Tudng quan Cao L6 & thoi Thuc An Duong Vuong trong quan hé véi ving Hoa Nam Trung Quéc an vé Cao Lé - mot vi tuéng quan tai ba da gitip An Duong Vuong xay dung nha nude ‘Au Lac, dung thanh C6 Loa, sing tao ra nd than “linh trao than eo” dé bao vé dat nude, trude hét can tim hiéu méi quan hé gitta nha muée Au Lac cia Thue An Duong Vuong va nha nue Nam Viet. cia Trigu Da véi nha Tén, nha Han va rat ra doi diéu goi ¥ vé méi quan he d6 trong qua trinh dung, nutée va gidt nude cia nhan dan ta. 6 Dong Nam A che viét 06 thé ra di sm nhung a bi mat (theo truyén thuyét ciia cdc dan toe), do do, t6 tién ching ta da ghi lai lich sit bing huyén thoai duge Itra truyén bang truyén miéng trong dan ching. Vi vay bude chiing ta phai gidi ma huyén thoai dé tim lich stt, Vi truyén migng nén huyén thoai lun luén bj bién déi, ngudi sau thém that vao tao nén nhung lép nghia méi va duge hiéu khée nhau qua cae thoi dai. Thi dy cau truyén Mj Chau - Trong Thiy duge ngudi doi sau thém that va bién thanh ‘mot cau chuyén chinh tri gén cho né cai nghia “Trai tim nhém ché dat lén dau" (T6 Hau). ‘gay nay bang phuong php méi lién nganh ching ta dya vao 3 hé théng ett ligu 4é nghién exu lich sit. - Nhung cif ligu khao e6 hoe duge bao hu trong long dat, nhung dé 1a loai tai ligu cém, phai lien nganh voi dan tée hoe, van hoc dan gian, ngén ngw hoe,... méi ly gidi duge. - Nhting ett ligu nim trong van hoa dan gian thuimg xuyén bién aéi. -Nhuing cif ligu bang van ban chit Han, chttNom ma cde nha nghién ctu phai tim hiéu chinh xac qua thu tich. a Vi vay khi nghién ectu thi dai vua Hing, Thue An Duong vuong ching toi da van dung phuong, phép lién nganh véi tu duy phic hop. Nhung ket qua nghién evtu vé nguén gée tiéng Viet va mo hinh van hoa hia nuée cia ngudi Viet a cho phep chiing t6i va gido su Ha Van Tain di toi mot gid thiét: vao khong thién nién kj thit IIT trutée Cong nguyén, do su “dén toa” tit phuong Bac xudng, do su phat trién dan s6 ving nui va chan mui trén cée bac thém c6 qua hep eiia cae dong song, va nhat Pham Dtic Duong . a do kich thich eéia hia nude voi cuge s6ng dinh cu da duge ngudi Tay - Thai thé hién thanh cong ving thung ling chan ni, hang loat ede eng déng toc ngui - chi yéu la cut dan Mon-Khmer Bac Dong Duong (toi goi la cu dan Tién - Viét Muomg) nhumg ngudi san bat hai luom va lam ray viing cao, dai dign cho vin héa nui ao at xudng ving thung ling quanh vinh Ha Noi va da cong cut v6i cae b6 toe néi tigng Tay - Thai 6 day, dai dién cho van héa hia nude ving thung hing. Qua trinh hén dung van héa toc nguti da hinh thanh mot eng déng méi - eu dan Viet ‘Mutng. Ho da ap dung mo hinh kinh té-xa hoi nguoi ‘Tay - Thai vao khai thac déng bing song Hong. Do yeu edu ciia cong tée thiy Igi dap dé bio ve vang dat mau mé nay, chéng su chén ép tit phuong Bac xuding, céc bé téc 6 day phai lién minh lai trong mot he thong gém nhiéu Mutmg va do mot ta trudng cia ‘mot Mutng lén (tiéng Thai goi la Mutng ludng) c6 uu thé vé kinh té, vé quan su va ton gido dimg div (gidng nhw té chife Mandala cia cur dan Nam Dao), gut ta trudng lén budi dau ay 44 duge huyén thoai ghi lai la vua Hing cia nha nue Van Lang. Ching ta ¢6 thé hinh dung qué trinh a6 theo so 46: (H.1) ‘NGi tiép vua Hing (nhuimg ngoi), Thue An Duong ‘Vuong da mé rong va phat trién xudng ving Déng bang Chau thé song Héng bing céch dip dé, xay thanh Cé Loa trén ber song Ca Lé. Ching toi ngo ring tn cht Cé Loa la su phién am bang chit Han Viet cia tén song Ca Lé. Sau nay ngui ta dura vao nghia cia tir Han Viet nén goi C6 (cd), Loa (con 6c)! ‘Vige Thue Phan v6i surpho t4 cia tuéng quan Cao Léxay dung thanh C6 Loa, réi Cao Lé sang ché rand thén “linh tréo than eo”... 1& c6 thie nhumg lai huyén thoai ha thanh “Cau chia cheng vua” (Chin chia tranh vua) cia ngudi Tay va Thue An Duong Vuong véi cau chuyén Rita vang, thén da Cao Lé. Truyén thuyét “Cau chia cheng vua” cia ngutti Tay ké lai: cu6i thai Hing Vurong ¢6 mét lién minh b6 lac goi la Nam Cuong do Thue Ché cm dau, dong 46 ¢ Nam Binh (Cao Bang). Nam Cuong gém ¢6 10 mutng, mung Trung tam do Thuc Ché cm dau, 9 mung con lai xung quanh do 9 chia cai quan. Lam vua PHY TRUONG SO 417 THANG 12 NAM 2012 faltie) ae xlLich stt (thye) Huyén thoai (do) Lich st héa huyén thoai theo mé hinh ‘Trung Quéc > > - Van héa nui Mon Khmer | - Au Co (Tién-Nui) - Van héa nude Tay-Thai - Lac Long Quan (Réng-nute) > - Truy tim va xéc lap pha hé ctia Lac Long Quan va Au Co dén tan Viem Dé Thin Nong. - Nha nue Van Lang ¢6 mé hinh Trung Hoa 6 tn higu Van Lang; e6 dong ho tri vi; ho Héng Bang theo cha truyén con néi dong truing; e6 bo may nha nuée: Lac hau, Lac trudng... € HI duge 60 nam Thue Ché qua di. Nhan 46 9 chia vé vay thanh va dai ngoi vua. Thue Phan, con trai Thue Ché bay ra chuyén thi tai dé thach 46 9 chia. Cude thi dién ra s6i néi, hao hig, hap dan, Méi chia chi 6 mét tai, Cudi cing céc chia phai quy phuc Thue Van va ton vinh Thue Van len ng6i. Truyén thuyét An Duong Vuong xy thanh C6 Loa - mot ky cong cia cu dan Au Lac. Chinh Cao Lé - mét tuéng tai va gitip An Duong Vuong chon C6 Loa lam noi déng 6 va quy hoach xay thanh. Chinh Cao Lé la nguéi phat minh ra né than va Cao Lé duge huyén thoai hoa thanh than Kim Qu Vi vay 6 hai gid thiét vé nguén géc cia Thuc Phan, mét la da 6 céc nha lich sit truy tim Thue Phan géc & ving Ba Thue, thm chi e6 nguvi ghi la “Thye Vuong TW’, hai la xem Thue Phan c6 g6e Cao Bling voi cau chuyén: “Cu chiia cheng vua”. Nguyén Viet - 1a nha tién sit hoe, edn ext vao b6 kiém la - kiém Da Lang dat Thuc va svt phan bé cia chting, két hop v6i truyén thuyét da di dén gia thuyét. C6 thé ly gidi mot bo phan quy toc Ba Thue da tham gia vao thanh phén thi linh cia Tay Au true khi sap nhép véi Lac Viét. Ho da tao ra loi thé cia Tay Au va gitip Thue Phan lén ng6i vua Au Lac. Sy tham, gia cia quy toe Ba Thuc lam cho ngudi ta néi Thue Phan véi nha Thuc khi bg Tn tiéu digt. Nhu vay la bude héi tu déu tién 6 déng bang song Hing da dé lai lop van hoa 6 xua nhat ma ching t6i goi la co tang Dong Nam A trong van héa Viet ‘Nam. Ching ta bit gap khap noi dau vét van hoa cia nhiéu lop cur dan trong do van héa Tay kha dam nét. Ta e6 cde dia danh Tay nhw song Dudng, lang Bang (cay bang), Nha Nam (cé nu6c), Phi Latu (tréu), C6 Loa (Ca Lé)... Cae yéu t6 Tay - Thai dé goi cdc hien nn “pha phé pa déng”. Voi ede dia danh nhu Pha Déng, Pha Chain, Pha Duc, Pha Lai, Pha Lang, Déng Moi, Déng Yén, Déng Ky... dén edu tric thanh Cé Loa 3 vong tron déng tam Kiéu Tay v6i Che cuding, che td, che nove, hién nay goi la cudng, t6, né, 6. C6 Loa dam dae ede tue Ie Tay: Tuc tharria, tin ngudng ria, tuc kiéng ki ga tang (ga trang), tue mac 4o long chim, tue danh dau chi duimg... Sau dé nha nue Nam Viét ciia Trigu Da mo dau cho su tiép xtc givta hai mo hinh van hoa Han - Viet. Strsach chép lai rang, thoi Triéu Da ving Giao Chau Ja noi bao dung nhumg ke bi liu day, nhimg dan di thye va eiing la ngi anh nan eta nhiéu quan lai, tri thie, thuong gia, cde nghé nhan lam nghé thi cong. ‘Theo Ly Khuong Viet thi t6 tién cua Ly Bi vao cubi 40i Tay Han da chay sang nue Nam, sau 7 doi thanh nguvi Nam (Dai Viét st ky toan thu), ong t6 6 dai cia Si Nhiép la ngutéi muse Lé, sau khi c6 loan Vuong Mang da doi sang Giao Chau (Si Nhiép truyén), 6 4 doi ciia Hé Quang (té tuéng thoi Dong Han) edi mi do treo ¢ ciza phi: ri tron sang Giao Chi cu tra (An Nam chi luge). Nhu vay la ngay tir du vain héa Trung Hoa da duoc chuyén tai vao nude ta qua hai con dug. Con dung triéu dinh ma Triéu Da, sau nay la ede Thai ‘Thu mang dén. Dé la nhimg thiét ché nha nude, chit Han, séch Nho hoc... ta goi la van hoa bac hoc, cung inh; hai la con dutmg di dan cia nguvi Hoa, duti tat cd cde dang, sang c6ng cut véi ngudi Viet mang theo cde nghé thui cong, ede tuelé thi cing, cui xin, ma chay... Dé la con dutg dan gian. Kinh Bac tro thanh edi truc quay dua co ting Dong Nam A gén voi Nhat Ban, Triéu Tién trén phuong tign biéu tang. Trong khi 46 xit Doai 6 hiu ngan song Hong, 46i dién voi Kinh Bac lai tré thanh trung tam van h6a, chinh tri etia ngudi,Viét tao nén sur doi trong vé mat quyén lye gitta ngudi Viét va bon thong tri ngudi Han. Con phii Tong Binh véi thanh Dai La nhut la mt noi can bing gitta hai thé lue d6 tao nén thé chan vac ca vé sau nay. Khi nguti Viet gianh due doc lap, xay dug nha nutée Dai Viet, thui do Thang Long duge thiét lap tren 446i by song Héng ma chi yéu la nm dat xt¢ Doai. Nha nue Dai Viet dig ving trén manh dat xt Doai, tich hop anh hudng cia van hoa Han 6 Kinh Bac tao nén mét Ive Iugng théng nhat eta dan va tur nguyén chon mo hinh van héa Han lam mau va bién d6i no. PHY TRUONG SO 417 THANG 12 NAM 2012‘Turnhimg ¥ kién trinh bay trén day, t6i di @én doi digu nhén thite vé bai hoc lich sit. 1. O nude ta thai so sit (tén goi la tién’ nha nue) tit vua Hing dén An Duong Vuong, nui Viet déu c6 su gan bé véi ngudi Hoa Nam ma thu tich Trung Hoa goi 1 Nam phuong voi ew dan Bach Viét. Sy gin bo ay bat nguén ti nén van minh Ita nuée Dong Nam A. Sur lién két cang bi thie day manh truée su banh truéng eda nha Tan tran xudng phuong Nam nham xéc lap sy thong. tri va su déng hoa vé van hoa cia phuong Bac. Nha nuéc Au Lac ra dai la tat yéu lich st, 1a ket qua cia su doan két givta cdc bo toc va sur ting ho cia khéi Bach Viét. Thoi dai An Duong Vuong tuy ngdn nhung da 4é lai nhiéu truyén thuyét sau dam trong tam thite ngudi Viet euing nhw leu truyén trong str sach vé mot gid tri dung nuée di 46 voi git nude. D6 1a mot con ngudi thie, c6 ho tén r6 rang (Thue Phan), 6 nhung ngui cong su tai nang nhu Cao Lé véi cd mot su tén tai vinh hang: thanh C6 Loa, hang van mai ten déng c6 Khun dite voi quy mo “quan xuéng” (¢6 nién dai thé ky TI-II truée CN), voi nhiing dia danh Tay cia thanh C6 Loa nhu cuong, td, noc... nhung 1 hoi, nhung phong tuc tap quan. Dé la thai dai danh dau sy hinh thanh nén van minh hia nude song Héng. 2. Khi phat trién dén giai doan hinh thanh nha nuée ed dai, thi toan bo Dong Nam A true lan song, banh truéng céa van hoa Trung Hoa va van héa An Do, da tiép nhan m6 hinh nha nuée cia Trung Hoa hay An D6 duéi hinh thite: mot vuong cong quy toe An Dé hay Trung Hoa lién két voi mot thu linh dia phuong dé hinh thanh nha nuée e6 dai cia ho, 6 la trutg hop nha nue Pha Nam theo m6 hinh van héa An Dé do Kaundinya- mot quy toc An D6 két duyén v6i cong chia Soma tao dung nén. Cung vay, Triéu Da la mot ong quan nha Tén, loi dung khi duge. phong lam Nam Viet Vuong da tach ra khdi nha Tan xay dung Nam Viét thanh mot quée gia riéng trong d6 bao gém ca Au Lac. Tuy nhién vi c6 goc Hoa Ha gan voi dé ché nha Tn, cho nén ‘Trigu Da bi xem la quan xAm huge! Toi nghi ring ‘Trigu Da cing nh Kaundinya la nhiing nguvi cé Ong dua mé hinh van héa Trung Hoa hay An Do vao vige xéy dumg cc nha nude c6 dai déu tién 6 Dong Nam A. 3. Muén tén tai mot céch binh yén va dc lap bén canh Trung Hoa lang giéng voi quéc sach “Dung nuée di d0i véi banh truéng bang bao lye (cae dan toc da vé nén mot Hén Va Dé véi 8 chu: Hiéu dai, Hy cong, Cang binh, Doc vi ~ ma sau nay Nguyén ‘Trai da nhac lai), ngudi Viet Nam da xay dung mot quée sich nguge lai: Dung nude di doi voi gitt nude bang con dutng van hién. Dé n6i lén tam nguyén 46, ngudi Viét da xay dung trén Thang Long xua mot hé thong biéu tugng nhw Hé Hoan Kiém véi huyén thoai tra lai guom bau cho than Kim Quy, ‘Thap But va sau nay viét lén dé: Té thanh thién - viét lén nén troi xanh mét khat vong xay dumg mot quée gia van hién, diéu 46 c6 nghia ngudi Viet Nam vitt kiém va cm but. Van Miéu, Qudc Tit Gidm aé dao tao nhan tai va quan niém nhan tai la nguyén khi quée gia. ‘Nhung hinh tugng ay, theo nam thang, theo nhimg buée thang tram cia lich sit ma duge béi dap thém ngay cang hoan thién duge dung duong 46 trd thanh nhung “Gié tri Thang Long’. 4, Trong tiép xtic voi vin hoa Trung Hoa trong hon 2.000 nam, 6 khi bi ap dat, c6 khi ty nguyén, ngudi Vigt Nam cé mét cach thao téc thu sy Iya chon va dé khtic xarctia minh, la bién cai vay muon cia Trung Hoa thanh cdi dan toc héa, déng thoi bién cai cia minh theo hutmg.Hoa hoa, vugt lén chinh minh. Do 46 nén vn héa cia quéc gia Dai Viet bao gia cting ¢6 hai dong van héa: bac hoe va binh dan, trong dé van héa bac hoc chiu anh huéng su sc nén van ha Trung Hoa, duge xem la biéu tang dong vai tro quan trong trong phat trién. Con dong van hoa binh dan duge xem la eo téing dong vai tro bao huu va gin gitt ban sée van héa dan toe a duge nang cao. 5. Ngay nay thé giéi dang di vao hoi nhap van hoa va toan céu héa vé kinh té - chinh tri. Cac nut6e bé dang tim moi cach di tit khong phu thude (independence) dén tay thudc lan nhau (interdepen- dence). Thé manh etia Viét Nam la su hoi tu va da phuong héa (kh6ng edn phai “Nhat bién dao” nhw ngay true). V6i site manh truyén thdng t6t dep (lay dan lam goc - do dan vi dan), v6i site manh cua thé gidi tin bo, ching ta.sé vugt qua duge nhing. thach d6 hién nay dé xay dung duoc mét nén van hoa hoa binh. Ml CHU THICH: 1. Ha Thi Thu Huong, Mi quan hé van hoa Tay - Viet du gc do théim my qua mét s0'kiéu truyén dan gian co ban - Luan dn tién si Nga Van, Ha Noi, 2007. 2, Nguyén Viet, Ha Noi thoi tién Thang Long, Nxb Ha N6i, 2010. PHY TRUONG SO 417 THANG 12 NAM 2012 xill