ਥੁੱਲੇ ਿੋਈਆਾਂ ਿਨ।
‘‘...ਉੁੱਠੋ ਬਈ, ਇਸ ਝਠੇ ਤੇ ਮਨਮੁਖ ਬੂੰਦੇ ਦੇ ਕੜ੍ ਪਰਚ ਰ ਮਗਰ
ਨ੍ੀ ਾਂ ਲਗਣ ਚ ਿੀਦ । ਹਜਿੜ੍ੀ ਗੁੱਲ ਿੋਏ ਨ੍ੀ ਾਂ ਸਕਦੀ, ਉਿ
ਸੁਣਨੀ ਹਕਉ ਾਂ ਐ?’’ ਸਰਪੂੰਚ ਪਰਗਟ ਹਸੂੰਘ ਉੁੱਚੀ-ਉੁੱਚੀ ਬੋਲਦ
ਤੁ ਰ ਹਪਆ ਿੈ।
7
ਏ. ਐਸ. ਬ ਠ ਦੇ ਹਚਿਰੇ ਦ ਰੂੰਗ ਉੁੱਡ ਹਗਆ ਿੈ। ਸਰਪੂੰਚ ਦੇ
ਮਗਰ ਿੀ ਬ ਕੀ ਔਰਤ ਾਂ ਮਰਦ ਵੀ ਉੁੱਠ ਪਏ ਿਨ। ਬ ਠ,
ਉਸਦ ਸਿ ਇਕ, ਬਲਰ ਜ ਹਸੂੰਘ ਤੇ ਪੂੰਜ ਸੁੱਤ ਨੌਜਵ ਨ ਿੀ
ਿ ਲ ਹਵਚ ਰਹਿ ਗਏ ਿਨ। ਉਿ ਪਰੇਸ਼ ਨ ਿੋ ਉੁੱਹਠਆ ਿੈ।...
ਸਿ ਇਕ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ ਣੀ ਹਪਲ ਇਆ ਿੈ। ਇਿ ਵਲੈ ਤੀਆ
ਬੂੰਦ ਿੈ। ਜਲਦੀ ਿੀ ਸੂੰਭਲ ਹਗਆ ਿੈ।
‘‘ਦੋਸਤੋ, ਆਪਣੇ ਲੋ ਕ ਤਰੁੱਕੀ ਨ੍ੀ ਾਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸ ਡ ਮੁਲਕ
ਯਰਪ ਤੋਂ ਸੌ ਸ ਲ ਹਪੁੱਛੇ ਿੋਣ । ਮੈਂ ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਇਕ ਘਟਨ
ਸੁਣ ਉਣੀ ਚ ਿੁੂੰਨ -
ਭ ਰਤ ਹਵਚ ਸ ਇਕਲ ਅੂੰਗਰੇਜ਼ ਿਕਮਤ ਵੇਲੇ ਵੁੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਾਂ
ਹਵਚ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਹਪੂੰਡ ਾਂ ਹਵਚ ਤ ਾਂ ਹਕਸੇ ਰੁੱਜੇ ਪੁੁੱਜੇ ਦੋ ਚ ਰ
ਘਰ ਾਂ ਹਵਚ ਿੀ ਿੁੂੰਦੇ ਸਨ। ਫੇਰ ਿੌਲੀ ਿੌਲੀ ਲੋ ਕ ਸ ਇਕਲ ਲੈ ਣ
ਲੁੱ ਗੇ ਪਰ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਪਿੁੂੰਚ ਤੋਂ ਬ ਿਰ ਿੀ ਰਿੇ। 1960
ਤੁੱਕ ਸ ਡੇ ਹਪੂੰਡ ਜ ਾਂ ਹਕਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਲੋ ਕ ਾਂ ਨੇ ਕੋਈ
ਔਰਤ ਸ ਇਕਲ ਚਲ ਉਦ ਾਂ ੀ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ ਦੇਖੀ। ਸ ਡੇ ਹਪੂੰਡ ਸਕਲ
ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ ਿੁੂੰਦ । ਉਦੋਂ ਅਸੀ ਾਂ ਆਪਣੇ ਨ ਲ ਦੇ ਹਪੂੰਡ ਬੀਬੀਪੁਰ ਦੇ
ਸਰਕ ਰੀ ਪਰ ਇਮਰੀ ਸਕਲ ਹਵਚ ਪੜ੍੍ਨ ਜ ਾਂਦੇ ਿੁੂੰਦੇ ਸੀ। ਉਥੇ
ਾਂ ੀ ਿੁੂੰਦੀ
ਰ ਮਗੜ੍੍ ਤੋਂ ਪੂੰਹਡਤ ਛੁੱਜ ਮੁੱਲ ਦੀ ਨੂੰ ਿ ਪੜ੍੍ ਉਣ ਆਉਦ
ਸੀ। ਸ ਡੀ ਇਸ ਭੈਣ ਜੀ ਦ ਨ ਾਂ ਹਕਰਸ਼ਨ ਦੇਵੀ ਸੀ। ਉਿ ਬਿੁਤ
ਹਮਿਨਤੀ ਅਹਧਆਹਪਕ ਸੀ। ਉਿ ਿਰ ਰੋਜ਼ ਨਹਿਰ ਦੀ ਪਟੜ੍ੀ
ਾਂ ੀ ਤੇ ਤੁ ਰ ਕੇ ਿੀ ਵ ਪਸ ਜ ਾਂਦੀ। ਇਕ ਹਦਨ
’ਤੇ ਪੈਦਲ ਲ ਉਦ
ਹਪੂੰਡ ਹਵਚ ਰੌਲ ਪੈ ਹਗਆ ਹਕ ਰ ਮਗੜ੍੍ ਵ ਲੀ ਭੈਣਜੀ
ਸ ਇਕਲ ’ਤੇ ਸਕਲ ਗਈ ਿੈ। ਉਸ ਹਦਨ ਮੈਂ ਪੜ੍੍ਨ ਸਕਲ
ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ ਹਗਆ। ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਵਡੇ ਰੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੂੰਦੇ ਹਪੂੰਡ ਦੇ
ਦਰਵ ਜ਼ੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਬਹਿਸ ਕਰਦੇ ਰਿੇ ਹਕ ਗੁੱਲ ਸੁੱਚੀ ਿੈ ਜ ਾਂ
ਝਠੀ? ਉਨ੍ ਾਂ ਹਵਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਭਗਤ ਵੀ ਬੈਠ ਸੀ। ਉਿ ਅੁੱਖ ਾਂ ਤੋਂ
ਹਬਲਕੁਲ ਅੂੰਨ੍ ਸੀ। ਉਿਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਉਿਦ ਪੋਤ ਦਰਵ ਜ਼ੇ ਛੁੱਡ
ਜ ਾਂਦ ਤੇ ਸ਼ ਮ ਾਂ ਢਲੀਆਾਂ ਤੇ ਵ ਪਸ ਘਰ ਲੈ ਜ ਾਂਦ । ਜਦੋਂ ਸਕਲ
ਹਵਚ ਛੁੁੱਟੀ ਦ ਟ ਇਮ ਿੋਇਆ, ਬ ਬੇ ਭਗਤੇ ਨੂੰ ਛੁੱਡ ਕੇ ਬ ਕੀ
ਸ ਰ ਹਪੂੰਡ ਭੈਣਜੀ ਹਕਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ’ਤੇ
ਜ ਖੜ੍੍ ਿੋਇਆ। ਲੋ ਕ ਕੀ ਵੇਖਦੇ ਿਨ? ਦਰੋਂ ਇਕ ਸ ਇਕਲ
ਨਜ਼ਰੀ ਾਂ ਹਪਆ। ਉਿਦੇ ਉੁੱਤੇ ਔਰਤ ਬੈਠੀ ਿੋਈ ਸੀ। ਉਿ ਿੌਲੀ
ਿੌਲੀ ਪੁਲ ਵੁੱਲ ਆ ਰਿੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ
ਓਿਲੇ ਿੋ ਹਗਆ। ਉਿ ਐਨ ਮੁਲੁੱਖ ਦੇਖ ਕੇ ਘਬਰ ਗਈ।
ਉਿਦੇ ਸ ਇਕਲ ਨੇ ਝੋਲ ਖ ਧ । ਉਿ ਹਡੁੱ ਗਣ ਲੁੱ ਗੀ ਸੀ ਪਰ
ਸੂੰਭਲ ਗਈ। ਉਿ ਅੁੱਧ ਪੈਡਲ ਮ ਰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਰੀ
ਗਰ ਰੀ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ ਘੁ ੂੰਮਦੀ। ਉਿ ਲੋ ਕ ਾਂ ਵੁੱਲ ਹਬਨ ਾਂ ਦੇਖੇ,
 ਾਂ ੀ ਲੂੰ ਘ ਗਈ। ਉਿਦੇ ਅੂੰਦਰਲੀ ਘਬਰ ਿਟ ਉਿਦੇ
ਮੁਸਕਰ ਉਦ
ਹਚਿਰੇ ’ਤੇ ਸ ਫ਼ ਝਲਕਦੀ ਸੀ। ਔਰਤ ਾਂ-ਮਰਦ ਾਂ ਨੇ ਮੂੰਿ ਾਂ ਹਵਚ
ਉਗਾਂ ਲ ਾਂ ਪ ਈਆਾਂ ਿੋਈਆਾਂ ਸਨ। ਮਰਦ ਔਰਤ ਾਂ ਬ ਰੇ ਗੁੱਲ ਾਂ
ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਹਪੂੰਡ ਦੇ ਵੁੱਡੇ ਦਰਵ ਜ਼ੇ ਜ ਕੇ ਬਹਿ ਗਏ ਸਨ।
ਬ ਬ ਭਗਤ ਭੈਣ ਜੀ ਹਕਰਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਸ ਇਕਲ ਚਲ ਉਣ ਬ ਰੇ
ਜ ਣਨ ਲਈ ਕ ਿਲ ਸੀ।
‘‘ਤ ਇਆ ਸੁੱਚੀ ਗੁੱਲ ਆ।’’ ਬ ਬੇ ਨੂੰ ਚ ਚੇ ਮੁਣਸ਼ੇ ਨੇ ਹਕਿ ਸੀ।
‘‘ਸੌਰੀ ਹਦਓ, ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਕੁਫ਼ਰ ਤੋਲਦੇ ਿੋ। ਕਦੇ ਜ਼ਨ ਨੀ ਵੀ
ਸ ਇਕਲ ਚਲ ਸਕਦੀ ਆ? ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਸੌ ਤੋਂ ਦੋ ਸ ਲ ਟੁੱਪ
ਗਈ ਏ। ਪਹਿਲ ਾਂ ਕਦੇ ਇੁੱਦ ਾਂ ਿੋਇਆ ਨ੍ੀ।ਾਂ ਿੁਣ ਹਕੁੱਦ ਾਂ ਿੋ ਜ?’’
ਬ ਬੇ ਭਗਤੇ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਨ ਲ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਢ ਾਂਗੂੰ ਮ ਹਰਆ ਤੇ ਢ ਾਂਗੂੰ ਦੇ
ਸਿ ਰੇ ਉਥੋਂ ਤੁ ਰ ਹਪਆ ਸੀ।
ਇਿ ਘਟਨ ਸੁਣ ਉਣ ਤੋਂ ਬ ਅਦ ਡ . ਏ. ਐਸ. ਬ ਠ ਦੇ ਹਚਿਰੇ
’ਤੇ ਹਚੂੰਤ ਦੀਆਾਂ ਰੇਖ ਵ ਾਂ ਡੂੰ ਘੀਆਾਂ ਿੋ ਗਈਆਾਂ ਿਨ। ਉਿਨੂੰ
ਸ਼ਰਧ ਰ ਮ ਤੇ ਸਰਪੂੰਚ ਪਰਗਟ ਹਸੂੰਘ ਵਰਗੇ ਬੂੰਦੇ ਅੂੰਨੇ੍ ਲੁੱ ਗੇ
ਿਨ ਜੋ ਹਵਹਗਆਨ ਦੀਆਾਂ ਖੋਜ ਾਂ ਦ ਹਵਰੋਧ ਕਰ ਰਿੇ ਿਨ।
‘‘ਹਵਹਗਆਨ ਿੀ ਮਨੁੁੱ ਖ ਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੁੱਡ ਤੇ ਸੁੱਚ ਦੋਸਤ ਿੈ।
ਉਸਦ ਅੂੰਹਨ੍ਆਾਂ ਵ ਾਂਗ ਹਵਰੋਧ ਨਿੀ ਾਂ ਕਰਨ ਚ ਿੀਦ ।’’ ਉਿ
ਇਿ ਗੁੱਲ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਬੈੁੱਡ ਰਮ ਹਵਚ ਚਲ ਹਗਆ ਿੈ।
ਉਿ ਬੈੁੱਡ ’ਤੇ ਹਪਆ, ਸਮੁੂੰਦਰ ਉੁੱਤੇ ਬਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਵ ਲੀ
ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਹਵਚ ਖੁਹਭਆ ਹਪਆ ਸੀ। ਉਸਦ ਹਧਆਨ
ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ਵਲੋਂ ਟੁੁੱਟ ਕੇ ਹਕਤ ਬ ਾਂ ਦੇ ਰੈਕ ’ਤੇ ਹਗਆ ਿੈ।
ਉਸਨੂੰ ਐਚ. ਜੀ. ਵੈਲਜ ਦੀ ਕਿ ਣੀ ‘ਦ ਕੌਨਟਰੀ ਆਫ
ਬਲ ਈਡ’ਾਂ ਯ ਦ ਆਈ ਿੈ।
‘‘ਇਸ ਕਿ ਣੀ ਦ ਮੁੁੱਖ ਪ ਤਰ ਨਨੇਜ਼ ਇਕ ਅਹਜਿੇ ਦੇਸ਼ ਹਵਚ
ਪਿੁੂੰਚ ਜ ਾਂਦ ਿੈ, ਹਜਿੜ੍ ਸੂੰਸ ਰ ਦੇ ਬ ਕੀ ਮੁਲਕ ਾਂ ਨ ਲੋਂ
ਕੁੱਹਟਆ ਿੋਇਆ ਿੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਵਸਨੀਕ ਾਂ ਦੇ ਅੁੱਖ ਾਂ
ਨਿੀ ਾਂ ਸਨ। ਨਨੇਜ਼ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦ ਰ ਜ ਬਣਨ ਦ ਸੁਪਨ ਲੈ ਣ
ਲਗਦ ਿੈ ਅਤੇ ਮਦੀਨੋ ਸਰੋਤ ਨ ਾਂ ਦੀ ਅਹਤ ਸੁੂੰਦਰ ਲੜ੍ਕੀ
ਨ ਲ ਹਪਆਰ ਕਰਨ ਲਗਦ ਿੈ। ਹਬਨ ਅੁੱਖ ਾਂ ਤੋਂ ਇਿ ਲੜ੍ਕੀ
ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਚ ਿੁਣ ਲਗਦੀ ਿੈ। ਨਨੇਜ਼ ਜਦੋਂ ਰੋਸ਼ਨੀ, ਅੁੱਖ ਾਂ,
ਹਨਗ੍ ਸਰਜ, ਫੁੁੱਲ੍ ਾਂ, ਬੁੱਦਲ, ਤ ਰੇ, ਹਚਿਰ , ਬੁੁੱਲ੍, ਿੁੱਥ, ਿਨੇਰੇ...
ਦੀ ਗੁੱਲ ਕਰਦ ਿੈ ਤ ਾਂ ਕਬੀਲੇ ਵ ਹਲਆਾਂ ਨੂੰ ਅਚੂੰਭ ਲਗਦ
ਿੈ। ਉਨ੍ ਾਂ ਲਈ ਇਿ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਿਨ। ਉਨ੍ ਾਂ ਨੂੰ ਇਿ ਬੂੰਦ
ਅਸਧ ਰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਾਂ ਦ ਮ ਲਕ ਲਗਦ ਿੈ। ਉਿ ਸੋਚਦੇ ਿਨ
8
ਹਕ ਜੇਕਰ ਇਸ ਨੂੰ ਰ ਜ ਬਣ ਹਦੁੱਤ ਜ ਵੇ ਤ ਾਂ ਇਿ ਕਬੀਲੇ
ਲਈ ਚੂੰਗ ਿੋਏਗ । ਜਦੋਂ ਉਿ ਕਹਿੂੰਦ ਿੈ ਹਕ ਉਿ ਦੇਖ ਸਕਦ
ਿੈ... ਉਿ ਚੀਜ਼ ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਦੇਖ ਦਸਦ ਿੈ ਤ ਾਂ ਕਬੀਲੇ ਵ ਲੇ
ਫ਼ੈਸਲ ਕਰਦੇ ਿਨ ਹਕ ਜੇਕਰ ਉਿ ਨ ਲ ਹਵਆਿ ਕਰਵ ਉਣ
ਿੈ ਤ ਾਂ ਕਬੀਲੇ ਦ ਡ ਕਟਰ ਉਸਦੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਦ ਉਪਰੇਸ਼ਨ
ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਹਨਗ੍ ਖਤਮ ਕਰ ਦੇਵੇਗ । ਲੜ੍ਕੀ ਦੇ ਹਪਆਰ
ਖ਼ਹਤਰ ਉਿ ਇਿ ਕੁਰਬ ਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਹਤਆਰ ਵੀ ਿੋ ਜ ਾਂਦ
ਿੈ। ਹਜਸ ਹਦਨ ਉਸਦੀ ਅੁੱਖ ਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਖੋਿੀ ਜ ਣੀ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ
ਇਕ ਹਦਨ ਪਹਿਲ ਾਂ ਉਿ ਲੜ੍ਕੀ ਦ ਸ ਥ ਮ ਣਦ ਿੋਇਆ
ਡੁ ੁੱ ਬਦੇ ਸਰਜ ਨੂੰ ਦੇਖ ਹਰਿ ਿੁੂੰਦ ਿੈ। ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਇਸ ਨਜ਼ ਰੇ
ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਦ ਆਪਣੀ ਪਰੇਹਮਕ ਨ ਲ ਹਪਆਰ ਘਟਣ
ਲਗਦ ਿੈ ਅਤੇ ਸਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦ ਜਲਵ ਵੁੱਡ ਿੁੂੰਦ ਜ ਾਂਦ
ਿੈ। ਉਿ ਅੁੱਖ ਾਂ ਦੀ ਹਨਗ੍ ਨ ਗੁ ਆਉਣ ਦ ਫ਼ੈਸਲ ਕਰਦ ਿੈ।
ਕਬੀਲੇ ਅਤੇ ਪਰੇਹਮਕ ਵੁੱਲ ਹਪੁੱਠ ਕਰਕੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵੁੱਲ ਮੂੰਿ ਕਰ
ਲੈਂ ਦ ਿੈ।’’
ਿੁਣ ਡ . ਏ. ਐਸ. ਬ ਠ ਸੋਚ ਹਰਿ ਿੈ, ਉਿ ਕੀ ਕਰੇ? ਹਕਥੇ
ਜ ਵੇ? ਨਨੇਜ਼ ਤ ਾਂ ਕਬੀਲੇ ਵ ਹਲਆਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਭੁੱਜ ਆਇਆ
ਸੀ। ਉਿ ਆਪਣੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦ ਕੀ ਕਰੇ? ਦੁਨੀਆਾਂ ਦੇ ਵੁੱਖ ਵੁੱਖ
ਮੁਲਕ ਾਂ ਨੇ ਹਵਹਗਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਹਵਚ ਬੇਹਮਸ ਲ ਤਰੁੱਕੀ ਕੀਤੀ
ਿੈ ਪਰ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਿੁਤੇ ਵ ਸੀ ਮਦੀਨੋ ਸਰੋਤ ਦੇ
ਕਬੀਲੇ ਵ ਾਂਗ ਜੀਅ ਰਿੇ ਿਨ। ਉਿ ਇਨ੍ ਾਂ ਸੋਚ ਾਂ ਹਵਚ ਡੁ ੁੱ ਹਬਆ
ਵ ਪਸ ਸਕ ਟਲੈਂ ਡ ਜ ਣ ਦ ਫ਼ੈਸਲ ਕਰਦ ਿੈ।
ਅਜਮੇਰ ਹਸੁੱਧ ਦੀਆਾਂ ਕਿ ਣੀਆਾਂ
ਦ ਹਵਸ਼ ਵਸਤ ਪੂੰਜ ਬ ਦੇ
ਸਮ ਜਕ ਯਥ ਰਥ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ
ਬਰਹਿਮੂੰਡੀ ਹਵਹਗਆਨ ਤੁੱਕ
ਫੈਹਲਆ ਿੋਇਆ ਿੈ। ਉਨ੍ ਾਂ ਨੇ
ਿ ਸ਼ੀਏ ਤੇ ਧੁੱਕੇ ਦਹਲਤ ਾਂ ਅਤੇ
ਦਹਮਤ ਾਂ ਦੀ ਬ ਤ ਪ ਈ ਿੈ। ਉਨ੍ ਾਂ
ਦੀਆਾਂ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਹਵੁੱਚ ਹਵਹਗਆਨਕ ਸੋਚ, ਯਥ ਰਥਵ ਦੀ
ਸੋਝੀ, ਮ ਨਵੀ ਸੂੰਵੇਦਨ , ਬੌਹਧਕ ਕਲਪਨ ਅਤੇ ਕਰ ਾਂਤੀਕ ਰੀ
ਚੇਤਨ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਨ ਲੋ ਨ ਲ ਮੌਜਦ ਰਹਿੂੰਦੀਆਾਂ ਿਨ। ਉਨ੍ ਾਂ
ਨ ਕੇਵਲ ਪੂੰਜ ਬੀ ਦੀ ਪਰਗਤੀਵ ਦੀ ਯਥ ਰਥਵ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ
ਕਿ ਣੀ ਹਵੁੱਚ ਿੀ ਨਵੇਂ ਪਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ਸਗੋਂ ਅਸਲੋ ਨਵੀ ਾਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ
ਹਵਹਗਆਨਕ ਗਲਪ ਵੀ ਹਲਖੀ। ਉਨ੍ ਾਂ ਦੀ ਵ ਰਤਕ ਸ਼ੈਲੀ
ਕਮ ਲ ਿੈ, ਹਜਸ ਹਵੁੱਚ ਤੁੱਥਗਗੁੱਤ ਜ ਣਕ ਰੀ, ਇਹਤਿ ਸਕ ਬੋਧ
ਅਤੇ ਸੁੂੰਦਰ ਸ਼ਬਦ ਚੋਣ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ।
 ਦ ੰਨੀ ਦ ੱ
ਡਾ. ਦੇਦਵੰਦਰ ਾਲ ਦਸੰਘ

ਯਨ ਇਟਡ ਰੋਬੋਟੈੁੱਕ ਦੇ ਿੈੁੱਡ-ਆਹਫਸ ਹਵਚ ਅੁੱਜ ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਉਤਸੁਕਤ ਦ ਮ ਿੌਲ ਸੀ। ਿੋਵੇ ਵੀ ਹਕਉ ਾਂ ਨ ? ਕੂੰਪਨੀ ਦੀ ਨਵੀ ਾਂ ਮੈਨੇਹਜੂੰਗ
ਡ ਇਰੈਕਟਰ ਹਮਸ ਰਿੀ ਹਨਓਈ ਜ ਆ ਰਿੀ ਸੀ। ਅਹਿਮਦ ਬ ਦ ਦੇ ਹਵਸ਼ਵ ਪਰਹਸੁੱਧ ‘ਇੂੰਸਟੀਹਚਊਟ ਆਫ ਮੈਨੇਜ਼ਮੈਂਟ ਤੋਂ ਹਸੁੱਹਖਆ ਪਰ ਪਤ
32 ਸ ਲ ਰਿੀ ਹਵਲੁੱ ਖਣ ਪਰਹਤਭ ਦੀ ਮ ਲਕ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਹਵਚ ਿੀ ਉਸ ਨੂੰ , ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅੂੰਦਰ, ਅੂੰਤਰ-ਰ ਸ਼ਟਰੀ ਮ ਨਤ
ਪਰ ਪਤ ਿੋ ਚੁੁੱਕੀ ਸੀ। ਿੋਰ ਤ ਾਂ ਿੋਰ, ਉਿ ਸੁਘੜ੍ਤ ਤੇ ਸਵੈ-ਹਵਸ਼ਵ ਸ ਦੀ ਹਮਸ ਲ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਸ਼ਿਰ ਸੀ।

ਪਰੋਫੈਸ਼ਨ ਸੂੰਬੂੰਧੀ ਡੂੰਘੇ ਸਮਰਪਣ ਕ ਰਣ ਿੀ ਰਿੀ ਨੇ ਅਜੇ ਤਕ ਹਵਆਿ ਵੀ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ ਕਰਵ ਇਆ। ਵੈਸੇ ਉਸ ਵਰਗੀ ਸੋਿਣੀ-ਸੁਨੁੱਖੀ,
ਹਸਆਣੀ ਤੇ ਕਮ ਊ ਮੁਹਟਆਰ ਲਈ ਹਰਸ਼ਹਤਆ ਦੀ ਘ ਟ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ। ਹਰਸ਼ਤੇ ਲਈ ਚ ਿਵ ਨ ਤ ਾਂ ਹਪੁੱਛੇ ਹਪੁੱਛੇ ਤੁ ਰੇ ਹਫਰਦੇ ਸਨ ਉਸ
ਦੇ………. ਪਰ ਉਿ ਸੀ ਹਕ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭ ਇਆ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ ਅਜੇ ਤਕ। ਉਸ ਦੀ ਹਪਆਰੀ ਸਿੇਲੀ ਰ ਇਸ਼ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ
ਵ ਰ ਸਮਝ ਥੁੱਕੀ ਸੀ ਹਕ ਜੀਵਨ ਸ ਥੀ ਦੀ ਚੋਣ ਸਮੇਂ ਹਸਰ ਕਰ ਲੈ ਣੀ ਿੀ ਠੀਕ ਰਹਿੂੰਦੀ ਿੈ। ਪਰ ਿਰ ਵ ਰ ਉਸ ਦ ਇਿੋ ਿੀ ਉੁੱਤਰ ਿੁਦ
ੂੰ ,
‘ਸਮ ਾਂ ਿੈ ਹਕੁੱਥੇ ਅਹਜਿੇ ਫ ਲਤ ਕੂੰਮ ਾਂ ਲਈ। ਅਜੇ ਤ ਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰੋਫੈਸ਼ਨ ਹਵਚ ਬਿੁਤ ਕੁਝ ਕਰਨ ਿੈ। ਅਛੂੰਿ ਬੁਲੂੰਦੀਆਾਂ ਨੂੰ ਛੂੰਿਣ ਿੈ।
ਲੋ ਿ ਮੂੰਨਵ ਉਣ ਿੈ ਦੁਨੀਆਾਂ ਨੂੰ , ਆਪਣੀ ਖ ਸੀਅਤ ਦ ……….’

9
ਰ ਇਸ਼ ਦੇ ਬਿੁਤ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਉੁੱਤੇ ਉਸ ਦ ਜਵ ਬ ਿੁੂੰਦ
‘ਚੁੱਲ ਠੀਕ ਏ। ……...ਕਦੇ ਹਵਿਲ ਹਮਲੀ ਤ ਾਂ ਸੋਚ ਾਂਗੀ।……….
ਅਜੇ ਅਹਜਿ ਵੀ ਤ ਾਂ ਕੋਈ ਨਿੀ ਾਂ ਹਮਹਲਆ ਜੋ ਮਨ ਦੀਆਾਂ ਤਰਬ ਾਂ
ਨੂੰ ਛਿ ਸਕੇ।’
ਪਰੋਫੈਸ਼ਨ ਸੂੰਬੂੰਧੀ ਅਹਤ ਦਰਜੇ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਕ ਰਣ ਿੀ ਤ ਾਂ
ਯਨ ਇਟਡ ਰੋਬਟ
ੋ ੈੁੱਕ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਖ ਸ ਤੌਰ ਉੁੱਤੇ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਸੀ,
ਮੈਨੇਹਜੂੰਗ ਡ ਇਰੈਕਟਰ (ਐਮ. ਡੀ.) ਦੇ ਚੁਣੌਤੀਪਰਣ ਅਿੁਦੇ
ਲਈ।
*****
ਕੂੰਪਨੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਹਵਖੇ ਨਵੇਂ ਐਮ. ਡੀ. ਦੀ ਆਮਦ ਬ ਰੇ ਿਰ
ਕੋਈ ਉਤਸੁਕਤ ਭਰੀ ਉਡੀਕ ਹਵਚ ਸੀ ਹਸਵ ਏ ਐਮ. ਡੀ. ਦੇ
ਹਨੁੱ ਜੀ ਸਕੁੱਤਰ ਰਬਨ ਦੇ। ਜੋ ਮੌਜਦ ਮ ਿੌਲ ਤੋਂ ਅਣਹਭੁੱਜ
ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼-ਮਰ੍ ਦੇ ਕੂੰਮ ਾਂ ਹਵਚ ਮਸਰਫ਼ ਸੀ।
ਹਜਵੇਂ ਿੀ ਹਮਸ ਰਿੀ ਦੀ ਕ ਰ ਕੂੰਪਨੀ ਦੇ ਮੇਨ-ਗੇਟ ਸ ਿਮਣੇ ਆ
ਕੇ ਰੁਕੀ, ਸਮਿ ਸਟ ਫ ਿੁੱਥ ਾਂ ਹਵਚ ਗੁ ਲਦਸਤੇ ਫੜ੍ੀ ਸਵ ਗਤ
ਲਈ ਲ ਮਬੂੰਦ ਸੀ। ਸੁੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਾਂ ਕੂੰਪਨੀ ਦੀ ਚੇਅਰ ਪਰਸਨ
ਹਮਹਸਜ਼ ਈਰ ਅੂੰਬ ਨੀ ਨੇ ਹਮਸ ਰਿੀ ਨੂੰ ਗੁ ਲਸਦਤ ਭੇਂਟ
ਕਰਹਦਆਾਂ ‘ਜੀ ਆਇਆ’ਆਹਖਆ ਤੇ ਹਫਰ ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ
ਸ ਹਰਆਾਂ ਨ ਲ ਤੁ ਆਰਫ ਕਰ ਉਣ ਲੁੱ ਗੀ।
ਰਿੀ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਵਧ ਈ ਕਬਲਹਦਆਾਂ ਤੇ ਗੁ ਲਦਸਤੇ ਸਵੀਕ ਰ
ਕਰਹਦਆਾਂ ਉਿ ਬ ਗੋ-ਬ ਗ ਸੀ। ਿੁਣ ਉਿ ਤੁ ਆਰਫ਼ ਦੇ
ਆਖਰੀ ਪੜ੍੍ ਅ ਉੁੱਤੇ ਸੀ।
‘ਤੇ ਇਿ ਿੈ ਤੁ ਿ ਡ ਹਨੁੱ ਜੀ ਸਕੁੱਤਰ, ਰਬਨ।’ਕਤ ਰ ਹਵਚ ਸੁੱਭ ਤੋਂ
ਆਖਰ ਹਵਚ ਖੜ੍੍ੇ ਗੋਰੇ ਰੂੰਗ, ਲੂੰ ਮੇ ਕੁੱਦ ਤੇ ਿਲਕੀਆਾਂ ਨੀਲੀਆਾਂ
ਅੁੱਖ ਾਂ ਵ ਲੇ ਨੋਜੁਆਨ ਵੁੱਲ ਇਸ਼ ਰ ਕਰਦੇ ਿੋਏ ਹਮਹਸਜ਼
ਅੂੰਬ ਨੀ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
ਰਿੀ ਇਕ ਪਲ ਤ ਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਦੀ ਿੀ ਰਹਿ ਗਈ। ‘ਬੜ੍ੀ ਅਜਬ
ਕਹਸ਼ਸ਼ ਿੈ ਇਸ ਦੀਆਾਂ ਨੀਲੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਹਵਚ।’ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦ
ਫੁਰਨ ਸੀ।
ਤੇ ਹਫਰ ਿੌਲੇ ਿੌਲੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣ ਸੁੱਜ ਿੁੱਥ ਅੁੱਗੇ ਵਧ ਇਆ।
‘ਿ ਇ!’ ਰਿੀ ਦੇ ਆਪਮੁਿ ਰੇ ਬੋਲ ਸਨ।
10
‘ਰਬਨ! ਇਿ ਿੈ ਤੇਰੀ ਨਵੀ ਾਂ ਬੌਸ, ਹਮਸ ਰਿੀ ਹਨਓਈ। ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਬੇਿਤਰੀਨ ਮ ਹਿਰ। ਆਸ ਿੈ ਇਿ, ਸ ਡੀ ਕੂੰਪਨੀ
ਨੂੰ ਨਵੀਆਾਂ ਬੁਲੂੰਦੀਆਾਂ ਤਕ ਲੈ ਜ ਵੇਗੀ।’
ਰਬਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਵੀ ਾਂ ਬੌਸ ਵੁੱਲ ਹਨਗ ਿ ਮ ਰੀ………ਰਿੀ
ਉਸ ਵੁੱਲ ਿੀ ਦੇਖ ਰਿੀ ਸੀ। ਰਬਨ ਨੂੰ ਝੇਪ ਹਜਿੀ ਮਹਿਸਸ
ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਿਲਕੀ ਹਜਿੀ ਮੁਸਕ ਨ ਨ ਲ ਆਪਣ ਿੁੱਥ
ਅੁੱਗੇ ਵਧ ਹਦੁੱਤ ।
ਰਿੀ ਦੇ ਿੁੱਥ ਦੀ ਘੁ ੁੱਟਣ ਕੁਝ ਹਜਆਦ ਿੀ ਘੁ ੁੱਟਵੀ ਾਂ ਸੀ।
ਹਮਹਸਜ਼ ਅੂੰਬ ਨੀ ਬੋਲ ਰਿੀ ਸੀ, ‘ਤੇ ਰਬਨ!.......ਰਬਨ ਸ ਡੀ
ਕੂੰਪਨੀ ਦ ਿੀਰ ਿੈ! ਹਮਿਨਤੀ, ਵਫ ਦ ਰ, ਹਸਆਣ ਤੇ ਿ ਾਂ
ਸੁਿਣ -ਸੁਨੁੱਖ ਵੀ।…………. ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਇਸ ਵਲੋਂ ਕਦੇ ਕੋਈ
ਹਸ਼ਕ ਇਤ ਦ ਮੌਕ ਨਿੀ ਾਂ ਹਮਲੇ ਗ , ਹਮਸ ਰਿੀ।’
‘ਥੈਂਕਸ, ਹਮਹਸਜ਼ ਅੂੰਬ ਨੀ!’ ਰਬਨ ਨੇ ਮੁਸਕਰ ਕੇ ਆਹਖਆ।
‘ਅੁੱਛ ! ਹਮਸ ਰਿੀ! ਬੈੁੱਸਟ ਹਵਹਸ਼ਜ ਫ ਰ ਜੁਆਇਹਨੂੰ ਗ
ਯਨ ਇਟਡ ਰੋਬੋਟਕ
ੈੁੱ । ਿੁਣ ਮੈਂ ਚਲਦੀ ਿ ।ਾਂ ’ ਆਖ ਹਮਹਸਜ਼
ਅੂੰਬ ਨੀ ਆਪਣੇ ਆਹਫਸ ਵੁੱਲ ਤੁ ਰ ਗਈ।
*****
ਸ਼ੁਰ ਸੁਰ ਹਵਚ ਤ ਾਂ ਨਵੇਂ ਅਿੁਦੇ ਦੀਆਾਂ ਜੁੂੰਮੇਵ ਰੀਆਾਂ ਤੇ ਕੂੰਮ-
ਕ ਜੀ ਰੁਝੇਹਵਆਾਂ ਹਵਚ ਰਿੀ ਨੇ ਰਬਨ ਵੁੱਲ ਵਧੇਰੇ ਹਧਆਨ ਨਿੀ ਾਂ
ਸੀ ਹਦੁੱਤ । ਪਰ ਹਪਛਲੇ ਦੋ ਕੁ ਮਿੀਹਨਆਾਂ ਤੋਂ ਉਿ ਇਕ ਅਜਬ
ਤਬਦੀਲੀ ਮਹਿਸਸ ਕਰ ਰਿੀ ਸੀ ਆਪਣੇ ਅੂੰਦਰ।
ਉਸ ਨੂੰ ਰਬਨ ਚੂੰਗ ਚੂੰਗ ਲੁੱ ਗਣ ਲੁੱ ਗ ਹਪਆ
ਸੀ।…………ਆਹਗਆਕ ਰ, ਹਮਿਨਤੀ, ਲਗਨ ਭਰਪਰ,
ਕ ਰਜ ਕੁਸ਼ਲ ਤੇ ਵਫ਼ ਦ ਰ ਵੀ। ਕੋਈ ਵੀ ਕੂੰਮ ਆਖੋ……. ਨ
ਕਹਿਣ ਤ ਾਂ ਉਸ ਨੇ ਹਸੁੱਹਖਆ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ। ਿਰ ਕੂੰਮ ਸਿੀ ਤੇ
ਸਮੇਂ ਹਸਰ ਕਰਣ ਵ ਲ । ਿੌਲੇ ਿੌਲੇ ਉਿ, ਖੁਦ ਨੂੰ , ਉਸ ਉਪਰ
ਹਨਰਭਰ ਿੁੂੰਦ ਮਹਿਸਸ ਕਰ ਰਿੀ ਸੀ। ‘………. ਤੇ ਭਲ ਬੁਰ
ਵੀ ਕੀ ਿੈ ਇਸ ਹਵਚ?’ ਉਿ ਸੋਚਦੀ।
‘ਬੇਸ਼ਕ ਚੁੁੱਪ-ਚ ਪ ਰਹਿੂੰਦ ਏ। ਕਦੇ ਫ ਲਤ ਗੁੱਲ ਨਿੀ ਾਂ ਕਰਦ ।
ਪਰ ਿੈ ਭਰੋਸੇਯੋਗ।……. ਕੋਈ ਭੈੜ੍ ਸ਼ੌਕ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਨਿੀ ਾਂ
ਆਉਦਾਂ । ਨ ਹਸਗਰਟਨੋਸ਼ੀ, ਨ ਸ਼ਰ ਬ ਦ ਚਸਕ । ……...ਤੇ
ਿ ਾਂ ਹਕੂੰਨ ਾਂ ਸੁਿਣ ਸੁਨੁੱਖ ਿੈ ਉਿ! ਸਟ ਫ਼ ਦੀਆਾਂ ਹਕੂੰਨੀਆਾਂ ਿੀ
ਚੂੰਚਲ ਮੁਹਟਆਰ ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਾਂ ਸ਼ੌਖ ਅਦ ਵ ਾਂ ਨ ਲ ਉਸ ਦ
ਮਨ ਮੋਿਣ ਦੀ ਕੋਹਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਏ ਪਰ ਅਸਫਲ ਿੀ ਰਿੀਆਾਂ ਨੇ
ਿੁਣ ਤਕ। ਹਕਸੇ ਦ ਵੀ ਜ ਦ ਕੂੰਮ ਨਿੀ ਾਂ ਕੀਤ ਇਸ ਉੁੱਤੇ ਅਜੇ ‘ਜੀ ਮੈਡਮ! ਹਕਉ ਾਂ ਹਕ ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੁਹਪਿਰ ਦੇ ਦੋ ਵੁੱਜ ਚੁੁੱਕੇ ਨੇ।’
ਤਕ।’ਹਵਚ ਰ ਾਂ ਦੀ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਰਿੀ ਦੇ ਹਦਲੋ -ਹਦਮ ਗ ‘ਚ
‘ਜ ਪਦੇ ਤੈਨੂੰ ਹਗਣਤੀਆਾਂ ਹਮਣਤੀਆਾਂ ਨ ਲ ਖ ਸ ਮੋਿ ਿੈ।’
ਲਗ ਤ ਰ ਜ ਰੀ ਸੀ।
‘ਮੋਿ?.......ਜੀ ਮੈਡਮ!’
ਤੇ ਹਜਵੇਂ ਸਮ ਾਂ ਬੀਤਦ ਹਗਆ ਰਿੀ ਖੁਦ ਨੂੰ ਰਬਨ ਦੀ
ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਦ ਕ ਇਲ ਿੁੂੰਦ ਦੇਖ ਰਿੀ ਸੀ। ਹਦਲ ਤੇ ਹਦਮ ਗ ‘ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਚੂੰਗ ਲੁੱ ਗਦ ਿੈ?’
ਦੀ ਟੁੱਕਰ ਹਵਚ ਹਦਲ ਦ ਪਲੜ੍ ਭ ਰੀ ਿੁੂੰਦ ਜ ਹਰਿ ਸੀ।
‘ਕੂੰਪਨੀ, ਮੈਡਮ।’
ਤਦ ਿੀ ਇਕ ਹਦਨ, ਰੋਜ਼ ਨ ਗੁੱਲਬ ਤ ਤੋਂ ਪਰ੍ੇ ਿਟ ਉਿ ਬੋਲੀ:
‘ਅਤੇ ਿੋਰ?’
‘ਰਬਨ!’
‘ਕੂੰਮ.………ਸੁੱਭ ਕੁਝ, ਮੈਡਮ!’
‘ਜੈੁੱਸ ਮੈਡਮ!’
‘ਵ ਿ! ਬਿੁਤ ਖਬ! ਮੈਂ ਵੀ?’
‘ਅੁੱਜ ਮਨ ਨਿੀ ਾਂ ਿੈ ਕੂੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ।’
‘ਜੀ ਮੈਡਮ!’
‘ਜੀ!’
‘ਬਿੁਤ ਸੁਿਣ ਏਾਂ ਤੂੰ।’
‘ਇੂੰਝ ਕਰ, ਇਨ੍ ਾਂ ਫ ਇਲ ਾਂ ਉੁੱਤੇ ਹਕਸੇ ਵੇਲੇ ਨਜ਼ਰ ਮ ਰ ਛੁੱਡੀ ਤੇ
‘ਕੀ?........ਮੈਡਮ!’
ਾਂ ਜ਼ ਉੁੱਤੇ ਪਈਆਾਂ ਫ ਇਲ ਾਂ ਵੁੱਲ
ਭਲਕੇ ਮੈਨੂੰ ਹਦਖ ਦੇਈ।’ਮੇ
ਇਸ਼ ਰ ਕਰਹਦਆਾਂ ਰਿੀ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ‘ਤੂੰ!’

‘ਜੀ, ਮੈਡਮ!’ ‘ਜੀ ਮੈਡਮ!’

‘ਤੇ ਅੁੱਜ ਕੂੰਮ ਦੀ ਥ ਾਂ, ਥੋੜ੍੍ੀ ਗਪਸ਼ਪ ਿੋ ਜ ਏ।’ ‘ਕੀ ਪੀਏਗ ? ਚ ਿ, ਜਸ ਜ ਾਂ ਕੋਲਡ ਡਹਰੂੰਕ?’

‘ਕੀ ਮੈਡਮ?’ ਰਬਨ ਦੇ ਿੈਰ ਨੀ ਭਰੇ ਬੋਲ ਸਨ। ‘ਕੁਝ ਨਿੀ।ਾਂ ਮੈਡਮ!’

‘ਕੋਈ ਕੂੰਮ ਨਿੀ ਾਂ ਹਸਰਫ਼ ਗਪਸ਼ਪ!’ ਰਬਨ ਦੇ ਹਚਿਰੇ ਉੁੱਤੇ ਾਂ

‘ਕੁਝ ਵੀ ਨਿੀ?’
ਉਲਝਣ ਭਹਰਆ ਪਰਭ ਵ ਦੇਖ ਰਿੀ ਬੋਲੀ।
‘ਜੀ।’
ਾਂ
‘ਕੂੰਮ ਨਿੀ?.......ਗਪਸ਼ਪ?.......ਜੀ ਮੈਡਮ!’
ਅਚ ਨਕ ਹਬਲਹਡੂੰ ਗ ਉਪਰੋਂ ਿਵ ਈ ਜਿ ਜ਼ ਦੇ ਲੂੰ ਘਣ ਦੀ
‘ਖਬ ਹਮਿਨਤੀ ਏਾਂ ਤੂੰ!’ ਚੀਖਵੀ ਾਂ ਆਵ ਜ਼ ਸੁਣ ਈ ਹਦੁੱਤੀ। ਰਬਨ ਇਕ ਦਮ ਘਬਰ
ਹਗਆ। ਉਸ ਦੇ ਹਚਿਰੇ ਉੁੱਤੇ ਡਰ ਤੇ ਉਲਝਣ ਦੇ ਹਮਲੇ ਜੁਲੇ
‘ਥੈਂਕਸ ਮੈਡਮ!’
ਪਰਭ ਵ ਸਨ।
‘ਕੂੰਪਨੀ ਬ ਰੇ ਕੀ ਰ ਏ ਏ ਤੇਰੀ?’
‘ਹਕਉ?ਾਂ ਕੀ ਗੁੱਲ ਏ?’
‘ਬਿੁਤ ਵਧੀਆ ਿੈ ਇਿ, ਮੈਡਮ! ਮੈਂਨੂੰ ਇਥੇ ਕੂੰਮ ਕਰਨ ਚੂੰਗ
‘ਪਤ ਨਿੀ।ਾਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਿਵ ਈ ਜਿ ਜ਼ ਹਬਲਹਡੂੰ ਗ ਤੋਂ ਗੁ ਜ਼ਰਦ
ਲੁੱ ਗਦ ਏ।’
ਏ ਮੈਂਨੂੰ ਅਜੀਬ ਘਬਰ ਿਟ ਮਹਿਸਸ ਿੁੂੰਦੀ ਏ।’
‘ਅੁੱਛ ! ਹਕੂੰਨੇ ਕੁ ਹਚਰ ਤੋਂ ਤੂੰ ਇਥੇ ਏ?’
‘ਪਰ ਹਕਉ?ਾਂ ਕੀ ਇਸ ਆਵ ਜ਼ ਨ ਲ ਕੋਈ ਬੁਰੀ ਘਟਨ ਯ ਦ
‘ਇਕ ਸ ਲ ਛੇ ਮਿੀਨੇ ਤੇਰ੍ ਾਂ ਹਦਨ ਤੇ ਚ ਰ ਘੂੰਟੇ, ਮੈਡਮ!’ ਆ ਜ ਾਂਦੀ ਏ?’

‘ਵ ਿ! ਤੂੰ ਤ ਾਂ ਘੂੰਹਟਆਾਂ ਤਕ ਦ ਹਿਸ ਬ ਹਕਤ ਬ ਵੀ ਯ ਦ ‘ਬੁਰੀ ਘਟਨ ?.......ਮੈਡਮ!’

ਰੁੱਹਖਆ ਿੋਇਆ ਿੈ।’
‘ਜੀਵਨ ਦ ਕੋਈ ਅਣਚ ਹਿਆ ਿ ਦਸ ਸ਼ ਇਦ!’

11
‘ਿ ਦਸ ?.........ਨਿੀ!ਾਂ ਮੈਡਮ! ਅਹਜਿੀ ਕੋਈ ਗੁੱਲ ਨਿੀ।’
ਾਂ ‘ਇਿ ਤ ਾਂ ਠੀਕ ਿੈ ਰਬਨ! ਪਰ ਤੈਨੂੰ ਹਪਕਹਨਕ ‘ਤੇ ਜ਼ਰਰ ਜ ਣ
ਚ ਿੀਦ ਿੈ। ਤੇਰੀ ਸਮ ਰਟਨੈੁੱਸ ਕ ਇਮ ਰਿੇਗੀ।’
‘ਚੁੱਲ ਛੁੱਡ। ਘਰ ਹਵਚ ਕੌਣ ਕੌਣ ਿੈ?’
‘ਸਮ ਰਟਨੈੁੱਸ?’
‘ਕੋਈ ਨਿੀ।ਾਂ ਮੈਡਮ!’
‘ਿ !ਾਂ ਕੀ ਮਡ ਏ? ਚਲ ਹਕਸੇ ਹਦਨ ਇਕੁੱਠੇ ਚਲਦੇ ਿ ਾਂ ਹਪਕਹਨਕ
‘ਤੂੰ ਇੁੱਕਲ ਿੀ ਿੈ! ਪਤਨੀ? ਬੁੱਚ?ੇ ......ਕੋਈ ਿੋਰ?’
‘ਤੇ।’
ਾਂ
‘ਕੋਈ ਨਿੀ।’……...ਸੁ ਣ ਰਿੀ ਦ ਮਨ ਹਖੜ੍ ਹਗਆ ਸੀ।
*****
‘ਿੂੰ! ਖ ਣੇ ਦ ਕੀ ਪਰੋਗਰ ਮ ਏ?’ ਮ ਰੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਰਿੀ ਦੀ ਭੁੁੱਖ ਚਮਕ
‘ਇਿ ਨਵੀ ਾਂ ਐੁੱਮ. ਡੀ. ਤ ਾਂ ਬੜ੍ੀ ਸਮ ਰਟ ਿੈ!’
ਪਈ ਸੀ।
‘ਹਕਉ ਾਂ ਕੀ ਿੋਇਆ ਮੀਨੂੰ ?’
‘ਖ ਣ ? ………ਿੁਣੇ ਿੀ ਹਭਜਵ ਹਦੂੰਦ ਿ ਾਂ ਮੈਡਮ!’
‘ਕੀ ਿੋਇਆ?.........ਦੇਖ ਟੀਨ , ਇਸ ਨੇ ਤ ਾਂ ਜ ਲ ਹਵਛ ਉਣ
ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਤੁ ਰੂੰਤ ਕੂੰਪਨੀ ਦੇ ਕੈਫੇਟੇਰੀਆ ਨੂੰ ਮੈਡਮ ਲਈ ਖ ਣ
ਸ਼ੁਰ ਕਰ ਹਦੁੱਤ ਏ!.........ਹਪੁੱਛੇ ਿੀ ਪੈ ਗਈ ਏ!’
ਹਭਜਵ ਣ ਦ ਿੁਕਮ ਸੁਣ ਹਦੁੱਤ ਤੇ ਖੁੁੱਦ ਮੇਜ਼ ਉੁੱਤੇ ਪਈਆਾਂ
ਫ ਇਲ ਾਂ ਫਰੋਲਣ ਲੁੱ ਗ ਹਪਆ। ‘ਹਪੁੱਛੇ ਿੀ ਪੈ ਗਈ ਏ?.......ਹਕਸ ਦੇ?’ ਟੀਨ ਦੇ ਿੈਰ ਨੀ ਭਰੇ ਬੋਲ
ਸਨ।
‘ਤੂੰ ਫ ਇਲ ਾਂ ਉੁੱਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮ ਰਨੀ ਸ਼ੁਰ ਵੀ ਕਰ ਹਦੁੱਤੀ ਏ?’ ਉਸ
ਨੂੰ ਫ ਇਲ ਾਂ ਘੋਖਹਦਆਾਂ ਦੇਖ ਰਿੀ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ‘ਉਸੇ ਚੀਨੇ ਕਬਤਰ ਦੇ, ਹਜਸ ਨੇ ਸ ਡੇ ਹਕਸੇ ਲਈ ਵੀ ਕਦੇ
ਗੁ ਟਰਗੂੰ ਨਿੀ ਾਂ ਕੀਤੀ।’
‘ਜੀ ਮੈਡਮ!.......ਕ ਫ਼ੀ ਦੇਖ ਲਈਆਾਂ ਿਨ।’
‘ਕੌਣ ਚੀਨ ਕਬਤਰ?’
‘ਲੁੱ ਗਦ ਿੈ ਹਕ ਤੂੰ ਤ ਾਂ ਕੂੰਪਨੀ ਨੂੰ ਪਰੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਿੀ ਸਮਰਹਪਤ ਿੈ।
ਨ ਚ ਿ, ਨ ਕੋਲਡ ਡਹਰੂੰਕ, ਨ ਗਪਸ਼ਪ, ਨ ਖ ਣ । ਭਲ ‘ਉਿੋ ਿੀ………ਆਪਣ ਰਬਨ।’
ਕੂੰਮ ਤੋਂ ਹਬਨ੍ ਾਂ ਵੀ ਕੋਈ ਸ਼ੌਕ ਿੈ ਤੈਨੂੰ ?’
‘ਿੂੰ! ਰਿੀ ਦ ਹਨੁੱ ਜੀ ਸਕੁੱਤਰ।’
‘ਹਸਰਫ਼ ਕੂੰਮ। ਮੈਡਮ!’
‘ਅੁੱਜ ਤੋਂ ਿੀ ‘ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਰਬਨ’ਸ਼ੁਰ ਿੋ ਹਗਆ ਿੈ ਤ ਾਂ ਜੋ ਸਕੁੱਤਰ
‘ਅੁੱਛ । ਆਹਫਸ ਤੋਂ ਛੁੁੱਟੀ ਹਪਛੋਂ ਕੀ ਕਰਦ ਏਾਂ?’ ਨੂੰ ‘ਹਨੁੱ ਜੀ’ਬਣ ਇਆ ਜ ਸਕੇ।’

‘ਕੁਝ ਨਿੀ।ਾਂ ਘਰ ਜ ਾਂਦ ਿ …

ਾਂ …. ਆਪਣੀ ਥ ਾਂ।’
‘ਆਪਣੀ ਥ ਾਂ?.......ਿੋਰ ਹਕਿੜ੍ੀ ਹਕਿੜ੍ੀ ਥ ਾਂ ਦੇਖੀ ਏ
ਤੂੰ?........ਹਡਸਕੋ? ਪੁੱਬ? ……ਜ ਾਂ ਕੋਈ ਿੋਰ?’
‘ਕੋਈ ਨਿੀ।ਾਂ ਮੈਡਮ!’
‘ਤੈਨੂੰ ਸੈਰ ਜ਼ਰਰ ਕਰਨੀ ਚ ਿੀਦੀ ਿੈ ਘੁੱਟੋ ਘੁੱਟ। ਸ ਰ ਹਦਨ
ਇੂੰਨ ਕੂੰਮ ਕਰਦ ਏ ਤੇ ਸ਼ ਮ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹਦਲ ਪਰਚ ਵ ਵੀ
ਨਿੀ।ਾਂ ਕੋਈ ਹਪਕਹਨਕ ਵੀ ਨਿੀ।ਾਂ ਕੂੰਮ ਦੇ ਬੌਝ ਕ ਰਣ ਤਣ ਉ
ਨਿੀ ਾਂ ਮਹਿਸਸ ਕਰਦ ਤੂੰ?’
‘ਬੌਝ?........ਤਣ ਉ? ਮ ਫ਼ ਕਰਨ ………ਮੈਂ ਸਮਝ ਨਿੀ ਾਂ
ਸਹਕਆ, ਮੈਡਮ! ਮੈਨੂੰ ਤ ਾਂ ਕੂੰਮ ਚੂੰਗ ਲੁੱ ਗਦ ਿੈ।’
‘ਬੜ੍ੀ ਿੈਰ ਨੀ ਵ ਲੀ ਗੁੱਲ ਿੈ ਮੀਨੂੰ ! ਆਈ ਮਗਰੋਂ ਿੈ ਤੇ ਹਸ਼ਕ ਰ
ਮ ਰਨ ਚ ਿੁੂੰਦੀ ਏ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਾਂ।’
‘ਆਰ ਵੀ ਸਟਪੈੁੱਡ? ਹਪਛਲੇ ਸ ਲ ਭਰ ਤੋਂ ਅਸੀ ਾਂ ‘ਚੀਨੇ’ਦੇ
ਹਸ਼ਕ ਰ ਦੀ ਤ ਕ ਹਵਚ ਿ …
ਾਂ …...ਪਰ ਮਜ਼ ਲ ਿੈ ਹਕ ਕਦੇ ਇਸ
ਨੇ ਸ ਡੇ ਵਲੋਂ ਸੁੁੱਹਟਆ ਦ ਣ ਚੁਹਗਆ ਵੀ ਿੋਵ।ੇ ਿੋਰ ਤ ਾਂ ਿੋਰ
ਉਸ ਨੇ ਤ ਾਂ ਇਕ ਵ ਰ ਵੀ ਉਸ ਵੁੱਲ ਨਜ਼ਰ ਚੁੁੱਕ ਕੇ ਨਿੀ ਾਂ
ਦੇਹਖਆ।’
‘ਚਲ, ਦੁੱਸ ਤ ਾਂ ਸਿੀ, ਿੋਇਆ ਕੀ ਏ? ਕੀ ਦੇਹਖਆ ਏ ਤੂੰ?’
‘ਬਸ ਥੋੜ੍੍ ਿੀ। ਰਿੀ ‘ਚੀਨੇ’ਦੇ ਨੇੜ੍ੇ ਬੈਠੀ ਉਸ ਦੀ ਪਸੂੰਦ ਜ ਨਣ
ਲਈ ਪੁੁੱਛ ਰਿੀ ਸੀ, ਅਖੇ……ਤੂੰ ਖ ਾਂਦ ਕੀ ਏ? ਤੂੰ ਪੀਦ ਾਂ ਕੀ ਏ?

12
ਹਕਥੇ ਜ ਾਂਦ ਏ? ਕੀ ਕਰਦ ਏ?.........ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਚੂੰਗ ਲੁੱ ਗਦ
ਏ?.........ਘਰ ਹਵਚ ਕੌਣ ਕੌਣ ਿੈ?.........’
‘ਿੂੰ…………ਤੇ ਚੀਨ ? ਕੀ ਉਸ ਨੇ ਦ ਣ ਚੁਗ ਹਲਆ?’
‘ਓਿ ਨੋ!.......ਇਿੀ ਤ ਾਂ ਖ ਸ ਗੁੱਲ ਿੈ। ………. ਪੂੰਛੀ ਹਬਲਕੁਲ
ਬੇਅਸਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਦ ਣੇ ਨੂੰ ਉੁੱਕ ਾਂ ਿੀ ਮੂੰਿ ਨਿੀ ਾਂ
ਮ ਹਰਆ।………ਹਫਰ ਵੀ ਮੈਡਮ ਦੀ ਕੋਹਸਸ਼ ਜ ਰੀ ਿੈ।’
‘ਡੌਂ ਟ ਵਰੀ ਮ ਈ ਡੀਅਰ! ਅਸੀ ਾਂ ਵੀ ਘੁੱਟ ਨਿੀ।ਾਂ ਸ ਡੀ ਵੀ
ਕੋਹਸਸ਼ ਜ ਰੀ ਿੈ।’
‘ਵ ਿ ਇਿ ਿੋਈ ਨ ਗੁੱਲ।………ਿੋਪ ਸਸਟੇਨਜ਼
ਲ ਈਫ!........ਖੈਰ ਕਦੇ ਤ ਾਂ ਆਏਗ ਿੀ ਪੂੰਛੀ ਜ ਲ ਹਵਚ।’
‘ਵ ਇ ਨ ੁੱਟ! ……...ਿ ਾਂ ਸੁੱਚ ਕੁਝ ਪਤ ਲੁੱ ਗ ਹਕ ਇਿ ਰਹਿੂੰਦ
ਹਕਥੇ ਏ?’
‘ਓਿ ਨੋ! ਿਰ ਸ਼ ਮ ਠੀਕ ਪੂੰਜ ਵਜੇ, ਹਬਨ੍ ਾਂ ਹਕਸੇ ਨ ਲ ਿੈਲੋ
ਿ ਇ ਕੀਤੇ ਕ ਲੀ ਕ ਰ ਹਵਚ ਬੈਠ ਉਡਣ ਛੂੰ ਿੋ ਜ ਾਂਦ ਿੈ। ਕਈ
ਵ ਰ ਤ ਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਰ ਈਡ ਲੈ ਣ ਲਈ ਹਦਲ ਵੀ ਕੀਤ ਪਰ ਇਸ
ਦੀ ਚੁੁੱਪ ਕ ਰਣ ਪੁੁੱਛਣ ਦ ਿੌਂਸਲ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਹਪਆ।’
‘ਪਰ ਰ ਈਡ ਦ ਵੀ ਕੀ ਫ ਇਦ ? ……...ਉਸ ਹਦਨ ਮੈਂਨੂੰ ਇਸ
ਦੀ ਕ ਰ ਹਵਚ ਰ ਈਡ ਹਮਲ ਤ ਾਂ ਗਈ ਪਰ ਇਿ ਭਲ ਮ ਣਸ
ਸ ਰੇ ਰ ਿ ਚੁੁੱਪ ਿੀ ਹਰਿ , ਤੇ ਹਫਰ ਘਰ ਸ ਿਮਣੇ ਉਤ ਰ
ਚੁੁੱਪਚ ਪ ਤੁ ਰ ਹਗਆ। …………ਮੇਰੇ ਬਿੁਤ ਇਸਰ ਰ ਕਰਣ ਤੇ
ਵੀ ਅੂੰਦਰ ਨ ਆਇਆ……. ਚ ਿ ਦੇ ਕੁੱਪ ਲਈ ਵੀ ਨ ।
ਜੇ ਹਕਤੇ ਉਸ ਹਦਨ ਦੋ ਪਲ ਬੈਠ ਜ ਾਂਦ ਮੇਰੇ ਕੋਲ, ਤ ਾਂ ਖੋਲ ਲੈ ਣੇ
ਸਨ ਉਸ ਦੇ ਹਦਲ ਦੇ ਭੇਤ ਮੈਂ ਤ ।ਾਂ ’
‘ਜ ਡੇ ਹਵਲ! ਤੂੰ ਤ ਾਂ ਕਮ ਲ ਕਰ ਹਦੁੱਤੀ। ਅੁੱਜ ਤਕ ਨਿੀ ਾਂ ਦੁੱਹਸਆ
ਹਕ ਤੂੰ ਇਥੋਂ ਤਕ ਪਿੁੂੰਚ ਚੁੁੱਕੀ ਏ?’
‘ਓਿ ਮ ਈ ਗ ਡ! ਵਟ ਏ ਸੇਡ ਹਥੂੰਗ! ਛੁਪ ਛੁਪ ਰੁੱਖੀ ਗੁੱਲ
ਅਚ ਨਕ ਮੂੰਿੋ ਹਨਕਲ ਗਈ।………ਚਲ ਤੂੰ ਵੀ ਕਰ ਲੈ ਟਰ ਈ।
ਮੈਨੂੰ ਹਕਿੜ੍ ਮੋਤੀ ਹਮਲ ਗਏ ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਨਿੀ ਾਂ ਹਮਲੇ ।’
‘ਕਰ ਾਂਗੀ! ਓਿ ਡੀਅਰ! ਜ਼ਰਰ ਕਰ ਾਂਗੀ ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਹਦਖ ਕੇ ਰਿੂੰਗੀ
ਆਪਣੇ ਜ ਦ ਦ ਅਸਰ ਇਕ ਹਦਨ।’
*****
‘ਰਬਨ!’
13
‘ਜੀ ਮੈਡਮ!’
‘ਯ ਮੋਰੁੱਨ! ਕਦੇ ਰਿੀ ਕਹਿ ਕੇ ਵੀ ਬੁਲ ਹਲਆ ਕਰ, ਰਿੀ ਦੀਆਾਂ
ਲ ਲ ਸੁਰਖ ਅੁੱਖ ਾਂ ਹਵਚ ਦਰਦ ਭਹਰਆ ਤਰਲ ਸੀ।
‘ਸੌਰੀ! .......ਮੈਡਮ!’
‘ਮੇਰੇ ਬ ਰ ਬ ਰ ਕਹਿਣ ਦੇ ਬ ਵਜਦ, ਹਪਛਲੇ ਚ ਰ ਮਿੀਹਨਆਾਂ
ਹਵਚ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਵ ਰ ਵੀ ਰਿੀ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿੀ ਾਂ ਬੁਲ ਇਆ।
ਰਬਨ!........ਤੂੰ ਜ ਣਦ ਨਿੀ ਾਂ ਹਕ ਮੈਂ……….ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹਕੂੰਨ
ਚ ਿੁੂੰਦੀ ਿ ।ਾਂ ਜਦ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਿੁੂੰਦ ਿੈ ਤ ਾਂ ਪਤ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ
ਲੁੱ ਗਦ ਹਕ ਹਦਨ ਹਕਵੇਂ ਿੁੱਥੋਂ ਹਤਲਕ ਜ ਾਂਦ ਏ। ਪਰ ਰ ਤ ਿੈ ਹਕ
ਾਂ
ਲੂੰ ਘਦੀ ਿੀ ਨਿੀ……….ਪਲ ਪਲ ਤੇਰ ਝ ਉਲ ਪੈਂਦ
ਾਂ ਆਉਦ
ਿੈ।……..ਅੁੱਵਲ ਾਂ ਤ ਾਂ ਨੀਦ ਾਂ ੀ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਤੇ ਜੇ ਹਕਧਰੇ ਭੁਲ
ਭੁਲੇਖੇ ਆ ਵੀ ਜ ਏ ਤ ਾਂ ਕੂੰਬਖਤ ਸੁਪਨੇ ਵੀ ਤੇਰੇ ਿੀ ਘੇਰੀ ਰੁੱਖਦੇ
ਨੇ।……….ਤੂੰ ਕਦੇ ਹਪਆਰ ਵੀ ਕੀਤ ਏ ਹਕਸੇ ਨ ਲ?’
‘ਹਪਆਰ? ……. ਿ ਾਂ ਤ ।ਾਂ ਕੂੰਮ ………ਦਫ਼ਤਰ ਹਵਚ ਮੈਂ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ
ਤੁ ਿ ਡੇ ਿੀ ਤ ਾਂ ਕੂੰਮ ਕਰਦ ਿ ।ਾਂ ’
‘ਿ !ਾਂ ਿ !ਾਂ ਕੂੰਮ ਤ ਾਂ ਮੇਰੇ ਸ ਰੇ ਤੂੰ ਿੀ ਕਰਦ ਏ! ਪਰ ਤੂੰ ਸਦ ਇਕ
ਦਰੀ ਬਣ ਈ ਰੁੱਖੀ ਏ ਮੈਥੋਂ। ਕਦੇ ਢੁੁੱਹਕਆ ਨਿੀ ਾਂ ਨੇੜ੍ੇ। ਕਦੇ
ਆਪਣੇਪਣ ਦ ਅਹਿਸ ਸ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਿੋਇਆ ਤੇਰੇ ਹਵਿ ਰ
‘ਚੋਂ।………. ਪਤ ਨਿੀ ਾਂ ਹਕਉ?ਾਂ ’
‘ਮੈਂ ਤ ਾਂ ਆਪ ਦੇ ਹਬਲਕੁਲ ਕਰੀਬ ਿ ,ਾਂ ਮੈਡਮ!.......ਆਪ ਦ
ਸੇਵਕ। ਆਪ ਦੇ ਿੁਕਮ ਦੀ ਤੁ ਰੂੰਤ ਤ ਮੀਲ ਲਈ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ
ਤੁੱਤਪਰ।’
‘ਰਬਨ! ਤੂੰ ਮੇਰੀਆਾਂ ਭ ਵਨ ਵ ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਹਸਸ਼ ਨਿੀ ਾਂ
ਾਂ
ਕਰਦ । ਕਦੇ ਵੀ ਨਿੀ।………ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਹਬਨ ਇਕ ਅਧਰ ਪਣ
ਮਹਿਸਸ ਕਰਦੀ ਿ ਾਂ। ਇਕ ਤੜ੍ਪ ਹਜਿੀ ਰਹਿੂੰਦੀ ਿੈ ਮਨ ਹਵਚ
ਿਰ ਵਕਤ। ਮੇਰ ਹਦਲੋ -ਹਦਮ ਗ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ ਤੇਰੇ ਹਖਆਲ ਾਂ ਹਵਚ
ਡੁ ੁੱ ਹਬਆ ਰਹਿੂੰਦ ਏ।…………ਤੇਰੀ ਬੁੁੱਕਲ ਹਵਚ ਸਮ ਜ ਣ ਨੂੰ
ਹਦਲ ਕਰਦ ਏ। ਪਰ ਤੂੰ ਿੈ ਹਕ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਜ਼ਰ ਹਜੂੰਨੀ ਵੀ
ਾਂ
ਪਰਵ ਿ ਨਿੀ।’
‘ਸੌਰੀ! ਮੈਡਮ! ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਕੀ ਕਹਿ ਰਿੇ ਿੋ? ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਸਮਝ ਨਿੀ ਾਂ
ਆ ਰਿੀ।’
‘ਮੈਨੂੰ ਤ ਾਂ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ ਤੇਰੇ ਸ ਥ ਦੀ, ਤੇਰੀ ਨੇੜ੍ਤ ਦੀ ਤੇ ਤੇਰੇ ਹਪਆਰ
ਦੀ ਲੋ ਚ ਰਹਿੂੰਦੀ ਿੈ ਪਰ ਤੂੰ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ ਇਕ ਖ ਸ ਦਰੀ ਬਣ ਈ
ਰੁੱਖੀ ਿੈ ਮੇਥੋਂ। ……. ਇਕ ਬੇਰਖ
ੁ ੀ ਭਰਪਰ ਦਰੀ।
ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕਦੇ ਹਵਿਲ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਹਕ ਕੋਈ ਸ਼ ਮ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨ ਲ
ਗੁ ਜ਼ ਰ ਸਕੇ। ਹਕੂੰਨੀ ਵ ਰ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਹਡਨਰ ਦੀ ਪਰੋਪੋਜ਼ਲ ਨੂੰ
ਠੁ ਕਰ ਇਆ ਿੈ? ਜ਼ਰ ਸੋਚ! ਤੂੰ ਤ ਾਂ ਕਦੇ ਮੇਰੇ ਨ ਲ ਹਪਕਹਨਕ
ਲਈ ਵੀ ਨਿੀ ਾਂ ਤੁ ਹਰਆ। ਤੇ ਉਸ ਹਦਨ ਤ ਾਂ ਿੁੱਦ ਿੀ ਿੋ ਗਈ ਜਦ
ਅਚ ਨਕ ਮੇਰ ਿੁੱਥ ਤੇਰੇ ਿੁੱਥ ਨੂੰ ਛਿ ਹਗਆ……...ਮੇਰੇ ਅੂੰਦਰ
ਤ ਾਂ ਹਬਜਲੀ ਕੌਂਧ ਗਈ ਸੀ ਹਜਵੇਂ, ਪਰ ਤੂੰ ਸੀ ਹਕ ਹਬਲਕੁਲ
ਬੇਖ਼ਬਰ।’
‘ਿੁੱਥ?’………ਮੈਡਮ! ਪਕੜ੍ ਲਉ ਬੇਸ਼ਕ! ਇਿ ਲਉ।’ਰਬਨ ਨੇ
ਆਪਣ ਿੁੱਥ ਮੇਜ਼ ਉੁੱਤੇ ਅੁੱਗੇ ਨੂੰ ਕਰਦੇ ਿੋਏ ਹਕਿ ।
‘ਵ ਿ! ਵੁੱਟ ਏ ਡ ਰਹਲੂੰ ਗ! ਕਮ ਲ ਏ ਤੂੰ ਤੇ ਕਮ ਲ ਏ ਤੇਰੀ
ਮਖ਼ਮਲੀ ਛਿ।’ਰਿੀ ਨੇ ਰਬਨ ਦੇ ਿੁੱਥ ਾਂ ਨੂੰ ਚੁੂੰਮਹਦਆਾਂ ਹਕਿ ।
‘ਇਿ ਚੋੜ੍੍ੀ ਛ ਤੀ, ਇਿ ਸਖ਼ਤ ਮੁੱਸਲਜ਼, ਲੁੱ ਗਦ
ਹਲਓਨ ਰਡੋ ਦ ਹਵੂੰਚੀ ਵਰਗੇ ਬੁੁੱਤਸ ਜ਼ ਨੇ ਖਬ ਨ ਪ ਤੋਲ ਕੇ
ਬਣ ਇਆ ਏ ਤੈਨੂੰ ।’ਅਜਬ ਖੁਮ ਰੀ ਹਵਚ ਰੁੱਤੀ ਰਿੀ, ਰਬਨ ਨੂੰ
ਇਧਰ ਉਧਰ ਛੂੰਿੀ ਜ ਰਿੀ ਸੀ।
‘ਤੇਰੀਆਾਂ ਸ ਗਰ ਵਰਗੀਆਾਂ ਨੀਲੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਹਵਚ ਡੁ ੁੱ ਬ ਜ ਣ ਨੂੰ
ਹਦਲ ਕਰਦ ਏ……ਮੇਰ ।’ਠੂੰਢੀ ਆਿ ਭਰਹਦਆਾਂ ਰਿੀ ਦੇ ਬੋਲ
ਸਨ।
‘ਮੈਡਮ! ਇਿ ਕੀ ਿੋ ਹਰਿ ਿੈ? ………ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਇਿ ਕੀ ਕਰ ਰਿੇ
ਿੋ?.......ਮੈਨੂੰ ਇੂੰਝ ਹਕਉ ਾਂ ਛੂੰਿ ਰਿੇ ਿੋ?’ ਰਬਨ ਦੇ ਪਰੇਸ਼ ਨੀ ਭਰੇ
ਬੋਲ ਸਨ।
‘ਹਕਵੇਂ ਲੁੱ ਗੀ ਇਿ ਛੋਿ?’ ਰਿੀ ਨੇ ਰਬਨ ਦੇ ਬੁੁੱਲ ਾਂ ਨੂੰ ਚੁੂੰਮਹਦਆਾਂ
ਪੁੁੱਹਛਆ।
ਾਂ
‘ਅਹਿਸ ਸ?.......ਪਤ ਨਿੀ?........ਪੂੰ ਜ ਵੁੱਜ ਚੁੁੱਕੇ ਿਨ ਮੈਡਮ!
ਦਫ਼ਤਰ ਬੂੰਦ ਕਰਨ ਦ ਟ ਇਮ ਿੋ ਹਗਆ ਿੈ।’
‘ਤ ਾਂ ਕੀ ਿੋਇਆ? ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਘਰ ਛੁੱਡ ਦੇਵ ਾਂਗੀ।………ਨਿੀ ਾਂ ਤ ਾਂ ਤੂੰ
ਅੁੱਜ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਠਹਿਰ ਜ , ਪਲੀਜ਼!.......ਮੈਂ……ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਹਬਨ੍ ਾਂ
ਬਿੁਤ ਇਕੁੱਲੀ ਮਹਿਸਸ ਕਰਦੀ ਿ …
ਾਂ …...।’ਰਬਨ ਨ ਲ
ਹਲਪਟੀ ਿੋਈ ਰਿੀ ਦੀ ਤਰਲੇ ਭਰੀ ਆਵ ਜ਼ ਸੀ।
‘ਮੈਨੂੰ ਜ ਣ ਹਦਓ, ਮੈਡਮ! ਪਲੀਜ਼……. ਮੈਂ ਜ ਣ ਿੈ…...ਬਿੁਤ
ਜ਼ਰਰੀ।……. ਚੂੰਗ ਗੁ ੁੱਡ ਨ ਈਟ, ਮੈਡਮ!’
ਰਬਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨ ਲ ਪੁੱਲ ਛੁਡ , ਦਫ਼ਤਰ ਤੋਂ ਤੁ ਰੂੰਤ ਬ ਿਰ ਹਨਕਲ
ਹਗਆ ਤੇ ਰਿੀ ਦੇਰ ਤਕ ਵਸਲ ਦੇ ਅਹਿਸ ਸ ਹਵਚ ਡੁ ੁੱ ਬੀ
………...ਖ਼ ਲੀ ਿਵ ਨੂੰ ਘਰਦੀ ਰਿੀ।
ਏ
*****
‘ਏ ਟੀਨ ! ਦੇਖ ਦੇਖ! ‘ਚੀਨ ’ਹਕਵੇਂ ਉਡ ਰੀ ਮ ਰ ਹਗਆ ਤੇ
ਹਸ਼ਕ ਰਣ ਹਕਵੇਂ ਤੜ੍ਫ਼ ਰਿੀ ਿੈ।’ਰਿੀ ਨੂੰ ਹਖਲ ਅ ਵੁੱਲ ਝ ਾਂਕਦੇ
ਦੇਖ ਮੀਨੂੰ ਨੇ ਟੀਨ ਨੂੰ ਕਿਣੀ ਮ ਰਹਦਆਾਂ ਹਕਿ ।
‘ਉਿ ਪੁੱਥਰ ਏ……. ਪੁੱਥਰ ਮੀਨੂੰ । ਹਪਛਲੇ ਡੇ ਢ ਸ ਲ ਤੋਂ ਅਸੀ ਾਂ
ਦੋਨੋਂ ਿੀ ਕੁਝ ਨਿੀ ਾਂ ਕਰ ਸਕੀਆਾਂ ਤੇ ਨ ਿੀ ਮੈਡਮ ਰਿੀ ਦ ਿੀ
ਜ ਦ ਚਹਲਆ ਏ ਇਸ ਪੁੱਥਰ-ਹਦਲ ਉੁੱਤੇ।’
‘ਆ ਦੇਖੀਏ ਹਕਧਰ ਉਡ ਰੀ ਮ ਰ ਹਰਿ ਿੈ ਉਿ?’
‘ਜਲਦੀ ਆ। ਉਿ ਦੇਖ……...ਉਿ ਜ ਵਹੜ੍੍ਆ ਏ ਆਪਣੀ
ਕ ਲੀ ਕ ਰ ਹਵਚ।………ਇਕ ਪਲ ਵੀ ਹਬਨ੍ ਾਂ ਇਧਰ ਉਧਰ
ਝ ਾਂਕੇ।’

‘ਹਕਵੇਂ ਲੁੱ ਗੀ?......ਮੈਨੂੰ ਤ ਾਂ ਹਸਰਫ਼ ਇਿ ਪਤ ਿੈ ਹਕ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਮੈਨੂੰ ‘ਓ ਮ ਈ ਗ ਡ! ਅਜੀਬ ਆਦਮੀ ਿੈ ਇਿ ਤ ।ਾਂ ……...ਹਕਸੇ

ਛੂੰਿ ਰਿੇ ਿੋ। ਬੁੱਸ।……...ਬੁੱਸ ਇਕ ਛੋਿ ਿੈ।……...ਉਫ਼ ਇਿ ਦੀਆਾਂ ਭ ਵਨ ਵ ਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰ ਵੀ ਕਦਰ ਨਿੀ ਾਂ ਿੈ ਇਸ ਨੂੰ ।’
ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਿੋ ਹਰਿ ਿੈ? ਮੈਡਮ! ਮੇਰ ਸੂੰਤੁਲਨ ਗੜ੍ਬੜ੍ ਹਰਿ *****
ਿੈ……. ਤੁ ਸੀ……. ਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਮੈਨੂੰ ਜਕੜ੍ ਹਕਉ ਾਂ ਰਿੇ ਿੋ?.......ਮੇਰੇ
ਾਂ …...?’ ‘ਹਮਸ ਰਿੀ!’
ਬੁੁੱਲ ਾਂ ਨੂੰ ਹਕਉ…
‘ਜੈੁੱਸ ਮੈਡਮ!’
‘ਰਬਨ……...ਮ ਈ ਲਵ! ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਹਬਨ ਜੀਅ ਨਿੀ ਾਂ
ਸਕਦੀ।……...ਇਿ ਬਦਵਖ਼ਤ ਹਪਆਰ ਵੀ ਕੀ ਸ਼ੈਅ ਿੈ? ਅੁੱਜ ‘ਬੋਰਡ ਆਫ ਡ ਇਰੈਕਟਰਜ਼ ਦ ਫੈਸਲ ਿੈ ਹਕ ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ
ਤੁੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਮੈਂ ਇੂੰਝ ਮਹਿਸਸ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ ਕੀਤ ।……...ਰ ਇਸ਼ ਤੋਂ ਤੁ ਰੂੰਤ ਬਰਖ ਸਤ ਕਰ ਹਦੁੱਤ ਜ ਵੇ।’ ਕੂੰਪਨੀ ਦੀ
ਦੁਆਰ ਕੀਤੇ ਹਪਆਰ ਦੇ ਗੁ ਣਗ ਣ, ਮੈਂ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ ਫ ਲਤ ਝੁੱਖ਼ ਿੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਹਮਹਸਜ਼ ਅੂੰਬ ਨੀ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
ਸਮਝੀ ਸੀ।……...ਏ ਵੇਸਟ ਆਫ਼ ਟ ਇਮ! ਪਰ ਿੁਣ ਮੈਂ ਸਮਝ
‘ਪਰ……. ਪਰ ਹਕਉ?ਾਂ ਮੈਡਮ!’
ਸਕੀ ਿ ਾਂ ਇਸ ਗਜ਼ਬ ਦੇ ਅਹਿਸ ਸ ਨੂੰ ।’

14
‘ਰਬਨ ਨ ਲ ਤੁ ਿ ਡ ਹਵਵਿ ਰ!.......ਦਰਅਸਲ ਐੁੱਮ. ਡੀ. ਦੇ
ਅਿੁਦੇ ਲਈ ਤੁ ਿ ਡੀ ਚੋਣ ਵ ਸਤੇ ਸ ਡੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਰਬਨ ਨੇ ਿੀ
ਪਰਭ ਹਵਤ ਕੀਤ ਸੀ।……...ਤੇ ਿੁਣ ਵੀ ਰਬਨ ਦ ਿੀ………. ।’
‘ਰਬਨ?’
‘ਜੈੁੱਸ! ਰਬਨ ਿੀ। ਤੁ ਿ ਡੀ ਚੋਣ ਸਮੇਂ, ਤੁ ਿ ਡੀ ਹਲਆਕਤ,
ਤਜਰਬ , ਹਨਰਣੈਕ ਰੀ ਸਮਰਥ , ਪਰਬੂੰਧਕੀ ਮੁਿ ਰਤ, ਸਵੈ-
ਹਵਸ਼ਵ ਸ ਤੇ ਅਗੁ ਵ ਈ ਯੋਗਤ ਵਰਗੇ ਹਵਲੁੱ ਖਣ ਗੁ ਣ ਾਂ ਕ ਰਣ
ਿੀ ਰਬਨ ਨੇ ਿੋਰ ਉਮੀਦਵ ਰ ਾਂ ਦੀ ਤੁ ਲਨ ਹਵਚ ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਸੁੱਭ ਤੋਂ
ਵੁੱਧ ਨੂੰਬਰ ਹਦੁੱਤੇ ਸਨ।………. ਪਰ ਦੁੁੱਖ ਦੀ ਗੁੱਲ ਿੈ ਹਕ ਿੁਣ
ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਅਹਜਿੀ ਤੁ ਲਨ ਤਮਕ ਜ ਾਂਚ ਹਵਚ ਬਿੁਤ ਹਪੁੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ
ਿੋ।’
‘ਤੁ ਲਨ ਤਮਕ ਜ ਾਂਚ?’
‘ਰਬਨ ਦੁਆਰ ਕੀਤੀ ਜ ਾਂਚ।’
‘ਰਬਨ ਦੁਆਰ ?’
‘ਹਮਸ ਰਿੀ! ਹਪਛਲੇ ਅੁੱਠ ਮਿੀਹਨਆਾਂ ਦੌਰ ਨ ਤੁ ਿ ਡੇ ਕੂੰਮਕ ਰ
ਦੀ ਜ ਾਂਚ ਤੋਂ ਪਤ ਲੁੱ ਗ ਿੈ ਹਕ ਰਬਨ ਨ ਲ ਤੁ ਿ ਡੇ ਲਗ ਅ
ਕ ਰਣ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਆਪਣ ਵਧੇਰੇ ਸਮ ਾਂ ਉਸ ਨ ਲ ਗੁ ਜ਼ ਰਣ ਨੂੰ ਿੀ
ਤਰਜ਼ੀਿ ਹਦੁੱਤੀ ਿੈ। ਤੁ ਿ ਡ ਹਦਲੋ -ਹਦਮ ਗ ਰਬਨ ਸੂੰਬੂੰਧਤ
ਸੋਚ ਾਂ ਹਵਚ ਲਗ ਤ ਰ ਗੜ੍ੂੰਦ ਰਹਿਣ ਕ ਰਣ ਕੂੰਪਨੀ ਲਈ
ਤੁ ਿ ਡੀ ਸਮਰਪਣ ਭ ਵਨ ਸਮੇਂ ਨ ਲ ਘੁੱਟਦੀ ਗਈ ਿੈ। ਹਜਸ
ਦ ਪਰਤੁੱਖ ਸਬਤ ਰਬਨ ਨ ਲ ਤੁ ਿ ਡ ਕੁੱਲ ਵ ਲ ਹਵਵਿ ਰ
ਿੈ।’
‘ਆਈ ਐੁੱਮ ਸੌਰੀ! ਮੈਡਮ!......ਰਬਨ! ਪਲੀਜ਼ ਮੈਨੂੰ ਮ ਫ਼ ਕਰ
ਦੇ।……. ਪਲੀਜ਼ ਰਬਨ।’ਰਿੀ ਦੀ ਤਰਲੇ ਭਰੀ ਆਵ ਜ਼ ਸੀ।
ਉਸ ਦੇਹਖਆ ਹਨਢ ਲ ਬੈਠ ਰਬਨ………. ਹਬਲਕੁਲ ਿੀ
ਬੇਜ ਨ ਹਜਿ ………. ਸੁੂੰਨੀਆਾਂ ਸੁਨ
ੂੰ ੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਨ ਲ ਸ ਿਮਣੀ
ਕੂੰਧ ਨੂੰ ਇਕ ਟੁੱਕ ਦੇਖ ਹਰਿ ਸੀ।
‘ਰਬਨ ਕੁਝ ਨਿੀ ਾਂ ਬੋਲੇਗ । ਹਮਸ ਰਿੀ!’
‘ਪਰ ਹਕਉ?ਾਂ ਮੈਡਮ! ਹਕਉ ਾਂ ਨਿੀ ਾਂ ਬੋਲੇਗ ਰਬਨ?’
‘ਇਸ ਲਈ ਹਕ ਉਸ ਦੀ ਬੈਟਰੀ ਡੈੁੱ ਡ ਿੈ। ਉਸ ਵਲੋਂ ਇਕੁੱਠੀ
ਕੀਤੀ ਜ ਣਕ ਰੀ ਜ ਾਂਚ ਲਈ ਭੇਜੀ ਜ ਚੁੁੱਕੀ ਿੈ ਤ ਾਂ ਜੋ ਔਰਤ-
ਮਰਦ ਸਹਿਕਰਮੀਆਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੂੰਬੂੰਧ ਾਂ ਦ ਕ ਰਜਸ਼ੀਲਤ
ਉੁੱਤੇ ਪਰਭ ਵ ਜ ਹਣਆ ਜ ਸਕੇ। ਅਹਜਿੇ ਸੂੰਬੂੰਧ ਾਂ ਦੇ
15
ਨੁ ਕਸ ਨਦੇਿ ਪਰਭ ਵ ਾਂ ਦ ਿੁੱਲ ਜ ਣ ਕੇ ਕੂੰਪਨੀ ਕ ਰਜਸ਼ੀਲਤ
ਨੂੰ ਅਹਧਕਤਮ ਪੁੱਧਰ ਉੁੱਤੇ ਬਣ ਈ ਰੁੱਖਣ ਚ ਿੁੂੰਦੀ
ਿੈ।’ਕਹਿੂੰਹਦਆਾਂ ਹਮਹਸਜ਼ ਅੂੰਬ ਨੀ ਨੇ ਿੁੱਥਲੇ ਹਰਮੋਟ ਯੂੰਤਰ ਦ
ਬਟਨ ਿੋਲੇ ਹਜਿੇ ਦਬ ਹਦੁੱਤ ।
ਕ ਫੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਚੁੁੱਪ ਬੈਠੇ ਰਬਨ ਦੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਹਵਚ ਚਮਕ ਪਰਤ
ਆਈ ਤੇ ਉਿ ਹਸੁੱਧ ਿੋ ਕੇ ਬੈਠ ਹਗਆ।
ਰਿੀ ਨੇ ਦੇਹਖਆ, ਰਬਨ ਦੇ ਹਚਿਰੇ ਦੀ ਚਮਕ ਦਮਕ ਵ ਪਸ ਆ
ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਅੁੱਖ ਾਂ ਹਵਚ ਉਿੀ ਲੁ ਭ ਵਣੀ ਕਹਸ਼ਸ਼ ਮੌਜਦ ਸੀ,
ਹਜਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਦ ਈ ਕਰ ਇਸ ਿ ਲਤ ਹਵਚ ਹਲਆ ਖੜ੍੍
ਕੀਤ ਸੀ।
ਰਬਨ ਦੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਹਵਚੋਂ ਹਨਕਲ ਰਿੀ ਰੌਸ਼ਨੀ, ਸ ਿਮਣੀ ਕੂੰਧ
ਉੁੱਤੇ ਹਚੁੱਤਰ ਦਰਸ ਰਿੀ ਸੀ………. ਹਮਸ ਰਿੀ ਦੇ ਹਵਵਿ ਰ ਦੇ
ਹਚੁੱਤਰ।
ਰਿੀ ਦੀ ਸ਼ਰਹਮੂੰਦਗੀ ਦ ਕੋਈ ਆਰ-ਪ ਰ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ। ਉਿ ਸੁੂੰਨ
ਿੋ ਗਈ। ……...ਉਿ ਚ ਿ ਰਿੀ ਸੀ ਹਕ ਧਰਤੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹਵਿਲ
ਦੇ ਦੇਵੇ……...ਹਕਧਰੇ ਉਿ ਧਰਤੀ ਦੀ ਕੁੁੱਖ ਹਵਚ ਸਮ
ਜ ਵੇ………. ਪਰ ਸੁੱਚ ਦੀ ਕਟ ਰ ਉਸ ਨੂੰ ਲਗ ਤ ਰ ਹਜ਼ਬ ਿ
ਕਰਦੀ ਜ ਰਿੀ ਸੀ।
ਬਿੁਤ ਿੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨ ਲ ਉਿ ਬੁੜ੍ਬੁੜ੍ ਈ, ‘ਆਈ ਐੁੱਮ ਵੈਰੀ
ਸੌਰੀ! ਮੈਡਮ!’
ਇੂੰਝ ਜ ਪ ਹਰਿ ਸੀ ਹਜਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਬੋਲ ਧੁਰ ਪ ਤ ਲ ‘ਚੋਂ ਆ ਰਿੇ
ਿੋਣ।
‘ਹਮਸ ਰਿੀ! ਰਬਨ ਇਕ ਰੋਬਟ ਿੈ। ਕੂੰਪਨੀ ਲਈ ਪਰੀ ਤਰ੍ ਾਂ
ਸਮਰਹਪਤ ਰੋਬਟ। ਹਪਛਲੇ ਹਦਨ੍ੀ ਇਸ ਨੇ ਜੋ ਜ ਣਕ ਰੀ
ਇਕੁੱਠੀ ਕੀਤੀ ਿੈ ਉਿ ਔਰਤ-ਮਰਦ ਸਹਿਕਰਮੀਆਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ
ਸੂੰਬੂੰਧ ਾਂ ਦ ਕ ਰਜ਼ਸ਼ੀਲਤ ਤੇ ਪਰਬੂੰਧਕਤ ਉੁੱਤੇ ਪਰਭ ਵ ਾਂ ਨੂੰ
ਜ ਨਣ ਲਈ ਬਿੁਤ ਅਹਿਮ ਿੈ। ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਇਕ ਹਨਪੁੂੰਨ
ਹਵਅਕਤੀ ਦ ਸੁਿਣੇ ਸਹਿਕਰਮੀ ਦੀ ਸਹਿਿੌਂਦ ਹਵਚ ਕੂੰਮ ਕਰਨ
ਦ ਸਮ ਾਂ ਤ ਾਂ ਵੁੱਧ ਜ ਾਂਦ ਿੈ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਕ ਰਜਸ਼ੀਲਤ ਿੋਲੇ
ਿੋਲੇ ਘੁੱਟਦੀ ਜ ਾਂਦੀ ਿੈ। ਹਵਅਕਤੀ ਦ ਮਨ ਕੂੰਮ ਉੁੱਤੇ ਘੁੱਟ ਪਰ
ਸਹਿਕਰਮੀ ਉੁੱਤੇ ਹਜਆਦ ਕੇਂਦਹਰਤ ਿੋਣ ਲੁੱ ਗਦ ਿੈ। ਤੁ ਿ ਡੇ
ਨ ਲ ਵੀ ਇਿੋ ਗੁੱਲ ਿੀ ਵ ਪਰੀ ਿੈ।’
ਰਿੀ ਦੇ ਹਚਿਰੇ ਦ ਰੂੰਗ ਫੁੱਕ ਿੋ ਹਗਆ……. ਕੂੰਪਨੀ ਦੇ ਇਸ
ਅਹਗਆਤ ਤਜਰਬੇ ਹਵਚ ਰਿੀ ਦ ਸੁੱਭ ਕੁਝ ਤਬ ਿ ਿੋ ਹਗਆ
ਸੀ। ……...ਹਪਆਰ ਦੀ ਕਹਸ਼ਸ਼ ਲਬਰੇਜ਼ ਲੂੰ ਮਹਿਆਾਂ ਦ ਡ : ਦੇਹਵੂੰਦਰ ਪ ਲ
ਸਕਨ……ਤੇ ਹਪਆਰ ਦੇ ਖ਼ੁਮ ਰ ਹਵਚ ਮਨ ਦ ਹਨਢ ਲ ਿੋ ਹਸੂੰਘ (ਉਰਫ਼ ਡ . ਡੀ.
ਜ ਣ ਿੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਰਹਿਤ ਜ ਪ ਹਰਿ ਸੀ। ਪੀ. ਹਸੂੰਘ) ਪੂੰਜ ਬੀ
ਹਵਹਗਆਨ ਲੇ ਖਕ ਿੈ,
ਹਜ਼ੂੰਦਗੀ ਦੀ ਇਕੋ ਗਲਤੀ ਉਸ ਦੇ ਪਰੌਫੈਸ਼ਨਲ ਜੀਵਨ ਲਈ
ਜੋ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ
ਹਕੂੰਨੀ ਭ ਰੀ ਰਿੀ ਸੀ।……...ਹਕਵੇਂ ਸ ਿਮਣ ਕਰੇਗੀ ਉਿ
ਅਹਧਆਪਕ ਿੈ। ਇੁੱਕ
ਦੁਨੀਆਾਂ ਦ ? ………ਇਕ ਮਸ਼ੀਨ ਸ ਿਮਣੇ ਹਪਆਰ ਲਈ
ਭੌਹਤਕ ਹਵਹਗਆਨੀ
ਹਲਲਕੜ੍੍ੀਆਾਂ ਲੈਂ ਦੀ ਇਕ ਔਰਤ ਦੀ ਤਰਹਲਆਾਂ ਭਰੀ
ਿੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਿ
ਆਵ ਜ਼।………. ਰੋਬੋਟੇੁੱਕ ਕੂੰਪਨੀ ਦੇ ਖੋਜ ਕ ਰਜ ਾਂ ਦੀ ਲੜ੍ੀ ਦ
ਆਪਣੇ ਪ ਠਕ ਾਂ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤ ਨੂੰ ਵਧ ਉਣ ਲਈ ਹਵਹਗਆਨ
ਇਕ ਅਹਿਮ ਦਸਤ ਵੇਜ਼।………. ਸੁੱਚ ਿੀ ਕੂੰਪਨੀ ਨੇ ਇਸ
ਅਤੇ ਵ ਤ ਵਰਣ ਬ ਰੇ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਹਲਖਣ ਪਸੂੰਦ ਕਰਦ ਿੈ।
ਮਨੋਹਵਹਗਆਨਕ ਤਜ਼ਰਬੇ ਰ ਿੀ ਾਂ ਉਸ ਨ ਲ ਡ ਢੀ ਮ ੜ੍ੀ ਕੀਤੀ
ਉਿ ਆਮ ਪ ਠਕ ਾਂ ਲਈ ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਦੇ ਦੋ
ਸੀ। ………ਉਸ ਨੂੰ ਲੁੱ ਗ ਹਰਿ ਸੀ ਹਜਵੇਂ ਉਿ ਕੋਈ ਹਗੂੰਨੀ ਹਪੁੱਗ
ਸੂੰਗਰਹਿ ਅਤੇ ਬੁੱਹਚਆਾਂ ਲਈ ਚ ਰ ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪ ਪੁਸਤਕ ਾਂ
ਿੋਵੇ ………ਹਕਰਚ ਆ ਰਿੀ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਦ ਤੋਂ। ਗੁ ੁੱਸੇ ਤੇ
ਦ ਲੇ ਖਕ ਿੈ। ਉਿ ਹਮਸੀਸ ਗ , ਓਨਟੈਰੀਓ, ਕੈਨੇਡ ਹਵੁੱਚ
ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਕ ਲੀ ਿਨੇਰੀ ਉਸ ਦੇ ਹਦਲੋ -ਹਦਮ ਗ ਉੁੱਤੇ ਛ ਾਂਦੀ
ਰਹਿੂੰਦ ਿੈ।
ਜ ਰਿੀ ਸੀ। ਡੁ ਬਡਬ ਈਆਾਂ ਪਰ ਸ਼ੋਲ੍ੇ ਵਰ ਉਦਾਂ ੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ
ਨ ਲ ਰਿੀ ਜੜ੍੍ ਿੋ ਚੁੁੱਕੀ ਸੀ। ਵੈਬਸ ਈਟ : drdpsinghauthor.wordpress.com

‘ਅੁੱਛ ! ਅਲਹਵਦ ਹਮਸ ਰਿੀ!’ ਹਮਹਸਜ਼ ਅੂੰਬ ਨੀ ਦੇ ਬੋਲ ਿਵ ਈ-ਮੇਲ : drdpsn@gmail.com

ਹਵਚ ਲਟਕ ਕੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ।

ਦੀ

ਮਸਨੂ ਈ ਬੁੱਧੀ (Artificial Intelligence) ਨੂੰ ਦਨਯਮਤ ਕਰ੍ਨ ਦੇ ਸੰਬਧ

ੰ ਦਵੱਚ ਸਟੀਫ਼ਨ ਹਾਦਕੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਦੰਦਦਆਾਂ ਹੋਈਆਾਂ
ਆਖਦਾ ਹੈ, “ਭਦਵੱਖ ਦਵੱਚ AI ਆਪਣੀਆਾਂ ਇੱਿਾਵਾਾਂ ਦਵਕਦਸਤ ਕਰ੍ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮਨਮਰ੍ਜ਼ੀ ਕਰ੍ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਡੀਆਾਂ ਇੱਿਾਵਾਾਂ ਦੇ
ਦਵਰ੍ੁੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀਆਾਂ ਹਨ।” ਉਹ ਦਲਖਦਾ ਹੈ – “ਹਦਥਆਰ੍ਾਾਂ ਦੀ ਦੌੜ੍ਹ ਸ਼ੁਰ੍ੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਦਹਲਾਾਂ ਹੀ ਰ੍ੁਕਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਦਕਓ ਾਂਦਕ ਉਸ
ਲੜ੍ਾਈ ਦੇ ਵਾਰ੍ੇ ਅਸੀ ਾਂ ਸੋਚ ਵੀ ਨਹੀ ਾਂ ਸਕਦੇ! ਮੁੱਕਦੀ ੱਲ ਇਹ ਹੈ ਦਕ ਮਹਾਾਂ ਦਸਆਣਪ ਏ.ਆਈ. ਮਨੁੱ ਖਤਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜਾਾਂ
ਖਤਰ੍ਨਾਕ ਚੀਜ਼ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦਕਓ ਾਂਦਕ ਮਹਾਾਂ ਦਸਆਣਪ ਏ.ਆਈ.ਆਪਣੇ ਮੰਤਵ ਪੂਰ੍ੇ ਕਰ੍ਨ ਦਵੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਨਪੁਨ ੰ ਹੋਵੇ ੀ, ਤੇ ਜੇ
ਉਸਦੇ ਤੇ ਸਾਡੇ ਮੰਤਵ ਮੇਚਦੇ ਨਹੀ ਾਂ ਹੋਏ ਤਾਾਂ ਅਸੀ ਾਂ ਮੁਸੀਬਤ ਦਵੱਚ ਫਸ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ। ਆਮ ਤੌਰ੍ ਤੇ ਅਸੀ ਾਂ ਕੀੜ੍ੇ-ਮਕੌਦੜ੍ਆਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀ ਾਂ
ਮਾਰ੍ਦੇ ਪਰ੍ ਜੇ ਉਹ ਸਾਡੇ ਰ੍ਾਹ ਦਾ ਰ੍ੋੜ੍ਾ ਬਣ ਜਾਣ ਤਾਾਂ ਅਸੀ ਾਂ ਉਹਨਾਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀ ਾਂ ਿੱਡਦੇ। ਆਓ, ਮਨੁੱ ਖਤਾ ਨੂੰ ਕੀੜ੍ੇ-ਮਕੌਦੜ੍ਆਾਂ ਵਰ੍ ੇ
ਹਾਲਾਤਾਾਂ ਦਵੱਚ ਨਾ ਧੱਕੀਏ!” ਚਿੱਤਰ - ਦਪਕਸਬੇ ਤੇ ਦਵਕੀਪੀਡੀਆ ਤੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਸਦਹਤ

16
 ਸੂ ਰਜ ਮੰਡਲ ਤੋਂ ਦਵਸ਼ਾਲ
ਅਮਨਦੀ ਦਸੰਘ
ਮੂੰਗਲ ਦੀ ਲ ਲ ਧਰਤੀ ਇਸ ਵੇਲੇ ਦਰ ਗਗਨ ਦੀ ਛ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਛੁਪ ਰਿੇ ਸਰਜ ਦੀ ਿਲਕੀ ਗੁ ਲ ਬੀ ਅਤੇ ਲ ਲ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨ ਲ਼, ਹਦਲ ਾਂ ਹਵੁੱਚ
ਧਿ ਪ ਦੇਣ ਵ ਲ਼ੇ , ਵਹਚੁੱਤਰ ਹਜਿੇ ਰੂੰਗ ਨ ਲ਼ ਚਮਕ ਰਿੀ ਸੀ। ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੀ ਲ ਲ ਗੇਂਦ ਦੇ ਇੁੱਕ ਪ ਸੇ ਉੁੱਸਰੀਆਾਂ, ਇਸਪ ਤ ਦੀਆਾਂ
ਉੁੱਚੀਆਾਂ-ਉੁੱਚੀਆਾਂ ਇਮ ਰਤ ਾਂ ਹਵੁੱਚ, ਪੀਲ ਪਰਕ ਸ਼ ਮੁਸਕਰ ਉਣ ਲੁੱ ਗ ਹਪਆ ਸੀ। ਛੁਪ ਹਰਿ ਸਰਜ, ਹਜਿੜ੍ ਹਕ ਹਪਰਥਵੀ, ਮੂੰਗਲ ਤੇ
ਸਰਜ ਮੂੰਡਲ ਦੀਆਾਂ ਿੋਰ ਵਸਤ ਾਂ ਦ ਜਨਮਦ ਤ ਸੀ, ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੇ ਹਵਕ ਸ ਦ ਗਵ ਿ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੀ ਿੋਂਦ ਹਵੁੱਚ ਹਪਰਥਵੀ ਦੇ ਹਮਿਨਤੀ
ਲੋ ਕ ਾਂ ਨੇ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਪੁੱਸਰੇ ਨੀਲੇ ਕੋਿਰੇ ਦੇ ਬੁੱਦਲ ਾਂ ਨੂੰ ਿਟ ਕੇ ਆਧੁਹਨਕ ਸੁੱਹਭਅਤ ਦੀ ਜੋਤ ਜਲ ਈ ਸੀ, ਹਜਿੜ੍ੀ ਆਪਣੇ ਉੁੱਜਲ
ਪਰਕ ਸ਼ ਨ ਲ਼ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੀ ਲ ਲ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨਹਿਲ ਰਿੀ ਸੀ।

ਰਣਤੇਜ ਆਪਣੇ ਮਕ ਨ ਦੀ ਬ ਲਕੋਨੀ ਹਵੁੱਚ ਖੜ੍ , ਛੁਪ ਰਿੇ ਸਰਜ ਦੀ ਸੂੰਗਤਰੀ ਕਲੋ ਲ ਵੇਖ ਹਰਿ ਸੀ। ਛੁਪ ਰਿੇ ਸਰਜ ਨੂੰ ਵੇਖਹਦਆਾਂ
ਸਮੇਂ ਉਸਦੇ ਹਦਮ ਗ਼ ਹਵੁੱਚ ਕੋਈ ਸੋਚ ਨਿੀ ਾਂ ਸੀ, ਪਰ ਹਜਵੇਂ ਿੀ ਸਰਜ ਗਗਨ ਦੇ ਹਵਸ਼ ਲ ਖੂੰਭ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਸਮ ਹਗਆ, ਹਤਵੇਂ ਿੀ ਉਸਦੇ ਮਸਤਕ
ਹਵੁੱਚ ਸੋਚ ਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਅੂੰਗੜ੍ ਈ ਲੈ ਣੀ ਸ਼ੁਰ ਕਰ ਹਦੁੱਤੀ। ਹਪਰਥਵੀ ਤੋਂ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਆਇਆਾਂ, ਉਸਨੂੰ ਿ ਲੇ ਦੋ ਿੀ ਹਦਨ ਿੋਏ ਸਨ।
ਉਸਨੇ ਅਕ ਸ਼ ਵੁੱਲ੍ ਨਜ਼ਰ ਸੁੁੱਟੀ, ਿਨੇਰ ਿੋ ਹਗਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫੋਬੋਸ ਤੇ ਦੀਮੋਸ (Phobos and Deimos), ਮੂੰਗਲ ਦੇ ਦੋ ਉਪਗਰਹਿ,
ਅਹਤਅੂੰਤ ਿੀ ਹਪਆਰੇ ਹਦਖ ਈ ਦੇ ਰਿੇ ਸਨ।

17
ਰਣਤੇਜ ਨੂੰ ਹਪਰਥਵੀ ਤੋਂ, ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੀ ਛੋਟੀ ਹਜਿੀ ਸੈਨ ਦ
ਕਮ ਾਂਡਰ ਹਨਯੁ ਕਤ ਕਰਕੇ ਭੇਹਜਆ ਹਗਆ ਸੀ, ਤ ਾਂ ਜੋ ਉੁੱਥੇ
ਵੁੱਸਦੇ ਪਹਰਵ ਰ ,ਾਂ ਜੋ ਹਕ ਹਵਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਹਵਹਗਆਨਕ ਸਨ, ਦੀ
ਰੁੱਹਖਆ ਕੀਤੀ ਜ ਸਕੇ। ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੀ ਸੈਨ ਹਵੁੱਚ ਵੀ ਹਗਣੇ-
ਚੁਣੇ ਜਵ ਨ ਸਨ। ਪਰ ਉਿਨ ਾਂ ਕੋਲ ਅਨੇਕ ਾਂ ਿੀ ਉੁੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ
ਆਧੁਹਨਕ ਿਹਥਆਰ ਤੇ ਸਪੇਸ ਕਰ ਫ਼ਟ ਸਨ। ਆਉਹਾਂ ਦਆਾਂ ਿੀ
ਉਸਨੇ ਸੈਨ ਦ ਚ ਰਜ ਸੂੰਭ ਲ ਹਲਆ ਸੀ। ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ 'ਤੇ
ਵਸੀ ਅਹਤਅੂੰਤ ਿੀ ਸੁੂੰਦਰ ਨਗਰੀ ਹਵੁੱਚ ਉਸ ਲਈ ਇੁੱਕ ਫਲੈ ਟ
ਪਹਿਲ ਾਂ ਿੀ ਰ ਖਵ ਾਂ ਸੀ। ਉੁੱਥੇ ਅਜੇ ਹਸਰਫ਼ ਇੁੱਕ ਿੀ ਨਗਰ ਸੀ -
ਹਜਸਦ ਨ ਾਂ "ਗੈਂਗਲੀਅਨ" (Ganglion) ਸੀ, ਹਵੁੱਚ ਹਗਣੇ ਚੁਣੇ
ਕੁੁੱਲ ਸੌ ਮਕ ਨ ਸਨ। ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਖੋਜ ਕਰ ਰਿੇ
ਹਵਹਗਆਨਕ ਆਪਣੇ ਪਹਰਵ ਰ ਾਂ ਸਮੇਤ ਇੁੱਥੇ ਰਹਿ ਰਿੇ ਸਨ।
ਉਿਨ ਾਂ ਦੇ ਬੁੱਹਚਆਾਂ ਦੇ ਪੜ੍੍ਨ ਵ ਸਤੇ ਇੁੱਕ ਸਕਲ ਤੇ ਕ ਲਜ ਵੀ
ਬਣ ਇਆ ਹਗਆ ਸੀ - ਉੁੱਥੇ ਜ਼ਰਰੀ ਵਸਤ ਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦੋ-ਫ਼ਰੋਖ਼ਤ
ਲਈ ਇੁੱਕ ਬਜ਼ ਰ ਵੀ ਸੀ।
ਰਣਤੇਜ ਸੈਨ ਦੇ ਕੂੰਮ ਤੋਂ ਹਵਿਲ ਿੋ ਕੇ ਅੁੱਜ ਸ਼ ਮ ਦੇ ਵੇਲੇ ਿੀ
ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੁੱਧ ਦੇ ਹਵੁੱਚ ਸਹਥੁੱਤ 'ਪਰ ਚੀਨ ਅਜ ਇਬਘਰ' ਹਵੁੱਚ
ਹਗਆ ਸੀ। ਉੁੱਥੇ ਪੁਰ ਣੇ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ, ਹਜਿੜ੍ ਹਕ ਬਿ ਰੋਂ
ਸੁੱਖਣ ਸੀ, ਦੇ ਹਚੁੱਤਰ ਲੁੱ ਗੇ ਿੋਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੀ
ਖੁਸ਼ਿ ਲੀ ਲਈ ਹਜਿਨ ਾਂ ਲੋ ਕ ਾਂ ਨੇ ਉੁੱਦਮ ਕੀਤ ਸੀ, ਉਿਨ ਾਂ
ਦੀਆਾਂ ਤਸਵੀਰ ਾਂ ਤੇ ਕੂੰਮ ਦੀ ਪਰੀ ਹਫ਼ਲਮ ਪਰਦਰਹਸ਼ਤ ਸੀ।
ਅਜ ਇਬ ਘਰ ਹਵੁੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਹਦਆਾਂ ਿੀ, ਵ ਈਹਕੂੰਗ-1 ਤੇ 2
(Viking-I & II) ਅਤੇ ਮੈਰੀਨਰ (Mariner-9)
ਸਪੇਸਕਰ ਫ਼ਟ ਹਚੁੱਤਰ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਬੁਲੂੰਦ ਖੜ੍ੇ ਸਨ, ਹਜਨ੍ ਾਂ ਨੇ
ਪਹਿਲ ਾਂ ਪਹਿਲ ਹਪਰਥਵੀ ਵ ਸੀਆਾਂ ਨੂੰ , ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਬ ਰੇ
ਜ ਣਕ ਰੀ ਹਦੁੱਤੀ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਸਨੇ ਵੀਡੀਓ ‘ਤੇ ਵੇਹਖਆ ਹਕ ਹਕਵੇਂ
ਵੀਿਵੀ ਾਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੂੰਤਲੇ ਵਹਰ੍ਆਾਂ ਹਵੁੱਚ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਜੀਵਨ
ਦੀ ਇੁੱਕ ਨੂੰਨ੍ੀ ਹਜਿੀ ਹਚੂੰਗ ਰੀ ਵਸ ਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਅਰੂੰਭੇ ਗਏ
ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਨੀਲ ਕੋਿਰ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੇ ਚ ਰ-ਚੁਫ਼ੇਰੇ
ਆਪਣ ਰ ਜ ਜਮ ਈ ਬੈਠ ਸੀ। ਿਵ ਹਵੁੱਚ ਕ ਰਬਨ
ਡ ਈਓਕਸ ਈਡ ਗੈਸ ਤੇ ਪ ਣੀ ਦੇ ਥੋੜ੍ੇ-ਥੋੜ੍ੇ ਕਤਰੇ ਮੌਜਦ
ਸਨ। ਪੁੱਥਰ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਉੁੱਗਣ ਵ ਲ਼ੀ ਕ ਈ (Lichens) ਵੀ ਹਕਤੇ-
ਹਕਤੇ ਹਦਖ ਈ ਦੇ ਜ ਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਹਜਿੇ ਵ ਤ ਵਰਣ ਹਵੁੱਚ ਜੀਵਤ
ਾਂ ੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਸਨ? ਪਰ ਉਸ
ਪਰ ਣੀ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਭਲ ਹਕਵੇਂ ਹਜਊਦ
ਵੇਲੇ ਅਹਜਿੇ ਕਈ ਹਚੂੰਨ੍ ਹਮਲਣ ਲੁੱ ਗੇ ਸਨ, ਹਜਨ੍ ਾਂ ਤੋਂ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ
ਭਹਵੁੱਖ ਹਵੁੱਚ ਜੀਵਤ ਪਰ ਣੀਆਾਂ ਦੀ ਿੋਂਦ ਦੀ ਆਸ ਰੁੱਖੀ ਜ
ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਿ ਹਚੂੰਨ੍ ਸਨ - ਉੁੱਥੋਂ ਦੇ ਵ ਯਮੂੰਡਲ ਹਵੁੱਚ ਪ ਣੀ
ਦੇ ਕਤਰੇ, ਬਿੁਤ ਤ ਾਂ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦ ਹਪਰਥਵੀ ਵਰਗ ਆਕ ਰ
18
ਸੀ। ਹਪਰਥਵੀ ਨ ਲ਼ ਕਈ ਿੋਰ ਸਮ ਨਤ ਵ ਾਂ ਸਨ ਹਜਵੇਂ ਮੂੰਗਲ
ਗਰਹਿ ਦ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਦੁਆਲ਼ੇ 24 ਘੂੰਟੇ 27 ਹਮੂੰਟ ਹਵੁੱਚ ਇੁੱਕ
ਚੁੱਕਰ ਲਗ ਉਣ । ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਉੁੱਥੇ ਵਸਣ ਵ ਹਲ਼ਆਾਂ ਨੂੰ ਹਪਰਥਵੀ
ਵਰਗ ਮਿੌਲ ਹਸਰਜਣ ਹਵੁੱਚ ਸਫ਼ਲਤ ਹਮਲ਼ੀ ਸੀ।
ਅਜ ਇਬਘਰ ਹਵੁੱਚ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਸਰਜਣ ਦੇ
ਉਿ ਸ ਰੇ ਪਲ ਸ ਾਂਭੇ ਗਏ ਸਨ। ਿ ਲ ਾਂਹਕ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੇ ਸ ਰੇ
ਵ ਤ ਵਰਣ ਨੂੰ ਦਹਸ਼ਤ ਗੈਸ ਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਨਿੀ ਾਂ ਹਮਲ਼ੀ ਸੀ, ਪਰ
ਹਜੁੱਥੇ ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਨਗਰ ਆਬ ਦ ਸੀ - ਉਸ ਦੇ ਆਸ-ਪ ਸ ਦੇ
ਸੌ ਹਕ: ਮੀ: ਦੇ ਖੇਤਰ ਹਵੁੱਚ ਕ ਰਬਨ ਡ ਈਓਕਸ ਈਡ ਤੇ ਿੋਰ
ਗੈਸ ਾਂ, ਹਜਿੜ੍ੀਆਾਂ ਜੀਵਤ ਪਰ ਣੀਆਾਂ ਵ ਸਤੇ ਿ ਨੀਕ ਰਕ ਸਨ,
ਦੀ ਮ ਤਰ ਬਿੁਤ ਿੁੱਦ ਤੁੱਕ ਘਟ ਹਦੁੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਖੇਤਰ
ਹਵੁੱਚ ਹਜ਼ੂੰਦਗੀ ਦੀ ਜ਼ੁੂੰਬਸ਼ ਲਹਿਰ ਦੁੜ੍ ਉਣ ਵ ਲ਼ੀ ਆਕਸੀਜਨ
ਗੈਸ ਬਣ ਉਣ ਵ ਸਤੇ ਇੁੱਕ ਬਿੁਤ ਿੀ ਹਵਸ਼ ਲ ਜਨਰੇਟਰ
ਲਗ ਇਆ ਹਗਆ ਸੀ। ਉਸ ਸੂੰਜੀਵਨੀ ਜਨਰੇਟਰ ਦ
ਹਨਰਮ ਣ ਹਪਰਥਵੀ ਦੇ ਹਵਹਗਆਹਨਕ ਾਂ ਨੇ ਰ ਤ-ਹਦਨ ਇੁੱਕ ਕਰਕੇ
ਕੀਤ ਸੀ। ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮ ਤਰ ਘੁੱਟ ਨ ਿੋਵੇ, ਇਸ ਲਈ
ਪੂੰਜ ਿੋਰ ਜਨਰੇਟਰ ਹਤਆਰ ਸਨ। ਿਰ ਘਰ ਹਵੁੱਚ ਇੁੱਕ ਹਮੂੰਨੀ-
ਜਨਰੇਟਰ ਰੁੱਹਖਆ ਹਗਆ ਸੀ। ਉੁੱਥੇ ਪੁੁੱਜਣ ਵ ਲ਼ੇ ਉੁੱਦਮੀ ਲੋ ਕ ਾਂ
ਨੇ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੀ ਬੂੰਜਰ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਰ ਤ-ਹਦਨ ਇੁੱਕ ਕਰਕੇ
ਵ ਹਿਆ-ਗੁ ੁੱਹਡਆ ਸੀ। ਬਨਸਪਤੀ ਦੀਆਾਂ ਕਰੂੰਬਲ ਾਂ ਉਗ ਉਣ
ਲਈ ਅਨੇਕ ਾਂ ਖ ਦ ਪਦ ਰਥ ਾਂ, ਰਸ ਇਣ ਾਂ ਤੇ ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਹਮੁੱਟੀ ਨੂੰ
ਜ਼ਮੀਨ ਹਵੁੱਚ ਹਮਲ ਇਆ ਸੀ। ਕ ਫ਼ੀ ਸ ਲ ਾਂ ਦੀ ਹਮਿਨਤ ਤੋਂ
ਬ ਅਦ, ਥੋੜ੍੍ੇ ਹਜਿੇ ਹਿੁੱਸੇ ਹਵੁੱਚ ਦਰੁੱਖ਼ਤ ਪਨਪਣ ਲੁੱ ਗ ਪਏ ਸਨ,
ਹਜਿੜ੍ੇ ਵ ਤ ਵਰਣ ਨੂੰ ਸੁਖ ਵ ਾਂ ਰੁੱਖਣ ਹਵੁੱਚ ਸਿ ਇਤ ਕਰ ਰਿੇ
ਸਨ।
ਉੁੱਧਰ ਹਪਰਥਵੀ ਤੋਂ ਰੋਜ਼ ਨ ਿੀ ਖ ਦ-ਸਮਗਰੀ ਤੇ ਿੋਰ ਜ਼ਰਰੀ
ਵਸਤ ਾਂ ਲੈ ਕੇ ਪੁਲ ੜ੍ੀ ਯ ਨ (ਸਪੇਸ ਹਸ਼ੁੱਪ), ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਲਈ
ਰਵ ਨ ਿੁੂੰਦੇ ਸਨ। ਹਪਰਥਵੀ ਦੇ ਕਰੋੜ੍ ਾਂ ਲੋ ਕ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਸ਼ੁੁੱਭ-
ਾਂ ਾਂਦੀ ਮੂੰਗਲ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ
ਕ ਮਨ ਵ ਾਂ ਨ ਲ਼, ਉਿ ਸੁੁੱਖੀ-ਸ
ਉੁੱਤਰਦੇ ਸਨ।
ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ 'ਤੇ ਵਸਣ ਵ ਲ਼ੇ ਲੋ ਕ ਾਂ ਨੇ ਵੀ ਿੁਣ ਕੁਝ ਜ਼ਰਰੀ
ਵਸਤ ਾਂ ਹਜਵੇਂ ਕਣਕ, ਦ ਲ ਾਂ ਆਹਦ ਉਗ ਉਣੀਆਾਂ ਸ਼ੁਰ ਕਰ
ਹਦੁੱਤੀਆਾਂ ਸਨ। ਹਪਰਥਵੀ ਦੇ ਉੁੱਚ-ਕੋਟੀ ਦੇ ਖੇਤੀ ਮ ਿਰ ਾਂ ਹਵੁੱਚੋਂ ਕੁਝ
ਹਗਣੇ-ਚੁਣੇ ਮ ਿਰ ਮੂੰਗਲ 'ਤੇ ਵੁੱਸ ਰਿੇ ਸਨ, ਜੋ ਖੇਤੀਬ ੜ੍ੀ ਦੀ
ਦੇਖਭ ਲ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਵ ਯਮੂੰਡਲ ਹਵੁੱਚ ਉਪਸਹਥਤ ਕੁਝ ਹਕਰਨ ਾਂ ਅਤੇ ਬ ਿਰੀ
ਅੂੰਤਹਰਕਸ਼ 'ਚੋਂ ਆ ਰਿੀਆਾਂ ਕ ਸਹਮਕ ਰੇ’ਜ਼ ਦੇ ਿ ਨੀਕ ਰਕ
ਪਰਭ ਵ ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਲੋ ਕ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਪਹਿਨਣ ਵ ਲ਼ੀਆਾਂ
ਪੌਸ਼ ਕ ਾਂ ਨੂੰ ਖ ਸ ਰਸ ਇਣ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਧੋਇਆ ਜ ਾਂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਲੋ ਕ
ਕੁਝ ਦਵ ਈਆਾਂ (Drugs) ਦ ਸੇਵਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤ ਾਂ ਜੋ ਮ ਰ
ਹਬਮ ਰੀਆਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਅ ਿੋ ਸਕੇ - ਹਜਿੜ੍ੀਆਾਂ ਇਿਨ ਾਂ ਹਵਹਕਰਨ ਾਂ
ਤੋਂ ਉੁੱਪਜਦੀਆਾਂ ਸਨ।
ਰਣਤੇਜ ਇਿਨ ਾਂ ਸ ਹਰਆਾਂ ਹਖ਼ਆਲ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਗੁ ੂੰਮ ਿੋ ਹਗਆ ਸੀ।
ਅਜ ਇਬਘਰ ਹਵੁੱਚ ਵੇਖੀਆਾਂ ਸ ਰੀਆਾਂ ਚੀਜ਼ ਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮਸਤਕ
ਹਵੁੱਚ ਹਕਸੇ ਹਫ਼ਲਮ ਵ ਾਂਗ ਘੁ ੂੰਮ ਗਈਆਾਂ ਸਨ। ਿਰੇ ਤੇ ਪੀਲੇ
ਪਰਕ ਸ਼ ਹਵੁੱਚ ਨਿ ਰਿੀ ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਨਗਰੀ ਇਸ ਵੇਲੇ ਬੜ੍ੀ
ਿੀ ਖਬਸਰਤ ਲੁੱ ਗ ਰਿੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਰੀ-ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਹਵੁੱਚਲ ਾਂ
ਸੁਪਨ ਲੋ ਕ ਯ ਦ ਆ ਹਗਆ। ਫੇਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਪਨ ਲੋ ਕ ਹਵੁੱਚ
ਵਸਦੇ ਲੋ ਕ ਾਂ ਦੀ ਯ ਦ ਆ ਗਈ। ਇਿਨ ਾਂ ਦੋ ਹਦਨ ਾਂ ਹਵੁੱਚ, ਉਿ
ਲੁੱ ਗਭੁੱਗ ਸ ਰੇ ਿੀ ਗਰਹਿ ਵ ਸੀਆਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲ਼ ਚੁੁੱਕ ਸੀ। ਉਿ ਉਸ
ਨੂੰ ਸ ਰੇ ਿੀ ਚੂੰਗੇ ਇਨਸ ਨ ਲੁੱ ਗੇ ਸਨ। ਉਿ ਸ ਹਰਆਾਂ ਨ ਲ਼
ਇੁੱਕ ਸੁੱਚੀ ਤੇ ਸਨੇਿਮਈ ਅਪੁੱਣਤ ਨ ਲ਼, ਗਲਵਕੜ੍ੀ ਪ ਕੇ
ਹਮਹਲ਼ਆ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੁਸਕ ਾਂਦੇ ਮੁੁੱਖੜ੍ੇ ਕ ਰਣ ਉਸ ਨੇ ਿਰ
ਹਦਲ ਹਵੁੱਚ ਆਪਣੀ ਥ ਾਂ ਬਣ ਲਈ ਸੀ। ਸੈਨ ਦ ਕਮ ਾਂਡਰ
ਿੋਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਿਰੇਕ ਵ ਸੀ ਦ ਿ ਲ-ਚ ਲ ਪੁੁੱਹਛਆ
ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਕੂੰਮ ਹਵੁੱਚ ਪਰਸਨ
ੂੰ ਤ ਿੀ ਮਹਿਸਸ ਕੀਤੀ ਸੀ
ਅਤੇ ਿਰ ਵ ਸੀ ਨੂੰ ਹਪਰਥਵੀ ਦ ਸੁੁੱਖ ਸਮ ਚ ਰ ਦੁੱਹਸਆ ਸੀ।
ਛੇਤੀ ਿੀ ਉਸ ਨੇ ਿਰ ਵ ਸੀ ਦੇ ਫਲੈ ਟ ਦੇ ਫੋਨ ਨੂੰਬਰ ਚੇਤੇ ਕਰ
ਲਏ ਸਨ ਤ ਾਂ ਜੋ ਿਰ ਰੋਜ਼ ਉਿਨ ਾਂ ਦ ਸੁੁੱਖ ਸਮ ਚ ਰ ਪੁੁੱਹਛਆ
ਜ ਸਕੇ।
ਉਸ ਨੇ ਇੁੱਕ ਨਜ਼ਰ ਉਠ ਕੇ ਦਰ ਅਕ ਸ਼ ਵੁੱਲ ਵੇਹਖਆ। ਤ ਰੇ
ਅਤੇ ਿੋਰ ਗਰਹਿ ਚਮਕ ਰਿੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮ ਤ-ਗਰਹਿ
ਹਪਰਥਵੀ ਦ ਚੇਤ ਆ ਹਗਆ, ਹਜਿੜ੍ ਹਕ ਸਰਜ ਮੂੰਡਲ ਹਵੁੱਚ
ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੂੰਦਰ ਗਰਹਿ ਸੀ। ਉਸ ਦ ਹਦਲ ਹਮੁੱਠੇ ਦਰਦ ਨ ਲ਼
ਧੜ੍ਕਣ ਲੁੱ ਗ । ਹਪਰਥਵੀ ‘ਤੇ ਵਸਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਪਹਨਆਾਂ
ਦੀ ਸ਼ਹਿਜ਼ ਦੀ ਵਲੀਨ ਦੀ ਯ ਦ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇੂੰਝ ਲੁੱ ਗ
ਹਕ ਅਕ ਸ਼ ਦੇ ਵੁੱਡੇ-ਵੁੱਡੇ ਖੂੰਭ ਾਂ ‘ਤੇ ਵਲੀਨ ਿੀ ਮੁਸਕ ਰਿੀ
ਿੋਵੇ। ਫੇਰ ਵਲੀਨ ਦੇ ਹਖ਼ਆਲ ਗਗਨ ਦੇ ਖੂੰਭ ਾਂ ਹਵੁੱਚੋਂ ਹਨੁੱ ਕਲ਼ ਕੇ
ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਰੋਮ-ਰੋਮ ਹਵੁੱਚ ਘਰ ਕਰ ਗਏ। ਉਸ ਦ ਹਦਲ
ਕਰ ਹਰਿ ਸੀ ਹਕ ਉਿ ਉੁੱਡ ਕੇ ਹਪਰਥਵੀ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ 'ਹਜ਼ੂੰਦਗੀ'
ਕੋਲ ਚਲ ਜ ਵੇ।
19
ਉਿ ਿ ਲੇ ਿੋਰ ਪਤ ਨਿੀ ਾਂ ਹਕੂੰਨੀ ਕੁ ਦੇਰ ਸੋਚ ਾਂ ਦੇ ਅਕ ਸ਼ ਹਵੁੱਚ
ਘੁ ੂੰਮਦ ਰਹਿੂੰਦ ਜੇ ਉਸ ਦੀ ਜੇਬ 'ਚ ਹਪਆ 'ਟਰ ਾਂਸਮੀਟਰ'
ਸਪ ਰਕ ਨ ਕਰਦ । ਉਸ ਨੇ ਜੇਬ ਹਵੁੱਚੋਂ 'ਟਰ ਾਂਸਮੀਟਰ'
ਕੁੱਹਢਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚ ਲ ਕਰਕੇ ਬੋਹਲਆ-"ਿੈਲੋ! ਰਣਤੇਜ
ਿੀਅਰ.....।"
"ਿੈਲੋ, ਸਰ ਮੈਂ ਸਪੇਸ ਕੂੰਟਰੋਲ ਰਮ ਤੋਂ ਬੋਲ ਹਰਿ ਾਂ ਿ ਾਂ। ਹਪਰਥਵੀ
ਤੋਂ ਹਮਸ ਵਲੀਨ ਤੁ ਿ ਡੇ ਨ ਲ਼ ਗੁੱਲ ਕਰਨ ਚ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ.....!"
ਰਣਤੇਜ ਦੇ ਮਸਤਕ ਹਵੁੱਚ ਹਜਵੇਂ ਘੂੰਟੀਆਾਂ ਵੁੱਜਣ ਲੁੱ ਗ ਪਈਆਾਂ।
"ਿੈਲੋ....!" ਸ਼ਹਿਦ ਹਵੁੱਚ ਹਭੁੱਹਜਆ ਸਵਰ ਅਹਜਿ ਸੀ ਹਜਵੇਂ ਕੋਈ
ਬਿੁਤ ਡੂੰ ਘੇ ਖਿ ਦੇ ਅੂੰਦਰੋਂ ਬੋਲ ਹਰਿ ਿੋਵੇ। ਰਣਤੇਜ ਦ ਹਦਲ
ਵਲੀਨ ਦੀ ਸੁਰੀਲੀ ਤੇ ਛਣਕਦੀ ਅਵ ਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ੋਰ-ਜ਼ੋਰ
ਨ ਲ਼ ਧੜ੍ਕ ਇਿ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਿੋਸ਼ ਨਿੀ ਾਂ ਰਿੀ ਹਕ ਇੂੰਨੇ ਸਮੇਂ
ਹਵੁੱਚ ਵਲੀਨ ਨ ਲ਼ ਕੀ ਗੁੱਲਬ ਤ ਿੋਈ। ਬੁੱਸ ਉਸ ਨੂੰ ਤ ਾਂ ਇਨ ਾਂ
ਚੇਤੇ ਸੀ ਹਕ ਵਲੀਨ ਨੇ ਦਸ ਹਦਨ ਬ ਅਦ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਉਸ
ਦੇ ਕੋਲ਼, ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤ ਿਹਰੂੰਦਰ ਨ ਲ਼ ਆਉਣ ਏ।
...ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੇਰ ਪਤ ਨਿੀ ਾਂ ਲੁੱ ਗ ਹਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੂੰਛੀ ਹਕੂੰਝ ਖੂੰਭ
ਫੜ੍ਫੜ੍ ਕੇ ਉਡ ਰੀਆਾਂ ਲ ਗਏ। ਹਪਰਥਵੀ ਤੋਂ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ
ਪੁੁੱਜਣ ਲਈ ਦਸ ਹਦਨ ਲਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੁੱਜ ਵਲੀਨ ਨੂੰ
ਹਪਰਥਵੀ ਤੋਂ ਚਹਲਆਾਂ ਦਸ ਹਦਨ ਿੋ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਉਿ
'ਸਪੇਸਕਰ ਫ਼ਟ' ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਹਰਿ ਸੀ। ਇਿਨ ਾਂ
ਦਸ ਹਦਨ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਉਸ ਨੇ ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਨਗਰ ਦੀ ਸ ਰੀ
ਹਵਵਸਥ ਚੈੁੱਕ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਗਰਹਿ ਵ ਸੀ ਬੜ੍ੇ ਅਰ ਮ ਨ ਲ਼
ਰਹਿ ਰਿੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਹਵੁੱਖ ਲਈ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਨੂੰ ਹਤਆਰ ਕਰ
ਰਿੇ ਸਨ ਤ ਾਂ ਹਕ ਉੁੱਥੇ ਵੀ ਿੌਲ਼ੀ-ਿੌਲ਼ੀ ਹਪਰਥਵੀ ਹਜਿ ਵ ਤ ਵਰਣ
ਹਸਰਹਜਆ ਜ ਸਕੇ। ਉਿ ਹਨੁੱ ਤ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਨੂੰ ਹਵਕ ਸ ਦੀ
ਚਰਮ ਸੀਮ ਵੁੱਲ ਹਲਜ ਰਿੇ ਸਨ। ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਵਸਣ
ਵ ਲ਼ੇ ਸ ਰੇ ਹਵਅਕਤੀਆਾਂ ਨ ਲ਼ ਰਣਤੇਜ ਨੇ ਜ ਣ ਪਹਿਚ ਣ
ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਿਨ ਾਂ ਦੀ ਸੁਰੁੱਹਖਆ ਵ ਸਤੇ ਿਰ ਤਰ੍ ਾਂ ਦੀ
ਕੁਰਬ ਨੀ ਦ ਵਚਨ ਹਦੁੱਤ ਸੀ। ਰਣਤੇਜ ਦੇ ਿਸੂੰ-ਿਸੂੰ ਕਰਦੇ
ਸਿੇ ਮੁੁੱਖੜ੍ੇ ਨੇ ਿਰ ਇੁੱਕ ਦੇ ਹਦਲ ਦੀ ਜਿੇ ਜਗ੍ ਬਣ ਲਈ ਸੀ
ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹਵਲੁੱ ਖਣ ਗੁ ਣ ਾਂ ਕਰਕੇ ਉਿ ਸ ਰੇ ਵ ਸੀਆਾਂ ਹਵੁੱਚ
ਿਰਮਨ ਹਪਆਰ ਿੋ ਹਗਆ ਸੀ। ਸ਼ ਮ ਨੂੰ ਬਜ਼ ਰ ਦੇ ਹਵੁੱਚ
ਹਵੁੱਚਰਹਦਆਾਂ ਿਰ ਇੁੱਕ ਦੇ ਨ ਲ਼ ਗੁੱਲਬ ਤ ਕਰਦ ਸੀ। ਲੋ ਕ ਵੀ
ਉਸ ਨੂੰ ਸੁੱਚੀ ਤੇ ਸਨੇਿਮਈ ਮੁਸਕ ਨ ਨ ਲ਼ ਹਮਲ਼ਦੇ।
ਸਪੇਸਕਰ ਫ਼ਟ ਦੀ ਉੁੱਚੀ ਅਵ ਜ਼ ਉਸ ਦੇ ਕੂੰਨ ਾਂ ਨ ਲ਼ ਟਕਰ ਈ
ਅਤੇ ਉਿ ਹਖ਼ਆਲ ਾਂ ਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਵਰਤਮ ਨ ਦੀ ਸੋਿਲ
ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਉਤਹਰਆ। "ਮ ਰਸ ਸਪੇਸ ਹਸ਼ੁੱਪ" ਪਲੇ ਟਫ਼ ਰਮ ‘ਤੇ
ਲੈਂ ਡ ਕਰ ਚੁੁੱਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਹਵੁੱਚੋਂ ਯ ਤਰੀ ਉਤੁੱਰ ਰਿੇ ਸਨ।
ਵਲੀਨ ਅਤੇ ਿਹਰੂੰਦਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਾਂ ਦੋਵੇਂ
ਬ ਿਵ ਾਂ ਉੁੱਚੀਆਾਂ ਕਰਕੇ ਿਵ ਹਵੁੱਚ ਲਹਿਰ ਈਆਾਂ।
ਥੋੜ੍੍ੀ ਦੇਰ ਬ ਅਦ ਵਲੀਨ ਅਤੇ ਿਹਰੂੰਦਰ ਉਸ ਦੇ ਸ ਿਮਣੇ
ਸਨ। ਹਦਲ ਾਂ ਦੇ ਭ ਵ ਕ ਬ ਹਵੁੱਚ ਨ ਰਿੇ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਰੇਮੀ ਇੁੱਕ
ਦਸਰੇ ਦੀਆਾਂ ਬ ਿਵ ਾਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਘੇਹਰਆਾਂ ਹਵੁੱਚ ਸਮ ਗਏ।
ਫੇਰ ਉਸ ਨੇ ਿਹਰੂੰਦਰ ਨ ਲ਼ ਿੁੱਥ ਹਮਲ ਇਆ ਅਤੇ ਉਿ
ਪਲੇ ਟਫ਼ ਰਮ ਤੋਂ ਬ ਿਰ ਆ ਗਏ। ਸ਼ ਮ ਪੈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ
ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਨਗਰੀ ਪਰਕ ਸ਼ ਹਵੁੱਚ ਨਿ ਈ ਹਕਸੇ 'ਕ ਰਨੀਵ ਲ'
ਵ ਾਂਗ ਹਵਖ ਈ ਦੇ ਰਿੀ ਸੀ, ਹਜਵੇਂ ਹਕਸੇ ਦੁਲਿਨ ਨੇ ਹਸਤ ਹਰਆਾਂ
ਨ ਲ਼ ਜਹੜ੍ਆ ਦੁਪੁੱਟ ਹਲਆ ਿੋਵ।ੇ
ਉਿ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੀਆਾਂ ਸੜ੍ਕ ਾਂ ‘ਤੇ ਦੋੜ੍ਨ ਵ ਲ਼ੀਆਾਂ 'ਬੁਲੇਟ
ਕ ਰ ਾਂ' ਹਵੁੱਚੋਂ ਇੁੱਕ ‘ਤੇ ਸਵ ਰ ਿੋ ਗਏ। ਕ ਰ ਸੜ੍ਕ ‘ਤੇ ਦੌੜ੍ਨ
ਲੁੱ ਗੀ - ਬੂੰਦਕ 'ਚੋਂ ਹਨੁੱ ਕਲ਼ੀ ਗੋਲੀ ਵ ਾਂਗ। ਪਰ ਉਿ ਹਤੂੰਨੇ ਜਣੇ
ਆਪਣੀਆਾਂ ਗੁੱਲ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਰੁੁੱਝੇ ਿੋਏ ਸਨ। ਉਿਨ ਾਂ ਹਤੂੰਨ ਾਂ ਹਦਆਾਂ
ਹਚਿਹਰਆਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਮ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਭ ਵ ਸ ਫ਼ ਝਲਕ ਰਿੇ ਸਨ।
ਰਣਤੇਜ ਤ ਾਂ ਿੋਰ ਵੀ ਹਜ਼ਆਦ ਖੁਸ਼ ਸੀ।
ਦਸਰੇ ਹਦਨ ਰਣਤੇਜ ਉਿਨ ਾਂ ਨੂੰ ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਸ਼ਹਿਰ
ਾਂ ਹਰਿ ਅਤੇ ਹਕੂੰਝ ਵੀਿਵੀ ਾਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਨੁੁੱ ਖ ਾਂ ਨੇ
ਹਵਖ ਉਦ
ਮੂੰਗਲਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਰੂੰਭ ਲਈ ਉਪਰ ਲੇ ਕੀਤੇ ਸੀ -
ਇਿ ਦੁੱਸਦ ਇਿ ।
ਵਲੀਨ ਸ ਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਅੁੱਡੀਆਾਂ ਨਜ਼ਰ ਾਂ ਨ ਲ਼ ਵੇਖ ਰਿੀ ਸੀ-
ਹਜਿੜ੍ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਸੁੂੰਦਰ ਿੋ ਹਨਬਹੜ੍ਆ ਸੀ।
“ਸੁੱਚਮੁੁੱਚ.... ਹਕਸੇ ਪਰੀ ਲੋ ਕ ਵਰਗ । ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦ ਨਕਸ਼
ਬਣ ਉਣ ਵ ਲ਼ ਸੁੱਚਮੁੁੱਚ ਮਿ ਨ ਿੋਵੇਗ ।“
ਫੇਰ ਰਣਤੇਜ ਉਿਨ ਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਦੋ
ਹਕਲੋ ਮੀਟਰ ਬ ਿਰ 'ਵ ਈਟ ਸ਼ ਵਰ' ਨ ਮਕ ਸੁੱਥਲ ਹਦਖ ਉਣ
ਲੈ ਹਗਆ। 'ਵ ਈਟ ਸ਼ ਵਰ' ਦੋ ਪਿ ੜ੍ੀਆਾਂ ਦੇ ਹਵੁੱਚਕ ਰ ਇੁੱਕ
ਡੂੰ ਘੀ ਖ ਈ ਸੀ - ਹਜਿੜ੍ੀ ਹਕ ਅਹਤਅੂੰਤ ਧੁੂੰਦ ਦੇ ਨ ਲ਼ ਭਰੀ ਪਈ
ਸੀ ਅਤੇ ਹਜਸ ਹਵੁੱਚ ਸੁੁੱਕੀ ਬਰਫ਼ (Solid CO2) ਦੇ ਅੂੰਸ਼ ਵੀ ਕੁਝ
ਮ ਤਰ ਹਵੁੱਚ ਉਪਸਹਥੁੱਤ ਸਨ। ਉਿ ਹਦਰਸ਼ ਸੁੱਚਮੁੁੱਚ ਿੀ ਬਿੁਤ
ਹਦਲਹਖੁੱਚਵ ਾਂ ਸੀ। ਸੁਪਹਨਆਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪ ਰਲੇ ਪਰਦੇਸ਼ ਦ ....।
20
ਅਜੇ ਵ ਈਟ ਸ਼ ਵਰ ਦੀ ਪਰਸੂੰਸ ਹਵੁੱਚ ਉਿਨ ਾਂ ਦੇ ਮੂੰਿੋਂ ਸ਼ਬਦ ਾਂ ਦ
ਛਣਕ ਟ ਹਨੁੱ ਕਲ਼ਣ ਿੀ ਵ ਲ਼ ਸੀ ਹਕ ਰਣਤੇਜ ਦੀ ਜੇਬ ਹਪਆ
ਟਰ ਾਂਸਮੀਟਰ ਤੜ੍ਪਣ ਲੁੱ ਗ ।
"ਿੈਲੋ, ਰਣਤੇਜ ਿੀਅਰ!"
"ਸਰ, ਮੈਂ ਕੂੰਟਰੋਲ ਰਮ ਹਵੁੱਚੋਂ ਜੈਕ ਬੋਲ ਹਰਿ ਿ ।ਾਂ ਸਰ, ਮੂੰਗਲ
ਗਰਹਿ ਵੁੱਲ ਇੁੱਕ ਚਮਕਦ ਿੋਇਆ ਗੋਲ , ਹਜਸ ਦ ਹਵਆਸ
20,000 ਮੀਟਰ ਿੈ, ਬੜ੍ੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨ ਲ਼ ਵੁੱਧ ਹਰਿ ਿੈ।
ਕੂੰਹਪਊਟਰਜ਼ ਉਸ ਬ ਰੇ ਜ ਣਕ ਰੀ ਲੈ ਰਿੇ ਸਨ। ਸਹਥਤੀ
ਬਿੁਤ ਸੀਰੀਅਸ ਿੈ ਸਰ.... ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਛੇਤੀ ਪੁੁੱਜੋ।"
"ਮੈਂ ਿੁਣੇ ਆਾਂਦ ਿ ।ਾਂ " ਰਣਤੇਜ ਚੀਹਖਆ।
ਉਸਨੇ ਸ ਰੀ ਗੁੱਲ, ਉਿਨ ਾਂ ਦੋਨ ਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਸੀ ਅਤੇ ਉਿ ਤੇਜ਼ੀ ਨ ਲ਼
ਬੁਲੇਟਕ ਰ ਹਵੁੱਚ ਸਵ ਰ ਿੋ ਗਏ।
ਦੋ ਹਮੂੰਟ ਾਂ ਬ ਅਦ ਰਣਤੇਜ ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ਦੇ ਕੂੰਟਰੋਲ ਰਮ ਹਵੁੱਚ
ਖੜ੍੍ ਪਰਕ ਸ਼ੀ ਗੋਲ਼ੇ ਦ ਹਚੁੱਤਰ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਵੇਖ ਹਰਿ ਸੀ।
ਥੋੜ੍੍ੀ ਦੇਰ ਬ ਅਦ ਕੂੰਹਪਉਟਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ ਣਕ ਰੀ ਸੁਣ ਈ-
"ਸ਼ਰੀਮ ਨ, ਇਸ ਪਰਕ ਸ਼ੀ ਗੋਲ਼ੇ ਦ ਤ ਪਮ ਨ 1000 ਕੈਲਹਵਨ
ਿੈ ਅਤੇ ਇਿ 10000 ਮੀਟਰ ਪਰਹਤ ਸਹਕੂੰਟ ਵੇਗ ਨ ਲ਼ ਮੂੰਗਲ
ਗਰਹਿ ਵੁੱਲ ਨੂੰ ਵੁੱਧ ਹਰਿ ਿੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦ ਹਨਸ਼ ਨ ਹਸੁੱਧ
ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਨਗਰੀ ਿੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਇਿ ਸ ਥੋਂ 36000
ਹਕਲੋ ਮੀਟਰ ਦਰ ਿੈ ਅਤੇ ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨ ਰੋਹਕਆ ਹਗਆ ਤ ਾਂ
ਇਿ ਇੁੱਕ ਘੂੰਟੇ ਬ ਅਦ ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਨਗਰੀ ਨ ਲ਼ ਟਕਰ
ਜ ਵੇਗ ....!"
"ਕੀ ਇਿ ਹਕਸੇ ਬ ਿਰੀ ਗਰਹਿ ਵਲੋਂ ਗੈਂਗਲੀਅਨ ਨਗਰੀ ਤਬ ਿ
ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਹਜਆ ਹਗਆ ਿੈ?" ਰਣਤੇਜ ਨੇ ਪੁੁੱਹਛਆ।
"ਨਿੀ,ਾਂ ਇਿ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤ ਿੈ। ਸ ਡੇ ਸੌਰਮੂੰਡਲ ਤੋਂ ਬ ਿਰ
ਸਹਥੁੱਤ ਇੁੱਕ ਹਸਤ ਰੇ ਹਵੁੱਚ ਹਵਸਫੋਟ ਿੋਇਆ ਿੈ, ਹਜਿੜ੍
ਆਪਣੇ ਅੂੰਹਤਮ ਚਰਣ ‘ਤੇ ਸੀ। ਇਿ ਗੋਲ ਉਸ ਤੋਂ ਿੀ ਅੁੱਡ ਿੋ
ਕੇ ਸ ਡੇ ਸੋਰ ਮੂੰਡਲ 'ਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਹਗਆ ਸੀ। ਇਿ ਅਕ ਸ਼ੀ
ਹਪੂੰਡ ਆਪਣੇ ਪੂੰਧ ਤੋਂ ਅਲੁੱ ਗ ਿੋ ਚੁੁੱਕ ਿੈ ਅਤੇ ਿੁਣ ਬੜ੍ੀ ਤੇਜ਼ੀ
ਨ ਲ਼ ਇੁੱਧਰ ਵਧ ਹਰਿ ਿੈ। ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਤੁ ਰੂੰਤ ਕੁਝ ਕਰਨ ਚ ਿੀਦ
ਿੈ! ਸਮ ਾਂ ਬਿੁਤ ਘੁੱਟ ਿੈ।"
ਰਣਤੇਜ ਤੁ ਰੂੰਤ ਕੂੰਟਰੋਲ ਰਮ ਦੇ ਪਲੇ ਟਫ਼ ਰਮ ‘ਤੇ ਖੜ੍ੇ ਸਭ ਤੋਂ
ਉੁੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਲੜ੍ ਕ ਯ ਨ ਕੋਲ ਪੁੁੱਹਜਆ, ਬ ਕੀ ਹਵਅਕਤੀ ਵੀ
ਉਸ ਨ ਲ਼ ਉੁੱਥੇ ਪੁੁੱਜ ਗਏ।
"ਸਰ, ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਨ ਜ ਵੋਂ, ਅਸੀ ਾਂ ਮ ਸਟਰ ਕੂੰਹਪਊਟਰ ਅਤੇ ਿੋਰ
ਲੜ੍ ਕ ਰੋਬੋਟ ਭੇਜ ਹਦੂੰਦੇ ਿ ।ਾਂ " ਜੈਕ ਰਣਤੇਜ ਦੀ ਮੂੰਸ਼ ਭ ਾਂਪ ਕੇ
ਬੋਹਲਆ।
"ਨਿੀ ਾਂ ਜੈਕ, ਮੈਂ ਕੋਈ ਵੀ ਹਰਸਕ ਨਿੀ ਾਂ ਲੈ ਸਕਦ । ਇਸ ਵੇਲੇ
ਹਕਸੇ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਨਿੀ ਾਂ ਇਨਸ ਨ ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਿੈ। ਯ ਨ ਹਬਲਕੁਲ
ਹਤਆਰ ਿੈ।"
"ਯੈਸ, ਸਰ.....।"
ਰਣਤੇਜ ਨੇ ਇੁੱਕ ਨਜ਼ਰ ਵਲੀਨ ਵੁੱਲ ਵੇਹਖਆ। ਉਸਦੀ ਹਚਿਰੇ
ਦੇ ਿਲਕੀ ਉਦ ਸੀ ਦੇ ਹਚੂੰਨ੍ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਜਬਰਨ
ਮੁਸਕਰ ਉਣ ਦੀ ਕੋਹਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕ ਮਯ ਬ ਨ ਿੋ ਸਕੀ।
ਰਣਤੇਜ ਤੇਜ਼ੀ ਨ ਲ਼ ਯ ਨ ਹਵੁੱਚ ਸਵ ਰ ਿੋ ਹਗਆ। ਥੋੜ੍੍ੀ ਦੇਰ
ਬ ਅਦ ਯ ਨ ਚ ਲ ਿੋ ਚੁੁੱਹਕਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਯ ਨ ਹਵੁੱਚ ਲੁੱ ਗੇ
ਮ ਸਟਰ ਕੂੰਹਪਊਟਰ ਨੂੰ ਇੁੱਕ ਵੇਰ ਾਂ ਯ ਨ ਦ ਹਨਰੀਖਣ ਕਰਨ
ਦ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਦੁੱਤ । ਪੂੰਜ ਹਮੂੰਟ ਬ ਅਦ ਮ ਸਟਰ ਕੂੰਹਪਊਟਰ
ਨੇ ਯ ਨ ਦੇ ਸਿੀ ਿੋਣ ਬ ਰੇ ਦੁੱਸ ਹਦੁੱਤ । ਉਸਨੇ ਟੀ.ਵੀ. ਸਕਰੀਨ
ਚ ਲ ਕਰ ਹਦੁੱਤੀ। ਉਸ ਉਤੇ ਉਸਨੂੰ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਦ ਹਚੁੱਤਰ
ਤੈਰ ਹਰਿ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਪਰਮ ਤਮ ਦ ਨ ਾਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸਨੇ
ਯ ਨ ਨੂੰ ਆਕਾਸ਼ ਵੁੱਲ ਉੜ੍ ਹਦੁੱਤ । ਯ ਨ ਬੜ੍ੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨ ਲ਼
ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਵੁੱਲ ਵਧ ਹਰਿ ਸੀ। ਪੂੰਜ ਹਮੂੰਟ ਬ ਅਦ... ਉਿ
ਉਸ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਪੂੰਜ ਸੌ ਹਕਲੋ ਮੀਟਰ ਦਰ ਸੀ। ਿੁਣ
ਉਸਨੇ ਯ ਨ ਨੂੰ ਆਕਾਸ਼ ਵੁੱਲ ਸਹਥਰ ਕਰ ਹਦੁੱਤ ਅਤੇ ਇੁੱਕ
ਸਹਕੂੰਟ ਦੀ ਵੀ ਦੇਰ ਨ ਕਰਹਦਆਾਂ ਇੁੱਕ ਨ ਬ (knob) ਨੂੰ ਦਬ
ਹਦੁੱਤ । ਯ ਨ ਦੇ ਬ ਿਰ ਲੁੱ ਗੀ ਇੁੱਕ ਤੋਪ ਦ ਮੂੰਿ ਖੁੁੱਹਲਆ ਅਤੇ
ਉਸਨੇ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਦ ਹਨਸ਼ ਨ ਸ ਧ ਹਦੁੱਤ । ਬਿੁਤ ਹਜ਼ਆਦ
ਿ ਈ ਪ ਵਰ ਵ ਲ਼ੀ ਲੇ ਜ਼ਰ ਬੀਮ ਤੋਪ ਦੇ ਮੂੰਿੋ ਹਨੁੱ ਕਲ਼ੀ ਅਤੇ ਉਸ
ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਨ ਲ਼ ਜ ਟਕਰ ਈ। ਥੋੜ੍੍ੀ ਦੇਰ ਬ ਅਦ ਹਬਜਲੀ
ਹਜਿੀ ਚਮਕੀ, ਪਰ ਉਸ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਨੂੰ ਸ਼ ਇਦ ਕੋਈ ਫਰਕ
ਨ ਹਪਆ।
"ਕੂੰਹਪਊਟਰ, ਕੋਈ ਇਫੈਕਟ ਹਪਆ?"
"ਸਰ, ਉਸਦੇ ਆਕ ਰ ਹਵੁੱਚ ਤ ਾਂ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਿੀ ਾਂ ਆਈ।
ਪਰ ਉਸ ਦ ਵੇਗ ਪੂੰਜ ਮੀਟਰ ਪਰਹਤ ਸਹਕੂੰਟ ਘੁੱਟ ਹਗਆ ਿੈ
ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਲਗ ਤ ਰ ਪੂੰਜ ਛੇ ਅਟੈਕ ਕਰਨੇ ਚ ਿੀਦੇ ਿਨ।"
ਰਣਤੇਜ ਨੇ ਉਵੇਂ ਿੀ ਕੀਤ । ਕੁਝ ਹਚਰ ਹਬਜਲੀ ਹਜਿੀ ਕੜ੍ਕਦੀ
ਰਿੀ, ਪਰ ਰਣਤੇਜ ਨੇ ਵੇਹਖਆ ਹਕ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਦੇ ਆਕ ਰ
21
ਹਵੁੱਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਿੀ ਾਂ ਹਪਆ ਤੇ ਨ ਿੀ ਉਸਦ ਰਸਤ
ਬਦਹਲਆ।
ਉਸ ਦੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਰੋਿ ਦੇ ਭ ਵ
ਉੁੱਭਰ ਆਏ। ਉਸਨੇ ਇੁੱਕ ਿੋਰ ਤੋਪ ਚ ਲ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ
ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ‘ਤੇ ਲਗ ਤ ਰ ਪੂੰਦਰ ਾਂ ਅਟੈਕ ਕੀਤੇ।
ਪਰ...... ਅਫ਼ਸੋਸ ਹਕ ਉਸ ਤਬ ਿੀ ਦੇ ਗੋਲ਼ੇ ਦੀ ਤਬ ਿੀ ਨ ਿੋ
ਸਕੀ ਅਤੇ ਿੁਣ ਉਿ ਹਨਰੂੰਤਰ ਮੂੰਗਲ ਵੁੱਲ ਨੂੰ ਵੁੱਧ ਹਰਿ ਸੀ।
ਰਣਤੇਜ ਦੀਆਾਂ ਅੁੱਖ ਾਂ ਰੋਿ ਨ ਲ਼ ਲ ਲ ਿੋ ਗਈਆਾਂ। ਉਸਨੇ
ਸੋਹਚਆ ਹਕ ਜੇ ਉਿ ਇੂੰਝ ਿੀ ਅਟੈਕ ਕਰਦ ਹਗਆ ਤ ਾਂ ਉਸ
ਗੋਲ਼ੇ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਿੀ ਾਂ ਿੋਣ ।
ਉੁੱਧਰ ਸਮੇਂ ਦ ਰਵ (Crystal) ਮਿੌਲ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨ ਲ਼
ਹਪੁੱਘਲਦ ਜ ਹਰਿ ਸੀ।
ਫੇਰ ਅਚ ਨਕ....
ਰਣਤੇਜ ਦੇ ਮਨ ਹਵੁੱਚ ਇੁੱਕ ਬਿੁਤ ਿੀ ਹਭਆਨਕ ਹਵੁੱਚ ਰ ਨੇ
ਜਨਮ ਹਲਆ।
ਉਸਨੇ ਯ ਨ ਨੂੰ ਚ ਲ ਕਰਕੇ, ਪਰਕ ਸ਼ ਦੀ ਗਤੀ ਹਜੂੰਨ ਤੇਜ਼ ਕਰ
ਹਦੁੱਤ ! ਪਲਕ ਝਪਕਹਦਆਾਂ ਿੀ ਯ ਨ ਕਲਪਨ ਹਜੂੰਨੀ ਗਤੀ
ਨ ਲ਼ ਉਸ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ ਨ ਲ਼ ਜ ਟਕਰ ਇਆ!
ਅੂੰਤਹਰਕਸ਼ ਹਵੁੱਚ ਇੁੱਕ ਤਫ਼ ਨ ਹਜਿ ਮਚ ਹਗਆ। ਯ ਨ ਦੀ
ਟੁੱਕਰ ਨ ਲ਼ ਕ ਫ਼ੀ ਮ ਤਰ ਹਵੁੱਚ ਤ ਪ ਉਤਪੂੰਨ ਿੋਇਆ,
ਹਜਸਦੇ ਨ ਲ਼ ਯ ਨ ਹਬਲਕੁਲ ਤਬ ਿ ਿੋ ਹਗਆ ਸੀ।
ਤੇ ਰਣਤੇਜ.....
ਉਿ ਤ ਾਂ ਉਸੇ ਤ ਪ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍੍ ਹਗਆ।
ਉੁੱਧਰ ਕੂੰਟਰੋਲ ਰੁਮ 'ਚ ਜਦ ਵਲੀਨ , ਿਹਰੂੰਦਰ, ਜੈਕ ਤੇ ਿੋਰ
ਲੋ ਕ ਾਂ ਨੇ ਇਿ ਹਦਰਸ਼ ਵੇਹਖਆ ਤ ਾਂ ਪਲ ਲਈ ਉਿਨ ਾਂ ਦੇ ਹਦਲ
ਹਜਵੇਂ ਧੜ੍ਕਣੋਂ ਰੁਕ ਗਏ ਸੀ।
ਇੁੱਕ ਪਲ ਤ ਾਂ ਉਿਨ ਾਂ ਨੂੰ ਪਤ ਿੀ ਨ ਚਹਲਆ ਹਕ ਕੀ ਵ ਪਰ
ਹਗਆ ਿੈ। ਵਲੀਨ ਤ ਾਂ ਬੇਿੋਸ਼ ਿੋ ਕੇ ਿੀ ਹਡੁੱ ਗ ਪਈ। ਿਹਰੂੰਦਰ
ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਚੁੁੱਕਣ ਲਈ ਦੌਹੜ੍ਆ। ਇਸ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਨੂੰ
ਿੁੂੰਹਦਆਾਂ ਪੂੰਤ ਲੀ ਹਮੂੰਟ ਿੋ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਉਸ ਅਕ ਸ਼ੀ ਹਪੂੰਡ
ਦ ਰਸਤ ਬਦਲ ਚੁੁੱਕ ਸੀ। ਰਣਤੇਜ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ ਨ ਦੀ
ਬ ਜ਼ੀ ਲਗ ਹਦੁੱਤੀ ਸੀ..... ਮੂੰਗਲ ਵ ਸੀਆਾਂ ਦੀ ਰੁੱਹਖਆ ਵ ਸਤੇ।
ਿਰ ਹਦਲ ਹਵੁੱਚ ਉਸਦੇ ਵ ਸਤੇ ਸਨਮ ਨ ਦੀ ਅਥ ਿ ਭ ਵਨ ਾਂ ਹਚਿਰ ਪਲ ਪਰਤੀ ਪਲ ਹਵਸ਼ ਲ ਿੋਈ ਜ ਹਰਿ
ਮੁਸਕਰ ਉਦ
ਸੀ। ਅਤੇ ਉਿ ਇੂੰਨ ਹਵਸ਼ ਲ ਿੋ ਹਗਆ ਹਕ ਸ ਰੇ ਸਰਜ ਮੂੰਡਲ ਹਵੁੱਚ
ਫੈਲ ਹਗਆ ਅਤੇ ਫੇਰ........ ਸਰਜ ਮੂੰਡਲ ਤੋਂ ਵੀ ਹਵਸ਼ ਲ ਿੋ
ਇਿ ਗੁੱਲ ਉਦੋਂ ਦੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਬਸੂੰਤ ਰੁੁੱਤ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ, ਜਦੋ ਫੁੁੱਲ ਬਟੇ
ਹਗਆ।
ਆਪਣੇ ਪਰੇ ਜੋਬਨ ‘ਤੇ ਿੁੂੰਦੇ ਿਨ। ਤੇ ਿੁਣ ਇੁੱਕ ਸ ਲ ਗੁ ਜ਼ਰ
ਚੁੁੱਕ ਸੀ। ਸਰਦੀਆਾਂ ਤੋਂ ਬ ਅਦ ਬਸੂੰਤ ਆਈ, ਪਰ ਹਪਰਥਵੀ ‘ਤੇ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਇੂੰਜਨੀਅਰ ਅਤੇ ਹਦਲ ਤੋਂ ਕਵੀ – ਅਮਨਦੀਪ ਹਸੂੰਘ
ਵਲੀਨ ਦ ਮਨ ਬਿ ਰੋਂ ਸੁੱਖਣ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਅਜੇ ਰਣਤੇਜ ਨਿੀ ਾਂ ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪ ਦੀਆਾਂ
ਭੁੁੱਹਲਆ ਸੀ। ਕਿ ਣੀਆਾਂ, ਬਲ ਸ ਹਿਤ
ਅਤੇ ਲੇ ਖ ਵੀ ਹਲਖਦ ਿੈ।
ਅੁੱਜ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਸੀ। ਵਲੀਨ , ਿਹਰੂੰਦਰ ਨ ਲ਼
ਉਸਦੀ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਦੀ ਹਕਤ ਬ
ਮੂੰਗਲ ਗਰਹਿ ‘ਤੇ ਪੁੁੱਜੀ ਸੀ।
'ਟੁੁੱਟਦੇ ਤ ਹਰਆਾਂ ਦੀ ਦ ਸਤ ਨ
ਰਣਤੇਜ ਦੀ ਮੜ੍੍ੀ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪੈਂਹਦਆ ਿੀ ਵਲੀਨ ਦੇ ਅੁੱਥਰਆਾਂ (ਲੋ ਕ ਸ ਹਿਤ ਪਰਕ ਸ਼ਨ,
ਦ ਸੈਲ ਬ ਵਹਿ ਤੁ ਹਰਆ ਕ ਫ਼ੀ ਹਚਰ ਬ ਅਦ ਉਸ ਤੋਂ ਆਪਣੇ 1989)' ਪੂੰਜ ਬੀ ਹਵੁੱਚ
ਆਪ ‘ਤੇ ਕ ਬ ਪ ਇਆ ਹਗਆ। ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪ (Science Fiction) ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਹਕਤ ਬ
ਿੈ। ਉਿ ਸ਼ਿੀਦ ਭਗਤ ਹਸੂੰਘ ਨਗਰ ਹਜ਼ਲ੍ ੇ ਦੇ ਹਪੂੰਡ ਨੌਰ ਤੋਂ ਿੈ
ਉਸਨੇ ਇੁੱਕ ਨਜ਼ਰ ਮੜ੍੍ੀ ਵਲ ਵੇਹਖਆ। ਉਸ ਹਵੁੱਚ ਹਜਵੇਂ
ਅਤੇ ਅੁੱਜ-ਕੁੱਲ੍ ਅਮਰੀਕ ਹਵੁੱਚ ਰਹਿ ਹਰਿ ਿੈ।
ਰਣਤੇਜ ਦ ਿਮੇਸ਼ ਿੁੱਸਦ ਰਹਿਣ ਵ ਲ਼ ਹਚਿਰ ਇਸ ਵੇਲੇ
ਵੀ ਮੁਸਕ ਹਰਿ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਸਨੂੰ ਲੁੱ ਹਗਆ ਹਕ ਰਣਤੇਜ ਦ

ਿਟਕਲੇ
ਮੈਂ ਿੀਲੀਅਮ ਵਾਰੇ ਚਕਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਚਰਿਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਥੱਲੇ ਨਿੀ ਂ ਰੱਖ ਸਚਕਆ!

ਕੀ ਤਸੀ ਂ ਿੰਦ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰਸਟੋਰਟ

ੈਂ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਸਣੀ ਿ? ਿਾਂ, ਸਚਣਆ ਿ ਚਕ ਉੱਥੋਂ ਦਾ ਭੋਜਨ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਪਰੇ ਿ!

ਬਕਟੀਰੀਆ ਨੂੰ ਸਚਿਯੋਗ ਚਦਓ। ਚਕਓ ਂਚਕ ਕਈ ਲੋ ਕਾਂ ਕੋਲ਼ ਚਸਰਫ਼ ਇਿੀ ‘ਕਲਿਰ’ ਿ।

‘ਜੀਵ ਚਵਚਗਆਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਪਰਭਾਚਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਪਚਿਚਨਆ?’ ‘ਚਡਜ਼ਾਈਨਰ ਜੀਨਜ਼’

‘ਰਸਾਇਣਕ ਚਵਚਗਆਨ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਵਾਂਗ ਿ।’ ‘ਬੱਸ ਪਕਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਿਮਿਾ ਨਾ ਿੱਚਟਓ!’

ਐ ਂਟੀ ਬਾਇਓਚਟਕਸ ਚਜੰਨੀਆ ਵੀ ਮਰਜ਼ੀ ਮਸ਼ਿੂਰ ਿੋ ਜਾਣ, ਪਰ ਕਦੇ ਵਾਇਰਲ ਨਿੀ ਂ ਿੋ ਸਕਦੀਆਂ!

ਤਸੀ ਂ ਚਵਚਗਆਨ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਚਕਵੇਂ ਕਰੋਗੇ?

ਜੇ ਿੱਲਦੀ ਿ ਤਾਂ ਜੀਵ ਚਵਚਗਆਨ ਿ। ਜੇ ਗੰਧ ਮਾਰਦੀ ਿ ਤਾਂ ਰਸਾਇਣਕ ਚਵਚਗਆਨ ਿ। ਜੇ ਕੰਮ ਨਿੀ ਂ ਕਰਦੀ ਤਾਂ
ਭੌਚਤਕ ਚਵਚਗਆਨ ਿ।

ਚਕਓ ਂਚਕ ਪਰਕਾਸ਼ ਅਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਿੱਲਦਾ ਿ, ਲੋ ਕ ਦੂਰੋਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਚਦਖਦੇ ਿਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਬੋਲਦੇ ਨਿੀ।ਂ

‘ਚਕਿੜ੍ੀ ਗਸ ਕਦੇ ਨਿੀ ਂ ਰੋਂਦੀ?’ ’ਿੱਸਣ ਵਾਲ਼ੀ (Laughing) ਗਸ ਭਾਵ ਨਾਈਟਰਸ ਆਕਸਾਈਡ।’

22 (Sherlock Ohms)! 
ਪਚਿਲੇ ਚਬਜਲਈ ਜਸੂ ਸ ਦਾ ਕੀ ਨਾਮ ਸੀ? ਸ਼ਰਲਕ ਓਿਮਜ਼
 ਊਰਜਾ ਦਾ ਦਸਰਮੌਰ
ਸਾਧਨਦਿਜਲੀ
ਇੰਜ. ਈਸ਼ਰ ਦਸੰਘ
ਅਕ ਸ਼ ’ਚ ਹਬਜਲੀ ਦ ਚਮਕਣ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤ ਰ ਿੈ ਹਜਸ ਦ ਹਜ਼ਕਰ ਸੂੰਸ ਰ ਦੇ ਸ ਰੇ ਪੁਰ ਤਨ ਗਰੂੰਥ ਾਂ ਅਤੇ ਸ ਹਿਤ ਹਵੁੱਚ ਹਮਲਦ ਿੈ
ਅਤੇ ਇਸ ਨ ਲ਼ ਕਈ ਹਕਸਮ ਦੇ ਹਮੁੱਥ ਜੁੜ੍ੇ ਿੋਏ ਿਨ। ਇਸ ਦੀ ਚਮਕ ’ਚ ਊਰਜ (Energy) ਦੀ ਮ ਤਰ ਬਿੁਤ ਘੁੱਟ ਅਤੇ ਥੋੜ੍-ਹਚਰੀ
ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ ਪਰ ਕਰੂੰਟ ਬਿੁਤ ਹਜਆਦ ਿੁੂੰਦ ਿੈ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਲ ਭ ਉਠ ਉਣ ਦੀ ਗੁੱਲ ਦਰ, ਉਲਟ ਇਸ ਦੇ ਖ਼ਤਹਰਆਾਂ ਤੋਂ
ਬਚਣ ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਪੈਂਦੀ ਿੈ। ਅੁੱਜ-ਕੁੱਲ੍ ਸਭ ਉੁੱਚੀਆਾਂ ਇਮ ਰਤ ਾਂ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਾਂ ਆਹਦ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚ ਓ ਲਈ ਜੂੰਤਰ ਲੁੱ ਗੇ ਿੋਣ ਦੇ ਬ ਵਜਦ,
ਇਸ ਦੇ ਹਡੁੱ ਗਣ ਕਰ ਕੇ ਿੋਏ ਜ ਨੀ ਨੁ ਕਸ ਨ ਅਤੇ ਲੁੱ ਗੀਆਾਂ ਅੁੱਗ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਘਟਨ ਵ ਾਂ ਅਕਸਰ ਿੁੂੰਦੀਆਾਂ ਰਹਿੂੰਦੀਆਾਂ ਿਨ। ਯਰਪ ਅਤੇ
ਅਮਰੀਕ ਦੇ ਸ ਇੂੰਸਦ ਨ ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਰਤ ਰੇ ਬ ਰੇ ਖੋਜ ਾਂ ਕਰਨੀਆਾਂ ਸ਼ੁਰ ਕੀਤੀਆਾਂ ਅਤੇ ਡੇ ਢ ਕੁ ਸੌ ਸ ਲ ਪਹਿਲ ਾਂ ਅੁੱਜ ਦੇ ਸਰਪ ਵ ਲ਼ੀ
ਹਬਜਲੀ ਦੀ ਕ ਢ ਕੁੱਢਣ ’ਚ ਸਫਲ ਿੋਏ। ਦਰ ਅਸਲ ਇਿ ਕ ਢ ਹਬਜਲੀ ਨ ਲ਼ ਸਬੂੰਹਧਤ ਕਈ ਹਸਲਹਸਲੇ ਵ ਰ ‘ਉਪ-ਕ ਢ ਾਂ’ ਦ ਸਮਿ
ਿੈ। ਇਸ ਦ ਬਿੁਤ ਤੇਜੀ ਨ ਲ਼ ਪਸ ਰ ਿੋਇਆ ਅਤੇ ਅੁੱਜ ਇਿ ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਿਰ ਖੇਤਰ ’ਚ ਦ ਖਲ ਿੋ ਚੁੁੱਕੀ ਿੈ ਹਕਉਹਾਂ ਕ ਇਿ ਊਰਜ
(Energy) ਦ ਸਰੇਸ਼ਟ, ਸ ਫ-ਸੁਥਰ , ਪਰਭ ਵ-ਕ ਰੀ, ਿਰ-ਵਕਤ ਿ ਜ਼ਰ, ਵਰਤਣ ’ਚ ਸੌਖ ਅਤੇ ਸ਼ੋਰ-ਰਹਿਤ ਜ਼ਰੀਆ ਿੈ।

23
ਊਰਜ ਕੂੰਮ ਕਰ ਸਕਣ ਦੀ ਸਮਰੁੱਥ ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਸਰੀਰ
ਨੂੰ ਖੁਰ ਕ ਦੀ ਊਰਜ ਅਤੇ ਕ ਰ ਨੂੰ ਪਟਰੌਲ ਦੀ ਊਰਜ ਹਦੂੰਦੀ
ਿੈ। ਇਿ ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਿੋਂਦ ਦ ਮੁੁੱਖ ਆਧ ਰ ਿੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਈ
ਸ ਧਨ ਿਨ ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਖੁਰ ਕ, ਕੋਲ , ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ, ਖਹਣਜ
ਤੇਲ, ਧੁੁੱਪ, ਿਵ , ਪ ਣੀ, ਪਰਮ ਣ, ਧਰਤੀ ਿੇਠਲੀ ਗਰਮੀ,
ਸਮੁੂੰਦਰੀ ਲਹਿਰ ਾਂ ਆਹਦ। ਇਿ ਸਭ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਤੋਿਫ਼ੇ ਿਨ
ਅਤੇ ਇਨ੍ ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ ਡ ਿੁੱਕ ਿੈ ਅਤੇ ਸਦ-ਵਰਤੋਂ ਸ ਡ
ਫਰਜ਼ ਿੈ। ਇਿ ਸਭ ਰਲ਼ ਕੇ ਮ ਡਰਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਿਰ
ਤਰ੍ ਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਵੁੱਡੇ ਉਦਯੋਗ, ਸਭ ਖ ਧ-ਵਸਤਆਾਂ ਦੀ ਉਪਜ
ਅਤੇ ਪਰ ਪਤੀ ਅਤੇ ਆਵ ਜ ਈ ਆਹਦ ਦੀਆਾਂ ਕੁੁੱਲ ਊਰਜ -ਲੋ ੜ੍ ਾਂ
ਪਰੀਆਾਂ ਕਰ ਰਿੇ ਿਨ। ਿਰ ਇੁੱਕ ਸ ਧਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਵਸ਼ੇਸ਼
ਗੁ ਣ (ਅਤੇ ਤਰੁੁੱਟੀਆਾਂ) ਿਨ ਹਜਨ੍ ਾਂ ਕਰ ਕੇ ਇਿ ਸ ਰੇ ਿੀ ਆਪੋ-
ਆਪਣੀ ਜਗ੍ ਉਪਯੋਗੀ ਿਨ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਅਤੇ ਿ ਲ ਤ ਾਂ
ਅਨੁ ਸ ਰ ਵਰਤੇ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ। ਹਬਜਲੀ ਇਨ੍ ਾਂ ’ਚੋਂ ਇੁੱਕ ਿੈ ਜੋ
ਸੂੰਸ ਰ ਦੀਆਾਂ ਕੁੁੱਲ ਊਰਜ ਲੋ ੜ੍ ਾਂ ਦ ਅੁੱਜ ਵੀ ਹਸਰਫ 20%
ਹਿੁੱਸ ਿੈ। ਹਬਜਲੀ ਅਤੇ ਕੁੁੱਲ ਊਰਜ ਦ ਇਿ ਫਰਕ ਸਮਝਣ
ਜ਼ਰਰੀ ਿੈ; ਇਸ ਬ ਰੇ ਭੁਲੇਖ ਲੁੱ ਗਣ ਇੁੱਕ ਸਧ ਰਨ ਗੁੱਲ ਿੈ।
ਹਦਲਚਸਪ ਗੁੱਲ ਇਿ ਿੈ ਹਕ ਹਬਜਲੀ ਆਪ ਊਰਜ ਦ ਮਲ
ਸ ਧਨ ਨਿੀ,ਾਂ ਬਲਹਕ ਿੋਰ ਸ ਧਨ ਾਂ ਦੀ ਊਰਜ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦ
ਜ਼ਰੀਆ ਿੈ। ਹਬਜਲੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਾਂ ਊਰਜ ਦ ਮੁੁੱਖ ਸ ਧਨ ਕੋਲ
ਸੀ ਅਤੇ ਕੋਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਾਂ ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਸਰੀਰ, ਪਸ਼, ਿਵ , ਪ ਣੀ,
ਦਰਖ਼ਤ, ਫਸਲ ਾਂ ਦੀ ਰਹਿੂੰਦ-ਖਿ
ੂੰ ਦ ਅਤੇ ਪਸ਼ਆਾਂ ਦ ਗੋਿ
ਆਹਦ ਸਨ। ਤਕਨ ਲੋ ਜੀ ਅਤੇ ਿ ਲ ਤ ਾਂ ਅਨੁ ਸ ਰ ਪਹਿਲੇ
ਸ ਧਨ ਾਂ ਨੂੰ ਛੁੱਡ ਕੇ ਨਹਵਆਾਂ ਨੂੰ ਅਪਨ ਉਣ ਨੂੰ ‘ਊਰਜ -
ਪਹਰਵਰਤਨ’ (Energy Transition) ਹਕਿ ਜ ਾਂਦ ਿੈ ਅਤੇ
ਇਿ ਮਨੁੁੱ ਖ ਦੇ ਸਮੁੁੱਚੇ ਹਵਕ ਸ ਦੀ ਮਿੁੱਤਵ-ਪਰਨ ਹਕਹਰਆ
ਰਿੀ ਿੈ। ਅੁੱਜ ਵੀ ਸੂੰਸ ਰ ਫੌਹਸਲ ਹਫਊਲ ਾਂ (ਕੋਲ , ਕੁਦਰਤੀ
ਗੈਸ, ਖਹਣਜ ਤੇਲ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਘਟ ਕੇ ਹਬਜਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ
ਵਧ ਉਣ ਦੇ ‘ਊਰਜ -ਪਹਰਵਰਤਨ’ ਦੇ ਦੌਰ ’ਚੋਂ ਲੂੰ ਘ ਹਰਿ ਿੈ।
ਇਿ ਅੁੱਜ ਦੇ ਸੂੰਸ ਰ ਨੂੰ ਦਰ-ਪੇਸ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਵੁੱਧ ਵੂੰਗ ਰ-ਮਈ
ਕੂੰਮ ਾਂ ’ਚੋਂ ਇੁੱਕ ਿੈ ਹਕਉਹਾਂ ਕ ਇਿ ਪਹਿਲੇ ਪਹਰਵਰਤਨ ਾਂ ਤੋਂ ਹਭੂੰਨ
ਿੈ। ਵਰਣਨ-ਯੋਗ ਿੈ ਹਕ ‘ਵ ਤ ਵਰਨ ਪਹਰਵਰਤਨ’
(Climate Change) ਅਤੇ ‘ਊਰਜ ਪਹਰਵਰਤਨ’ (Energy
Transition) ਦੋ ਅੁੱਡ-ਅੁੱਡ ਖੇਤਰ ਿਨ ਪਰ ਇੁੱਕ-ਦਜੇ ਨ ਲ਼
ਅਟੁੁੱਟ ਤਰੀਕੇ ਨ ਲ਼ ਜੁੜ੍ੇ ਿੋਏ ਿਨ। ਦਜ , ਪਹਿਲੇ ਦੀਆਾਂ ਪੈਦ
ਕੀਤੀਆਾਂ ਸਮੁੱਹਸਆਵ ਾਂ ਨੂੰ ਿੁੱਲ ਕਰਨ ਦ ਇੁੱਕ ਢੂੰਗ ਿੈ।
24
ਕੋਲ -ਯੁ ਗ (ਜੋ ਢ ਈ ਸੌ ਸ ਲ ਪਹਿਲ ਾਂ ਸ਼ੁਰ ਿੋਇਆ) ਤੋਂ
ਪਹਿਲ ਾਂ ਊਰਜ ਦੀ ਕੁੁੱਲ ਲੋ ੜ੍ ਅੁੱਜ ਦੇ ਮੁਕ ਬਲੇ ’ਚ ਨ ਾਂਿ-
ਮ ਤਰ ਸੀ। ਪਹਿਲ ਾਂ ਭ ਫ਼ ਇੂੰਜਣ, ਹਫਰ ਕ ਰ ਾਂ ਅਤੇ ਹਬਜਲੀ
ਦੀਆਾਂ ਕ ਢ ਾਂ ਨ ਲ਼ ਸੂੰਸ ਰ ਦੀਆਾਂ ਊਰਜ -ਲੋ ੜ੍ ਾਂ ’ਚ ਬੇ-ਥ ਿ
ਵ ਧ ਿੋਇਆ ਅਤੇ ਿੁਣ ਵੀ ਿੋਈ ਾਂ ਜ ਹਰਿ ਿੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ
ਦੌਰ ਨ ਅਬ ਦੀ ਦੇ ਦਸ ਗੁ ਣ ਵ ਧੇ ਦੇ ਬ ਵਜਦ ਕੁੁੱਲ ਊਰਜ
ਦੀ ਪਰਤੀ ਜੀਅ ਖਪਤ 700 ਗੁ ਣ ਵਧੀ ਿੈ। ਇਿ ਖਪਤ ਹਜੁੱਥੇ
ਸ ਡੀ ਅਭਤ-ਪਰਵ ਬਿੁ-ਪੁੱਖੀ ਤਰੁੱਕੀ ਦ ਵੁੱਡ ਕ ਰਨ ਬਣੀ ਿੈ
ਓਥੇ ਨ ਲ਼ ਿੀ ਇਿ ਹਵਸ਼ਵ-ਹਵਆਪੀ ਵ ਤ ਵਰਹਨਕ ਸਮੁੱਹਸਆ
ਦ ਕ ਰਨ ਵੀ ਬਣੀ ਿੈ। ਇਸ ਸਮੁੱਹਸਆ ਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੁੱਡ
ਕ ਰਨ ਫੌਹਸਲ ਹਫਊਲ ਾਂ ਅਰਥ ਤ ਕੋਲੇ, ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਅਤੇ
ਖਹਣਜ ਤੇਲ ਦੀ ਅੂੰਧ -ਧੁੂੰਧ ਅਤੇ ਬੇ-ਲੋ ੜ੍ੀ ਵਰਤੋਂ ਿੈ। ਬ ਕੀ
ਸ ਧਨ ਅਰਥ ਤ ਧੁੁੱਪ, ਿਵ , ਪ ਣੀ, ਪਰਮ ਣ, ਸਮੁੂੰਦਰੀ
ਲਹਿਰ ਾਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਿੇਠਲੀ ਗਰਮੀ ਪਰਦਸ਼ਣ-ਰਹਿਤ ਿਨ, ਪਰ
ਇਨ੍ ਾਂ ਦੀ ਹਿੁੱਸੇਦ ਰੀ ਬਿੁਤ ਘੁੱਟ ਿੈ। ਹਬਜਲੀ ਦੀ ਹਸਫਤ ਇਿ ਿੈ
ਹਕ ਇਿ ਦੋਿ ਾਂ ਹਕਸਮ ਾਂ ਦੇ ਸ ਧਨ ਾਂ ਤੋਂ ਬਣ ਈ ਜ ਸਕਦੀ ਿੈ
ਅਤੇ ਬਣ ਈ ਜ ਰਿੀ ਿੈ ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੁੱਧ ਫੌਹਸਲ ਹਫਊਲ ਾਂ ਤੋਂ
ਿੀ ਬਣ ਈ ਜ ਰਿੀ ਿੈ। ਸੋ ਇਸ ਦ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਵ ਤ ਵਰਨ
ਨੂੰ ਪਰਦਹਸ਼ਤ ਕਰ ਹਰਿ ਿੈ ਭ ਵੇਂ ਹਕ ਇਿ ਕੇਵਲ ਪੂੰਜਵ ਾਂ ਹਿੁੱਸ
ਿੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਿੈ ਹਕ ਜੇ ਸ ਰੀ ਹਬਜਲੀ ਨੂੰ ਪਰਦਸ਼ਣ-
ਰਹਿਤ ਕਰ ਵੀ ਹਲਆ ਜ ਵੇ ਤ ਾਂ ਵੀ ਅਸੀ ਾਂ ਪਰਦਸ਼ਣ ਨੂੰ ਪਰੀ ਤਰ੍ ਾਂ
ਨਿੀ ਾਂ ਰੋਕ ਸਕ ਾਂਗੇ ਹਕਉਹਾਂ ਕ ਿੋਰ ਖੇਤਰ ਵ ਤ ਵਰਨ ਨੂੰ ਵੁੱਧ
ਪਰਦਹਸ਼ਤ ਕਰ ਰਿੇ ਿਨ। ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਿਵ ਈ ਅਤੇ ਸਮੁੂੰਦਰੀ
ਜਿ ਜ, ਖੇਤੀ-ਬ ੜ੍ੀ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅਤੇ ਖ ਦ ਾਂ ਦ ਉਤਪਾਦਨ,
ਟਰੁੱਹਕੂੰਗ, ਸਟੀਲ, ਸੀਹਮੂੰਟ, ਅਮੋਨੀਆ ਅਤੇ ਪਲ ਸਹਟਕ ਦ
ਉਤਪਾਦਨ, ਲੁੁੱ ਕ, ਲੁ ਬਰੀਕੈਂਟ ਆਹਦ ਦੀਆਾਂ ਜ਼ਰਰਤ ਾਂ। ਹਫਰ ਵੀ
ਹਬਜਲੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਪਰਦਸ਼ਣ-ਰਹਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਬਿੁਤ
ਹਧਆਨ ਹਦੁੱਤ ਜ ਹਰਿ ਿੈ, ਹਕਉਹਾਂ ਕ ਇਿ ਵੁੱਧ ਸੂੰਭਵ ਿੈ।
ਹਬਜਲੀ ਪੈਦ ਕਰਨ ਵ ਲ਼ੇ ਵੁੱਡੇ ਹਬਜਲੀ-ਘਰ ਆਮ ਕਰ ਕੇ
ਅਬ ਦੀ ਤੋਂ ਬਿੁਤ ਦਰ ਿੁੂੰਦੇ ਿਨ। ਓਥੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਘਰ-ਘਰ ਅਤੇ
ਿੋਰ ਵਰਗ ਾਂ ਦੇ ਵੁੱਡੇ ਖਪਤਕ ਰ ਾਂ ਤੁੱਕ ਪਿੁੂੰਚ ਉਣ ਤਕਨੀਕੀ
ਪੁੱਖੋਂ ਹਜੂੰਨ ਗੁ ੂੰਝਲਦ ਰ, ਔਖ ਅਤੇ ਮਹਿੂੰਗ ਕੂੰਮ ਿੈ, ਓਨ ਿੀ
ਵਰਤੋਂ ਪੁੱਖੋਂ ਸਰਲ ਅਤੇ ਸ ਫ-ਸੁਥਰ ਿੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ
ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਨਿੀ ਾਂ ਪੈਂਦੀ; ਦਰਅਸਲ ਇਿ ਸਟੋਰ ਕੀਤੀ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਜ
ਸਕਦੀ (ਛੁੁੱਟ ਥੋੜ੍ੀ-ਬਿੁਤ ਦੇ) ਅਤੇ ਇਿ ਹਬਜਲੀ ਦ ਨੁ ਕਸ
ਮੂੰਹਨਆ ਜ ਾਂਦ ਿੈ। ਸਭ ਸ ਧਨ ਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਾਂ ਹਬਜਲੀਆਾਂ ਇੁੱਕੋ
ਹਜਿੀਆਾਂ ਿੁੂੰਦੀਆਾਂ ਿਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ ਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਇਕੁੱਠ ਕਰ ਕੇ ਿੀ
ਅੁੱਗੇ ਇਸ ਦੀ ਵੂੰਡ-ਵੂੰਡ ਈ ਕੀਤੀ ਜ ਾਂਦੀ ਿੈ। ਇਿ ਊਰਜ ਦੇ
ਿੋਰ ਸ ਧਨ ਾਂ ਵ ਾਂਗ ਹਦਸਦੀ ਨਿੀ।ਾਂ ਇਸ ਦੀ ਮੌਜਦਗੀ ਇਸ ਦੇ
ਹਤੂੰਨ ਅਸਰ ਾਂ (ਹਸਰਫ) ਤੋਂ ਜ ਣੀ ਜ ਸਕਦੀ ਿੈ, ਹਜਨ੍ ਾਂ ਰ ਿੀ ਾਂ
ਅੁੱਗੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅਨੇਕ ਾਂ ਹਕਸਮ ਦੇ ਕੂੰਮ ਲਏ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ।
➢ ਗਰਮੀ ਪੈਦ ਕਰਦੀ ਿੈ (Generates heat)
➢ ਚੁੂੰਬਕੀ ਅਸਰ ਪੈਦ ਕਰਦੀ ਿੈ (Creates
magnetic effects)
➢ ਰਸ ਇਣਕ ਅਸਰ ਪੈਦ ਕਰਦੀ ਿੈ (Creates
chemical effects)
ਹਬਜਲੀ ਮਨੁੁੱ ਖਤ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਦ ਇੁੱਕ ਅਨੋਖ ਵਰਦ ਨ
ਸ ਬਤ ਿੋਈ ਿੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਊਰਜ ਦੀ ‘ਕਰੂੰਸੀ’ ਹਕਿ ਜ ਸਕਦ
ਿੈ ਹਕਉਹਾਂ ਕ ਇਿ ਕਈ ਸ ਧਨ ਾਂ ਤੋਂ ਬਣ ਈ ਜ ਸਕਦੀ ਿੈ ਅਤੇ
ਐਸੇ ਅਨੇਕ ਾਂ ਕੂੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਿੈ ਜੋ ਊਰਜ ਦੇ ਮਲ ਸ ਧਨ
ਹਬਲਕੁਲ ਨਿੀ ਾਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਉਦ ਿਰਣ ਵਜੋਂ ਕੋਲੇ ਦੀ ਊਰਜ
ਹਸਰਫ ਗਰਮੀ ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ ਪਰ ਜਦ ਇਸ ਨੂੰ ਹਬਜਲੀ ’ਚ ਬਦਲ
ਲੈਂ ਦੇ ਿ ਾਂ ਤ ਾਂ ਇਿ ਅਣਹਗਣਤ ਕੂੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਿੈ। ਇਿ ਹਕਤੇ
ਠੂੰਡ ਕਰੀ ਾਂ ਜ ਾਂਦੀ ਿੈ ਹਕਤੇ ਗਰਮ। ਐਲੀਵੇਟਰ ਨੂੰ ਉੁੱਪਰ ਵੀ
ਾਂ ੀ ਿੈ।
ਓਿੀ ਹਬਜਲੀ ਹਲਜ ਾਂਦੀ ਿੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਥੁੱਲੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਦ
ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਚਲ ਉਦ ਾਂ ੀ ਵੀ ਇਿ ਿੈ ਅਤੇ ਬਰੇਕ ਾਂ ਵੀ ਇਿ
ਾਂ ੀ ਿੈ। ਲੋ ਿੇ ਆਹਦ ਧ ਤ ਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਵੀ ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ ਜੋੜ੍ ਵੀ
ਲ ਉਦ
ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ। ਬੁੱਹਚਆਾਂ ਦੇ ਹਖਡੌ ਹਣਆਾਂ, ਿੁੱਥ ਾਂ ਤੇ ਬੂੰਨ੍ੀਆਾਂ ਘੜ੍ੀਆਾਂ ਤੇ
ਜੇਬ ਾਂ ’ਚ ਪ ਏ ਮੋਬ ਈਲ ਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਿਵ ਈ ਅਤੇ ਸਮੁੂੰਦਰੀ
ਜਿ ਜ ਾਂ ’ਚ ਅਤੇ ਡ ਕਟਰ ਾਂ ਦੇ ਿੁੱਥ ਾਂ ’ਚ ਫੜ੍ੇ ਔਜ਼ ਰ ਾਂ ’ਚ ਇੁੱਕੋ
ਹਬਜਲੀ ਕੂੰਮ ਕਰਦੀ ਿੈ। ਅਨੇਕ ਾਂ ਤਰ੍ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਮਸ਼ੀਨ ਾਂ
ਹਜਿੜ੍ੀਆਾਂ ਿੋਰ ਹਕਸਮ ਦੀ ਊਰਜ ਨ ਲ਼ ਚਲਦੀਆਾਂ ਿਨ, ਨੂੰ
ਵੀ ਹਬਜਲੀ ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਿੈ ਹਜਵੇਂ ਹਕ ਪਟਰੌਲ ਜ ਾਂ ਡੀਜ਼ਲ ਦੀਆਾਂ
ਕ ਰ ਾਂ ਨੂੰ ।
ਹਬਜਲੀ ਦੀਆਾਂ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਲ ਭਦ ਇਕ ਅਤੇ ਸਰਵ-ਹਵਆਪੀ
ਖੋਜ ਾਂ ਿਨ: ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਮੋਟਰ ਾਂ (Lighting and Motors)।
ਮੋਟਰ ਇੁੱਕ ਵਹਚੁੱਤਰ ਕ ਢ ਿੈ ਜੋ ਬਣੀ ਿੋਈ ਹਬਜਲੀ ਨੂੰ ਉਲਟ
ਹਫਰ ਮਕੈਨੀਕਲ ਊਰਜ ’ਚ ਬਦਲ ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ। ਇਨ੍ ਾਂ ਰ ਿੀ ਾਂ
ਹਬਜਲੀ ਨੇ ਸੂੰਸ ਰ ਦੇ ਹਵਕ ਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਟੇਜ ’ਚ ਮੁੁੱਖ
ਭਹਮਕ ਹਨਭ ਈ ਿੈ। ਇਸ ਨੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਸ ਰੇ ਪੁਰ ਣੇ ਢੂੰਗ ਾਂ
(ਮੋਮ-ਬੁੱਤੀਆਾਂ, ਕੋਲੇ ਦੀ ਗੈਸ, ਹਮੁੱਟੀ ਦ ਤੇਲ ਆਹਦ) ਨੂੰ ਬਦਲ
ਕੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਹਮਆਰ ’ਚ ਬਿੁਤ ਵ ਧ ਵੀ ਕੀਤ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ
ਸੁਰੁੱਹਖਅਤ ਅਤੇ ਹਸਿਤ ਪੁੱਖੋਂ ਿ ਨੀ-ਰਹਿਤ ਵੀ ਬਣ ਇਆ।
ਅੁੱਜ ਦੇ ਸੋਡੀਅਮ ਲੈਂ ਪ ਮੋਮ-ਬੁੱਤੀਆਾਂ ਤੋਂ ਇੁੱਕ ਿਜ਼ ਰ ਗੁ ਣ ਵੁੱਧ
ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹਦੂੰਦੇ ਿਨ। ਅੁੱਜ ਹਬਜਲੀ ਸ ਰੇ ਸੂੰਸ ਰ ਦੇ
25
ਚੁੱਪੇ-ਚੁੱਪੇ ਨੂੰ ਰੁਸ਼ਨ ਰਿੀ ਿੈ। ਨ ਲ਼ ਿੀ ਮੋਟਰ ਾਂ ਨੇ ਿਰ ਹਕਸਮ
ਦੇ ਛੋਟੇ-ਵੁੱਡੇ ਉਦਯੋਗ ਦ ਪਰ ਮੁਿ ਾਂਦਰ ਵੀ ਬਦਹਲਆ ਿੈ
ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ’ਚ ਵੀ ਅਥ ਿ ਵ ਧ ਕੀਤ ਿੈ। ਵੁੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਾਂ
’ਚ ਪ ਣੀ ਦੀ ਸਪਲ ਈ ਦ ਪਰਬੂੰਧ ਮੋਟਰ ਾਂ ਨ ਲ਼ ਸੂੰਭਵ ਿੈ।
ਰੇਲ ਾਂ ਇਨ੍ ਾਂ ਨ ਲ਼ ਚਲਦੀਆਾਂ ਿਨ। ਤੇਲ ਾਂ ਅਤੇ ਗੈਸ ਾਂ ਨੂੰ
ਿਜ਼ ਰ ਾਂ ਹਕਲੋ ਮੀਟਰ ਾਂ ਤੁੱਕ ਪਿੁਚ
ੂੰ ਉਣ ਵ ਲ਼ੀਆਾਂ ਵੁੱਡੀਆਾਂ-
ਵੁੱਡੀਆਾਂ ਪ ਈਪ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਇਨ੍ ਾਂ ਨੂੰ ਅੁੱਗੇ ਤੋਰਨ ਲਈ ਹਬਜਲੀ
ਦੀਆਾਂ ਮੋਟਰ ਾਂ ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਿੈ। ਇਨ੍ ਾਂ ਨੇ ਸ ਡ ਜੀਵਨ ਇਸ ਿੁੱਦ
ਤੁੱਕ ਅਰ ਮ-ਦ ਇਕ ਕੀਤ ਿੈ ਹਕ ਕ ਰ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵੀ ਇਨ੍ ਾਂ ਨ ਲ਼
ਖੁਲ੍ਦੇ-ਬੂੰਦ ਿੁੂੰਦੇ ਿਨ। ਅੁੱਜ ਕਣਕ ਦੇ ਦ ਣੇ ਦੇ ਆਕ ਰ ਦੀਆਾਂ
ਮੋਟਰ ਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇਕ-ਇਕ ਲੁੱ ਖ ਿੌਰਸ-ਪ ਵਰ ਤੁੱਕ ਦੀਆਾਂ
ਮੋਟਰ ਾਂ ਬਣ ਚੁੁੱਕੀਆਾਂ ਿਨ।
ਦਜੀ ਸਟੇਜ ’ਚ ਹਬਜਲੀ ਕਰ ਕੇ ਐਸੀਆਾਂ ਨਵੀਆਾਂ ਕ ਢ ਾਂ ਸੂੰਭਵ
ਿੋ ਸਕੀਆਾਂ ਿਨ ਹਜਨ੍ ਾਂ ਦੀ ਜਨਮ-ਦ ਤੀ ਅਤੇ ਹਜੂੰਦ-ਜ ਨ ਪਰਨ
ਤੌਰ ਤੇ ਹਬਜਲੀ ਿੈ। ਉਦ ਿਰਣ ਵਜੋਂ ਕੂੰਹਪਊਟਰ ਅਤੇ ਡ ਕਟਰੀ
ਪੇਸ਼ੇ ਨ ਲ਼ ਜੁੜ੍ੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅਤੇ ਜੁੜ੍ੇ ਔਜ਼ ਰ। ਹਬਜਲੀ ਤੋਂ ਹਬਨ
ਦਰ-ਸੂੰਚ ਰ ਸ ਧਨ ਸੂੰਭਵ ਿੀ ਨਿੀ ਾਂ ਜੋ ਅੁੱਜ ਦੀ ਤਰੁੱਕੀ ਦ ਵੁੱਡ
ਕ ਰਨ ਿਨ। ਇੂੰਟਰਨੈੁੱਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਿੀ
ਦੇਣ ਿਨ। ਸਰਹਵਸ ਸੈਕਟਰ ( ਿੋਟਲ, ਮਨ-ਪਰਚ ਵੇ, ਸੈਰ-
ਸਪ ਟੇ ਆਹਦ) ਪਰੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਹਬਜਲੀ ਤੇ ਹਨਰਭਰ ਿੈ। ਥੋੜ੍ ਸਮ ਾਂ
ਪਹਿਲ ਾਂ ਿੀ ਪਰਚੁੱਲਤ ਿੋਈ ਈ-ਕਮਰਸ ਰ ਿੀ ਾਂ ਖਰੀਦ-ਵੇਚ
ਇਸ ਦੀ ਉਪਜ ਿੈ। ਪਰੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਹਬਜਲੀ ਤੇ ਹਨਰਭਰ ਇਨ੍ ਾਂ ਕ ਢ ਾਂ
ਦੇ ਅਣ-ਹਕਆਸੇ ਲ ਭ ਿੋਏ ਿਨ। ਇਨ੍ ਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਅੁੱਜ ਦ
ਸੂੰਸ ਰ ਅਸੂੰਭਵ ਿੈ। ਇਿ ਕੂੰਮ ਹਬਜਲੀ ਦੇ ਲ ਭ ਾਂ ਦੀ ਹਲਸਟ
ਨਿੀ,ਾਂ ਹਸਰਫ ਕੁਛ ਸਰਲ ਉਦ ਿਰਣ ਾਂ ਿਨ। ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ
ਹਬਜਲੀ, ਊਰਜ ਦੇ ਸਭ ਸ ਧਨ ਾਂ ਦ ਹਸਰਮੌਰ ਸ ਧਨ ਿੈ।
ਗੁ ਣ ਾਂ ਪੁੱਖੋਂ ਹਸਰਮੌਰ ਿੋਣ ਦੇ ਬ ਵਜ਼ਦ ਇਿ ਸੂੰਸ ਰ ਭਰ ’ਚ ਅਤੇ
ਖ ਸ ਕਰ ਕੇ ਭ ਰਤ ’ਚ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੁੱਧ ਹਨਯੂੰਤਰਤ ਊਰਜ ਸੇਵ
ਿੈ। ਕੇਂਦਰ ਜ ਾਂ ਸਬ ਸਰਕ ਰ ਾਂ ਦੀ ਤ ਾਂ ਗੁੱਲ ਿੀ ਛਡ ਦੇਈਏ,
ਹਮਉਸਾਂ ਪਲ ਕਮੈਟੀਆਾਂ ਵੀ ਇਸ ਬ ਰੇ ਕਨੂੰ ਨ ਬਣ ਈ ਾਂ ਜ ਾਂਦੀਆਾਂ
ਿਨ। ਇਿ ਬਿੁਤ ਸਰਕ ਰੀ ਜ ਾਂ ਅਰਧ-ਸਰਕ ਰੀ ਪਰਬੂੰਧ ਾਂ ਿੇਠ ਾਂ
ਕੂੰਮ ਕਰਦੀ ਿੈ ਅਤੇ ਰ ਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ ਾਂ ਦੇ ਰਹਿਮੋ-ਕਰਮ ਤੇ
ਿੈ। ਇਸ ਬ ਰੇ ਵੁੱਧ ਫੈਸਲੇ ਰ ਜਨੀਤਕ ਸਟੇਜ ਾਂ ਤੋਂ ਿੁੂੰਦੇ ਿਨ
ਅਤੇ ਇਨ੍ ਾਂ ਫੈਸਹਲਆਾਂ ’ਚ ਹਵਸ਼ੇਸ਼ਗ ,ਾਂ ਪਰਬੂੰਧਕ ਾਂ ਜ ਾਂ ਆਰਹਥਕ
ਮ ਹਿਰ ਾਂ ਦੀ ਬਿੁਤੀ ਭਹਮਕ ਨਿੀ ਾਂ ਿੁੂੰਦੀ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਿ
ਬਦ-ਇੂੰਤਜ਼ ਮੀ, ਚੋਰੀ ਅਤੇ ਮੁਫਤ-ਖੋਰੀ ਦੀ ਹਸ਼ਕ ਰ ਿੈ।
ਹਬਜਲੀ ਨ ਲ਼ ਜੁੜ੍ੀ ਅਗਲੀ ਹਨਰ ਸ਼ -ਜਨਕ ਗੁੱਲ ਇਿ ਿੈ ਹਕ
ਇਸ ਦੀਆਾਂ ਸੁਹਵਧ ਵ ਾਂ ਸਭ ਮਨੁੁੱ ਖ ਾਂ ਨੂੰ ਪਰ ਪਤ ਨਿੀ।ਾਂ ਇੁੱਕ ਪ ਸੇ
ਇਸ ਦੀ ਦੁਰ-ਵਰਤੋਂ ਿੋ ਰਿੀ ਿੈ ਅਤੇ ਦਜੇ ਪ ਸੇ ਲੋ ਕ ਇਸ
ਵ ਸਤੇ ਤਰਸ ਰਿੇ ਿਨ। ਇਿ ਨ ਾਂ-ਬਰ ਬਰੀ ਸਮੁੱਹਸਆ ਨੂੰ
ਾਂ ੀ ਿੈ ਹਕ ਧਰਤੀ ਦ
ਗੂੰਭੀਰ ਅਤੇ ਗੁ ੂੰਝਲ਼ਦ ਰ ਬਣ ਉਦ
ਵ ਤ ਵਰਨ ਪਹਿਲ ਾਂ ਿੀ ਹਵਨ ਸ਼ ਦੀ ਕਗ ਰ ਤੇ ਿੈ ਜਦ ਹਕ
ਅਰਬ ਾਂ ਲੋ ੜ੍-ਵੂੰਦ ਾਂ ਨੂੰ ਹਜਉਣ-ਜੋਗੀਆਾਂ ਸਿਲਤ ਾਂ ਦੇਣ ਅਜੇ
ਬ ਕੀ ਿੈ।
ਆਪਣੇ ਖ ਸ ਗੁਣ ਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹਬਜਲੀ, ਕੁੁੱਲ ਊਰਜ ਦੇ ਉਤਪ ਦ
ਕਰ ਕੇ ਵਧ ਰਿੇ ਪਰਦਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟ ਉਣ ’ਚ ਬਿੁਤ ਵੁੱਡੀ ਭਹਮਕ
ਹਨਭ ਸਕਦੀ ਿੈ ਹਕਉਹਾਂ ਕ ਇਿ ਪਰਦਸ਼ਣ-ਰਹਿਤ ਸ ਧਨ ਾਂ ਨੂੰ
ਵਰਤ ਸਕਣ ਦੇ ਸਮਰੁੱਥ ਿੈ। ਇਸ ਪੁੱਖ ਤੋਂ ਇਿ ਬੇ-ਜੋੜ੍ ਿੈ।
ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਿੀ ਯ.ਐੁੱਨ.ਓ ਵਲੋਂ ਵ ਤ ਵਰਨ-ਸੁਧ ਰ ਲਈ
ਅਪਣ ਈਆਾਂ ਮੁੁੱਖ ਨੀਤੀਆਾਂ ਮੁੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹਬਜਲੀ-ਕੇਂਹਦਰਤ ਿਨ
ਅਤੇ ਦੁਵੁੱਲੀ ਪਿੁੂੰਚ ਵ ਲ਼ੀਆਾਂ ਿਨ। ਕੁੁੱਲ ਊਰਜ ਹਵੁੱਚ ਹਬਜਲੀ
ਦੀ ਹਿੁੱਸੇਦ ਰੀ ਨੂੰ ਵਧ ਉਣ ਿੈ ਅਤੇ ਇਸ ਢੂੰਗ ਨ ਲ਼ ਵਧ ਉਣ
ਿੈ ਹਕ ਇਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ’ਚ ਫੌਹਸਲ ਹਫਊਲ ਾਂ ਦੀ ਹਿੁੱਸੇਦ ਰੀ
ਘਟਦੀ ਜ ਵੇ ਅਤੇ ਸਰਜੀ, ਿਵ , ਪ ਣੀ, ਪਰਮ ਣ ਆਹਦ
ਸ ਧਨ ਾਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਜ ਵੇ। ਇਿ ਿੀ ‘ਊਰਜ ਪਹਰਵਰਤਨ’
(Energy Transition) ਿੈ ਹਜਸ ਦ ਪਹਿਲ ਾਂ ਹਜ਼ਕਰ
ਆਇਆ ਿੈ। ਲੁੱ ਗ-ਭੁੱਗ ਸ ਰੇ ਹਵਸ਼ਵ-ਪਰਹਸੁੱਧ ਵ ਤ ਵਰਨ-ਪਰੇਮੀ
ਅਸਲੀ ਤੌਰ ਤੇ ਯ.ਐੁੱਨ.ਓ ਦੀਆਾਂ ਇਨ੍ ਾਂ ਨੀਤੀਆਾਂ ਦੇ ਪੁਰ-ਜ਼ੋਰ
ਿ ਮੀ ਿਨ, ਪਰ ਇਨ੍ ਾਂ ਗੁੱਲ ਾਂ ਦੇ ਵੁੱਧ ਮੁਦਈ ਿਨ ਹਕ ਊਰਜ
ਦੀਆਾਂ ਕੁੁੱਲ ਲੋ ੜ੍ ਾਂ ਨੂੰ ਸੂੰਜਮ ਨ ਲ਼ ਅਤੇ ਕ ਨੂੰ ਨੀ ਢੂੰਗ ਵਰਤ ਕੇ
ਘਟ ਇਆ ਜ ਵੇ, ਇਸ ਦੀ ਸਦ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜ ਵੇ ਅਤੇ ਅਤੇ
ਇਸ ਦੀ ਸਿੀ ਵੂੰਡ-ਵੂੰਡ ਈ ਨੂੰ ਪਰ ਥਹਮਕਤ ਹਦੁੱਤੀ ਜ ਵੇ। ਸਰ
ਡੇ ਹਵਡ ਐਟਨਬਰ ਦੀ ਨਸੀਿਤ ਿੈ ਹਕ:
“ਸ ਡੇ ਵ ਸਤੇ ਅਤੀ ਜ਼ਰਰੀ ਿੈ ਹਕ ਅਸੀ ਾਂ ਨ -ਹਸਰਫ ਧਰਤੀ ਦੇ
ਸੀਮਤ ਕੁਦਰਤੀ ਸ ਧਨ ਾਂ ਦੇ ਅੂੰਦਰ ਰਿੀਏ ਬਲਹਕ ਇਨ੍ ਾਂ ਨੂੰ
ਸਿੀ ਢੂੰਗ ਨ ਲ਼ ਵੂੰਡਣ ਵੀ ਹਸੁੱਖੀਏ।”
ਸਿੀ ਵੂੰਡ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸ ਧਨ ਾਂ ਦ ਦੁਰ-ਉਪਯੋਗ ਕਰ ਕੇ
ਅਯ ਸ਼ੀ ਦ ਜੀਵਨ ਹਜਉ ਾਂ ਰਿੇ ਅਮੀਰ ਾਂ ਤੇ ਕ ਨੂੰ ਨੀ ਅਤੇ
ਸਮ ਹਜਕ ਪ ਬੂੰਦੀਆਾਂ ਲ ਉਣ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਿੈ। ਇਸ ਦ ਿੁੱਲ
ਤਕਨ ਲੋ ਜੀ ਨਿੀ ਾਂ ਬਲਹਕ ਇਸ ਲਈ ਮੌਜਦ ਰ ਜਨੀਤਕ,
ਆਰਹਥਕ ਅਤੇ ਸਮ ਹਜਕ ਪਰਬੂੰਧ ਾਂ ਅਤੇ ਪਰਣ ਲੀਆਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ
ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਿੈ। ਇਿ ਤਦ ਿੀ ਸੂੰਭਵ ਿੈ ਜਦ ਅਸੀ ਾਂ ਜ ਗਰਕ ਿੋ ਕੇ
ਅਤੇ ਜ ਣਕ ਰ ਬਣ ਕੇ ਉਨ੍ ਾਂ ਲੀਡਰ ਾਂ ਦੇ ਿੁੱਥ ਤਕੜ੍ੇ ਕਰ ਾਂਗੇ ਜੋ
ਇਨ੍ ਾਂ ਨੀਤੀਆਾਂ ਪਰਤੀ ਸੁਹਿਰਦ ਅਤੇ ਸਰਵ-ਸ ਾਂਝੀਵ ਲਤ ਦੇ
ਪੁਰ-ਜ਼ੋਰ ਿਮ ਇਤੀ ਿਨ।
(ਨੋਟ :- ਇਸ ਲੇ ਖ ਦ ਮੁੁੱਖ ਆਧ ਰ ਕਨੇਡ ਦੀ ਮੈਨੀਟੋਬ
ਯਨੀਵਰਹਸਟੀ ਦੇ ਹਵਸ਼ਵ-ਪਰਹਸੁੱਧ ਸ ਇੂੰਸਦ ਨ ਅਤੇ ਊਰਜ -
ਹਵਸ਼ੇਸ਼ਗ ਪਰੋ. ਵੈਕਲਫ ਸਹਮੁੱਲ ਦੀ ਬੈਸਟ-ਸੈੁੱਲਰ ਹਕਤ ਬ
‘How the World Really Works’ -2022 ਿੈ। ਇਸ ਹਵੁੱਚ
ਹਦੁੱਤੇ ਤੁੱਥ ਅਤੇ ਅੂੰਕੜ੍ੇ ਉਨ੍ ਾਂ ਪਰਤੀ ਬਣਦੇ ਮ ਣ-ਸਹਤਕ ਰ
ਸਹਿਤ ਲਏ ਗਏ ਿਨ।)
ਇੂੰਜ ਈਸ਼ਰ ਹਸੂੰਘ ਪੂੰਜ ਬ ਰ ਜ ਹਬਜਲੀ ਬੋਰਡ ’ਚੋਂ ਚੀਫ਼
ਇੂੰਜੀਨੀਅਰ ਦੇ ਅਿੁਦੇ ਤੋਂ ਹਰਟ ਇਰ ਿੋਏ ਿਨ। ਆਪ ਹਬਜਲੀ
ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਦੋ ਅਹਿਮ ਖੇਤਰ ਾਂ, ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਹਵਜੀਲੈਂ ਸ ਦੇ
ਹਵਸ਼ੇਸ਼ਗ ਸਮਝੇ ਜ ਾਂਦੇ ਸਨ।
ਸਰਹਵਸ ਦੌਰ ਨ ਆਪ ਨੂੰ ਯ
ਐੁੱਨ ਓ ਦੀ ਇੁੱਕ ਖ ਸ ਸਕੀਮ
ਅਧੀਨ 'ਿ ਇਰ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ
ਕਨਸਲਟੈਂਸੀ' ਦੀ ਟਰੈਹਨੂੰ ਗ
ਕਰਨ ਦ ਮੌਕ ਹਮਹਲਆ
ਹਜਸ ਦੇ ਆਧ ਰ ਤੇ ਆਪ ਨੇ
ਮਹਿਕਮੇ ’ਚ ਇੁੱਕ ਪੁਰ ਣੀ
ਗੁ ੂੰਝਲ਼ਦ ਰ ਤਕਨੀਕੀ ਸਮੁੱਹਸਆ ਦ ਿੁੱਲ ਕੀਤ ਹਜਸ ਨੂੰ
ਭ ਰਤ ਦੇ ਕਈ ਿੋਰ ਹਬਜਲੀ ਬੋਰਡ ਾਂ ’ਚ ਵੀ ਸਲ ਹਿਆ ਹਗਆ।
ਓਦੋਂ ਤੋਂ ਿੀ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਅਤੇ ਹਬਜਲੀ ਖੇਤਰ ਾਂ ’ਚ ਯ ਐੁੱਨ ਓ
ਨ ਲ਼ ਜੁੜ੍ੇ ਿਨ। ਅੁੱਜ ਕਲ੍ ਹਵਹਗਆਨਕ ਹਕਸਮ ਦੇ ਲੇ ਖ ਾਂ
ਰ ਿੀ ਾਂ ਪੂੰਜ ਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵ ਕਰ ਰਿੇ ਿਨ। ਇਸ ਦੇ ਨ ਲ਼ ਿੀ
21 ਹਕਲੋ ਮੀਟਰ ਦੇ ਵ ਹਕੂੰਗ ਸਮ ਗਮ ਾਂ ’ਚ ਹਿੁੱਸ ਲੈਂ ਦੇ ਿਨ।
ਇਸ 15 ਅਪਰੈਲ ਨੂੰ ਸੀ ਐੁੱਨ ਟ ਵਰ ਦੀਆਾਂ 1,776 ਪੌੜ੍ੀਆਾਂ
ਚੜ੍੍ਨ ਦੇ ਮੁਕ ਬਲੇ ’ਚ ਆਪਣੇ ਏਜ-ਗਰੁੁੱਪ ’ਚ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰਬਰ
ਤੇ ਰਿੇ ਿਨ।

ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਬਿਦਹਮੰਡ ਦਾ ਰ੍ਹੱਸ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਾਂ ਊਰ੍ਜਾ, ਆਵਦਰ੍ਤੀ ਤੇ ਕੰਪਨ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਦਵਚ ਸੋਚ!ੋ
- ਦਨਕੋਲਾ ਟੈਸਲਾ, ਜੋ ਦਕ ਇੱਕ ਅਮਰ੍ੀਕਨ ਖੋਜੀ, ਦਬਜਲੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ੍ ਤੇ ਦੂਰ੍ਦਰ੍ਸ਼ੀ ਸੀ, ਦਜਸਦੀ ਸਭ

ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਆਧੁਦਨਕ ਆਲਟਰ੍ਨੇਦਟੰ ਕਰ੍ੰਟ (AC) ਦਬਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਦਸਸਟਮ ਹੈ।
26
 :
ਭਦਵੱਖ ਦੀ ੈੜ੍ਹ
/ਸੰ ਾਦਕ: ਡਾ: ਡੀ. ੀ. ਦਸੰਘ
ਰ੍ੀਦਵਊਕਰਤ : ਅਮਨਦੀਪ ਹਸੂੰਘ

ਪਰਕ ਸ਼ਕ: ਹਸੂੰਘ ਬਰਦਰਜ਼, ਅੂੰਹਮਰਤਸਰ

ਮੁੁੱਲ: 120 ਰੁਪਏ/$3.99

ਹਮਲਣ ਦ ਪਤ :

ਭ ਰਤ ਤੇ ਹਵਸ਼ਵ ਭਰ ਹਵਚ:

https://www.singhbrothers.com/en/bhawikh-di-pairh

ਕਨੇਡ ਹਵਚ:

https://www.sikhvirasat.ca/bhawikh-di-pairh-book-by-d-p-singh-dr-sikhvirasa

ਭਹਵੁੱਖ ਦੀ ਪੈੜ੍੍ ਹਕਤ ਬ, ਪੂੰਜ ਬੀ ਭ ਸ਼ ਤੇ ਦਸਰੀਆਾਂ ਭ ਸ਼ ਵ ਾਂ ਦੇ ਹਵਲੁੱ ਖਣ ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪਕ ਰ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਰ੍ੌਦਚਕ ਹਵਹਗਆਨ ਸ ਹਿਤ
ਨ ਲ਼ ਸੂੰਬੂੰਹਧਤ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਨੂੰ ਪੂੰਜ ਬੀ ਪ ਠਕ ਾਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਕਰ ਉਣ ਦ ਇੁੱਕ ਬਿੁਤ ਵਧੀਆ ਉਪਰ ਲ ਿੈ। ਡ . ਦੇਹਵੂੰਦਰ ਪ ਲ
ਹਸੂੰਘ (ਡੀ. ਪੀ. ਹਸੂੰਘ) ਵਲ੍ ੋਂ ਸੂੰਪ ਹਦਤ ਤੇ ਹਸੂੰਘ ਬਰਦਰਜ਼ ਵਲ੍ ੋਂ 2003 ਹਵਚ ਪਰਕ ਹਸ਼ਤ ਇਸ ਹਕਤ ਬ ਦੀ ਅੁੱਜ ਵੀ ਉੁੱਨੀ ਿੀ ਮਿੁੱਤਤ ਿੈ ਹਜੂੰਨੀ
ਉਦੋਂ ਸੀ, ਹਕਓ ਾਂਹਕ ਪੂੰਜ ਬੀ ਹਵਚ ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪ ਅਜੇ ਵੀ ਹਵਕਹਸਤ ਿੋ ਹਰਿ ਿੈ ਤੇ ਘੁੱਟ ਿੀ ਛਪਦ ਿੈ।

ਇਸ ਕਿ ਣੀ ਸੂੰਗਰਹਿ ਹਵਚ 12 ਚਰਹਚਤ ਲੇ ਖਕ ਾਂ ਹਜਨ੍ ਾਂ ਹਵਚ ਆਈਜ਼ੈਕ ਅਸੀਮੋਵ, ਜੇਅੂੰਤ ਵੀ. ਨ ਰਲੀਕਰ, ਹਦਲੀਪ ਐੁੱਮ. ਸ ਲਵੀ,
ਅਮਰਜੀਤ ਹਸੂੰਘ, ਡੀ. ਪੀ. ਹਸੂੰਘ, ਨੀਰ ਸ਼ਰਮ , ਬ ਲ ਫੌਂਡਕੇ, ਸੋਨੀਆ ਭੁੱਟ ਚ ਰੀਆ, ਪਰਵੀਨ ਕੁਮ ਰ, ਅਮਨਦੀਪ ਹਸੂੰਘ, ਜੋਗੇਸ਼ ਐੁੱਸ,
ਸੋਮਨ ਤੇ ਅਜਮੇਰ ਹਸੁੱਧ ਸ਼ ਮਲ ਿਨ, ਦੀਆਾਂ 15 ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਸੂੰਕਹਲਤ ਿਨ।

ਪਹਿਲੀਆਾਂ ਚ ਰ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ‘ਮਿ ਾਂਨਗਰ ਦੀ ਮੌਤ’, ‘ਚੇਤ ਵਨੀ - ਸਮੇਂ ਦੀ ਹਸਲਵਟ ਦੀ’, ‘ਕ ਲ਼ੀ ਬੁੱਦਲ਼ੀ’ ਅਤੇ ‘ਧਰਤੀ ਆਪੋ ਆਪਣੀ’
ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਚੂੰਤ ਜਨਕ ਮਸਲੇ - ਵ ਤ ਵਰਣ ਦੀ ਸ ਾਂਭ-ਸੂੰਭ ਲ ਦੇ ਹਵਹਭੂੰਨ ਪਹਿਲਆਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਾਂ ਿੋਈਆਾਂ ਪ ਠਕ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਤੇ
ਮਜ਼ਬਰ ਕਰ ਹਦੂੰਦੀਆਾਂ ਿਨ ਤੇ ਇਿ ਯ ਦ ਹਦਲ ਉਦ ਾਂ ੀਆਾਂ ਿਨ ਹਕ ਮਨੁੁੱ ਖ ਨੇ ਜੇ ਅਜੇ ਵੀ ਵ ਤ ਵਰਣ ਦੀ ਸੂੰਭ ਲ ਨਿੀ ਾਂ ਕਰੀ ਤ ਾਂ ਫੇਰ ਬਿੁਤ
ਦੇਰ ਿੋ ਜ ਏਗੀ ਤੇ ਆਉਣ ਵ ਲ਼ੀਆਾਂ ਪੀੜ੍੍ੀਆਾਂ ਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਮੁਆਫ਼ ਨਿੀ ਾਂ ਕਰਨਗੀਆਾਂ!

ਅੁੱਜ-ਕੁੱਲ ਜੈਨੇਹਟਕ ਇੂੰਜਨੀਅਹਰੂੰਗ ਬਿੁਤ ਤੁੱਰਕੀ ਕਰ ਰਿੀ ਿੈ, ਹਕਰਸਪਰ ਵਰਗੀਆਾਂ ਜੀਨਜ਼ ਸੂੰਪ ਹਦਤ ਕਰਨ ਦੀਆਾਂ ਤਕਨੀਕ ਾਂ
ਉਪਲਬਧ ਿੋ ਰਿੀਆਾਂ ਿਨ ਜੋ ਹਕ ਉਿਨ ਾਂ ਬੇਇਲ ਜ ਹਬਮ ਰੀਆਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇੁੱਕ ਨਵ ਾਂ ਤਰੀਕ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਿੀਆਾਂ ਿਨ ਪਰ
ਾਂ ਆਫ਼ ਫ਼ਲੈ ਸ਼’ ਅਤੇ ‘ਖਬਤ’ ਕਿ ਣੀਆਾਂ
ਅਹਜਿੀਆਾਂ ਤਕਨੀਕ ਾਂ ਦੀ ਗ਼ਲਤ ਵਰਤੋਂ ਜ ਾਂ ਦੁਸ਼ਪਰਭ ਵ ਵੀ ਿੋ ਸਕਦੇ ਿਨ। ‘ਧੁੂੰਦ ਗ਼ੁ ਬ ਰ’, ‘ਪ ਉਡ
ਾਂ ੀਆਾਂ ਿਨ।
ਕਲੋ ਹਨੂੰ ਗ ਤੇ ਜੈਨੇਹਟਕ ਜੋੜ੍-ਤੋੜ੍ ਦੇ ਚੂੰਗ-ੇ ਮ ੜ੍ੇ ਪਰਭ ਵ ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ ਉਦ

27
‘ਕ ਲ ਚੁੱਕਰ’ ਕਿ ਣੀ ਮਨੁੁੱ ਖ ਦੀ ਹਚਰਕ ਲ ਤੁੱਕ ਹਜੂੰਦ ਰਹਿਣ ਦੀ ਖ ਿਸ਼ ਵ ਰੇ ਿੈ। ‘ਚੂੰਨ ਉੁੱਤੇ ਮਨੁੁੱ ਖ ਦੀ ਤਲ ਸ਼’ ਿੋਰ ਧਰਤੀਆਾਂ ‘ਤੇ
ਮਨੁੁੱ ਖ ਦੀ ਹਚਰ-ਪੁਰ ਣੀ ਲ ਲਸ ਦੇ ਨ ਲ਼ ਏਡਜ਼ ਵ ਇਰਸ ਦੇ ਮ ਰ ਪਰਭ ਵ ਦ ਪਰਗਟ ਅ ਕਰਦੀ ਿੈ। ‘ਪਰੂੰਪਰ ’ ਕਿ ਣੀ ਟ ਇਮ ਟਰੈਵਲ
ਰ ਿੀ ਾਂ ਭਤ ਕ ਲ ਦ ਨਜ਼ ਰ ਹਦਖ ਉਦ ਾਂ ੀ ਿੋਈ ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਇਹਤਿ ਸ ਦੇ ਰਿੁੱਸ ਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਦ
ਾਂ ੀ ਿੈ।

ਅਗਲੀਆਾਂ ਹਤੂੰਨ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ‘ਮਸ਼ੀਨ ਤੇ ਮਨੁੁੱ ਖ’, ‘ਸੁੱਚ ਹਪਆਰ’ ਅਤੇ ‘ਪਰਖ’ ਮਨੁੁੱ ਖ ਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਸੂੰਬੂੰਧ ਾਂ ਦ ਹਜ਼ਕਰ
ਕਰਦੀਆਾਂ ਿਨ। ਸੂੰਸ ਰ ਪਰਹਸੁੱਧ ਸ ਇੂੰਸ ਹਫ਼ਕਸ਼ਨ ਲੇ ਖਕ ਆਈਜ਼ੈਕ ਅਸੀਮੋਵ ਦੀ ਕਿ ਣੀ ‘ਸੁੱਚ ਹਪਆਰ’ ਇੁੱਕ ਕੂੰਹਪਊਟਰ ਹਵਹਗਆਨੀ
ਤੇ ਉਸ ਦੁਆਰ ਬਣ ਏ ਪਰਯੋਹਗਕ ਕੂੰਹਪਊਟਰ ਪਰੋਗਰ ਮ ਜੋਓ ਦੀ ਕਿ ਣੀ ਿੈ ਜੋ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇੁੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਜੀਵਨ ਸ ਥੀ ਲੁੱ ਭਣ
ਲਈ ਹਤਆਰ ਕੀਤ ਿੈ। ਕਈ ਿਫ਼ਹਤਆਾਂ ਦੀ ਅਣਥੁੱਕ ਹਮਿਨਤ ਬ ਅਦ ਜੋਓ ਹਮਲਟਨ ਲਈ ਸੁੱਚ ਹਪਆਰ ਲੁੱ ਭ ਲੈਂ ਦ ਿੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ 14
ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਵੈਲੇਨਟ ਈਨ ਹਦਨ ਤੇ ਆਵੇਗ !

ਾਂ ੀ ਿੈ ਤੇ ਮਨੁੁੱ ਖ ਨੂੰ ਨਵੀ ਾਂ ਸਿੂੰ-ਸ਼ਤ ਬਦੀ ਦੀ

‘ਪਹਿਲੀ ਜਨਵਰੀ 3001’ ਅਗਲੇ ਿਜ਼ ਰ ਸ ਲ ਤੁੱਕ ਿੋਣ ਵ ਲ਼ੀ ਤਰੁੱਕੀ ‘ਤੇ ਝ ਤ ਪ ਉਦ
ਸਰਦਲ ਤੁੱਕ ਲੈ ਜ ਾਂਦੀ ਿੈ। ਇਸ ਹਕਤ ਬ ਦੀ ਅੂੰਤਲੀ ਕਿ ਣੀ ‘ਡ ਇਨ ਸੌਰ’ ਅਜੋਕੇ ਸਮ ਜ ਤੇ ਹਸਆਸੀ ਖੇਤਰ ਹਵਚ ਫੈਲੇ ਪਖੂੰਡ ਉੁੱਤੇ
ਹਵਹਗਆਨਕ ਹਚੂੰਨ੍ ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹਵਅੂੰਗ ਤਹਮਕ ਹਟੁੱਪਣੀ ਕਰਦੀ ਿੈ।

ਪੂੰਜ ਬੀ ਤੇ ਹਵਹਗਆਨ ਨ ਲ਼ ਹਪਆਰ ਕਰਨ ਵ ਲ਼ੇ ਸ ਰੇ ਪ ਠਕ ਾਂ ਨੂੰ ਇਿ ਹਕਤ ਬ ਜ਼ਰਰ ਪੜ੍੍ਨੀ ਚ ਿੀਦੀ ਿੈ। ਹਜੁੱਥੇ ਇਸ ਹਕਤ ਬ
ਹਵਚਲੀਆਾਂ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਪ ਠਕ ਦ ਭਰਪਰ ਮਨੋਰੂੰਜਨ ਕਰਦੀਆਾਂ ਿੋਈਆਾਂ ਉਸਨੂੰ ਹਵਹਗਆਨ ਦੀ ਅਦਭੁੁੱਤ ਦੁਨੀਆਾਂ ਹਵਚ ਲੈ ਜ ਾਂਦੀਆਾਂ
ਿਨ ਉੁੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਹਵਹਗਆਨ ਦੇ ਚੂੰਗੇ ਤੇ ਮ ੜ੍ੇ ਪਰਭ ਵ ਾਂ ਤੇ ਵ ਤ ਵਰਣ ਵ ਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬਰ ਕਰ ਹਦੂੰਹਦਆਾਂ ਿਨ।

ਰੂਪ ਚ ੱਲੋਂ ਦਾ ਰਿਨਾ ਸੰਸਾਰ

ਅਮਨਦੀਪ ਚਸੰਘ
ਰ੍ੂਪ ਦ ੱਲੋਂ (ਰ੍ੁਦਪੰਦਰ੍ਪਾਲ ਦਸੰਘ ਦ ੱਲੋਂ) ਇੱਕ ਬਰ੍ਤਾਨਵੀ
ਪੰਜਾਬੀ ਲੇ ਖਕ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਦਵਚ ਦਵਦ ਆਨ ਲਪ,
ਕਲਪਨਾ ਤੇ ਦਵਦਚੱਤਰ੍ਵਾਦ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਦਧਤ ਕਹਾਣੀਆਾਂ ਤੇ
ਨਾਵਲ ਰ੍ਚਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀਆਾਂ ਰ੍ਚਨਾਵਾਾਂ ਦਾ ਕੈਨਵਸ ਧਰ੍ਤੀ ਤੋਂ
ਲੈ ਕੇ ਬਿਦਹਮੰਡ ਤੱਕ ਫੈਦਲਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਇੰ ਲੈਂ ਡ ਦਵਚ
ਪਦਲਆ ਤੇ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ, ਪਰ੍ ਫੇਰ੍ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਾਂ ਬੋਲੀ ਦਵਚ
ਦਲਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦਕ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ੱਲ ਹੈ! ਦਕਓ ਾਂਦਕ
ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ੍ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਲੇ ਖਕ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ ਜੋ ਦਕ
ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦਵਚ ਦਲਖਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਾਂਦਕ ਰ੍ੂਪ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ
ਭਾਸ਼ਾ ਬਰ੍ਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਉੱਪਬੋਲੀ ਹੈ, ਜੋ ਦਕ ਟਕਸਾਲੀ
ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਹੈ, ਪਰ੍ ਉਹ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਉਸਦੀਆਾਂ
ਰ੍ਚਨਾਵਾਾਂ ਸਮਝਣ ਦਵਚ ਰ੍ੁਕਾਵਟ ਨਹੀ ਾਂ ਪਾਉਦ
ਾਂ ੇ।

ਉਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਪੰਜਾਬੀ ਦਵਚ ਇੱਕ ਨਵੀ ਾਂ ਦਕਸਮ ਦੀ ਸਾਦਹਤ ਰ੍ਚਨਾ ਹੈ ਦਜਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਅਮੀਰ੍ ਸਾਦਹਤਕ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੋਰ੍
ਵੀ ਅਮੀਰ੍ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਨਾਵਲ, ਕਹਾਣੀਆਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਪਾਠਕ ਇੱਕ ਦਵਲੱ ਖਣ ਸੰਸਾਰ੍ ਦਵਚ ਪਹੁਚ
ੰ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ - ਜੋ ਦਕ ਧਰ੍ਤੀ ਤੇ
ਜਾਾਂ ਬਿਦਹਮੰਡ ਦਵਚ ਦਕਤੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਯਾਤਰ੍ਾ ਵੀ ਕਰ੍ਦੇ ਹਨ, ਰ੍ੋਬਟ
ੋ ਾਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਾਂ ਵੀ ਬਾਰ੍ੇ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਤੇ
ਇਸਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਭਾਰ੍ਤੀ ਸਦਭਅਤਾ ਦਵਚ ਆਏ ਦਨ ਾਰ੍ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਠਕਾਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾਣੂ ਕਰ੍ਵਾਉਦ ਾਂ ਾ ਹੈ ਚਾਹੇ ਉਹ
ਨਦਸ਼ਆਾਂ ਦੀ ਦਭਆਨਕ ਦਬਮਾਰ੍ੀ ਹੋਵੇ, ਨਸਲੀ ਦਵਤਕਰ੍ਾ, ਖੂਨੀ ਰ੍ਾਜਨੀਤੀ ਜਾਾਂ ਦਦਨੋ-ਦਦਨ ਦਡ ਦਾ ਦਰ੍ਸ਼ਦਤਆਾਂ ਦਾ ਦਮਆਰ੍ ਹੋਵੇ!
ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੀਆਾਂ ਰ੍ਚਨਾਵਾਾਂ ਜ਼ਰ੍ੂਰ੍ ਪੜ੍ਹਨੀਆਾਂ ਚਾਹੀਦੀਆਾਂ ਹਨ।

28
 ਉਡਾਣ
ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੋਨਾ

ਸਾਰ੍ੇ ਬੱਦਚਆਾਂ ਨੂੰ ਨਵਾਾਂ ਸਾਲ ਮੁਬਾਰ੍ਕ ਹੋਵੇ!

ਸ਼ਾਲਾ! ਇਸ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਵਚ -
ਹਰ੍ ਇੱਕ ਦਹਰ੍ਦੇ ਅੰਦਰ੍ ਦਵਦ ਆਨ ਦਾ ਚਾਨਣ ਹੋਵੇ!

~ ਅਮਨਦੀਪ ਦਸੰਘ (ਸੰਪਾਦਕ ਉਡਾਣ)

ਕਦੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸੋਦਚਆ ਹੈ ਦਕ ਜਦੋਂ ਅਸੀ ਾਂ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਾਂ ਦਲਪੀ ਦਸੱਖਦੇ ਹਾਾਂ ਤਾਾਂ ਅਸੀ ਾਂ ਭੁਲਾਵੇਂ ਅੱਖਰ੍ ਦਕਓ ਾਂ ਵਰ੍ਤਦੇ ਹਾਾਂ? ਤਾਾਂ ਜੋ
ਅਸੀ ਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਾਂ ਦੇ ਅੱਖਰ੍ ਦਸੱਖ ਸਕੀਏ ਤੇ ਯਾਦ ਰ੍ੱਖ ਸਕੀਏ! ਜੇ ਅਸੀ ਾਂ ਵਰ੍ਣਕਿਮ ਅਨੁ ਸਾਰ੍ ਦਸੱਖਣ ਦੀ ਕੋਦਸ਼ਸ ਕਰ੍ਦੇ
ਰ੍ਹੀਏ ਤੇ ਰ੍ੱਟਾ ਮਾਰ੍ਦੇ ਰ੍ਹੀਏ ਤਾਾਂ ਅਸੀ ਾਂ ਉਹਨਾਾਂ ਅੱਖਰ੍ਾਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਤਾਾਂ ਰ੍ੱਖ ਸਕਾਾਂ ੇ ਪਰ੍ ਦਸੱਖ ਨਹੀ ਾਂ ਸਕਾਾਂ ੇ। ਇਸ ਕਰ੍ਕੇ
ਭੁਲਾਵੇਂ ਅੱਖਰ੍ ਨਵੀ ਾਂ ਦਲੱ ਪੀ ਨੂੰ ਦਸੱਖਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਾਦਧਅਮ ਹੈ। ਆਓ ਹੁਣ ਜਾਣੀਏ, ਅਸੀ ਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਵਾਾਂ ਦਵਸ਼ਾ ਜਾਾਂ
ਸੰਕਲਪ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਦਕਵੇਂ ਦਸੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ? ਜਾਾਂ ਦਫਰ੍ ਕੋਈ ਦਕਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅਸੀ ਾਂ ਉਸਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਦਕਵੇਂ ਯਾਦ ਰ੍ੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ?
ਅਕਸਰ੍ ਅਦਜਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਦਕ ਅਸੀ ਾਂ ਕੋਈ ਆਮ ਜਾਣਕਾਰ੍ੀ ਵਾਸਤੇ ਦਕਤਾਬ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਾਂ ਤੇ ਕੁੱਝ ਦਚਰ੍ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਾਂਦੇ ਹਾਾਂ।

29
ਜੇ ਓਹੀ ਦਕਤਾਬ ਅਸੀ ਾਂ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪਾਠਕਿਮ ਦਵੱਚ ਪੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ
ਤਾਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦਵੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਯਾਦ ਰ੍ਦਹ ਜਾਾਂਦਾ, ਦਕਓ ਾਂਦਕ
ਪਾਠਕਿਮ ਤੇ ਇਮਦਤਹਾਨ ਦਵੱਚ ਹੋਣ ਕਰ੍ਕੇ ਅਸੀ ਾਂ ਉਸਨੂੰ ਚੰ ੀ
ਤਰ੍ਹਾਾਂ ਮਨ ਲ ਾ ਕੇ ਪਦੜ੍ਹਆ ਹੋਵੇ ਾ, ਤੇ ਉਸ ਦਵਚਲੇ
ਮਹੱਤਵਪੂਰ੍ਨ ਸੰਕਲਪ ਸਮਝਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਦਧਆਪਕ,
ਜਮਾਤੀਆਾਂ, ਦੋਸਤਾਾਂ, ਤੇ ਪਦਰ੍ਵਾਦਰ੍ਕ ਮੈਂਬਰ੍ਾਾਂ ਨਾਲ਼ ਉਸ ਸੰਬੰਧ
ਦਵੱਚ ਦਵਚਾਰ੍-ਦਵਮਰ੍ਸ਼ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਦਜਸ ਕਰ੍ਕੇ
ਉਹ ਸੰਕਲਪ ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਜੇ ਇਹੀ ਤਰ੍ੀਕਾ ਅਸੀ ਾਂ ਦਕਸੇ ਨਵੀ ਾਂ ਦਕਤਾਬ, ਸੰਕਲਪ, ਜਾਾਂ
ਕੋਈ ਖੇਡ ਦਸੱਖਣ ਲਈ ਵਰ੍ਤੀਏ ਤਾਾਂ ਸਦਹਜੇ ਹੀ ਅਸੀ ਾਂ ਉਸਨੂੰ
ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ, ਲੰ ਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰ੍ੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ, ਤੇ
ਉਸਦੇ ਮਾਦਹਰ੍ ਜਾਾਂ ਮਾਸਟਰ੍ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ। ਇੱਕ ਅਦਜਹਾ
ਹੀ ਤਰ੍ੀਕਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰ੍ਸਕਾਰ੍ ਦਵਜੇਤਾ ਭੌਦਤਕ ਦਵਦ ਆਨੀ
ਦਰ੍ਚਰ੍ਡ ਫੇਨਮਨ (1918-1988) ਨੇ ਦਵਕਦਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਦਹਰ੍ੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਦਸੱਖਣ ਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ੀਕੇ ਦੇ ਚਾਰ੍ ਚਰ੍ਣ
ਹਨ:
1. ਪੜ੍ਹਾਈ - ਇਹ ਪਦਹਲਾ ਚਰ੍ਣ ਹੈ ਤੇ ਸੌਖਾ ਵੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ
ਦਸਰ੍ਫ਼ ਕੋਈ ਵੀ ਦਵਸ਼ਾ ਚੁਣਨਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਵਾਰ੍ੇ ਦਵੱਚ ਪੜ੍ਹਨਾ
ਹੈ। ਪਰ੍ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਦਸਰ੍ਫ਼ ਉਸਦੇ ਵਾਰ੍ੇ ਉਹ ਸਭ ਕੁੱਝ
ਦਲਖਣਾ ਹੈ ਜੋ ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱ ਦਰ੍ਹਾ ਹੈ। ਦਫਰ੍ ਉਸਨੂੰ
ਮਹਤਵਪੂਰ੍ਣ ਭਾ ਾਾਂ ਦਵੱਚ ਵੰਡ ਕੇ, ਸੰਪਰ੍
ੂ ਨ ਤੌਰ੍ ਤੇ ਉਸਨੂੰ
ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਦਸ਼ਸ ਕਰ੍ੋ।
2. ਚਸਖਾਣਾ - ਜਦੋਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ ਨੂੰ ਪੂਰ੍ਾ ਪੜ੍ਹ ਦਲਆ ਤਾਾਂ
ਉਸਨੂੰ ਦਕਸੇ ਦਵਅਕਤੀ (ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ੍ ਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ) ਨੂੰ ਦਸਖਾਉਣ
ਦੀ ਕੋਦਸ਼ਸ ਕਰ੍ੋ। ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦਕਸੇ ਦਨਰ੍ਜੀਵ ਚੀਜ਼ (ਪੁਤਲੇ ) ਜਾਾਂ
ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ੍ ਨੂੰ ਵੀ ਦਸੱਖਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਪਰ੍ ਦਕਸੇ ਦਵਅਕਤੀ
ਜਾਾਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦਸਖਾਉਣ ਦਵੱਚ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਲਾਭ ਹੈ ਦਕ ਉਹ
ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਉਸ ਸੰਬਧੀ ਪਿਸ਼ਨ ਪੁੱਿ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਜਵੇਂ ਦਜਵੇਂ ਉਹ
ਸਵਾਲ ਪੁਿ ੱ ਣ ,ੇ ਤੇ ਦਜਨਹਾਾਂ ਸਵਾਲਾਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਨਹੀ ਾਂ ਦੇ
ਸਕੋਂ ੇ ਤਾਾਂ ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਦਵੱਚ ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਾਂ ਜਾਾਂ
ਕਮਜ਼ੋਰ੍ੀਆਾਂ ਨਜ਼ਰ੍ ਆਉਣ ੀਆਾਂ। ਜੋ ਦਕ ਚੰ ੀ ੱਲ ਹੈ,
ਦਕਉਦਾਂ ਕ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦੁਬਾਰ੍ਾ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ੍ਕੇ ਉਹਨਾਾਂ ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਾਂ
ਨੂੰ ਭਰ੍ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਦਸਖਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦਕਸੇ ਕਲਾਸ ਨੂੰ
ਲੈ ਕਚਰ੍ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਾਾਂ ਮਦਹਮਾਨ ਅਦਧਆਪਕ (ਸਵੈ
ਸੇਵਕ - ਦਬਨਾਾਂ ਦਕਸੇ ਦਮਹਨਤਾਨੇ ਦੇ) ਬਣ ਕੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਪੁਰ੍ਾਣੀ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਦਕ ਦ ਆਨ ਵੰਡਣ ਨਾਲ਼ ਹੋਰ੍ ਵਧਦਾ ਹੈ!
30
3. ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਂ ਭਰਨੀਆਂ - ਇਸ ਚਰ੍ਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਖਾਲੀ
ਥਾਵਾਾਂ ਨੂੰ ਭਰ੍ਨਾ ਜਾਾਂ ਜਾਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ੍ੀਆਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ੍ ਕਰ੍ਕੇ, ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ
ਵਾਰ੍ੇ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ੍ਨਾ ਹੈ। ਉਸ ਜਾਣਕਾਰ੍ੀ
ਨੂੰ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ੍ਨਾ ਹੈ ਜੋ ਤੁ ਹਾਡੀ ਰ੍ਣਨੀਤੀ ਨੂੰ ਪਿਭਾਵਸ਼ਾਲੀ
ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ ਦਾ ਹੋਰ੍ ਦਹਰ੍ਾ ਅਦਧਐਨ
ਕਰ੍ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਆਪਣੀਆਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ੍ੀਆਾਂ ਸਮਝਣ ਲਈ ਜਾਾਂ
ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਾਂ ਭਰ੍ਨ ਲਈ, ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ ਦੇ ਪਿਕ
ੈ ਦਟਸ ਟੈਸਟ
ਵੀ ਹੱਲ ਕਰ੍ ਸਕਦੇ ਹੋ।
4. ਸੌਖਾ ਕਰਨਾ - ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀ ਾਂ ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ ਦਾ ਦਤੰਨ ਵਾਰ੍
ਅਦਧਐਨ ਕਰ੍ ਦਲਆ ਹੈ, ਤਾਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਣ
ਏ ਹੋ, ਪਰ੍ ਇੰਨੀ ਜਲਦੀ ਨਹੀ ਾਂ ... ਹੁਣ ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ ਦੀ
ਜਾਣਕਾਰ੍ੀ ਨੂੰ ਸੌਖਾ ਕਰ੍ਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਰ੍ਣ ਔਖਾ ਵੀ ਹੈ, ਪਰ੍
ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ ਦੀ ਪੂਰ੍ਨ ਜਾਣਕਾਰ੍ੀ ਲੈ ਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰ੍ੂਰ੍ੀ ਹੈ।
ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਹ ਦਵਸ਼ਾ ਸੌਖੇ ਸ਼ਬਦਾਾਂ ਦਵੱਚ ਦਕਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਾਾਂ ਆਮ
ਦਵਅਕਤੀ ਦੀ ਦਸੱਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਵੱਚ ਸਮਝਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤਾਾਂ ਤੁ ਹਾਨੂੰ
ਉਹ ਚੰ ੀ ਤਰ੍ਹਾਾਂ ਸਮਝ ਆ ਦ ਆ ਹੈ, ਤੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸਦੇ
ਉਸਤਾਦ ਬਣ ਏ ਹੋ। ਅਦਜਹਾ ਕਰ੍ਨ ਨਾਲ਼ ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਉਸ
ਦਵਸ਼ੇ ਦੇ ਮਹਤਵਪੂਰ੍ਣ ਭਾ ਾਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ੍ ਫੇਰ੍ ਸਮਝਣ ਤੇ
ਜੋੜ੍ਨ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ੍ ਜ਼ੋਰ੍ ਲ ਾਉਣਾ ਪਏ ਾ! ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸਨੂੰ
ਉੱਚੀ ਅਵਾਜ਼ ਦਵੱਚ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਾਂ ਜੋੜ੍
ਸਕਦੇ ਹੋ ਦਜਵੇਂ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾ ਰ੍ਹੇ ਹੋਵੋਂ। ਜੇ ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਫੇਰ੍
ਵੀ ਦਦੱਕਤ ਆ ਰ੍ਹੀ ਹੈ ਤਾਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸਨੂੰ ਵਾਰ੍-ਵਾਰ੍ ਦੁਹਰ੍ਾ ਕੇ
ਅਦਭਆਸ ਕਰ੍ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਪਰ੍ ਅਦਭਆਸ ਹੁਦਸ਼ਆਰ੍ੀ ਨਾਲ਼
ਕਰ੍ਨਾ ਹੈ, ਨਾ ਦਕ ਰ੍ੱਟਾ ਲ ਾਉਣਾ ਹੈ! ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਅਦਭਆਸ
ਕਰ੍ਦੇ ਰ੍ਦਹਣਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਵਾਾਂ
ਨਹੀ ਾਂ ਦੱਸ ਦਕਦੇ। ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਰ੍ੱਟਾ ਨਹੀ ਾਂ ਲ ਾਉ ੇ ਸ ੋਂ ਅਰ੍ਾਮ
ਨਾਲ਼ ਲ ਾਤਾਰ੍ ਰ੍ੋਜ਼ ਅਦਭਆਸ ਕਰ੍ੋ ੇ ਤਾਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਸ ਦਵਸ਼ੇ
ਨੂੰ ਲੰ ਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰ੍ੱਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੇ ਤੁ ਹਾਨੂੰ ਇਮਦਤਹਾਨ
ਤੋਂ ਇੱਕ ਰ੍ਾਤ ਪਦਹਲਾਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਾ ਣਾ ਨਹੀ ਾਂ ਪਏ ਾ!
ਸੁਰ੍ੀਲਾ ਲ਼ਾ ਤਾਾਂ ਕੁਦਰ੍ਤੀ ਹੁਦ
ੰ ਾ ਹੈ, ਪਰ੍ ਸੰ ੀਤ ਅਦਜਹੀ
ਦਵੱਦਦਆ ਹੈ ਜੋ ਦਮਹਨਤ ਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ਼ ਦਸੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦਕਸੇ ਉਸਤਾਦ ਤੋਂ ਦਸੱਖ,ੋ ਤੇ ਦਸ ਸਾਲ ਹਰ੍ ਰ੍ੋਜ਼ ਦਸ
ਦਮੰਟ ਮਨ ਲ ਾਕੇ, ਡੁ ੱਬ ਕੇ ਦਹਰ੍ਾ ਅਦਧਐਨ ਕਰ੍ੋ ਤਾਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ
ਸੰ ੀਤ ਦਸੱਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਪਰ੍ ਦਸੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਤੁ ਹਾਨੂੰ
ਦਜੱਥੇ ਮੌਕਾ ਦਮਲ਼ੇ ਜਾਾਂ ਦਕਸੇ ਧਾਰ੍ਦਮਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਭਜਨ ਜਾਾਂ
ਸ਼ਬਦ ਰ੍ਾਹੀ ਾਂ ਆਪਣੀ ਸੰ ੀਤ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਵੀ ਕਰ੍ਦੇ ਰ੍ਦਹਣਾ
ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਪੰਨਾ 37 ‘ਤੇ …
 ਲਾਸਦਿਕ ਦਾ ਡੱ ਡੂ
ਹਰੀ ਦਕਿਸ਼ਨ ਮਾਇਰ
ਪੀਲੇ ਡੁੱ ਡ ਦੇ ਘਰ, ਦਰੋਂ ਦਰੋਂ ਡੁੱ ਡ, ਉਸ ਦੇ ਮ ਾਂ ਬ ਪ ਦੀ ਮੌਤ ਤੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਰਨ ਵ ਲੇ ਡੁੱ ਡ ਆਪਣੇ ਆਲੇ
ਦੁਆਲੇ ਹਵੁੱਚ ਆਈਆਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਾਂ ਬ ਰੇ ਗੁੱਲ ਾਂ ਕਰ ਰਿੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਜ਼ਮ ਨੇ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦ , ਇਕ ਡੁੱ ਡ ਬੋਹਲਆ,”ਆਿ ਹਜਿੜ੍ੀ ਥ ਾਂ
ਾਂ
ਤੇ ਸੜ੍ਕ ਬਣੀ ਆ, ਇੁੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਬੇਿ ਹਵਰ ਨ ਪਈ ਿੁੂੰਦੀ ਸੀ। ਇੁੱਥੇ ਇਕ ਖਿ ਿੁੂੰਦ ਸੀ। ਖਿ ਦੀ ਮੌਣ ਤੇ ਚੜ੍੍ ਕੇ ਹਪੂੰਡ ਦੀਿਦ ਸੀ। ਅਸੀ ਾਂ
ਖਿ ਦੀਆਾਂ ਹਟੂੰਡ ਾਂ ਹਵੁੱਚ ਦੁਬਕੇ ਰਹਿੂੰਦੇ। ਜਦ ਖਿ ਹਗੜ੍ਦ , ਅਸੀ ਾਂ ਹਟੂੰਡ ਾਂ ਤੇ ਝਟੇ ਲੈਂ ਦੇ। ਹਟੂੰਡ ਾਂ ਉੁੱਪਰ ਆਉਦ
ਾਂ ੀਆਾਂ ਤ ਾਂ ਅਸੀ ਾਂ ਉੁੱਪਰ ਚੜ੍੍
ਆਉਦਾਂ ੇ । ਛੜ੍ੁੱਪੇ ਮ ਰ ਕੇ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆ ਜ ਾਂਦ।ੇ ”

“ਫੇਰ”, ਇਕ ਛੋਟੇ ਡੁੱ ਡ ਨੇ ਪੁੁੱਹਛਆ।

“ਇਕ ਹਦਨ ਕੀ ਿੋਇਆ, ਇਕ ਉੁੱਚ ਲੂੰ ਬ ਟਰੈਕਟਰ ਜ਼ਮੀਨ ਪੁੁੱਟਣ ਲੁੱ ਗ । ਦਰ ਤੁੱਕ ਹਮੁੱਟੀ ਘਸੀਟ ਕੇ ਹਲਜ ਈ ਜ ਵੇ। ਜ਼ਮੀਨ ‘ਚੋਂ ਪੁੱਧਰ
ਰਸਤ ਹਦਸਣ ਲੁੱ ਗ । ਫੇਰ ਉਸ ਰ ਿ ਉਪਰ ਪੁੱਥਰ ਰੋੜ੍ੇ ਪੈ ਗਏ। ਇਕ ਮਸ਼ੀਨ ਰੋਹੜ੍ਆਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਹਦਨ ਦੁੱਬਦੀ ਰਿੀ। ਇਕ ਹਦਨ ਇੂੰਨ੍
ਰੋਹੜ੍ਆਾਂ ਉੁੱਪਰ ਲੁੁੱ ਕ ਤੇ ਬਜਰੀ ਦੀ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਹਵਛ ਹਦੁੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਤੇ ਹਕੂੰਨੇ੍ ਿੀ ਹਦਨ ਰੋਲਰ ਘੁ ੂੰਮਦ ਹਰਿ ।”

“ਫੇਰ” ਇਕ ਿੋਰ ਡੁੱ ਡ ਬੋਹਲਆ।

31
“ਸ ਡੀ ਮ ੜ੍ੀ ਤਕਦੀਰ ਨੂੰ , ਇਿ ਕਲਮੂੰਿੀ ਸੜ੍ਕ ਬਣ ਗਈ।” “ਡੇਂ ਗ, ਮਲੇ ਰੀਆ, ਸਵ ਈਨ ਫਲ ਤੇ ਿੋਰ ਕਈ”। ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ ਨੇ
ਬੁੁੱਢ ਡੁੱ ਡ ਬੋਹਲਆ। ਹਕਿ ।

ਚ ਰੇ ਪ ਸੇ ਚੁੁੱਪ ਵਰਤ ਗਈ। ਪੀਲੇ ਡੁੱ ਡ ਦੇ ਮ ਾਂ ਬ ਪ ਦੀ ਮੌਤ “ਪਰ ਅਸੀ ਾਂ ਤ ਾਂ ਇਨਸ ਨ ਦ ਕਦੀ ਕੁਝ ਨਿੀ ਾਂ ਹਬਗ ਹੜ੍ਆ”।
ਇਸੇ ਸੜ੍ਕ ਤੇ ਿੋਈ ਸੀ। ਪੀਲੇ ਡੁੱ ਡ ਨੇ ਦੁੱਹਸਆ ਹਕ ਉਸ ਦੇ ਮ ਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਡੁੱ ਡ ਅੁੱਗੇ ਬੋਹਲਆ,”ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਪਤ ਹਕ ਸੈਂਕੜ੍ੇ ਡੁੱ ਡ ਮ ਰ
ਬ ਪ ਹਕਸੇ ਕਰੀਬੀ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਹਮਲਣ ਗਏ ਸੀ। ਤੁ ਰਦੇ ਤੁ ਰਦੇ ਕੇ ਬੂੰਦ ਆਪਣੇ ਰੋਗ ਾਂ ਦੇ ਇਲ ਜ ਲ਼ਈ ਦਵ ਈਆਾਂ ਹਤਆਰ
ਉਿ ਸੜ੍ਕ ਲ ਗੇ ਪਿੁੂੰਚੇ। ਤੇਜ਼ ਧੁਪ
ੁੱ ‘ਚ ਲੁੁੱ ਕ ਹਪਘਲੀ ਪਈ ਸੀ। ਕਰਦ ਿੈ।
ਅੁੱਗੇ ਬ ਪ ਤੇ ਹਪੁੱਛੇ ਪੀਲੇ ਦੀ ਮ ਾਂ। ਦੋ ਕਦਮ ਿੀ ਅੁੱਗੇ ਤੁ ਰੇ ਸਨ,
ਡੁੱ ਡਆਾਂ ਤੋਂ ਮਨੋਰੋਗ, ਬੇਿੋਸ਼ੀ, ਕੈਂਸਰ ਇੁੱਥੋਂ ਤੁੱਕ ਹਕ ਏਡਜ਼ ਤੋਂ
ਉਨ੍ ਦੇ ਪੈਰ ਾਂ ਨੂੰ ਲੁੁੱ ਕ ਹਚੂੰਬੜ੍ ਗਈ। ਪੈਰ ਲੁੁੱ ਕ ‘ਚੋਂ ਬ ਿਰ
ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਦਵ ਈ ਹਤਆਰ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ।”
ਕੁੱਢਣ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਸੂੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਲੁੱ ਗੇ। ਪਰ ਸਭ ਯਤਨ
ਅਸਫਲ ਰਿੇ। ਹਵੂੰਿਦੇ ਹਵੂੰਿਦੇ ਇਕ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤ ਰ ਕ ਰ, ਉਨ੍ “ਫੇਰ ਤ ਾਂ ਡੁੱ ਡਆਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀ ਾਂ ਪੈਣ ਚ ਿੀਦ ਬੂੰਦੇ ਨੂੰ ।” ਇਕ ਡੁੱ ਡ
ਦੇ ਉੁੱਪਰੋਂ ਦੀ ਲੂੰ ਘ ਗਈ। ਪੀਲੇ ਦੇ ਮ ਾਂ ਬ ਪ ਥ ਾਂਏ ਾਂ ਹਚੁੱਪੇ ਗਏ। ਬੋਹਲਆ।
ਅਨਿੋਣੀ ਵ ਪਰ ਗਈ।
“ਪੈਣ ਤ ਾਂ ਚ ਿੀਦ ।”ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ ਨੇ ਹਕਿ ।
ਬੁੁੱਢ ਡੁੱ ਡ ਬੜ੍ ਅਨੁ ਭਵੀ ਸੀ। ਡੁੱ ਡ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇੁੱਕਠੇ ਿੋ
“ਿੁਣ ਤ ਾਂ ਬੂੰਦੇ ਪੇਟੀਆਾਂ ਭਰ ਕੇ ਡੁੱ ਡ ਹਵਦੇਸ਼ ਾਂ 'ਚ ਵੀ ਭੇਜਦੇ ਨੇ।”
ਕੇ ਪੁੁੱਛਣ ਲੁੱ ਗੇ,”ਦ ਦ ਸ ਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕੌਣ ਕੌਣ ਨੇ?”
ਇਕ ਿੋਰ ਡੁੱ ਡ ਨੇ ਜ ਣਕ ਰੀ ਹਦੁੱਤੀ।
“ਸੁੱਪ, ਡਰੈਗਨ, ਕੂੰਨਖਜਰ , ਬ ਾਂਦਰ, ਇੁੱਲ, ਬ ਜ, ਬੂੰਗਲ ਸ ਡੇ
“ਇੂੰਨ੍ ਡੁੱ ਡਆਾਂ ਦ ਲੋ ਕ ਕੀ ਕਰਦੇ ਨੇ, ਦ ਦ ?”
ਮੁਢੋਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਿਨ।” ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ ਨੇ ਝੁੱਟ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਗਣ ਹਦੁੱਤੇ।
“ਚੀਰ-ਫ ੜ੍ ਕਰਦੇ ਨੇ ਪਰਯੋਗਸ਼ ਲ ‘ਚ ਹਵਹਦਆਰਥੀ ਇੂੰਨ੍
“ਸ ਨੂੰ ਇਨਸ ਨ ਾਂ ਤੋਂ ਹਕਿੜ੍ੇ ਸਮੇਂ ਸਤਰਕ ਰਹਿਣ ਚ ਿੀਦ
ਦੀ।”
ਿੈ?”
“ਹਕਉ ਾਂ ਕਰਦੇ ਨੇ ਚੀੜ੍ਫ ੜ੍”?
“ਜਦੋਂ ਹਤੁੱਖ ਪੁੱਥਰ, ਦੁਰਮਟ, ਿਥੌੜ੍ ਬੂੰਦੇ ਦੇ ਿੁੱਥ ਹਵੁੱਚ ਿੋਵੇ।”
“ਹਗਆਨ ਪਰ ਪਤ ਕਰਦੇ ਨੇ”*
“ਦ ਦ ! ਡੁੱ ਡ ਰੋਜ਼ ਮਰ ਰਿੇ ਿਨ। ਸ ਡੀਆਾਂ ਕਈ ਹਕਸਮ ਾਂ ਤ ਾਂ
ਹਚਰ ਤੋਂ ਅਲੋ ਪ ਿੀ ਿੋ ਗਈਆਾਂ ਿਨ। ਤੂੰ ਕੋਈ ਅਕਲ ਦੇਿ “ਮੁਫ਼ਤ ਦ ਮ ਲ ਸਮਝ ਰੁੱਹਖਆ ਡੁੱ ਡਆਾਂ ਨੂੰ ?”
ਸ ਨੂੰ ।”
”ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ ਨੂੰ ਬੂੰਹਦਆਾਂ ਦ ਪਰ ਭੇਤ ਸੀ।
“ਪੀਲੇ ਦੇ ਬ ਪ ਮਰਨ ਨ ਲ ਮੈਨੂੰ ਬੜ੍ ਧੁੱਕ ਲੁੱ ਹਗਆ ਿੈ। ਬੂੰਦ
“ਦ ਦ ! ਤੂੰ ਤ ਾਂ ਸ ਡੇ ਹਦਮ ਗ ਦੇ ਹਕਵ ੜ੍ ਖੋਲ੍ ਹਦੁੱਤੇ ਿਨ।” ਡੁੱ ਡ
ਪੈਸੇ ਦੀ ਦੌੜ੍ ਚ ਅੂੰਨ੍ ਿੋਇਆ ਹਪਆ। ਪ ਣੀਆਾਂ ਹਵੁੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਾਂ
ਇਕੁੱਠੇ ਬੋਲੇ।
ਘੁ ਲ ਗਈਆਾਂ ਿਨ। ਕੀਟਨ ਸ਼ਕ ਾਂ ਨੇ ਕੀਟ ਪਤੂੰਗੇ ਚਟਮ ਕਰ
ਲਏ। ਿੁਣ ਡੁੱ ਡ ਖ ਣ ਤ ਾਂ ਕੀ ਖ ਣ?” ਡੁੱ ਡ ਹਧਆਨ ਨ ਲ ਬੁੁੱਢੇ “ਇੁੱਥੇ ਿੀ ਬੁੱਸ ਨਿੀ ਾਂ ਮਨੁੁੱ ਖ ਨੂੰ ਪਤ ਵੀ ਿੈ ਹਕ ਡੁੱ ਡ ਅਲੋ ਪ ਿੋ
ਡੁੱ ਡ ਰਿੇ ਿਨ। ਫੇਰ ਵੀ ਅੁੱਖ ਾਂ ਮੀਟੀ ਬੈਠ । ਪਤ ਨਿੀ ਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਿੋਸ਼
ਕਦੋਂ ਆਉਣੀ ਿੈ?”
ਦੀਆਾਂ ਗੁੱਲ ਾਂ ਸੁਣ ਰਿੇ ਸਨ।
“ਜਦੋਂ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗਰਦਨ ਤੋਂ ਪਕੜ੍ ਹਲਆ , ਓਦੋਂ ਿੋਸ਼
“ਦ ਦ !ਕਹਿੂੰਦੇ ਕੁਝ ਕੀੜ੍ੇ ਤੇ ਮੁੱਛਰ ਕੀਟ ਨ ਸ਼ਕ ਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚ
ਆਊ ਇਸ ਨੂੰ ।” ਇਕ ਡੁੱ ਡ ਗ਼ੁ ੁੱਸੇ ‘ਚ ਬੋਹਲਆ।
ਗਏ ਿਨ।”
ਦੇਖਦੇ ਦੇਖਦੇ ਦੋ ਡੁੱ ਡ ਉਥੇ ਆਕੇ ਘ ਿ ਤੇ ਹਲਟਣ ਲੁੱ ਗੇ।
“ਉਿੀ ਮੁੱਛਰ ਰੋਗ ਪੈਦ ਕਰ ਰਿੇ ਿਨ। ।”
ਬਜ਼ੁਰਗ ਡੁੱ ਡ ਛੜ੍ੁੱਪ ਮ ਰ ਕੇ ਉਨ੍ ਕੋਲ ਚਲ ਹਗਆ। ਉਨ੍
“ਹਕਿੜ੍ੇ ਰੋਗ” ਇਕ ਡੁੱ ਡ ਨੇ ਪੁੁੱਹਛਆ। ਦੇ ਹਪੂੰਡੇ ਪਲੋ ਸਦ ਬੋਹਲਆ,”ਯਰੀਆ ਸੋਖ਼ ਹਲਆ ਇੂੰਨ੍ ਦੀ

32
ਚਮੜ੍ੀ ਨੇ।” ਕੁਝ ਸੋਚ ਕੇ ਉਿ ਕਹਿੂੰਦ ,”ਘੂੰਟੇ ਦੋ ਘੂੰਟੇ ਦੇ ਪਰ ਿੁਣੇ “ਮੈਂ ਬੂੰਦੇ ਕਹਿੂੰਦੇ ਸੁਣੇ ਿਨ ਹਕ ਪੈਸੇ ਵ ਲੇ ਡੁੱ ਡ ਦੇ ਘਰ ਹਵੁੱਚ
ਨੇ ਇਿ ਤ ।ਾਂ ”ਚ ਰੇ ਪ ਸੇ ਮੁਰਦੇਿ ਣੀ ਚੁੁੱਪ ਪਸਰ ਗਈ। ਰੁੱਖਣ ਨ ਲ ਧਨ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਿ ਲੀ ਆਉਦ ਾਂ ੀ ਘਰ ਹਵੁੱਚ”, ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ
ਨੇ ਦੁੱਹਸਆ।
“ਇਿ ਬੂੰਦ ਤ ਾਂ ਸ ਡੇ ਹਪੁੱਛੇ ਿੀ ਪੈ ਹਗਆ।”
“ਹਜਉਹਾਂ ਦਆਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕ ਉਣ ਲੁੱ ਗ ਿੈ ਅਤੇ ਪਲ ਸਹਟਕ ਦੇ
“ਪਸ਼ ਸ ਨੂੰ ਖੁਰ ਾਂ ਥੁੱਲੇ ਦੁੱਬ ਜ ਾਂਦੇ ਨੇ। ਸ ਡੇ ਘਰ ਢ ਿ ਜ ਾਂਦੇ ਨੇ।
ਡੁੱ ਡਆਾਂ ਦੇ ਮੂੰਿ ਹਵੁੱਚ ਪੈਸੇ ਤੁ ੂੰਨ ਕੇ ਦੌਲਤ ਅੜ੍ੇ ਖ਼ੁਸ਼ਿ ਲੀ
ਪ ਣੀਆਾਂ ‘ਚ ਮੌਤ ਖਲੋ ਤੀ ਿੈ। ਭੁੁੱਖ ਨ ਲ ਤ ਾਂ ਸ਼ ਇਦ ਅਸੀ ਾਂ ਨ ਾਂ
ਭ ਲਦ ਹਫਰਦ ਿੈ ਅੁੱਜ
ਮਰਦੇ, ਪਰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪ ਣੀ ਸ ਨੂੰ ਜ਼ਰਰ ਮ ਰ ਦੇਣਗੇ।”
ਦ ਮਨੁੁੱ ਖ।” ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ ਨੇ
ਦੇਖਦੇ ਦੇਖਦੇ ਇਕ ਉੁੱਡਣ ਬ ਜ ਧਰਤੀ ਤੇ ਉਤਹਰਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਗੁੱਲ ਜ ਰੀ
ਇਕ ਮੋਟੇ ਡੁੱ ਡ ਨੂੰ ਨੋਕੀਲੇ ਪੂੰਹਜਆ ‘ਚ ਦਬੋਚ ਕੇ ਔਿਹਗਆ ਰੁੱਖਹਦਆਾਂ ਹਕਿ ।
ਔਿ ਹਗਆ। ਡੁੱ ਡਆਾਂ ਹਵਚਕ ਰ ਭਗਦੜ੍ ਮੁੱਚ ਗਈ। ਸ ਰੇ
ਆਪੋ ਆਪਣੀਆਾਂ ਲੁ ਕਣ ਗ ਿ ਾਂ ਵੁੱਲ ਦੌੜ੍ੇ।
ਿਰੀ ਹਕਰਸ਼ਨ ਮ ਇਰ ਨੇ
“ਬੂੰਦੇ ਨੂੰ ਛੁੱਡੋ , ਸ ਨੂੰ ਤ ਾਂ ਜ ਨਵਰ ਵੀ ਮ ਰਨ ਦੀ ਝ ਕ ‘ਚ
ਹਵਹਗਆਨ ਦੇ ਹਵਸ਼ੇ
ਰਹਿੂੰਦੇ ਿਨ।”
ਹਫਹਜ਼ਕਸ ਦ ਹਤੂੰਨ ਦਿ ਕੇ ਅਹਧਆਪਨ ਕੀਤ । ਪੂੰਜ ਬ
ਾਂ ੀ ਆ ਦ ਦ ,
“ਮੌਤ ਸ ਡੇ ਹਸਰ ਾਂ ਤੇ ਮੂੰਡਲ ਉਦ ਚਲੋ ਹਕਸੇ ਹਸੁੱਹਖਆ ਹਵਭ ਗ ਹਵਚੋਂ ਬਤੌਰ ਹਪਰੂੰਸੀਪਲ ਸੇਵ ਮੁਕਤ ਿੋਏ।
ਹਠਕ ਣੇ ਲੁੱ ਗੀਏ, ਹਕਤੇ ਅਹਣਆਈ ਮੌਤ ਨ ਾਂ ਮ ਰੇ ਜ ਈਏ। ਹਵਹਗਆਨ ਦੇ ਹਵਹਸ਼ਆਾਂ ਤੇ ਹਨਬੂੰਧ ਅਕਸਰ ਪਰਕ ਸ਼ਤ ਿੁੂੰਦੇ
ਸ ਰੇ ਡੁੱ ਡ, ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ ਨੂੰ ਨ ਲ ਲੈ ਕੇ ਛੁੱਪੜ੍ ‘ਚ ਲੁ ਕਣ ਲਈ ਰਹਿੂੰਦੇ ਿਨ। ਬ ਲ ਸ ਹਿਤ ਹਵੁੱਚ ਕਿ ਣੀ, ਕਹਵਤ ,
‘ਚਲੇ ਗਏ। ਡੁੱ ਡਆਾਂ ਨੇ ਦੇਹਖਆ ਹਕ ਇਕ ਆਦਮੀ ਪਲ ਸਹਟਕ ਜੀਵਨੀਆਾਂ, ਬੁਝ ਰਤ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਤਕਰੀਬਨ ਪੂੰਦਰ ਾਂ ਪੁਸਤਕ ਾਂ
ਦ ਡੁੱ ਡ, ਹਜਸ ਦੇ ਮੂੰਿ ਹਵੁੱਚ ਧ ਤ ਦ ਹਸੁੱਕ ਸੀ, ਿੁੱਥ ਹਵੁੱਚ ਫੜ੍ੀ ਛਪੀਆਾਂ ਿਨ। ਕੁਝ ਛਪ ਈ ਅਧੀਨ ਿਨ। ਉਿਨ ਾਂ ਦੀਆਾਂ
ਜ ਹਰਿ । ਪੁਸਤਕ ਾਂ ‘ਮਿ ਨ ਖੋਜਕ ਰ’, ‘ਭ ਰਤੀ ਖੋਜਕ ਰ’, ‘ਅਸੀ ਾਂ ਜੀਵ
ਜੂੰਤ’ ਭ ਗ 1 ਅਤੇ 2 ਪੁਸਤਕ ਾਂ ਕ ਫ਼ੀ ਚਰਹਚਤ ਰਿੀਆਾਂ ਿਨ।
“ਦ ਦ ! ਇਿ ਕੀ।” ਇਕ ਡੁੱ ਡ ਨੇ ਬੁੁੱਢੇ ਡੁੱ ਡ ਤੋਂ ਪੁੁੱਹਛਆ।

ਪਲਾਸਚਟਕ ਦੀ ਸਮੱਚਸਆ
ਸੰਸਾਰ੍ ਦਵਚ ਪਲਾਸਦਟਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਇੰਨਾ ਵਧ ਦ ਆ ਹੈ ਦਕ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨਹੀ ਾਂ ਬਚੀ ਦਜਸ ਦਵੱਚ ਪਲਾਸਦਟਕ ਨਾ ਵਰ੍ਦਤਆ

ਜਾਾਂਦਾ ਹੋਵੇ - ਬੱਦਚਆਾਂ ਦੇ ਦਖਡੌ ਦਣਆਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਾਂ ਬੋਤਲਾਾਂ ਤੇ ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਾਂ ਦੀ ਪੈਦਕੰ ਦਵੱਚ ਪਲਾਸਦਟਕ ਵਰ੍ਦਤਆ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜੀਵਾਾਂ ਦੇ ਫ਼ਾਦਸਲਜ਼ ਤੋਂ ਫੈਕਟਰ੍ੀਆਾਂ ਦਵਚ ਦਤਆਰ੍ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ਾ ਪਲਾਸਦਟਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦਮੱਟੀ ਦਵੱਚ ਨਹੀ ਾਂ ਲ਼ਦਾ ਤੇ ਸਦੀਆਾਂ ਤੱਕ

ਇੰਝ ਹੀ ਦਪਆ ਰ੍ਹੇ ਾ। ਹਾਲਾਾਂਦਕ ਉਸਦੀ ਮੁੜ੍ ਵਰ੍ਤੋਂ (Recycle/Reuse) ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ੍ ਪੂਰ੍ੀ ਦੁਨੀਆ ਦਵੱਚ ਦਸਰ੍ਫ਼ 10%

ਾਂ ਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਜਾਾਂ ਤਾਾਂ ਸਾੜ੍ ਦਦੱਤਾ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ, ਜ਼ਮੀਨ ਦਵੱਚ ਦੱਬ ਦਦੱਤਾ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਾਂ ਸਮੁਦ
ਪਲਾਸਦਟਕ ਹੀ ਮੁੜ੍-ਵਰ੍ਤੋਂ ਦਵੱਚ ਆਉਦ ੰ ਰ੍

ਦਵੱਚ ਚਦਲਆ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦਕ ਸਮੁੰਦਰ੍ੀ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰ੍ਨਾਕ ਹੈ। ਦਜਸ ਨਾਲ਼ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਮੱਿੀਆਾਂ ਤੇ ਹੋਰ੍ ਸਮੁੰਦਰ੍ੀ

ੱ ਖਾ ਨਹੀ ਾਂ
ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਮਰ੍ਨ ਲੱ ੇ ਪਏ ਹਨ, ਪਲਾਸਦਟਕ ਦੇ ਟੁਕੜ੍ੇ ਉਹਨਾਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਦਵੱਚ ਫ਼ਸ ਜਾਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦਫਰ੍ ਉਹ ਮੁੜ੍ ਕੇ ਕੁਝ

ਸਕਦੇ ਤੇ ਤੜ੍ਪ ਤੜ੍ਪ ਕੇ ਮਰ੍ਨ ਲੱ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਸਮੁੰਦਰ੍ ਦਵੱਚ ਜ ਹਾ-ਜ ਹਾ ਪਲਾਸਦਟਕ ਦੇ ਟੁਕਦੜ੍ਆਾਂ ਦੇ ਦਵਸ਼ਾਲ ਟਾਪੂ ਬਣਨ

ਲੱ ਪਏ ਹਨ। ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਿੋਟੇ-ਿੋਟੇ ਪਲਾਸਦਟਕ ਦੇ ਟੁਕੜ੍ੇ ਮਨੁੱ ਖੀ ਖਾਣੇ ਦਵਚ ਵੀ ਆਉਣ ਲੱ ਪਏ ਹਨ ਦਜਸਦੀ ਵਜਹਾ ਨਾਲ਼

ਕੈਂਸਰ੍ ਵਰ੍ ੀਆਾਂ ਮਾਰ੍ੂ ਦਬਮਾਰ੍ੀਆਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਰ੍ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਪਲਾਸਦਟਕ ਘੱਟ ਵਰ੍ਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ

ਵੱਧ ਰ੍ੀਸਾਈਕਲ ਕਰ੍ਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। - ਅਮਨਦੀਪ ਚਸੰ ਘ

33
 ਕੁ ਦਰਤ ਦੇ ਰੰ ਾਾਂ ਿਾਰੇ ਿਾਲਾਾਂ
ਲਈ ਨਾਿਕ ਸਤਰੰ ੀ ੀਘ ਾਂ
ਡਾ. ਦੇਦਵੰਦਰ ਾਲ ਦਸੰਘ, ਕੈਨੇਡਾ
ਪ ਤਰ:ਕੁਦਰਤ: ਰੂੰਗ ਬਰੂੰਗੇ ਫੁੁੱਲ ਾਂ ਨ ਲ ਸਜੀ ਿਰੇ ਰੂੰਗ ਦੀ ਪੁਸ਼ ਕ ਪਹਿਨੀ ਇਕ 40 ਕੁ ਸ ਲ ਦੀ ਔਰਤ

ਸੁੱਤ ਰੂੰਗ (ਿਰ , ਨੀਲ , ਪੀਲ , ਸੂੰਤਰੀ, ਲ ਲ, ਜ ਮਨੀ ਤੇ ਨੀਲ ਰੂੰਗ) ਦੀਆਾਂ ਪੁਸ਼ ਕ ਾਂ ਪਹਿਨੀ ਸੁੱਤ ਛੋਟੇ ਬੁੱਚੇ

ਬ ਰਸ਼: ਿਲਕੇ ਸਲੇ ਟੀ ਰੂੰਗ ਦੀ ਪੁਸ਼ ਕ ਪਹਿਨੀ ਇਕ 30 ਕੁ ਸ ਲ ਦੀ ਔਰਤ

ਪਟਕਥ

(ਸਥ ਨ: ਜੂੰਗਲ ਹਵਚ ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ ਇਕ ਰੁੁੱਖ ਿੇਠ ਬੈਠੀ ਿੈ। ਕੋਲ ਿੀ ਉਸ ਦੇ ਬੁੱਚੇ ਹਵਹਭੂੰਨ (ਸੁੱਤ) ਰੂੰਗ ਾਂ ਹਵਚ ਹਲਪਟੇ ਖੇਡ ਰਿੇ ਿਨ।
ਅਚ ਨਕ ਿੀ ਿਰ ਰੂੰਗ ਤੇ ਨੀਲ ਰੂੰਗ ਉੁੱਚੀ ਉੁੱਚੀ ਝਗੜ੍ਣ ਲਗਦੇ ਿਨ।)

ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਇਿ ਸੁੱਚ ਨਿੀ ਾਂ ਿੈ।

ਿਰ ਰੂੰਗ: ਿ ਾਂ ਿ !ਾਂ ਇਿੋ ਿੀ ਸੁੱਚ ਿੈ।

(ਕੁਦਰਤ ਉਠ ਖੜ੍ੀ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ ਅਤੇ ਮੁੱਧਮ ਸੁਰ ਹਵਚ ਬੋਲਦੀ ਿੈ।) ਕੁਦਰਤ: ਕੀ ਗੁੱਲ ਿੈ? ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦੋਨੋਂ ਝਗੜ੍ ਹਕਉ ਾਂ ਰਿੇ ਿੋ?

34
 ਾਂ ੇ
(ਨੀਲ ਰੂੰਗ ਤੇ ਿਰ ਰੂੰਗ ਦੋਨੋਂ ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ ਕੋਲ ਆਉਦ ਕੁਦਰਤ: ਇਥੇ ਅਸੀ ਾਂ ਮੇਰੀ ਪਸੂੰਦ ਨ ਪਸੂੰਦ ਦੀ ਗੁੱਲ ਨਿੀ ਾਂ ਕਰ
ਿਨ।) ਰਿੇ।

ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਿਰ ਕਹਿੂੰਦ ਿੈ ਹਕ ਉਿ ਸੁੱਭ ਤੋਂ ਉੁੱਤਮ ਰੂੰਗ ਿੈ। ਪੀਲ ਰੂੰਗ: ਿ ਅ ਿ ਅ ਿ ਅ। (ਉੁੱਚੀ ਉੁੱਚੀ ਿਸਦੇ ਿੋਏ)
ਇਿ ਸੁੱਚ ਨਿੀ ਾਂ ਿੈ………. ਹਕਉ ਾਂ ਹਕ ਸੁੱਭ ਤੋਂ ਉੁੱਤਮ ਤ ਾਂ ਮੈਂ ਿ ।ਾਂ
ਿਰ ਰੂੰਗ: ਇਿ ਕੋਈ ਮਜ਼ ਕ ਦੀ ਗੁੱਲ ਨਿੀ।ਾਂ
ਿਰ ਰੂੰਗ: ਹਬਲਕੁਲ ਗਲਤ ਕਹਿ ਹਰਿ ਿੈ ਨੀਲ । ਝਠ ਹਕਸੇ
ਪੀਲ ਰੂੰਗ: ਹਬਲਕੁਲ ਿੈ। ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਤ ਾਂ ਗਮਗੀਨ ਲੁੱ ਗਦੇ ਿੋ।
ਥ ਾਂ ਦ ………ਸੁੱਭ ਤੋਂ ਉੁੱਤਮ ਤ ਾਂ ਮੈਂ ਿ ਾਂ । ਮੈਂ ਿ ਾਂ । ਮੈਂ ਿ ਾਂ ।
॥॥ਜ਼ਰ ਮੇਰੇ ਵੁੱਲ ਦੇਖੋ। ਮੈਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਿ ।ਾਂ ਮੈਂ ਦੁਨੀਆਾਂ
ਕੁਦਰਤ: (ਿਰੇ ਰੂੰਗ ਨੂੰ ) ਤੂੰ ਅਹਜਿ ਹਕਉ ਾਂ ਸੋਚਦ ਏ? ਤੂੰ ਖੁਦ ਨੂੰ ਹਵਚ ਿ ਸ ਖੇੜ੍ੇ ਵੂੰਡਦ ਰਹਿੂੰਦ ਿ ।ਾਂ ਬਿ ਰ ਦੀ ਆਮਦ ਨ ਲ
ਸੁੱਭ ਤੋਂ ਉੁੱਤਮ ਹਕਵੇਂ ਮੂੰਨ ਹਲਆ? ਿੀ ਮੈਂ ਿਰ ਹਕਸੇ ਦੀ ਹਜੂੰਦਗੀ ਹਵਚ ਖੁਸ਼ੀਆਾਂ ਭਰ ਦੇਂਦ ਿ ।ਾਂ ਪੀਲੇ
ਫੁੁੱਲ ਾਂ ਲੁੱ ਦੇ ਸਰਸੋਂ ਦੇ ਖੇਤ ਦੇਖ ਿਰ ਹਕਸੇ ਦ ਮਨ ਝੂੰਮ ਉੁੱਠਦ
ਿਰ ਰੂੰਗ: ਓਿ ਅੂੰਮੀ! (ਰੋਣਿ ਕ ਹਜਿ ਿੋ ਕੇ) ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਵੀ?
ਿੈ। ਿੋਰ ਤ ਾਂ ਿੋਰ ਠੂੰਢੇ ਮੌਸਮ ਹਵਚ ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਹਨੁੱ ਘ ਕੌਣ ਹਦੂੰਦ ਿੈ?
ਕੁਦਰਤ: ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸਵ ਲ ਪੁੁੱਹਛਆ ਿੈ ਿਰੇ । ਤੂੰ ਅਹਜਿ ਹਕਵੇਂ ……..ਇਿ ਸਰਜ ਿੀ ਤ ਾਂ ਿੈ। ਅਤੇ ਸਰਜ ਵੀ ਸੁ ਹਨਿਰੀ-ਪੀਲ
ਸੋਚ ਹਲਆ? ਿੀ ਿੈ………. ਿ ਅ ਿ ਅ ਿ ਅ (ਪੀਲ ਰੂੰਗ ਠਿ ਕ ਮ ਰ ਕੇ
ਿੁੱਸਦ ਿੈ।) ਓਿ ਿੋ! ॥॥।ਮੈਂ ਤ ਾਂ ਅੂੰਮੀ ਬ ਰੇ ਭੁੁੱਲ ਿੀ ਹਗਆ।
ਿਰ ਰੂੰਗ: ਹਕਉ ਾਂ ਹਕ……ਹਕਉ ਾਂ ਹਕ ……….ਮੈਂ ਜੀਵਨ ਤੇ ਆਸ
ਅੂੰਮੀ ਦੇ ਕੂੰਨ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਵ ਲੀਆਾਂ ਵੀ ਤ ਾਂ ਸੁਹਨਿਰੀ-ਪੀਲੇ ਰੂੰਗ
ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਿ ।ਾਂ ਜ਼ਰ ਆਪਣੇ ਵੁੱਲ ਿੀ ਦੇਖੋ ਅੂੰਮੀ, ਤੁ ਿ ਡੀ ਪੁਸ਼ ਕ
ਦੀਆਾਂ ਿਨ।
ਵੀ ਤ ਾਂ ਿਰੀ ਿੈ।………ਜ਼ਰ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਨਜ਼ਰ ਮ ਰੋ। ਘ ਿ
ਵੀ ਿਰ ਿੈ ਤੇ ਰੁੁੱਖ ਵੀ। ਿਰੇ ਚ ਰੇ ਨੂੰ ਪਸ ਵੀ ਚ ਅ ਨ ਲ ਖ ਾਂਦੇ
ਿਨ ਤੇ ਜੂੰਗਲੀ ਜੀਵ ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਿਰ ਭਰ ਜੂੰਗਲ ਿੀ ਪਸੂੰਦ ਿੈ।
ਕੁਦਰਤ: ਓਿ! ਮੇਰੇ ਹਪਆਰੇ ਬੁੱਹਚਓ! ਆਪਸ ਹਵਚ ਝਗੜ੍ਣ
ਹਕਸ ਨ ਵੀ ਿਰੀਆਾਂ ਭਰੀਆਾਂ ਫਸਲ ਾਂ ਦੇਖ ਖੁਸ਼ ਿੁੂੰਦ ਿੈ ਤੇ ਪੂੰਛੀ
ਚੂੰਗੀ ਗੁੱਲ ਨਿੀ।ਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਿੀ ਬਿੁਤ ਅਹਿਮ ਿੋ।
ਾਂ ੇ ਨੇ …….. ਗੁੱਲ ਕੀ
ਵੀ ਿਰੇ ਭਰੇ ਰੁੁੱਖ ਾਂ ਉੁੱਤੇ ਿੀ ਘਰ ਬਣ ਉਦ
ਿਰ ਕੋਈ ਿੀ ਮੈਨੁੂੰ ਪਸੂੰਦ ਕਰਦ ਏ। ਇਸੇ ਲਈ ਮੈਂ ਸੁੱਭ ਤੋਂ ਸੂੰਤਰੀ ਰੂੰਗ: ਅੂੰਮੀ! ਅੂੰਮੀ! ਮੇਰੀ ਵੀ ਗੁੱਲ ਸੁਣੋ ਨ !
ਉੁੱਤਮ ਿ ।ਾਂ
ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਚੁੁੱਪ ਰਹਿ ਸੂੰਤਰੀ! ਐਾਂਵੇ ਨ ਬੋਲ ਸ ਡੀ ਗੁੱਲ ਹਵਚ।
(ਸ ਰੇ ਰੂੰਗ ਰੌਲ ਪ ਉਣ ਲੁੱ ਗਦੇ ਨੇ।)
ਿਰ ਰੂੰਗ: ਸੂੰਤਰੀ। ਮੂੰਿ ਬੂੰਦ ਰੁੱਖ! ਇਸ ਗੁੱਲ ਨ ਲ ਤੇਰ ਕੋਈ
ਸ ਰੇ ਰੂੰਗ: ਮੈਂ……. ਮੈਂ……. ਮੈਂ । ਲੈ ਣ ਦੇਣ ਨਿੀ।ਾਂ

ਕੁਦਰਤ: ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਿੀ ਅਹਿਮ ਿੋ। ਸ ਰੇ ਿੀ ਉੁੱਤਮ। ਪੀਲ ਰੂੰਗ: ਓਿ ਿੋ! ਕੌਣ ਿੈ ਤੂੰ ਬਈ! ਮੈਂ ਤ ਾਂ ਤੈਨੂੰ ਪਹਿਲ ਾਂ ਕਦੇ
ਾਂ
ਦੇਹਖਆਾਂ ਵੀ ਨਿੀ……ਿ ਅ ਿ ਅ ਿ ਅ (ਪੀਲ ਰੂੰਗ ਠਿ ਕ
ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਅੂੰਮ ਾਂ ਹਬਲਕੁਲ ਠੀਕ ਕਹਿੂੰਦੀ ਿੈ। ਿਰੇ ਤੂੰ ਤ ਾਂ
ਮ ਰ ਕੇ ਿੁੱਸਦ ਿੈ।)
ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਗੁੱਲ ਕਰਦ ਿੈ ਪਰ ਜ਼ਰ ਅੂੰਬਰ ਵੁੱਲ ਵੀ
ਦੇਖ ਤ ।ਾਂ ਅੂੰਬਰ ਤ ਾਂ ਮੇਰੇ ਿੀ ਰੂੰਗ ਹਵਚ ਰੂੰਹਗਆ ਹਪਆ ਿੈ। ਕੁਦਰਤ: ਚੁੁੱਪ ਕਰੋ ਸ ਰੇ! ਸ਼ਰ ਰਤੀ ਹਕਸੇ ਥ ਾਂ ਦੇ। ਬੋਲਣ ਹਦਓ
ਅੂੰਬਰ ਦ ਨੀਲ ਪਣ ਹਵਸ਼ ਲਤ , ਸ਼ ਾਂਤੀ ਤੇ ਸੂੰਜੀਦਗੀ ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਉਸ ਨੂੰ ।
ਿੈ। ਸ਼ ਾਂਤੀ ਤੋਂ ਹਬਨ੍ ਾਂ ਤ ਾਂ ਜੀਵਨ ਿੀ ਕੁਝ ਨਿੀ।ਾਂ ……. ਿੋਰ ਤ ਾਂ ਿੋਰ
ਸੂੰਤਰੀ ਰੂੰਗ: ਮੈਂ ਹਸਿਤ ਤੇ ਤ ਕਤ ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਿ ਾਂ। ਫਲ ਾਂ ਤੇ
ਜ਼ਰ ਸਮੁੂੰਦਰ ਾਂ ਦ ਰੂੰਗ ਤ ਾਂ ਦੇਖ ॥।ਉਥੇ ਮੈਂ ਿੀ ਤ ਾਂ ਿ ਾਂ ਸੁੱਭ ਪ ਸੇ
ਸਬਜ਼ੀਆਾਂ ਹਵਚ ਹਵਟ ਹਮਨ ਾਂ ਦੀ ਭਰਮ ਰ ਦ ਪਰਤੀਕ। ਜ਼ਰ
ਫੈਹਲਆ ਿੋਇਆ। ਪੁਲ ੜ੍ 'ਚੋਂ ਦੇਹਖਆਾਂ ਪਰੀ ਧਰਤੀ ਿੀ ਨੀਲੀ
ਗ ਜਰ ਾਂ, ਕੁੱਦ, ਸੂੰਤਰੇ, ਅੂੰਬ ,ਾਂ ਖਰਬਜੇ ਅਤੇ ਪਪੀਤੇ ਦੇ ਰੂੰਗ ਨੂੰ
ਭ ਿ ਮ ਰਦੀ ਿੈ ਹਜਵੇਂ ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਇਿ ਰੂੰਗ ਬਿੁਤ ਪਸੂੰਦ
ਿੀ ਦੇਖ ਲਵੋ। ਿਰ ਪ ਸੇ ਮੈਂ ਿੀ ਿ ।ਾਂ
ਿੋਵੇ।

35
ਪੀਲ ਰੂੰਗ: ਚੁੁੱਪ ਕਰ ਠੈਂਗਣ ਹਜਿ ਨ ਿੋਵੇ ਤ !ਾਂ ਤੂੰ ਤ ਾਂ ਖ ਸ
ਿੀ ਹਸਰ ਖ ਾਂਦ ਏ।
ਸੂੰਤਰੀ ਰੂੰਗ: ਜ਼ਰ ਗੁੱਲ ਤ ਾਂ ਸੁਣ ਲੈ । ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਵ ਾਂਗ ਿਰ ਥ ਾਂ
ਨਿੀ ਾਂ ਡੁ ੁੱ ਹਲਆ ਹਫਰਦ । ਪਰ ਸਰਜ ਦੇ ਚੜ੍੍ਣ ਜ ਾਂ ਡੁ ੁੱ ਬਣ ਸਮੇਂ
ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪਰੇ ਅੂੰਬਰ ਹਵਚ ਫੈਲ ਜ ਾਂਦ ਿ ਾਂ ਤ ਾਂ ਿਰ ਕੋਈ ਅਸ਼ ਅਸ਼
ਕਰ ਉੁੱਠਦ ਿੈ। ਤਦ ਤੁ ਿ ਡੇ ਸੁੱਭ ਵੁੱਲ ਕੋਈ ਹਧਆਨ ਵੀ ਨਿੀ ੂੰ
ਹਦੂੰਦ ……. ਓਿ ਅੂੰਮੀ ਦੇ ਹਚਿਰੇ ਦੀ ਸੂੰਤਰੀ ਭ ਿ, ਹਕੂੰਨੀ
ਹਪਆਰੀ ਤੇ ਸੋਿਣੀ ਲੁੱ ਗਦੀ ਿੈ। ਇਸ ਲਈ ਭ ਵੇਂ ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਚੂੰਗ
ਲੁੱ ਗੇ ਜ ਾਂ ਨ ……. ਪਰ ਮੈਂ ਿੀ ਿ ਾਂ ਸੁੱਭ ਤੋਂ ਸੋਿਣ ਰੂੰਗ।
ਲ ਲ ਰੂੰਗ: ਮੈਨੂੰ ਇਿ ਹਚੜ੍ ਹਚੜ੍ ਉੁੱਕ ਾਂ ਿੀ ਪਸੂੰਦ ਨਿੀ।ਾਂ
ਤੁ ਿ ਡ ਸੁੱਭ ਦ ਮਸਲ ਿੈ ਕੀ?..........ਿੈਲੋ ……. ਮੈਂ ਇਧਰ ਿ ।ਾਂ
(ਸ ਰੇ ਰੂੰਗ ਲ ਲ ਰੂੰਗ ਵੁੱਲ ਝ ਾਂਕਦੇ ਿਨ।)
ਕੁਦਰਤ: ਚੁੁੱਪ ਕਰ ਮੇਰੇ ਲ ਲ! (ਲ ਲ ਰੂੰਗ ਦ ਹਸਰ ਪਲੋ ਸਦੀ
ਿੋਈ।) ਪਹਿਲ ਾਂ ਿੀ ਘੜ੍ਮੁੱਸ ਮੁੱਹਚਆ ਹਪਆ ਏ।
ਲ ਲ ਰੂੰਗ: ਮ ਫ਼ ਕਰਨ ਅੂੰਮੀ! ਪਰ ਮੈਂ ਚੁੁੱਪ ਨਿੀ ਾਂ ਰਹਿ
ਸਕਦ । ਮੇਰੀ ਗੁੱਲ ਵੀ ਸੁੱਭ ਨੂੰ ਸੁ ਨਣੀ ਪਵੇਗੀ………ਮੇਰੇ ਰੂੰਗ
ਨੂੰ ਦੇਖੋ। ਜੀਵ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਰਗ ਾਂ ਹਵਚ ਵਗਦ ਖਨ ਮੇਰ ਿੀ ਰੂੰਗ
ਿੈ। ਉਮੂੰਗ, ਹਪਆਰ ਤੇ ਕੁਰਬ ਨੀ ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਿ ਾਂ ਮੈਂ। ਧਰਮ ਅਤੇ
ਬਲੀਦ ਨ ਲਈ ਵਹਿੂੰਦ ਿੋਈ ਧ ਰ ਮੈਂ ਿੀ ਿ ।ਾਂ ਸ਼ਿੀਦ ਾਂ ਦ
ਲ ਲ ਖਨ, ਕੌਮ ਾਂ ਦੀ ਤਕਦੀਰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਸਮਰਥ ਰਖੁੱਦ
ਿੈ। ………. ਤੇ ਭਲ ਗੁ ਲ ਬ ਦੇ ਲ ਲ ਸੁਰਖ਼ ਫੁੁੱਲ ਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ
ਹਕਵੇਂ ਭੁੁੱਲ ਸਕਦ ਿੈ? …….. ਹਦਲ ਦੀਆਾਂ ਸਖ਼ਮ ਭ ਵਨ ਵ ਾਂ ਨੂੰ
ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਨੋਜੁਆਨ ਲ ਲ ਗੁ ਲ ਬ ਾਂ ਨੂੰ ਿੀ ਤਰਜ਼ੀਿ
ਹਦੂੰਦੇ ਨੇ। ਿੋਰ ਤ ਾਂ ਿੋਰ ਅੂੰਮੀ ਦੇ ਬੁੁੱਲ ਵੀ ਤ ਾਂ ਲ ਲ ਿਨ।
ਜ ਮਨੀ ਰੂੰਗ: ਮੈਂ ਵੀ ਕੁਝ ਕਹਿ ਸਕਦ ਿ ?ਾਂ (ਸਵ ਲੀਆ
ਨਜ਼ਰ ਾਂ ਨ ਲ ਸੁੱਭ ਨੂੰ ਦੇਖਦ ਿੋਇਆ।)
ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਿ !ਾਂ ਿ !ਾਂ ਤੂੰ ਹਕਉ ਾਂ ਹਪੁੱਛੇ ਰਹਿੂੰਦ ਿੈ। ਤੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ
ਭੜ੍ ਸ ਕੁੱਢ ਲੈ ।
ਿਰ ਰੂੰਗ: ਪਰ ਆਪਣ ਭ ਸ਼ਣ ਜ਼ਰ ਛੋਟ ਰੁੱਖੀ।
ਜ ਮਨੀ ਰੂੰਗ: ਮੈਂ ਤ ਕਤ ਤੇ ਸ਼ ਿੀ ਠ ਠ ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਿ ।ਾਂ ਰ ਜੇ,
ਮਿ ਾਂਰ ਜੇ, ਰ ਜ ਦਰਬ ਰੀ ਤੇ ਅਮੀਰ ਸਦ ਮੈਨੂੰ ਿੀ ਪਸੂੰਦ
ਕਰਦੇ ਨੇ।
36
ਲ ਲ ਰੂੰਗ: ਤੈਨੂੰ ਪਸੂੰਦ ਕਰਦੇ ਨੇ? ਭਲ ਤੂੰ ਿੈ ਕ ਿਦੇ ਜੋਗ ?
ਜ ਮਨੀ ਰੂੰਗ: ਮੈਂ ਸੁੱਤ ਤੇ ਹਸਆਣਪ ਦ ਪਰਤੀਕ ਿ ਾਂ। ਲੋ ਕ ਮੇਰੇ
ਅੁੱਗੇ ਬੋਲਦੇ ਨਿੀ।ਾਂ ਸਗੋਂ ਮੈਂ ਜਦ ਬੋਲਦ ਿ ਾਂ ਉਿ ਹਧਆਨ
ਨ ਲ ਸੁਣਦੇ ਨੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਿੁਕਮ ਾਂ ਦੀ ਪ ਲਣ ਕਰਦੇ ਨੇ।
ਪੀਲ ਰੂੰਗ: (ਠਿ ਕ ਮ ਰ ਕੇ ਿੁੱਸਦੇ ਿੋਏ) ਿ ਅ……. ਿ ਅ
……. ਿ ਅ । ਹਜਵੇਂ ਇਿ ਸ ਰੇ ਤੈਨੂੰ ਸੁਣਦੇ ਨੇ।
ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ: ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਬਿੁਤ ਗੁ ਸਤ ਖ਼ ਿੋ।
ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਮੈਂ ਨਿੀ ਾਂ ਅੂੰਮੀ! ਮੈਂ ਤ ਾਂ ਚੁੁੱਪ ਦ ਹਚੂੰਨ ਿ ।ਾਂ
ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਜੇ ਤੂੰ ਚੁੁੱਪ ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਿੈ ……… ਤ ਾਂ ਚੁੁੱਪ ਰਹਿ।
………ਬੋਲਦ ਹਕਉ ਾਂ ਏ?
ਪੀਲ ਰੂੰਗ: (ਠਿ ਕ ਮ ਰ ਕੇ ਿੁੱਸਦੇ ਿੋਏ) ਿ ਅ……
ਿ ਅ…… ਿ ਅ । ਵ ਿ ਨੀਲੇ ਵ ਿ! ਖਬ ਹਕਿ ਤੂੰ! ਹਨੁੱ ਕਚ
ਹਜਿ ਨੀਲ-ਘਚੀਲ ਹਜਆਦ ਿੀ ਟੈਂ ਟੈਂ ਕਰਦ ਏ।
ਨੀਲ ਰੂੰਗ: ਮੈਂ ਜ ਣਦ ਿ ਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਰ ਮ ਣ ਨਿੀ ਾਂ
ਹਦੂੰਦੇ । ਪਰ ਮੇਰੇ ਹਬਨ੍ ਾਂ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਹਸਰਫ਼ ਖੋਖਲ ਹਦਖ ਵ ਿੀ ਿੋ। ਮੈਂ
ਤ ਾਂ ਕਲਪਨ ਤੇ ਹਖਆਲ ਾਂ ਦ ਰੂੰਗ ਿ ।ਾਂ ਮੈਂ ਤ ਾਂ ਆਥਣ ਤੇ ਡੂੰ ਘੇ
ਪ ਣੀਆਾਂ ਦ ਰੂੰਗ ਿ ਾਂ। ਸੂੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਤੁ ਲਨ , ਮਨ ਦੀ ਸ਼ ਾਂਤੀ ਤੇ
ਬੂੰਦਗੀ ਲਈ ਮੇਰੀ ਿੀ ਲੋ ੜ੍ ਪੈਂਦੀ ਿੈ।
ਿਰ ਰੂੰਗ: ਤੂੰ ਗਲਤ ਬੋਲ ਹਰਿ ਿੈ। ਸ ਨੂੰ ਤੇਰੀ ਲੋ ੜ੍ ਨਿੀ।ਾਂ
ਲ ਲ ਰੂੰਗ: ਆਿ! ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਕਮੀਨੇ ਿੋ।
ਸੂੰਤਰੀ ਰੂੰਗ: ਦਫ ਿੋ ਇਥੋਂ।
(ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ ਆਪਣੀਆਾਂ ਬ ਿ ਾਂ ਉਪਰ ਚੁੁੱਕ ਅੂੰਬਰ ਵੁੱਲ ਦੇਖਦੀ
ਿੈ।)
ਕੁਦਰਤ: ਿੈ ਹਸਰਜਣਿ ਰ! ਿੁਣ ਤ ਾਂ ਤੂੰ ਿੀ ਇਨ੍ ਾਂ ਦ ਕੋਈ ਿੁੱਲ
ਕਰ ਸਕਦ ਿੈ। ਮੈਂ ਤ ਾਂ ਥੁੱਕ ਗਈ ਿ ਾਂ ਇਨ੍ ਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ ਰੋਜ਼ ਦੇ
ਝਗੜ੍ੇ ਦੇਖ ਦੇਖ………. ਿੇ ਮ ਲਕ! ਹਕਰਪ ਕਰ। ਇਨ੍ ਾਂ ਨੂੰ
ਸਮਝ ਬਖ਼ਸ਼।
(ਬੁੱਦਲ ਾਂ ਦੀ ਉੁੱਚੀ ਗੜ੍ਗੜ੍ ਿਟ ਸੁਣ ਈ ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ। ਹਬਜਲੀ
ਚਮਕਦੀ ਿੈ। ਤੇ ਬ ਰਸ਼ ਸਟੇਜ ਉੁੱਤੇ ਆ ਜ ਾਂਦੀ ਿੈ। ਸ ਰੇ ਰੂੰਗ
ਡਰਦੇ ਮ ਰੇ ਝੁਕਦੇ ਿੋਏ ਇਕ ਦਜੇ ਦੇ ਕੋਲ ਕੋਲ ਿੋ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ।)
ਬ ਰਸ਼: ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਬਿੁਤ ਮਰਖਤ ਕਰਦੇ ਿੋ……. ਜਦ ਦਹਜਆਾਂ ਰੂੰਗ ਬਰੂੰਗੇ ਮੌਸਮ ਇਸ ਦੇ, ਅਲਬੇਲੀ ਪਹਿਚ ਨ।
ਉੁੱਤੇ ਭ ਰ ਿੋਣ ਲਈ ਆਪਸ ਹਵਚ ਲੜ੍ਦੇ ਿੋ । ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਭੁੁੱਲ ਰਿੇ
ਾਂ ਬਣ, ਸਜ ਈਏ ਕੁਲ ਜਿ ਨ।
ਸੁੱਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ
ਿੋ ਹਕ ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਸੁੱਭ ਨੂੰ ਖ ਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਹਨਆਰੇ ਤੇ ਹਨਰ ਲੇ
ਬਣ ਇਆ ਹਗਆ ਿੈ। ਬ ਰਸ਼ ਮ ਾਂ ਨੇ ਸੁੱਭ ਨੂੰ , ਹਦੁੱਤ ਇਿ ਫੁਰਮ ਨ।

ਸ ਰੇ ਰੂੰਗ: ਸ ਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਿੈ ……. ਅਸੀ ਾਂ ਗਲਤ ਸ ਾਂ। ਰਲ-ਹਮਲ ਜੀਵਨ ਜੀਵਣ , ਅੂੰਦਰ ਇਸ ਜਿ ਨ।

ਬ ਰਸ਼: ਿੁਣ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਆਪਸ ਹਵਚ ਿੁੱਥ ਹਮਲ ਉ ਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੁਦਰਤ ਸ ਡੀ ਮ ਾਂ ਿੈ, ਕੁਦਰਤ ਸ ਡੀ ਜ ਨ।
ਆਉ। (ਸ ਰੇ ਇਕ ਦਜੇ ਦ ਿੁੱਥ ਫੜ੍ ਕੇ ਖੜ੍ੇ ਿੋ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ।)
ਇਸ ਦੇ ਸੁਿਣੇ ਰੂੰਗ ਾਂ ਹਵਚ, ਕੁਲ ਜਿ ਾਂ ਦੀ ਸ਼ ਨ।
ਿੁਣ ਜਦੋਂ ਵੀ ਬ ਰਸ਼ ਆਵੇਗੀ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ ਰੇ ਸਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ
ਾਂ ਬਣ
ਅੂੰਬਰ ਹਵਚ ਫੈਲ ਜ ਵੋਗ।ੇ ਤ ਾਂ ਹਕ ਸੁੱਭ ਨੂੰ ਪਤ ਲਗ ਸਕੇ ਹਕ ਪਰਦ ਹਗਰਦ ਿੈ।
ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਹਪਆਰ ਤੇ ਸ਼ ਾਂਤੀ ਨ ਲ ਜੀਣ ਹਸੁੱਖ ਹਲਆ ਿੈ।

ਾਂ ਦ
ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ: ਮੇਰੀਏ ਭੈਣੇ! ਜ਼ਰ ਇਨ੍ ਾਂ ਨੂੰ ਸਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ ਡ : ਦੇਹਵੂੰਦਰ ਪ ਲ ਹਸੂੰਘ (ਉਰਫ਼ ਡ . ਡੀ. ਪੀ. ਹਸੂੰਘ) ਪੂੰਜ ਬੀ
ਮਤਲਬ ਵੀ ਸਮਝ ਦੇ । ਹਵਹਗਆਨ ਲੇ ਖਕ ਿੈ, ਜੋ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਅਹਧਆਪਕ ਿੈ। ਇੁੱਕ ਭੌਹਤਕ
ਾਂ ਚੂੰਗੇ ਭਹਵੁੱਖ ਦੀ ਆਸ ਦ ਹਚੂੰਨ੍ ਿੈ। ਜਦੋਂ
ਬ ਰਸ਼: ਸਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ ਹਵਹਗਆਨੀ ਿੋਣ
ਵੀ ਬ ਰਸ਼ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਧੋਂਦੀ ਿੈ, ਅੂੰਬਰ ਹਵਚ ਸਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ ਾਂ ਕਰਕੇ, ਉਿ ਆਪਣੇ
ਪਰਗਟ ਿੋ ਜ ਾਂਦੀ ਿੈ। ਇਿ ਲੋ ਕ ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਹਪਆਰ, ਪ ਠਕ ਾਂ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤ
ਸ ਾਂਝੀਵ ਲਤ , ਸ਼ ਾਂਤੀ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦ ਸੁਨੇਿ ਹਦੂੰਦੀ ਿੈ। ਨੂੰ ਵਧ ਉਣ ਲਈ
ਹਵਹਗਆਨ ਅਤੇ
ਾਂ
ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ: (ਸ ਰੇ ਰੂੰਗ ਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖ਼ ਹਤਬ ਿੋ ਕੇ) ਸਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ ਵ ਤ ਵਰਣ ਬ ਰੇ
ਦੇ ਰਪ ਹਵਚ ਲੋ ਕ ਤੁ ਿ ਨੂੰ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ ਯ ਦ ਰੁੱਖਣਗੇ। ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਨ੍ ਾਂ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਹਲਖਣ
ਨੂੰ ਿਮੇਸ਼ ਾਂ ਰਲ-ਮਲ ਕੇ ਰਹਿਣ ਦ ਸੁਨੇਿ ਹਦੂੰਦੇ ਰਿੋਗ।ੇ ਇਿੋ ਪਸੂੰਦ ਕਰਦ ਿੈ। ਉਿ
ਿੀ ਤੁ ਿ ਡੀ ਮਿ ਨਤ ਿੈ। ਆਮ ਪ ਠਕ ਾਂ ਲਈ
(ਸ ਰੇ ਰੂੰਗ ਖੁਸ਼ ਿੋ ਜ ਾਂਦੇ ਿਨ।) ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪ ਕਿ ਣੀਆਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸੂੰਗਰਹਿ ਅਤੇ ਬੁੱਹਚਆਾਂ
ਲਈ ਚ ਰ ਹਵਹਗਆਨ ਗਲਪ ਪੁਸਤਕ ਾਂ ਦ ਲੇ ਖਕ ਿੈ। ਉਿ
(ਮ ਾਂ-ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਬ ਰਸ਼ ਹਗਰਦ ਘੇਰ ਬਣ , ਇਕ ਦਜੇ ਦ
ਹਮਸੀਸ ਗ , ਓਨਟੈਰੀਓ, ਕੈਨੇਡ ਹਵੁੱਚ ਰਹਿੂੰਦ ਿੈ।
ਿੁੱਥ ਫੜ੍ ਉਿ ਗ ਉਦਾਂ ੇ ਿਨ।)
ਵੈਬਸ ਈਟ : drdpsinghauthor.wordpress.com
ਕੁਦਰਤ ਸ ਡੀ ਮ ਾਂ ਿੈ, ਕੁਦਰਤ ਸ ਡੀ ਜ ਨ।
ਈ-ਮੇਲ : drdpsn@gmail.com
ਇਸ ਦੇ ਸੁਿਣੇ ਰੂੰਗ ਾਂ ਹਵਚ, ਕੁਲ ਜਿ ਾਂ ਦੀ ਸ਼ ਨ।

ਭਲਾਵੇਂ ਅੱਖਰ: ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਦਕਸੇ ਖੇਲਹ ਦਵੱਚ ਪਦਰ੍ਪੱਕ ਹੋਣਾ ਹੈ ਤਾਾਂ ਮੈਦਾਨ ਦਵੱਚ ਅਦਭਆਸ ਕਰ੍ਦੇ ਹੋਏ ਰ੍ੁਕਾਵਟਾਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ੍ੋ, ਮੁਸ਼ਕਲਾਾਂ
ਬਣਾਓ ਤੇ ਉਹਨਾਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ੍ ਕਰ੍ੋ। ਬਿਾਜ਼ੀਲ ਦੇ ਦਖਡਾਰ੍ੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦਵੱਚ ਚੈਂਪੀਅਨ ਹਨ, ਦਕਉਦਾਂ ਕ ਉਹ ਫੁਟ ੱ ਬਾਲ ਦਾ ਅਦਭਆਸ,
ਹੁਦਸ਼ਆਰ੍ੀ ਨਾਲ਼ ਦਕਸੇ ਿੋਟੇ ਹਾਲ (ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਿੋਟਾ) ਦੇ ਅੰਦਰ੍ ਰ੍ੁਕਾਵਟਾਾਂ ਲ ਾ ਕੇ, ਿੋਟੀ ਤੇ ਸਖ਼ਤ ੇਂਦ ਨਾਲ਼
ਖੇਲਹਦੇ ਹਨ, ਦਜਸਨੂੰ ਦਕ ਫੁੱਟਸਾਲ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਦਜਸਦਾ ਮਕਸਦ ਰ੍ੌਦਚਕ ਤੇ ਰ੍ਚਨਾਤਮਕ ਤਰ੍ੀਕੇ ਨਾਲ਼ ਦਖਡਾਰ੍ੀਆਾਂ ਦੀ ਖੇਡ
ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਸੁਧਾਰ੍ ਕਰ੍ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

37
 ਦ ਨੋਕੀਓ ਿਭਾਵ
ਝੂ ਠ ਦਾ ਨੱਕ ਵੱਡਾ
ੇਸ਼ਕਸ਼ ਅਮਨਦੀ ਦਸੰਘ
ਇਟਲੀ ਦੇ ਲੇ ਖਕ ਕ ਰਲੋ ਕੋਲੋਡੀ ਦੀ ਸ਼ ਿਕ ਰ ਰਚਨ ਹਵਚ ਹਪਨੋ ਕੀਓ ਜਦੋਂ ਝਠ ਬੋਲਦ ਿੈ ਤ ਾਂ ਉਸਦ ਨੁੱਕ ਵੁੱਡ ਿੋ ਜ ਾਂਦ ਿੈ।

ਇੁੱਕ ਪਰੀ ਉਸਦੇ ਝਠ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਿੁੱਸਦੀ ਿੈ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੁੱਸਦੀ ਿੈ ਹਕ ਉਿ ਝਠ ਬੋਲ ਹਰਿ ਿੈ।

‘ਤੂੰ ਹਕਵੇਂ ਕਹਿ ਸਕਦੀ ਏਾਂ ਹਕ ਮੈਂ ਝਠ ਬੋਲ ਹਰਿ ਿ ।ਾਂ ’

‘ਝਠ! ਮੇਰੇ ਬੁੱਚੇ ਝੁੱਟ ਪਹਿਚ ਹਣਆ ਜ ਾਂਦ ਿੈ। ਝਠ ਦੋ ਤਰ੍ ਾਂ ਦੇ ਿੁੂੰਦੇ ਿਨ - ਛੋਟੀਆਾਂ ਲੁੱ ਤ ਾਂ ਵ ਲ਼ੇ ਤੇ ਲੂੰ ਬੇ ਨੁੱਕ ਵ ਲ਼ੇ । ਤੇਰ ਝਠ ਲੂੰ ਬੇ ਨੁੱਕ
ਵ ਲ਼ ਿੈ।’

ਸ਼ਰਹਮੂੰਦ ਿੋਇਆ ਹਪਨੋਕੀਓ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬ ਿਰ ਦੌਹੜ੍ਆ ਪਰ ਉਸਦ ਨੁੱਕ ਇੁੱਡ ਵੁੱਡ ਿੋ ਚੁੁੱਕ ਸੀ ਹਕ ਉਿ ਦਰਵ ਜ਼ੇ ਹਵਚ ਿੀ ਫਸ ਹਗਆ।

ਕੀ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਜ ਣਦੇ ਿੋ ਹਕ ਜਦੋਂ ਅਸੀ ਾਂ ਝਠ ਬੋਲਦੇ ਿ ਾਂ ਤ ਾਂ ਸ ਡ ਨੁੱਕ ਸੁੱਚਮੁੁੱਚ ਵੁੱਡ ਿੋ ਜ ਾਂਦ ਿੈ!

ਇੁੱਕ ਖੋਜ* ਅਨੁ ਸ ਰ ਹਵਹਗਆਨਕ ਾਂ ਨੇ ਲੁੱ ਹਭਆ ਿੈ ਹਕ ਖੋਜ ਕ ਰਜ ਹਵਚ ਹਿੁੱਸ ਲੈ ਣ ਵ ਹਲ਼ਆਾਂ ਨੇ ਝਠ ਬੋਹਲਆ ਤ ਾਂ ਉਿਨ ਾਂ ਦੇ ਨੁੱਕ ਾਂ ਦ
ਤ ਪਮ ਨ ਵਧ ਹਗਆ, ਅਹਜਿ ਇਸ ਕਰਕੇ ਿੋਇਆ ਹਕ ਹਦਮ ਗ਼ ਦ ਇੁੱਕ ਹਿੁੱਸ ਹਜਸਨੂੰ ਇੂੰਸੁਲ ਕਹਿੂੰਦੇ ਿਨ, ਹਕਹਰਆਸ਼ੀਲ ਿੋ ਹਗਆ।
ਇੂੰਸੁਲ ਭ ਵਨ ਵ ਾਂ ਤੇ ਤ ਪਮ ਨ ਨੂੰ ਕ ਬ ਹਵਚ ਰੁੱਖਦ ਿੈ।

ਇਸਤੋਂ ਹਵਹਗਆਨਕ ਾਂ ਨੇ ਇਿ ਹਸੁੱਟ ਕੁੱਹਢਆ ਹਕ ਝਠ ਬੋਲਣ = ਬੇਚੈਨੀ = ਹਪਨੋਕੀਓ ਪਰਭ ਵ!

* https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jip.1505

38
 ਸ਼ੁ ੱਕਰ ਿਦਹ ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ
ੇਸ਼ਕਸ਼ - ਅਮਨਦੀ ਦਸੰਘ
ਸ਼ੁੁੱਕਰ ਗਰਹਿ ਭ ਵੇਂ ਸ ਡੀ ਧਰਤੀ ਵਰਗ ਿੀ ਿੈ, ਪਰ ਇਸਦ ਸੂੰਘਣ ਵ ਯਮੂੰਡਲ ਜੋ ਹਕ ਕ ਰਬਨ ਡ ਈਆਕਸ ਈਡ ਤੇ ਸਲਫਰ ਦ
ਹਮਸ਼ਰਣ ਿੈ, ਗਰੀਨ ਿ ਊਸ ਪਰਭ ਵ ਪੈਦ ਕਰਦ ਿੈ ਹਜਸ ਕਰਕੇ ਗਰਮੀ ਬ ਿਰ ਪੁਲ ੜ੍ ਵੁੱਲ ਨਿੀ ਾਂ ਹਨੁੱ ਕਲ ਸਕਦੀ, ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਉਿ
ਸਰਜ ਮੂੰਡਲ ਦ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਗਰਹਿ ਿੈ, ਤਕਰੀਬਨ 475 ਹਡਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ। ਉਿ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਦੁਆਲ਼ੇ ਹਪਰਥਵੀ ਤੋਂ ਉਲਟ ਘੁ ੂੰਮਦ
ਿੈ, ਸਰਜ ਪੁੱਛਮ ਵਲੋਂ ਚੜ੍੍ਦ ਿੈ ਤੇ ਉਸਦ ਹਦਨ ਉਸਦੇ ਸ ਲ ਤੋਂ ਵੁੱਡ ਿੁੂੰਦ ਿੈ। ਇੁੱਕ ਹਦਨ ਹਪਰਥਵੀ ਦੇ 243 ਹਦਨ ਤੇ ਇੁੱਕ ਸ ਲ ਹਪਰਥਵੀ
ਦੇ 225 ਹਦਨ ਹਜੁੱਡ ਿੁੂੰਦ ਿੈ। ਿੋ ਸਕਦ ਿੈ ਅਰਬ ਾਂ ਸ ਲ ਪਹਿਲ ਾਂ ਉਿ ਜੀਵਨ ਦੇ ਯੋਗ ਿੋਵੇ ਹਕਉਹਾਂ ਕ ਉਿ ਸਰਜ ਦੇ ਗੋਲਡੀਲੌ ਕਸ ਖੇਤਰ
ਹਵਚ ਿੈ। ਉੁੱਥੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸ ਰੇ ਜ਼ਰਰੀ ਤੁੱਤ ਿਨ ਪਰ ਉੁੱਥੇ ਅਜੇ ਤੁੱਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਿੋਂਦ ਦੇ ਸਬਤ ਨਿੀ ਾਂ ਲੁੱ ਭੇ। ਹਵਹਗਆਨੀ ਉਸਦ
ਅਹਧਐਨ ਕਰਕੇ ਇਿ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਹਸ਼ਸ਼ ਕਰ ਰਿੇ ਿਨ ਹਕ ਸ ਡ ਗੁ ਆਾਂਢੀ ਗਰਹਿ ਦਜੇ ਪ ਸੇ ਹਕਓ ਾਂ ਟੁਰ ਹਗਆ? ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਸ ਨੂੰ ਪਤ
ਲੁੱ ਗ ਸਕਦ ਿੈ ਹਕ ਦਜੀਆਾਂ ਧਰਤੀਆਾਂ ਨੂੰ ਚੂੰਗੇਰ ਹਕਵੇਂ ਬਣ ਇਆ ਜ ਸਕਦ ਿੈ।

….ਤੇ ਿੁਣ ਨ ਸ ਤੇ ਜਰਮਨ ਹਵਹਗਆਨੀਆਾਂ ਨੇ ਉੁੱਥੇ ਐਟੋਹਮਕ (ਪਰਮ ਣ) ਆਕਸੀਜਨ ਲੁੱ ਭੀ ਿੈ ਜੋ ਹਕ ਉਸਦੇ ਹਦਨ ਤੇ ਰ ਤ ਦੋਵੇਂ ਪ ਹਸਆਾਂ
ਹਵਚ ਮੌਜਦ ਿੈ। ਪਰਮ ਣ ਆਕਸੀਜਨ, ਅਣ (Molecular) ਆਕਸੀਜਨ, ਹਜਸ ਹਵਚ ਅਸੀ ਾਂ ਸ ਿ ਲੈਂ ਦੇ ਿਨ, ਦੇ ਮੁਕ ਬਲੇ ਅਹਤ
ਹਕਹਰਆਸ਼ੀਲ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ। ਪਰਮ ਣ ਆਕਸੀਜਨ ਹਵਚ ਹਸਰਫ ਇੁੱਕ ਪਰਮ ਣ ਿੀ ਿੁੂੰਦ ਿੈ ਦੋ ਨਿੀ।ਾਂ ਸਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨ ਲ਼ ਕ ਰਬਨ
ਡ ਈਆਕਸ ਈਡ ਤੇ ਕ ਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸ ਈਡ ਟੁਟ
ੁੱ ਕੇ ਪਰਮ ਣ ਆਕਸੀਜਨ ਹਵਚ ਤਬਦੀਲ ਿੁੂੰਦੀ ਿੈ।

ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਸ਼ੁੁੱਕਰ ਵ ਰੇ ਿੋਰ ਜ ਣਕ ਰੀ ਲਈ ਿੇਠ ਾਂ ਹਦੁੱਤੇ ਹਲੂੰ ਕ ‘ਤੇ ਲੈ ਸਕਦੇ ਿੋ:

1. https://spaceplace.nasa.gov/all-about-venus/en/ 2. https://science.nasa.gov/venus/

39
 ਸ਼ੁ ੱਕਰ ਤਾਰਾ
ਡਾ: ਜਸਿੀਰ ਦਸੰਘ ਸਰਨਾ
ਬੁੱਹਚਓ, ਹਬਨ ਹਕਸੇ ਚੂੰਦ ਦੇ

ਸ਼ੁੁੱਕਰ ਤ ਰ ਸਰਜ ਦੀ ਆਰਤੀ ਕਰਦ

ਸ਼ਮਦ ਤਰ ! ਅੂੰਤ ਾਂ ਦ ਗਰਮ ਿੈ।

ਸਵੇਰ ਦ ਤ ਰ !! ਹਨੁੱ ਤ ਗੂੰਧਕ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਬ ਦੀ ਬ ਰਸ਼ ਨ ਲ

ਅੁੱਗ ਦ ਗੋਲ ਹਜਿ ਜਵ ਲ ਮੁਖੀ ਝਮਦੇ।

ਗੈਸ ਾਂ ਅਤੇ ਬਦਲ ਾਂ ਹਵਚ ਹਘਹਰਆ ਹਬਜਲੀਆਾਂ ਤੇ ਆਫਤ ਾਂ ਨ ਲ ਸਰਸ਼ ਰ

ਵੀਨਸ ਗਰਹਿ ਿੈ। ਿੁਸਨ-ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਦੇਵੀ ਆਖਦੀ -

ਸ ਡੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵੀਰ ਸਮ ਨ ਨਰਕ ਾਂ ਦ ਬਸੇਰ !

ਚੁੱਟ ਨ ਾਂ ਵਰਗ ! ਇਿ ਸ਼ੁੁੱਕਰ ਤ ਰ !

ਧ ਤ ਵਰਗ ! ਇਿ ਸ਼ੁੁੱਕਰ ਤ ਰ !!

ਤੁ ੁੱਛ ਜਲ-ਗੈਸ ਗਰਹਿ ਮਹਿਮ ਨ।

40
 ਾਂ
ਸਤਰੰ ੀ ੀਘ
-ਦਵਕਾਸ ਵਰਮਾ
ਵਰਖ ਪੈਣ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਜੇ ਸਰਜ ਹਨੁੱ ਕਲ ਆਵੇ

ਮੌਜਦ ਿਵ ਹਵਚ ਬੂੰਦ ਾਂ ਉੁੱਤੇ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪ ਵੇ

ਿਰ ਪ ਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ, ਹਪਰਜ਼ਮ ਦ ਰਪ ਅਪਣ ਵੇ

ਬੂੰਦ ਨ ਲ਼ ਟਕਰ ਕੇ, ਹਕਰਨ ਸੁੱਤ ਰੂੰਗੀ ਿੋ ਜ ਵੇ

ਸਰਜ ਵੁੱਲ ਨੂੰ ਹਪੁੱਠ ਕਰਕੇ, ਵੇਖੀਏ ਜੇ ਅਸਮ ਨ

ਸੁੱਤ ਰੂੰਗ ਾਂ ‘ਚ ਕਦੇ ਨਿੀ ਾਂ ਪੈਂਦ , ਨੂੰਬਰ ਦ ਘਸਮ ਣ

ਾਂ ੇ ਨਜ਼ਰੀ ਾਂ ਅੂੰਬਰ
ਬੈਂਗਣੀ, ਅਸਮ ਨੀ, ਨੀਲ , ਤੇ ਰੂੰਗ ਿਰ ਆਉਦ

ਪੀਲ਼ੇ , ਸੂੰਤਰੀ ਤੇ ਰੂੰਗ ਲ ਲ ਦ , ਉਨ੍ ਾਂ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਨੂੰਬਰ

ਹਮਲ਼ ਕੇ ਵੀ ਇਿ ਸਭ ਰੂੰਗ ਰਹਿੂੰਦੇ ਨੇ ਇਕੁੱਲੇ

ਾਂ ਦੇ ਥੁੱਲੇ
ਲ ਲ ਸਭ ਤੋਂ ਉੁੱਪਰ ਤੇ ਬੈਂਗਣੀ ਪੀਘ

ਾਂ ਸਭ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਭ ਵੇ
ਸਜ ਕੇ ਅੂੰਬਰ ‘ਸਤਰੂੰਗੀ ਪੀਘ’

ਾਂ ਇਿ ਜ ਣੀ ਜ ਵੇ।
‘ਹਵਬਹਗਓਰ’ ਦੇ ਨ ਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ‘ਪੀਘ’

ਹਵਬਹਗਓਰ - VIBGYOR

41
 ਅਦਦੱਖ
ਅਮਨਦੀ ਦਸੰਘ

ਜੇ ਮੈਂ ਅਹਦੁੱਖ ਿੋ ਜ ਵ ਾਂ

ਹਕਸੇ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਨ ਆਵ !ਾਂ

ਛ-ਮੂੰਤਰ ਿੋ ਜ ਵ ਾਂ

ਅਲਖ ਦਨਰ੍ੰਜਨ* ਕਿ ਵ ਾਂ।

ਜਦ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜ ਵ ਾਂ

ਲੋ ਕ ਾਂ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਖਲੋ

ਉਿਨ ਾਂ ਦੀਆਾਂ ਗੁੱਲ ਾਂ ਸੁਣਕੇ

ਆਪਣ ਮਨ ਪਰਚ ਵ ।ਾਂ

ਹਸਨਮ ਿ ਲ ਜ ਵ ਾਂ

ਹਟਕਟ ਲੈ ਣ ਦੀ ਲੋ ੜ੍ ਨਿੀ ਾਂ

ਕਈ ਹਫ਼ਲਮ ਾਂ ਦੇਖ ਾਂ

ਨੁੱਚ ਾਂ-ਕੁੁੱਦ ਾਂ-ਿੁੱਸ ਾਂ-ਗ ਵ !ਾਂ

* ਅਲਖ – ਅਹਦੁੱਖ

* ਦਨਰ੍ੰਜਨ - ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਰ੍ਦਹਤ

ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਦਚਆਾਂ ਨੂੰ ਸੂਝਵਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਾਂ ਉਹਨਾਾਂ ਨੂੰ ਪਰ੍ੀ ਕਥਾਵਾਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਓ। ਜੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਉਹਨਾਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ੍ ਵੀ ਸੂਝਵਾਨ
ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਾਂ ਉਹਨਾਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ੍ ਦਜ਼ਆਦਾ ਪਰ੍ੀ ਕਥਾਵਾਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਓ।
- ਐਲਬਰ੍ਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ
PunjabiKids.org
42
ਪੰਜਾਬੀ ਬੱਦਚਆਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰ੍ਦਪਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ, ਦਜੱਥੇ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਬੱਦਚਆਾਂ ਲਈ ਕਦਵਤਾਵਾਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ੍ ਰ੍ਚਨਾਵਾਾਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ।
42
ਦਸਕਲ ਸੈਲ
ੱ ਦਿਮਾਰੀ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਜੀਨਜ਼ ਸੰ ਾਦਦਤ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ
ਅਮਰੀਕ ਦੀ ਫਡ ਐਾਂਡ ਡਰੁੱਗਜ਼ ਐਡਹਮਹਨਸਟਰੇਸ਼ਨ (FDA) ਨੇ ਹਸਕਲ ਸੈੁੱਲ (ਲ ਲ ਖਨ
ਕੋਹਸ਼ਕ ਵ ਾਂ) ਹਬਮ ਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨੁੁੱ ਖੀ ਜੀਨਜ਼ ਸੂੰਪ ਹਦਤ ਕਰਨ ਵ ਲੀ ਤਕਨੀਕ ਵ ਲ਼ੇ
ਇਲ ਜ ਨੂੰ ਮ ਨਤ ਦੇ ਹਦੁੱਤੀ ਿੈ, ਜੋ ਹਕ ਹਕਰਸਪਰ (CRISPR) ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਵਰਤੇਗੀ। ਇਿ ਇੁੱਕ
ਬਿੁਤ ਮਿੁੱਤਵਪਰਣ ਤੇ ਦਲੇ ਰ ਫੈਸਲ ਿੈ ਹਜਸਨੇ ਜੀਨਜ਼ ਸੂੰਪ ਦਨ ਕਰਨ ਵ ਲੀਆਾਂ ਤਕਨੀਕ ਾਂ ਲਈ
ਇੁੱਕ ਨਵ ਾਂ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰ ਕਰ ਹਦੁੱਤ ਿੈ। ਹਕਰਸਪਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹਬਮ ਰੀ ਦੇ ਜੀਨਜ਼ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਹਦੁੱਤ
ਜ ਵੇਗ ਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਹਵਚ ਦੁਬ ਰ ਪਰਤੀਰੋਪ ਕਰ ਹਦੁੱਤ ਜ ਵੇਗ ਹਜੁੱਥੇ ਉਿ ਬੋਨ ਮੈਰੋ ਨ ਲ਼ ਜੁੜ੍ ਕੇ
ਭਰਣ ਿੀਮੋਗਲੋ ਬਨ (ਇੁੱਕ ਤਰ੍ ਾਂ ਿੀਮੋਗਲੋ ਬਨ ਜੋ ਹਕ ਆਕਸੀਜਨ ਦ ਸੂੰਚ ਰ ਕਰਦ ਿੈ) ਦ
ਉਤਪ ਦਨ ਵਧ ਦੇਣਗੇ ਜੋ ਹਕ ਹਸਕਲ ਸੈੁੱਲ ਹਬਮ ਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਹਵਚ ਮਦਦ ਕਰਨਗੇ। ਪਰ ਇਿ ਤਕਨੀਕ ਅਜੇ ਬਿੁਤ ਮਹਿੂੰਗੀ ਿੈ -
ਕਰੋੜ੍ ਾਂ ਅਮਰੀਕਨ ਡ ਲਰ ਦ ਖਰਚ ਜੋ ਹਕ ਆਮ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਬੁੱਸ ਦੀ ਗੁੱਲ ਨਿੀ ਾਂ ਿੈ!

ਨਾਸਾ ਦੀ ਜੇਮਜ਼ ਵੈੱਿ ਤੇ ਹੱਿਲ ਦੂਰਿੀਨ ਨੇ ਦਮਲ਼ ਕੇ ਿਿਦਹਮੰਡ ਦਾ ਰੰ ਦਾਰ ਦ ੱਤਰ ਿਣਾਇਆ
ਨ ਸ ਦੀ ਜੇਮਜ਼ ਵੈੁੱਬ ਤੇ ਿੁੱਬਲ ਦਰਬੀਨ ਨੇ ਇਕੁੱਠੇ ਿੋ ਕੇ ਹਵਸਹਤਰਤ ਅਕ ਸ਼ਗੂੰਗ ਸਮਿ
MACS0416 ਦ ਅਹਧਐਨ ਕੀਤ ਤੇ ਇਨਫਰ ਰੈੁੱਡ ਤੇ ਪਰਤੁੱਖ ਸਪੈਕਟਰਮ ਨੂੰ ਜੋੜ੍ ਕੇ ਬਰਹਿਮੂੰਡ ਦ
ਿੁਣ ਤੁੱਕ ਦ ਸਭ ਤੋਂ ਹਵਸਥ ਰਪਰਵਕ ਤੇ ਖਬਸਰਤ ਹਚੁੱਤਰ ਬਣ ਇਆ। ਧਰਤੀ ਤੋਂ 4.3 ਅਰਬ
ਪਰਕ ਸ਼ ਵਰ੍ੇ ਦਰ, MACS0416 ਇੁੱਕ ਦਜੇ ਨ ਲ਼ ਟਕਰ ਰਿੀਆਾਂ ਦੋ ਅਕ ਸ਼ਗੂੰਗ ਵ ਾਂ ਦ ਜੋੜ੍ ਿੈ, ਜੋ
ਹਕ ਅੂੰਤ ਨੂੰ ਇੁੱਕ ਿੋ ਜ ਣਗੀਆਾਂ ਤੇ ਿੋਰ ਵੁੱਡ ਸਮਿ ਬਣ ਉਣਗੀਆਾਂ। ਹਚੁੱਤਰ ਹਵਚ ਨੀਲੇ ਰੂੰਗ
ਦੀਆਾਂ ਅਕ ਸ਼ਗੂੰਗ ਵ ਾਂ ਨੇੜ੍ੇ ਿਨ ਜੋ ਹਕ ਿੁੱਬਲ ਦਰਬੀਨ ਆਸ ਨੀ ਨ ਲ਼ ਦੇਖ ਸਕਦੀ ਿੈ ਤੇ ਲ ਲ
ਰੂੰਗ ਦੀਆਾਂ ਅਕ ਸ਼ਗੂੰਗ ਵ ਾਂ ਦਰ ਿਨ ਜੋ ਹਕ ਜੇਮਜ਼ ਵੈੁੱਬ ਦਰਬੀਨ ਵਧੀਆ ਦੇਖ ਸਕਦੀ ਿੈ।

ਯਰੋਪੀਅਨ ਸਪੇਸ ਏਜੂੰਸੀ ਵਲੋਂ ਪੁਲ ੜ੍ ਹਵਚ ਲ ਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਯਕਹਲਡ ਦਰਬੀਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ
ਸ਼ ਨਦ ਰ ਹਚੁੱਤਰ ਭੇਜੇ ਿਨ। ਇਿ ਦਰਬੀਨ ਜੁਲ ਈ 2023 ਹਵਚ ਪੁਲ ੜ੍ ਦੇ ਤੀਜੇ ਹਿੁੱਸੇ ਦ
ਹਵਸਥ ਰਪਰਵਕ ਨਕਸ਼ ਬਣ ਉਣ ਲਈ ਲ ਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਹਜਸ ਨ ਲ਼ ਪੁਲ ੜ੍ ਹਵਹਗਆਨੀ ਇਿ
ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਹਸ਼ਸ਼ ਕਰਨਗੇ ਹਕ ਰਿੁੱਸਮਈ ਕ ਲ਼ੇ ਮ ਦੇ ਤੇ ਊਰਜ ਨੇ ਮੁੁੱਢਲੇ ਬਰਹਿਮੂੰਡ ਦੀ ਬਣਤਰ ਉੁੱਤੇ
ਹਕੂੰਨ ਕੁ ਪਰਭ ਵ ਪ ਇਆ? ਜੇਮਜ਼ ਵੈੁੱਬ ਤੇ ਿੁੱਬਲ ਦਰਬੀਨ ਾਂ ਪੁਲ ੜ੍ ਦੇ ਥੋੜ੍੍ੇ ਹਿੁੱਸੇ ਦ ਅਹਧਐਨ
ਕਰਦੀਆਾਂ ਿਨ ਪਰ ਯਕਹਲਡ ਅਨੂੰਤ ਬਰਹਿਮੂੰਡ ਦੇ ਅਹਤ ਹਵਸ਼ ਲ ਹਿੁੱਸੇ ਦ ਅਹਧਐਨ ਕਰੇਗੀ। ਹਚੁੱਤਰ
ਹਵਚ ਤੁ ਸੀ ਾਂ ਕੁੂੰਡਲੀਦ ਰ (Spiral) ਅਕਸ਼ਗੂੰਗ IC 342 ਵੇਖ ਰਿੇ ਿੋ।

ੀਨੀ ਦਵਦ ਆਨੀਆਾਂ ਨੇ ਦੋ ਅੱਲ ਡੀਐੱਨਏ ਦਮਲ਼ਾਕੇ ਇੱਕ ਕਾਇਮਦਰਕ ਿਾਾਂਦਰ ਿਣਾਇਆ
ਸੈੁੱਲ ਜਰਨਲ, CNN ਤੇ ਿੋਰ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਾਂ ਹਵਚ ਪਰਕ ਹਸ਼ਤ ਇੁੱਕ ਹਰਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁ ਸ ਰ ਚੀਨ ਹਵਚ
ਹਵਹਗਆਨੀਆਾਂ ਨੇ ਇੁੱਕ ਮੈਕ ਕ (ਅਫਰੀਕਨ ਲੂੰ ਗਰ ਪਰਜ ਤੀ ਹਜਸਨੂੰ ਹਕ ਖੋਜ ਦੇ ਕ ਰਜ ਾਂ ਹਵਚ ਕ ਫ਼ੀ
ਵਰਹਤਆ ਜ ਾਂਦ ਿੈ) ਦੇ ਸਟੈੁੱਮ ਸੈਲ
ੁੱ ਤੇ ਉਸੇ ਪਰਜ ਤੀ ਦ ਅਨੁ ਵੂੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਲੁੱ ਗ ਭਰਣ ਲੈ ਕੇ ਇੁੱਕ
ਬ ਾਂਦਰ ਨੂੰ ਪੈਦ ਕੀਤ ਜੋ ਹਕ ਦਸ ਹਦਨ ਤੁੱਕ ਹਜੂੰਦ ਹਰਿ । ਇਿ ਖੋਜ ਕ ਰਜ ਜੈਨੇਹਟਕ ਇੂੰਜਨੀਅਹਰੂੰਗ ਤੇ
ਕ ਫ਼ੀ ਪਰਭ ਵਸ਼ ਲੀ ਹਸੁੱਧ ਿੋਵੇਗ । ਕ ਇਮਹਰਕ ਨ ਮ ਯਨ ਨੀ ਹਮਹਥਿ ਹਸਕ ਦੇ ਕ ਇਮਰ ਜੀਵ ਤੋਂ ਹਲਆ
ਹਗਆ ਿੈ ਜੋ ਹਕ ਅੁੱਧ ਸ਼ੇਰ ਤੇ ਅੁੱਧ ਬੁੱਕਰ ਸੀ। ਹਵਹਗਆਨਕ ਾਂ ਨੇ 1960 ਹਵਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਾਂ
ਕ ਇਮਹਰਕ ਚਿ ਪੈਦ ਕੀਤ ਸੀ।

43
ਉਡਾਣ - ਦਵਦ ਆਨ ਲਪ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਈ-ਮੇਲ ਦਵੱਚ ਪਿਾਪਤ ਕਰ੍ਨ ਲਈ ਸੁਬਸਕਿਾਈਬ ਕਰ੍ੋ! https://punjabilibrary.com

https://www.udaanpunjabi.com/