2

ARALING PANLIPUNAN
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 4:
Personal nga Katungdanan sa
Pag-amping sa atong Palibot
Araling Panlipunan – Ikaduha nga Grado
Alternative Delivery Mode
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 1: Personal nga Katungdanan sa pag-amping sa Palibot

Batas Republika 8293, Seksiyon 176 naga ingon nga dili mahimong makaangkon og
katungod sa copyright sa bisan unsa nga tagsulat ang gobyerno sa Pilipinas. Bisan pa man,
kinahanglan una ang pagtugot sa ahensya sa gobyerno nga nagpatuman sa tagsulat kung
kini mahimong pagkakitaan. Apil sa mga pwede nga buhaton sa maong ahensya ang
pagtakda sa mahimong bayad.

Ang mga tagsulat sa (istorya, basahon, balak, kanta, hulagway, ngalan sa produkto o brand
name, tatak o trademark, salida sa telebisiyon, pelikula, atbp.) nga ginamit niini nga modyul
nagpanag-iya sa copyright nianang mga gihisgutan. Paningkamutan nga matultulan sila para
makuha ang ilang pagtugot sa paggamit sa mao nga mga materyales. Wala giangkon sa
mga nagmantala ug sa nagsulat ang katungod isip tag-iya niini. Ang unsa man nga gamit
gawas niining modyul, kinahanglan ang pagtugot gikan sa orihinal nga pagsulat.

Walay bisan unsa nga bahin o parte niining materyales ang mahimong kopyahon o ipatik sa
unsa man nga pamaagi nga walay pagtugot sa departamento.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat : Ginalyn I. Semine, Riza G. Balbutin, Precyl V. Gasino,

Judith T. Lagumbay, Perla Fe E. Boholano
Editor : Dr. Bazil T. Sabacajan, Melodyn U. Tabamo, Claire B. Dagaraga,
Carlito J. Sagocsoc
Tagasuri : Daisy Y. Tabalba, Engrid T. Salugsugan, Nelson G. Abelo
Tagaguhit : Precil V. Gasino, Judith T. Lagumbay, Perla Fe E. Boholano
Tagalapat : Ginalyn I. Semine, Siegfred R. Pulgarinas
Tagapamahala : Dr. Arturo B. Bayocot, CESO III, Regional Director
Mala Epra B. Magnaong, CLMD Chief
Dr. Neil Improgo, Regional EPS-LRMS
Dr. Rey Butch D. Mahinay, Regional ADM Coordinator
Dr. Emelia G. Aclan, CID Chief
Dr. Linda D. Saab, Division EPS-LRMS
Dr. Bazil T. Sabacajan, Division ADM Coordinator

Inilimbag sa Pilipinas ng Sangay ng Camiguin

Department of Education –Region X

Office Address : B. Aranas St., Poblacion, Mambajao, Camiguin

Website : www.depedcamiguin.com
E-mail Address : depedcamiguin@gmail.com, camiguin@deped.gov.ph
 2

Araling Panlipunan
Ikatulo nga Kwarter– Modyul 4:
Personal nga Katungdanan sa Pag-
amping sa atong Palibot
Pasiuna nga Mensahe
Para sa Magtutudlo:

Kumusta, malipayong paggamit niining Araling

Panlipunan - Ikaduha nga Grado Alternative Delivery
Mode (ADM) Module sa Personal nga Katungdanan sa
Pag-amping sa atong Palibot, Ikaupat nga Semana,
Ikatulo nga Kwarter.

Kini nga Modyul nadesinyo, naugmad ug nasusi sa

pagtinabangay sa mga magtutudlo nga gikan sa
pampublikong institusyon para sa pagtabang kanimo
nga makab-ot ang sumbanan nga gitakda sa K to 12
Curriculum samtang ilang gibuntog ang mga babag nga
adunay kalabutan sa personal, social, ug economic nga
mga sitwasyon sa ilang pag-eskwela.

Kining kapanguhaan sa pagkat-on o learning resource

gilauman nga makapadasig sa magtutuon o bata nga
mobuhat sa mga giniyahan ug gawasnong buluhaton sa
iyang kaugalingon nga lihok ug panahon. Dugang pa,
ang katuyuan usab niini mao ang pagtabang sa
magtutuon o bata nga makakuha sa mga gikinahanglan
nga kahanas niining atong panahon karon sa ika-21 nga
siglo samtang gitagaan usab og konsiderasyon ang ilang
mga panginahanglan og sitwasyon.

Isip dugang nga materyales sa nag-unang teksto, makita

ninyo kini nga kahon sa kinatibuk-an sa modyul.

ii
 Mga Minugbo nga Sulat sa Magtutudlo
Kini nga modyul, nagkinahanglan sa inyong
konsentrasyon para inyong masabtan, mabuhat ug
matubag ang mga buluhaton nga naa niini.

Isip magtutudlo, ikaw ang gilauman nga maghatag sa

magtutuon o bata kung unsaon paggamit niini nga
Modyul.
Gitahasan usab ikaw sa pagsubay sa pag-uswag sa
iyang kahibawo samtang imo siya gitagaan og higayon
nga makatuon sa iyang kaugalingon nga pagkat-on sa
kahibawo. Ug usab, gitahasan ka nga dasigon ug
tabangan ang magtutuon o bata sa iyang pagbuhat sa
mga buluhaton sulod niini nga Modyul.

Para sa Magtutuon
Kumusta, maayong paggamit niining Araling Panlipunan
sa Ikaduha nga Grado Alternative Delivery Mode (ADM)
Modyul sa Gigikanan sa Komunidad,Unang Semana.
Kini nga Modyul gihimo para matagaan ka sa
makahuluganon nga higayon para sa mga giniyahan ug
gawasnong pagkat-on subay sa imong kaugalingon nga
lihok ug panahon. Isip aktibo nga magtutuon, mahimo
nimo ang pagproseso sa sulod niining modyul.

iii
Kini nga Modyul adunay mga parte katugbang sa mga
icons:

Kat-oni Dinhi nga bahin, mahibaloan

kung unsa ang kinahanglan
nga matun-an sa modyul.
Pasiunang Ang katuyoan niini nga bahin
Pagsulay/Sulayi sa buluhaton mao ang
pagsusi sa imong naunang
kahibalo mahitungod sa
leksiyon nga imong pagatun-
an. Kung makuha nimo ang
insakto nga mga tubag
(100%), pwede na nimo dili
gamiton kini nga modyul.

Pagsusi Kini ang hamubo nga

buluhaton o paghisgot sa
nauna nga kahibalo para
matabangan ka nga
makakonek ang sauna ug
karon nga leksiyon.

Sulayi ug Kat-oni Dinhi nga bahin, ipaila ang

bag-o nga leksiyon sa
nagkalain lain nga pamaagi
sama sa usa ka istorya, kanta,
balak, pagpresentar sa
problema, sitwasyon, o mga
buluhaton.

iv
Hisgutan Ta Dinhi nga parte, tagaan ka og
hamubo nga panaghisgot sa
leksiyon. Ang katuyuan niini
para matabangan ug
masabtan ang bag-o nga
konsepto ug kahanas.
Pagpalambo sa Naglangkob kini sa mga
Kahibalo buluhaton nga giniyahan og
gawasnon pagbansay para
mapalig-on ang imong
pagsabot ug kahanas sa
leksiyon. Mahimo nimo nga
tan-awon kung husto ba ang
imong tubag sa mga
buluhaton sa pagtan-aw sa
tubag nga anaa sa katapusan
nga parte sa modyul.

Hinumdumi Kini naglangkob sa mga

pangutana o pagbutang sa
mga tubag sa blanko nga
parte nga gipasabot para
mapaproseso kung unsa ang
natun-an nimo sa leksiyon.
Buhata ug Kini naglangkob sa mga
Kat-oni buluhaton nga makatabang
sa imo para mabalhin ang
bag-ong kahibalo o kahanas
sa tinuod nga sitwasyon o ang
kamatuoran sa kinabuhi.

v
 Tantiya Kini usa ka buluhaton nga ang
katuyuan masukod ang
kahibalo nga nakab-ot sa
natun-an nga kompetensi.
Dugang nga Dinhi nga bahin, adunay
mga Buluhaton ihatag nga dugang nga mga
buluhaton para mapalambo
ang imong kahibalo ug
kahanas sa natun-an nga
leksiyon.
Susi sa mga Naglangkob kini sa insaktong
Tubag tubag sa tanan nga mga
buluhaton nga anaa sa
modyul.

Sa katapusan nga parte ani nga modyul, makita usab

ang:

Kini ang listahan sa tanan nga

Pakisayran
gikuhaan sa pagbuhat ug
pag-ugmad niini nga modyul.

Ang mosunod mao ang importante nga pahinumdum sa

paggamit niini nga modyul:
1. Ampingi ang paggamit niini nga modyul. Ayaw
butangi o sulati sa bisan unsa nga mga marka o sulat
sa bisan asa nga parte sa modyul. Maggamit sa lain
nga papel sa pagtubag sa mga tahas ug buluhaton.

vi
 2. Ayaw kalimti ang pagtubag sa Sulayi sa dili pa
mobalhin sa laing gihatag nga buluhaton nga naa
niini nga modyul.
3. Basaha ug maayo ang mga direksiyon sa dili pa
buhaton nga mga buluhaton sa pagbansay.
4. Obserbahe ang pagkamatinud-anon og ang
integridad sa pagbuhat sa mga buluhaton ug sa
pagsusi sa insakto nga mga tubag.
5. Humana usa ang gibuhat nga buluhaton ayha
moadto sa uban pa nga mga buluhaton sa dili pa
moadto sa uban pa nga mga buluhaton.
6. Ibalik ang modyul sa imong magtutudlo o sa
facilitator kung mahuman na ang pagtubag sa
tanan nga mga buluhaton.

Kung ugaling naglisod ka sa pagtubag sa mga

buluhaton, ayaw pag duha-duha pagkonsulta sa imong
magtutudlo o facilitator. Mahimo ka usab mangayo ug
tabang sa imong nanay ug tatay, sa imong magulang o
sa bisan kinsa nga kauban sa balay na mas magulang
nimo. Imong huna-hunaon pirmi nga wala ka nag-
inusara.
Maglaum kami nga pinaagi niining modyul
makasinati ka sa usa ka makahuluganon nga kahibalo
ug makakuha ka sa lawom nga pagsabot nga may
kalabutan sa kompetensi nga gitun-an.

vii
 Kat-oni
Kini nga modyul gihimo alang sa mga tinun-an sa
ikaduhang ang-ang para mapalambo ang tukmang
kahibalo sa mga bata mahitungod sa personal nga
katungdanan sa pag-amping sa palibot.

Human nato tun-an ang maong modyul, gilauman nga

ang mga magtutuon:

1. Masabtan ug mapasabot ang personal nga

katungdanan sa pag-amping sa palibot.

2. Makasaysay sa personal nga katungdanan nga

angay buhaton sa mga butang nga naa sa palibot
sa inyong komunidad.

1
 Pasiunang Pagsulay

Direksyon: Idibuho ang pormang kasingkasing ( ) sa

inyong papel o kwaderno ang mga pahayag nga
nagpakita og katumanan sa personal nga katungdanan
sa pag-amping sa palibot. Idibuho usab ang pormang
lingin ( ) kon wala kini nakatuman sa personal nga
katungdanan.

____ 1. Namutol og mga kahoy sa kabukiran.

____ 3. Pagtanom og mga talamnon haduol sa mga sapa
o kabukiran.
____ 3. Paghinlo sa palibot labi na kilid sa mga sapa o
kabaybayonan.
____ 4. Pagsunod sa mga pahimangno o ginadili nga
mga buhaton sa inyong palibot.
____ 5. Pagtambong o pakighiusa sa mga korum o
programa mahitungod sa kaayuhan sa palibot.

2
 Aralin
Personal nga Katungdanan
1 sa Pag-amping sa Palibot

Ang matag usa kanato adunay mga personal nga

katungdanan sa pag-amping sa atong palibot. Ang pag-
amping sa palibot usa sa mga buluhaton sa matag usa
kanato para magpabilin ang kalimpyo ug kahapsay sa
usa ka lugar.

Pagsusi

Aron sa pagsuta kon inyo bang nahinumduman ang

atong gipanghisgutan mahitungod sa atong kinaiyahan,
tubaga ang mga mosunod.

Isulat sa papel ang T kon naghisgot kini sa pag-amping sa

kinaiyahan nga makita sa tubig, Y kon naghisgot kini sa
pag-amping sa kinaiyahan nga makita sa yuta.
_____1. Paghinlo sa kanal ug sapa.
_____2. Paglikay sa paggamit og dinamita sa
pagpangisda.
_____3. Pagbutang sa basura sa insaktong butanganan
aron dili kini maanod paingon sa sapa.
_____4. Pagdumili sa pagputol og bisan unsa nga
kahoy.
_____5. Pagbawal sa pagsunog sa basura labi na duol
sa kabukiran.

3
 Mga Minugbo nga Sulat sa Magtutudlo

Sa imong pagpadayon, sabton ang mga

impormasyon nga imong mabasa. Tubagon ang
mga buluhaton nga matinud-anon.

Sulayi ug Kat-oni
Direksyon: Tun-i ang kanta nga nag-ulohan “Tan-awa
ang Palibot”. Sabta ang mga pahayag niini aron
makuha ninyo ang mensahe.
“Tan-awa ang Palibot”
(Tono: Masdan mo ang Kapaligiran by Asin)
(Liriko ni: Riza G. Balbutin)

Ang mga bata nga karon pa natawo

Adunay hangin pa kaha sila nga limpyo
Adunay kahoy pa kaha sila nga katkaton
Ug limpyong sapa o dagat nga ilang languyon

Nganong dili nato huna-hunaon

ang mahitabo sa sunod nga henerasyon
Palibot ato kining ampingan

4
 pinaagi sa pagbuhat sa atong katungdanan
Tubaga:
1. Unsa ang gihulagway sa maong kanta?
2. Unsa ang buot ipahayag sa maong kanta mahitungod
sa palibot?
3. Isip usa ka bata, unsa kaha nga katungdanan ang
imong mahimo sa imong palibot?
4. Nganong ato man atimanon ang atong palibot? Unsa
man diay ang mahitabo kon dili nato atimanon ang
atong palibot?

Hisgutan Ta

Ang pag-amping sa palibot usa sa mga buluhaton

sa matag usa kanato aron magpabilin ang kalimpyo ug
kahapsay niini. Aduna kita’y mga tagsa-tagsa nga
katungdanan para sa pag-amping niini. Basaha ang mga
personal nga katungdanan sa pag-amping sa atong
palibot nga anaa sa kahon.

Pagsunod sa saktong
pamaagi sa
pagbahin-bahin sa
basura.

Pagtanom sa mga
talamnon ug kahoy sa
bakante nga yuta labi na
duol sa sapa o kabukiran.

5
 Ginadili ang paglabay sa
mga bisag unsang
basura ug kemikal sa
sapa o dagat.

Pakighiusa sa programa
nga makapaanindot o
makapahapsay sa
palibot.

Ginadili ang pagsunog

sa mga basura,
paggamit sa mga
sakyanan o mga butang
nga makahatag og
polusyon sa palibot.

Pagsunod sa mga
simpleng pahimangno
nga nakabutang sa mga
11111111111
karatola para sa
kaanindot sa palibot.

Pangutana:
1. Unsa ka importante ang inyong mga personal nga
katungdanan sa pag-amping sa palibot?
2. Unsa ang mga insaktong pamaagi sa pag-atiman
niini?
3. Nganong kinahanglan man natong tumanon ang
atong mga katungdanan?

6
 Pagpalambo sa Kahibalo

Unang Giniyahan nga Buluhaton

Direksyon: Isulat sulod sa kahon ang mga personal nga
katungdanan sa pag-amping sa imong palibot. Buhata
kini sa imong kwaderno.

Mga personal nga

katungdanan sa
pag-amping sa palibot

Unang Pagtantiya
Direksyon: Tubaga ang pangutana ug isulat ang imong
tubag sa papel.
Isip usa ka bata sa ikaduhang ang-ang, unsa ang
imong personal nga katungdanan para mapakita ang
pag-amping nimo sa imong palibot? Ipasabot kini
pag-ayo.

7
Unang Gawasnon nga Buluhaton
Direksyon: Tan-awa ang mga hulagway. Isulat ang tsek
(/) kon kini nagpakita sa personal nga katungdanan sa
pag-amping sa palibot. Ekis (X) kon wala.

1. 2. 3.

4. 5. 6.

Unang Pagtantiya
Direksyon: Basaha ug sabta ang mosunod nga pahayag.
Butangi og S kon insakto ang maong pahayag, DS kon dili
insakto. Isulat ang inyong tubag sa papel o kwaderno.

_____1. Sunugon ang mga basura sa palibot.

_____2. Ihulog ang basura sa kanal o dagat.
_____3. Dili mogamit og dinamita sa pagkuha og isda.
_____4. Magtanom og mga kahoy ug talamnon sa
palibot.
_____5. Siguraduhon nga limpyo ug walay mga
waya- waya sa palibot.

8
Ikaduhang Giniyahan nga Buluhaton
Direksyon: Basaha ang mga mosunod nga sitwasyon. Sa
inyong kwaderno idibuho ang nawong nga nagsulti
mahitungod sa imong gibati sa maong sitwasyon, himoa
nga giya ang hulagway nga makita sa ubos. Sa ikatulong
kolum, isulat kung nganong mao kini ang imong gibati.

☺
Sitwasyon Gibati Ngano?
1. Nangaanod sa
dagat ang mga
basura.
2. Gidulaan sa mga
bata ang mga
bulak sa parke.
3. Daghan mga
talamnon ang
makita sa palibot.
4. Namonyag sa mga
tanom ang mga
bata sa palibot.
5. Walay itom nga aso
ang makita sa
mga sakyanan .

9
Ikaduhang Pagtantiya
Direksyon: Basaha ang mga katungdanan mahitungod
sa pag-amping sa palibot nga anaa sa unang kolum.
Butangi og tsek (/) ang sunod nga kolum nga nagsulti
mahitungod sa pagbuhat nimo sa maong katungdanan.

Wala
Mga Katungdanan sa Kanunay Usahay gayod
Palibot
1. Pagsunod sa saktong
pamaagi sa pagbahin-
bahin sa basura.
2. Pakighiusa sa programa
nga makapanindot o
makapahapsay sa
palibot.
3. Pagsunod sa simpleng
pahimangno nga
nakabutang sa mga
karatola.
4. Ginadili ang paglabay
sa mga bisag unsang
basura ug kemikal sa
sapa o dagat.
5. Pagtanom sa mga
talamnon ug kahoy sa
bakante nga yuta labi
na duol sa sapa o
kabukiran.

10
Ikaduhang Gawasnon nga Buluhaton
Direksiyon: Paghatag og lima ka mga personal nga
katungdanan nga angay nimong buhaton sa imong
palibot. Idibuho kini sa imong kwaderno o bondpaper.

Ikaduhang Pagtantiya
Direksiyon: Basaha og tarong ang mga pangutana. Isulat
ang letra sa insaktong tubag sa inyong papel o
kwaderno.

1. Pilia sa mga pahayag ang nagpakita sa iyang

personal nga katungdanan sa palibot.
A. Hugaw ang hangin sa sakyanan ni Leo.
B. Namutol og kahoy sa bukid ang pamilya ni Rosa.
C. Nagtabang si Edna sa pagpanghinlo sa ilang
komunidad.
D. Nigamit ang papa ni Ruby og dinamita sa
pagkuha og isda.

2. Nakita nimo nga nagkalat ang mga plastik nga

botelya sa kalsada, unsa ang angay nimong buhaton?
A. Pasagdan lang.
B. Dili nimo kini pansinon.
C. Manawag og lain para mupunit sa mga botelya.
D. Puniton ang mga plastik nga botelya ug ibutang
sa saktong labayanan.

11
3. Daghan kaayog lamok sa inyong palibot tungod kay
hugaw ang luyo sa inyong panimalay. Adunay mga
nagkalain-lain nga klase sa basura. Unsa ang maayo
nimo nga buhaton?
A. Pasagdan nalang kini.
B. Sugoon si Mama nga maoy maghinlo niini.
C. Sunugon ang mga nagkalat nga basura sa luyo.
D. Hinloan ang maong palibot ug ibahin-bahin sa
insaktong labayanan ang mga basura.
4. Adlaw nga Sabado, naghangyo ang inyong barangay
sa mga kabataan nga mananom og kahoy sa
bakante nga lote sa komunidad ug usa ka sa mga
giimbita. Unsa imong mahimong desisyon?
A. Mamakak ka nga aduna kay lakaw.
B. Balibaran ang ilang imbitasyon tungod kay dili
nimo gusto.
D. Motabang sa pagtanom nga adunay kasuko kay
napugos lang.
C. Dawaton ang maong imbitasyon ug moapil ka sa
maong programa kay mao kini ang maayo.
5. Nanginahanglan si Vina og bulak para ihatag sa iyang
Mama. Nakita niya ang tanom nga adunay mga bulak
apan adunay pahimangno sa karatola “Bawal
magputol og bulak dinhi”. Unsa ang angay buhaton ni
Vina?
A. Tunob-tunuban ang mga bulak.
B. Tangtangon niya ang karatola nga nakabutang
niini.
C. Mokuha gihapon si Vina og bulak bisan gibawal
na kini.
D. Tumanon ni Vina ang naa sa karatola ug mangita
nalang og laing bulak.

12
 Hinumdumi Kini
Ang personal nga katungdanan sa tawo usa ka
mahinungdanon nga butang para magpabilin ang
kahapsay labi na sa atong palibot. Matag usa kanato
adunay mga tagsa-tagsa ka katungdanan.

Mapakita nato ang pag-amping sa atong palibot

pinaagi sa pagtuman o pagbuhat sa atong personal nga
mga katungdanan.

Buhata ug Kat-oni

Direksyon: Idibuho sulod sa pormang kasingksing ang

duha ka personal nimong katungdanan nga imong
nabuhat sa imong palibot. Buhata kini sa imong
kwaderno.

13
 Pagtantiya
Direksyon: Kompletoha ang Table sa ubos.

Mga Butang sa Palibot Personal nga

katungdanan
1. kahoy
2. hangin
3. basura
4. sapa o kabaybayunan

Dugang Buluhaton
Paghimo og balak mahitungod sa imong palibot ug
sa imong personal nga katungdanan sa pag-amping niini.
Isulat kini sa imong kwaderno.

Rubrik para sa balak:

Mga sukdanan Nakuha
Sumbanan
nga
nga Puntos
puntos
1. Unod sa balak ug
pagkahaom sa 5
gihisgutan.
2. Pagkagaray sa mga 5
pulong sa balak.
3. Gidaghanon sa linya
sa balak. 10
1-9 nga linya = 5puntos
10 pataas = 10 puntos
Total 20

14
 15
Pasiunang Pagsusi
Pagsulay 1. T
1. O 2. T
2. 3. Y
3. 4. Y
4. 5. Y
5.
Unang Ikaduhang Unang
Pagtantiya Pagtantiya sa Gawasnong
Gawasnon nga Buluhaton
1. DS
2. DS Buluhaton
1./
3. S 1.C
2./
4. S
2.D
5. S 3./
3.D
4.x
4.D
5./
5. D
Susi sa Insaktong Tubag
Pakisayran

Sonia Pastrano, “ Pangangalaga sa Kalikasan”,

Slideshare.net,accessed July 06, 2020
https://www.slideshare.net/moble/SoniaPastrano/mo
dule-11-pangangalaga-sa-kalikasan-es-p-10

16
Alang sa inyong mga pangutana o komento , sulat o tawag sa:

Department of Education – Division of Camiguin

B. Aranas St. Poblacion, Mambajao, Camiguin, Province

Email Address: camiguin@deped.gov.ph

Cellphone no: 09057284681