You are on page 1of 8

Piula Theological College

Rev Tulei Jr Tulei


CH 602 Samoa Methodism 1835-1856

11/3/2024

George / Ieremia / Faafetai / Lepapa


PETER TURNER 1838
Folamua

O lenei pepa, o le a matou taumafai e faamatala auiliili atu ai ni vaega taua poo mea na
tutupu i le tausaga 1838 i le galuega faamisionare a Peter Turner i totonu o Samoa. Ole a
matou le talanoa I nisi o tausaga e ese mai ile tausaga 1838, ona ole faataua male faamamafa
lava o le matou sailiiliga ole tausaga 1838, ma ole a amataina lenei pepa ile sosooina mai o
mea na tutupu ile 1837.

Peter Tuner

Faamatalaina e Peter ole mau a Misiona Uesiliana e ala mai i le Tama ole Metotisi o John
Wesley ile galuega faatalai, o loo faamatalaina e Dr Thomas Coke ile 1784.

I look upon the entire world as my parish; I mean that in whatever part of it I am, to judge it
right and my bounden duty, to declare unto all who are willing to learn the glad tidings of
salvation. This is the work I know God has called me to do. And sure I am that his blessing
attends it, great encouragements have I therefore, to be faithful in fulfilling the work he has
given to me to do1

1
Journal of John Wesley, All the world my parish https://www.ccel.org/ccel/wesley/journal.vi.iii.v.html
Access 05/03/2024

1|Page
Peter Tuner 1838

Ile feteenai ai ole LMS male WMMS poo ai e tatau ona nonofo ma talai I totonu o Samoa, na
tusiina ai e Peter Turner lana Tusi e tusa ma lana ripoti e faatatau I lana galuega ua tupu ma
ola I totonu o Samoa. Ole faamoemoe o lea Tusi ina ia mafai ai ona ia nofo ma faaauauina
lana galuega faa misiona I totonu o Samoa, peitai se teena ma le mafai ona taliaina le
naunautaiga a Peter Turner mai ile Komiti I Lonatona.

Ile aso 28 o Novema 1838, na maua ai e Peter Turner le Tusi faamaonia (Approving Letter /
official intimation) mai ile Komiti I Lonetona e tatau ona malaga ese mai o ia, e pei ona
faailoaina ai e misionare LMS ile lua tausaga tuanai 1936. 2 Ole faamaoniga ina ia tuua e ia
Samoa mole LMS, e pei ona iai le maliega sa faatinoina ile va o John William ma Nathaniel I
Nukualofa ile 1830.

E lei talia gofie pe sa faigofie ia Peter Turner lenei mataupu, ona o lona naunau taiga I lana
misiona maise o tagata Samoa ua mafai ona liliuina I lana talaiga e faasino ile Misiona
Uesiliana. O loo faamatalaina lagona ole misionare ile le mafai ona maua se moe lelei ile po
(Sleepless night) faatasi ai ma ana upu e faaalia ai lona le fiafia tusa male mataupu.

If writing this in my blood would be the means of your retaining this mission how gladly
would I do it, or if my prostrating myself on my bended knees before you would avail, how
would I rejoice to do it3

 Dr R B Lyth ole misionare I totonu o Toga 1838 ile 1839, sa ia faamaoniaina ma


talitonu le fesootaiga mai lea ale Komiti ale Uesiliana mai Lonetona ile 1838, e ala
ile faamaoniaga lea ole o ese ai ole misiona Uesiliana ma Samoa 4

O nisi o mau faapea, o eleele lava ia o Samoa ua faatumulia I talaiga ale LMS, ole ala lea e
tatau ai ona aveeseina le Misiona Uesiliana mai totonu o Samoa, o latou e tatau mo Fiti. Ona
afai e lua ni talaiga I totonu ose motu se tasi e pei ona iai le LMS male WMMS I totonu o
Samoa, e mautinoa e tutupu ai ni faafitauli
2
A Harold Wood, Overseas Missions of the Australian Methodist Church. (465 Auburn road hawthorn east
Victoria 3123 Australia) Melbourne Aldersgates Press 1975-1978 pg 280.
3
A Harold Wood, pg 279
4
A Harold Wood, pg 279

2|Page
Ina ua iloa ma faalogo Matai mai I Upolu ma Savaii e ala I lea Tusi, na latou faatinoina ai se
Fono I totonu o Manono e talanoaina ai le mea e ao ona tatau on fai. 5

Ole aso 12 ile masina o Tesema 1838, na fono ai Matai uma ole WMMS I Manono, ma o lea
Fono sa faavaeina ile manatu o Peter Turner.

 I lona faamoemoe sei talanoa ina ni fuafuaga faataoto mole lumanai, maise foi sei
saili fesoasoani I Toga talu ai le faafitauli ua aliae mai,
 Ole isi faamoemoe atoa o lea fono sei faamalosi ile ola faaleagaga o latou na liliu
ma avea ma tagata mulimuli ile talaina faa Uesiliana, ona ua maua tala ole a
aveeseina Peter Turner.6
 le isi faamoemoe, na latou tau mafai e saili fesoasoani ile Tupu Tongan mo se
fesoasoani faatasi ai male Komiti ole Misiona Uesiliana, ina ia faatumauina le
talaina a Peter Turner I Samoa

Na talosaga malosi Matai Samoa ole WMMS, ile Tupu Toga mo lana pule faatupu ina ia
faatumauina faiaoga Toga I totonu o Samoa, ma na talosaga ai foi pe mafai ona ia faia se Tusi
pe a mafai e tuuina atu se talosaga ile Komiti I Lonatona pe mafai ona aua le aveeseina Peter
ae faatumauina pea mo Samoa.

Upu ole Tusi sa ave ma na faamatalaina e Martin Dyson:

Our minds are very much pained with the news from England, that Mr. Turner and Mr. Wilson
must leave Samoa. Mr. Turner tells us to join the other missionaries, but we cannot do so. No,
we cannot do that. Our minds are fixed upon Mr. Turner...It is not right that the good people
should take away our missionaries whom we cleave to, and try to make us unite with those
whom we do not know how difficult Samoa is.7

Na iai le manatu maualuga I Tagata Samoa ole WMMS, ina ia latou tutu faatasi ma
lagolagoina le faanofo tumau ai o Peter Turner I totonu o Samoa, sa faaalia le leai ai ose fefe

5
Sila Saunoa, Le laau ole Sopoaga. The University of Auckland 2012.
https://researchspace.auckland.ac.nz/bitstream/handle/2292/20709/whole.pdf%3Fsequence%3D2 Access
05/03/2024
6
A Harold Wood, pg 280
7
Sila Saunoa, pg 38

3|Page
I lea faaiuga ua malilie e faia, ma e mafai foi ona latou puipui mai ia Peter Turner I soo se mea
e aafia ai pe a ioeina le nofo tumau ai o ia.

 Na molimau e se tasi o tagata sa I totonu o lea fono, lona loto ootia male faanoanoa
maise o lona ola faatuatua ia Iesu Keriso ua mavaevae, tau ai le faaiuga ua faia le
tatau ele Komiti I Lonetona ina ia aveesea Peter mai I Samoa.

You told us to give up our many wives, and we gave them up, so that now we have only one
woman each. You told us that it was very bad to have night dances, and we gave them up.
You told us to repent of our sins, and to believe in the Lord Christ, and we should be
baptized...Will you go astray...If you leave us, we will die with love to you, and our spirits
shall follow you on the mighty deep.8

Na taumafai Peter Turner ina ia mafai ona aua nei tineia le ola faatuatua male ola tapuai o
tagata ua mafai ona ia liliuina I lana talaiga, na ala ai ona ia valaaulia ni misiona LMS e toa tolu
ina ia faatinoina se latou faasoa ae sei faalogologo iai tagata o loo mulimuli ia te ia.

Peitai, e lei iu ise tulaga lelei lea faatinoga ona sa faamatalaina, ole taimi lava na amata ai le
faasoa a misiona LMS, na tulai ai se tasi o Matai ale WMMS ma ia manao e le tatau ona faia
lea tulaga, ma ia aluese atu ai, ma faapea ona mulimuli atu ai ma nisi ile fono ia te ia ona ole
le fiafia I misionare LMS.

Na faia se maliega male finau e Tuner ma Wilson e a pe a tuu faatasi le WMMS male LMS ina
ia aua nei aliae ai ni vevesi ma ni taua ile va nonofo o tagata Samoa. Ole faatinoina o lea
maliega, na faapea ona valaauliaina ai e Peter ma Wilson se tasi o faifeau LMS e suafa ia
Macdonald ina ia taitaiina ma lauga I totonu o se sauniga ale WMMS.

 Peitai, e leai se tasi mai ile WMMS na fia faalogo ile taitai ina e Macdonald o lena
sauniga, na molimau ma silafia lelei e Peter ile le fiafia o tagata I lea gaioina sa laua
faia, ona e le toe mafai ona aveeseina lo latou ola talitonu maise lo latou ola
faatuatua ile Misiona ale Uesele. Na faapea foi ona latou faailoaina ia Peter ina ia aua

8
Sila Saunoa, pg 39

4|Page
nei faia nei faatinoga faapenei e leo o se mea e tatau ona fai. Na oo lava ina tulai se
tasi o Matai ao faia le sauniga, ma ia faapea atu ia Macdonald,

Mr. Macdonald, you are not our missionary. We will not hear you, friends, do as we do.” 9

O se taumafaiga male naunau o Peter e lei mafai ona taliaina e tagata ole WMMS, ole
naunautaiga atoa ole Misionare ina ia maua se filemu, ao le faatumauina ole ola tapuai male
ola faaleagaga o tagata ole WMMS, e pei ole ala lea na ia manao ai ina ia tuu faatasi ma o le
WMMS I totonu o aoaoga ole LMS, ma ole isi faamoemoe atoa ina ia aua aua lava nei toe foi
tagata Samoa I tu ma aga tuai poo aga faaanamua ole faapaupau.

Faamatalaina e Wood uiga o Matai ole WMMS, ua leai mase ola faaleagaga ma se filemu I
amio ma aga faaalia a Matai, ua nao foliga ita ma foliga ua foli mo taua ona ole le fiafia ile
mataupu, peitai ole faamatalaina lea e Wood ae leo iai atoa sona silafia e ala ile mataupu
male mafuaga na ala ai ona faaali e Matai ole WMMS nei tulaga.

 Ole molimau a Turner e ala ile aveeseina o ia mai I Samoa e personal ma e le fesiligia
foi lena tulaga, o loo iai ona masalosalo e leo sao le faaiuga male Tusi ua tuuina mai,
ma e leo se finagalo foi lea ole Atua ina ia aluese mai totonu o Samoa.
 Na molimau foi Turner ma Wilson, e lei faigofie le tau lalagaina mai ole la galuega
talai I totonu o Samoa e ala ile aga fesootai male aga faaleaganuu o tagata Samoa ma
I laua, peitai e lei faapea na laua faavaivai ai na tele e na liliu ma ua faasolosolo
manuia mea uma e ala ile a galuega talai, peitai o ia galuega uma ua faaleaogaina
uma lava, ma ua tiai uma ile vai ina ua loto leagaina I laua e Misiona papae.

E lei faigofie ona taliaina e tagata ole Misiona Uesiliana le tulaga ma faaiuga ua tuuina mai e
ala ile aveeseina ai o Turner mai I Samoa, o nisi sa faapea ona tumau pea lo latou ola talitonu
male faatuatua I taitaiina faa Uesiliana, o nisi sa mafai ona liliu ma mulimuli tai I taitaiga ale
LMS, ao nisi foi ua o ese mai ile Faakerisiano.

9
Sila Saunoa pg 39

5|Page
Aotelega

E talitonu le matou vaega, e tele se vaega na sauni pe na tapena e Peter Turner mo


lana misiona I totonu o Samoa, peitai ina ua aliae mai faafitauli ile va nonofo male LMS, na le
mafai ai ona faataunuuina ia vaega. Ole naunautaiga atoa ole misionare ole ola tapuai o
tagata maise ole ola faaleagaga pei ona ia naunau iai, aua e moni lava na ia mauaina tala e ala
ile tulieseina o ia ma Samoa ile 1836 ae lei mafai ona solomuli pe faavaivai ai o ia, na
faaauauina pea seia oo mai lava ile 1838 lea sa faapea ona ia mauaina ai le Tusi faamaonia
mole aveeseina ole misiona ale WMMS mai totonu o Samoa, ae tuuina atu ile LMS.

6|Page
Alagaoa

Journal of John Wesley, All the world my parish https://www.ccel.org/ccel/wesley/journal.vi.iii.v.html


Access 05/03/2024

A Harold Wood, Overseas Missions of the Australian Methodist Church. (465 Auburn road hawthorn
east Victoria 3123 Australia) Melbourne Aldersgates Press 1975-1978 pg 280

Sila Saunoa, Le laau ole Sopoaga. The University of Auckland 2012.


https://researchspace.auckland.ac.nz/bitstream/handle/2292/20709/whole.pdf%3Fsequence%3D2
Access 05/03/2024

7|Page

You might also like