dr Dariusz Malinowski

MATERIAŁ DO WYKŁADU

Temat 1: Rynek pracy w gospodarce

Podstawowe kategorie analizy rynku pracy

1) cena na rynku pracy

Ceną na rynku pracy jest przeciętna realna płaca ekonomiczna (w, dalej zwana płacą)

Płaca ekonomiczna to łączny wydatek jaki musi w okresie t ponieść pracodawca w związku z
zatrudnianiem pracownika. Płaca ekonomiczna to zatem przeciętny koszt pracy w
gospodarce.
Na płacę ekonomiczną składają się:
 kwota, którą bezpośrednio otrzymuje pracownik (na konto lub do ręki)
 podatek dochodowy od płacy
 składki na ubezpieczenie społeczne pracownika (np. składka emerytalna, składka
zdrowotna)

2) strona popytowa rynku pracy

Uczestnikami tej strony rynku pracy są przedsiębiorstwa.

 Wielkość popytu na pracę (LD) – jest to liczba osób, którą są skłonne zatrudnić
przedsiębiorstwa przy danej płacy

 Funkcja (krzywa ) popytu na pracę (D L) – jest to funkcja, która przedstawia zależność

między płacą a wielkością popytu na pracę

Krzywa popytu na pracę jest opadająca co oznacza, że gdy rośnie płaca to maleje wielkość
popytu na pracę (patrz rysunek 1)
Rysunek 1:
 w

LD

3) Strona podażowa rynku pracy

Uczestnikami strony podażowej rynku pracy są gospodarstwa domowe.

 Wielkość podaży pracy (LS) – jest to liczba osób, która jest skłonna pracować przy
danym poziomie płacy

Wielkość podaży pracy to inaczej zasób pracy w gospodarce.

 Funkcja (krzywa) podaży pracy (SL) – jest to funkcja, która przedstawia zależność
między płacą a wielkością podaży pracy

Krzywa podaży pracy jest wznosząca (do pewnego momentu, patrz wyjaśnienie poniżej).
Oznacza to, że gdy rośnie płaca to rośnie wielkość podaży pracy (patrz rysunek 2).
Rysunek 2:

LS

Uwaga: Należy rozróżnić dwie kategorie: wielkość podaży pracy (zasób pracy) i siła
robocza.
Aktualna siła robocza to wszystkie osoby, które są skłonne pracować. Aktualny zasób pracy
to osoby, które są skłonne pracować przy aktualnej płacy. Część siły roboczej może zatem nie
należeć do zasobu pracy. To osoby, które są skłonne pracować (biorą pod uwagę możliwość
podjęcia pracy) ale nie odpowiada im aktualny poziom płacy.
Poza siłą roboczą są osoby, które na dany moment nie biorą pod uwagę możliwości podjęcia
pracy.
Wzrost płacy powoduje wzrost wielkości podaży pracy do momentu gdy cała siła robocza
wejdzie do zasobu pracy. Od tego momentu krzywa podaży pracy jest pionowa.

Teraz zastanówmy się jeszcze od czego zależy aktualna wielkość podaży pracy, czyli od
czego zależy to ile osób jest skłonnych pracować przy aktualnej realnej płacy ekonomicznej.

AKTUALNA WIELKOŚĆ PODAŻY PRACY ZALEŻY OD:

a) poziomu realnej płacy ekonomicznej

Im wyższa płaca tym większa wielkość podaży pracy (wynika to z krzywej podaży pracy)
Dlaczego jest tak, że im wyższa płaca tym więcej osób chce pracować teoria ekonomii
tłumaczy koncepcją: czas pracy – czas wolny.
W tej koncepcji czas pracy, to czas który poświęcamy za na pracę za którą otrzymujemy
płacę. Natomiast czas wolny to czas, w którym podejmujemy działania, za które nie
otrzymujemy płacy.
W czasie gdy pracujemy w celu osiągniecia płacy rezygnujemy z czasu wolnego. W tej
koncepcji płaca to rekompensata za rezygnację z czasu wolnego. Im wyższa płaca tym więcej
osób jest skłonnych rezygnować z czasu wolnego i tym wyższa wielkość podaży pracy.
Mówimy, że przy bardzo niskiej płacy pracować chcą tylko osoby o niskim progu aspiracji.
Przy wysokiej płacy pracować są skłonne także osoby o wysokim progu aspiracji.
Koncepcję tą lepiej pozwala zrozumieć analiza wielkości podaży pracy pojedynczej osoby.
Np. analizujemy ile godzin w ciągu doby będzie pracował Pan X, który udziela korepetycji z
języka hiszpańskiego. W sytuacji początkowej na rynku korepetycji cena za 1 godzinę wynosi
50 PLN. Pan X uważa, że to niska stawka i jest skłonny zrezygnować w ciągu doby tylko z 2
godzin czasu wolnego. Gdy cena korepetycji wzrasta do 100 PLN (bo np. rośnie popyt na
rynku korepetycji) jest skłonny pracować 6 godzin, a gdy wzrasta do 200 PLN 12 godzin.
Gdy cena jeszcze wzrośnie np. do 300 PLN Pan X może uznać, że stawka za godzinę jest tak
wysoka że może pracować mniej niż dotychczas np. 9 godzin zamiast 12. Dostrzeże wówczas
że warto mieć jeszcze czas na skorzystanie z zarobionych pieniędzy. Zauważmy zatem, że od
pewnego poziomu płacy, dalszy wzrost płacy może nie powodować wzrostu wielkości podaży
pracy, a powodować jej spadek.
Z tych rozważań wynika też zatem, że czas wolny cenimy najbardziej wówczas gdy płaca jest
bardzo niska (nie chcemy wówczas oddać zbyt wiele czasu wolnego za tak niską
rekompensatę, mamy bowiem wyższy próg aspiracji) oraz wówczas gdy płaca jest bardzo
wysoka (wówczas chcemy zaspakajać wyższe potrzeby, dostrzegamy właśnie, że warto
znaleźć czas na skorzystanie z zarobionych pieniędzy, zaczynamy traktować czas wolny jako
luksus na który możemy sobie pozwolić).

b) rynkowa stopa procentowa

Rynkowa stopa procentowa to cena oszczędności w gospodarce. Jest to stopa, po
której można nabywać i sprzedawać oszczędności na krajowym rynku oszczędności.
Mówiąc inaczej jest to stopa, po której banki komercyjne przyjmują depozyty i
udzielają kredytów niebankowym uczestnikom (podmiotom) gospodarki.
Im wyższa rynkowa stopa procentowa tym wyższa wielkość podaży pracy. Im wyższa
rynkowa stopa procentowa tym bowiem większa wartość płacy, bo większy procent może
wówczas uzyskać gospodarstwo domowe, gdy zaoszczędzi część płacy tzn. nie przeznaczy
części płacy na wydatki konsumpcyjne. Mówiąc inaczej im wyższa rynkowa stopa
procentowa tym wyższy dodatkowy dochód w postaci procentu może wygenerować płaca.

Zatem dużo osób jest skłonnych pracować w tych okresach gdy rynkowa stopa
procentowa jest wysoka, a mało osób jest skłonnych pracować w tych okresach gdy
rynkowa stopa procentowa jest niska.

4) Zatrudnieni, bezrobotni

Siła robocza to suma zatrudnionych i bezrobotnych

Zatrudnieni – to osoby, które na dany moment pracują zarobkowo (tzn. otrzymują za pracę
płacę)
Bezrobotni – to osoby, które są w sile roboczej ale nie są zatrudnione. Mówiąc inaczej są to
osoby, które nie są zatrudnione, ale aktywnie poszukują pracy.

5) Stopa bezrobocia

Stopa bezrobocia to procentowy udział bezrobotnych w sile roboczej

Stopa bezrobocia = (bezrobotni : siła robocza) x 100 %

W praktyce wyróżniamy różne rodzaje stopy bezrobocia. Różnią się one metodą obliczania
liczby bezrobotnych czyli metodą ustalania czy dana osoba, która nie jest zatrudniona
aktywnie poszukuje pracy (czyli czy można ją zaliczyć do siły roboczej).

I tak wyróżniamy m.in.:

 Stopę bezrobocia rejestrowanego
Przy liczeniu tej stopy za bezrobotnych uznaje się osoby, które zarejestrowały się w
urzędzie pracy jako bezrobotne
  Stopa bezrobocia wg BAEL

Przy liczeniu tej stopy liczbę bezrobotnych ustala się metodą przeprowadzania badań
ankietowych. Na podstawie udzielonych w ankiecie odpowiedzi ustala się czy dana osoba,
która nie jest zatrudniona rzeczywiście aktywnie poszukuje pracy

Temat 2: Funkcjonowanie rynku pracy w

gospodarce w różnych uwarunkowaniach

1. Funkcjonowanie rynku pracy w warunkach obowiązywania giętkiej płacy

Giętka płaca to taką, która automatycznie zmienia się gdy na rynku pracy pojawia się
nierówność miedzy wielkością popytu na pracę a wielkością podaży pracy. Zmienia się w
takim kierunku aby tą równowagę przywrócić. Gdy płaca jest giętka, to mówimy, że płaca jest
mechanizmem korekcyjnym, który oczyszcza rynek pracy z nierównowagi.
Płaca jest giętka, gdy:
a) w proces kształtowania płacy nie ingeruje państwo (administracja państwowa)
b) na kształtowanie płacy nie ma wpływu żaden z uczestników rynku pracy, ani
zorganizowane grupy uczestników rynku pracy (np. związki zawodowe)

Płaca jest giętka wyłącznie na doskonale konkurencyjnym rynku pracy. Na takim rynku płacę
kształtuje rynek w ścisłym tego słowa znaczeniu (niewidzialna ręka rynku). Mówimy, że na
takim rynku płaca jest wynikiem gry popytu i podaży. Rynek kształtuje płace zawsze na
poziomie płacy równowagi.

Gdy płaca jest giętka to:

a) rynek pracy jest w równowadze, czyli wielkość popytu na pracę równa jest wielkości
podaży pracy (zasobowi pracy)
b) zasób pracy jest w pełni wykorzystany, czyli zatrudnione są wszystkie osoby, które są
skłonne pracować przy aktualnej płacy
 c) w gospodarce występuje jedynie bezrobocie dobrowolne (naturalne), nie ma
bezrobocia przymusowego

Bezrobotni dobrowolni to osoby, które:

 nie są zatrudnione
 są w sile roboczej, ale nie są w zasobie pracy, bo nie są skłonne pracować przy
aktualnej płacy

Bezrobotnych tych nazywamy dobrowolnymi ponieważ przyczyna bezrobocia leży po stronie

samego bezrobotnego (gospodarstwa domowego) – nie jest skłonny pracować przy aktualnej
płacy.
W modelu rynku pracy do bezrobotnych dobrowolnych zalicza się właśnie takie osoby, które
nie są skłonne pracować przy aktualnej płacy. W praktyce do bezrobotnych dobrowolnych
(naturalnych) zalicza się także bezrobotnych frykcyjnych oraz bezrobotnych strukturalnych.
Bezrobotni frykcyjni, to osoby, które są w sile roboczej, ale na dany moment nie są skłonne
pracować, ponieważ np. są w okresie przekwalifikowywania się (dokształcają się aby
wykonywać inny zawód niż dotychczas) lub są w okresie zmiany miejsca zamieszkania (i
dopiero po zakończeniu tego procesu będą szukać pracy w nowym miejscu zamieszkania).
Bezrobocie strukturalne natomiast jest efektem niedopasowania struktury podaży pracy do
struktury popytu na pracę. Bezrobotni strukturalni to osoby, które oferują taki rodzaj pracy, na
który nie ma zapotrzebowania ze strony przedsiębiorstw.

Warto zauważyć na koniec tego wątku, że pełne wykorzystanie zasobu pracy nie oznacza
braku bezrobocia, a to że jest jedynie bezrobocie dobrowolne.

d) płaca jest automatycznym stabilizatorem koniunktury

Automatyczne stabilizatory koniunktury trzeba odróżnić od działań podejmowanych przez

państwo w ramach polityki gospodarczej.
Są to zjawiska, które automatycznie uruchamiają się, gdy w gospodarce pojawia się np.
recesja i pomagają gospodarce wyjść z recesji (wrócić na ścieżkę wzrostu gospodarczego).
Takim automatycznym stabilizatorem koniunktury może być płaca, ale tylko wówczas gdy
jest giętka.
Gdy w gospodarce pojawia się recesja czyli zmniejsza się wielkość produkcji krajowej
(wielkość wytworzonego strumienia produktów finalnych) to na rynku pracy spada popyt na
pracę. Gdy płaca jest giętka, to zmniejsza się. W efekcie w gospodarce maleje przeciętny
koszt pracy (przypadający na jednostkę produktu) i w konsekwencji maleją przeciętne koszty
produkcji. Pozwala to przedsiębiorstwom obniżyć ceny swoich produktów. To z kolei
przyczynia się do zwiększenia wielkości popytu na produkty danej gospodarki, co owocuje
wzrostem wielkości produkcji krajowej i wyjściem z recesji.

2. Funkcjonowanie rynku pracy w warunkach obowiązywania płacy sztywnej na

poziomie wyższym od płacy równowagi

We współczesnej gospodarce w zdecydowanej większości państw obowiązuje na rynku pracy

płaca sztywna na poziomie wyższym od płacy równowagi. Poszczególne państwa różnią się
poziomem na jakim ta sztywna płaca jest ukształtowana (w niektórych jest to poziom niewiele
wyższy od płacy równowagi, w innych dużo wyższy od płacy równowagi).
Sztywna płaca nie oznacza, że płaca nie zmienia się. Sztywna płaca to taka, która zmienia się
rzadko, nie reaguje w ogóle (bądź z dużym opóźnieniem) na zmiany popytu i podaży na
rynku pracy, ale przede wszystkim nie jest w stanie zejść do poziomu płacy równowagi.
Gdy płaca jest sztywna to rynek pracy jest niedoskonale konkurencyjny.
Główną przyczyną sztywności płacy jest interwencjonizm państwa na rynku pracy, w tym
m.in. takie działania w polityce gospodarczej jak:
a) wprowadzenie przez państwo płacy minimalnej
b) wprowadzenie przez państwo wysokiego zasiłku dla bezrobotnych (wówczas zasiłek
ten stanowi rzeczywistą płacę minimalną)
c) ograniczanie przez państwo możliwości zawierania krótkookresowych umów o pracę
w gospodarce, wówczas w takiej gospodarce dominują długookresowe umowy o
prace, których przecież jednym z elementów jest wysokość płacy
d) ustanowienie przez państwo wysokich składek na ubezpieczenie społeczne np..
składki emerytalnej, składki zdrowotnej

Źródłem sztywności płacy są także silne związki zawodowe. Ich działanie wpływa na poziom
płacy pośrednio, ponieważ same nie mogą ustanawiać norm prawnych regulujących
funkcjonowanie rynku pracy. Związki zawodowe mogą wywierać nacisk na państwo, aby
podejmowało takie działania jakie wymieniono powyżej w punktach a, b, c, d.

Gdy na rynku pracy obowiązuje płaca sztywna na poziomie wyższym od płacy równowagi to:
a) rynek pracy nie jest w równowadze, na rynku pracy występuje nadwyżka czyli
wielkość podaży pracy (zasób pracy) jest większa od wielkości popytu na pracę

b) zasób pracy nie jest w pełni wykorzystany (marnotrawstwo zasobu pracy) czyli nie
jest zatrudniona część osób z tych, które są skłonne pracować przy aktualnej płacy

c) płaca jest wyższa niż wówczas, gdy obowiązuje płaca równowagi (a zatem gdy płaca
jest giętka)
W gospodarce zatem wyższy jest koszt pracy. W efekcie w gospodarce wyższe są
koszty produkcji i wyższe ceny produktów przedsiębiorstw. W konsekwencji mniejsza
jest wielkość popytu na produkty gospodarki (produkty tej gospodarki są mniej
konkurencyjne) i mniejsza wielkość produkcji krajowej

d) liczba zatrudnionych jest mniejsza niż gdy obowiązuje płaca równowagi

e) liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia są większe niż gdy obowiązuje płaca

równowagi

f) w gospodarce (obok bezrobocia dobrowolnego, które także jest w tym przypadku)

występuje bezrobocie przymusowe (zasadnicze bezrobocie według ekonomistów)
Bezrobocie przymusowe oznacza właśnie niepełne wykorzystanie zasobu pracy.
Bezrobotni przymusowi to osoby, które są w zasobie pracy (czyli są skłonne pracować
przy aktualnej płacy), ale nie są zatrudnione przez przedsiębiorstwa.
Bezrobotnych tych nazywamy przymusowymi ponieważ przyczyna bezrobocia nie
leży tu po stronie bezrobotnych (gospodarstw domowych). Przyczyna bezrobocia leży
tu po stronie przedsiębiorstw. Źródłem bezrobocia przymusowego jest bowiem
niedostateczna wielkość popytu na pracę przy aktualnej płacy. Mówiąc szerzej
przyczyna bezrobocia przymusowego leży po stronie gospodarki. Jest nią bowiem to,
że wielkość produkcji krajowej danej gospodarki jest za niska i w efekcie
niewystarczający jest popyt na pracę ze strony przedsiębiorstw. Zbyt niska wielkość
produkcji krajowej może być efektem np. zbyt niskiej wielkości popytu na produkty
gospodarki przy aktualnych cenach tych produktów lub zbyt małej ilości kapitału
trwałego (ilości maszyn, linii technologicznych, hal produkcyjnych)
 g) płaca nie jest automatycznym stabilizatorem koniunktury

Gdy w gospodarce pojawia się recesja czyli zmniejsza się wielkość produkcji krajowej
(wielkość wytworzonego strumienia produktów finalnych) to jak wspomniano na rynku pracy
spada popyt na pracę. Gdy płaca jest sztywna, to nie zmienia się, mimo spadku popytu na
prace. W efekcie w gospodarce nie zmniejsza się przeciętny koszt pracy (przypadający na
jednostkę produktu), a może nawet rosnąć (gdy przedsiębiorstwa w czasie recesji
gospodarczej nie zmniejszają liczby zatrudnionych jak wynika to z teoretycznego modelu
funkcjonowania rynku pracy w warunkach sztywnej płacy; powodem braku redukcji
zatrudnienia w praktyce mogą być wysokie odprawy przewidziane przez prawo). W
konsekwencji nie maleją przeciętne koszty produkcji. Przedsiębiorstwa nie mogą zatem
zredukować cen swoich produktów. Nie dochodzi zatem do wzrostu wielkości popytu na
produkty danej gospodarki, co mogłoby stać się impulsem do wyjścia z recesji gospodarczej.
Sztywna płaca nie jest zatem czynnikiem ułatwiającym powrót na ścieżkę wzrostu
gospodarczego, a może nawet przyczyniać się do pogłębienia recesji (gdy nie tylko nie
zmniejszy się płaca, ale także nie zmniejszy się liczba zatrudnionych)

PRZYKŁAD (do samodzielnej pracy)

W gospodarce Grecji w sytuacji początkowej obowiązuje na rynku pracy płaca
równowagi.
Zdarzenie: Rząd wprowadził (zatem podniósł) płacę minimalną. W wyniku tego
zaczęła obowiązywać płaca wyższa od płacy równowagi

a) Jak w wyniku tego zdarzenia zmieni się liczba zatrudnionych oraz liczba
bezrobotnych, gdy wprowadzeniu płacy minimalnej nie będzie
towarzyszyło inne zjawisko. Pokaż na rysunku oraz wyjaśnij słowami
b) Jak w wyniku tego zdarzenia zmieni się liczba zatrudnionych i liczba
bezrobotnych, gdy wprowadzeniu płacy minimalnej będzie towarzyszył
wzrost produktywności pracy w gospodarce (bo większość
przedsiębiorstw zainwestowała w nowocześniejsze maszyny i linie
technologiczne). Pokaż na rysunku oraz wyjaśnij słowami
 Uwaga: wzrost produktywności pracy powoduje wzrost popytu na pracę
(przesunięcie w górę krzywej popytu na pracę) – proszę pomyśleć
dlaczego?
c) Jaki wniosek płynie z rozwiązania podpunktów a i b?

Rozważania w tym przykładzie są ważne także w kontekście planów rządu

w zakresie dalszego podnoszenia płacy minimalnej w Polsce. Przykład
pokazuje, że skutki podnoszenia płacy minimalnej mogą być różne. Także
pozytywne. Wszystko zależy m.in. od tego czy podniesieniu płacy
minimalnej towarzyszą działania przedsiębiorstw zmierzające do wzrostu
produktywności pracy. Warto zauważyć, że podniesienie płacy minimalnej
może skłonić przedsiębiorstwa do szybszego poprawiania produktywności
pracy (m.in. poprzez inwestowanie w innowacyjne maszyny, linie
technologiczne). Dzięki temu w gospodarce przyspieszony zostanie proces
wzrostu płac. Dzięki temu też podniesienie płacy minimalnej nie spowoduje
spadku liczby zatrudnionych (wzrostu stopy bezrobocia). A może nawet
spowodować wzrost liczby zatrudnionych (spadek stopy bezrobocia) i w
efekcie wzrost wielkości produkcji krajowej czyli wzrost wytworzonego
strumienia produktów finalnych (wzrost gospodarczy) i wzrost zysków
ekonomicznych przedsiębiorstw.
Motywem podnoszenia płacy minimalnej w gospodarce może więc być to, że
przedsiębiorstwa same zbyt wolno (bądź w ogóle) poprawiają produktywność
pracy (czyli inwestują w bardziej nowoczesny kapitał trwały czyli maszyny,
linie technologiczne, hale produkcyjne) i w efekcie zbyt wolno (w stosunku do
wzrostu gospodarczego) rosną płace w gospodarce czyli dobrobyt (bogactwo)
gospodarstw domowych. Płace mogą bowiem rosnąć tylko wówczas gdy rośnie
produktywność pracy. Takie działanie państwa jest przejawem aktywnej polityki
gospodarczej.