2

ARALING
PANLIPUNAN
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 4:
Personal nga Katungdanan sa
Pag-amping sa atong Palibot
Araling Panlipunan – Ikaduha nga Grado
Alternative Delivery Mode
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 1: Personal nga Katungdanan sa pag-amping sa Palibot

Batas Republika 8293, Seksiyon 176 naga ingon nga dili mahimong makaangkon og
katungod sa copyright sa bisan unsa nga tagsulat ang gobyerno sa Pilipinas. Bisan pa man,
kinahanglan una ang pagtugot sa ahensya sa gobyerno nga nagpatuman sa tagsulat kung
kini mahimong pagkakitaan. Apil sa mga pwede nga buhaton sa maong ahensya ang
pagtakda sa mahimong bayad.

Ang mga tagsulat sa (istorya, basahon, balak, kanta, hulagway, ngalan sa produkto o brand
name, tatak o trademark, salida sa telebisiyon, pelikula, atbp.) nga ginamit niini nga modyul
nagpanag-iya sa copyright nianang mga gihisgutan. Paningkamutan nga matultulan sila para
makuha ang ilang pagtugot sa paggamit sa mao nga mga materyales. Wala giangkon sa
mga nagmantala ug sa nagsulat ang katungod isip tag-iya niini. Ang unsa man nga gamit
gawas niining modyul, kinahanglan ang pagtugot gikan sa orihinal nga pagsulat.

Walay bisan unsa nga bahin o parte niining materyales ang mahimong kopyahon o ipatik sa
unsa man nga pamaagi nga walay pagtugot sa departamento.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat : Ginalyn I. Semine, Riza G. Balbutin, Precyl V. Gasino,

Judith T. Lagumbay, Perla Fe E. Boholano
Editor : Dr. Bazil T. Sabacajan, Melodyn U. Tabamo, Claire B. Dagaraga,
Carlito J. Sagocsoc
Tagasuri : Daisy Y. Tabalba, Engrid T. Salugsugan, Nelson G. Abelo
Tagaguhit : Precil V. Gasino, Judith T. Lagumbay, Perla Fe E. Boholano
Tagalapat : Ginalyn I. Semine, Siegfred R. Pulgarinas
Tagapamahala : Dr. Arturo B. Bayocot, CESO III, Regional Director
Mala Epra B. Magnaong, CLMD Chief
Dr. Neil Improgo, Regional EPS-LRMS
Dr. Rey Butch D. Mahinay, Regional ADM Coordinator
Dr. Emelia G. Aclan, CID Chief
Dr. Linda D. Saab, Division EPS-LRMS
Dr. Bazil T. Sabacajan, Division ADM Coordinator

Inilimbag sa Pilipinas ng Sangay ng Camiguin

Department of Education –Region X

Office Address : B. Aranas St., Poblacion, Mambajao, Camiguin

Website : www.depedcamiguin.com
E-mail Address : depedcamiguin@gmail.com, camiguin@deped.gov.ph
 2

Araling Panlipunan
Ikatulo nga Kwarter– Modyul 4:
Personal nga Katungdanan sa Pag-
amping sa atong Palibot
Pasiuna nga Mensahe
Para sa Magtutudlo:

Kumusta, malipayong paggamit niining Araling Panlipunan -

Ikaduha nga Grado Alternative Delivery Mode (ADM) Module sa
Personal nga Katungdanan sa Pag-amping sa atong Palibot,
Ikaupat nga Semana, Ikatulo nga Kwarter.

Kini nga Modyul nadesinyo, naugmad ug nasusi sa pagtinabangay sa

mga magtutudlo nga gikan sa pampublikong institusyon para sa
pagtabang kanimo nga makab-ot ang sumbanan nga gitakda sa K to
12 Curriculum samtang ilang gibuntog ang mga babag nga adunay
kalabutan sa personal, social, ug economic nga mga sitwasyon sa
ilang pag-eskwela.

Kining kapanguhaan sa pagkat-on o learning resource gilauman nga

makapadasig sa magtutuon o bata nga mobuhat sa mga giniyahan ug
gawasnong buluhaton sa iyang kaugalingon nga lihok ug panahon.
Dugang pa, ang katuyuan usab niini mao ang pagtabang sa magtutuon
o bata nga makakuha sa mga gikinahanglan nga kahanas niining
atong panahon karon sa ika-21 nga siglo samtang gitagaan usab og
konsiderasyon ang ilang mga panginahanglan og sitwasyon.

Isip dugang nga materyales sa nag-unang teksto, makita ninyo kini

nga kahon sa kinatibuk-an sa modyul.

Mga Minugbo nga Sulat sa Magtutudlo

Kini nga modyul, nagkinahanglan sa inyong konsentrasyon
para inyong masabtan, mabuhat ug matubag ang mga buluhaton
nga naa niini.

ii
Isip magtutudlo, ikaw ang gilauman nga maghatag sa magtutuon o
bata kung unsaon paggamit niini nga Modyul.
Gitahasan usab ikaw sa pagsubay sa pag-uswag sa iyang
kahibawo samtang imo siya gitagaan og higayon nga makatuon sa
iyang kaugalingon nga pagkat-on sa kahibawo. Ug usab, gitahasan ka
nga dasigon ug tabangan ang magtutuon o bata sa iyang pagbuhat sa
mga buluhaton sulod niini nga Modyul.

Para sa Magtutuon
Kumusta, maayong paggamit niining Araling Panlipunan sa Ikaduha
nga Grado Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul sa Gigikanan
sa Komunidad,Unang Semana.
Kini nga Modyul gihimo para matagaan ka sa makahuluganon nga
higayon para sa mga giniyahan ug gawasnong pagkat-on subay sa
imong kaugalingon nga lihok ug panahon. Isip aktibo nga magtutuon,
mahimo nimo ang pagproseso sa sulod niining modyul.
Kini nga Modyul adunay mga parte katugbang sa mga icons:

Kat-oni Dinhi nga bahin, mahibaloan kung

unsa ang kinahanglan nga matun-an
sa modyul.
Pasiunang Ang katuyoan niini nga bahin sa
Pagsulay/Sulayi buluhaton mao ang pagsusi sa imong
naunang kahibalo mahitungod sa
leksiyon nga imong pagatun-an.
Kung makuha nimo ang insakto nga
mga tubag (100%), pwede na nimo
dili gamiton kini nga modyul.

iii
Pagsusi Kini ang hamubo nga buluhaton o
paghisgot sa nauna nga kahibalo para
matabangan ka nga makakonek ang
sauna ug karon nga leksiyon.

Sulayi ug Kat-oni Dinhi nga bahin, ipaila ang bag-o

nga leksiyon sa nagkalain lain nga
pamaagi sama sa usa ka istorya,
kanta, balak, pagpresentar sa
problema, sitwasyon, o mga
buluhaton.

Hisgutan Ta Dinhi nga parte, tagaan ka og

hamubo nga panaghisgot sa
leksiyon. Ang katuyuan niini para
matabangan ug masabtan ang bag-o
nga konsepto ug kahanas.

Pagpalambo sa Naglangkob kini sa mga buluhaton

Kahibalo nga giniyahan og gawasnon
pagbansay para mapalig-on ang
imong pagsabot ug kahanas sa
leksiyon. Mahimo nimo nga tan-
awon kung husto ba ang imong tubag
sa mga buluhaton sa pagtan-aw sa
tubag nga anaa sa katapusan nga
parte sa modyul.

Hinumdumi Kini naglangkob sa mga pangutana o

pagbutang sa mga tubag sa blanko
nga parte nga gipasabot para
mapaproseso kung unsa ang natun-an
nimo sa leksiyon.

iv
 Buhata ug Kini naglangkob sa mga buluhaton
Kat-oni nga makatabang sa imo para
mabalhin ang bag-ong kahibalo o
kahanas sa tinuod nga sitwasyon o
ang kamatuoran sa kinabuhi.

Tantiya Kini usa ka buluhaton nga ang

katuyuan masukod ang kahibalo nga
nakab-ot sa natun-an nga
kompetensi.
Dugang nga mga Dinhi nga bahin, adunay ihatag nga
Buluhaton dugang nga mga buluhaton para
mapalambo ang imong kahibalo ug
kahanas sa natun-an nga leksiyon.

Susi sa mga Tubag Naglangkob kini sa insaktong tubag

sa tanan nga mga buluhaton nga
anaa sa modyul.

Sa katapusan nga parte ani nga modyul, makita usab ang:

Pakisayran Kini ang listahan sa tanan nga

gikuhaan sa pagbuhat ug
pag-ugmad niini nga modyul.

Ang mosunod mao ang importante nga pahinumdum sa paggamit

niini nga modyul:
1. Ampingi ang paggamit niini nga modyul. Ayaw butangi o sulati
sa bisan unsa nga mga marka o sulat sa bisan asa nga parte sa
modyul. Maggamit sa lain nga papel sa pagtubag sa mga tahas
ug buluhaton.

v
 2. Ayaw kalimti ang pagtubag sa Sulayi sa dili pa mobalhin sa
laing gihatag nga buluhaton nga naa niini nga modyul.
3. Basaha ug maayo ang mga direksiyon sa dili pa buhaton nga
mga buluhaton sa pagbansay.
4. Obserbahe ang pagkamatinud-anon og ang integridad sa
pagbuhat sa mga buluhaton ug sa pagsusi sa insakto nga mga
tubag.
5. Humana usa ang gibuhat nga buluhaton ayha moadto sa uban pa
nga mga buluhaton sa dili pa moadto sa uban pa nga mga
buluhaton.
6. Ibalik ang modyul sa imong magtutudlo o sa facilitator kung
mahuman na ang pagtubag sa tanan nga mga buluhaton.

Kung ugaling naglisod ka sa pagtubag sa mga buluhaton, ayaw

pag duha-duha pagkonsulta sa imong magtutudlo o facilitator.
Mahimo ka usab mangayo ug tabang sa imong nanay ug tatay, sa
imong magulang o sa bisan kinsa nga kauban sa balay na mas
magulang nimo. Imong huna-hunaon pirmi nga wala ka nag-inusara.
Maglaum kami nga pinaagi niining modyul makasinati ka sa usa
ka makahuluganon nga kahibalo ug makakuha ka sa lawom nga
pagsabot nga may kalabutan sa kompetensi nga gitun-an.

vi
 Kat-oni
Kini nga modyul gihimo alang sa mga tinun-an sa ikaduhang
ang-ang para mapalambo ang tukmang kahibalo sa mga bata
mahitungod sa personal nga katungdanan sa pag-amping sa palibot.

Human nato tun-an ang maong modyul, gilauman nga ang mga
magtutuon:

1. Masabtan ug mapasabot ang personal nga katungdanan sa pag-

amping sa palibot.

2. Makasaysay sa personal nga katungdanan nga angay buhaton

sa mga butang nga naa sa palibot sa inyong komunidad.

1
 Pasiunang Pagsulay

Direksyon: Idibuho ang pormang kasingkasing ( ) sa inyong papel

o kwaderno ang mga pahayag nga nagpakita og katumanan sa
personal nga katungdanan sa pag-amping sa palibot. Idibuho usab ang
pormang lingin ( ) kon wala kini nakatuman sa personal nga
katungdanan.

____ 1. Namutol og mga kahoy sa kabukiran.

____ 3. Pagtanom og mga talamnon haduol sa mga sapa o kabukiran.
____ 3. Paghinlo sa palibot labi na kilid sa mga sapa o kabaybayonan.
____ 4. Pagsunod sa mga pahimangno o ginadili nga mga buhaton sa
inyong palibot.
____ 5. Pagtambong o pakighiusa sa mga korum o programa
mahitungod sa kaayuhan sa palibot.

Aralin
Personal nga Katungdanan sa
1 Pag-amping sa Palibot

2
Ang matag usa kanato adunay mga personal nga katungdanan sa pag-
amping sa atong palibot. Ang pag-amping sa palibot usa sa mga
buluhaton sa matag usa kanato para magpabilin ang kalimpyo ug
kahapsay sa usa ka lugar.

Pagsusi

Aron sa pagsuta kon inyo bang nahinumduman ang atong

gipanghisgutan mahitungod sa atong kinaiyahan, tubaga ang mga
mosunod.

Isulat sa papel ang T kon naghisgot kini sa pag-amping sa kinaiyahan

nga makita sa tubig, Y kon naghisgot kini sa pag-amping sa
kinaiyahan nga makita sa yuta.
_____1. Paghinlo sa kanal ug sapa.
_____2. Paglikay sa paggamit og dinamita sa pagpangisda.
_____3. Pagbutang sa basura sa insaktong butanganan
aron dili kini maanod paingon sa sapa.
_____4. Pagdumili sa pagputol og bisan unsa nga kahoy.
_____5. Pagbawal sa pagsunog sa basura labi na duol
sa kabukiran.

3
 Mga Minugbo nga Sulat sa Magtutudlo
Sa imong pagpadayon, sabton ang mga impormasyon nga
imong mabasa. Tubagon ang mga buluhaton nga matinud-
anon.

Sulayi ug Kat-oni
Direksyon: Tun-i ang kanta nga nag-ulohan “Tan-awa ang Palibot”.
Sabta ang mga pahayag niini aron makuha ninyo ang mensahe.
“Tan-awa ang Palibot”
(Tono: Masdan mo ang Kapaligiran by Asin)
(Liriko ni: Riza G. Balbutin)

Ang mga bata nga karon pa natawo

Adunay hangin pa kaha sila nga limpyo
Adunay kahoy pa kaha sila nga katkaton
Ug limpyong sapa o dagat nga ilang languyon

Nganong dili nato huna-hunaon

ang mahitabo sa sunod nga henerasyon
Palibot ato kining ampingan
pinaagi sa pagbuhat sa atong katungdanan
Tubaga:
1. Unsa ang gihulagway sa maong kanta?

4
 2. Unsa ang buot ipahayag sa maong kanta mahitungod sa palibot?
3. Isip usa ka bata, unsa kaha nga katungdanan ang imong mahimo
sa imong palibot?
4. Nganong ato man atimanon ang atong palibot? Unsa man diay ang
mahitabo kon dili nato atimanon ang atong palibot?

Hisgutan Ta

Ang pag-amping sa palibot usa sa mga buluhaton sa matag usa

kanato aron magpabilin ang kalimpyo ug kahapsay niini. Aduna
kita’y mga tagsa-tagsa nga katungdanan para sa pag-amping niini.
Basaha ang mga personal nga katungdanan sa pag-amping sa atong
palibot nga anaa sa kahon.

Pagsunod sa saktong pamaagi

sa
pagbahin-bahin sa basura.

Pagtanom sa mga talamnon ug

kahoy sa bakante nga yuta labi
na duol sa sapa o kabukiran.

Ginadili ang paglabay sa mga

bisag unsang basura ug
kemikal sa sapa o dagat.

Pakighiusa sa programa nga

makapaanindot o
makapahapsay sa palibot.
5
 Ginadili ang pagsunog sa mga
basura, paggamit sa mga
sakyanan o mga butang nga
makahatag og polusyon sa
palibot.

Pagsunod sa mga simpleng

pahimangno nga nakabutang
sa mga karatola para sa
11111111111
kaanindot sa palibot.

Pangutana:
1. Unsa ka importante ang inyong mga personal nga
katungdanan sa pag-amping sa palibot?
2. Unsa ang mga insaktong pamaagi sa pag-atiman niini?
3. Nganong kinahanglan man natong tumanon ang atong mga
katungdanan?

Pagpalambo sa Kahibalo

Unang Giniyahan nga Buluhaton

Direksyon: Isulat sulod sa kahon ang mga personal nga katungdanan
sa pag-amping sa imong palibot. Buhata kini sa imong kwaderno.

Mga personal nga

katungdanan sa
pag-amping sa palibot

6
Unang Pagtantiya
Direksyon: Tubaga ang pangutana ug isulat ang imong tubag sa
papel.
Isip usa ka bata sa ikaduhang ang-ang, unsa ang imong personal
nga katungdanan para mapakita ang pag-amping nimo sa imong
palibot? Ipasabot kini
pag-ayo.

Unang Gawasnon nga Buluhaton

Direksyon: Tan-awa ang mga hulagway. Isulat ang tsek (/) kon kini
nagpakita sa personal nga katungdanan sa pag-amping sa palibot. Ekis
(X) kon wala.

7
1. 2. 3.

4. 5. 6.

Unang Pagtantiya
Direksyon: Basaha ug sabta ang mosunod nga pahayag. Butangi og S
kon insakto ang maong pahayag, DS kon dili insakto. Isulat ang
inyong tubag sa papel o kwaderno.

_____1. Sunugon ang mga basura sa palibot.

_____2. Ihulog ang basura sa kanal o dagat.
_____3. Dili mogamit og dinamita sa pagkuha og isda.
_____4. Magtanom og mga kahoy ug talamnon sa palibot.
_____5. Siguraduhon nga limpyo ug walay mga

8
 waya- waya sa palibot.

Ikaduhang Giniyahan nga Buluhaton

Direksyon: Basaha ang mga mosunod nga sitwasyon. Sa inyong
kwaderno idibuho ang nawong nga nagsulti mahitungod sa imong
gibati sa maong sitwasyon, himoa nga giya ang hulagway nga makita
sa ubos. Sa ikatulong kolum, isulat kung nganong mao kini ang imong
gibati.


Sitwasyon Gibati Ngano?
1. Nangaanod sa dagat
ang mga basura.
2. Gidulaan sa mga bata
ang mga bulak sa
parke.
3. Daghan mga talamnon
ang makita sa palibot.
4. Namonyag sa mga
tanom ang mga bata sa
palibot.
5. Walay itom nga aso ang
makita sa mga
sakyanan .

Ikaduhang Pagtantiya

9
Direksyon: Basaha ang mga katungdanan mahitungod sa pag-amping
sa palibot nga anaa sa unang kolum. Butangi og tsek (/) ang sunod
nga kolum nga nagsulti mahitungod sa pagbuhat nimo sa maong
katungdanan.

Wala
Mga Katungdanan sa Palibot Kanunay Usahay gayod
1. Pagsunod sa saktong
pamaagi sa pagbahin-bahin sa
basura.
2. Pakighiusa sa programa nga
makapanindot o
makapahapsay sa palibot.
3. Pagsunod sa simpleng
pahimangno nga nakabutang
sa mga karatola.
4. Ginadili ang paglabay sa mga
bisag unsang basura ug
kemikal sa sapa o dagat.
5. Pagtanom sa mga talamnon
ug kahoy sa bakante nga yuta
labi na duol sa sapa o
kabukiran.

Ikaduhang Gawasnon nga Buluhaton

Direksiyon: Paghatag og lima ka mga personal nga katungdanan nga
angay nimong buhaton sa imong palibot. Idibuho kini sa imong
kwaderno o bondpaper.

Ikaduhang Pagtantiya

10
Direksiyon: Basaha og tarong ang mga pangutana. Isulat ang letra sa
insaktong tubag sa inyong papel o kwaderno.

1. Pilia sa mga pahayag ang nagpakita sa iyang personal nga

katungdanan sa palibot.
A. Hugaw ang hangin sa sakyanan ni Leo.
B. Namutol og kahoy sa bukid ang pamilya ni Rosa.
C. Nagtabang si Edna sa pagpanghinlo sa ilang komunidad.
D. Nigamit ang papa ni Ruby og dinamita sa pagkuha og isda.

2. Nakita nimo nga nagkalat ang mga plastik nga botelya sa kalsada,
unsa ang angay nimong buhaton?
A. Pasagdan lang.
B. Dili nimo kini pansinon.
C. Manawag og lain para mupunit sa mga botelya.
D. Puniton ang mga plastik nga botelya ug ibutang sa saktong
labayanan.

3. Daghan kaayog lamok sa inyong palibot tungod kay hugaw ang

luyo sa inyong panimalay. Adunay mga nagkalain-lain nga klase
sa basura. Unsa ang maayo nimo nga buhaton?
A. Pasagdan nalang kini.
B. Sugoon si Mama nga maoy maghinlo niini.
C. Sunugon ang mga nagkalat nga basura sa luyo.
D. Hinloan ang maong palibot ug ibahin-bahin sa insaktong
labayanan ang mga basura.
4. Adlaw nga Sabado, naghangyo ang inyong barangay sa mga
kabataan nga mananom og kahoy sa bakante nga lote sa
komunidad ug usa ka sa mga giimbita. Unsa imong mahimong
desisyon?
A. Mamakak ka nga aduna kay lakaw.

11
 B. Balibaran ang ilang imbitasyon tungod kay dili nimo gusto.
D. Motabang sa pagtanom nga adunay kasuko kay napugos lang.
C. Dawaton ang maong imbitasyon ug moapil ka sa maong
programa kay mao kini ang maayo.
5. Nanginahanglan si Vina og bulak para ihatag sa iyang Mama.
Nakita niya ang tanom nga adunay mga bulak apan adunay
pahimangno sa karatola “Bawal magputol og bulak dinhi”. Unsa
ang angay buhaton ni Vina?
A. Tunob-tunuban ang mga bulak.
B. Tangtangon niya ang karatola nga nakabutang niini.
C. Mokuha gihapon si Vina og bulak bisan gibawal na kini.
D. Tumanon ni Vina ang naa sa karatola ug mangita nalang og
laing bulak.

Hinumdumi Kini
Ang personal nga katungdanan sa tawo usa ka
mahinungdanon nga butang para magpabilin ang kahapsay labi na sa
atong palibot. Matag usa kanato adunay mga tagsa-tagsa ka
katungdanan.

Mapakita nato ang pag-amping sa atong palibot pinaagi sa pagtuman

o pagbuhat sa atong personal nga mga katungdanan.

Buhata ug Kat-oni

Direksyon: Idibuho sulod sa pormang kasingksing ang duha ka

personal nimong katungdanan nga imong nabuhat sa imong palibot.
Buhata kini sa imong kwaderno.

12
 Pagtantiya
Direksyon: Kompletoha ang Table sa ubos.
Mga Butang sa Palibot Personal nga
katungdanan
1. kahoy
2. hangin
3. basura
4. sapa o kabaybayunan

Dugang Buluhaton
Paghimo og balak mahitungod sa imong palibot ug sa imong
personal nga katungdanan sa pag-amping niini. Isulat kini sa imong
kwaderno.

Rubrik para sa balak:

Mga sukdanan Nakuha
Sumbanan
nga
nga Puntos
puntos
1. Unod sa balak ug
5
pagkahaom sa gihisgutan.
2. Pagkagaray sa mga 5
pulong sa balak.
3. Gidaghanon sa linya sa 10

13
balak.
1-9 nga linya = 5puntos
10 pataas = 10 puntos
Total 20

Susi sa Insaktong Tubag

Unang Ikaduhang Unang Pagtantiya

Gawasnong Pagtantiya sa 1. DS
Buluhaton Gawasnon nga 2. DS
1./ Buluhaton 3. S
1.C 4. S
2./ 5. S
3./ 2.D

4.x 3.D

5./ 4.D
5. D

Pagsusi Pasiunang
Pagsulay
1. T
2. T 1. O
3. Y 2.
4. Y 3.
5. Y
4.
5.

14
Pakisayran

Sonia Pastrano, “ Pangangalaga sa Kalikasan”,

Slideshare.net,accessed July 06, 2020
https://www.slideshare.net/moble/SoniaPastrano/module-11-
pangangalaga-sa-kalikasan-es-p-10

15
Alang sa inyong mga pangutana o komento , sulat o tawag sa:

Department of Education – Division of Camiguin

B. Aranas St. Poblacion, Mambajao, Camiguin, Province

Email Address: camiguin@deped.gov.ph

Cellphone no: 09057284681