Bir Boyutta Hareket Klasik mekanik calismanin ilk adimu olarak, bir cismin harcketini, hareketi etkileyebilecek veya degistirebilecek dis etkenlerle olan etkilesimileri yok sayarak tanimlyoruz. Klasik me~ kanigjin bu kismina kinematik deni, {Kinematik kelimesi cinema ite ayn Koki tagir.) Bu bd- liimde, yalruzca bir boyuttaki hreketi, yani bir cismin diz bir dogru boyunca hareketini ele altyoruz Gilnluk deneyimlerdesy-bir cismin hareketinin cismin konumunda sirekli bir degisikligi tems ettigini biliyorue, Fizikte, hareketi Gg sinifa ayirabiliriz; Gteleme, dénme ve titresim, Bir otoyolda seyahat eden bir otomobil bir Oteleme hareketi drnegji, danyanin kendi ekseni ctrafinda dénmes) bir dénme hareketi rnei ve bir sarkacin ileri geri hareketi bir titresim hareketi drnedii. Bu ve sonraki birkag bélmde, sadece dteleme hareketi ile ilgitenecegiz (Oaha sonra kitapta donme ve titresim hareketlerini tartgacagjz) Oteleme hareketi galismamrzda, pargacik modclini kullaninz ve boyutuna bakmakst- 2zin hareketlicismi bir pargacik olarak tanimlariz, Altbaliim 1.2'deki fiziksel durumlar igin model kurma tartigmamizt unutmayin, Genel olarak bir pargacik, nokta benzeri, kiitlesi olan, sonsuz kiigik boyutta bir cisimdir. Grnegin, Yerkire’nin Giines ctrafindaki harcketini tanimlamak istiyorsak, Yerkiireyi bir pargacik olarak cle alabiliriz ve yéringesi hakkinda BOLUM 2.1 Konum, Hiz ve Stirat 2.2 Anlik Hie ve Surat 2.3 Analiz Model: Sabit Hiz Altinda Pargack 24 lve 2.5 Hareket Semalan ‘Analiz Modeli: Sabit Ivme Altinda Pargack 2.7 Serbest Diisen Cisimler 2.8 Analizden Taretilen Kinematik Estlikler Genel Problem Cazme Strateji 2122 Bélim 2 Bir Boyutta Hareket Konum > Otomobilin Cesitli Zamanlardaki Konumu Konum 168) im) ® o 0 ® 0 2 © 2 38 o 0 ® 40 37 ® 50 3 60 30 40 39 20 10 © ® a= Ovmedil © ve 6 Konumlan arasinda sola hareket eden rmakul derecede dogjru veriler elde edebiliriz. Yerktire’nin yérlingesinin yanicapr, Yerkire ve Giinesin boyutlanyla kargilastinidijinda biiyik oldugundan, bu yaklasim dogrudur. Cok daha kiigik bir dlgekte bir érnek olarak, gaz molekillerinin igyapisina bakiimakstain, mole kiillri pargaciklar olarak kabul ederek, bir kabin duvarlanina bir gazin uygutadigi basinct agiklamak miimkiindiir. BBQ Konum, Hiz ve Siirat S Bir parcacygin x konumu, parcacigim bir koordinat sisteminin x, ise), Ax pozitif ve dolayisyla ‘Ax/AC poritifti; Bu durum, povitif x yontinde, yani daha biyiik x degerlerin dogru hareket eden bir parcaciga karsihk gelir; Koordinat zamanla az x, <%ise), Av negative dolayrstyla 7. negatiftir, Bu durum, negatif xyOntinde ha- reket eden bir parcaciga karsilik gelit: Sekil 2.1h'deki konum-zaman 1 dogru cizerek, ortalama hia geom Jigi Ax ve tabant Av olan dik fiegen Denklem 2.2'de ortalama hi ol mladhgumyz Ax/A/ oranindsr, Ornegin, Seki ® ve ® konumlan arasindaki dogru, bu i otomobilin orta- sahiptir, bu da (52 m~ 80 m)/ (108-0) birbirinin yerine kullanulabilir.B am va k olarak yorumlay hipoteniisinnti ol curur, Bibdogrunun Dinikte fizikteb resafesini kosan ye sonunda baslangic noktasina si sified, bu yizden arjglama hia stfirdar! Bunun bis nu lememiz gerekit, Az farkh bir oran bizim icin bunu \gin ortalama stati, , bu mesafeyi gitmek icin gerel ikte, ne kadar hz kost saaglar, Bir p: mesafesini tani 5 a Ortatama sirat a @3) oO birimiyle aynihr: saniyede metre. Ort Tuzak Uyanst 2.1 Jama hiv vit yoKtur ve her % Ortalama Sirat ve Ortalama —_ ifacle edi frtalama sirat deg clde edilirk Denklem 28'en dnce sidir rmaraton hoyueust Ortalama hzimn bavaklagi sie. BI pare du, ancak ovtalama sirat besine —-hakkinda bilgi sah niza dogru uzun, likle sr dei diiz bir koridorda ni varsayalim. 100 metre Deh Test 2.1 Asai de, bir boyuita harcket ed cp bell bir rn byklOg8, ide ge ednmetsicin hi \ (0) ) Bir parack ==yoniinde geri dnmechazin harcket eden (6) de haveket eder ve ardindan ters yénde hnreket ede. (d) B § oldu high gart yoktur. pun dogru Ortalama Hizin ve Siiratin Hesaplanmast ‘Sckil 2.1a’daki otomobilin 4 ve #komumlart arasindaki yer degistirmesini ortalama hiam ve ortalama stiratini bulun,2.2 Anlik Hiz ve Sirat 25 pad Otomobilin zihninizdeki bir gi ‘modelliyoruz. Sekil 2.1'de verilen konum-zaman grat dikkat c bakin, Otomobili bir parcacik olarak 0 m ve f= 5Os'de Xp =—53m olduguna fintisti ve harcketini olusturmak icin Sekil 2.1 den, by ni AY= Xp — xy = -93 m= 30m = “83m yobilin rmesini buelmak igin Denklem 2.1 kul if onde 83. metrede diditlugu antam rertebededit: Sekil 2.la'ya hizi hir bakiy dog gelit, bu otomobilin basladja yerden (bu durumda sola do ogra birimlere sthip olup, verilen verilerle ayn oldugunu gostermektedir Otomobilin ortalama hvzint bulmak iin Denklem 2.2'yi kullanin: kon lo 2.1'deki verilerden net bir sekilde bulamaytz. Oto 4 Jandiga varsayinuni kabul edersek, kat edilen (@'dan ®'ye) mesafe 22 m ve (B'den ® Otomobilin ortalama siratini bulmak icin y Jarinan Sekil 2-1b'deki eg ile t ) 105 m ise, toplams 127 mir, ull 25m/s Denklem 2.5 wma ® dan 100 n a yarsayalim, Mesafe farkh, olmast geretigi gibi poritif olduguna dikkat ein. Otomobilin 6 s ile 10) Jan @ye geri dnmesi icin, Sekil 2.1h'deki boreéyrenkli egrinin farkh oldugun sfirati degisirai, aneak ortalama ha degismezdi BBD Anhik Hiz ve Siirat > lukla bir parcacigin hizim, sonlu birt zaman ar ak degil de, belirl bir le, belinti bir niz hassasiyet kadar bel bili y sik" ve deve belir rseyin ne kadar cabuk hareket ettigini Konustmak ‘nda bilitm insanlav, matematigin analiz dali asil tamimayacaklariny ankamaya ek icin, Sckil 2.1b'eki grafigin bir yeni diizenle a'y1 (savfa 26) ele alu, Pargacigin (= O'daki huat ned? Otomo jini ile verilen) ® konumundan ® ke mma hareket ett ivin daha wan mavi dogruyla gésterildigi ve Ornek 2.1'de hesip- lands) ® dan. ©'ve hareket et nv ortalama hizlanint dncede tartismistik. Qomobil, pozitif yon olarak tanimladigimuz saga dogru harekete baslar, Bu nedenle,\@'dan ® ye kadar ol aki ortalama hizin degeri poritif oldu- undan, baslangietaki hiss, Omck 2.1'de negatif olarak belitledigimiz @'dan ®'ye Kadar olan ortalama huzin dlegerinden daha iyi temsil eder. Simdi kisa mavi dogruya ‘odaklanalim ve Sckil 2.3b'dcki zibi ® noktasim ei boyunca sola ® noktasina doy ru kaydiralim, Noktalar arasndaki dogru diklestikee diklesir ve iki nol26 Balun 2 Bir Boyutta Hareket sla) wu ® 2 —w0 a o o Sekil 2.3 (a) Seni abilin harekctnitemail eden grat, (b) Gratigin sol ist kigesinin Tuzak Uyarist 2.2 trip bi hal \ Grafiklerin Egimleri Firiksl ver lerin -herhangi bir _grafigind fegim, digeyebsende gosteri. —-Yaptigumz is, o andaki andik hr belirlen nicelikteki degisimin, vatay — yaklayukea Ax/A/ oranmn limit de; kien gosterilen nicelikteki degisime oranint temsil eder rnin birimi oldugum (eger her ii cksen de ay birimlere sahip degise) unutmayin, Sekil 2.1b ve 2S'tcki egim birimleri hwz bisim- Analiz gOsteriminde, bu limite x cktit, Baska bir leyisle, anbik Inv. A¢sifira (24) Tite a ate oe soldi F wf, AE = .) Anika > Ie ar” a as) Tuzak Uyarisi 2.3 olabilir, Sekil 2.3'tcki ilk 10 s boyunca herhangi bir rafiginin egimi poritif oldugunda, v, poitifir lerine dogru hareket ctmektedir. ® noktasindan {Folup, otomobil daha kiicitk x degerlei ‘egim ve anlik hiz sfirdir ve otomobil anhik Ani SUrat ve Anlk Hoe Tuva sonra egim negatitoldaga dogru harcket etinektedir, ® noktasind dobarak duraganei. Bundan soiita, Juzkelimesini anbk hizs belirtmek igin kullanacagez. Ortalama hisla i ortalama sifatins kullanacagu. anhk siirati, ankik hizanin biiyakltigit olarak tamumlanss, Ortalama, gibi, anhk strate de iliskili bir yon yoktur Omegin, bir parcacik m/s'lik anlik huza ve baska bir parcacik ayns dogrn mi/s'lik anlik hiza sahiplerse, her ikisi de 25 m/s strate sahiptir hin buvakligd, parcacik tarafine — ilgilendigimtide, flan kat eden mesateye itr Bir pargac na siratinizle mi 'S@ wh Test 2.2 Trafik polite 1 yoksa (b) anlk sratinigle mi ac kullandiganizda (a) ort tha cok ilgileninier? Farkli Cisimlerin Hizt Asadaki tek bojutiu harekederidikkate alm: (A) lan yukani dogru aulan bir top, en yiiksek noktaya eikar ve atanin eline geri dtiser; (B) bir yan arabast durgun halden baslayip, 100 m/s sirate ulagir, ve (C) bir way aracs bostukta ‘sabit hizda ilerler. Bu cisimlerin hareketinde, tim hareket boyunca olan anhik hz ile ortalama hizin aym deere sahip olduygu herhangi bir nokta var midir? Eger dyleyse, nokta(lan) belirleyin. ‘astiayalaitew, aye diem de wtrayatia gin dicated nen oan 00 gi gira. Ba tran deereniimen soe ib gine de, bu oran blir bir dete sii. Arve Atco cok Aiake,AX/A ane ve ceesine tet dorm iinet br deere abla ‘Ana ld ih an ste deseo. Sra, “enka” anbadd,2.2 Anlik Hie ve Surat 27 D 22devams in ortalama hee sifird, gtinkit top baslangi¢ noktasina déner; bu nedenle yer degistirmesistfirdit, Anh hua sifir oldugu bir nokta vardw: hareketin tepe noktas. (8) Oromobilin ortalama ina, veritenbilgilerle kesn olarak hesaplanamtaz,aneak 0 ike 100 m1/sarasinda bir deere ship olmalidar. Otomobil, aralk boyunca belt bir zamanda 0 ila 100 m/s arasmmdaki her bir anik huza sabip olacagindan, anhk hyan tim hareket boyunca ortakama hizaesit oldugu bir an olmast gerekit (©) Uray aracinin anbk hia sabit oldugu icin, herhangi jr amanda anhik hy ve hethangi binzahan arahginda ortalae ‘ma ha ayncr. * Ortalama ve Antik Hiz *v Sekil 2.4a'daki grafikien, parcacijin hareketinih ziinsel bir temslini oluy: turun, Parcacijan, grafik gésteriminde bordo renkli ci ile gOsterildigi gibi, wayda cj bir yolda harcket ctmedigini akhmzda bulundurun. Parcacik, yal inizea vekseni boyunea Sekl 2.Ab'de gostrildigi gibi bir boyutta hareketeder. © aminda saga mu, yoksa sola mu hareket edivor? Birinci zaman aralga boyunca, ¢zim negatftir ve bu nedente ortalama hz on site ne eee ater: negatiti Bu nedente, ®ve @ sysndaki yerdegisirmenin mete birime se Shama aac n Komae hip, negatif bir sayr oldugunuiliyoruz. Benzer sekilde, ® ve © arasindaki — foyuncr iar buyita haveket der yerdegistirmenin pozitif olmasim bekliyorw, Ny Birinci zaman araliginday!, = i = Ove 1, = tg =1solrak 4, m5, Kt secin ve yerdeginirimesbulimak gin Denklema 2.1 kul See ay ins % = 40) + 2041 — 40) + 20%) = 2m ikinci zaman ara icin, (t= 1 s'den t= 3s'ye), Ts Axgyg = 5, sp Xe vet, ths Glarak secin: . = [-4@) + 2671 [-4q) +204) = 48m zaman grafiginden de okunabili devam ediyor “Okina Kobnltnak cn, += 1.00 9) (+ G20 /s) Bete «A> 2F esa nora Br denklenie lgmler Gaede, Kavapara ve “sein br prude vel die verierdeXi ada sada kal rakanlara sip oldgun dni, Kalra, bout ark in ere lve sap ‘ldots Suter (= da busta, geelible haa i hae He nat hetnien28 Bol 2 ir Boyutta Hareket ikinci zaman araliginda, Af Bu degerler, Sekil 24a'da bu noktalar birlestiren mavi dogrularn e iki yesil dogs ip tg site ww ste-e Axe-o 8m Ny #0)" gre = SO = anleriyle ayn. . | (©) Parcacigin anhk huzint (= 2.5 s'de bulun, Be an (@ noktasindaki) ef +6m/s ‘de dletiml Bu anhk hu i bu muyelu Analiz modell i yaparak bul n, nceki sonuclarimuza aym mertebede, yani saniye basina birkag metre olduguna dikkat edn. Bekledigi- : Sabit Hiz Altinda Pargacik ED Analiz Model Altbolin 1.2'de model yapmagisn onemini tarts, Fizik problem de kullanilan dzellikle nem bir model, anali: madetidiy, Bir analiz model problemlerini cézerken farkh zamanlarda o1 tak bir durum temsiliginden, daha dnce ededliigtimiiz ortak bir problem tr ni de temsil eder. Yet bir problemdeki bir analiz mo problemin cériimiqlaha dnce cdzimiis olan problemi temel Analiz modelleribu ortak durumlari tamimamuza yardim eder ve proble mine dogru. bi yonendiir. Bir analiz modelinin aldhgu bicins, ya (1) fizikse! bir an veya (2) 0 varlk ile cevre arasindaki etkilesimin bir tanumadir. ysilasugunizda, problemin temel detaylaruns tanunlamantz ve fiz durumlardan hangisinin, yeni problem icin bis i anlamaya calismaniz gerekit, Omnegin, bir otomobilin sabit varligin Yeni bir problemle daha nee go ak kuti ir dogru boyunca sabit sfratte hareket ediyorsa, oton mz sabit Ins altinda bir parcacik olara criz. Problem ilgili degildir, Daha dnce azerinde ea bir tiir harekete hukuk meslegi vuygul: na kismen benzer. Meveut davaya yasal olarak cok benzeyen daha Once ¢6ziilmtis b dava bulunursa, bir model olarak kullambr ve mahkeme de buna manukl sekilde iliskilendirerek taruymast yapilir, Onceki dayada bulunan bulgu, mes Dullguyu yontedirmek ici yanmaktadir, Dérdtinden ilk, bu boltime giriste kapsamda, cesitli davrantslar ve cevresel etkilesimler altundaki parcacig Daha sonraki batiimler ijt cisim ve bir dalga gibi bir sistemin bas modellerine dayanan bayka analiz modelleri tamiutacakux, Bu ansaliz:m2.3 Analiz Modeli: Sabit Hiz Altinda Pargacik 29 tamituktan sonra bunlarin fi 1 teki kl problemlerde te rar ortaya ctkuklarin: go- cézerken, tim bdltimi tarayarak, problemde istenen bilinmeyen ren bir denklemi aramaktan kacinmalisiniz. Cogu durumda, buld nnuz denklemin ¢ézmeve ealistiginiz problemle ilgisi olmayabilir. Bu ilk adm atmak cok daha iyidir: Probleme uygun analiz modelini tammlayin. Bun problemde neler olup bittigini dikkatlice di ve daha dnce gordi durumta eslestirin. A ‘©-model icin uygun ola znin secilmesi icin az sayida denklem vardhr, hatta bazen sadtece bir denklem olabil Bu neclenle, model, matematiksel gésterim i¢in hangi denklem(ler)i kullanacaganizt soyler. Problemlerin c6ziimiinde, ilk analiz modelimizi olusturmak igin Denklem 2.2 kullanalim. Sabit bir hula hareket eden bir parcactk hayal edelim. Sabit hz altinda bir pareacik modeli, parcacik olarak modellenebilecek bir yarligin sabit hizda hare- ket ettigi herhangi bir duvumda uygulanabilir, Bu durum siklikla meydana geldigin? den, bu model nemlidir. , Bir parcaeigin hz sabit ise, onun bir ank hia, araliktaki ortalama hiz ile aynidur. Yani, 2 bize bu du 12) boyuinca hethangt bir aS Bu nedenle, Denklem mun matematiksel gosteriminde kullanalacak bir denkley ¥ Ay une 28) oldugunu hatirlayarak, v, = (3,— x)/ACve Simdi Ax: x + vat oldugunu gordriz. Bu denklem bize, parcacigin konumundyi £= 0 anmdaki x, bay Jangi¢ konumunun, Af zaman arahgr boyunca gercekleséi yerdegistirme v,A¢nin toplanuyla verildigini soyler. Uygulamada genellikle arahgm bastndaki zamam. ve araligin sonundaki zamant ¢,= (olarak seceriz; boylece denklemimiz sat at (sabi v, icity en olur, Denklemler 2.6 ve 2.7, sabit hiz aluneahir parcacik modelinde kullanstan bi cil denklemlerdir. Bir problemdeki analiz modelini sabit hrz alundaki bir parcacik olarak tanimladiginida, hemen bu denktemlere dénebilirsiniz Sekil 2.5, sabit huz alundaki bir pargaciZm grafiksel gosterimidir. Bu konun jl eden dogrunun egimni sabit olup, lzan biiyiaklgin runun denklemi ola Denklem 2.7, sabit hiz alunda pareacik modeli- rnin matematiksel gosterimidir: Hey iki gésterimele de, dogrunun egimi u,ve y diiey sisim noktast xin. Ornek 24, saith ee Bir Atleti ir Pargacik Olarak Modeleme log, insan wicuclunun biyomekanigini ince p zaman graf Sabit hin deger dojgranun cei “4 Sabit mz attinda pargack modell igin zamanin bir fonksiyonu olarak konum Guay Kinematik kctiroeatie oli bagintyaditkat din) O, bir denofin sabi tar hut, bir dogrw boyuncs Koy soda ‘huzim belirliyor. Kinesiolog, kronometreyi aletin beliri bir noktadan gectigi anda baslatr ve 20 m mesafedeki baska bir noktadan gectikten sonra durduru, Kronometrede gecen siire 40 sir, (B) Atletin huzi nedir? devam ediyor30 Biliim 2 Bir Boyutta Harcket p24 Adetin boyutu, kol ve bacaklarmun hareketi gercksiz detaylar oldugundan, kosan bir atleti bir parcacik olarak modelliyo- ruz, Problem, atletin sabit Ja olelugunu ifade ettiginelen, omu sabi hada bir parracik olarak modelleyebiliiz Movleli belirtedikten sonra, atetin soit hizant bulma iin Ax ACH _20m—-0_ 9 Denklem 2.6'1 kllanabilsize 8 ae (B) Kronometre durdurulduktan sonra atlet kosusuna devam ederse, 10 s gectikten sonra konuitiu nedit? nH : icin Denk- xa yt wy 5,'m/5)(10 8) = 50m icin makul bir sitrat mich 200 m sivat kosularindaki diinya rekoru siratlerle B) sikkindaki dejerin, kronometrenin durduruldugu, Denklem 2.7'den gelir, Bu denklemler, diger degiskenler bil ilinmeyen herhanigi bir degiskeni bulmak icin kullanslabilir. Orne- in, Omek 2.4'ttn (B) sikkinda, hiz ve zaman bilindigi zaman konumu buluruz. Ben- c son konnimu biliyorsak, atletin bi konumda o icin Denklem 2.7'yi kullaiabiliriz, Sabit hiz altinda big-pareacik, diz bir dogru boyunca sabit bir strate harcket der. Simdl, et bir yoboyunea d mesafesini sabit bir s eg diisiiniin, Bu dusuim, bir sabit siirat altinda pareaesk modeli ile termsil edilebili But modelin birineil' denklemi, ortalama sirat 31,"tn, sabit » siiratiyle degistiniligi Denklem 2.5iir ty a ~ 8) Ss At ne Omek larak, dairesel bir yolda sabit bir siiratte hareket eden bir parcacigy hayal firati 5.00 m/s ve yolun yanieapt 10.0 m ise, dairenin etrafindaki bir devri mnlamak icin gereken siireyi hesaplayabiliriz: eding pes gyn a 2FPL a vow ‘sim hayal Ornekler: Bir parcacik gibi fipdellencbilecek hareket eden din, Af zaman diphiginda diz bir dogruda Axyerdegistirmesiyle -kitleceliminin olmadhgi uzayda iferteyen bir sabit bir siratle hareket ederse, pargaciginsabit hi gokan _ ae + abit bir irate diz bir otoyolda giden bir oto- aot es) a lun. Pargaeigin zamanin bir fonksiyonn olarak konunm + sabic birstirate tamamen diz bir yolda kosan Raatu en bir atlet ele es ‘© viskor bir ortamda limit siratte harcket eden eet bir cisim (Boliim 6)2.4 lume 31 Bir parcacik gibi modellenebilecek hareket eden bir cisim — Ornekler: hayal edin, Af zaman arahganda ez bir dogru veya e~ti «tam daivesel bir yor bir yol boyunca bir dmesafesinde sabit bir siratte hareket ‘ ngede ilerleyen bir gezegen Phelan + vil bi yang piste abi ir strate iden bi vet (2.8) * Kisii bir yolda sabie siiratte koyarrjratlet a + gan ir any lana ark den GB parcacik (Balin 29) ite verilir. ivme Omek 2.5%, bir parcacik hareket ediyorken parcaeigin hyan durumu cle aldik. Bir parcacigin hiza zamanla degisirse, parcak 1 Omnegin, gava basgunvzda otomobilin hyzinan baiyaklig ala da azal: Irmenin nasil dleilecegini gorelim, szckseni boyunea harcket eden bir parcacik olarak modellens¥ileeck bir cismi {igi gibi f, amnda ® konumunda bir v,tfk hyzina ve |, anda ¥,, son hizina sahip oldugunu varsayaliin, Sekil 2.6b'deki bor asl degistigin’ goste ‘fun ortalama .» bu degisimin Ad zaman aralygna n degistigiortak bir ainglendigi soyle- He frene baste (2.9) 4 Ortatama ivme Hida oldugu gibi, analiz eilen harcket tck boyutlu oldugunda, immenin yond nit belirtmek icin poz i isareser kullanabilitiz. Hizn boyuta L/T ve 1 manin boyuta T ofa inme zainanm karesine boliinen uzunluk veya L birimine shpat, frmenin SI birimy @aniye kare bagna metredir(m/s4), Santyedekd sanige basina metre olarak diniseni, bu birimler orumnlamak daha kel ole bir csmin +2 ng ile immelendigini varayalum. Bu degeri, diz bir Tst@taman arab 7a arta hiza sahip bie elarin in ihe olsturararak yormlayabilrsiniz, C — Yes dogrunun emi © woke @ ve Wyibirbiine hip regi Sekil 2.6 (a) x ckseni bopunca ‘un efi, otamobil eee @dan Wye hareket eden bir Meals Ghatamtene | pack olarak modellenen bit ee otomobil, «= 4'de vy, hina ve (2 fde v,huzana sabiptr.(b) Dir bir dogvuda hareket eden pare o 5 fan huz-zaman graf (bord),32 Bollim 2 Bir Boyutta Harcket Anlik ivme eshang ir andaki ome, dye gine esine 0 anda teget lan dogrmnn efimi- eesti Sekil_ 2.7 (a) « eben bosunca bir pargack iin b)Anlik ccdilbile. harekete ba resmediyor olmal Bat durumlarda bilir: Bu nedenle, anbk ivmeyi, AV sifira yaklasirken ortalay {ltim 2.2'de actkl Ik hz tat Sckil 2.6a'daki ® noktasim ® noktasina daha daha yaklastunddhgim: hayal edip, At mmitini abrsak, ® noktasindaki anlik ivmeyi elde ede- tir, Sekil 2.6b'nin, Sekiller 2.1b, 2.3, 2 fil, bir hm-zaman grafigi oldu tan, pargacigu ivmesinin de, parca Hin zamana gore tirevi, hizm zamania anlikydeftisimi olarak yorumlanabi 4, poritifse, sme poritit xyontinde: a, negatise, ivme negatif xyontindedir. Sckil 27, ime-zaman grafiginin hizzaman grafigile nas iigkli old mektedir, Herhangi bir andaki immeso andaki Iu-zaman grafiginin e@ ziti ive degerleri, Sekil 2.7a'daki hifan pozitif xyéndinde artan noktalarina Kats gelir: Hizzaman grafiginin eimi maiksimum oldugunda, ivme fg aninda maksi last: Hz, fg ananla maksiinyim iken (yani, v,~ ¢grafiginin egimi sifir oldu da) ivme sifira gider: Hz pozitiex yOniinde azahrken, ivme negatif olur ve fe ann cen negatif degerine ulast, leki gihi ir konum-zaman gr lenle, harcketi bir parcacsi Dah Test 25. Sekil 2t9°daki otomobil icin: hyz-x grati Aldi yol igin sitaSmurimn 30 km/saat oldugunc varsavalim. Otomobil, strat © stmirins 0-50 s arab isi bir anda agiyor, Dog Diiz bipogrudaki h yoni ve ivmesini yonti agagdaki gibi 1 yonde olelugun da, cisins huzlanar. Ote yandan, cismin hia ve ivmesi ters yonde ise, csim yavaslar Hive ivme igaretlerinin bu tarusmaya yardimer olmastigin, bir eismin ivmesini, fe in ivme sifirdir; Seki 2.8 (Karamsal Ornck 25) (a) » ebseni bor negatif oldu een bir eismin kon u gibi, & ve fy arasnda da poritifti, 1 grafiginin egimi daha dik oldugundan de- sek ck ede elit: Ber daha gercekte gerceklesen zaman gra. (b) Ci anda ivme negatiftir, Iyme, 0 ile het biranda kenunzanan grain emi lglerek ele elit: () Gimin ivme-zaman grat, her bir an era raf il 2.8c'dle gésterilen ivmedeki ani degigikliklerin fiziksel olmadhgana dikkat edn, Bu tr anhk degisiklikler34 Bolim 2. Bir Boyutta Harcket Ortalama ve Anhik ivme Parcacygin matematiksel gésterimindlen ne yap {4 Gzerine diigindin. (= Oda hareket ediyor mu? Hangi yonde? Huzlamyor mu, yavashyor mu Sekil 2.9, problemde verilen zamana gire hie ifaes den elde edilen bir v,~ fgrafigidi. Bitin ,~ (eG Sekil 2.9 (Ornck 26) « risinin egimi negatif oldugundan, ivmenin negatif hei boyancav, = 40—50 ‘olmasint bekliyoruz. set een = @=Ove 2.0 s degerlerini hz ifadesinde yer 4p = 40 - AG — 540)? = +40 m/s legtirerck, bu /degerlerindeki huzlars bolum fg = 40 ~ 52.0)" = +20 m/s Me — %e@ _ 20 m/s ~ 40 m/s te= te 208-05 ‘Ontalama ivmeyi, belirtlen Af= fg ~ fy =2.0 slik zaman araliganda bulun: = tome Negatifisaret beklentilerimizle uyumbicur: hizzaman grafiginde ilk ve son noktalari bivlestiren mavi dogranun efit ile temnsil edilen ortalama ivme neat Herhangi bir ¢aninda ilk hizin v,, = 40 —5# oldugunt bi = 40 = 50+ 408 = 40 ~ 518 - 10L AN 5(A0F lerek, daha sonraki herhangi bir (+ Ataninda hia balun: Atzaman araliginda hrzdaki degisimi buluni>” =10t t= 50? Herhang bir anundakifmeyi bulma tin, bu ifueyi At (= 10e~ 5.80) = ite botiin ve A/sufira yaklasirken songieun limitin’ alin: f= 2.0 s'yi yerine koym 4, = (-10)(2.0) m/s?= | =20.m/s# Parcacigin hia poriti oldagu ve bu andaki ivme negatif olduga icin parcacik yavashyor: (A) ve (B) siklarina ¢erilen cevaplarin farkl olduguna dikkat edin, (A) stkkindaki ortalama ivme, Sekil 2.9'daki ® ye ® noktalarmnin birlestirildigi mavi dogrumun efimidir. (B) sikkindaki anlik ivme, ® noktasmdaki eZiye teget yexil dogrunun egimidir, Bu omekte, ismenin sabit obmadigena dikkat edn, Sabitimeyi iceren durumlar Altbokiim 2.6'da ele alnmaktadir, \) baslayarak ve daha sonra ézgiin bir 0 arevini hesapladik, Eger matematiksel analize asina iseniz, trey almak igin dzel kurallann oldugunu bilmelisin. Ek B.6'da listele-2.5. Harcket Semalant 35 nen bu kurallar, irevleri hizh bir sekilele bulmamyzs sa hangi bir sabitin tirevinin sir oldugun olmak tizere Omegin, bir kural her xe ae adesinde oldugu gibi, xin, Chin», kuwwetiyle oranul: oldugunu varsayalim, (Bu ifade cok yaygin kullanilan bir fonksiyondur:) xin Cye gore tievi dy di = warr- = nat idugumuz gibi, bu kural Ornek 2.6'daki , = 40 —5¢ /it = -1Ot olduguny huzhea buluruz Ba Hareket Semalari ‘ . ashinda hunlar 0 silini olwsuirurkey resimsel gisterim bazen ku Hie ve ivme kavramlan genellikle birbirleriyle karisuirthr, anc dukca farkl niceliklerdit, Hareket bir cismin zihinsel bir huz ve ivmeyi tammmlamada hareet semast adh veri Janishdr Bir hareket semast, flay isift sabit bir hizda yamp sonerken ¢ekilen, hareketli bir cismin ardistk bazi gdriintilerini gdsteren, stoboskopik bir fotografins hayal ede- rek olusturulabilir. Sekil 2.1a, Aliboliim 2.1'de incelenen otomobil icin bir hareket semasidit; Sekil 2.10, diiz bir yol boyunea tek bir yonde, solean saga hareket eden otomobillerin, tig set ardistk foto 1. Siroboskopun flaslart sindaki sire, semanin her bir biliimiinde « vek' igini karistrmam. icin, Sekil 2.10'da hue icin kirmauz: klar ve mdr okay ku u. Okla cismin hareketi esnasindaki bart anlar icin gost cketini her bir sema icin tammlayalim, Sckil 2.10a'da, otomobilin gortintileri esit argliklarta yerlestirimis olup, her bir an aralyginda otomobilin bize ayn yerdegistiemeyle ilerledigin’ gostermektedi: Bu esit aralik, sabi positf he: ve sytr ame ile Nareket eden otomobille tutarhidar. Ot0- ili bir parcacik olarak modelleyebili ye sabit hvz altmnea parcacik modeliyle tae rnunlayabiliriz. " Sckil 2.10b’de, zaman ilerledikce griintiler birbirinden uzaklasiyor. Bu durun da, otomobilin bitisik konumlar araémdaki yerdegistirmesi zamanka icin, lz okunun zamanla wamnlugs artag, Bit dzcllikler, otomobilin pozitf bir hie ve posit bir ivme ile hareket ettigini gostetie; Hz ve dedi: ki kuvvet tartismamizla ilgili olarak, otoinobili hareket ettigi aym yonde geken bir kuwet hayal ein: Otomobil hizlanr. Bu owomobil bitin [pe (sf iomenfe)hatehet edivor ao | = > > => Kaine iirine >| apne Gp Gite >- = - Bu otomobil husmn ei: pone baad ‘uiyonind air |p Ep ie a Se ivmneye sabiptix, oo - _- Seki! 2.10 Di hit yo! boy bir yn mobilin hareket ye tek hareet eden bir an, Her bit ‘nai Iz kits bir okla, sabit ivme de bir okla gostei36 Boliim 2. Bir Boyutta Harcket im = ay Sckil 2.11 x chseni boyunes Thareket eden a, sabitimesialtinda seame-zaman grag, ‘Otomobilin ardisik gorintileri arasmndaki yerdegi Sckil 2.10e'de otomobilin, saga dogru hareket ederken yavasladigim soyleyebiliviz, Bu durum, otomobilin saga dogru negatif bir ivme ile hareket ettigini gOsterir. Hz okumun waanfugu zamanla azar ve sonunda sifira ulastr; Bu semadan, isme ve hiz oklarinin ayn yonde olmadygint gortivoruz. Otomobil poritf bir hrs Fakat negatif bir i ‘meyte hareket ediyor, (Bu hareket cesidi, fren uygulanchktan sonra duarma noktas gelen bir otomobil tarafindan sergilenir.) Hiz ve ime zit yonlerdedir. Daha dnce- {ki kuvvet tartismamiaa ilgili olarak, otomobil izerine hareket yoniinin¥aksine etki eden bir kuwwet hayal edin: Otomobil yavaslar. : Sckil 2.10'un (b) ve (c) stblarmdaki her bir mor ivme oku ayricuuntuktad nedenle, bu semalar sabitivme altinda bir parcacigin harcketini texisil eder. Bu 61 analiz model, bir sonraki altboliimede ele almacakur QD wh Test 2.5 Asagidaki ifadelerden hangisi dogruduy? (a) Bir otomobil doguya don gidivorsa, ivmesi doguya dogru olmalidi: (b) Bir otomobil yavasliyorsa, s+ imesi negatif olmalid: (€) Sabitivmeli bir parcacrk sla duramaz ve durgun Kala- ERB Analiz Modeli: Sabit Ivine Altinda Pargacik Bir parca iwmesi zamanla degisivorsa, harcketi karmasik ve boyutlu hareketin cok mdur. Bayle bir durusitda, herhangi bie zaman atl hangi bir andaki anbiivmesi a sayisal ola ‘yon oranda degisi. Bu dvi alunda pargacik analiz model olarak Dir parca alam k esittir ve huz, hareket boyun- le, cismin ilk hit v,,ve (sabit) 4,ivmesi angi bir fanind huzant belirlememize olanak sajlar. Bu sabit ivme hare keti igin buz-zaman grafigi, Sekil 2.1 1b'de gsterilmektedlir. Grafik, egimi a, ivmesi veren bir dogrudur; (sabit) du,/de'vin sabit olmasiyla Fain pozitif olduguna ve bunun da pozitif bir ivmeyi gésterdigine dikkat edin, Eger imme negatif olsaydi, Sekil 2.11b'deki dogranun egimi negatif olurdu, iyme sabit iken, ismenin zamana gore grafigi (Sekil 2.1 1c), syiregime sahip bir dogrudur. meli hiz, Denklem 2.19'¢ gore zamanta dogrusal olarak deg ortalamas: olarak ifade edebilitiz: wy toy Yeon = (sabit a, icin), (214)2.6 Analig Model Sabit lame Altnda Pargack 37 Ortalama hw i¢in bu ifadenin, yalnzca ismenin sabit oldugu durumlarda gecerli olduguna dlikkat ed Simdi bir cismin konumunu zamanin bir fonksiyonu olarak elde eunck icin, Denklemler 2.1, 2.2 ve 2.14 kullanabiliriz, Denklem 2.2"deki Avi igini ve At oldugunu haturlayarak, t= ha,+nye = yt Hee) abit a icin), (a5) ifadesini buluruz. Bu denklem, ilk ve son hilar cinsinden, pareacigin damn 1 verir m 2.13°4 Denklem 2.15°te yerine koyarak, bir pareacigin sabit ivme altin- da konumu i¢in bagka bir kullansh ifadeyi saat Hat (oot alle = + mt dal? (sabit a, icin) elde edebiliriz, Bu denklem, parcacigin (anindaki son konum) imu, ilk hiza ve sabit imesi cinsindlen vermektedir. Sckil 2.11a'da gésterilen sabit (poritif) ivmeli hareket i¢in konwgn-zaman grafi Jem 2.16'dan elde edilir. Egrinin bir parabol olduguna dikkat edin. Bu egriye get dogrusunun e%imi, v, lk hizna esitir ve daha sonraki herhangi bir ¢ teget dog, oandaki v,, han es Son olarak, fdegerini Denklem 2.13'ten Denklem icin zaman degiskeni icermeyen, nu, baslavigig Koni des 120% 2a, (4,— s)_(@bit a, icin) (17) ifadesini elde edebi konumu cinsine Sifirivmeli hareket Bu denklem parcaergim son hin, ilk hy, sabit ise ve in, Denklemfe? 2.13 ve 2.16'dan, ay iacin trmesi fir okiubun la dogrusal olarabdegisin. Modellerle ilgili olarak, bir parcacigin ivmesi stfi nda pareactk modeli, sabit hiz alunda parcactk modeline dakiler, bir boyutta sabit ivme altu parcacngr iceren herhangi ir problemi cGzmck icin kullanilabilecek kinematik denklemlerdir. Bu denklemle: kolayhik saglamak iin sayfa 38'de listelenmistx: Belinli bir durum hangi denkléini kullandiginizn secimi, Sneeden ne bildiginize baghdir. Bazen iki ‘Oviama, bu denklemlerden ikisinin kullaniimasins gerektiri. Hareket sirasinda degisen niceliklerin x, konum, v,,hrz ve (zaman oldujunu hatirlamalisin1z. Bir dizi alisurma ve problem cdzerek, bu denklemlerin kullanimunda biiyitk bir deneyim kazanacaksini7. Cogu zaman, bir gdziim elde etmek icin birden fazla yon- 1 kullanilabilecegini kesfedeceksiniz, Bu kinematik denkle in, ivmenin zamanla degisti da kullanilamayacagent unutmayin, Sacece ivme sabit ob ddugunda kulant: “¢ Sabitivme altinda pargacik ‘modell igin hz ve zamanin bir fonksiyonu olarak konum model igin zamanin bir fonksiyonu olarak konum ivme altinda pargacik ign konumun bir fonksiyonu olarak hiz38 Bollim 2 Bir Boyutta Harcket D ih Test 2.6 Sekil 2.1: icki her bir v,— (graligiyle hareketi en iyi ta altiaki a,~¢grafigini eslestirin. ‘ananin bir Fonksivonu olarak (2), (©) ve (® yhklarnda kangk sirada . sister Re vi o a Vv o modellenebilecek hareketli bir cismi hayal edin. Eger ,Ornekler n ve ilk hu v,'dlen baslar ye sabit bir a, iymesivle bit” « diyz bir otoyol boyunca sabit bir deger dogruda hareket ederse, sonraki Konuru ve huza asagidaki kinematib ite inn elenen Ur coral denklemlerte tansalanir oe + hava direnet olmadijanda diigen bir ei (2.13) sim (Altboltim 2.7) x abit bir net kuwvetin etki ctigi bir eb (2,14) sim (Beltim 5) 2 oy cee: elektras alata yaa Ea xt at wdt (219) prveacik (Batim 23) st nut dat S (2a6) WEF 2a, 4) C a7) ose a Bir jet, bir ucak gemisig 140 mil/saat (= 63 m/s) stiratinde inex (A) Jete takilip, durm noktasina getiven bir yakalama kablosundan dolay, jet 2 yaa) ivmesi ned, Bir jet ueagumin jcinde durursa, (sabit oldugu varsae ve bir kabloyla sasirtacak kadar hizh bir yckilde durcuruldugu filmleri veya televize 63 m/s olarak verilen ilk siirate ek olarak, son cduygu varsayileiginelan, on sabit ivme altinda bir are. Yavaslarken, jetin konum degisikli ik gemisine in siiratin de sifir oldugunn bile pareaci olarak leriz. x ekse kinda hicbir bilgimiz olmadigant2.6 Analiz Modeli: Sabit Ivme Altinda Pargacik 39 bar Denklem 2.13, sabit ivme altunda parcacik modelindeki —g, = 2 — "xy 0 68m /s konum icermeyen tek denklemdir; bu nedente parcacik t 208 ‘olarak modellenen jetin ivmesini bulmak icin kullaninz: = 39 m/l (B) Eer jet x)= 0 konuumunda yere degerse, son konumu ned? Ra Jar yavaslatmak ve gemilere give cl ak icin yakalania kablolan ull taya cikmustis. Kablolar, modern ucak gemilerinin operasyontanun hi afk, bir parcasidhr, orp Jev'in ucak yemisinin giivertesine 68 m/s'den daha siratli geldiginiscak (A) sikkinda hesaplanan kab Jodan dolayt aynt ivmeye sahip oldugunu varsayalim, Bu (B) sikkindaki cevabi nag) degistirecek? Cevap Eger jet baslangicta daha huzh ilerliyorsa,b (B) sikkina x,nin daha bil Hiz Smnina Dikkat Et! BO 45.0 m/s'lik sabit bir siratcilerleyen bir otomobil, bir reklamn ppanosunan arkisina gislenmig motosikleth bir walk polisini {gecer. Sra otomobil reklam panostinu gectikten bi sanive sont, trafik polis, otomobil yakalamak iin reklam paniostin- dan yola koyulur ye sabit 3.00 m/s? ivmeyle hulanir: Polisi ‘otomobili yakalamast ne kadar ser? “e Bir resimsel gOsterim (Sekil 2.13) olaylavin strasint netlestir meye yarcimet olur, Otomobil, sabitfuz altnda bir parcack ve trafik polisi de sabit ivme altindg. bir parcactk olarak mo- dell : Jangig noktasindan dafiatizak mesafede duracakur; bu nedenle n cevap daha baiyiik olmalidir, Matematiksel olarak, Deaklem 2.15'te v, daha biiydikse, o zaman Sekil 2.13 (mek 28) Si polis gecivor A bir otomobil gztenmis bir Tk olara, heraracin mung kann cin Mader yaar Rett paonunu Konuru began olarak sec toed ve pola haekets bafPgy aman fp = O olarak olmak uyguodar © anda, ot m/stik sabit bir slrtte gitifindogFanedan ibaren 45.0 milk bir mesafe hat ede. Bu 1 baglangi Kominn xp = 400 a Sabit hwz alunda paffgnctk modetini kullanarak, herhangi bir and ‘otomobilin konuin\mu vermek icin Denklem 2.7°yi kullanmn: xg = My Hush bir kowtial, = O'da bu ifadenin, polis harekete basladiganda otomobilin dog baslangie kon sOsterir: xp %y = 45.0 m. u verdigini Polis, tg = O'da durgun halden baslar ve baslangye kone eat et da mundan 4, = 3.00 m/s? ile ir anda se = OF (Nt day konumu vermek icin Denk devam edivor40 Baim 2. Bir Boyutta Harcket nei dereceden bir denklem vere- lat» Yow t Vidog + 2k@ Tek tutarh secim (> 0 ola i belinleyin spsaycik, polis icin sabit ie altanda pargactk mod n ivmesi siftr ve daha sonraki zaman icin 3.00 m/s® olurdu, Polis harekete basladiginela ¢ icin sabitiyme altunda pareactk modelini Kullanabiliiz. HED Poi, tans meyle daha gicla bir motosibet ship olunité oh? Bu, poiinotomobil yakae ‘Otomobilin polisi gectigi kullanamazdik. Hk saniye i zamanint tanimlayarak, 31 simge- ERB Serbest Diigen Cisimler Hava diencibiyyokiuguna,yeryia yaaa bran io cs {Bi kl ala ym table Boowe njaph AOANRED 41 linoeRtedic. Bu ones Ha aig 1 rel Ondan dee, Yanan flow. fi ArggPhn (9LO, 98492) Ofretler fer chimlerin hai olanlrdan daha hz wp ai o Galilei (1 «{ifirterimizi baslatmistr, Egik Pisa Ki wyntanda iki fark _sliistiigiind gézlemleyerck, diigen cisimlerin bu dayranisim gésterdig ie vai Bi ze! deneyiyaptigeKonustnda bea spheter obs da, Cale a) fastdeannue Desersride; eolant babt it ellen sya doin ye BEND a init e. collet made anliph sma aratlannta digest nt i ee Salthlarnt dogru edie dlemesini mimkin lalaak kil fvmeyiazaltmal ve fk ve astronomide tok dnemii —diizlemin eimini kademeli arttir nla, scrbest diisen ci Igilio ester yapmsts. Galo, Nols —“serhest dtigen bir top, dlisey bir sag hareket eden topla esdegerdl Coperricusun Ginesin Ewenin mer acum ikea mmigtin fetid (Gunes meres ste) oldu ‘ienernst ‘ase Aamuoyunda savant Galileo Galilei itolyon fiiki ve astronom Asagidaki deneyi denemek iste nda bir maceni para ve burust oto Kenn spn on an rly bir kaut parcasina aynu yaikseklikten burakin. Ker hava direnci etkileviihmal tg) Roper modins desteHenek editise, her ikisi de aynt harekete sahip olacak ve ayn anda zemine carpacaktr, igi, kh Yeni Dina Sstemine iphin Neha Hava direncinin olmadiga ideal bir durumda, bu hareket serdestdiismehareketi olarak2.7, Serbvest Diigen Cisimler 41 ercekten ihmal edilebilecegi bir bos- Hye madeni pars, kagut burusmamis olsa bile, aynt id Scott, 2 Agustos 197I'de A meyle a bayle bir gasteri yap 1e diisti, Bu basit gosteri kesinlikle Galileo'yu memnun ederdi Serbest disen cisim ifadesini kullandigimizda, mutlaka durgun halde birakilan bir cisme aufia bulunmayiz. Serbest dligen bir eisim, ilk hareketinden bagunsiz olarak, Invzca kiitlecekinyetkisialtinda serbest¢e hareket eden herhangi bir eisimdlit: Yuka jogru anlan ve durgunken serbest birakilan cisimler birakikdiktan soni c diigerler. Serbest diyen hethangi bir eisim, ilk hareketinden bagumstz ola- rk, asagi dogra bir ivmeye maruz katt Kiltleckimine bagh ivme olarak da adlandinilan serbest diss ‘vmesinin biiyitkli nit gsimgesiyle yosterecegiz. Yeryii yitkseklik artukca g degeri azalir. Ayrie cenlemdeki degisikliklerle, g’de ktictk degisiblikler olusur. Yeryiizeyinde gdlegeri yaks lank 9.80 msi, Alsi belrilmedikge, hesaplamalan yaparken gigi bu deg kullanacagiz. Hizh tahminler yapmak icin g= 10 m/s? kullamn. Hava direncini i lersek ve serbest diigme seklikle degismedigini v bir boyuttaki sabit iv esinin kiss diigey me ete ak serbest diisen bir, cismin n hareketine esdégerdin, Bu nedenle, Baliim 2'de, sabit ivme alunda parcactk modeli icin gelistirilen denklemler uygulanabilir, Serbest digen cisimler igin bu denklemlerde yapmainy? gereken tek degisiklik, hareketin yatay yonde (x yoniinde) degil de, dsey yohde (y yoniinde) oldugu dogru ve bitytiklagiiniin de 9.80 m/s? oldugidur. Bu nedenle, = 9.80 m/s! olarak ali, Buradaki negatifisaret, serhest diigen bir eismin is- in asaya yonli oldugu antamina gelmektedir BOkinc23'de, yiikseklikle g’cle- min nasil iistesinden gelinecegini tarusacagu Ow test 27 Asagidaki klar giz artar ve sonra azalir (d) azahir ve sonra yukans dog havaya at e secin, inde bulundiirun: (a) artar (b) azab (c) wr (e) ya kalir, Bu siklardan, (2) topun ra iumesine ve (ii) sitratine ne olaeagant wasinelan sone Kavramsal Ornek 2.9 Ces Hava Daliserlar Tuzak Uyanst 2.6 {9 ¥e g ftalikgsimgesinin serbest Agme ines iin, talk olmavan x simgesinin ise gramun kisalast ‘lara hllamginaw karte ‘mamasinadikhat edn chit omesi, smenin «= ak belniesnl akc gti Tuzak Uyanst 2.8 Harcketin Tepe Noktasindaki Ime Yang bir ang, bit cise yoriingesinin tepe noktasnda, fnmesinin sifiroldagudn. Vaart ‘ada mest Kitecekimivmesii Hive inmenin her ike shit ‘obsayd, csi tepede hal, Bir hava dahscis, tara ftopteden atlar, Birkac saniye sonra, baska bir hava dahcistallar ve iki de aynr diisey ogra boyunca diger, Her jk haat dahyersinin ayn ivmeyle dismes icin, hava direncini ihmal edn, Sialerindeh fark, iiss boytnnca aymi kare? Aralarindaki diisey mesafe diiyty boyunea ayn kalir ma? Herhangi bir gnda, hava daliseatarumin stiratleri farkdsr, {ik atlayan her zama clinkit birt nde baslamistr; Bununla birlikte, herhangi sahiptir. Bu nedente, b Dir Atzaman arahginda, bu anelan sonra, iki a meye sahip oldukl da artunt. Bu nedenle, sfiratlerindcki fark digits boyunca ayn kali. sliatlerini ayn olarak, kincidlen daha biiyik bir strate bir sirede, birinei hava da- faliscist —_iseistikincielen daha biayiik bir mesafeyi kat eder. Song Jarndaki mesafe arta42 Bélim 2 Bir Boyutta Hareket = : ® Kétii Olmayan Bir Acemi Atrsi! a IR jez 38x 00m, p= —9.80 m/e? Baik timate cximtei asaya SMG 48 Oe 20 Sarak veya yur dog te ten tye ta ee Le sunda deneyiminiz vardur; bu yikz- lei. Tayn hareketindeki den bu problem bildik bir dene 2.10 Karekok abrken poritif veya negatif kt secebiirz. Tayin © noktasinda ayaa doer hareketettigin bildigimi iin, negatif Kaki seceriz. Tain baslangic yiksekligine geri dondiigiindeki hua, ilk hizna esit bayaklikte fakat zt yondedi (©) Tasin 1 5.00 s'deki hz ve kontumunu buku, EHD Tasin atilmasindan hemen sonra baslangic noktasin ve 5.00 s sonra som noktayt seein ®deki hun Denk 2.18'ten hesaplay som ty + af = 20.0 m/s + (-9.80 m/1G.009) = [ERO 5.00 s'deki konumuntt bulmak gin zkullanu Tagin fy yo= yt tat t dat? Denklen 0+ (20.0 m/s)(5.00 ) + J(9.80 m/s2)(5.00 5)? =22.5m , 10 dlraktamminnin suspen sgh eyidirve problem cn olarak nme Ne lide Bi key 6 h. tonn harebctinde en yack nokta oldofu zaman (= O esi. Ardindan, baer balangic ania kianaak, (C) ve (D) fallanm tear ofiu ve ceplennisn jukandabilerc ayn olduguna dnkaspln, MEER 4, 26.0 yrine yerten $00 m yikseblbte yaplsaydh ng olurd? (A) ie (D) stan arasndaki ceva ian hangicr dei ‘ CCevap Cevaplarin highiti deigmezd. Tim hareketler havada ilk 60 stk sirede yercekleyir (80.0 m'den bir au icin bile, tagin (= 5.00 s'de x« fistitnde olduguna dikkat edin,) Bu nede nesele degildir. Hesap- Jamalarumizi matematiksel olarak gozden gecirisek, ausin yiks@kligini hicbir zaman herhangi bir denklemde girmed- imiai goin EBD Analizden Tiretilen Kinematik Denklemler lérine asina oldugunu vars sdiyseniz, bu ki tegrale us zamanin bir fonksiyonu hz, konumun zamana gore tiie ak bilinirse, kos bulmak da yord: mkindir, Analigdersinde, ntegrasyon veya aire buna olarak but islemi gerceklestirmek i¢in kullan ir. Grafiksel olarak, bi acigin v,~ f grafiginin, sayfa 44. Seki digi gibroldugunu varsayalim. ¢,~ (zaman aralygum, her bi bircok kick aralig bolelim, Ortalama hiz tanmindan, $ tek tar oldugu gibi, v, bt araliktaki ortalama huz olmak iizere, ‘ket bir aralike yetslegistirmesini Ai, ile w Bu nedente, tgenin al dir, f,~ ¢,arahga icin toplam yerdegistirme, (den (ye kadar tiim dikddrtgenterin alantariin toplan Bee Smale it gide kil wman grafigindeki egri altundaki44 Billim 2 Bir Boyutta Harcket Sekil 2.15 cekseni boyunca iarehet eden it parca i ‘Tara dikoragenin alan, a4, tin aan gine gra Fi “ Se ae alndakitoplam alan pareacyn meye topham yerdegistrmesidie alana eyit bir degere yaklasut. Bu nedente, + 6 veya Af, -* 0 lin inde, yerdegistir- a (2.18) olarak elde edilir; Bir dogru boyunca hareket fen v,~ (grafigini bilirsek, herhangi bir zaman arahigindaki yerdegistirmeyi, o zamath araligana karsihk gelen eri al ki alam dlcerek elde edebiliiz Denklem 2.18'de gisterilen topla (Ci hitine belt integral denilir ve > ve dle [loan a9 sehlinde yazahe Barada (0) hetbatg it anndaki zt belive Ber (0° atk fonksiyonel fo Lan verilinse, integrali alinabilir: Bazen hareketlt bir parcacigin v, 15’te gdsterilenden cok daha basit bir sekle sahip- tir: Omegi 7-altunda bir parcactk modeliyle tammlandi yal, Bu durumela, v,- Uygulama icin, bu bélfindeki incelenen Omekleri tekrar ele alman ve Kaviewallatimna, Sonflandirma, liz-ve Somuclandirma adrmlari tanimlaman yararh ole cakur. Bu kitabin geri kalaninda, incelenen orneklerde but adimlan acrkea etiketleyecegiz. Bu kitaptaki bircok bolim, size zor! alanlarda yareimet olacak, Problem Gorme Stratejidi etiketl bir altbéliimy igermektedit. Bu altbolimler yukarida belirtilen Genel Problem Gozme Stratejisine gore diizenlenmistir ve bu boliimde ele alt nan belisli problem cesitlerine gore uyarlanmustr Bu’ Stratejinin nasil gahstigims actkhga kavustarmak icin; asagida belirtilen Strateji'nin belirt adumlan ile Or ack 2.7'yi tekrar ediyorus Problem! basittetivin. Goeim iin énemli olma- yan ayrinnlan kaldiein. Ardindan problemi ‘smaflandrin, Sayilarin basit bir denklemde veya tamimda yerine konulaeags basi br yerine koyma problem) mi? Degilse, bir analiz problemisle Sarg karyiya kalesny Bu chroma, uyginn ana liz modelini belirteyin Kavramsallafrma wire clviyon grip Roleraieadt oO ni ak gsi ei ab ac fri sina, Problemin ditkatice okunmasi, 63 m/s olarak verilen ilk 7 Oa jet 20s iginde durursa, (abit ok F hizh bir gekilde durduruldugu filmleri2.7 Devam Analiz -veksenimizi jetin hareket yond olarak tanumlarz, Yavasarken, jetin konuum eisiligi hakkinda hichirbilg ‘iz olmadigini unutmayin, Denklem 2.13, icinde konuim icermeyen sabit iyme alundla parcacik modelindeki tek denklemdir, bu ne- denle pargacik olarak modeltenen jetin ivmesini bulk mak igin Kullanaraz: a= Hog) 20+ 468 m/s + 0)(205) = 68m ‘Son kontumu eézmek igin Denklem 2.15 kullanan: Sonuclandirma i 8 w'lik bir mesofe bir jeti drdarmak iin maki go- a ir Iaen ucaklan yavaslatmak ve gemilere givenli bir sekilde’inmelerini saglamak iin yakalama kablolan kullannia fikri I. Dinya Savast urasinda ortaya cakmisur, Kablolar, modern weak gemile 6 Cevap Eger jet baslangicta daha hizhvilerfiyorsa, baslangic fipktasindan daha wak ‘Bitente (B) sikkina verilen cevap daha bitgik olmalidir: Matematiksel olarak, Denklem ‘zaman x,'nin daha bityitk olacagum gor @ MB Bir parcacgin, Lekseni B Bir parcacigin betinli bir zaman arahjandaki ortalama hua, Ax yerdegistirmesinin, boyunca x, baslangic ko- —_yerdegistirmenin gerceklestigi At zaman arahigina bokammid: numundan s)son konuma harcket ettiginde, yerde- Mogg = AE 2.2) aw (2.1) Bir parcaci{in ortalama sitrati, gittigi toplam mesafenin, kat edilen bu mesafe esnasin- da gecen toplam zaman araliginin oranina esiti a ta @a) devam edivor48 Ballim 2. Bir Boyutta Harcket Bie eae ere ken Av/A¢ oranumn limiti olarak tantmlan, ‘Tamm olarak, bu limit, xin Pye gore tirevi- Konumun zamanla ankk degisimine Ax_ dx ee ee BA at @s) 1B Cismnin tua ve inmesi ayns yond oldugunda, c- sim hizlamar Ote yandan,cismin hia ve ivmesi ters yonde ise, cisim yavaglar Fx a1 hatnlayara, meni 1a bir kuvvet ile iliskilencirerek belin lemck, kullanssh bir yoldur. B Karmagk problemlere, organize bir yontemle en iyi sekilde yaklasiar Genel Problem Cézme Stratejisine ihtiyag duydugunuzda, Kavransal- lasirma, Siflandirma, Analis ve Sir ‘muclandirma adimlariny hatirlayarak ‘uyguiayin. analiz model ounce Urie ey IB Sabit Hz Alunda Parcactk. Bir parcank bir dogra bo- yrunea sabit v siratile hareket eders,sabit hi os “aM (2.6) ite ve konumu an N+ ut ite verilir. coe ee [B Sabit Ivme Altinda Parcactk, Bir parcacik sabit bir a, iv mesivle bir dogru boyunca hareket ederse, onun hareke asagidaki kinematik denklemlerle tanumlanir: = Uy + ad (2.13) (2.14) ir parcacy jeyelana geldigi At zaman araligna boliimd olarak tansmlant: B Problem cazimiineéne di, Analiz modeller, bir problemi cézerken, probleme karyiltk Model size angi denklemileri kullanacaginia soyleyecektir. Bu biltimde ta- nitihan ilk tie analiz model asagiea ézetlenmist n ortalama ivmesi, Av, hizindaki de in, bu degisi- woe boa; 4, (29) (2.10) ‘nin Kitlecekimihin etkisi altinda serbest diisen’ , Yerktire'nin metkezine dojru serbest disme it- mesine maruz kahr: ‘Hava direnci ihmal edilirse, hareket in yarueapt ile karytlastn wihesi, hareket aralga boyunea sabit kab ve g vetilir. Hi bir yarn nceki problemlerde gérdigtimiiz durumlardir. Her le ilishili bir veya daha fazla denklemi vardut Ye gelen analiz modelini belileyin, in kehdisi () Sabit Sarat Alunda Pargaeik. Bir parcacik sabit bir si rate, egri veya diz bir yol boyunca bir dmesafesini gider- se, abit sai @s) (2.15) 5+ vat t dad (2.16) nt Et Baty §) aan a ep es a Ss jan kee z eS1, Her 5 saniyede bir yag damlasi, harcketli bir otomobi lin motorundan dogrudan yola dambiyor: Sekil OQ2.1, kaldirumda geride birakilan damlalarin desenini gost me ‘Otomobilin bu kissmdaki ortalama sirat ix? (a) 20 m/s (b) 24 m/s (¢) 30 m/s A) 100 m/s (e) 120 m/s co ‘Seki! 002.1 2. Bir araba yansi, (= 0'da durgun halden baslayip ¢amn da bir vson hizina ulasyor. Bustirezarfinda otomobilin esi sabitse, delerden hangisi dogrudur? ‘Oromobi sini kat edet. (b) Otomobilin i v/2'dir, (c) Otomobilin iymesinin b syakligt v/ fax. (@) Otomobilin hua sabit kale. (e) ¢ ile (@) arasindaki ifadelerin hiebiti do 3. Bir hok! baz havaya bir lobnt atiyor, Lobut elden hhavada iken, hangi ifade dogrudur? (a) Lo- zaman ivme ile ayn yondedir, (b) Lobue 1. higbir zaman ivmesiyl nice degildir. (c) Lobutun ivmesi stfirdir (d) Lobu yukan dog, a cersidir, (e) Lobutun hi ile ay yondedir 4. Bir boyutta hareket eden bir cisme kinematik deiikle asaidaki ifadeterelen hangisi Kalmalidass¢b) Cismin ir, (c) Cismin bizt zaman konumu armanla artpalid: (e) Cismin vmesiyle aynt yonde on Sik sin dur (d) hua her zam: 5. Bir top mermis kant doj n 6.20 10° m yiikseklikte ve agai dojiru hareket nektedit? (a) 2.96 s (b) 17. 45 (d) 33.08 (e) 43.05 % 6. Havaya 15.0 m/s'lik bir ik stiratle tam yukart do ok atihiyor: Ok, ne falar 1 m/s si le hareket etme! m/slik 2 © giden bir teknede, pervaneyi ters cevir- vu ivmeht let: Te kltigintin ve yondindin sabit kal ‘durgun kalir, (b) Sonunda durur ve sonra ileri yonde siratini artunt, (c) Sonunda durur ve sonra ters yonde 1: (@) Asia durmaz ama siratini sonsuza ay yavay kaybeder. (e) Asla durmaz nde siratini arturmaya devam eder; yiiksckl atiliyor, Hava dic m/s'lik bir ilk stiratle 40.0 in tepesinden, asagi dog 4 1s. Hedef Sorular 49 OgrenetGézdmleri El Kitab/Calyma Rehbernde cevan meveut oldugunu gésterit, rencinin ihmal editebildigini varsayarak, yere carpma- dan hemen 1e olur? (a) 28 m/s (b) 30 m/s (c) 56 m/s (a) 784 m/s (e) Daha fazla bilgi gerekmektedir, Bir wykayer, dur bir tepeden ie streyle bir dogru oyunca hareket etmektedir. Ikjuci bir denemede, dur: gan haalden baslayarak sa ayn ive imeyle aynt dog boyunca Kareket eder. Bu ikinei dene- medeki baslangie noktasnidan itibaren yerdegi iik denemeyle kyaslandiganda nasil karst Aigte biti kadar biyilo(b) tg kez da biri kadar biiyiK\(d) dokuz kez daha kau kadar bai Baska bir geregendl, yiiksck bir te dungun halden bir misket birakihyor. Hareketinin ilk 1 s'since 4.00'm diismektedir, Sonraki Ise, iave olarak ne kadar mesafe daha dliger? (a) 4.00 m (b) 8.00: (e) 12.0% (A) 16.0 m (e) 20.0 m ‘umun tepesinden “y Bir isim, x ekseni boyunca hai logru bir graf ieok kos i yaprhiyor. C yjulaki niceliklerden hangisi tok basina bu gra cele edilemec? (a) herhangi bir andaki huz (b) he hhangi bir andaki ivme (c) baz zaman aralikla yerdegistirme (a) baz hhuz (e) heerhe ye kadar diiyer? (a) 9.8m (b) 19.6 (b) 39m. (a) 44 m (¢) yukaridakilerin hicbiri Arotan bit jnle bir wppu yukars dora auyor ve ardindan aynt 1 ilk siratvle ikinei bir topu asagi degra auyor. Yere ‘nce, yukan dogruatilan topun son siiatigle aa dogru atilan topun son sirativle yas dganda, (a) daha biiytk, (b) daha kideitk veya (€) aynt Inaiklikte miclr? Bir binanen dst kaunda bul top diisitriyorsinuz. Top zem Sima digit tehrarlayn nz, siz topu peneerede ratte baska bir topu yu birbivini gecer: Bu yer (a) pen tan al cereden, bir bir p stiratiyle earpryor: nok- (ob nela rater? Bir cakal tat, belli bir yitkseklikten durgun halden bi- rakilp serbestce diisityor ve yere 4 m/s'lik inde ulasiyor: Dala sonra, cakil tas /s'lik bir ilk sitrat /s (b) 5 m/s (c) 6 m/s (a) 7 m/s (e) 8 \ reddit? (a) 450 Béldim 2 Bir Boyutta Harcke 16, Bir top tam yukar havaya athiyor, Hangi durum icin 18, Sckil OQ18 (a), (b) ve (€)'deki ardistk fotograflarin hhem ankk hiz hem de isme siftr olur? (a) yukart gide her biri, pozitif yn olarak aleuamuz saa dogru hareket 1 tek bir disk icin cekilmigti. Her fotografta, gor: ken (b) uetig yolunun tepesinde (c) agai inetken (4) srnyol yukart ve yarwyol asagi (e) yurkaridakilerin hiebi tiller arasinea gecen zaman aralge sabittir, (i) Hany fotograf sifir ivmeli harcketi gosterir? (i) Hangi fot 17, Hareketi siiresince hava ® raf positif ivmeli hareketi gosterit? (iii) Hangi fotograt tirencinden etkilenme \ negatif ivmeli harcketi gisterir yen sert bir lastik. to Me mutzyitksekliginden \ © yukan dogruauhp, ® kaldirima dasiyor vc carpip daha kiietik bir maksimum — yikseklig cakip tekrar asaaya ge ® lvoe, Bu hareket Seb seq og 17 tir Bu hareket, Sekil 0Q2.17 de topun @ ile ® arasindaki ardisik Konumbarin zamanta esit arabik larla yerlestirilmedigi yerlerde yosterilmistiz, © nokix sinda topun merkezi, hareketin en diisitk noktasinda dx, Topun hareketi diiz, diisey bir dogru boyuncadr : fakat sema, cakismay: Gnlemek icin saga kaymus ard k konumlary gdstermektedit, Positif y yoniini yukan dogen yon secin. (a) ®'dan ©'ye kadar olan durum. larda, en biiytk sitratten baglamak tizere, topun her bir noktadaki jy) siratine gre stralayin. (bh) Topun, her bir noktadaki a, ivmesine yore ayn sekilde sirale yin, (Her iki stralamada da sfirin negauif birdegerden biiviik oldugunu unutmaym. EXer iki deger esitse, st ralamanida onlarn esit oldugunn gisterin.) Sekil 002.18 Hede! Sor 18 ve Problem 2 Peers [L] Oirene Gizamleri EI Kitai/Galyma Rebberiie cevabin meveutoldugunu gsteric T] Bir cismin ortalama hia baa zaman arahiklansida sii. 6. Bir topu, 15.00 m/s'lik bir hua yerden terketmesi icin sa, cismin o aralik igin yerdegistirmesi hakkanda ne soy: disey olarak yukari dogru atimiz, (a) Maksimum yik leyebilinsin . seklige ulashginda hizt nedir? (b) Bu noktada ivmes jer? (c) Zemin seviyesine geri donme hizs nedir? (dl) Asagidaki deneyi, trafikten uzak given ikinde yapabile Bu noktada ivmesi nedir ceginiz bir yerde deneyin. Otomobilyatay ez bir yo avagca siirerken, vitesi bosa alryorye otomobilin b 7. (a) Kinematik denklemler (Denklemler 2.132.27), iv itmesini sahyorsunuz, Otomabil tam duracaga zaman, menin zamanla degistigi bir durumda, kullanilal frene sert basip ne hissettiginize dikkat edin, Simdi ayns mi (b) Ivmenin sfir oldujgunda, kullaniabilirler mi deneyi, yokus yukar kick bir egimde tekrarlaym. thi g, r cismin o andaki hiza, o ant da iceren bir zaman durumda da, otomobilisinen kisinin neler hissettikle gral boyunca ortalama hiedan daha bayOk olabilir rnin farkint actklayin (Soruidaki bu fikri, Brian P smi (b) Daha kiigtik olabilir mi {&-]iki otomobil bir otoyol boyunca paralel seritlerde aym. lat: Belli bir zamanda, A otomobilinin mobilinin hiaam gecer, Bu, A.ot 3. Bir otomobil do} ne ogra olabilir mi? Aciklaym, aa, 8 4. Bir parca abilir mesinin B mi? Aaklayin, im geliyor? Acrklayn, iii i inden daha biytk oldugu ankarnn: 5. Bir pargacigin his sifir degilse, pargacigen ivmesi stfir olabilir mi? AciklayanProblemler 51 GHD Asie Move citinine Enhances Bu bland poten WWebasig dzerndn et Enhanced Hedi ering eri ‘olarak dev verilebilir [Gi] Rehbert Problem 1. tay see 2 tae. ah eee aac aes [1] dyerc' robin caxim 6 KtadiColana BH iene video gzimine Enhanced d Rehberee bulunan tam gzim Altbillim 2.1 Konum, Hiz ve Strat [E]x ekseni boyumea hareket eden belli ir pareaergin rae BJ mana gore konumu, Sekil P2.1'de gosterimisti. (a) 0 ile 2s, (b) Dile-ls, () 2sile 4s, (d) Asile 7 sve (e) Oite avaklarinida ortalana hizt bu resa5 ATA Sekil P2.1 Problem 1ve9 2, insan viteudundaki bir sinir sinyalinin strat yakkiyie 100 m/s'dir. Yanhishikla yak parmaggnies karankikta carparsaniz, sinir sinyalinin beyninize ulaymasified ne dar stirdaigiind tahmin edin, oe ance ® noktasindan @ noktasna bir@ogru bo- yunea 3.00 m/s’ lik sabit bir strate yiriyo Ne ardindan clon ya kaclar 5.0 m/s abit bir irate geri do air? (b) Tam yoleuluk boytmea ortgina huz: nedir sk, x96 fsrassla meuere sane bi = TE de (a) 2.00 s ile 8.00 arast Jama hu bul araligida ortala 6 Rie tahta oyuncak wigl{Dtin kotiuinn’ gest zamantarda snlenmis ve senticlar asagdaki tabloda dzetlenmis Otomobilin oxtalama hunt (a) birinei saniye, (b) son 3saniye ver{e) biitin gizlem sires! igin bulu ‘Ceaman aralijanda ortae 10 s arasindaki zaman ) L020 300 om) 2 207 36a Altbiltim 2.2 Anhik Hiz ve Siirat 6. xkseni boyinca hareket eden bir pargacigun konun x= 3¢ ifadesine gore zamanla degisivor; burada x met re, Fise saniye cinsindendir. Konumunu (a) (b) 800.5 + Arde hesiplaym. (¢) At siti (= 3.00 s'eki hva bulmak icin, Ax/A¢ nin limitini alin. Websssign Gzerinden erisbiir FF] vekseni boyanea hareket¢ = 4.00 s zaman arahijandaki ortalama Ina bulun, (b) Grafikte gosterilen| feet dogrusumun egimini dleerck anh hizi (= 2,00'de betitleyin, (c) Hangi fdegerinde huestirdn? Sy xt) 149) % Tosa ‘Sekil P2.7 5 8. Bir pica, L wainlugundaki havuzun bir ueunie f= O'da terkederck, f, camaminda diger wcuna ulasit. Yi zerck geri doner ve ¢, zamaninda baslangic konumuna Uulastr, Eger baslangicta pozitif x yoninde yizerse, orta- Jama hizian simgesel olarak (a) yiizmenin ilk yarsinda (b) yiizmenin ikinei yansinda ve (©) gidiygeli igin be- linleyin, (@) Gidis-gelis icin ortalama strati nedir? 9. Asajidaki antarda, Sekil P2.1'de nlanan parcaciga snlik hizim bulun: (a) £= LO, (b) €= 8.05, (c) (= 4.58 ve (d) (= 7.95 Altbiiliim 2.9 Analiz Modeli: Sabit Hiz ‘Altinda Parcacik 10. Gézden Gecirme, Kuzey Amerika ve Avmupa yerkabuigu Jeshalari, yakasth 25 mm /yl"ik Orel bir si sbitalin ve aralarindaki mesafen degerine ulasmast icin, acilman diz bir parkur boyunca yansirlar: Kaplumbaga, btisciz- gisine dogru 0.200 m/s siratinde yavay ilerler. Tavsan, 6.800 km mesafedeki bitis cizgisine dogru 8.00 m/s de kosar ye sonra yavas hareket eden kaph yrkizcirmatk igin drut: Tavgan, kaplumbagayt gectikten sonra, bir sive bekler ve sonra bitiscizgisine dog 8.00 sm/s'lik strate kosar, Hem taysan hem de kaplumbaga aymi anda bitiy cizgisini gegerler, Her iki hayvamin, ken