ы

|гү н
В^Б

is р^ уя
Lv V
иы и иор^ fln u iw o **^ ' -T ill

д П т ы н и .> ч м . > -^ >

»>r;::«--' ^.." V*'Г

XP® ı i ‘
 Т ары х жана маданият
ж ы лы на карата

АКЫЛ КЕНЧИ
Жашоонун өзөгүн
өзгөрткөн 100 окуя
Түзгөндөр: Калыгулов Нурбец^^
Кубанычбек кыЬы ^^лү^^ј^р

«Турар»
Бишкек 2016
УДК 821.51
ББ К 84 Ки 7-4
A 44

A 44 А к ы л кенчи: Л^аш оонун өзөгүн өзгөрткөн

100 окуя. /Т ү з.: Н. Калыгулов, Г. Кубанычбек
кызы. - Б.: Турар, 2016. - 128 б.

ISBN 978-9967-15-521-3

«Акыл кенчи» деп аталган рубриканын алдын-

да түзүүчүлөр тарабынан буга чейии әки китеп жа-
ры кка чы кты . Бул анын уландысы катары «100
окуядан» турган окуялар менен толукталы п, окур-
мандарга сунуш талды.

A 4702300100-16 УДК 821.51

ББК 84 Ки 7-4

ISBN 978-9967-15-521-3 © Калыгулов Н ., 2016

 Бул ӘЈмгегибизди алгач то-
гуз aü курсагында, кызыл әт
кезден rnapma жыгылбай чур-
кап кеткенче кучагында, анан
тубөлук журөгундө көтөргөн
алтындаи апаларыбыз
Алимбекова Шааркан
Жундубаевна жана
Орозобекова Жыядызгул
Темирбаевналарга арнаибыз.
Кундө, саат сайын бизди ойлоп, тилек
aiımbin ак батасын берген, биз den жашап
келген асыл апаларыбыз сиздер бар, биз
барбыз.
Бизге арнаган мээримиңиздер әч нерсе-
ге теңелгис. Ааламдан кең журөгуңуздөргө
андагы чексиз мээримиңиздерге алкыш,
апакелер.
Ap daİibiM биздин бактыбызга бар
болуңуздар!
 Kamerunu басууга көмөк
көрсөткөндугу учун досторубуз
Маматкаримов Талантбек
Хабибиллаевичке жана
Досмамбетов Тимур
Айбековичке
терең ыраазычылыгыбызды
билдиребиз.
 БА Ш СӨЗ О РД УН А

Илгери акылдуу бир окуучу өз устаты-

на кундө эртең менен суу жылытып бер-
генди adam кылып алган жен. Кундөрдун
биринде ал уктап калып суу жылытканга
жетишпеи калат. Чын журөктөн уста-
тым ı/Luyn калбаса жен den кабатыр бо-
лот. Анын mbLHKCbisdaman жузун көруп,
устаты ага жылмаиып:
- Мына, журөктун deMunen келген жы-
луулук. Отко жылыгaнdaн aлda канча жо-
гору болот. Анткени бул жepde чын ыклас
менен кам көруу, журөктөн чыккан јпәә-
рим. бар deeen жен.
Анын сыңары жазган, которгондорубуз
da жылыпгылбаган суу сыяктуу әле daau
da устунөн иштеле турган жерлери көп
болушу мумкун. Кантсе da китепке кир-
ген uкaялapdbıн ap бири окурманга өз naü-
dacbLH берсе жен den чын журөктөн кам
Kəpifjı, мээрияшбизди төгцп окурманга
ушул китебибизди тартуулап жатабыз.
Биздин китеп текчеңизден орун алып,
окуганыңызда эргуу берип, айрымдарынан
таасирленип эстеп калып, өз чөйрөңузгө
айта журсөңуз бул биздин жетишкендик
деп билебиз.
Окуяларды иреттеп, өзубузгө жакка-
нын, жан дуйнөбуз андан пайда тапка-
нын, кулак угуп эсте калганын иргеп «Жа-
шоонун өзөгун өзгөрткөн 100 окуя» - деп
атап окурманга сунуштадык.
Жаш өспурум курактагылар окуйбу же
жашоодон тарбия алып, токтолуп кал-
ган адамдар колуна алабы, айтор, аз да
болсо өз пайдасын тийгизер. Балким, ки-
тептен таасирленип өз балдарын тарбия-
лап жаткан ата-энелердин сабак катары
айта журчу окуялар топтому болуп берер
деген ишенимдебиз.
Нурбек Калыгулов
 О К У Я Л А РГ А А ЗЫ Н О О Л А К СӨЗ

Ар бирибиздин башыбыздан кандай гана

окуялар болуп өткөн эмес. Алардын ай-
рымдары бир ирээт гана айтып берээрлик
болсо, ал эми айрымдары болсо өмур бою
сабак болорлук. Деңиздей чалкыган, эчен-
деген кылымдарды өз ичинде камтыган
тарых барактарын барактап ага сереп
сала турган болсок, бизге чейин канчала-
ган доорлор алмашып, канчалаган адам-
дар бул жарык дуйнөдө жашап өткөн.
Алардын ар бири mypjMyıuma таалим-тар-
биялык мааниси терең, бизге сабак болор-
лук эсепсиз окуяларды баштан өткөруп,
алардын ичинен саналуусу гана ооздон
оозго, атадан балага өтуп бизге жеткен.
Ата-бабаларыбыз: «Оомал-төкмөл ушул
жашоодо келечек кечээгиден башталат»
- деп бекер эскертишпегендир. Демек, биз
кечээки кечирилген жашоону, доорду са-
 бак катары көрцшцбуз абзел. Биз өгпкөн
кундөн таалим-тарбия болорлук жол изде-
шибиз керек. Тарбия тагдырга көмөктөш.
Адам өзун өзу тарбиялоо менен тагдырын
тузуп, a тагдыры адамга каалаганын тар-
туулап жашоону шаңга айлантса болот.
Сиздин да жашооңуздун шаңга айланып,
ийгиликтуу өтушунө бул китептегилер-
дин да пайдасы зор болот деп ишенебиз.
Себеби китеп окуу да өзун өзу тарбиялоого
киршг калбастан, чоң изденуунун устундө
экениңизди да билдирет.
Эзелтен сөз баккан, көкурөгунө сөз өнөру
жаккан, кылым карыткан кыргыз элимде
айта келсе кыска, жөнөкөй лсана укку-
луктуу, бирок тарбиялык мааниси терең
окуяларга жогорку деңгээлде баа берилип,
балдарга, тестиер өспурумдөргө, жаштар-
га дегеле койчу жада калса чоң кишилерге
да таалим-тарбия, сабак болсун деп Апен-
ди, Алдаркөсө, Насирдин кожо, Куйручук-
тун жоруктары же Жээренчи чечен, Акыл-
карачач, Калыгул олуя, Сарт аке, Мойт
аке, Тилекмат аке, Карга аке, Карач аке,
Садыр аке, Кыдыр акелер сыцары кыргыз-
дын көсөмдөру, чечендери, акылман-даа-
 нышмандары тууралуу окуяларды айтып
беруу менен жаштарды жаман лсолдон
оолак болуп, туура жолдо журцусунө, жа-
шоосунда кара кылды как жарган калыс,
өмурдө кандай кырдаал болбосун чынчыл,
так болуу менен бирге терең oü жугуртуп,
өз турмушуна тың болуп, ырыскысын
адалдан, маңдай mepıı менен, талык-
пас әмгеги менен табууга угуттөл, кара
өзгөилук, ичи тардык, сараңдык сыяктуу
жаман сыпаттардан кашпарган. Кезинде
дааныш-мандарыбыздын асыл оилору, улуу
сөз уюткусу болгон улгу окуялары, жалпы
адамзаттын акыл казынасынан өз ордун
тапканы. талашсыз. Алардын акылын
угуп, аитканына муюп, таарыныч бол-
со лсазылып, доо болсо кечирилип, чатак
басылып, адашкан адам өз жолун таап
турган жен. Канчалаган окуялар әстен
чыгып, катарлаш өткөн кундөрдун кат-
марларында кала беришти, әми биздин
милдет аларды издеп топтоо, билгенибиз
менен бөлуииуј, билгендер болсо алардан
уйрөнуп, уңгусун бузбай, аздектеп асырап,
учугун улай келаткан муундарга өткөруп
беруу. Чаң баскан кузгу сымал таза әмес.
 ыпылас ойлорду тазалап, кетирген ката-
ларды моюнга алып, аларды жаңыча көз
караш менен карал, керек учурунда кан-
дай адам болбосун Јмындаи окуялардан
туура багыт, жакшы сабак, даңгыр жол
таба алат.
Чынында жакшы окуя абдан уккулук-
туу болот. Ал кулакка сызыла угулуп,
сезимдердин тупкурунө жетип, журөк
чордонунан орун алат. Бул учу-кыиыры
көрунбөс, кулук oİL жеткис ааламдын кай-
сыл бир бөлугундө, каи бир учурда болуп
өткөн кыска, нускалуу бир окуядан улам
угарман же окурман алаканына кең аалам-
дын уңгусун уучтагандай таасирленип өз
жашоосунун туура бир нукка тушушунө
себеп таап, oü жугуртуусу кеңейери анык.
Анткени нукура көркөм дөөлөт, көркөм
рух меикиндик алкагына да, мезгил алка-
гына да сыйбаган улуу куч. Ал канча деген
доорлорду басып өтуп, өзөгун жоготпой,
улам көркөмдөлуп, ооздон оозго, атадан
балага, укумдан тукумга өтуп бугунку
кунгө чеиин жеткен.
Албетте, әзелтен сөз багып, сөздун
гулун терип, уккандарынын уңгусун жо-
10
готпой, кайра кииинки муунга тартуулап
келген сөз чеберлери жалгыз кыргыз элинде
эле эмес дуйнө элдеринде да көп болгон. Бул
китепте Апендинин, Насирдин кожонун
жоруктары менен катар дуйнө элдеринин
да тарбиялык мааниси терең, нускалуу,
турмушта татыктуу сабак боло турган
икаяларды да киргиздик. Китептеги ар
бир окуя башыбызда ташып жургөн ойду,
жцрөк өйугөн көйгөйлөрду, жанды жай ал-
дырбай туйшөлткөн ачуу-таттуу сезим-
дерди, турмушта болуп жаткан маселе-
лерди ичинде камтып аларды туура жана
жеңил чечуугө багыт берип, өткөндөн са-
бак алып, айрым чечилбей жаткан масе-
лелерге баштагыдан башкача көз караш
менен кароого мумкунчулук берет.
«Баатырды миң ук, жанына басып бар-
ба» - деп улуу жазуучу Жантөшев жазган-
дай, биз өз чөйрөбузгө канчалык кеп-кеңеш
айтып, адеп-ахлакка угуттөгөнубуз ме-
нен, өз кемчиликтерибиз көрцнуп, кебибиз
анча таасирдуу болбой калышы мумкун.
Кантсе да эр атасыз, адам катасыз бол-
бойт эмеспи «молдонун айтканын кыл,
кылганын кылба» болуп акылдуусунуп
11
 айтып жапгкан сөздөрцбцз өзцбцздун
Ж р {м-турум, кылган иштерибиз, кулк-
11 1

мцнөзцбцзгө төп келбесе өзубуз бир икая-

нын каарманына айланып, баланчанын
жоруктары дегендей ылакап болуп калы-
шыбыз тез эле.
Кандай кырдаал болбосун ар бир доор-
дун, ар бир коомдун, ар бир замандын өз
акылманы, даанышман-көрөгөчу, көсөму-
олуясы жана ылакапка айланган өз Апен-
диси болуп келген. Биздин кундөрдө болуп
жаткан сыяктуу эле алардын учурунда да
окшош кырдаалдар, окуялар болгон. Ар бир
окуя турмуштан алынгандыктан улам
өз жашообузда жаралган жагдайды кай-
сылдыр бир убакытта, кимдир бирөөнун
башынан өтцп бул кырдаалдан кантип
чыккандыгын билип, өзубузгө сабак ката-
ры алъпг, өз акылыбызды тереңдетип ой
жугуртуубузду кеңейте алабыз.
«Икая» дейбизби же «болгон окуя» десек
жарашабы, айтор, башта аталган акыл-
мандар айтып кеткен окуяларды, келчу
кцнгө жол көрсөтчу көөнөргус кептерди,
сөз менен баш казынасын байыткан баа-
луу сөздөрду, келечек муунга деп калтыр-
12
ган әскерЈме-әскертмелерди топтоп, ко-
торчусуи которуп китепке 6epyıiHi{ туура
den чечтик. Колуңуздагы чакан китеп бул
оюбуздун башаты, болгондо да тырмак-
maıibi гана.
Дуинөдө биз билгенден биле әлегибиз али
арбын әмеспи. Дуйнө әлдеринин адабил-
тында лсана Јмаданилтында әәлеген орду
эбегейсиз, жаңы төрөлгөн ымыркайдан
nıapnıa, бир буту кабырга малынган курак-
ка чеиин кызыгы таркабаи, таалим-тар-
биллык жактан өз ордун жоготпои тур-
ган икаллар, турмуш сабактары, башкача
ашпканда, турмуштан алынган кыскача
окуллардын саны санаса тугөнгус.
Китепке кирген 100 окул адамзат та-
рыхындагы. жалпы окуллар чөлкөмундө
деңиздин таЈЧчысы сылктуу арзыбаган бир
бөлугу. Алардын баарын aümca сөз, жаза
келсе калемдин сылсы жеткис. Кантсе да
келечек муунга таалим-тарбиллык кыр-
гыз адабилт казынасына кыпындай да
болсо өз салымыбыз болсун деген максат-
та айрым баштан өткөн, уккан-билген
окулларды жазып, кәә бир окулларды колу-
буздан келишинче которууга туура келди.
13
Кемчиликсиз бир гана Алла, ал әми пенде-
лердин бардыгы кемчиликтцц. Бул китеп-
ти пыЈзуудө бизден да пендечилик кылып
кетирген кемчиликтер кетпеи коигон
жок, андыктан кемчиликтерибизге көз
жумуп, жакшы жактарын арттырып ка-
был аларсыздар den биз бек ишенебиз.
Кубанычбек кызы Гүлүмкан
 Жашоопун
өзөгун өзгөрткөн
100 окуя

OÇ
 1. Т У У Р А Ж А Ш А Й Б И Л

Б и р бала м ек теп ти эң ж а к ш ы баалар ме-

нен а я к т а п , ж о го р к у окуу ж ай га тап ш ы -
ры п:
А та, мен ж о го р к у окуу ж а й га өттүм,
м ага к ең еш и ң и зд и бериң из, - деп чоң ата-
сы н а к а й р ы л а т .
Ч оң атасы :
- Б а л а м , сен бүгүн там актан д ы ң б ы ? -
деп сурай т.
Б ал а:
- Ооба, ата, азы р әле ж еп к ел атам - десе
ЧОҢ атасы :
- А н да бар, өз арты ң д ы таза л ап , иди-
ШИҢДИ ж у у п К О Й , - дейт. Б ал а у я л ы ң к ы
баш ы н ж ер ге сал ат.
Ч оң атасы :
- Б а л а м ,|б у л ж аш оодо и л и м д и әле әмес,
ЭҢ н еги зги си адам ч а туура ж аш а га н д ы
бил, ош ондо ган а сен эң м ы к ты инеан боло
а л а сы ң деген әкен.
 Жашооиун в.югун ө.^гөрткөн 100 окуя

2. С А Л Ы Ш Т Ы РУ У Н У Н К А Ж Е Т И Ж О К

К үндөрдүн биринде өзүн у ш ун ч ал ы к би-

Й И К сезип, м енм енсиген бир бааты р акы л-
м ан д ы к ы н д а конок болуп к ал ат. А кы лм ан
әлдерди кабы л алы п , аларды н көйгөйлөрүн
ОҢОЙ әле чечип ж ат к ан ы н көрүп, өзүн ara
сал ы ш ты р ы п алы п өзүнчө басы нат. Б ир
м аалда a ra к ай ры л ы п :
- Мен өзүмдү уш у н ч ал ы к бийик сезип,
м енм енсип ж үрөр әлем. А л әми азы р неге-
дир, өзүм дү cara салы ш ты ры п алы п, басы-
ны п ж атам . Әмнеге? М унун себебин мага
айты п берчи? - дейт.
А к ы л м ан a ra карап:
- Әлдердин баары кеткенден к и й и н мен
c ara ш аш п ай түш үндүрүп берем. Күтө тур,
- деп коёт.
Б ааты р ч ы дам сы зды к менен әлдердрш
к ети ш и н күтүп отурат. А к ы р ы кеч кирген-
де, әлдердин баары кетип әкөө әле к ал ат.
А к ы л м ан бааты рды әәрчитип алы п , әш иги-
нин алды н дагы әки бакты көрсөтүп:
Б у л ар көп ж ы л д ан бери уш ул ж ерде
өсөт. Брфи к и ч и н е, әки н ч и си чоң бак. Би-
рок ЭЧ к ач ан әмнеге тиги ки ч и н е, бул чоң
 Акыл кенчи

деп биринен бири басы н ы ш пайт. Әмне се-

бептен деп ойлойсуң?
Б ааты р бул суроого таң кал ы п :
- А лар ЭЧ к ач ан салы ш ты рбай т да -
дейт.
А кы л м ан ж ы л м ай ы п :
- Ооба, бири - терек, бири - алм а. А лар-
дын ap бири өзгөчө. Ош ондой әле ap бири
өзүнө тиеш елүү к ы зм аты н атк ар ат. Адам-
дар да уш ул сы як ту у әле. Б и ри - уста, брфи
- бааты р, бири - кем енгер, бири - чечен,
бири - ак ы л м ан . А ларды салы ш ты руунун
к аж ет и ж о к деген әкен.

3. ӨЗҮҢДҮН КИМ Э К ЕН И Ң Д И БИ Л !

У луу көчтө бир А рстан ж аң ы төрөлгөн

баласы н тал аад а ж оготуп алат. Ал ары ба-
сып, бери басып әнесин тап п ай койлордун
үйүрүнө туш болуп к ал ы п , аларды әәрчип
кетет. К озуларга к ош улуп ойноп, аларды н
ж еген и н ж еп , и ч кен и н ичип алар менен
ар ал аш ы п ж үрүп чоңоёт. Өзүн үйүрдүн бир
 Жашоонцн өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя

мүчөсү катар ы кабы лдап, мен койм ун де-

ген түш үнүктө болот.
К үндөрдүн биринде бир кары ган Ape-
T a n өзүнө азы к издеп аң ч ы л ы к сапары н-
да ж үрүп, А рстан күчүгүн асы раган кой-
лордун үйүрүнө туш келет. Көргөнүнө
өзү иш енбей аябай таң к ал ат. Койлордун
арасы нда бир ж аш А рстан алар менен чо-
гуу оттоп ж үрөт. Көргөн көзүнө иш енбей,
ач к а экен ин так ы р унутуп аларды кубалап
ж өнөйт. К ары ган А рстанды н сүрүн көрүп
ж аш А рстан койлор менен кош о кач ы п
ж өнөйт. А кы ры кубалап ж ети п , карт Ape-
T a n ж аш А ретапды ж елкееип еп алы п ж а-
к ы п к ы к ө лч ү ктү көздөй еүйрөп ж өпөйт.
Ж а ш А ретап ж албары п:
- Мепи коё бер, еурапам өз үйүрүмө ба-
рып кош улуп кете берейип, урукеат бер -
дейт.
А пы п ж ал ы п ы п -ж ал б ар гап ы п а кара-
бай кар т А ретап ж аш А ретапды ж елкееи-
пеп еүйрөп алы п күзгү еы як ту у м елтиреп
тургап бир көлдүп ж ээги пе еүйрөп бары п,
өзүп көреөтөт. Б ул аябай таң к ал ы ш туу
кубулуш болду. Ж а ш А ретап өзүпүп ким
экепип түш үпүп, бүткүл айлапа-чөйрөгө
 Акыл кенчи

ж аң ы р ы п угулгудаи болуп ары лдап кы й-

к ы р ы п алды . А л буга чейин бир да ж олу
ары лдаган әмес әле, ан ткен и өзүн койм ун
деп әсептечү.
К арт А рстан a ra к ай р ы л ы п :
- Мен м илдетим ди атк ар д ы м . Әми баа-
ры өз колуң да, к аал асаң А рстан дай ж аш а ,
к аал асаң койлорго бары п кош улуп кой сы-
м ал өмүр сүрө бер? - десе, ж аш А рстан:
- М ени кеч и р. Мен ким экен им ди та-
к ы р унутуп кою пм ун. Эми таты к ту у өмүр
сүрөм - деп к ар т А рстан га өз ы раазы чы -
л ы гы н ай т к а н экен . А йры м учурларда биз
так ы р к и м экен иби зди унутуп, коомдун
таңуулоосу менен гана ж аш а й беребиз.
А н ы к у статты н м илдети сага к и м экен иңди
көрсөтүү. Өз өмүрүбүз өз колубузда гана
экен ин унутп ай ж аш а й л ы .

4. К У Л К МҮНӨЗ

Б и р ж аш ж и ги т а к ы л м ан га келип :
- М енин к ы я л ы м ж ам а н , аны баш кара
албайм . А ндан ары луум а м үм күнбү? - деп
к ай р ы л ат .
20
 Жашоонуи взвгцн ө^гөрткөи 100 окуя

А кы лм ан :
- К ана, м ага к ы ял ы ң д ы көрсөт. Мен
көргүм келип ж атат! - дейт.
Ж а ш ж и ги т ага таң калы п :
- Мен азы р аны көрсөтө албайм десе,
акы л м ан ага кай ры л ы п :
- М акул, к ы я л ы ң карм ап к ал ган кезде
м ага келип көрсөтөсүң - деп коёт.
Ж а ш ж и ги т:
- Б и рок мен сага к ы ял ы м карм ап кал-
ган кезде келип көрсөтө албайм . Ал менин
каалоом дон эмес. Ал кап ы стан карм ап ка-
лат, ал эми сага келгеним че ж и н и м тарап
кетет да - дейт.
А к ы л м ан ага ж ы л м ай ы п :
- Д ем ек, ал сенин кулк-м үнөзүңдүн 6pıp
бөлүгү эмес. Эгер ал сага таан ды к бир нерсе
болгондо сен м ага аны к аал аган убакты ңда
көрсөтө алм аксы ң . Сен төрөлгөндө ал сенде
ж о к болчу, дем ек, ал сага сы рттан келген
бир нерсе. М енин сага кеңеш им к ы я л ы ң
кар м ап к ал ган кезде өзүңдү к ату у р аак
чы м чы п койсоң ж и н и ң чы дабай чы гы п ке-
тет деген экен.
 Акы л кенчи

5. АДАМ ТӨРӨЛӨТ,
К Ы Й Н А Л А Т , А Н А Н ӨЛӨТ

Б и р п ады ш а ж ал п ы ад ам заты н ы н тары -

хы н үйрөнгүсү к ел и п ак ы л м ан д ар ы н а a ra
адам зат тар ы хы н алы п келүүсүн буйрат.
А к ы л м ан д ар барды к өлкөнүн к и теп кан а-
лары н к азы п ч ы гы п , a ra эң неги зги м аалы -
м аттарды к ам ты ган беш ж ү з томдон тур-
ган китеп ж ы й н агы н алы п к ел и п бериш ет.
П ады ш а бир-әки китебин б арак тап , баа-
ры н о кугандан әрини п, акы л м ан д ар га бу-
ларды н баары н к ы ск а р ты л ган түрдө алы п
келүүсүн буйрат. А радан бир топ ж ы л д ар
өткөндөн К И Й И Н алар әлүү томдон турган
ж ы й н а к т ы көтөрүп к ел и ш ет. А ларды н баа-
ры н окуп ч ы к к а н г а п ады ш ан ы н ж аш ку-
рагы өтүп к ал га н д ы к та н улам , аларды н
үстүнөн ж а к ш ы л а п иш теп чы гуусун буй-
руп к ай р а ж өнөтөт.
А радан дагы бир топ ж ы л д ар өткөндөн
К И Й И Н у л гай ы п к ал ган акы л м ан д ар д ы н
бири барды к адам зат тар ы х ы н к ам ты ган
бир ЧОҢ ки теп көтөрүп п ады ш ан ы н алды -
на к ел ет. У лгайы п төш өктө ж ат ы п к ал ган
п ады ш а:
 }Кашоои /и өзвгцн өзгөрткөн 100 окуя
1

Мен 6pıp да китеп окуп ч ы к к ан га акыба-

лы м калбай калды . M ara к ы ск ач а өзүңдүн
түш үнгөнүңдү айты п бер - деп акы лм ан га
буйрат.
А к ы л м ан пады ш аны н алды нда баш ы н
ийип:
- А дам төрөлөт, кай гы -м уң тарты п кы й-
нал ат, сы налат, азап тан ат, анан өлөт деген
әкен.

6. С Ы Р Ы Ң Д Ы ЭКИ АДАМ ГА А Й ТП А

А ристотель А лександр М акедонскийге

к ай р ы л ы п :
- Өз сы ры ңды эч к ач ан эки адамга
айтпай ж үр. Эгер сы ры ң элге ж ай ы л ы п
кетсе, ким айты п салганы н ан ы к тай ал-
бай к ал асы ң . Эгерде экөөн тең ж азал асаң
сы ры ңды ичиңде к аты п , сага ак кы зм ат
өтөгөн адам ды к ап а к ы л асы ң . А л эми экөөн
тең кечирсең койнуңдагы душ м аны ңды
байкабай ага ы райы м к ы л ы п , сага ак
адам ды к ап а к ы л асы ң , ан ткени сенин аны
кечирүүңө ал м у к таж эмес дептир.

23
 Акыл кенчи

7. К А Й С Ы Н Ы С Ы Ж А К Ш Ы Р А А К

Б и р к и ш и чөптүн там ы ры менен азы кта-

ны п ж а т к а н С ократты көрүп:
- Әгерде сен м енин кож ою нум а к ы зм ат
кы л саң чөп там ы ры менен азы ктан бас элең
- десе, Сократ:
- Әгерде сен чөп-чарды н там ы р л ар ы ме-
нен а зы к т а н а билсең, анда бирөөгө ж ал да-
ны п, a ra к у л болбос элең - деп ж ооп берген
әкен.

8. А Н Ы К Б А Й Л Ы К

К үндөрдүн биринде күйөөсү ж у м у ш тан

чарч ап к ел и п аял ы н а:
- Мен ж а к ш ы ж ум уш тап ты м . Бую рса
к ач ан д ы р бир учурда биз бай болобуз - деп
к ай р ы л ат.
А я л ы a ra ж ы л м ай ы п :
- Менде сен барсы ң, сенде мен барм ы н,
алты н д ай балдары бы з бар. Б и з азы р эле аб-
дан байбы з. Б уй руса к ай сы л д ы р бир учур-
да биз а к ч ал у у болобуз деген экен .
 Жашооици өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя

9. СЕНИН ТАНДООҢ

Брф адам өмүр бою бакты луу ж аш ап

өткөн экен. А л ар убак күлүп, к атк ы р ы п
ш ай ы р ж үргөн. К апа тарты п кай гы рган ы н
көргөндөр болгон эмес деш ет. Элдердпн,
алар кан ча көп болсо да берээр суроосу
бирөө гана болуптур. A бакты луу адам ды н
ж ообу бирршчи ж ооп бергендегидей бойдон
к ал ы п эч өзгөрбөптүр. О ш ентип сураган-
дар окш ош суроо бериш ип, окш ош жооп
алы п ту р у ш кан экен.
А л суроо:
- Сиздрхн эч к ай гы р ы п , көңүл чөккөн
учуруңузду көрбөйм. Ар убак кубаны чта
ж аш ай сы з, бул кан дай ча ж ан а сыры эмне-
де?
Ж ообу:
- К ачанды р бир учурда мен да сендей
көңүлсүз, кай гы л у у болгом. К окусунан ба-
ш ы м а бир ой келди:
«Бул деген менин ж аш оом , м енин тан-
доом! Ж аш оодогу тандоону мен ар бир
күнү, ар бир саатта, мүнөт ж ан а ар бир көз
ирмемде тандап ж атп ай м ы н бы ». Ошол ой

25
 Акыл кенчи

м ага келгенден тарта ap күн ү өзүмө суроо

берем:
- Мен бүгүн әмнени тан дай м , кай гы -
ны бы , кубан ы чты бы ? Ap убак кубан ы чты
тандоого туура келет.

10. Б И Р С А А ТТЫ К М А ЯН А

К үндөгүдөй әле ж у м у ш тан үйүнө кеч

к а й т к а н , ap д а й ы м к ы д ай ж а н а ч ар ч аң к ы
кебетени ки й ген атасы н уулу босогодо
күтүп отурган болот. А тасы на:
- А та, сизден бир нерсе сурасам болобу?
- Сура, әмне болду?
- А та, сиздин тап к ан ай л ы гы ң ы з к ан ч а
COM?
- А л сенин И Ш И Ң әмес! - атасы ны н кы -
ж ы р ы к ай н а п , дагы билип әмне к ы л асы ң ?
- деди к о ш у м ч алай .
- Ж ө н ган а билгим кел ди . С ураны ч
ай тсаң ы з, сааты н а к ан ч а сом аласы з?
- М м, 500 COM әмне болду?
- А т а ... - бала атасы н ч еч ки н д үү көздөрү
м енен бир к ар ад ы да, к ай р а ж ер карап :
 Жашоонуи взөгцн өзгөртҝөи 100 окуя

- M ara 300 c o m бере аласы збы ?

М уну у к к а н атасы каардан а:
- Болбогон ою нчук алуу үчүнбү? Сен эми
акч а суроого өттүңбү? - Д агы үнүн көтөрүп
баргы н да, ж аты п ук тагы н . А нсы з да кеч
болду. Ар KPIM керт баш ы н гана ойлой бер-
се болобу? - К ерээлден-кечке иш тегеним
аз келгенсип. Б ал а акы ры н бөлмөсүнө өттү
да, эш игин ж аап алды . A атасы босогодон
ж ы лбай баласы на ачууланы п , аны н акча
сураганы на к ы ж ы р ы к ай н ап турду. «Ме-
нин м аян ам ды сураганы н карап кой, анан
да ак ч а бер» - дейт.
Б ир кан ч а убакы т өтүп, атасы бир аз
ж ай л ан ы ш ы п өзүнө келген соң: «Балкрш ,
ага чы ндап ак ч а керек болгондур. 300 сом
кай сы гана ж ерде ж о к болбойт. Б ерип эле
койбой. М урда-кийин бул менден такы р
ак ч а сураган эмес эле, эмне болду?» - деп
ойлонуп баласы ны н бөлмөсүнө баш бакса,
ал төш өнчүсүндө ары к арап ж ат к ан экен.
- Б ал ам , уктады ңбы ?
- Ж о к , ата, ж атам ж өн эле.
- Мен бүгүн катуу кеттим , сага к ы й к ы р-
ды м , күнүм оор болду, катуу чарчады м ,
 Акыл кенчи

иш и м да оңунан ч ы к к а н ж о к . М ы на сен су-

раган а к ч а, ме к ар м а - деп ж ан ы н а отура
кетти . Б ал а ж ы л м ай ы п ордунан козголуп,
атасы н кош той отурду да:
- Р ах м ат, ата! - деп үнүн өктөм чы гар-
ды . А н ан колун ж азд ы к ты н асты н а салы п,
м айда акч ал ар д ы алы п ч ы гы п санай баш-
тады . М уну көргөн атасы дагы өңү бузулуп
к аар д ан а түш тү. «А кчасы бар тура, дагы
сураганы н» - деп ойлоду. A бала акч ал ар-
ды ирәәттеп, санап бүтүп атасы н а карады .
- Әмнеге а к ч а сурады ң, өзүңдө акч а
бар туруп, әмне к ы л асы ң буларды - деп
күңкүлдөдү.
- М ендеги ж ети ш си з болчу, ата. Б и рок
азы р ж етет, толук болду - деди да к ай ра-
дан:
- А та, бул ж ерде даан а 500 сом. Мен
сенин бир сааты ңды саты п алсам болобу?
Эртең күндөгүдөн бир саат әрте к ел и п биз
менен бирге там а к та н ы ң ы зч ы , суранам -
деп ак ч ан ы атасы н а сунду.
 Я{аш(юн 1/и взөгцн өзгвртквн 100 окуя

11. Ч Ы Н СҮЙГӨН АДАМ КЕТП ЕЙ Т

А рслан агайды н кезектегр! сабактары -

ны н биринде көңүлкош отургаы кы з кол
көтөрүп:
- А гай, адам чы ндап сүйсө, ал кайры -
лы п келеби? - дейт.
А гай эч токтолбой, ойлонбой да туруп:
«Эгерде адам чы ндап сүйсө, ал кетпейм»
- деп ж ооп берген эле.

12. Ж АШ О О ТУ У РА Л У У ЭМНЕНИ
БИ Л ЕС И Ң

А кы л м ан дан сураш ат:

- Түш үндүрүп бере аласы збы , адам ды н
ж аш оодогу м аксаты эмне?
- Ж ооп бере албайм - дейт.
- Ж аш оон ун м ааниси эмнеде?
А нда да А кы лм ан :
- Б илбейм - деп ж ооп берет.
- Сен анда ж аш оо ж өнүндө эмне билесиң?
А к ы л м ан ж ы л м ай ы п :

29
 Акыл кенчи

- М аанилүүсү - даам ы н билүү. Т ам ак-

ты ж еген ж а к ш ы әмеспи, аны к ар ап ал
ж өнүндө көпкө сөз к ы л ган д ан көрө.

13. К А Й С Ы Н Ы С Ы М А АНИ ЛҮ Ү
СҮЙГӨНБҮ Ж Е СҮЙҮКТҮҮ БО Л ГО Н БУ

Бойго ж етк ен к ы з апасы нан:

- A n a, кай сы н ы сы м аан и лүү, сүйгөнбү
ж е сүй үктүү болгонбу? - деп сурайт.
Ж ы л у у колдору менен к ы зы н ы н баш ы н
сы лап:
- Сен каы дай ойлойсуң, куш тун оң кан а-
ты болгон м аани лүүбү ж е сол к ан аты бол-
гон ж ак ш ы б ы ?

14. ЧОҢОЙГОНДО Б А К Т Ы Л У У
БО ЛГУМ К Е Л Е Т

К енж е уулун а атасы :

- Ч оңойгондо к и м болгуң келет?
- Б а к т ы л у у болгум келет.

30
 Жашоонци ə , i əe ı /H өзгөрткөи 100 oıcı/я

- Уулум сен суроомдуу түш үнбөй кал-

дың?
- Ж о-ок, ата, сиз менин ж ообума түш үн-
гөн ж оксуз.

15. ТУ У РА СЫ Н П И К И Р

Сын пи ки рден, коомдогу к ар ш ы ойлор-

дон чарчап ы зага баткан окуучусуна акы л-
ман:
А дам дар сенрх үч ж ол менен сөз кы л ы п
басы нты ш ат. Сени акы л сы з деш ет, ж е өз
эр ки н билбеген кул, үчүнчүсү сени эч бир
нерсеге ш ы гы ж о к з э э н с р 13 э п с и з деш ет.
А зы р уш уга окш огон сөздөргө иш енип
к ап а тарты п турган болсоң, эсиңе түй ж е
ч ы н д ы кты бил. Б ир гана ак м а к батттканы
да а к м а к санайт. кул гана баш кадан кулду
издейт,_^өзү зээнсиз элди сынга алы п а ш ь и
ра сүйлөө м енен өзунун ким экенин ан ы к-
Я НЬТ^ рј^ Т үТТТүнбйЙ-Т!---
У ш уга окш огондор сени токтотуп ат-
кан болсо сен эч бир тосколдукту ж еңе
албайсы ң деген экен.
 Акыл кенчи

16. К Ө З М ЕНЕН КӨРҮП ӨНӨР ЭЭСИ

БО Л У У ГА МҮМКҮН ӘМЕС

Б и р күн ү к еч ке бир ж аш ж и ги т саяп-

керди н тулпар тап тап ж атк ан ы н к ы л д ат
к ар ап отуруп, кеч киргенде үйүнө ж а к ш ы
м аан ай менен к ел и п , атасы на:
- А та, мен ат тап тай м , саяп к е р л и к ти
ж а к ш ы л а п үйрөнүп келдим - дейт.
А тасы таңдана:
- К антип ? - деп сурайт.
Б ал а әрдемсине:
- Мен бир күн к еч ке саяп к ер тулпары н
тап тап ж а т к а н ы н көрүп отуруп, андан баа-
ры н үйрөнүп алды м - дейт.
А тасы :
- Б ар колуң ду ж ууп кел и п отур, досум
бал алы п к ел ди , бал менен чай рхчели - деп
чай дем деп, баласы на бир п и ял а га кую п,
өзү балды өз алд ы н а кою п алы п ч ай ы н а
бал сал ы п , балды н ан га ти й ги зи п ж еп бол-
гондон СОҢ ары алы п кою п:
- Б ал ам , бал таттуу бекен - деп сурайт.
Б ал а:
- А та, мен бал ж ем ек түгүл ооз тийген
да ж о к м у н го - дейт.
 Жашооиун ө.югун өзгөрткви 100 окуя

А тасы a ra ж ы л м ай ы п :
- Сен карап отурбадыңбы - деп коёт.
А тасы ны н ай ткан ы н а таң калган бала:
- А та, карап отуруп да балдын даам ы н
сезүүгө болобу - деп сурайт.
А тасы ;
- Б ал ам , карап отуруп балдын даам ы н
сезүүгө м үм күн болбогондой эле, көз менен
көрүп бир кесиптин ээси болууга м үмкүн
эмес, - деп ж ооп узаты п ты р.

17. ӨЗҮҢДҮ ƏP ойлосоң,

ӨҢГӨНҮ Ш ЕР ойло

А йы лда короодо эки короз бири-бири ме-

нен к ы зы л чеке болуп уруш уп кетет. А лар
ч окуш уп , тебиш ип ж аты п көпкө уруш у-
ш ат. А кы ры аларды н бири ж ең и п чы гат.
Ж ең и л ген и атк ан ан ы н бурчуна чөгүп оту-
руп к ал ат. А л эми ж ең гени кубаны чы кой-
нуна батпай эрдемсип к ы й к ы р ы п , баары на
ж ең генди ги тууралуу ж ар салат. Б ир-эки
к ы й к ы р ы п тим болбой баары аны н кан дай
кы й ы н экенин билсин дегенсип, короонун

33
 Акыл кенчи

баш ы на чы гы п ж ар салы п , кан аттар ы н

к а к к ы л а п к ы й к ы р ы п к ал ат. К өктө өзүнө
ж ем издеп ж үргөн ителги аны көрүп, ж е-
беден коё берилген октой ж ел менен сы зы п
к ел и п , аны тәәп кетет. О ш ентип әрдемсип
м ак тан ган корозду ж ем издеп ж үргөн ител-
ги и л и п к етк ен әкен.

18. К И Т Е П ОКУ

Ч оң ата небересине:
- Б ал ам , к и теп оку - десе, небереси:
- А та м ени көчөдө балдар күтүп ж ата т,
ал ар м енен бары п сүйлөш үп к ел ей и н чи -
дейт.
Ч оң ата каард ан ы п :
- Ж а к ш ы китептерди окуу - өткөндүн
эң м ы кты инсандары , өздөрүнүн эң ж ак ш ы
ойлору менен бөлүш көн м аек. Б ул ж ак т а
сени дүйнөгө даңазалуу улуу инсандар өз
ойлору менен бөлүш өйүн деп күтүп ж атат
деген экен.
 Жашоонун өзөгци өзгөрткөн 100 окуя

19. БА ТА

Күндөрдүн биринде «Сабат» кы ргы з ки-

теп борборунун ж етекч и си Н урбек айты-
луу К алкан бай А ш ы мбаев менен Әркиндик
бульвары нда сүйлөш үп баратып:
- Билеср зби, а к ы р к ы күндөрү әл китеп
1

окубай к ал д ы , китептердин өтүмү начар.

Б аар ы н ж ы й ы ш ты р ы п коюп чет өлкөгө ба-
рып иш теп келсемби? - деп кеңеш сурап
к ал ат.
К алкан бай А ш ымбаев:
- К ай кесипти аркалаба баары өз ко-
луңда. А кы лдуу адам өз алды нча чексиз
м үм күн чүлүктөрдү көрө билет. Н аадан бар
нерсени гана м үм күн деп эсеп тей '^ Өзүңө
берген убадаңа бек бол, көп баскан ж ол
даңгы р болот, бара-бара таж ры й ба топто-
луп, өз ж о л у табы лат.
Б аш ы ң дан дөөлөт кетпесин,
Ж ам ан д ы к кууп ж етпесин.
И Ш И Ң Д И ИЙГИЛИК к о ш т о п ,
Әл кады рлап ,
ур п ак тар эм гегиңди әстесин.
Оомийин! - деп өз батасы н берген әкен.

35
 Аҝы.1 к ен ч и

20. ӨЗҮ Т А Н Д А С Ы Н

М ектепти ж аң ы бүткөн балага атасы :

Мен cara ж а к ш ы л ы к к аа л а п ж атам ,
М едакадем и ян ы н Х и р у р ги я бөлүмүнө тап-
ш ы р. Мен х и рург болгум келген әле, сен-
ден ж а к ш ы х и рург ч ы гат - деп ж атк ан ы н
ЧОҢ атасы угуп:
- Әх, балам , убакы тты н өтүш ү менен
адам га а к ы л к и р ет әкен. К езинде сени Хи-
р у р ги я бөлүмүнө тап ш ы р тп ай мен к ата
кети р ген әкем . Өзү тан дасы н . А дам дар
көбүнчө: «Мен cara ж а к ш ы л ы к к аа л а п ж а-
там» - деп ж ак ы н д ар ы н к ы й н аш а т туура
деген ЭКӨН.

21. У Л ГА Й Г А Н СТУДЕНТ

У л гай ган студент әч ки м д и таң кал ты р-

бай койбойт. К ем бридж университетине
78 ж а ш к а толгон бир к и ш и тап ш ы р ы п , ал
ж а к т а окуп к ал ат. A ra таң к ал га н группа-
л аш тар ы :
 Жашооиуи в.югцн өзгөрткөн 100 окуя

- Сиз кар тай ы п калбады ңы збы , сизге

окуп эмне кереги бар? - деп сураш ат.
У лгайган студент:
- Адам билим алууга ж өндөмүн жогот-
кон таптан баш тап, к ар ы л ы к баш талат, -
деп ж ооп берген экен.

22. Ж Е Т Е К Ч И Л И К К Ы ЗМ А Т

Чоң бир корпорацияны н ж етекчиси

п ар кта сейршдеп бара ж аты п , ж ак ы н д а эле
к ы зм ат ордунан ж огорулап, бир бөлүмдүн
баш чы сы болгон кы зм атк ери н и н ойлуу ол-
турганы н көрүп ж ан ы н а басып келип:
- Эмнеге м ы нча ойлуусуң? - деп сураса,
бөлүм баш чысы:
- А к ы р к ы күндөрү убакты м эч нерсе-
ге ж етп ей калды . Ж ум уш тан көтөрүлүү
менен м илдеттерим да көбөйдү. Убак-
ты м ды рфээттей албай ж атам . К ы зм аттан
көтөрүлгөндө өзүмдү эрки н и рээк сезип ка-
лам деп ойлогон элем - дейт.
Ж етек ч и ага ж ы л м ай ы п :
 А к ы л к ен ч и

- А дам дар б аш к ал ар д ы баш каруу менен

өз әр ки н д и ги н ж оготот деген әкен.

23. БҮТКӨ Н И Ш К Е С Ы Н Ч Ы КӨП

Б и р ж а ш сүрөтчү устаты н ы н ж ан ы н а ке-

лип:
- Б олду мен Э К И Н Ч И к олум а кал ем кар-
м абайм , м енин әм гегим ди баары сы ндап
ж ат ы ш а т . Ж е ти ш ет, болду сүрөт тартпай-
М Ы Н - ДӨЙТ.
У статы a ra ж ы л м ай ы п :
- Т ар тк ан сүрөтүңдү базарды н бир бур-
чуна К О Й , үстүнө сизге ж а к п а га н ж ери н
ОҢДОП кою ңуз деп ж азы п кой - дейт.
О куучу устаты ай тк ан д ай к ы л ы п өзүнүн
ЭҢ м ы к ты п е й за ж тар ты л ган сүрөтүн ба-
зарды н бир бурчуна кою п коёт. К ечинде
сүрөттү к ар аса туш тарабы ч и й и л и п , t o o
о кш ош п ой к ал ы п ты р , булуттарды оңдош
к ер е к , к ар а га й л ар д ы ж а к ш ы р а а к тарты ш
к ер е к , д а р ы я н ы түзүгүрөөк тартса болмок
- деп үстүнө ж азы п к ети ш и п ти р .
А ны көргөн устат, окуучусуна:
 Жашооиуи өзөгцн өзгөрткөн 100 окця

- Эми ош ол эле сүрөттүн ж ан ы н а таза

батман илип, үстүнө эгер сизге сүрөт ж ак-
паса уш ул ж ерге өзүңүзгө ж ак к ан д ай кы-
лы п тарты п кою ңуз деген ж азуу илип кой
- дейт.
О куучу устаты айткан д ай кы лат. Кечин-
де келип караш са батман таза бойдон ту-
рат.
Устат окуучусуна кай ры лы п:
- Көрдүңбү, адамдар бир нерсени үстүндө
отуруп эм гектенгенден эриниш ет, бирок
бирөөнүн иш ин сы ндаганга ар ким маш .
Б үткөн иш ке сы нчы көп эм еспи...

24. А Р Б И Р АДАМ ӨЗГӨЧӨ

А кы л м ан бир к ар ы я ж олдо кетип ба-

раты п, үч ж и ги тти н талаш ы п ж атк ан ы н
көрүп к ал ат.
- Сарногоев м ы кты .
- Ж о к , Сы ды кбеков м ы кты .
- Ж о к , силер адаш асы ң ар, аларды н баа-
ры нан А йтм атов өйдө. А йтм атов эң м ы кты

39
 Акыл кенчи

деген сөздөрүн угуп ак ы л м ан аларга кай-

ры лы п :
- Әч к и м ӨЙДӨ ЭМ0С. ЭЧ ки м төмөн әмес,
^ р о к ЭЧ к и м биррьбири ^мен.ен т е ң , дагы
ЭМӨС. A p бир адам өзгөчө, аларды салыш;^
ты рууга болбойт деген әкен ..

25. Э М ГЕК Ч И Л АДАМ

Б и р ж а ш ж и ги т Т абы лды Әгембердиев-

тен насаат алуу м ак саты н д а «Шоро» иш -
к ан ас ы н а бары п к ал ат. А л и ш к ан ан ы н ко-
роосунда ж ү р ү п эбегейсиз чоң корпорацрш ,
«Ш оро» к о р п о р ац и ясы н ы н негиздөөчүсү
ж а н а ж ете к ч и с и болгон Т. Әгембердиевдин
короо ш ы п ы р ы п ж а т к а н ы н көрүп аябай
таң к ал а:
- Сиз бул ж ерд и н ж етек ч и си си з да, буй-
р у к берип койсоңуз б аш к ал ар ш ы п ы р м ак ,
ЭМНӨ себептен бул и ш ти өзүңүз к ы л ы п ж а-
тасы з? - деп сурайт.
Т абы лды Әгембердиев a ra ж ы л м ай ы п :
- А дам әм гек ти н ж ар д ам ы менен гана
өнүгөт деген әкен.
 Лхашооиун в^өгци взгврткөн 100 окуя

26. Б А К Ы Т Б А Й Л Ы К Т А ЭМЕС

Б ир ж аш ж и ги т акы л м ан га келип:
- Б аар ы эле бакы т байлы кта эмес деш ет.
М унун к ан ч ал ы к деңгээлде чы нды гы бар?
- деп сурайт.
А к ы л м ан аны н баш ы нан сылап:
- А лар туптуура айты ш ат. Муну оңой
эле тасты ктап кою уга болот.
М исалы акчага:
- Т ам ак саты п алууга болот, табитти
эмес.
- Д ары саты п алууга болот, ден соолукту
эмес.
- А ялды саты п алууга болот, сүйүүнү
эмес.
- Төш өктү саты п алууга болот, уйкуну
эмес.
- Ою н-зоокту саты п алууга болот, куба-
ны чты эмес.
- Б и лим ди саты п алууга болот, акы лды
эмес.
Ошондой эле бул тизм ени чексиз улант-
тууга болот. М енимче, бул ж оопту сен
түш үндүң деп ойлойм.
 Акыл кенчи

27. Х А Н М ЕН ЕН Д У М А Н А

К үндөрдүн биринде хан дум анан ы көрүп

к ал ы п :
- C ara әмне к ер ек болсо, к ел и п менден
сура, ко лу м ан келген ж ар д ам ы м д ы к ы л ам
- десе, дум ан а a ra карап :
- Мен суранган да сенин м ага ж ар д ам га
келүүгө д а яр эк ен и ң д и билүү гана бул ме-
нин к аж ети м д и н ж ар ы м ы н ч ечкенге бара-
бар - деп ж ы л м ай ы п койгон экен.

28. Ч А Ч Т А Р А Ч Т А Р Ж О К

Б и р к и ш и ч а ч тар а ч к а к ел и п , чачы н ал-

д ы р ы п баш тай т. Сөздөн сөз чы гы п м аек
ку р у п аты ш ы п , ^ у д ай туурал уу кеп козго-
луп к ал ат .
Ч ач тар ач :
- M ara әмне дебеңиз, к ан ч а ай тп аң ы з
м ен )^(удайдын бар әкени не иш енбейм -
дейт.
Ч ач ал д ы р ган адам:
 Жашооиуи өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя

- Эмнеге? - деп таң к ал а суроо узатат. •

Ч ачтарач:
- Түш үндүрүп отуруунун кереги ж ок,
ансы з да көрүнүп турат. Эгерде ал бар бол-
со эмнеге у ш ун ч алы к оорулар ж ан а оору-
луулар көп. А та-энесиз балдар, кай гы -ка-
па, азап чеккендер. Мен булардын баарын
көрүп туруп К удайды н бар экенине кан ти п
Р ш енем. Ойлуу угуп отурган кардар та-
1

л аш ы п -тарты ш ы п отургусу келбей эсеп-

теш ип чы гы п кетет. Ч ы гы п баратса жол-
до ж үдөгөн, чачы , сакал-м уруту апсайы п
өскөн бир к и ш и н и көрөт. Б аам даса ал узак
убакы ттан беррг сакал-м урутун, чачы н ал-
багандай көрүнөт. Ал чач тарач ка кы лча-
йы п карап:
- Сиз билесизби, бул ж аш оодо чач ал-
гы чтарды н ж о к экенин? - деп кай ры лат.
Ч ачтар ач таңдана:
- К андайча? Мен эмне сизге чач алгы ч
эмесминби? - дейт.
К ардар:
- Ооба сиз андай эмессиз, чачтарачтар
ж о к , алар болбойт дагы . Эгер чачтарачтар
болгондо тээтиги киш идей сакал-м уруту,

43
 А к ы л к ен ч и

ч ач ы ап сай ы п ж үдөгүчө өскөндөр болмок

ЭМӨС - деп к ату у к ы й к ы р ы п ж иберет.
Ч ач тар ач :
- К ечрф есиз, андай әмес да. А лар үчүн
мен ж е баш к а ч ач тар ач тар күнөөлүү әмес.
Б олгону алар өздөрү бизге к ай р ы л ы ш к а н
ж о к да.
- М аселе уш унда - дейт.
К ардар ж ы л м ай ы п :
- Ооба, м аселе уш ун да. Мен да К удай
ту у р ал у у сүйлөш үп ж а т к а н д а уш ун у айт-
к ы м к ел ген . К удай бар. Б олгон у адам дар
ан ы издебейт ж а н а a ra к ай р ы л б ай т. Ошон-
д у к тан ж а н а г ы сиз а й т к а н а зап тан у у л ар ,
оорулар ж а н а оорул уул ар көп болуп ж а-
тат.

29. Б А А Р Ы С ЕН И Н К О Л У Ң Д А

О кууч уларды н ортосунда берилип суроо-

лорго ж ооп берип а тк а н устаты н к арап :
«Б и зди н м у гал и м ж ооп бере албай к ал ч у
суроо барбы?» - деп ойлонот ты ң ч ы к м а

44
 Жашооиун ө.югцн өзгөртквн 100 окуя

бир окуучу. Б ак ч ага чы гы п көпөлөк кар-

м ап, аны алакан ы н а каты п келип, устаты-
на к ай ры лат:
- У статы м , айты ңы зчы менин колумда
тирүү көпөлөкпү ж е өлүкпү?
У стат өз иш и менен алектенип ж аты п
окуучусуна:
- Б аары сенин колуңда деген әкен.

30. КУ Д А Й К А Й СЫ Л Ж Е РД Е ?

Б и р адам бир күнү акы л м ан га кайры лат:

- Мен cara байлы гы м ды н баарын бе-
рем, әгер сен м ага К удайды н кай да экенин
көргөзсөң.
Анда акы лм ан:
- Мен сага байлы гы ңды үч эсе көбөйтүп
берем, эгер Қудайдьш кайсы ж ерде ж ок
экенин көргөзсөң - деп жооп кай тарган
экен.
 Акыл ҝенчи

31. К А Р А К Ч Ы , К А Р А К Ч Ы Г А
Ж Е М БО ЛО Т

К а р ы ш к ы р бир КОЙДУ к ар м ап ал ы п , аны

сүйрөп бара ж атса асты н ан А рстан ж олу-
гуп, олж осун тарты п алат.
К ап ал ан ган к а р ы ш к ы р :
- К ы зы к т ай ж агд ай ж ар а л ы п к ал д ы ,
мен к а р а к т а п алган нерсени сен менден ка-
р а к т а п алд ы ң - дейт.
А рстан a ra к ы л ч ай ы п :
- К а р а к ч ы л ы к ж ол менен келген м үлк
к а р а к ч ы г а берекелүү болбой анда көпкө
турбайт. К а р ак ч ы өзү көп учурда к ар ак ч ы -
л а р га ж ем болот. К а р а к ч ы л ы к ж ол менен
т ап к а н ы ң д ы ж о го тк о н у ң а к ап ал ан б а - деп-
тир.

32. Б А Ш М ЕН ЕН К У Й Р У К

Ө зүңүзчө ж ы л ан д ы әлестетип көрүңүз.

А н ы н к у й р у гу баш ы нда:
- Мен алды да болуш ум к ер ек - дейт.
 Жашоонун взөгцн өзгөрткөн 100 окця

Б аш ы :
- Ap дайы м мен алды да болом. A эм-
неге азы р баш кача болуш у керек? - деп
ж ол баш тайт. К уйрук бир куурайга оролуп
алы п , ордунан ж ы л а албай коёт. Н атый-
ж ад а, к у й р у к ж ол баш тап калат. К уйрук
ж ол баш тап бараты п, ж ы л ан аскадан ку-
лап өлгөн экен.
У стат ш акрф ттердин ортосунда да ушун-
дай болот.
О куучулар:
- Устат кары ган ы н а карабастан ж ол
баш тап ж үрөт. Ж аш тарда дем-күч бар, биз
ж ол баш чы болуш убуз керек - деш ет.
Б и рок м ы ндай ж аш тар таж ры йбасы ны н
азды гы н ан улам илгертеден калы п танган
эреж елерге баш ийбей аларды бузуш ат.
Ошондон улам алар бирин бири кооптуу
абалдарга к ал ты ры п , кою лган м аксаттар
и ш ке аш п ай к ал ат.
 Акыл кеичи

33. К А Ш Ы К Т У З

К үндөрдүн биринде А к ы л м ан га бир ж аш

ж и ги т өз ар м ан ы н ай ты п келет:
- М ек ш ордуум ун. К ош унам өз ж аш оо-
суна ap дай ы м ы р аазы , ал әми менрш
көйгөй лөрүм ЭЧ бүтпөйт, көр трф иликтен
баш ы м ч ы к п а й койду - дейт.
А к ы л м ан бир ч ы н ы га суу кую п кел и п
a ra бир ЧОҢ к а ш ы к туз салы п:
- Д аам ы н таты п көрчү - деп ж и ги тк е
сунат. Ж и г и т сууну даам дап көрүп, аябай
ш ордуу әкен деп уртаган суусун бүркүп
ж и бер ет. А к ы л м ан туз баш ты гы н алы п
ж и г и т т и әәрчити п ЧОҢ көлдүн ЖЭЭГИНӨ ба-
ры п , көлгө бир к а ш ы к туз салы п ж и ги тк е
сууну д аам дап көрүүсүн суранат. Ж и ги т
д аам дап көрүп:
- С уунун даам ы әч өзгөргөн ж о к - десе,
а к ы л м а н a ra ж ы л м ай ы п :
- К өрдүңбү бул ж аш оодо көйгөйлөр
уш у л к а ш ы к тузд ай . П ей и л и ң кенен ж ан
дүйнөң К Ө ЛД Ө Й болсо, ал сенин ж аш ооң ду
өзгөртө албай т деген әкен.

48
 Жашоонци взөгцн өзгөрткөи 100 окуя

34. КӨЗ КА РА Ш

Бут кийи м чы гарган бир чоң завод ры-

нокту кеңейтүү м аксаты нда эки адисти
А ф рикага ж өнөтөт. А лар ры нокту кы лдат
изилдеп болгон соң арадан бир нече убакы т
өткөндөн кийрш адистердин бири:
- Бул ры нок менен иш теш үүгө мүмкүн
эмес, бул ж ак та элдин баары ж ы л аң ай л ак
ж үрүш өт экен - деп ф акс аркы луу кабар-
лай т.
А радан көп өтпөй экинчршинен:
- Б ул ры нок биз үчүн келечектүү рынок
экен, абдан пайдалуу иш кы л сак болчудай
ан ткен и атаандаш тардан эч к р ш ж о к ж ан а
элдин баары ж ы л аң ай л ак ж үрөт экен деген
ф акс келтрф иптир.

35. ИШ ЕНИМ

Б и р иш кер к ары зга белчесинен батып

айла тап пай, эмне кы л ары н билбей паркта
бир отургучта ойлонуп отурса, ж ан ы н а ул-
гайы п к ал ган бир крхши басып келрш:
49
 А к ы л к ен ч и

- С изди бир нерсе к ап ал ан ты п ж ата-

бы? К өкүрөгүңүздө бир көйгөй үңүз бардай
көрүнөсүз. Мен сизге ж ар д ам бере алам бы ?
- деп к ай р ы л ат. А лар көпкө сүйлөш үп оту-
руп и ш к ер д и н көйгөй лөрүн ук к ан д ан ки-
Й И Н у л гай ган к и ш и a ra кай р ы л ы п :
- Мен сизге ж ар д ам бере алам ы н деп ой-
Л О Й М , аты ң ы з к и м ? - деп сурап бир чек
ж а зы п ан ы и ш к ер ге узатат.
И ш к ер ош ол тап тагы дүйнөнүн эң бай
ад ам д ар ы н ы н бири болгон Ж о н Р окф еллер
тар абы н ан ж а зы л га н 500 м иң дол л ар л ы к
ч ек ти көрүп аяб ай таң к ал д ы .
А бы ш ка:
- Б у л а к ч ан ы ал ы ң ы з, так бир ж ы л д ан
К И Й И Н уш ул ж ерден ж оолугабы з. Ошондо
м ага м енин ак ч ам д ы к ай р ы п бересиз - деп
КО Ю П басы п кетет.
И ш кер:
- М ен бир зам атта барды к көйгөйлөрүм -
дү чечи п ал а алам - деп ойлоду. Б и рок ант-
к ен д и н оордуна ч ек ти өз сейф ине к аты п
К О Ю П , өз и ш и н е болуп көрбөгөндөй бир
иш ен и м м енен к и р и ш ти . Ошол ч екти н анда
бар әкен и a ra дем -күч берип ж атты . Ара-
дан көп у б акы т өтпөй ал өз чөлкөм үндөгү
 Жашоонун өзөгуи өзгөрткөн 100 окця

ЭҢ и й ги ли ктүү иш керлердрш бири болуп

калды . Б илинбей убадалаш кан убакы т да
келди. И ш кер каты л ган чекти алы п өзгөчө
толкундануу менен п ар к ка келсе аны ул-
гайган адам күтүп турган әкен. Ал ы раазы -
чы лы гы н айты п әми чекти колуна тапш ы-
рарда ж ан ы н а бир аял келип:
- ОЙ, ж ак ш ы болбодубу мен аны таап ал-
ды м . К ечиресиз атам сиздин ты нчы ңы зды
алган ж окп у? А л ap дайы м уш интип үйдөн
кач ы п кетрш баш каларга мен Ж он Рок-
ф еллерм ин дей берет. Т ы нчы ңы зды алган
болсок кечирим сурайм - деп абы ш каны
әәрчитип алы п басып кетти.

36. Ж А К Ш Ы КОШ УНА Б А Р К Ы

Абдан ы н ты м актуу бир айы лда акы лдуу

к ар ы я ж аш аган әкен. Күндөрдүн биринде
a ra ш аардан адамдар келип үйүн сатуу-
оун сураны ш ат. К ары я үйү үчүн болуп
көрбөгөндөй кы м бат акы сурайт. Ш аар-
д ы к тар ж и н и келип:

.1
 Акыл кенчи

- Сенин үйүң айты лган акч ан ы н ондон

бир бөлүгүнө да арзы байт-деш ет.
К ары я ж ы лм ай ы п:
- К алгандары н мен кош ун алар үчүн су-
рап ж атам , м ы ндай кош ун алар айты лган
акчадан алда кан ча өйдө турат - деп жооп
бериптир.

37. Ч Ы Н Ы Г Ы Б А Й Л Ы К

Бир ж аш ж и ги т Супара әс алуу борбору

салы ны п ж ат к ан ч ак та Табылды Әгембер-
диев иш үстүндө көрүп:
- Сиз у ш у н ч ал ы к бай адам сы з, кы зм ат-
чы ларга әле буйрук берип койсоңуз алар
баарын сиз ай ткан д ай к ы л ат. К олуңузда
уш унчалы к байлы гы ңы з туруп, өзүңүздүн
ы лай карм ап иш теп ж атк ан ы ң ы з кандай?
- деп таң к ал ат.
Беш м ан ж асы ы лай га баткан Т. Әгембер-
диев билеги менен чекесиндеги терин аар-
чып:
- А дам дар үчүн чы ны гы байлы к әмгек-
тене билүү.деген әкен.
 Жашооицн взвгцн өзгөрткөн 100 окуя

38. А П ЕН Д И Н И Н Ж О Р У К Т А РЫ Н А Н

К удай к ай д а?
Б ир күнү айы лдагы балдар А пендини та-
м аш ага алм акч ы болуп:
- Б изге кудайды н кай да экенин көр-
сөтчү? - деп сураш ат.
Апенди:
- Ж ар атк ан д ы н кай сы л ж ак т а экенин
силерге эч ким көрсөтө албайт - дейт.
Анда балдар:
- Эмнеге? - деген суроо узаты ш ат.
Апенди аларга кай ры лы п:
- Д еңизде ж аш аган балы кк а ким деңизди
көрсөтө алат ? деген экен.
-

Ч өгүп кеткен төө

Эки кербенчи ош ол тапта казы н ы н мил-
детин аткары п турган А пендиге:
- Б из 40 дилдеге төө сатып алган элек.
Мен 10 дилде, ал эми ш еригим 30 дилде
төлөгөн эле. Көп ж ы л биз ал төө менен иш-
теп, түш көн пайданы н төрттөн бир бөлүгүн
мен, ал эми төрттөн үч бөлүгүн ш еригим
алат эле, экөөбүз тең ы раазы болчубуз. Бол-
 А к ы л к ен ч и

гону кече чоң суудан өтүп баратып төөбүз

чөгүп өлдү, ЭМИ шеригим он дилде төлөп
бер деп менден доолап жатат - деп кербен-
чилердин бири кайрылат.
Әкинчиси:
- Ооба, мен ш еригим е караган да үч әсе
көп төлөгөн әлем, әми м ага айы рм асы н
төлөп берсин - дейт.
Б ири нчи кербенчи:
- Б ирок сен ap дайы м түш көн пайданы н
төртөөн үч бөлүгүн алчусуң. Сен үч әсе көп
төлөдүң, ОШОНДОЙ әле сенин пайдаң да үч
әсе көп болчу әле го - дейт.
А лар талаш ы п -тарты ш ы п ж аты ш ты .
А пенди аларга кай ры лы п:
- Төө чөккөндө анда ж ү к бар беле? - деп
сурады.
Әкөө:
- Ж о к , ж ү к ж о к әле - деп ж ооп кайта-
ры ш ты . А пенди бир аз ойлонуп:
- Ж ү к ж о к болсо, дем ек, төө өз салм агы -
на чөктү. Төөнүн салм агы ны н төрттөн бир
бөлүгү бириңе, ал әми төртөөн үч бөлүгү
ЭКИНЧИҢӨ таан ды к. Төөнүн чөгүш үнө сал-
м агы ны н төрттөн үч бөлүгү көбүрөөк се-
бепкер болду. Д ем ек, сен ш еригиңе он
 Жашоонун өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя

делдесин кай ры п бериш иң керек - деп

экинчисине кай ры лы п ты р.

39. СҮЙҮҮ ЭМНЕ?

Б ир ж аш ж и ги т Дербиш тен:
- Сүйүү өзү эмне? Ч ы н ы гы сүйүү кандай
болот? - деп сураса дербиш :
- А н ы к сүйүү арбактарга окш ош - дейт.
Ж и ги т таң калы п :
- К андайча? - десе.
Дербиш :
- Б аары эле ал ж өнүндө айты ш ат, бирок
аны көргөндөр аз деген экен.

40. К Ы П Ы Н Д А Й ИШ ТООДОЙ
К Ы РС Ы К Т А Н САКТАЙТ

Көл ж ээгинде ж аш аган бир балы кчы бир

устаны чакы р ы п кели п , кай ы гы н сырдап
берүүсүн суранат. А л к ай ы к ты сы рдап ж а-
ты п, к ай ы к ты н тешршип кал ган ы н байкап
к ал ат. А ны бүтөп к ай ы к ты оңдоп кою п,
 А к ы л к ен чи

сырдап бүткөндөн ки й и н өз акы сы н алы п

үйүнө кетет. Әртеси күнү б алы кчы ж убай ы
менен акы н үйүнө келип:
- Сизге чексиз ы раазы бы з, к ай ы к ты
ОҢДОП койгонуңузга рахм ат - деп кичине-
КӨЙ кол баш ты к толо алты н сунат.
Уста таң кала:
- Әмнеге, сиз м ага жетәәрлргк төлөп
бердиңр з. Мен ы раазы м ы н - дейт.
1

К айы кты н ээси:

- Ал акч а сы рдаган ы ңы зга болчу, ал
ЭМИ бул теш игин бүтөп, к ай ы к ты оңдо-
гонуңузга - деп алты нды сунат.
Уста:
- А рзы байт, бул кы п ы н дай әле бир иш .
Мен ал үчүн акы сурайы н деген деле әмес-
мин - дейт.
Б ал ы кч ы :
- Сиз ай ткан арзы баган иш менин балда-
ры м ды н өмүрүн к у тк ар ы п калды . Мен ал
тууралуу так ы р унутуп к ал ган әлем. Сиз
сырдап бүткөндөн к и й и н өз ж ум уш тары м
менен кетип калсам балдары м к а й ы к к а
түш үп көлгө сүзүп кетип тир. Мен аябай
сарсанаа болуп балдары м ды н аман кай ты п
кели ш и н кудайдан тилеп олтурдум. Бал-
дары м к ай ты п келгенде к ай ы к ты ж ам ап
 Жашоонуи ə.iəeıın өзгврткөи 100 окуя

койгонуңузду байкады м . Бул сизге болгон

биздин арзы баган ы раазы чы лы гы бы з - деп
алты н ды устага берген экен.

41. ЭХ, СҮЙҮҮ

Брф ж аш ж и ги т А кы лм ан га келип:
- Мен 6pıp кы зды аябай ж ак ты р ы п кал-
ды м . Ал үчүн ойду омкоруп, тоону том-
коруп, ж ада кал са асм андагы А йды алы п
берүүгө даярм ы н . Мен ага үйлөнүш үчүн
к а р а ж а т топтоюн деп иш теп ж атам . Брфок
үйдө да, көчөдө да, ж ум уш та да аны ойлоп
иш им ж ак ш ы болбой ж атат - дейт.
А кы лм ан :
- Ар дайы м улуу рхшке түрткөн аял ,
ош ол улуу ИШТР кы л ган га тоскоол болот
1

деген экен.

42. САБА К АЛУУ

КечрхлдердиР! брфи капустанын жалбы-

рактары н жууп олтурса ага экинчиси келип:
 Акыл кенчи

- А йтсаң, эртең м ененки сабакта устат-

ты н айткандары эсиңде барбы? - деп су-
райт.
К ечил a ra карап:
- Ж о-ок, әмнелер ж өнүндө ай ткан ы н ы н
басымдуу бөлүгү әсимден чы гы п кетти -
дейт.
Әкинчи кечил a ra суролуу карап:
- Әстеп калбагандан ки й и н анда сен әмне
себептен сабактарга барып ж атасы ң ? - деп
суроо узатат.
К ечил a ra ж ы лм ай ы п :
- К арачы ж ал бы рактарды ж уугандан
К И Й И Н , анда суу калбайт. Б ирок суу аны н
ки ри н ж ууп, аны тазал ап ж атп ай бы . У ш ул
суу кап устан ы тазарткан д ай әле, ж ак ш ы
сабак алуу да биздин ж ан дүйнөбүздү та-
зарты п турат - деп ж ооп узаты п ты р.

43. Б А К Ы Т С Ы РЫ

Әки кош уна ж аш аган әкен. Б ири ни н

үйүндө ap дайы м чы р-ч атак, ал әми әкин-
чисинде баары б акы тк а бөлөнүп, үйүндө

58
 Жашоонун өзөгцн взгөрткөи 100 окця

ap дайы м бакы т нуру ж аап туруптур. Бир

күнү чы р-чатактан таж ап , брфинчи үйдүн
ээси кош ун асы н ы кы на кеңеш сурап барат:
- А йтчы , кан ти п бакты луу болсом бо-
лот? - десе, бакты луу адам:
- Бул дүйнөдө бакты луу болуунун эң
туура ж олу - баш каларды бакты луу кы луу
- деп жооп берген имиш .

44. ЭКИ БА К А

Эгерде баканы ы сы к суусу бар идиш ке

ы ргы тсак не болмок?
Ал ы сы кты байкаар менен секирип кет-
мек. A кокус ош ол эле баканы м уздак суу
кую лган идиш ке салы п меш теги ж ай отко
акы ры ндан ы сы тсак кан дай болмок?
Б ак ан ы н денеси ж ы ргай түш өт, ж ы луу-
л у к ага ж агат. Д агы бир аз ы сый туш көндө
ал ойлойт: «М уздак болгонго караганда
уш ул ж ак ш ы , чы дай турайы н» - деп.
Сууну ы сы туу уланса, ал кай н ап бака
бы ш ы п к ал ат. Бул ж ы л уул уктун аз-аздан

59
 А к ы л к ен чи

ы сып отуруп суунун к аи н аш ы н а алы п кел-

ДИ.
М ына уш ул сы ңары , ж аш оодо да баары
аз-аздан топтоло берет. Бирөөлөрдөн алы п
отуруп топтолгон береселер, ж е денеңдеги
аш ы кч а салм ак, көңүл бурбай ж аты п
күчөтүп алган оору. Б уларды н бардыгы
мурда м айда-барат сиз көңүл бурбаган нер-
селер. Ж аш оодо 6 p i 3 м айдаларды н ордун,
аларды н баасын, таасирин унутта калты р-
баш ы быз керек.

45. АДАМ Б А Р К Ы

М ы кты ж азуучуларды н тизмесине кир-

ген айты луу Төлөгөн Касы мбеков, Буу-
дайбек Сабыр уулу, А санбек Стамов, Ка-
зат А км атовдордун көзү өткөндүгүн ойлоп
Н урбек ОЙГО чөгүп отурганы н көрүп.
Гүлүмкан:
- Сизге ЭМНӨ болду, кап ал уу көрүнөсүз -
деп сурайт.
 Ж ашооиуи өзөгцн взгөртквн 100 окуя_____

Нурбек ara карап жылмаиып, чекесинен

өөп:
- Б р1л ө с и ң 6 р1, айты луу ж азууч ул ар ме-
нен аралаш ы п ж үрүп, кезршде аларды н ка-
ды ры н бр лбептр рмин, ж ада кал са кол там-
1 1

гасын алы п калбапм ы н. Көрсө, адамды н

баалуулугу ал өлгөндөн кргйрхн көрүнөт де-
ген чын ту р а...

46. ЭҢ ЧОҢ КӨЙГӨЙ

У стат ш акиртрш ен:

- А дам зат ж аш оосунда адам ды н эң чоң
м аселе-көйгөйү не деп ойлойсуң?
Б ал к и м , адам өз суроолоруна жооп тап-
паганды гы болуп ж үрбөсүн? - деп окуучу-
су кай р а суроолуу карайт.
- Ж о-оп, - деп ж ы л м ай ы п устаты:
- М аселе-көйгөйдүн бардыгы ошол адам
жооп издеш керек болгон суроонун өзүн
таппай ж аткан ды гы н да - деп өз суроосуна
жооп берген әкен.
 А к ы л к ен ч и

47. ӨЗҮБҮЗГӨ УРУКСА Т БЕРЕ

А Л БА ГА Н Н ЕРС ЕЛ ЕРД И
Ж АКТЫ РБАЙБЫ З

Б ир акы лм ан к и ш и н и н ж ан ы н д а үч иш -
кер ж и ги ттер сүйлөш үп туруп кал ы ш ат.
Бири:
- M ara бирөөлөрдүн к еч и к к ен и аябай
ж ак п ай т. Мен бирөөлөр менен сүйлөш үп
убадалаш кандан ки й и н өз убагы нда келем
- десе, әкинчиси:
- А л ЭМИ мага бирөө сөз берип өз сөзүнө
турбаганы аябай жакпайт - дейт.
Үчүнчүсү:
- А йта көрбөгүлө, м ы ндай ж оруктар
к ы ж ы р ы ң д ы келтирбей койбойт. А л эми
м ага эң ж ак п аган ы бирөөдөн бир нерсе
сурасаң бирде: «Бээ» - десе, бирде: «Төө» -
деп сурооңо так ж ооп бербей, к ы ск а ж ан а
так ж ооп бергени - дейт.
А ларды угуп турган акы лм ан :
- Сен өмүрүңдө кечигип көрдүң беле? -
деп биринчисине суроо узатат.
Б ири нчиси:
- А ндай учурлар эсимде ж о к , балким ,
бала кезде болгондур. Мен убадалаш кан
 Жашоонун өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя

у бакы тка ap дайы м өз убагы нда кечикпей

барам - дейт.
А кы л м ан экинчисине кай ры лы п:
- Сен убадаңды ар дайы м аткарасы ңбы ?
- деп сурайт.
Экинчиси:
- А лбетте, эч нерсеге карабай убадамды
аткарам - дейт.
А кы лм ан үчүнчүсүнө кай ры лы п:
- Ал эми сенчи, к ы ск а ж ан а так
сүйлөйсүңбү? - деп сурайт.
Үчүнчүсү:
- Ар дайы м , - деп к ы ск а жооп узатат.
А кы лм ан:
- Эми элестетип көргүлө, силерге эч
ж а к к а ш аш ы лы ш ты н кереги ж ок, бе-
рилген убаданы аткаруунун к аж ети ж ок
ж ан а к аалаган дай эмне ойлосоң ошону
айты п м аек курсаң болот - десе ар бири
өздөрүнүкүн ойлоп, ойлонуп туруп калга-
ны н көрүп акы лм ан:
- Ар дайы м бизге баш каларда, биз
өзүбүз өзүбүзгө уруксат бере албаган нерсе-
лер ж ак п а й т деген экен.
 Акыл кенчи

48. ӨЗ Т У У ГА Н Ы Н А БА Т П А Г А Н Д Ы
ҮЙҮҢӨ ҮЙҮР К Ы Л Б А

К ож о Н асрединдин баласы күндөрдүн

биринде үйүнө бир селсаякты ээрчитип ке-
лет. К ож о Н асредин аны н курсагы н той-
гузуп, ал-акы балы н сурап, ал өз тууганда-
ры на батпай уш интип көчөдө кал ган ды гы
тууралуу уккан дан ки й и н сы лы к-сы п айы
өз ж олуна узаты п ж иберет.
Баласы :
- А та, мен ал ки ш и биздикине ж аш ап
турсунчу - деп сизден суранайы н деген
әлем. Бул әмне кы л ган ы ң ы з, аны н бараар
ж ери ж о к да - дейт.
К ож о Н асредин баласы на кай ры лы п:
- Б ал ам өзүнүн ж ак ы н туугандары на
батпаган адам ды әч кач ан үйүңө үйүр кы л-
багын, себеби cara караган да туугандары
аны ж ак ш ы билиш ет - дептир.
 Л{ашоонуи в.югун өзгөрткөн 100 окуя

49. Б И Р ИШ КЕ ТҮРЛҮҮ КӨЗ КА РА Ш

Таң агара ж олго чы гы ш кан әки акы л-

ман түш ООЙ бир ш аарчага кириш ет. Ал
ж ак тан топтолгон әлди көрүп ж акы н даш -
са, ж оондоруна оор таш тарды көтөрүп та-
ш ы п аты ш кан болот. Т аш тарды н чоңдугу
ж ан а адам дарды н к ы й н алы п , таш ы п ба-
р аткан ы н көрүп таң к ал ган А кы лм анды н
бири, терге ж уунуп, колунун ap кай жеррь
нен кан кеткен ж и ги тк е келип:
- Әмне к ы лы п ж атасы ң? - дейт.
- Мен таш тарды ж огору ж ак а таш ы п
ж атам .
- A сенчи? - деп баш касы на кай ры лат.
- Б алдары м ды багуу үчүн иш теп атам.
Үчүнчү адамдан сураганда:
- Х рам тургузуп атам! - деген жооп алат.
Б уларды угуп турган әкинчи акы лм ан:
- Д ы йканды ж ы р гатк ан ж аан , балы к-
чы ны ы й латат деген чы н. Б ир әле иш бир
адам га оору ж ан а кай гы руу берсе, әкин-
чиси ош ол иш тен к үлк ү, кубаны ч табары
чы нды к.

65
 Акыл кенчи

50. БУ ЗУ Л БА С КОРГОН

Х ан уулу менен өлкөнү кы ды ры п ara

ж ер тааны ты п, әл тааны ты п ж үргөн әкен.
Б ир м аалда хан баласы на к ай ры лы п :
- Б ал ам , тәәтиги дөбөнүн арты селж ук-
тарды н ж ер и , ал әми тиги дөбөдөн ары ой-
роттордун ж ери , алар күчтүү ж оо, аскерле-
ри м ы кты - дейт.
Б ал а саам га ойлонуп:
- А та, андай күчтүү жоодон коргонуш
үчүн биз да к ы тай лар д ай болуп чеп куруп
алсак кан тет деген суроо узатат.
Х ан баласы на карап:
- Уулум, бийликти адилеттик менен
ж үргүзсөң, М екениң бекем коргон менен
курчалган болот деген насаатын айткан әкен.

51. БИРӨӨНҮ СЫНООДОН М УРУН ӨЗ

К Е М Ч И Л И ГИ Ң Д И ОҢДО

А к ы л м ан басып келе ж атса, әки ж игит:

- Анын. ак ы л ы деле ж о к , к и ш и менен
м ам иле курганды деле билбейт, ж еткен
66
 Жашоонуи өзөгун өзгөрткөн 100 окця

ак м ак адам - деп, брфөөнү ж ам андап оту-

руш каны н көрүп калы п:
- Әә, балдары м, баш ка бирөөнүн кү-
нөөсүн сыноо менен алек болгондон көрө,
өз кем тигиңерди толтуруу менен алек
болгонуңар дурус деген әкен.

52. БИРӨӨГӨ СЫН А Й ТА РД А Н МУРДА,

ТЕРЕҢ ОЙЛОН

Б ир ки ш и өзүнүн ж ы й ы рм а ж аш чама-
сы ндагы баласы менен поезддин бир B a r o ­
n y нда кетип бараты ш кан әле.
Б ир м аалда баласы:
- А та, карачы , бактар учуп бараткандай
көрүнөт әкен - дейт.
А тасы болгону ж ы л м ай ы п коёт. А лар
менен чогуу бараткан ж үргүнчүлөр a ra таң
к ал ы п карап калы ш ат.
Б ал а кайрадан:
- А та, карасаң, булуттар бизди әәрчип
бараткандай әкен - дейт.
А тасы кайрадан ж ы л м ай ы п коёт. Алар-
ra таң калган ж үргүнчүлөрдүн бири:
 А к ы л к еи ч и

Б алаң ы зды доктурга көрсөтүш үңүз

-

керек әмеспи - деп ж акты рбаган дай түр

көрсөтөт.
А тасы болгону ж ы лм ай ы п :
- Б из доктурдан келатабы з. Бул убакка
чейин балам ды н көзү ази з әле. О перация
ий ги ли ктүү болуп, ЭМИ көрүп к ал д ы к -
деп жооп берген әкен.
Н аБ и р окуян ы н чоо-ж айы н бил-
с а а т :

бей туруп, аны сы ндагандан алы с бололу-

чу.

53. СУ ЛТА Н СУ Л ЕЙ М А Н ДЫ Н
Н А СА А ТЫ

Д аң азалуу доордун пады ш асы Султан

С улейман өзүнүн к ай тк ы с сапары н а атта-
нарды н алды нда:
- Мен өлгөндөн к и й и н м енин кепиним -
ди өлкөнүн ЭҢ м ы кты дары герлери көтөрүп
алы п ж ай ы м а ж етк и рси н . Б ар байлы гы м -
ды м ага топурак салганы келген адамдар-
га тараты п бергиле, анан денемди ж ерге
 Жашоонцн ө.юг1{н взгөртквн 100 окуя

берип ж атк ан д а эки колумду чы гары п, эл

көргүдөй кы лы п к ал ты ргы ла - деп акы р-
кы керээзрш айтат.
А ны у к к ан уулдары , кы здары , ж убайла-
ры , акы л м ан , дааны ш м андары абдан таң
калы ш ы п :
- Кечиреср13 , эмне себептен сиз андай
керээз айтып жатасыз? - деп суроо узаты-
шат.
Султан аларга бир көз ж үгүртүп алы п:
- У рпактарга сабак болсун, эл баамдап
билсин, ж ада калса даңазалуу Султанды
да эң м ы кты деген табы птар А зрейилдин
колунан алы п к ал а алы ш пайт. А ж алды н
алды нда баарыбыз бирдей алсы збы з, моюн
сунууга аргасы збы з. Ал əmpi топтогон бай-
лы гы м ды элге тараты п, күмбөзүмдөн кол-
дорумду чы гары п койгула дегеним, бул
дүйнөдө бийлиги чексиз болгон Султан-
дар да топтогон байлы гы нан көрүнө сокур
ты йы н дагы алы п кете албасы элге м аалы м
болсун. Б из бул дүйнөгө ж ы л аң ач келип,
ж ы л аң ач кетээрибиз жөнүндө эл ойлой
ж үрсүн деген экен.

69
 А к ы л к ен чи

54. КӨРӨГӨЧТҮК

Д ааны ш м ан бир адамды н көргөндө көз

ж оосун алган, төрт мүчөсү төп келген, ке-
ли ш кен бир сулуу к ы зы болгон әкен. Ара-
дан ж ы лдар өтүп, к ы зы бой ж ети п , көз
арткандар көбөйүп к ал ат. Күндөрдүн би-
ринде кы зы н а әки ж ерден ж уучу келип ,
болочок күйөөлөрдүн бири - бай, бири -
ж арды болот. Д ааны ш м ан ж и ги ттер ме-
нен таан ы ш ы п , аларды н там ы ры н тарты п
көрүп, кы зы н ж арды сы н а берет.
А ны н достору:
- Әмне үчүн антиң дегенде дааны ш м ан:
- Б ай ы н ы н байлы гы болгону менен акы -
лы ж о к , ж ар д ы сы н ы н байлы гы ж о к бол-
гону менен а к ы л ы бар әкен. А к ы л болбо-
гон СОҢ бай л ы к беш к үн дүк. А л әми ак ы л
болсо б ай л ы к ты н таб ы лы ш ы бат әле деген
әкен.
 Жашоонун өзөгци өзгөрткөи 100 окуя

55. ЭҢ OOP Ж ЕҢ И Л Ү Ү

А йты луу А лександр М акедонский Перс

элине аттануунун кам ы н көрүп ж атк ан
кезде ал ж өнөткөн ты ң чы лары н ы н бири
кели п , Перс пады ш асы Д ары яны н кы зда-
ры аябай сулуу экөндргги тууралуу ага ка-
барлайт.
А лександр М акедонский саамга ойло-
нуп:
- Б аш к а элдин ж оокерлерине ж еңилүү
абдан ж ам ан , ал эми эң ж ам ан ы баш ка эл-
дин аял дар ы н а багы ны п берүү, ж еңилүү
деген экен.

56. 0 3 Д А Р А Ж А Ң Д Ы ТУУРА
А Н Ы К Т А Й БИ Л !

П ады ш а ш аарды н көчөлөрүнүн биринде

өз ж елдеттери менен эл кы ды ры п ж үрүп,
бир кай ы рчы н ы ж олуктуруп к ал ат. Ка-
йы рчы пады ш аны көргөндө сүйүнүп кетип:
 Акыл кенчи

- Оо, улуу урм аттуум . К ы я басып

өтпөңүз. M ara бир гана ж ез ты й ы н садака
бериңиз - деп к ай ры л ат.
П ады ш а a ra кы л чай ы п карап:
- Б ир Т Ы Й Ы Н садака берген менин дара-
ж ам а туура келбейт - дейт.
К айы рчы :
- Анда бир к ад ак алты н садака бериңиз?
- деп сураганда пады ш а:
- А н чалы к көп дүнүйө сенин д ар аж аң а
ы л ай ы к келбейт - деп ж ооп берген әкен.

57. ИШ ЕНСЕҢ КӨРӨСҮҢ

К удайды көрмөйүнчө иш енбейм деген

киш и ге А пенди ж олугуп к ал ат. К иш и өз
ОЮН апендиге айтат.
А нда апенди:
- Сен иш енсең көрм өксүң. Өзүңдө ж ы й -
ы н ты к ж о к болгон соң менден ж ооп издебе
- деп, А пенди өз ж олун улайт.
Ошондон уш уга:
- К өрүп иш енем дегендерге, иш енсең
көрөсүң деген ж ооп к ал ган экен.
 Шишоонуи взөгцн өзгөртквн 100 окуя

58. М АҢДАЙ Т ЕРД И Н ДААМ Ы

К езинде көп-көп деген ийгиликтерди ба-

гы нды рган, акы л ы тунук, зирек, дааныш -
ман бир бай адам ж аш аган экен. Т илекке
к ар ш ы , аны н уулу ж еткен ж алкоо, атасы
тап кан акчасы н коротконду гана билген,
мээнет кы лгандан к ач кан бир адам болуп
чоңоёт. Б аласы н а сабак болсун деп атасы
аны чакы р ы п алы п:
- Б алам , мага акча таап кел! - деп буй-
рат.
Б ала апасы на барып акча сурап алы п,
атасы на көп суммадагы акчан ы колуна
тап ш ы рат. Б ай акчан ы колуна алар замат
аны отко ы ргы ты п ж иберип:
- Муну сен өз МЭЭНӨТР Ң менен тап кан
1

ж оксуң. М ага өз мээнетиң менен акча таап

кел! -д е п буйрат.
Б ала досторун чогултуп алы п, кайра
к ай тары п берем деген убада менен алардан
акча алы п, атасы на берет. А тасы ал акча-
ларды саамга карап туруп, аларды да отко
ы ргы ты п ж иберет. Б ала ачууланы п:

73
 Акыл кенчи

- А та, бул әмне к ы л ган ы ң ы з өзүңүз акч а

таап кел деп ж ум ш ап , мен алы п келген ак-
чаны отко ы ргы ты п ж атасы з - десе атасы :
- Мен сени өз эм гегиң ж ан а м аңдай
териң менен акч а таап кел - деп ж ум ш ап
ж атам . М уну сен м аңдай териң менен тап-
кан ж оксуң. Б ар, өз эм гегиң менен ак ч а
таап кел - деп буйрат.
Б ал а ким ден сурары н, әмне к ы л ар ы н
билбей ш аар аралап кетет. А к ч а тап пай
айласы куруйт. А кы ры бирөөгө ж ал д ан ы п
иш теп, кеч киргенде буттары сүйрөлүп
к ал ган ч а чарчап , атасы на арзы баган бир
аз гана акч а алы п кели п берет. А тасы ал
акч ан ы к ар м алап отуруп, отко ы ргы ты п
ж иберсе, баласы отко ш ап колун салы п
ж ал ы н га тутаны п күйүп бараткан акч ан ы
алы п чы гы п, ары- бери кум га оонаты п отту
өчүрүп, акч асы н сактап к ал ган га аракет
кы л ат.
А тасы ж ы л м ай ы п :
- Көрдүңбү, балам, м аңдай тердин даа-
мы кан дай болорун? Отко колум күйөт
деп ойлонбостон, арзы баган акч ан ы сак-
тап к ал ы ш үчүн аракет к ы л д ы ң . Мен бул
 Жашоонун ӨЈөгун өзгөрткөн 100 окуя

тап ш ы рм ан ы cara м аңдай тердин кады ры н

билсин деп берген әлем деген әкен.

59. Ж А Ң Ы Р Ы К

А тасы менен тоого барган Б ак ай коку-

сунан таш к а чалы ны п ж ы гы лы п кетет да
к ы й кы р ат:
- Аа-а-а.
Дароо токтоп, таңдануу менен ты ңш аса
өзүнө окш ош кы й к ы рган үндү угат.
- Сен К И М С И Ң ? - дейт Б акай .
A ra жооп катары :
- Сен К И М С И Ң ?
Ж оопко ж инденген Б ак ай анда:
- Сен коркоксуң!
К айра жооп:
- Сен коркоксуң!
«Әмне болуп атат, ата?»
Б ак ай д ы н атасы ж ы л м ая т да: «Көңүл
КОЮП у к ку н » , - деп тоого кы йкы рат:
- Ме-ен сени сыйлайм!.. Атасына жооп бе-
рип: «Мен сени сыйлайм» деген үн угулат.
 А к ы л к ен ч и

- Сен мы кты сы ң!
A ra жооп:
- Сен м ы кты сы ң!
Б ал а кату у таңданды . Көздөрү б акы рая
түш көн уулуна атасы түш үндүрүп:
- Бул көрүнүш тү, сен угуп ж а тк а н нер-
сени «ж аңы ры к» деп айтабы з, бирок чын-
ды гы нда бул «ж аш оо»... Сен әмне берсең,
ал cara ош ону берет. Әмне десең, сен ошо-
ну угасы ң. К ы лганы ңдай ж ооп алы п,
бергениңди ал асы ң ...

60. Ж АКШ ЫЛЫК ЖАНА

Ж АМ АНДЫ КТЫ Н Ж Ы Ш ААНЫ

Чоң ТОЙ болуп, к ал ы ң әл топтолуп тур-

ган ж ерде А к ы л м ан га бир ж аш ж и ги т:
- К а л а й ы к -к ал к үчүн кан дай ж ы ш аан а
ж ы р гал , ал әми к ан дай ж ы ш аан а куурал?
- деп суроо узатат.
А к ы л м ан бир аз ой к алчап :
 Жашооиун ө.югун өзгөрткөн 100 окуя

- А к м ак пады ш аны н аж алдан мурда

өлүш ү бул ж ы ргал ж ы ш аан а, ал эми акы л-
ман пады ш аны н аж алдан мурда өлүш ү бул
к ал к ы үчүн эң чоң кай гы - деп жооп уза-
ты пты р.

61. ЭМНЕГЕ С Ы Й Ы Н Ы Ш Ы Б Ы З К ЕРЕК

Н асирдин Кож ону угуп таж аган коң-

ш усу:
- Мен бүгүн ойлондум. Эмнеге сыйыны-
ш ы бы з керек - деп сураны п кереги ж ок.
К удай мага эмне керек ж е эмне кереги ж ок
кай дан билсин. Эмне ж ам ан, эмне мен үчүн
ж ак ш ы экенин билбейт да - десе.
Н асредин кож о:
- К удай баарын так , ж е даана билет.
Суроо сен эмне билгениңде ж е уш уну да
билбегениңде - деп кап алан ган экен.
 А к ы л к ен чи

62. НАСААТ

Б ир бай динге бекем, такы ба, көрөгөч

болгон әкен. А ны н уулу эртерээк өсүп,
көзүнө байлы к, бийлик гана көрүнгөн те-
кебер инсан болуп чоңою птур. К ары ян ы н
бир буту төрдө болсо, бир буту көрдө бо-
луп бул ж ал ган дүйнө менен кош тош оор
кези да аз к ал ы п ты р. Ал баласы н чакы ры п
алы п:
- Б ал ам , мен өлгөндө уш ул маасы м ме-
нен кош о көм - деп керәәзин айтат.
А радан убакы т өтүп, ичәәр суусу, көрөөр
күнү бүтүп, ал адам көз ж ум ат. Б аласы ары
ч у р кап , бери ч уркап , молдолордон канча-
л ы к суранган ы н а карабастан атасы ны н ке-
рәәзин атк ар а албай к ал ат.
Б ул м аасы ны мени менен кош о көмгүн
дегендей әмне м ы н чал ы к баалуулугу болду
әкен - деп бала ойго чөгөт. М аасы ны колго
алы п, аны к ар ап ж аты п ичинен атасы ны н
к аты н таап алат.
А л к атта атасы :
- Көрдүңбү, балам, бул ж ал ган дүйнөдөн
ж ада кал са ж абы раган бир м аасы ны да
алы п кете алган ж окм ун . А дам баласы бул
 Жашооици өзөгци өзгөрткөн 100 окуя

аалам га ж ы л аң ач келип , ж ы лаң ач кетет.

Өзүң менен болгону кы лган ам алы ң, алган
билим иң гана кетет. А нды ктан таты ктуу
билим алы п, көп-көп ж ак ш ы амалдарды
кы л ган га аракет кы лгы н ы ң - деп ж азы п
кал ты р ган экен.

63. ДОСТУКТУН К А Н Ч А ТҮРҮ Б А Р?

А кы лм ан дан сураш ат:

- Д остуктун кан ча түрү бар?
- Төрт түрү бар - деп сөзүн ары улаганча
короодон чы бы к ат минип чуркап чы ккан
УУлу:
А ларды мен айтам , атам м ага үйрөткөн,
- деп атасы н улайт.
«Достор бар - там ак сы мал күнүгө 6 р13
м у к таж болчу.
Достор бар - сага ж ам ан болгондо издеп
эстечү, алар - дары сымал.
Достор бар оорудай - ар убак сени издеп
турган.
А нан акы р к ы сы , ал достор аба сымал-
көрүнбөй, алы с ж е ж ак ы н болуш ат, брфок
 Акыл кенчи

ap убак сени менен болгон. Болду ж ети ш ет

мен уш уну әле билем, к ал ган ы н атам ай-
тат» - деп аты н чаап ч уркап кетк ен әкен.

64. ЧОҢ А Т А Н Ы Н Н А СА А ТЫ

Чоң атасы менен короо тазал ап , ж аш ы л -

ча-ж ем иш терди отоп ж үргөн А тай:
- Чоң ата, биз бүгүн ж ул ган чөптөрдүн
баары тез ж ан а чоң болуп өздөрү әле өсүп
аты ш п ай бы , атайы н айдаган к ар то ш ка,
сабиз, к ы зы л ч ал ар неге м ы н ча ж ай өсөт
ж а н а әм гекти, к ам к орд укту, көңүл буруу-
ну талап кы лат?
А кы л ы ң дан тегеренейиним десе! Уш ун-
дай зи р ек, байкаган бойдон к ал саң экен.
Б ар ды к керектүү, баалуу, пайдалуу, ж а-
гы м дуу нерселер ар убак адам ды н кам-
кордугун, эм гегин, арак ети н талап к ы л ат.
П айдасы з ж ан а зы ян д уул ар өздөрү өсүп
чы гат ж ан а тез өрчүп бат орун алат.

80
_____ Жашоонуи өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя_____

65. Ж АШ О ОНУН Ж Е Т И КЕРЕМ ЕТИ

Б ир күнү м ектепте «Ж аш оонун ж ети ке-

ремети» деген темадагы сабак өтүлөт. Тап-
ш ы рм ада ap бир окуучу өз алды лары нча
ж аш оонун ж ети кереметин ж азы ш керек
болот. Ap ким өз көз караш ы нда гана му-
галим окуучуларды н ж азган дары н топтоп
ж үрүп, бир кы з ж азы п бүтө әлек әкенин
көрүп, андан ж ардам берейинби cara? -
деп сурайт.
Кыз:
- Ооба, ж ардам бериңизчи. Мен кайсы-
ларды тандасам туура болоорун билбей ж а-
там . Ж аш оодо кереметтер аябай көп әкен
- ДӨЙТ.
- К ана, кайсы ларды тандады ң, ж аз-
ганы ңды окучу, анан биз cara ж ардам бе-
рели. К ы з бир аз кы ңы лдап өз алды нча бир
нерселерди окумуш болду да:
«Мен үчүн ж аш оонун керем еттери ...»
- деп ж азган д ар ы н окуп берди. М угалим
аябай таң берип, мээрим толгон көздөрү
менен к ар ап турду. Б ар а к та ж азы л ган
 А к ы л к ен ч и

керем еттерди н б аш тап к ы ж етөө төмөн-

дөгүлөр әле:
1. Көрүү,
2. Угуу,
3. К ы йм ы лдоо,
4. Дене,
5. Ж ү р ө к,
. Күлүү,
6

7. Сүйүү керем еттери.

6 6 . А Н Ы К ЭР Ж Ү РӨ К

Б ир күнү бааты рлар топтолуп алы п:

«А рабызда эң әр ж үрөгүбүз ким ?» - деп
тал аш ы п к ал ы ш ат. А лар к урал менен, ку-
ралсы з да күч сы наш ы п көрүш өт. К урал-
сыз аю уга арстан га да а ң ч ы л ы к к а чы гы п
көрүш өт. К ан ч ал ы к өздөрүн сы наш са да
ким иси ЭҢ м ы к ты әкени н ан ы к тай алы ш -
пай коёт. А к ы р ы аларды байкап турган
А к ы л к ар а ч а ч к а : «К имибиз эң м ы к ты , ки-
м ибиз ан ы к әр ж үрөк әкенибизди калы с-
ты к менен чечип бер» - деп к ай р ы л ы ш ат.
А к ы л к ар а ч а ч м акул болуп:
 Жашоонуи ө.югун өзгөрткөи 100 окуя

- Ким мага чы ндап әмнеден коркоорун

айты п бере алат? - деп сурайт. Бааты рлар-
дын бири да өзүнүн алсы з ж агы н башка-
ларга Р ЛГИЗГИСИ келбей, өздөрү чындап
6 1

корккон нерселерин айтууга батына албай

кою ш ат.
А к ы л к ар ач ач аларга ж ы лм айы п:
- А ны к әр ж үрөк, баш каларды ж еңе ал-
ган адам әмес. А ны к әр ж үрөк өз коркуну-
чуна теке карап, аны ж еңе билген адам.

67. СЫ НА ӘЛЕКТЕ Ы РГЫ Т Ы П

Ж И Б Е РГ Е Н КӨРҮНҮШ

60 ж ы л бирге ж аш аган чоң ата, чоң әне-

сине каралаш уу үчүн келген Асан, алардын
бири-бири менен болгон мамилесин көрүп,
таң калды . Әкөө кары п калы ш са да ж ы луу
мамиледе әкени, сүйүүгө толгон чоң әнеси-
нин көздөрү Асанды ойлондурбай койгон
ж ок. А йры кча экинчи кайрылбайм деп таа-
ры ны п кетип калган келинчеги А йж аркы н-
ды эстегенде жүрөгүнө кан ж ар сайылган-
дай болот. Ойлоп-ойлоп ой түбүнө ж етпей,
 Акыл кенчи

ж е ким күнөөлүү әкенин билбей убара.

К ечкурун бардыгы там актануу үчүн чогул-
ган м аалда чоң атасы ны н колуна суу кую п
ж атк ан чоң әнесин карап дагы әски ж арасы
КОЗГОЛГОНДОЙ болду. А кы ры чыдабай:
- Уш унча ж ы л кантип ж ан а кандайча
ж ак ш ы ж аш ады ңы здар? А зы р да ж ы луу ма-
миле менен кам көрүп бири-бириңерге кара-
лаш кан ы ңар мени таң калты рат, - деди.
Ч оң атасы :
- Билесиңби, биз төрөлгөн, чоңоюп өскөн
м аал, ош ол учур тап так ы р баш ка әле. Сы-
ны п к ал ган нерсени оңдоп-түзөп алган за-
м анда өскөнбүз биз. Сынып ж е сы на әлекте
әле ы ргы ты п ж иберген көрүнүш әми чы к-
пады бы , - деп А санды к араган да А сан кы -
зары п баш ы н ж ерге к ата, аябай уялды .

68 . ӘҢ Ы Ң ГА И Л У У У Б А К Ы Т . К А Ч А Н
ТА М А КТА Н У У К Е РЕ К

К үндөрдүн биринде ш ак и рттери н и н би-

ри С ократтан:
 Ж ашооиун өзөгци өзгөрткөн 100 окуя

- Т ам актан ууга эң туура убакы т кай сы ?

- деп сурап к ал ат.
Сократ:
- К имде ж еген ге азы гы болсо, а к ч а бол-
гондо там актан сы н . Ал әми ким де ж еген ге
азы гы болбосо, к ач ан таап , ж еген ге ы ң гай ы
келгенде ж ө с рш деген әкен.

69. К У Д А Й ГА Ж А Л Б А Р У У

Б и р м алчы торпогун ж оготуп алы п:

- Оо, кудай , торпогум ду к ы р , сай, ж а-
йы ттарды н баары н к ы д ы р ы п тап п ай кой-
дум. У уруну тапсам бир улагы м ды cara
арнап соёюн, тап к ан га насип әт - деп кай -
р ы лат. А радан көп убакы т өтпөй токой
аралап бараты п, бир А рстанды н торпогун
ж еп ж ат к ан ы н көрүп, к оркун учтан чачта-
ры ти к туруп кай рад ан кудай га:
- Оо, Ж а р а т к а н , әгер ууруну тапсам
у л ак соём деп сөз бердим әле, әми уурудан
ам ан кутула алсам , бир уйду садака к ы л а-
м ы н - деп ж ал барган әкен.

85
 Акы л кенчи

70. ЭМНЕ ТОСКООЛДУК К Ы Л Ы П

Ж АТАТ

А лександр М акедонский өзүнүн И ндия-

га болгон сапары нда көл ж әәгинде күнгө
күйүп, ЭС алы п ж ат к ан улуу ойчул Диоген-
ди көрүп, a ra басып келип:
- Сен бул ж а к т а әмне к ы л ы п ж атасы ң ?
- деп к ай р ы л ат.
Д иоген баш ы н көтөрүп:
- Б ир аз ж ы л ы п койчу күндүн нурун
ТОСПОЙ - деп улуу кол баш чы га к ай р ы л ат.
У луу кол баш чы Д иогендин әрдигине
таң калы п :
- Әгер менде баш ка м үм күн чүлүк бол-
со мен да Д иогендей болуп көл жәәгршде
күнгө күйүп, ЭС алы п ж атм ак м ы н - дейт.
Д иоген a ra ж ы л м ай ы п :
- C ara эмне тоскоол болуп ж атат? Б ир
нече ж ум адан бери ты н ы м сы з аскерлер
өтүүдө. Сен к а я к к а баратасы ң?
А лександр М акедонский:
- Мен бүт дүйнөнү басып алууга И ндия-
га баратам - дейт.
Диоген:

86
 Ж ашоонуи взөгцн өзгөрткөн 100 окуя

- А нан, андан ары әмне к ы л асы ң ? - деп

сурайт.
М акедонский бир аз ойлуу туруп:
- Әс алам - деп ж ооп берет.
Д иоген a ra күлүп:
- Д аана ж и н ди турбайсы ңбы . Мен азы р
ЭС алы п ж атам . Мен дүйнөнү багы нды р-
ган әмесм ин, мен үчүн аны н к аж ети ж о к .
Сен әмне үчүн азы р әмес баары бүткөндөн
К И Й И Н ЭС алгы ң к ел и п ж атат? Әс алуудан
м урун сен дүйнөнү багы н ды ры ш ы ң керек
деп cara ким айтты ? Мен cara айты п коё-
юн, сен азы р эс албасаң, к и й и н да эс ала
албайсы ң. Өзүңө көңүл бөлүп, өз убагы нда
эс алган ды брхл! - деген экен.

71. Ж Е Т И Ж Ы Л Д Ы К УКСУС

Күндөрдүн биринде бир к и ш и Н асредин

кож ого келип:
- Сенде ж ети ж ы л сак тал ган уксус бар
деп уктум . Б ул чы нбы ? - деп сурайт.
Н асредин кож о баш ы н ий кеп:
- Ооба, чы н - деп ж ооп берет.

87
 А к ы л к ен ч и

К иш и:
- С уранам, м ага бир чы н ы га кую п берчи
- деп к ай р ы л ат.
Н асредин кож о a ra ж и н и келип :
- Сен калети бир адам экенсиң, cara ок-
шоп ap бир сурап келген адам га бир чы ны -
ra кую п бере берсем, уксус ж ети ж ы л әмес,
ж ети күн да сак тал м ак әмес дептир.

72. А РА К Е Т

Әки бака кап ы стан идиш теги к ай м ак -

к а түш үп к ал ы ш ат. Б и р и чы гууга бир аз
ар акет к ы л ы п , к ай м ак ты н кою улугунан,
идиш тин оозунун би йиктигин ен улам чы-
ry y ra к ан ч а л ы к аракет к ы л са к да баары
бир аж ал ы бы зды н ж етк ен и уш ул тура деп
аман к ал аар ы н ан үмүтүн үзүп, к ай м ак -
к а чөгүп кетет. А л әми әки нчиси болсо
ж аш оодон үм үтүн үзбөй ч ы гууга аракет
кы л ы п , күчүнүн бары нча әч ты нбай ты-
бы рчы лай берет. А л ж аш оо үчүн күрөш үп,
акы р ы алы кетип чөгүп бара ж аты п , көп
ч абал актаган ды гы н ы н н аты й ж асы н да пай-
 Жашоонун өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя

да болгон чөбөгөгө буту урунуп, ош онун

ж ар д ам ы менен сы ртка секири п чы гы п ,
ам ан к ал ган әкен.

73. TOOK М ЕНЕН Т А Р А Н Ч Ы

К үндөрдүн биринде t o o k менен таран ч ы

сүйлөш үп к ал ы ш ат. Т аранчы тоокко кай -
ры лы п:
Мен үчүн абдан к ы зы к болуп ж ат а т. Сен
ap дайы м короодон ч ы к п ай эк и ж а к к а ба-
сып ж ем ж егенден таж а га н ж оксуңбу? Уч-
к ан д ы деле унутуп к ал саң к ер ек - дейт.
Took намыстанып, канаттарын күчүнүн
болушунча каккылап таранчы отурган ко-
роого конуп:
- А ндай әмес. Сен к ел и п то о кк ан ад а ж а-
ш ап көр. Ж а н тал а ш ы п там ак и здеш тин
к аж ет и ж о к . C ara ж ем ч ач ы ш ат, к аа л а га н
учуруңда к аа л а ш ы ң ч а ж ей си ң , к аал аган -
дай ж аш ай сы ң - дейт.
Ошол учурда кату у ш ам ал болуп t o o k
короодон к у л ап түш өт, ал эми таран ч ы
кан аттар ы н ш ам алга ж ай ы п , ж ел менен

89
 Акыл кенчи

көтөрүлүп, аилан ы п учуп к аи р а короого

конуп:
- Көрдүңбү, сен чоңсуң, күчтүүсүң, би-
рок ж аш оодо ap дайы м бирөөлөргө иш е-
нип көнүп кал ган сы ң , азы р да дарбазага
иш енип кулап түш түң. А л әми мен сен
сы яктуу бирөөлөргө иш енгендин ордуна өз
кан аттар ы м а таян ы п , кулап кетпеш үчүн
өзүм болгон күчүм дү ж ум ш ай м . Б ул ж а-
шоодо бирөөгө иш енип ж ы гы л ган д ан көрө,
өзүң аракет к ы л ы п , өз ж аш ооң үчүн бол-
гон күчүңдү ж у м ш аш ы ң к е р е к ...

74. Б У Л У Т Т У Н КӨЛӨКӨСҮ

Б ир к и ш и басып бара ж аты п талаада

ж ер к азы п ж а т к а н А пендини көрүп, аны н
ж ан ы н а келет да:
- ЭЙ, А пенди, әмне к ы л ы п ж атасы ң ? -
деп сурайт.
А пенди м аңдай терин аарчы п:
- У ш ул тал аада топтогон алты н ты йы н-
дары м ды көмгөн әлем, әки күндөн бери из-
деп убарам ы н - дейт.
 Ж аикюнун ө.югцн өзгөртквн 100 окця

К иш и ага суроолуу карап:

- Көмгөн ж ериңде к ал ты р ган бир белгиң
бар беле? - деп сурайт.
А пенди:
- Ооба, мен алты н к атк ан ж ерде булут-
тун көлөкөсү бар болчу, эми көлөкөсү тур-
гай булуттун өзү ж о к - деп к ап ал ан ы п ты р .

75. КОЛДОГУ Ч Ы Р А К

К үндөрдүн биринде А пенди дөбөдө ко-

лунда ч ы р ак к арм ап алы п бир нерсени из-
деп ж а т к а н к и ш и н и көрүп к ал ат:
- Эй, сен түн ортосунда дөбөдө эмне из-
деп ж атасы ң ? - деп к ай р ы л ат.
Дөбөдөгү к и ш и :
- К үкүртүм дү ж оготуп алы п, ч ы лы м
чеге албай к ы й н ал ы п кетти м . К үкүртүм дү
таба алам бы деген үмүттө уш ул ж а к т а
ж үрөм - десе.
А пенди:
- К олуңда ч ы р ак туруп к ү к ү р т издегениң
кан дай ? Ч ы л ы м чеккрщ келсе, там еки ң ди
 А кы л кенчи

колуңдагы ч ы р ак ты н отуна тутан ды ры п

алсаң болбойбу? - деп к ай р ы л ат.
Б ер ки ки ш и :
- 0Й, Апенди, бул әч ойго келбептир - деп
там екисин чы ракты н отуна күйгүзүп алат.
А пенди a ra к арап күлүп:
- Ж аш оодо айры м нерселерге биз
уш у н ч ал ы к көнүп алы п, андан баш ка
ж ол ж о к сы як ту у сезип, көз алды бы зда-
гы м үм күн чүлүктөрдү байкабай калаб ы з.
А йры м учурларда бизге ж өн гана токтоп,
ак ы л к ал ч ап , баш ка чечим дерин ойлонго-
нубуз ж ети ш түү.

76. Т У У РА Т А Р Б И Я

Н асредин кож о баласы н сууга ж ум ш ап

ж аты п , аны колго чаап:
- А байла, к ум уран ы сы нды ры п албагы н
- деп әскертет.
А ны көргөн көңш усу:
- ЭЙ, Н асредин, али боло әлек иш үчүн
әмнеге балаңды уруш уп ж атасы ң ? - деп су-
рап к ал ат.
 Жашооиун өзөгуи өзгөрткөн 100 окуя

Н асредин кож о a ra суроолуу карап:

- А нан әмне к ум ура сы нгандан к и й и н
уруш ай ы нбы ? Өткөн и ш к е у руш кан менен
пайда ж о к . С ы нган кум ура к ай р а бүтөлүп
бермек беле? А л әми алды н -ала әскертип
КОЙСОМ, балам сак болуп, кум урам да бүтүн
бойдон к ал ат дептир.

77. К О Н Т РА Б А Н Д А

Н асредин кож он ун контрабан да менен

иш тәәрин чек ар ач ы л ар әлден угуп, ал
әш ектерге чөп ж ү ктө п алы п ч ек арадан ap
бир өткөнүндө аны к ы л д ат тек ш ер и ш ет.
Өзүн ж а к ш ы л а п к ар а п , чөптөрүн ч ач ы п
ий н е-ж и би н е чей ин ти н ти п , әч нерсе тап-
п аган д ы к тан , аны өткөрбөш кө аргасы з бо-
л у ш ат. Н асредин к ож о ч ек арадан өткөн
сайы н аны н чөбүн ч ачы п көрүш өт, сууга
м алы п көрүш өт, кәәде өрттөп да көрүш өт,
бирок ЭЧ т ы я н а к ч ы к п а й т. Н асредин к ож о
күндөн күнгө байы й берет. А к ы р ы ал и ш и н
таш тап , Н асредин кож о баш к а иш менен

93
 Акы л кенчи

алектени п к ал ат. Күндөрдүн биринде чек

арачы ларды н бири a ra ж оолугуп кал ы п :
У ш унча ж ы л д ан бери сени әч к арм ай ал-
бай койдук. Эми эч нерседен коркп ой эле
койсоң болот. Мен аябай к ы зы гы п ж үрөм .
Суранам м ага айтчы , сен чек арадан эмне-
лерди алы п өтүп иш к ы л ч у элең? - деп су-
раит.
Н асредин кож о ага ж ы л м ай ы п :
- Мен эш ектерди алы п саты п соода кы л-
чум ун, - деп ж ооп берген экен.

78. Б И З Б У Л ДҮЙНӨГӨ ӘМНЕГЕ

КЕЛДИК?

А пенди өз ки й и м дери н ж ууган дан эри-

нип көп убакы ттан бери аларды ж уубай
ж үрө берет. Б и р к и ш и аны н көйнөгүнүн
ки р и н көрүп:
- Эй, А пенди, ж о к дегенде кийи м дери ңди
ж ууп алсаң боло! - дейт.
А пенди ага ж ы л м ай ы п :
 Жашооиун ө.тгцн өзгврткөн 100 окця

- Б ирок алар к ай р а эле ки рдей т да -

дейт.
К иш и:
- К айра ж ууп коёсуң - десе, А пенди:
- К айрадан кирдейт да - дейт.
К иш и:
- К айрадан ж ууп аласы ң - десе, А пенди
ага ж и н и келип:
- К удай сактасы н , биз эмне бул дүйнөгө
ки р ж у у ган ы к е л д и к п и ... - дептир.

79. У Б А К Ы Т М ЕНЕН Ж Ы Й Ы Н Т Ы К

К үндөрдүн биринде Н асредин кож о чай-

к ан ад а улгайы п к ал ган бир к и ш и менен
сүйлөш үп олтурат. Ал Н асредин кож ого:
«Андай ж аш аб а, м ы ндай ж аш а , ж аш оодо
андай болбойт, м ы ндай болот» - деп ага
к ан дай ж аш а ш керек экен дигин үйрөтүп
к ал ат.
Брф м аалда Н асредин кож о чы дабай ке-
тип:
 Акыл кенчи

- Мен әмнеге сен ай ткан д ай ж аш аш ы м

керек? - ДӨЙТ.
У лгайган к и ш и сак ал ы н сы лап:
- А н ткени мен сенден улуум ун - деп
ж ооп берет.
Ошол учурда Н асредин кож о:
- Ч ай к ан ад а өткөргөн убакы ттан әмес,
ж елген аш тан улам к урсак тоёт әмеспи,
ансы ңары к ан ч а ж аш а га н ы ң әмес, кан дай
өмүр сүргөнүң м аани лүү - деп ж ооп берген
әкен.

80. Б И Р М А Л Д Ы Н ӘТИ Б И Р Д Е Й БОЛОТ

А пенди базарда әт саты п отурса a ra бир

кар дар келип:
- M ara ЭТИҢДИН эң ж а к ш ы кесим ин бер-
чи десе, А пенди әтин көрсөтүп:
- Әтимдин ж ам ан ы ж о к , ap бир кесим и
ЭҢ ж а к ш ы , ан ткен и бул бир м ал д ы кы - деп
ж ооп берген әкен.
 Жашооиуи в.шгуи вягврткви 100 окця

81. К Е Л Е Ч Е К - ӨТКӨН Ч А К Т Ы Н
УЛАНДЫ СЫ

Насредрш кож онун ичәәр суусу бүтүп,

а к к а МОЮН сунуп, өлөөр алды нда ж атк ан
кезде бир ж аш ж игит:
- Әгерде баары н баш ы нан баш тап кай-
ра ж аң ы дан ж аш оо баш таганга мүмкүн-
чүлүгүңүз болсо, сиз өз ж аш ооңузда әмне-
ни өзгөртөөр элеңиз? - деп сурайт.
Н асредин кож о:
- Әгер мен кай радан ж аш асам , өз чач-
тары м ды түз тар ам ак м ы н . Мен ap дайы м
чачтары м ды түз тарагы м келчи . Б ирок
атам андай кы лба деп ap дайы м чачтары м -
ды ОҢ ж а к к а тараты п койчу. К ийин атам-
ды н көзү өткөндөн К И Й И Н , чачы м ошого
к ал ы п тан ы п к ал ы п , өмүр бою чачтары м ды
ОҢ ж а к к а тарап ж үрүүгө м аж бур болдум
деген әкен.
 Акыл кенчи

82. БЕШ НА Н

И лгери өткөн зам анда к ал аан ы н борбо-

рунда тан ды рга нан ж ап к а н бир наавай-
чы болгон әкен. Ал күндө таң сүрөөрү ме-
нен ж ан ж ака-белин деги там дарга ж ы ты
аң кы ган нан ж ап чу. А ны н ж ап к а н нан-
дары у ш у н ч ал ы к даам дуу болгондуктан
ж ап к ан ы ж ап к ан д ай өтүп, кардарл ары
көп болгон. К ардарлары н ы н арасы нда бир
өзгөчө кардар болуптур. А л күндө кели п ,
аш ы к кем и ж о к ap дайы м 5 нан алчу.
Күндөрдүн биринде навайчы :
- Сиз ap дайы м көп әмес, аз әмес 5 нан
аласы з. Себебин билсем болобу? - деп су-
роо узатат.
К ардар a ra ж ы л м ай ы п :
- Мен 2 наны н к ар ы зы м а, 2 нанды ка-
ры зга берем, ал әми к ал га н 1 нанды ж уба-
Й Ы М әкөөбүз бөлүп алабы з - деп ж ооп бе-
рет.
Н авайчы бул ж ооптун үстүндө бир нече
күн ойлонуп, ж ан д ы р м агы н әч тап пай
коёт.
К үндөрдүн биринде ош ол кардарга:
 Ж ашооиун взвгцн өзгөрткөн 100 окця

- К ечиресиз сиз алган 5 нанды н 2син

к ар ы зы м а, 2 cpih к ар ы зга, 1ин ж убайы м
әкөөбүз бөлүп ЖӨЙ6Р13 дедиңиз. Мен көп ой-
лонуп ж ан д ы р м агы н тап пай койдум . M ara
ачы к тап бересизби? - деп суранат.
К ардар a ra ж ы л м ай ы п :
- Ж ообу ОҢОЙ әле. 2син к ар ы зы м а деге-
ним ата-әнеме бергеним. 2син к ар ы зга де-
геним балдары м а бергенрш. Ал әми к ал ган
бир нан ж убай ы м әкөөбүздүн ы ры скы бы з.
А та-әнем бизди багып өстүргөн, аларга
кам көрүш үбүз керек. А л әми кези келип
биз ал-күчтөн тай ганда балдары бы з бизге
кам көрүш ү керек әм еспи...

83. Б А Ш К А БА Л ЭЭ Н И Н Б А А Р Ы
ТИЛДЕН КЕЛЕТ

К үндөрдүн биринде хан ордосунда Ж әә-

ренче чечен менен айты л уу Ж ан ы бек хан
м аектеш и п олтуруш кан әкен. А ңгы ча
әш и ктен А лдаркөсө ки ри п келип:
- А ссалом у алей кум хан ордосу - деп
учураш ы п к ал ат.

99
 Акы л кенчй

Ж ээренче чечен:
- В алейкум ассалам - деп ал и к алы п,
олтуруусун и ш аарат к ы л ат.
А лдаркөсө ж ай л ан ы ш ы п м алдаш току-
нуп олтурат.
Ж ээренче чечен баш ы н чертип бир иш аа-
рат к ы л ат. А л эми А лдаркөсө болсо иш аа-
раты на ж ооп к ы л ы п ти ли н чертип кою п,
туруп үйдөн ч ы гы п кетет.
Ж ээренче чечен болсо саам га ойлонуп
туруп: - А ттиң эч ким ге сөзгө ж ы гы л а
элек элем , уш ул көсө мени сөзгө ж ы гы п
кетти - дейт.
Хан:
- А лдаркөсө: «Ассалому алей кум хан ор-
досу» - деп салам узатты , сиз «В алейкум
ассалам» - деп а л и к алды ң ы з, ал сизди
к ан д ай ча сөзгө ж ы гы п кетти деп таң ка-
лат.
Ж ээренче чечен:
- Мен ага баш ка балээнин баары кай-
дан келет? - деп баш ы м ды чертип и ш аарат
кы л ды м . А л м ага карап : « Б аш к а балээнин
баары тилден келет» - деп ти ли н черткен
и ш аар ат менен көрсөттү да туруп басып
кетти .
 Жашооиуи ө.тгцн взгврткөн 100 окуя

84. A P КИМ К Ы Л Г А Н И Ш И Н Е
Ж АРАШ А АЙЛЫ К АЛАТ

Х анды н 2 вазири болгон экен. А л бир ва-

зири не ай л ы к м аян а к атар ы 1 0 дилде, ал
эми экинчи си не 1 0 0 дилде берчү. 1 0 д р х л д ө
алган вазир бир күнү хан га кай р ы л ат:
- К ечрфесиз, ханы м . Бул суроом, бал-
ки м , туура эмес болуп к ал аар . Б и рок эмне
себептен сиз м ага ай л ы к к атар ы 10 д р ш -
де бересиз да, ош ол эле учурда мени менен
бирдей дар ж ад а турган вазириңр зге 1001

дилде береср13?
Х ан вазиррше сүрдүү көз к ар аш менен
к ар ап туруп:
- Б ер к и вазирди ч ак ы р ы п кел , экөөңө
тап ш ы р м ам бар - деп өкүм к ы л ат.
А л ш арпылыш түрдө берки вазрфдрх ча-
к ь ф ы п келет.
Х ан алар га карап:
- Б и зди н а й м ак к а кербен келдрх, барып
алар тууралуу бршип келгиле! - деп буйрук
к ы л ат.
Экөө ал кербен тууралуу билип келгенге
ж өнөш өт. А радан бир күн өткөндөн кийрш
10 дилде алган вазир ж ети п келип :
 Акы л кенчи

- К ы тай л ы к Л и Ч ж у н дегендин кербе-

ни ЭКӨН, биздин ай м ак тан бир айдан к и й и н
кетет ЭКӨН - деп кабарлай т.
А радан 2 күн өтөт, 3 күн өтөт, берки ва-
зир ж о к. Б ир ж у м а дегенде 100 дилде ай-
л ы к алган вазир ж ети п келип :
- Х аны м - деп тизе бүгүп, - бул кербен
к ы тай л ы к Л и Ч ж у н деген соодагердин кер-
бени ЭКӨН. А зы р к ы тап та аны н карам агы н -
да 100 төө, 200 ат, 50 өгүз бар. Л и Ч ж у н
түбү чет Б ей ж и н д и к , ж аш курагы 55те.
Ж ан ы н д а 24 тибеттик ж ан сакчы сы , 50 ку-
ралчан ж оокер ж и ги ттер и , 150 кы зм атч ы -
сы, төөлөргө арты лган ж и б ек, кездем елери,
өгүздөрүнө сүйрөтүлгөн арабаларда к ы тай
ф арф орунан ж асал ган баалуу идиш тери , ал
ЭМИ аттары н да арты лган к урж ун д ард а баа-
луу зер бую мдар бар әкен. Б ул ар К ы тайдан
Осмон и м п ер и ясы н а, Осмон им периясы -
нан К ы тай га к аттап соода-саты к к ы л ы ш ат
әкен. Л и Ч ж у н дун учурдагы К ы тай импе-
ратору ж ан а Осмон и м п ери ясы н ы н султа-
ны ны н асты нда к ады ры чоң әкен. Б изди н
а й м ак та Л и Ч ж у н сы ркоолоп к ал ган д ы к-
тан улам дагы бир айдай болуш ат әкен. Ap
бир ж ан ж о о кери , аскер ж и ги ттер и ж ан а
 Жашооици взвгци ө.^гөрпгкөи 100 окуя

к ы зм атч ы л ар ы тууралуу кабарлар м ы на

бул ж ерде ж азы л ган деп колун а бир кур-
ж ун к агаз узаты п ж аты п :
- Х аны м , өзүбүзгө ч ак ы р ы п , алар менен
м ам и ле түзүп койсок өлкөнүн келечеги-
не ж а к ш ы болмок деп ойлойм - деп сөзүн
ж ы й ы н ты к тай т.
Х ан 10 дилде алган вазирге карап:
- М ына эми түш үндүңбү? Ар ки м кы л-
ган иш ине ж ар аш а ай л ы к алат деген экен.

85. А Р Б И Р ИШ ТИ ӨЗ У Б А Г Ы Н Д А К Ы Л

Б и р бай адам к у р ж у н у н а баалуу зер бу-

ю м дарды салы п алы п , алы ск ы бир айм ак-
тан өз үйүнө ш аш ы п келе ж а т к а н . Ж олдо-
гу бир ай ы л га бир к р х ш и н и н үйүндө конок
болуп түш төнүп алган ы токтогондо, ал
к и ш и аты ны н так асы н ы н бир м ы гы түш үп
к ал ган ы н байкап:
- А ты ң ы зды н так асы н ы н бир м ы гы
түш үп к ал ы п ты р , к ак ты р ы п албасаңы з
болбойт - деп к ай р ы л ат.
 А к ы л к ен ч и

Б ай ал ж ак та такасы н какты ргандан

кооптонуп, ж ам ан оюнда алар курж унум-
дагы зер буюмдарды байкап калы ш ты , бул
ж ак тан эртерээк кетиш им керек деп ойлойт.
- Ж о к , рахм ат, үйүм ан ч ал ы к деле узак-
та әмес, ж етәәрим е аз к ал д ы , үйгө барган-
да к ак ты р ы п алам - дейт да, сапары н улап
кетет.
Ж олдо кетип бара ж атк ан д а аны кар ак-
чы лар кууп к ал ат. А ты н ч ап ты ры п кетрш
бара ж аты п , так асы 6pıp аз бошоп кал-
ган д ы ктан улам аты аксап чуркоого алы
келбей к ал ы п колго түш өт. А ты н да, зер
бую м дары н да, чөнтөгүндөгү акч асы н да
алды ры п ж ибергенди ктен:
- А ттиң, такан ы н м ы гы н өз убагында
к ак ты р ы п койгонумда мы ндай акы балга
туш болбойт ЭЛӨМ - деп арман кы лы п калат.

86. A P Б И Р И Ш ТИ Т А К А Т К А Р

Ш аки р ти бир иш ти ч ал а к ы л ы п койго-

нунан улам устаты н ан тил угуп ж аты п :
- У статы м , к ы м ы н д ай бир нерсе үчүн
м ени м ы н ча ти лдедиң из. Б ул көзгө илрш -
 Ж а ш о й н у и в .ю г у и в .јг в р т к ө н 1 0 0 о к у я ________

беген, м айда бир нерсе го - деп устаты на

к ап ал ан ат.
У стат ага каардуу карап:
- Ч ала чы ңалы п к ал ган бир м ы к үчүн
атты н такасы чала к агы л ы п к ал ат. Туу-
ра эмес к агы л ган так ан ы н айы н ан , ж ол
ж үрүп бара лсаткаыда ат аксай т. А ты аксап
к ал ган д ы к тан улам катч ы кабарды өз уба-
гы нда ж етк и р е албай к ал ат. Ал эми өз уба-
гы нда ж етки ри лб еген кабардан улам ж оо
ж ең и л и п бүт эл кулга ай лан ы п к ал ы ш ы
м үм күн. А н ды ктан м айда бир иш дебей, ар
бир иш ке к ы л д ат к арап , көңүл кою п так
а т к а р ...

87. КҮЧ Б И Р Д И К Т Е

Б и р к ар ы я н ы н 9 уулу болгон экен. А лар-

ды н улуусу кичүүсүнө чоң болуп, кичүүсү
улуусуна к а я ш а кы л ы п , бирине бири кы -
йы нсы ны п эч ы н ты м агы болбоптур. Өз
ай ы л ы н да бири да кады р күтпөй, айы лды н
балдары аларды бирден к арм ап уруп кет-
кен да учурлар көп болот.
 Акы л кенчи

К ар ы я терең ойго баты п, көп күн ойлонуп

ж үрүп бир күнү балдары н чогултуп алы п
токойго алы п барат. Токойдон 9 табы лгы -
ны н бутактары нан чогултуп алы п, аларды
бир таң гак к ы л ы п таңы п, балдары на:
- К ана, балдары м , күчүңөрдү бир сы нап
көрөйүн, м уну к им иң ер сы нды ра аласы ңар?
- деп таң гак ты балдары на узатат.
Б алдары биринен бири тал аш ы п алы п
ар бири сы нды рганга ар ак ет к ы л ы п көрөт.
Б и р о к эч ж ы й ы н ты к болбойт. А кы ры
таң гакты атасы на к ай р ы п бериш ет да:
- А та, муну сы нды рууга м үм күн эмес,
эч ки м ди н буга күчү ж етп ей т - деш ет.
К ар ы я ж ы л м ай ы п , таң гак ты чечип, ар
биринин колун а бирден табы лгы н ы н бута-
гы н тараты п берип:
- К ана, балдары м , эми сы нды ры п көр-
гүлөчү - дейт.
Б ал д ар ы биринин арты нан бири карс-
курс эттирип бутактарды сы нды ры п салы -
ш ат.
А тасы :
- М ы на балдары м , көрдүңөрбү ы нты м а-
гы ңар ж о к болуп бирден болгондо силерди
да уш ул бутактар сы як ту у эле ар ки м сын-
 Жашооиун ө.югуи взгврткөн 100 окуя

ды ры п кетет, ал әми уш у таң гак тай бир бо-

луп, бириң бириңе өбөк, ж өл өк болуп ын-
ты м ак та болсоңор, силерди да әч ким дин
сы нды рууга алы ж етп ей т. Күч бирдикте
деген әкен.

88. Ж А Н ДҮЙНӨ Б А Р К Ы Н Ж О ГО ТП О Й Т

Б и р күнү м угалим ауди тори яга ки ри п

кел и п ж аң ы 100 $ды көрсөтүп:
- У ш ул акч ан ы ким алууну к аал ай т? -
деп сурайт.
С туденттер: «Мен» - деп баары кол кө-
төрөт. А нан м угалим колун дагы акч ан ы
м ы ж ы гы п бы ры ш ты ры п;
- A муну ким к аал ай т? - деп сурайт.
Б аар ы кол көтөрөт. К олундагы акч ан ы
ж ерге таш тап тебелеп, к ай р а колго алы п:
- Әмичи, ким алгы сы келет? - деп су-
райт.
С туденттердин баары кол көтөрөт. Муга-
лим студенттерге карап :
- К өрдүңөрбү, ак ч а к ан дай акы балда
болбосун, өз баалуулугун ж оготпойт. Ошол
 Акыл кенчи

сы як ту у эле адам ды н ж ан дүйнөсү канча-

л ы к бы ры ш ы п, тебеленип-тепселбесрш өз
баалуулугун ж оготпойт.

89. Б А К Ы Т ӘМНЕ? К А Й ГЫ ЭМ НЕ?

Күндөрдүн биринде бир ж аш ж и ги т ай-

ты луу Сарт аке менен сап арлаш болуп ка-
лат. М ы ндай м үм күн чүл үк өмүрдө сейрек
кездеш ет, ак ы л алы п к ал ай ы н деп:
- АЙТЫ ҢЫ ЗЧЫ , б а к ы т ә м н е , к а й г ы ә м н е ?
- деген суроо узатат.
Сарт аке:
- Әгерде үйүңө базар келсе бул чоң ба-
к ы т, ал ЭМИ ЭҢ чоң к ай гы - үйүңө м азар-
ды н келген и - дейт.
Б ала:
- К ечиресиз, базар менен м азар үйгө
к ан ти п к ел м ек әле? - деп таң к ал ат.
Ошондо Сарт аке a ra ж ы л м ай ы п :
- Эгерде балдары ң ж о к болуп үйүңдө ме-
м иреген ты н ч ты к өкүм сүрсө үйүңдүн ма-
зар га ай л ан ган ы эм еспи. А л эми балдары ң
көп болуп үйүң толуп турса, үйүңдүн ба-
 Ж ашооиуп в.югци ө.^гвртҝвн 100 окця

зарга ай л ан ы п , бакы тты н үйүңө байланга-

ны эмеспр! деген экен.

90. Ж Ы Л М А Ю У Н У Н КҮЧҮ

Брф бааты р ат м и н р ш ж ер кези п ж үрүп

к ы тай л ар д ы н бир конуш уна туш келип
к ал ат. А л ж ак ты н ж и ги ттери колдоруна
н айза алы п ку рал дан ы п , бааты рды көздөп
беттеп ч ы гы ш ат. М аңдай-тескей туруп
колдоруна курал карм ап чабы ш аарга даяр
турган берки ж и ги ттер өздөрүнүн тилинде
ага бирдеме деп суроо узатат. Б ааты р өз ти-
линде бир нерселерди түш үндүрүүгө аракет
к ы л ат. А лар аны , ал аларды түш үнө ал-
бай бир топко убара болуш ат. Ч абы ш аарга
д аяр туруш уп, м ы на эми к ы л чай н аш аард а
бааты р аларды карап бир ж ы л м ая т . Ж ы л-
м аю уга ж ибиген беркилер аны коноктоп
курсагы н тойгузуш уп, тилм еч келги че ага
ж ы л у у м ам иле к ы л ы ш ат. Тилм еч келгенде
бааты р чоо-ж айы н түш үндүрүп, аларга ко-
нок болуп, өз элине сапары н улаган эк ен ...
 А кы л кенчи

91. К Ы ЗД А Р Г А Н А СА А Т

Б и р ханды н ж ал гы з к ы зы болгон әкен.

А л АЙ десең айдай, Күн десең күндөй сулуу
болуптур. К ы з бойго ж етк ен тап та баш ка
хан ды ктарды н х ан зад ал ар ы аны н колун
сурап ж у у ч у лар әч үзүлбөй, к ал ы ң ы н а 7
түгөл, 9 түгөл, 40 түгөл, 100 түгөл да су-
нуш тагандар чекесинен чы гат.
К ы зга биринин бою, биринин ою, би-
ринин көзү, биринин сөзү ж а к п а й , айтор,
баары н «ж ок» деген ж ооп менен узатчу
әкен. А радан ж ы л д ар өтүп ж ууч уларды н
к атар ы сую луп, м урдагы хан зад ал ар ж о к ,
орто ж аш к у р ак тагы соодагерлер, вази рлер
гана колун сурап к ел и п к ал ат. Күндөрдүн
биринде к ы з ОЙГО чөгүп гүлбакчада сейил-
деп ж үргөн ак ы л м ан га бары п:
- К езинде м ага баары сулуу, сы м баттуу,
өзүнө иш енген х ан зад ал ар ж ууч у ж иберәәр
ЭЛӨ, м ы ндан да м ы к ты сы к ел ет деп иш е-
нип аларды «ж ок» деген ж ооп менен узат-
чум ун. Ал кеткен де андан м ы к ты сы сөзсүз
келер әле. А радан ж ы л д ар өтүп х ан зад ал ар
ж оголуп , соодагерлер, вази рл ер ж ууч у ж и-
берип к ал д ы . Әмнеге м ы н дай болуп ж атат?
 Ж ашоонуи в.югуи өзгөрткөн 100 окуя

А к ы л м ан сол-сол болуп өсүп турган

түркүн гүлдөрдүн төмөн ж агы н а карап:
- M ara уш ул тарап тан гүлдөрдүн эң су-
луусун тандап бере аласы ңбы ? Б и рок бир
ш арт менен: «Өтүп кеткен гүлүңө кай ры л-
бай алды ң дагы лардан эң сулуусун тандап
алы п кел» - деп суранат.
К ы з гүлдөрдү к араса биринен бири су-
луу көрүнүп төмөн ж а к к а басып отуруп
ар ы ктар д а анча суу ж етпеген ж а к к а ж ети п
к ал ат. А р тк а 6pıp к ы л ч ай ы п , акы л м ан ды н
сөзүн эстеп к ай р а ж олун улап улам ыл-
ды й лап басып отуруп көз алды ндагы лары -
ны н эң көрктүүсүн үзүп алы п к ай р а артка
к ай тат. Суу ж етп еген ди ктен гүл анчейин
көркүн ө келбей, беркрш ерине салы ш ты р-
м алуу ш үм үрөйгөн эле.
А к ы л м ан ага ж ы л м ай ы п :
- Көрдүңбү, к ы зы м , өмүр да уш ул гүл
бакча сы як ту у эле. К ан ч ал ы к ары лаган
сайы н суу ж етпеген гүлдөрдөй, ж ы л өткөн
сайы н ж үрөгүңдөгү оттун табы азайы п
тандооң чектеле баш тайт. Гүлдөрдүн эң
чы рай луусун , эң м ы кты сы н терем десең,
көп аралабай биринен бири сулуу көрүнгөн
гүлдөрдүн бирин тандап алы ш ы ң керек де-
ген экен.
 Акыл кенчи

92. Б А Ш Ы Ң Д Ы КӨ Й ГӨ Й ЛӨ РДӨ Н
БОШ ОТ

П рофессор ауди тори яга к и р и п , столдун

үстүндө ичине ж ар ы м ы н ан суу кую лган
стаканды алы п колун түз сунуп:
- К олум дагы стакан д ы н салм агы кан ча?
- деген суроо менен студенттерге кай ры -
лат. Студенттер:
- 200 гр, 300 гр, 350 гр - деш ип сал-
м агы н а н ы к таган га ар ак ет к ы л ы ш ат. Про-
фессор:
- М ейли 2 0 0 -3 0 0 гр, ан ы к салм агы н
билбейбиз дейли. К им айта алат, мен уш ул
стакан д ы уш и н ти п колум ду түз сунган
абалда к ар м ап турсам әмне болот? - деп
сурайт. С туденттердин бири:
- Әч нерсе болбойт - деп ж ооп берет.
Профессор:
- Әгер мен 1 саат к арм асам ч ы ?
Студент:
- К олуңуз тал ы й т.
П рофессор:
- Әгер бир күн к еч ке карм асам ч ы ?
Студент:
 Л х а ш о о и у и ө .т гц н e .ie ə p n u x ə n 1 0 0 о к ц я

- К олуңуз катуу зап кы чегип, кан ай-

ланбай к ал ган д ы ктан колуңуздан айры лы п
к ал ы ш ы ң ы з м үм күн - дейт.
Профессор:
- Көрдүңөрбү, баш тагы көйгөйлөр да
уш ул сы як ту у эле. Эгер аларды бир азга
көтөрсө эч нерсе болбойт, ал эми көбүрөөк
убакка аларды баш ы бы зда таш ы п ж үрүп
алган болсок, мээ тал ы й т, ой ж үгүртүүгө
алы келбей к ал ат, ош ол эле көйгөйлөрдү
бир нече күн бою өз баш ы бы зда таш ы п
ж үрө турган болсок, ар кы л ооруларга
алы п кел и п , акы р түбү ин сультка да ж ет-
кирр ш и м үм күн. О ш ондуктан баш ы бы зды
1

ы р к ы л көйгөйлөрдөн бош отуп оюбузду ал-

м аш ты р ган га үйрөнөлү деген экен.

93. АМ А ЛКӨ Й А П ЕН Д И

А пенди эки досу менен бир ж а к к а са-

парга ч ы гы ш ат. Сапар у зак болгондуктан
аларга талаада түнөп кал ууга туура келет.
Ж атаар д а чөөлөрдүн үнүн угуп, үчөө тең
 Акыл кенчи

четте ж ату у д ан аябай к о р ку ш у п , берки

әкөө:
- Мен к о р куп ж атам , сен ч етке ж а т , мен
четке ж атп ай м - деп тал аш ы п к ал ы ш ат.
А ларды н тал аш ы н у к к а н А пенди:
- ЭЙ, әмне әле болуп ж атасы ң ар ? Әгер
корксоңор, сен м енин оң ж агы м а, a сен
м енин сол ж агы м а ж а т к ы л а - деп ж аты п
ал ы ш к ан әкен.

94. Ж А К Ы Н К Ы М АКСАТ Ы Р А А К Ы
М А КСА ТКА Ж Е Т К И Р Е Т

К үндөрдүн биринде устат менен ш а-

к и р т х анды н к уугун тугун ан к ач ы п , әрме
чөлдү ар ал ап бара ж а т ы ш к а н . А лар кач-
к ы н болгондуктан ж е т к и л и к т ү ү деңгээлде
ж о л азы гы менен суу алган га ж ети ш п ей ,
ж о л азы гы менен суусу ченелүү әле болгон-
д у к тан ap бир сы нды ры м наны менен ap
бир там ч ы суусун үнөмдөөгө туура келген.
3-күн дегенде ичәәрге суусу, ж әәрге наны
кал б ай к ал ы п , устат:
 Л{ашоонун өзөгцн өзгөрткөн 100 окуя

- Ч ы да ж и ги т, эртең биз бир кон уш ка

ж етебиз, ал ж ерде суусу толо кудук бар -
дейт.
М уну у к к а н ш ак и рт ч ы й ралы п са-
пары н улайт. Әртеси күнү алар ко-
нуш ту көрүш пөйт, бирок тикен ектүү
өсүмдүктөрдүн там ы ры н к азы п суусаганы н
кан ды р ы п алы ш ат.
- Б и з ж ай басып бараткан ы бы зды әске
албай к ал ы п ты р м ы н , эртең биз сөзсүз ко-
н у ш к а ж етебиз - деп устат кам арабай ай-
ты п коёт.
Кээде суусаганы н кан ды ры ш ы п , кээде
кан д ы р а албай, кээде азы к таап ж еп , кәә-
де ач к ал ы п ж үрүп олтуруш ат. Устат мы на
эртең ж етебиз деп көп күн бою айтат. Кээ
бир күндөрү уш ун ч ал ы к суусаганды ктан
алдан тай ы п , басууга алдары келбей к ал ат.
У статты н сөздөрү гана аларга алды га сапа-
ры н улоого дем күч берип ж атты .
А лар эңсеп күткөн к о н у ш ка 10 күн де-
генде араң ж ети ш ти . А ларды үй ээси суу-
сунун к ан ды ры п , азы ктан д ы р ы п коноктоп
тосуп алды . ҮЙ әәси устаттан:
- С апары ңар кан ч а күн дүк болду? - деп
сурайт.
 А кы л кенчи

У стат:
- М урдагы дай әле 10 күн. Ш аки рти м е
суусуз абдан оор болду - деп ж ооп берди.
ҮЙ әәси:
- А нда аны сапарды улап к ан ти п басты-
ры п ж атты ң ? - деп к ал д ы .
Устат:
- Күндө мен a ra эртең ж етебиз, суусу
бар к у д у кту көрөбүз деп сөз 6epıın ж атты м .
К удук соолуп калбаса әле чаңкоого чы даса
болот. Ж и ги т 1-ж олу чөлдү арал ап ж атат.
А л алы стагы к у д у к к а ж етм ек әмес. Алыс-
к ы м ак с атк а ж ети ш үчүн күнүм дүк м аксат
a ra өбөк болуш у к ер ек - дейт.

95. MEH К А Р Ы З Д А Р А Д А М Д А РГА

И Ш ЕН БЕЙ М

К үндөрдүн биринде Н асредин кож онун

бир сан аалаш адам ы андан к ар ы зга акч а
сурап к ай р ы л са. Н асредин кож о ara:
- Ж о к , к ар ы зга ак ч а бере албайм - деп
коёт.
С анаалаш ы :
 Ж ашооиун өзөгци взгөрткөн 100 окуя

- Сиз м ага иш енбейсизби? - деп a ra

ж и н и келет.
Н асредин кож о:
- Ж о к , ж о к , к ан ти п әле, мен сизге ише-
нем. Б и рок мен к ары здар адам дарга иш ен-
бейм деген әкен.

96. ЭМ ГЕКСИЗ Л^АШОО КӨЧӨДӨГҮ

И Т Т Е РД И Н АШ ООСУНДАЙ

К ож о Н асредин бир күнү ш аарга кели п ,

ж етк ен ж ал к о о бир адам га ж олугуп ка-
л ы п , ara:
- К андай ж аш ап ж атасы ң ? - деп сурайт.
Ж ал к о о адам:
- Ж а к ш ы , ти л ем ч и л и к менен оокат кы -
лам . Б ирдем елерди берсе ж ей м , әч ки м әч
нерсе бербесе ты нч әле отура берем - десе,
Н асредин кож о:
- Сенин жашоон, көчөдөгү иттердин ж а-
ш оосундай әкен, әм гектенгендин ордуна әл-
дин бергенин ж еп , бербесе ач болгонуңдан
улам таш тан ды л арды ш и м ш и леп ж үрө бе-
рет турбайсы ңбы - дептир.
 А к ы л кенчи

97. К А Л Ы С Ч Е Ч И М

Б и р аш п озчу күндөгүдөй әле к азан га әт

асы п, ө ткөн -кеткен кербенчилерге азы к
кам дап ж а т к а н болот. К урсагы ач кан ды к-
тан бир кедей к азан га ж а к ы н басып кел и п ,
к у р ж у н у н ан нан алы п чы гы п бууга ж иби-
тип ж ей т. А ш позчу аны к ар ап күтүп ту-
рат. К едей наны н ж еп болгондон к и й и н ,
a ra ж а к ы н басып к ел и п акч асы н төлө деп
доолап к ал ат. А лар ары тар ты ш ы п , бери
тар ты ш ы п отуруп, ош ол ай м ак ты н казы сы
Н асредин кож ого к ел и ш ет. Н асредин кож о
аларды к ы л д ат угуп, аш п озчун у өзүнө ж а-
к ы н ч ак ы р ы п алы п , чөнтөгүнөн бир нече
Т Ы Й Ы Н алы п чы гы п аларды ал а к а н ы н а са-
л ы п , аны Э К И Н Ч И колу менен ж аа п аш поз-
чунун к у л агы н а ш ы л ды ратат. А ш п озчу a ra
тан кал ы п :
- Б ул әмне к ы л ган ы ң ы з? - деп сурайт.
Н асредин кож о:
- Т ам акты н буусун сатк ан , ак ч ан ы н
ш ы л д ы р аган ы н угат. Сенин ак ы ң төлөндү,
ЭМИ ЭЧ ки м ЭЧ ки м ге к ар ы з әмес, бара
берсеңер болот - деп ж ооп у затк ан әкен.
 Жашоонуи взвгци өзгөрткөн 100 окуя

98. КҮЗГҮЛҮҮ БӨЛМӨ

Ж а ш ж и ги т бир дербиш ке келип:

- Т урм уш тун сы ноолоруна кантрш ту-
р у ш ту к кы л са болот? - деп сурайт.
Д ербиш :
- Мен cara бир и к а я менен ж ооп бере-
ЙИН.
И лгери биздин өлкөдө даң азалуу бир
ш ах ж аш а га н әкен. А ны н ордосунун
төрүндө өзгөчө бир бөлмөсү болуптур.
А л бөлмөнүн алды , үстү, туш тарабы бүт
күзгүдөн, сүйлөсөң үнүң ж аң ы р гы д ай ж а-
салы п ты р. К үндөрдүн биринде ал бөлмөгө
бир ит ч у р кап к и р и п кетет. К ирип кели п
әле бөлмөнүн ортосуна ж етсе, аны туш та-
рабы нан иттер курчап к ал ат. Ит ы ры лда-
са туш тар ап тан a ra ы ры лдаган үн угулат.
Ит ко р ку п кети п үрсө, туш тарап тан a ra
үргөн үндөр угулат. Ит ти ш тен и п карш ы -
л аш тар ы менен т ал а ш к а н га ар ак ет к ы л ат.
Туш тар ап тагы көрүнүш төр аны туурай т.
Әртеси күнү ордо к ы зм атк ер л ер и бөлмөнүн
ортосунан иттин өлүгүн табы ш ат. Ж а-
шоо да ош ол к үзгүлүү бөлмө сы як ту у , бул
ж аш оодо cara зы ян алы п келе турган әч
 Акы л кенчи

нерсе ж о к , сен a ra кабагы ң ды бүркөсөң,

ай л ан аң д агы л ар cara каб ак бүркөш өт, сен
чабуулга даярдан саң , ай л ан аң д агы л ар да-
яр д ан ат, сен ж ы л м ай саң алар да ж ы л м а-
й ы ш ат деген экен.

99. А Н Ы К Ж О О М А РТТ Ы К

К үндөрдүн биринде султан өз туулган

күнүнүн урм аты н а ордосуна келген ар
бир к ар ап ай ы м адам га к у р ж у н у н а дан,
чөнтөгүнө бир аз ак ч а берип, элге кай ры м -
дуулук к ы л ы п к ал ат.
Өзү ж елдеттерин дей к и й и н и п алы п , эл
к ы д ы р ы п султанды н ж оом артты гы туура-
луу ж а р салы п , к ар ап ай ы м адам дарды ор-
дого ч ак ы р ы п , отун көтөрүп бараткан 6pıp
адам га ж олугуп:
- С ултан ордого барган ар бир адам ды н
к у р ж у н у н а дан, чөнтөгүнө акч а толтуруп
берип к ай р ы м д у у л у к к ы л ы п ж ата т , бары п
алы п к ал ы ң ы з - деп к ай р ы л ат.
Отунчу:
 Ж ашооиун ө.югцн взгөртквн 100 окуя

- Ж о к , м ага өз м аңдай терим менен тап-

кан наны м даам дуураак. М уктаж болгон-
дор барып ала берсин - деп өз ж олун улайт.
А радан бир нече күн өткөндөн ки й и н ка-
зы лар:
- Оо, султаны м , биздин чөлкөмдө сизден
өткөн ж оом арт адам ж о к - деп a ra кошо-
мат к ы л ы ш ат.
С ултан ойлуу:
- Ж о к , урм аттуу к азы л ар , бул чөлкөмдө
менден алда кан ч а ж оом арт адам бар. Ал
баягы отунчу - деп ж ооп берет.
К азы лар таң калы п :
- А ны н колунда ж о к әмеспи - деш ет.
Султан:
- Өз тап к ан ы н а к ан ааттан ы п , ж аш оосу-
на ы р аазы болуунун өзү ан ы к ж оом артты к
деген әкен.

100. ӨЗДӨН Ч Ы К К А Н ӨРТ Ж А М А Н

К езинде баш ы нан аягы көрүнбөгөн, адам

баспаган, к у р га к ты к т ы н көп чүлүк бөлүгүн
әәлеген токой болгон әкен. К үндөрдүн би-
 А кы л кенчи

ринде адам кели п четинен балталап бак-

тарды К Ы Й Ы П ки рет. Б ак -д ар ак тар ич apa
кеңеш куруп:
- Б изге ж оо келди. Әми кантебиз? - деп
тал к у у л аш ат.
Б ак тар д ы н эң көп ж аш аган ы бары п бал-
таны н сабы әмнеден әкенин билип келүүгө
Т Ы Ң Ч Ы ж иберет. А л к ай ты п кели п «дарак-
ты н бутагы нан әкен» деген кабар алы п ке-
лет.
К ады рм ан бак:
- Әх, атти ң ч ы к к ы н ч ы өзүбүздөн чы к-
кан тура, әми к урут болуп өзүбүз кы йы -
лат әкенбиз. Өзөктөн ч ы к к а н дарт ж а-
м ан, өздөн ч ы к к а н өрт ж ам ан - деп катуу
өкүнгөн әкен.
 М А ЗМ У Н У

Н ур бе к К а л ы г у л о в Б а ш сөз о р д у н а ........................... 5
Г у л у м к а н Ку ба ны чб е к кызы О к у я л а р г а
а з ы н о о л а к с ө з ................................................................. 7
Жашоонун өзөгүн өзгөрткөн 100 окуя
1. Т у у р а ж а ш а й б и л ...................................................16
2. С а л ы ш т ы р у у н у н к а ж е т и ж о к ........................ 17
3. Ө зүң д үн к и м э к е н и ң д и б и л !............................. 18
4. К у л к м ү н ө з ...............................................................20
5. А д ам тө р ө л ө т, к ы й н а л а т , а н а н ө л ө т ......... 22
6. С ы р ы ң д ы ЭКИ а д а м га а й т п а .............................23
7. К а й с ы н ы с ы ж а к ш ы р а а к ................................. 24
8. А н ы к б а й л ы к .......................................................... 24
9. С енин т а н д о о ң ........................................................ 25
10. Б и р с а а т т ы к м а я н а ............................................ 26
11. Ч ы н сү й гө н а д ам к е т п е й т .............................. 29
12. Ж а ш о о т у у р а л у у ә м н ен и б и л е с и ң ..............29
13. К а й с ы н ы с ы м а а н и л ү ү сүй гөн б ү ж е
с ү й ү к т ү ү б о л г о н б у ................... 30
14. Ч о ң о й го н д о б а к т ы л у у бол гум к е л е т .........30
15. Т у у р а сы н п и к и р .................................................31
 16 . К өз м ен ен к ө р ү п өнөр әәси бол ууга
м ү м к ү н ә м е с ........................................................... 32
17. Ө зүңдү әр ОЙЛОСОҢ, өң гөн ү ш ер о й л о __ 33
18. К и теп о к у ................................................................ 34
19. Б а т а ............................................................................ 35
.
20 Ө зү т а н д а с ы н .........................................................36
.
21 У л га й га н с т у д е н т ............................................... 36
.
22 Ж е т е к ч и л и к к ы з м а т ......................................... 37
23. Б ү т к ө н и ш к е с ы н ч ы к ө п ................................ 38
24. A p бир ад ам ө з г ө ч ө ............................................ 39
25. Ә м гекч и л а д а м ..................................................... 40
26. Б а к ы т б а й л ы к т а ә м е с ........................................41
27. Х ан м ен ен д у м а н а ..............................................42
28. Ч а ч т а р а ч т а р ж о к .................................................42
29. Б а а р ы сен и н к о л у ң д а ........................................44
30. К у д а й к а й с ы л ж е р д е ? ...................................... 45
31. К а р а к ч ы , к а р а к ч ы г а ж е м б о л о т .................46
32. Б а ш м ен ен к у й р у к ..............................................46
33. К а ш ы к т у з ...............................................................48
34. К өз к а р а ш ...............................................................49
35. И ш е н и м ................................................................... 49
36. Ж а к ш ы к о ш у н а б а р к ы ................................... 51
37. Ч ы н ы г ы б а й л ы к ...................................................52
38. А п е н д и н и н ж о р у к т а р ы н а н
К у д а й к а й д а ? .........................................................53
Ч ө гү п к е т к е н т ө ө ................................................. 53
39 . С үйүү ә м н е ? ............................................................55
4 0 . К ы п ы н д а й и ш тоодой к ы р с ы к т а н
с а к т а й т ......................................................................55
4 1 . Эх, с ү й ү ү ................................................................. 57
4 2 . С аб ак а л у у .............................................................. 57
4 3 . Б а к ы т с ы р ы ........................................................... 58
4 4 . Э ки б а к а ...................................................................59
4 5 . А д ам б а р к ы ........................................................... 60
4 6 . эң чоң к ө й гө й .......................................................61
4 7 . Ө зүбүзгө у р у к с а т бере а л б а га н
н ер сел ер д п ж а к т ы р б а й б ы з .............................62
4 8 . Өз т у у га н ы н а б а тп а га н д ы үйүңө
ү й ү р к ы л б а .............................................................64
4 9 . Б и р и ш к е т ү р л ү ү к ө з к а р а ш ........................ 65
50. Б у зу л б а с к о р г о н .................................................. 66
51. Б и р ө ө н ү сы ноодон м у р у н өз
к е м ч и л и г и ң д п о ң д о .................................................. 66
52. Б и р ө ө гө сы н а й т а р д а н м у р д а , терең
о й л о н ......................................................................... 67
53. С ул таи С у л е й м ан д ы н н а с а а т ы ..................... 68
54. К ө р ө г ө ч т ү к ............................................................. 70
55. Эң оор ж е ң и л ү ү ....................................................71
56. Өз д а р а ж а ң д ы ту у р а ........................................71
а н ы к т а й б и л !.......................................................... 71
57. И ш е н с е ң к ө р ө с ү ң ............................................... 72
58. М аң дай те р д и н д а а м ы ..............'..................... 73
59. Ж а ң ы р ы к ......................................... .'___.'............75
60. Ж а к ш ы л ы к ж ан а ж ам ан ды кты н
ж ы ш а а н ы ................................................................ 76
61. Э м неге с ы й ы н ы ш ы б ы з к е р е к ....................... 77
62. Н а с а а т ........................................................................ 78
63. Д о с т у к ту н к а н ч а тү р ү б а р ? ............................79
64. Ч о ң а т а н ы н н а с а а т ы ......................................... 80
65. Ж а ш о о н у н ж е т и к е р е м е т и .............................81
66 . А н ы к эр ж ү р ө к ....................................................82
67. С ы на э л е к т е ы р г ы т ы п ж и б е р ге н
к ө р ү н ү ш ................................................................... 83
.
68 Эң ы ң г а й л у у у б а к ы т . К а ч а н
т а м а к т а н у у к е р е к ............................................... 84
69. К у д а й га ж а л б а р у у ..............................................85
70. Эм не то с к о о л д у к к ы л ы п ж а т а т .................. 86
71. Ж е т и ж ы л д ы к у к с у с ......................................... 87
72. А р а к е т ...................................................................... 88
73. T ook м ен ен т а р а н ч ы ......................................... 89
74. Б у л у т т у н к ө л ө к ө с ү ............................................ 90
75. К о л д о гу ч ы р а к ......................................................91
76. Т у у р а т а р б и я .........................................................92
77. К о н т р а б а н д а .......................................................... 93
78. Б и з бул д ү й н ө гө эм н еге к е л д и к ? ............... 94
79. У б а к ы т м ен ен ж ы й ы н т ы к ............................. 95
80. Б и р м а л д ы н эти б и рд ей б о л о т ..................... 96
81. К е л е ч е к - ө тк ө н ч а к т ы н у л а н д ы с ы ........97
82. Б е ш н а н ................................................................... 98
83. Б а ш к а б а л э э н и н б а ар ы т и л д е н к е л е т ....9 9
84. А р ким к ы лган иш ине ж ар аш а
а й л ы к а л а т ......................................................... 101
85 . А р бир и ш т и 03 у б а гы н д а к ы л ................ 103
8 6 . A p бир и ш т и т а к а т к а р .................................104
8 7 . К үч б и р д и к т е ......................................................105
8 8 . Ж а н д ү й н ө б а р к ы н ж о г о т п о й т ................. 107
8 9 . Б а к ы т әм н е? К а й гы ә м н е ? .......................... 108
90. Л ^ы л м аю у н у н к ү ч ү ..........................................109
9 1 . К ы зд а р г а н а с а а т ................................................110
9 2 . Б а ш ы ң д ы к ө й гө й л ө р д ө н б о ш о т ................112
93. А м а л к ө й А п е н д и .............................................. 113
94. Ж а к ы н к ы м а к с а т ы р а а к ы 1м а к с а т к а
ж е т к и р е т .....................................................................114
95. М ен к а р ы з д а р а д а м д а р га и ш е н б е й м .... 116
9 6 . Ә м гекси з ж а ш о о кө ч өд өгү и ттер д и н
ж а ш о о с у н д а й ......................................................117
9 7 . К а л ы с ч е ч п м ....................................................... 118
98. К ү згү л ү ү б ө л м ө ................................................. 119
9 9 . А н ы к ж о о м а р т т ы к ........................................... 120
100. Ө здөн ч ы к к а н өрт ж а м а н ........................ 121
 К ө р к ө м - a d a u u й б а с ы л м a

АКЫ Л КЕНЧИ
Ж аш оон ун өзөгүн өзгөрткөн
100 окуя

Түзгөндөр: К ал ы гу л о в Н урбек
К убан ы чбек к ы зы Г үлүм кан

Бишкек, «Турар» басмасы

К ы р г ы з т и л и н д е

Р ед актору Ж. Теңирбсргенова
Сүрөтчүсү Д. Жолдошбеков
К өркөмдөгөн Р. Ат абаев
К ом пы отердик к а л ы п к а салгаи Б. Улаиова

Басууга 22.01.2016-ж. кол коюлду.

Офсет кагазы. Кага.зд1.т ([юр.маты 70x100 '
Келөмү 4 б.т. Заказ 1449. Нускасы 1000.
«Турар» бас.масынын басмаканасында басылды.
Бишкек ш., Горькпй коч., 1.