ÈÚä}Ú¡ }ÚßMsÚßVÚ×Úß

JM¥Úß ÈÚä}È¡Ú «Ú ßÚ ­ ÈÚßloÈ«Ú ßÚ ­®¾

Ú àæ ÞWÒ ÔÚÄÈÚ´â ÑÚÈßÚ ºÛVÚV×Ú ÛW ÈÚáÛsÚ¶ÔÚߥÚß GM¥Úß ~ئ¥æ¾ßÚ ÄÇÈÞæ ?

ÕÞVæ ÑÚÈáÚ Û«Ú VÛ}ÚÃ¥Ú ÔÚÄÈÚ´â ÈÚä}V¡Ú ×Ú «Ú ßÚ ­ 14 ºÛVÚV×Ú ßÚ , 18 ºÛVÚV×Ú ßÚ , 16 ºÛVÚV×Ú ßÚ , 121 ºÛVÚV×Ú «Ú Û­W
ÈÚáÛt 4 ®ænoVVæ ×Ú ÆÚ Ç ÔÛPOæàMsÚß ÆÞÅÛ nÞ^ÚÁé }ÚÁVÚ ~Ú Væ ¶M¦ÁÚßÈÚÁßÚ . ÈÚßOÚQ×«Ú ßÚ ­ «ÛÄßQ VÚßM®Ú´â V×Ú ÛW
ÈÚáÛt ®ÚÃ~¾æàM¥Úß VÚßM¯VÚà JM¥æàM¥Úß ®ænoV¾ æ ßÚ M}æ OæàloÁßÚ . ®ÚÃ~¾æàM¥Úß VÚßM¯«ÚÈÁÚ àÚ @ÈÚÂVæ
¥æàÁæ}Ú ÈÚä}¡Ú }ÚßMsÚßVÚ×«Ú ßÚ ­ D®Ú¾àæ ÞWÒ @¨Ú%ÈÚä}È¡Ú «Ú ßÚ ­ ÁÚ_ÑÚ·Þæ OÚß.

122
 1 2 1 4 1 3 1 6
= = = =
2 4 2 8 2 6 2 12

? 9#.&3          @ 

  9!&  ' 8     : 
 9#.&   14   @A<!'
1
3
B3 '
 9#.& 23   @A<!'
   
"3   +3 3 . &  & 8;<     12 "
!3   5
6  $  "3       9 3 8;<B583 63. & "3  *
"3 3 . & 8;<B5C 
1 2
=
2 4
"!3 !5
6 
 . & D     3  '
B
1 2 3
= =
2 4 6
C   ( "E >03  9!5 :3F
  *  GHH   . & "E
      3  8;<  '
C  !3 !'
1
= ..........
2

C   C   9#& !5 100 50

 "! I 3J.&* 0  GHH "!
KL  "E    9 1M  "!  =  5.  NH"!
KL"E     
  1M  "!  = 5

123
   9   "!  O%  "!5B9100"!KL 
50
100
3 O (denominator) " 3 5    8P   9 * NH 
50
100
38P(numerator)"3 5
B8;<"!3  KL3  
1 2 3 4
, , , , ...
2 4 6 8
"Q  . & O  2, 4, 6, 8, ..."Q9#.&!1*8P  1, 2, 3, 4, ..."Q
9#.& !1  5
C   13 309      RS
?= )     +95

1 2 1 4
= =
3 6 3 12
= ) $  13 = 62 = 124 B #$M  &  5
C  ?0  = )     +95

9!T   U     9 1VC  . & "E         3  9!T@  13
  '

 
1 2 3 4
= = =
3 6 9 12
"0R!5C  "E>03 9!5:3F   *  9!T  
GN  +*"E     3  B9!T@  13   '

124
C   !3 !'
1
= ..........
3

B3. &   9            9#.&9  23  ! '

9!T   U  +"E     3  9!T@  23   '

C $ W   #$ '

2 4 6 8
= = =
3 6 9 12

C  C  9 !5 23 3 3 . & O 3KL   '
C   & KL8 L <'
8P  '
33  8 L <  O9X!'
O Y,B3 8P "E3> 0'
23  8 L <  8P9X!'
8P Y,B3 O"E'

125
  0
 
 0-3 )#= )  &=306 !RZ=[95890-3 
I 3JC   3  0  (+M95

1
 0
 3#)0
  
 
 06 !RZ2[ > 05
4

1
 \  %9AI 9#.&C  + 
 +95C9 33
4
 '

 0
   0-3 = ) .
 
&  
] #)0
  
 
 "E06
0 !RZ2[ 1'

?I 3J  ODB33.

 
& !3M95

126
     8  GY     9 95?      ^+ 
   14 , 34 , 16 , 56 "Q   @A<95?"1& I 3J O GYB3
3   !3M95
    *_     9 95?      ^+     13
  @A<;L' 23 ` ' 34 3 '
    
 I 3J  * 8P    O   !1M   3 . & !3 !
#$ 5 34 3C 
  3   0  (+  '
:a  9!T   ,     9 95

C  . & D   ^+ 3* 9!T@  34 M  5

6      8;<+3 '

9!T 4_   V8  . & b  93   34 B5
83*
3 6
=
4 8
 6    . & )#  "3      3  !*3  
A+3 '

3
4
3C  33M  &  '
3 9
=
4 12
C  B3 6    . & )#   6  +3 '
127
 = ) $ & B1=    5
     4 × 4 = 16
3
4
. 3&       3 × 4 = 12
B*
3 12
=
4 16

83*        ,3 "E + * D3 8E +     3  34  06
   KL  5C  9#&!S 34 3 3  *
,3 "E   8 L <   O     1 V D3 8  8 L <   8P
 
  >05
:3F   
4 × 25 = 100 3 × 25 = 75
"Q8 L <$
3 75
=
4 100
"  5
C"1&I 3J$9& '
:3F
   52       cS

C.&  0R L   d   '

I 3JO  8P   KLMX3 BI 3JC  
3  5
C  AE       R5 18 24
"!I 3J    +95C3 O  8P
 KLV83 C3 0  6Y"! 8 <  5
24 = 12 × 2 18 = 9 × 2
128
AVÚ C Èæà¥ÚÄß ÑÚà_Ò¥ÚM}æ ¥æàsÚ¥u àÚ ÑÚy¥| àÚ
18 9
=
24 12
9 ÈÚß}Úß¡ 12OæQ ÑÛÈÚáÛ«ÚÀÈÛW ¾ÚáÛÈÚ´â ¥Û¥ÚÁàÚ @®ÚÈ}Ú %Ú «ÚV×Ú ßÚ

5 
$
BÈæ¾àæ Þ? 4

$

$
 
12 = 4 × 3, 9=3×3  
$

$ $
GM¥Úß ¶Áæ¾ßÚ ¶ÔÚߥÚß; AVÚ 3   
9 3
$ $

=
12 4 2

 
$ 



$
ÔÛVæ¾ßæ Þ 1

$

$

$ 
$ 
$
18 3     
=
24 4 0
BÆÇ ~Ø¥ÚßOæàMsÚ¥Þ§æ «Úß? 1 2 3 4 5

JM¥Úß »«Ú­ÁÛ̾Úß aæÞ¥ÚOàÚ Q @MËÚOàÚ Q ÑÛÈÚáÛ«ÚÀÈÛ¥Ú 1

JM¥Úß @®ÚÈÚ}Ú%«ÚÉ¥Ú§Áæ, @¥ÚÂM¥Ú aæÞ¥ÚÈÚ«Úà­ _}ÚÃ¥Æ
Ú Ç 0, 2
GM¸Þ ¸M¥ÚßVÚ×«Ú ßÚ ­ eæàÞtÒ
@MËÚÈ«Ú àÚ ­ ºÛWÒ¥ÚÁæ A »«Ú­ÁÛ̾Úß B«æà­M¥Úß ÁÚà®Ú VæÁæ G×æ¿ßÂ. C VæÁæ¾ÚßÆÇÁÚßÈÚ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú
ÒVÚßÈÚ´â ¥ßÚ . 2
ÉËæÞÎÚ}æVÚ×æÞ«Úß? 0, GM¸Þ ¸M¥ÚßVÚ×Ú«Úß­
ÈæßÞÅæ «æàÞt¥Ú D¥ÛÔÚÁz
Ú ¾
æ ßÚ ÆÇ 18
24
«Úß­ Èæà¥ÚÄß 3

ÑæÞÂÒ VæÁæ G×æ¿ßÂ. C VæÁ¾ æ ßÚ ÈæßÞÅÛ¼V¥

Ú ÆÚ ÁÇ ßÚ ÈÚ
9
12
GM¥Úß ¶Áæ¥Èæ ´âÚ ; AÈæßÞÅæ aæÞ¥ÚÈ«Ú àÚ ­ @MËÚÈ«Ú àÚ ­ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú ÉËæÞÎÚ}æVÚ×æÞ«Úß? Oæ×ÚºÛVÚ¥ÚÆÇÁÚßÈÚ
»«Û­ÁÛÌVÚ×Ú ÉËæÞÎÚ}Væ ×Ú Þæ «Úß?
ÈÚß}Úà¡ ÑÚMOæÐÞ¯Ò 34 GM¥Úß ¶Áæ¥Èæ ´âÚ . aæÞ¥ÚÈ«Ú ßÚ ­ ÈÚß}Úß¡
@MËÚÈ«Ú ßÚ ­ B«Úà­ ÑÚMOæÐÞ¯ÑÚÄß ÑÛ¨Ú´ÀÉÄÇÈÄÚ ÈÇ Þæ ? (¾ÚáÛOæ?)
A¥ÚߥÚÂM¥Ú 3
4
«Úß­ 18
24
ÁÚ ÑÚMPЮڡ ÁÚà®Ú (in lowest terms) GM¥Úß ÔæÞ×ÚßÈÚÁßÚ .
ÑÛÈÚáÛ«ÚÀÈÛW ÔæÞ×ÚßÈÚ´â ¥Û¥ÚÁ,æ JM¥Úß »«Ú­ÁÛ̾Úß aæÞ¥Ú ÈÚß}Úß¡ @MËÚ¥Ú ÑÛÈÚáÛ«ÚÀ @®ÚÈ}Ú %Ú «ÚV×Ú «Ú ­æÅÛÇ
ºÛWÒ }æV¥æ ÁÚ æ ÒVÚßÈÚ´â ¥ßÚ @¥ÚÁÚ ÑÚMPЮڡ ÁÚà®ÚÈÛW¥æ.
B«Úß­ Oæ×WÚ «Ú ÅæOQÚ V×Ú «Ú ßÚ ­ ÈÚáÛtÂ.
 SÛÆ ¸lo eÛVÚ }ÚßM¸ÒÂ.
3 ..... 5 20 45 3 42 .....
 =  =  =  =
5 30 6 ..... 75 ..... 48 8
 Oæ×VÚ æ OæànoÁßÚ ÈÚ »«Ú­ÁÛÌVÚ×«Ú ßÚ ­ 10, 100, 1000 GM¸ÈÚ´â V×Ú ÆÚ Ç ¾ÚáÛÈÚ´â ¥Û¥ÚÁàÚ aæÞ¥ÚÈÛWÁÚßÈÚ
»«Ú­ÁÛÌVÚ×ÛW ¶Áæ¿ßÂ.
1 2 3 5
   
2 5 4 8

129
 1 2
 ,
3 3
GM¸Þ »«Ú­ÁÛÌVÚ׫
Ú ßÚ ­ 10, 100, 1000 GM¸ÈÚ´â VÚ×Æ
Ú Ç ¾ÚáÛÈÚ´â ¥Û¥ÚÁà
Ú aæÞ¥ÚÈÛVÚßÈÚM}æ
»«Ú­ÁÛ̾ÚáÛW ¶Áæ¾ßÚ Äß ÑÛ¨Ú´ÀÈæÞ? ¾ÚáÛOæ?
 Oæ×W
Ú ÁÚßÈÚ ®ÚÃ~¾æàM¥Úß eæà}æ »«Ú­ÁÛÌVÚ׫
Ú ßÚ ­ JM¥æÞ aæÞ¥ÚÉÁÚßÈÚ »«Ú­ÁÛÌVÚ×ÛW ¶Áæ¿ßÂ.
1 1 1 1 1 1 1 2
u , u , u , u ,
2 4 2 3 3 4 3 5

ÑæÞÂÒsÚßÈÛ
JM¥Úß ÈÚä}È ¡Ú «
Ú ßÚ ­ «ÛÄßQ ÑÚÈßÚ ºÛVÚV×
Ú ÛW ÈÚáÛtÁÚßÈÚÈ´âÚ VÚ×Æ
Ú Ç GÁÚsßÚ ÑÚÈßÚ ºÛVÚV×
Ú «
Ú ßÚ ­ ÑæÞÂÒmÛoVÚ
@¨Ú%ÈÚä}È
¡Ú Û¿ß}Úß.

@M¥ÚÁæ OÛÄß ÈÚä}¥

¡Ú à
æ M¦Væ OÛÄß ÈÚä}È ¡Ú «
Ú ßÚ ­ ÑæÞÂÒ¥ÛVÚ @¨Ú%ÈÚä};¡Ú @¢ÚÈÛ OÛÄß ºÛVÚ ÈÚß}Úß¡ OÛÄß
ºÛVÚ ÑæÞÂ¥ÛVÚ @¨Ú%, B¥Ú«ßÚ ­ Oæ×W
Ú «ÚM}æ ¶Áæ¾ßÚ ¶ÔÚߥÚß.
1 1 1
+ =
4 4 2

ÔÛVæ¾ßæ Þ ÈÚä}È ¡Ú «
Ú ßÚ ­ AÁÚß ÑÚÈßÚ ºÛVÚV×
Ú ÛW ÈÚáÛt¥Ú }ÚßMsÚßVÚØM¥Ú GÁÚs« Ú ßÚ ­ ÑæÞÂloÁà
æ Þ?
JM¥Úß ÈÚä}È¡Ú «
Ú ­æ×¥æ ßÚ AÁÚß ÑÚÈßÚ ºÛVÚV× Ú «
Ú ßÚ ­ VÚßÁÚß~ÒÂ. JM¥Úß ºÛVÚOQæ ¶y| ÔÚ_`Â.

B«æà­M¥Úß ºÛVÚOà
Ú Q ¶y| ÔÚ_`Â.

2 2 1
¡Ú Ú 6 ºÛVÚOQæ ¶y| ÔÚ_`¾áÚ Û¿ß}Úß. 6 GM¶ß¥Úß, 3 ÁÚ B«æà­M¥Úß ÁÚà®ÚÈÄ
CVÚ ÈÚä}¥ Ú È
Ç Þæ ?

130
B¥Ú«ßÚ ­ JM¥Úß Èæà}ÚÈ¡ ÛW ¶Áæ¾ßÚ ßÈÚ
1 1 2 1
+ = =
6 6 6 3
B«Úß­ ÈÚä}È¡Ú «Ú ßÚ ­ GMlß ÑÚÈßÚ ºÛVÚ ÈÚáÛtÁÚßÈÚÈ´âÚ V×Ú ÆÚ Ç GÁÚs«Ú ßÚ ­ ÑæÞÂÒmÛoVÚ Jlßo GÎÚßo ºÛVÚÈÛVÚßÈÚ´â ¥Mæ ¥Úß
·Û¿ßÅæOQÚ ÈÛW ÔæÞ×Ú¶ÔÚߥæÞ?
@¨Ú%ÈÚã @¨Ú%¥Ú @¨Ú%ÈÚã
8 ÑÚÈßÚ ºÛVÚV×Ú ÆÚ Ç 2«Úß­ }æV¥æ ÁÚ æ 2
8
; ÈÚáÛ}ÚÃÈÄÚ ,Ç
1 1
2 1× 2 1 + =1
= = 2 2
8 4×2 4
1 1 1
+ + =1
GM¥Úà OÛy¶ÔÚߥÚß. AVÚ 2 4 4
1 1 1 1 1
1 1 2 1
+ = =
+ + + + =1
8 8 8 4 2 4 8 16 16
_}ÚÃÈ«Ú ßÚ ­ ÁÚ_Ò ¶y| ÔÚ_`Â. ..................................................................
..................................................................
..................................................................
B«Úà­ OæÄÈÚ´â ÑÛÄßVÚ×«Ú ßÚ ­ ¶Áæ¥ßÚ
«æàÞtÂ.

ÈÚä}¥¡Ú Ú 18 ºÛVÚÈ«Ú àÚ ­ 83 ºÛVÚÈ«Ú àÚ ­ ÑæÞÂÒmÛoVÚ GÎÚßo ºÛVÚÈÛVÚßÈÚ´â ¥ßÚ ?

8 ÑÚÈßÚ ºÛVÚ ÈÚáÛtÁÚßÈÚÈ´âÚ V×
Ú ÆÚ Ç Jlßo 1 + 3 = 4 ºÛVÚV×Ú «Ú ßÚ ­ }æV¦æ ÁÚßÈÚ´â ¥ÛW¥æ.
@M¥ÚÁæ 4
8
. B¥ÚÁÚ aæÞ¥Ú ÈÚß}Úß¡ @MËÚÈ«Ú ßÚ ­ ÑÚÁ×Ú VÚ àæ ØÑÚ¶ÔÚߥÚÄÈÇ Þæ .
1 3 4 1
+ = =
8 8 8 2
ÈÚä}¥¡Ú Ú ºÛVÚVØÚ Væ ¶y| ÔÚ_`, C Èæà}ÚO¡ Qæ ÑÚÈáÚ Û«ÚÈÛ¥Ú VÛ}ÚÃ¥Ú _}ÚÃÈ«Ú ßÚ ­ ÁÚ_Ò «æàÞtÂ.
JM¥Úß Â¶¹¬«ÚÆÇ 9 ÑÚÈßÚ ºÛVÚV×Ú «Ú ßÚ ­ VÚßÁÚß~ÒÂ.

B¥ÚÁÆÚ Ç GÁÚsßÚ ºÛVÚVØÚ Væ ¶y| ÔÚ_`Â.

B«Úà­ 4 ºÛVÚVØÚ Væ ¶y| ÔÚ_` «æàÞtÂ.

131
 Èæà}Ú¡ eÛÀÉß~Þ¾ÚßÈÛW
CVÚ  + 4 = 6 ºÛVÚVØÚ Væ ¶y|É¥æ. B«æà­M¥Úß ÂÞ~¾ÚßÄàÇ _}ÚÃ¥ÚÆÇ JM¥Úß ^èOÚÈÚ«Úß­ ÉɨÚ
ÔæÞ×Ú¶ÔÚߥÚß: Èæà¥ÚÄß ¶y| ÔÚ_`ÁßÚ ÈÚ´â ¥ßÚ , ¶¹¬«Ú 92 ºÛVÚV×Ú «Ú Û­W ÈÚáÛtÁÚßÈÚ´â ¥«Ú ßÚ ­ «æàÞt¦
ÁÚÄÈÇ Þæ ? ËæÞsé ÈÚáÛsÚ¦ÁÚßÈÚ´â ¥ßÚ ¥æàsÚu
ºÛVÚOQæ ; GÁÚs«Ú Þæ ÑÚÄ ¶y| ÔÚ_`ÁßÚ ÈÚ´â ¥ßÚ 94 ºÛVÚOQæ ; Jlßo ^èOÚ¥Ú GÎÚßo ºÛVÚÈÛW¥æ?
_}ÚÃ¥ÚÆÇ }æàÞÂÒÁÚßÈÚ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú«Úß­
¶y| ÔÚ_`ÁßÚ ÈÚ´â ¥ßÚ 96 ºÛVÚOQæ . OÚàtÒ «æàÞsÚ¥Þæ D}ÚÁ¡ ÈÚ «Ú ßÚ ­ OÚMsÚß
B¥Ú«ßÚ ­ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú Èæà}ÚÈ¡ ÛW ¶Áæ¾ßÚ ßÈÚ : Õt¾Ú߶ÔÚߥæÞ?
2 4 6 1
+ =
9 9 9 2

B¥ÚÁÆÚ Ç 6
9
«Úß­ ÑÚÁ×Ú VÚ àæ ØÒ ¶Áæ¾ßÚ ¶ÔÚߥÚÄÈÇ Þæ ? 1
1 8
6 2×3 2 4 1
= =
9 3×3 3 16

@M¥ÚÁ,æ
2 4 6 2
+ = =
9 9 9 3
Oæ×WÚ «Ú _}ÚÃÈ«Ú ßÚ ­ «æàÞtÂ

_}ÚÃ¥Ú GÎÚßo ºÛVÚOQæ OæM®Ú´â ¶y| ÔÚ^`ÚÅÛW¥æ?

Jlßo GÎÚßo ºÛVÚOQæ ÔÚÑßÚ ÁÚß ¶y| ÔÚ^`ÚÅÛW¥æ?
B¥ÚÂM¥Ú ÒVÚßÈÚ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú Èæà}Ú¡ GÎÛoWÁÚßÈÚ´â ¥ßÚ ?
1 5 6 3
+ = =
8 8 8 4

132
B¥ÚÞæ ÂÞ~, Oæ×VÚ æ OæàsÚÅÛ¥Ú ®ÚÃÚ ~¾æàM¥Úß _}ÚÃ¥ÄÚ àÇ, É»«Ú­ ¶y|V×Ú «Ú ßÚ ­ Oæàlo ºÛVÚV×Ú «Ú àÚ ­ Jlßo
¶y| OæàsÚÅÛ¥Ú ºÛVÚV×Ú «Ú àÚ ­ »«Ú­ÁÛÌ ÁÚà®Ú¥ÆÚ Ç ¶Áæ¿ßÂ. ®ÚÃ~¾æàM¥Úß _}ÚÃÚ ¦M¥Ú ¥æàÁÚOßÚ ÈÚ
»«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú Èæà}ÚÈ¡ «Ú ßÚ ­ ÑÚÁ×Ú Ú ÁÚà®Ú¥ÆÚ Ç ¶Áæ¿ßÂ.

¶y| ºÛVÚ ¶y| ºÛVÚ

¶y| ºÛVÚ ¶y| ºÛVÚ

Jlßo ºÛVÚ Jlßo ºÛVÚ

¶y| ºÛVÚ ¶y| ºÛVÚ

¶y| ºÛVÚ ¶y| ºÛVÚ

Jlßo ºÛVÚ Jlßo ºÛVÚ

133
 »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú ÑÚMOÚÄ«Ú
$+.+,   -+/ +0#   1+/2 3+54  '  6% #     7 28 
39:+., 8  +54  ;

  7 28% <

+ 0+.+, ()3% 39:+=  - % + 08  +54  )
1 1 3
+ =
2 4 4
>+   2;

+.+,   6-+/ #    1+/2 3+54  '  6% #  ?  @ * +  $#  0
 54  +   1) $!"   A"% +54   1 +  #  ? )  > B + 
%&   + +, 1@  % @<
2 1 3
+ =
6 6 6
%' 
2 1 3 1
= , =
6 3 6 2
C  -% %  '  % @+  )D 
1 1 1
+ =
3 6 2
    *8  ++ , 6B"<

134
 3 1 4
+ =
6 6 6
3 1 4 2
=
6 2
GM¥Úà, 6 =
3
GM¥Úà ÑÚÁ×
Ú V
Ú à
æ ØÒ¥ÚÁæ B¥Ú«ßÚ ­ ÕÞVÚà ¶Áæ¾ßÚ ¶ÔÚߥÚß :

1 1 2
+ =
2 6 3

_}ÚÃÈ´âÚ ÕÞVÛ¥ÚÁà
æ Þ?

3 2 5
+ =
6 6 6
3 2
,
6 6
BÈÚ´â VÚ׫
Ú ßÚ ­ ÑÚÁ×
Ú Ú ÁÚà®Ú¥Æ
Ú Ç ¶Áæ¥Á
Ú ,æ B¥Úß ÕÞVÛVÚ¶ÔÚߥÚß.

1 1 5
+ =
2 3 6

1 3
B«Úß­ ÈÚä}¥
¡Ú Ú 4 ºÛVÚÈ«
Ú à
Ú ­, 8 ºÛVÚÈ«
Ú à
Ú ­ eæàÞtÒ¥ÚÁæ GÎÚßo ºÛVÚV×
Ú ÛVÚ¶ÔÚߥÚß? GM¥Úß _}ÚÃÈ«
Ú ßÚ ­
¸tÑÚ¥Þæ AÅæàÞ_Ò «æàÞsÚßÈÚ:
1
ºÛVÚV× Ú Ä
æ È
Ç ãÚ JM¥æÞ ÂÞ~¾ÚßÈÚ´â VÚ×Û¥ÚÁæ OÚàtÑÚÄß ÑÚßĺÚ. B¥ÚÁÆ Ú Ç ¥æàsÚu }ÚßMsÛ¥Ú 4 ºÛVÚÈ´âÚ 
ÑÚÈßÚ ºÛVÚV×Ú ÆÚ Ç GÁÚsßÚ ºÛVÚV×
Ú ßÚ ÑæÞÂ¥ÚߥÚß GM¥Úß ®ÚÂVÚ{Ò¥ÚÁà
æ Þ
3
8
GM¶ß¥Úß BM}ÚÔÚ 3 ºÛVÚV× Ú ßÚ ÑæÞÂ¥ÚߥÛW¥æ.
5
AVÚ, 8 ÑÚÈßÚ ºÛVÚV× Ú Ç Jlßo   3 =  ºÛVÚ; @M¥ÚÁæ 8 .
Ú Æ
1 3 2 3 5
+ = + =
4 8 8 8 8
C AËÚ¾ßÚ ¥Ú _}ÚÃÈ«
Ú ßÚ ­ ÁÚ_ÑÚßÈÚ.

135
 3 2
 .5@  10 A; B C D  3E  5 A; B C
D  3EFG  G  
! 
 H     ();+ *+ A; B -   
3 2
10
A; B   I A;3 IJ  '   "
 # 8 '    5 A; B  
I A;3 K  '   "
 # L '    !3 7
  > '   0# 2 34  0
 $#
ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé
2
5
A; 
   2 A;3 IJ  '   "
 # M '    !3 7
 0
# 
ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé
7
-  > 34   3 = 7  '    $ = 10
A; B
3 2 3 4 7
+ = + =
10 5 10 10 10
1 2
2
A; 
 
  
 & 5
A; 
   ()/  
2 1
5
A;     2 A;3 IJ  '   "  # M '      < 2
A; 
 
1
2 A;3 IJ  '    K '   
     2
A; B -   0
# $   
9
> 34 2;+ '    4 +   = 10
A; B
ÉßÞlÁé

1
2 ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé

ÉßÞlÁé
136
 1 2 5 4 9
+ = + =
2 5 10 10 10

BÈÚ´â V×Ú ÅÚ ÅÇæ ÛÇ «ÛÈÚ´â OÛyßÈÚ ÑÛÈÚáÛ«ÚÀ ÂÞ~ ¾ÚáÛÈÚ´â ¥ßÚ ?

GÁÚsßÚ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú Èæà}ÚÈ¡ «Ú ßÚ ­ ÅæOQÚ ÔÛOÚÄß @ÈÚ´â V×Ú Ú aæÞ¥ÚV×Ú «Ú ßÚ ­ ÑÚÈáÚ Û«ÚÈÛWÑÚ·Þæ OÚß.
B¥ÚÁMÚ }æ 13 + 52 «Úß­ ÔæÞVæ OÚMsÚßÕt¾Ú߶ÔÚߥÚß?
Èæà¥ÚÆVæ BÈÚ´â V×Ú Ú aæÞ¥ÚV×Ú «Ú ßÚ ­ ÑÚÈáÚ Û«ÚÈÛWÑÚ·Þæ OÚß.
1
3
ÁÚ ÉÉ¨Ú ÁÚà®ÚV×Ú ÆÚ Ç aæÞ¥ÚÈ´âÚ 3ÁÚ @®ÚÈ}Ú ÀÚ %VÚ×ÛWÁÚß}ÚÈ¡ .æ ÔÛVæ¾ßæ Þ,
5
2
ÁÚ ÉÉ¨Ú ÁÚà®ÚV×Ú ÆÚ Ç aæÞ¥ÚÈ´âÚ 5ÁÚ @®ÚÈ}Ú ÀÚ %VÚ×ÛWÁÚß}ÚÈ¡ .æ
AVÚ ÑÚÈáÚ Û«Ú aæÞ¥ÚÈ´âÚ 3ÁÚ ÈÚß}Úß¡ 5ÁÚ @®ÚÈ}Ú ÀÚ %ÈÛWÁÚß}ÚÈ¡ .æ
@¥ÚOÛQW 3 × 5 = 15 «Úß­ }æV¥æ ÁÚ æ ÑÛOÚÄÈÇ Þæ ?
1 1× 5 5
= =
3 3 × 5 15
2 2×3 6
= =
5 5 × 3 15
B«Úß­ Èæà}ÚÈ¡ «Ú ßÚ ­ OÚMsÚßÕt¾ÚßßÈÚ :
1 2 5 6 11
+ = + =
3 5 15 15 15

 C Oæ×WÚ «Ú ®ÚÃ~¾æàM¥Úß eæà}æ ÈÚä}V¡Ú ×Ú ÆÚ Ç ¶y| ÔÚ_`¥Ú ºÛVÚV×Ú «Ú ßÚ ­ OÚ}Â¡Ú Ò }æV¥æ ßÚ , eæàÞtÒ¥ÚÁæ
JM¥Úß ÈÚä}¥¡Ú Ú GÎÚo«Þæ ºÛVÚ ÒVÚ¶ÔÚߥæM¥Úß ÅæOQÚ ÔÛPÂ.

137
 l 9 (   !"     # $ E*
1 1 2 1 2 1 1 5
u + u + u + u +
4 8 3 6 3 4 8 6

B}ÚÁÚ OæÄÈÚâ´ OÚàtÑÚßÉOæVÚ×Úß

B+ 2 !: /  #% /FG $ /* 7 2 !:   &14 /FG $ %   A
BFD CD /FG 7  *
&14 /FG   +  %  % /FG $ %    + @ 0*
 /   % /FG A  B+ /F H! I #%  % J* 2 K  % /FG
A   B+  % /FG*
       !" ( . 
3 1 3 1 1 1 1
+ = + + = 1 + =1
4 2 4 4 4 4 4
'      (A 9  %  -A+!     - 
3 1 3 2 5
+ = + =
4 2 4 4 4
5
4
+. 1 14  +  2 ( +   LM0% $   $
 -A *
 #% /FG +M  #% /F  A 
 #%  % B+N   )  O &14* BFD B+  /FG*
3 3 3 1 1 1 1
+ = + + =1+ =1
4 4 4 4 2 2 2
B+  !:  <!"   5 B+ &14 # ! +"      @  # .=
$>?*

.= $>? @     !" A AFD  B+ <!E" #+!% &P% 
, !" A ! 

138
_}ÚÃVÚ×ÚÆÇ ¶y| ÔÚ^Ú`ÅÛ¥Ú ºÛVÚVÚ×Ú«Úß­ ÑæÞÂÒ JM¥Úß ®Úãy% ÈÚä}Ú¡ ÈÚß}Úß¡ JM¥Úß ºÛVÚÈÛW
¶¥ÚÅÛ¿ßÑÚ¶ÔÚߥÚÄÈ
Ç Þæ ?

B¥ÚÁÚ VÚ{}ÚÈ«Ú ßÚ ­ ¶Áæ¾ßÚ ßÈÚ :

1 2 3 4 7 1
+ = + = =1
2 3 6 6 6 6
·æÞÁæàM¥Úß ÅæOQÚ .
@«Úà®é ÈÚß}Úß¡ @ÈÚ«Ú }ÚM¥æVæ @MW ÔæàÆÑÚÆÁÚßÈÚ ¶mæo¾ßÚ «Úß­ RÂÞ¦ÑÚ·Þæ OÛW¥æ. @«Úà¯Væ JM¥ÚàÈÚÁæ
ÉßÞlÁÚà, @ÈÚ«Ú }ÚM¥æVæ GÁÚsàÚ OÛÄß ÉßÞlÁé ¶mæo ·æÞOÚß. JM¥æÞ ÂÞ~¾Úß ¶mæo RÂÞ¦ÑÚßÈÚ´â ¥Û¥ÚÁ,æ
Jlßo GÎÚßo ÉßÞlÁé ¶mæo ·æÞOÚß?
JM¥Úß ÉßÞlÁé ÈÚß}Úß¡ 2 ÉßÞlÁé ÑæÞÂ¥ÛVÚ 3 ÉßÞlÁé; @¨Ú% ÉßÞlÁé ÈÚß}Úß¡ OÛÄß ÉßÞlÁé
ÑæÞÂ¥ÛVÚ ÈÚßßOÛQÄß ÉßÞlÁé. Jlßo ÈÚßàÁÚà ÈÚßßOÛQÄß ÉßÞlÁé GM¥Úß ÅæOQÚ ÔÛOÚ¶ÔÚߥÚß.
1 1 ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛1 1⎞ 3 3
@M¥ÚÁ,æ 1
2
+ 2 = ⎜1 + ⎟ + ⎜ 2 + ⎟ = (1 + 2 ) + ⎜ + ⎟ = 3 +
4 ⎝ 2⎠ ⎝ 4⎠ ⎝ 2 4⎠ 4
= 3
4
B«æà­M¥Úß ÂÞ~¾ÚßÄàÇ OÚàtÑÚ¶ÔÚߥÚß.
1 3 1 3
1 =
2 2
, 2 =
4 4

GM¥Úß ¶Áæ¥ÁÚ ,æ
1 1 3 9 6 9 15 (3 × 4) + 3 3 3
1 +2 = + = + = = = 3 + =3
2 4 2 4 4 4 4 4 4 4

 JM¥Úß ®Û}æþßÚ ÆÇ JM¥ÚàÈÚÁæ ÆÞlÁé ÔÛÄà, B«æà­M¥ÚÁÆÚ Ç GÁÚsàÚ OÛÄß ÆÞlÁé ÔÛÄà
B¥æ. GÁÚsàÚ ®Û}æÃV×Ú ÆÚ Ç ÑæÞ Jlßo GÎÚßo ÆÞlÁé ÔÛÆ¥æ?
 JM¥ÚàÈÚÁæ ÉßÞlÁé D¥Ú¥ § Ú GÁÚsßÚ ÔÚVVXÚ ×Ú Ú }ÚߦVÚ×ßÚ }ÛVÚßÈÚM}æ eæàÞtÒ BloÁæ Jlßo GÎÚßo
D¥ÚÈ § ÛVÚßÈÚ´â ¥ßÚ ?
 ÑÚÁ×Ú Ú JM¥ÚàÈÚÁæ PÅæàÞVÛÃM @ÄÑÚMsæ¾ßÚ «Úà­ ÈÚßßOÛQÄß PÅæàÞVÛÃM ÑÚßÈÚy%VÚs¾ uæ ßÚ «Úà­ RÂÞ¦Ò¥Ú×ßÚ .
Jlßo ºÛÁÚ GÎÚßo?
 Oæ×VÚ æ OæàsÚÅÛ¥Ú »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú Èæà}Ú¡ OÚMsÚßÕt¿ßÂ.
5 1 7 1 3 1 5 1 1 1
u + u + u + u + u 2 + 3
6 3 8 4 4 3 6 4 3 2
139
 OÚtÈæß ÈÚáÛsÚßÈÚâ´¥Úß ÔæÞVæ?
!/0& 9:)3 G H  )P Q; /& 9:)3 G
H   =  = 
 ) 
GP  GH <A5'
!/0& 9:)3 <  2E 9:). /& 9:). )!@? $+ &! ' 2
/& 9:)  
 )  2E 9:)3 GP+!@?  1 (  O )+  '
3 1 1
− =
4 4 2
M)N   /.F+  /
 . .=!;
3 1 3 −1 2 1
− = = =
4 4 4 4 2
!/0& 9:)3 )P Q 2E 9:)3 G H  =  /#  +   !@? ) GP+!@? 
/& 9:)3
3 1 1
− = >+. V/  +
  . 1, 2, 3, 4, 5, 6,
7, 8 <W 2/    . 2/+ 
4 2 4
!.#     /=OF+  (.  R    ) .F1 O <A5 >  
!S !$ /=OF+  1 )+ '
3 1 3 2 3 − 2 1
−
4 2 4 4
= − =
4
=
4 V/   2/  T!>  <A5 > 
2E 9:Q !.)  9:)3A 5 )+ '
=   ) . '
1 1
−
2 3
 /=OF+-/1
R    !S !S F .=!1 + = 1
1 1 3 2 3− 2 1
− = − = =
2 3 6 6 6 6

2); 16 9:)3 GP+!@?  1

 :)3 Q /& :)3 & +   %1
<A5 :)3 GP7'
/&. !/0&. $+ &! 1 T -K GP H !/0& :)3
(    )+  '
1 ⎛1 3⎞ 1 3
1 − = + − =
4 ⎜⎝ 4 4 ⎟⎠ 4 4

O. !S=  , 1 − 14 = 44 − 14 = 4 −4 1 = 34

U !   .F

140
!"
#  <A5 P    $'
(. <A5 P    - /$'
58 3
  )!     O /0 /   , 1− =
85 8
5 8 5 8− 5
2  O. /0 /   , 1 − = −
8 8 8
=
8
=
3
8
(. /0 ,
<)= !) K. ! =% L  ./& K. ./ =  = +
  %1
GP H <A5 K.'
<)= K.Q  K.   )   K.; 2E K.Q /&
K.   )  /& K. GP+!@?  1 T :5 ./& K. GP+!@?  
!X /0 /  1
(  O )+   ,
1 1 ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛1 1⎞ 1
2 − 1 = ⎜ 2 + ⎟ − ⎜1 + ⎟ = (2 − 1) + ⎜ − ⎟ = 1
2 4 ⎝ 2⎠ ⎝ 4⎠ ⎝ 2 4 ⎠ 4
!.#  >+&. /0 /   ,
1 1 4 1 5
2 = 2 + = + =
2 2 2 2 2
<.;
1 1 4 1 5
1 =1+ = + =
4 4 4 4 4
<. )+  &!  ' T;
1 1 5 5 10 5 5 1
2 −1 = − = − = =1
2 4 2 4 4 4 4 4
U O !SF 45+ /0   2.Q .!) 9:)3 .  <)=. /&
9:)3 45 -/$&# !  '  2.3Q$ <A5 9:)3    45 -/$'
( /& 9:)3Q; 2E 9:)3 /F! !S=& E@Y9&!& !  ' -). >+
T. ! ,
.!) 9:.7 2E 9:)3 ); <)= 9:)3 T!@?  1 (. /&
9:)3 ) <)=. /& 9:)3D  :5 GH 2E ! /&.  !/0&1
T !/0& 9:)3    -/$1
1 1 3
2 −1 =
4 2 4
!  P TZ+ !  O )+ ! ,
1 1 1 1 ⎛ 1 1⎞ 1 1 1 1 3
2 −1 = 2 + − 1 = ⎜1 + ⎟ + −1 = + =
4 2 4 2 ⎝ 2 2⎠ 4 2 2 4 4
!.#  >+ /0 /  1
1 1 9 3 9 6 3
2 −1 = − = − =
4 2 4 2 4 4 4
141
  JM¥ÚàÈÚßßOÛQÄß ÉßÞlÁé D¥Ú¥§ Ú ÔÚV¦XÚ M¥Ú @¨Ú% ÉßÞlÁé }ÚßMsÚÂÒ }æV¥æ ÁÚ ,æ
DØ¥Ú ÔÚV¥XÚ Ú D¥Úȧ Îæ ßÚ o?
 ÈÚßàÁÚàÈÚÁæ PÅæàÞVÛÃM }ÚàOÚ¥Ú _Þ¬OÛ¿ß¿ßM¥Ú JM¥ÚàÈÚßßOÛQÄß PÅæàÞVÛÃM }ÚàOÚ¥Ú
}ÚßMsÚ«ßÚ ­ }ÚßMsÚÂÒ }æV¾ æ ßÚ ÅÛ¿ß}Úß. DئÁÚßÈÚ }ÚßMsÚß GÎÚßo PÅæàÞVÛÃM?
 @«Úß JM¥Úß ÈÚä}È¡Ú «Ú ­æ×¥æ ×Ú ßÚ . @¥ÚÁÚ 125 ºÛVÚOQæ ¶y| ÔÚ_`¥×Ú ßÚ . B«Úß­ GÎÚßo ºÛVÚOQæ ¶y| ÔÚ^`Ú ·Þæ OÛW¥æ?
 10 ÆÞlÁé ¬ÞÁÚß Õt¾ÚßßÈÚ JM¥Úß ·ÛƧ¾ßÚ ÆÇ 3 34 ÆÞlÁé ¬ÞÁÚß B¥æ. ·ÛƧ }ÚßM¶Äß B«Úà­
GÎÚßo ÆÞlÁé ¬ÞÁÚß ·æÞOÚß.
 JM¥Úß ®ÚM^Û¾Úß}Úß OÚ×¥æ Ú ÈÚÎ%Ú 14 34 PÅæàÞÉßÞlÁé ÔæàÑÚ}ÛW ÁÚÑ¡æ ¬Éß%Ò}Úß. C ÈÚÎ%Ú
¬Éß%Ò¥Úߧ 16 14 PÅæàÞÉßÞlÁé. ÔÛVÛ¥ÚÁæ C ÈÚÎ%Ú OÚ×¥æ Ú ÈÚÎ%Ú PQM}Ú GÎÚßo PÅæàÞÉßÞlÁé Ôæ^ßÚ `
ÁÚѾ
¡æ ßÚ «Úß­ ¬Éß%Ò}Úß?
 É«æàÞ¥é 20 ÉßÞlÁé D¥Ú¥§ Ú ÔÚVÈXÚ «Ú ßÚ ­ RÂÞ¦Ò¥Ú«ßÚ . @¥ÚÂM¥Ú Èæà¥ÚÄß 5 34 ÉßÞlÁé; «ÚM}ÚÁÚ
6
1
2
ÉßÞlÁé }ÚßMsÚÂÒ }æV¥æ «Ú ßÚ . ·ÛP DئÁÚßÈÚ ÔÚV¥XÚ Ú D¥Úȧ Îæ ßÚ o?
 JM¥Úß mÛÀMP¾ÚßÆÇ ÈÚßàÁÚ«Þæ JM¥Úß ºÛVÚ¥ÎÚ ßÚ o ¬ÞÂ¥æ. B«Úà­ 100 ÆÞlÁé ¬ÞÁÚ«ßÚ ­ ÑæÞÂÒ¥ÛVÚ
mÛÀMP¾Úßß @¨Ú%¥ÚÎßÚ o }ÚßM¸}Úß. ÔÛVÛ¥ÚÁæ A mÛÀMP¾ÚßÆÇ Jlßo GÎÚßo ÆÞlÁé ¬ÞÁÚß Õt¾Ú߶ÔÚߥÚß?
 JM¥Úß mÛÀMPVæ ¬ÞÁÚß }ÚßM¸ÑÚÄß GÁÚsßÚ Oæà×ÚÈVæ ØÚ Èæ. JM¥Ú«Þæ Oæà×ÚȾ æ ßÚ «Úß­ ÈÚáÛ}Úà }æÁ¦æ loÁæ ÔÚ}ßÚ ¡
¬ÉßÎÚV×Ú ÆÚ Ç mÛÀMP }ÚßM¶ßÈÚ´â ¥ßÚ . GÁÚs«Ú Þæ Oæà×ÚȾ æ ßÚ «Úß­ ÈÚáÛ}Úà }æÁ¦æ loÁæ mÛÀMP }ÚßM¶Äß ÔÚ¦«æç¥ßÚ
¬ÉßÎÚV×Ú ßÚ ·æÞOÚß. ÔÛVÛ¥ÚÁæ
© JM¥Ú«Þæ Oæà×ÚȾ æ ßÚ «Úß­ ÈÚáÛ}Úà }æÁ¦æ loÁæ JM¥Úß ¬ÉßÎÚ¥ÆÚ Ç mÛÀMP¾Úß GÎÚßo ºÛVÚÈ´âÚ }ÚßM¶ßÈÚ´â ¥ßÚ ?
© GÁÚs« Ú Þæ Oæà×ÚȾ æ ßÚ «Úß­ ÈÚáÛ}Úà }æÁ¦æ loÁ,æ JM¥Úß ¬ÉßÎÚ¥ÆÚ Ç mÛÀMP¾Úß GÎÚßo ºÛVÚ }ÚßM¶ßÈÚ´â ¥ßÚ ?
© GÁÚsà Ú Oæà×ÚÈVæ ×Ú «Ú ßÚ ­ }æÁ¦æ loÁæ JM¥Úß ¬ÉßÎÚ¥ÆÚ Ç mÛÀMP¾Úß GÎÚßo ºÛVÚ }ÚßM¶ßÈÚ´â ¥ßÚ ?
© GÁÚsà Ú Oæà×ÚÈVæ ×Ú «Ú ßÚ ­ }æÁ¦æ loÁæ GÎÚßo ¬ÉßÎÚV×Ú ÆÚ Ç mÛÀMP¾Úßß ®Úã~% }ÚßM¶¶ÔÚߥÚß?
 ÔÛÄß É}ÚÁz Ú Û OæÞM¥ÚÃ¥ÆÚ Ç ·æ×VÚ Xæ 75 14 ÆÞlÁÚà ÑÚMeæ 55 14 ÆÞlÁÚà ÔÛÄß ÑÚMVÚÃÔÈÚ Û¿ß}Úß.
B¥ÚÂM¥Ú 15 14 ÆÞlÁé ÔÛÄ«Úß­ ÈÚáÛÁÚÅÛ¿ß}Úß. GÎÚßo ÆÞlÁé ÔÛÄß DØ¿ß}Úß?
®Úâ´«ÚÁÚÈÚÅæàÞOÚ«Ú
nÞ^ÚÁÚ B«Úà­
OÚÆOÛ ÑÛ¨Ú«V
æ ×
Ú ßÚ «Ú«ÚVæ ÑÚÔÛ¾ÚߦM¥Ú D}ÚÈ
¡ ßÚ ®ÚtÑÚ
ÑÛ¨Ú´ÀÈÛ¿ß}Úß ÑÛ¨Ú´ÀÈÛ¿ß}Úß ·æÞOÛW¥æ
 JM¥Úß »«Ú­ÁÛ̾Úß É»«Ú­ ÁÚà®ÚVÚ×Ú«Úß­ OÚMsÚß
Õt¾ÚßÄß ÑÛ¨Ú´ÀÈÛVÚßÈÚ´â ¥ßÚ .
 JM¥Úß »«Ú­ÁÛ̾Úß ÔÚÄÈÚâ´ ÁÚà®ÚVÚ×Ú«Úß­ OÚMsÚß
Õt¾ÚßÆÁÚßÈÚ É¨Û«ÚV×Ú «Ú ßÚ ­ ~Ø¥ÚßOæàMsÚß, @ÈÚ´â V×Ú «Ú ßÚ ­
ÉÈÚÂÑÚßÈÚÁÚß.
 JM¥Úß »«Ú­ÁÛ̾Úß ÑÚÁ×Ú Ú ÁÚà®ÚÈ«Ú ßÚ ­ OÚMsÚßÕt¾ÚßÄß
ÑÛ¨Ú´ÀÈÛVÚßÈÚâ´¥Úß.
 »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú Èæà}ÚÈ¡ «Ú ßÚ ­ _}ÚÃ¥Ú ÑÚÔÛ¾ÚߦM¥ÚÄà
®Ûþæ à ÞWOÚ ÑÚ M ¥Ú º Ú % VÚ × Ú Æ Ç ¾ Ú ß à ÉÈÚ Â ÑÚ Ä ß
ÑÛ¨Ú´ÀÈÛVÚßÈÚâ´¥Úß.
 É»«Ú­ aæÞ¥ÚÉÁÚßÈÚ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú aæÞ¥ÚVÚ×Ú«Úß­
ÑÚÈáÚ Û«ÚVàæ ØÒ Èæà}Ú¡ OÚMsÚßÕt¾ÚßÄà ®Ûþàæ ÞWOÚ
ÑÚÈßÚ ÑæÀVÚ×«Ú ßÚ ­ ®ÚÂÔÚÂÑÚÄà ÑÛ¨Ú´ÀÈÛVÚßÈÚ´â ¥ßÚ .
 aæÞ¥ÚÈ«Ú ßÚ ­ ÑÚÈáÚ Û«ÚVàæ ØÒ »«Ú­ÁÛÌVÚ×Ú ÈÚÀ}ÛÀÑÚÈ«Ú ßÚ ­
OÚMsÚßÕt¾ÚßßÈÚâ´¥ÚOÚàQ ®ÛþæàÞWOÚ ÑÚÈÚßÑæÀVÚ×Ú«Úß­
®ÚÂÔÚÂÑÚßÈÚâ´¥ÚOÚàQ ÑÛ¨Ú´ÀÈÛVÚßÈÚâ´¥Úß.

142
 9
_}⁄√V◊
⁄ ´⁄ fl⁄ ≠ K•⁄fl»⁄
 ÁÚÑÚ®ÚÃËæ­ ÑÚ°¨æ%
VÚ{}Ú ÑÚMYÚÈ´âÚ A¾æàÞfÒ¥Ú ÁÚÑ® Ú ÃÚ Ë­æ ÑÚ°¨æ%¾ÚßÆÇ ÉÉ¨Ú VÚßM®Ú´â VÚØVæ Ä»Ò¥Ú @MOÚV×
Ú «
Ú ßÚ ­ PÊeé
ÈÚáÛÑÚoÚ Áé ¥ÛRÆÑÚßÈÚ´â ¥Ú«ßÚ ­ OÚÅÛÀ{¾Úßß OÚß}ÚàÔÚĦM¥Ú «æàÞt¥Ú×ßÚ .
""®ÚÃ~¾æàM¥Úß VÚßM¯«ÚÈÂÚ Væ OæÞ×ÚÅÛ¥Ú ®ÚÃË­æVæ @ÈÚÁßÚ ÑÚ¾ÚáÛW D}Ú¡ Ò¥ÚÁæ A VÚßM¯Væ «ÚOÐÚ }ÚÃ
_Ôæ­¾ßÚ «Úà­ («) D}ÚÁ¡ È Ú ´âÚ ~ؾÚߦ¥ÚÁ§ ,æ ÈÚßßM¦«Ú VÚßM¯Væ @ÈÚOÛËÚÈ«
Ú ßÚ ­ ¬Þt¥ÛVÚ @ÈÚÁßÚ ÑÚÂ
D}ÚÁ¡ Ú ¬Þt¥ÚÁæ @ÈÚÂVæ ~ÃOà æ Þ«Ú ( ) _Ôæ­¾ßÚ «Úà­
¬ÞsÚÅÛVÚßÈÚ´â ¥Úß''
mÛÀÆ VÚßÁÚß}Úß
""C D®Û¾Ú ß ÁÚ Ñ Ú È Ú } Û¡ W ¥æ ¾ Ú ß ÄÇ È æ Þ '' OÚ Å ÛÀ{
AÅæàÞ_Ò¥Ú×Úß. ÕM¦«Ú OÛÄ¥ÚÆÇ VæÁVæ ×Ú «Ú ßÚ ­®¾Ú àæ ÞWÒ
ÑÚ°¨æ%¾Úßß ÈÚßßW¥ÛVÚ ÒPQ¥Ú @MOÚ®n
Ú o¾ßÚ «Úß­ «æàÞtÂ. ÑÚMSæÀVÚ×Ú«Úß­ ¥ÛRÆÑÚß~¡¥Ú§ÁÚß.
| - 1

VÚßM®Úâ´ @MOÚVÚ×Úß Jlßo || - 2

@MOÚV×Ú ßÚ
||| - 3
A «««« |||| - 4
B ««« | | | | |- 5
C ««««« ¥æ à sÚ u ÑÚ M Sæ À VÚ × Ú « Ú ß ­ VÚ ß ÁÚ ß ~ÑÚ Ä à
D «« ÑÚ ß ÄºÚ È ÛW Åæ O Ú Q ÔÛOÚ Ä à ÑÛ¨Ú ´ À
ÑÚ°¨æ%¾ÚßÆÇ ÉeæÞ}Ú VÚßM®Ú´â ¾ÚáÛÈÚ´â ¥Úß? OÚÅÛÀ{Væ JM¥Úà ÈÛVÚßÈÚM}æ VÚßM®Ú´â V×Ú ÛW ÈÚáÛsÚ¶ÔÚߥÚß.
@¢Ú%ÈÛVÚÆÄÇ. D¥ÛÔÚÁÚzæVæ 23 «Úß­ ÕÞVæ ¶Áæ¾Úß
¶ÔÚߥÚß.
""«VÚßÁÚß~Væ 10 @MOÚV×
Ú à
Ú VÚßÁÚß~Væ 5 @MOÚV×
Ú à
Ú |||| |||| |||| |||| |||
Ä»ÑÚßÈÚ´â ¥Úß''þ
PÊeéÈÚáÛÑÚoÁé ÔæÞØ¥ÚÁßÚ . ÁÚÑÚ®ÚÃËæ­ ÑÚ°¨æ%VÚ×ÚÆÇ @MOÚVÚ×Ú«Úß­ C
ÂÞ~¾ÚßÆÇ ¥ÛRÆÑÚßÈÚ´â ¥«Ú ßÚ ­ VÚÈßÚ ¬Ò¦§Þ
""ÑÛÁé, Jlßo ÒPQ¥Ú @MOÚVÚ×æÎÚßo GM¥Úß «Û«Úß ÁÚÄÈÇ Þæ ? C ÂÞ~¾Úß VæÁVæ ×Ú «Ú ßÚ ­®¾
Ú àæ ÞWÒ
ÔæÞ×ÚßÈæ«ßÚ ''þOÚÅÛÀ{ ¢Úlo«æ G¥Úߧ ¬M}Ú×ßÚ . VÚßÁÚß~ÑÚßÈÚ´â ¥Þæ mÛÀÆ VÚßÁÚß}ÚßVÚ×ßÚ (Tally
®ÚÃ~¾æàM¥Úß VÚßM¯VÚà ¥æàÁÚP¥Ú @MOÚV×
Ú «
Ú ßÚ ­ @ÈÚ×ßÚ Marks).
OÚMsÚßÕt¥Ú¥ßÚ § ÔæÞVæ?
A VÚßM¯Væ 4 «VÚ×àÚ 4 VÚ×à
Ú ÒPQ¥ÚÈ´âÚ .
4 «VÚØVæ Ä»Ò¥Ú @MOÚ = 4 ×10 = 40
4VÚØVæ Ä»Ò¥Ú @MOÚ = 4 ×5 = 20
A VÚßM¯Væ Ä»Ò¥Ú Jlßo @MOÚV×
Ú ßÚ = 40 + 20 = 60
B¥æÞ ÂÞ~ B}ÚÁÚ VÚßM®Ú´â VÚØVæ Ä»Ò¥Ú @MOÚV×
Ú «
Ú ßÚ ­ OÚMsÚßÕt¿ßÂ. ÁÚÑ®
Ú ÃÚ Ë­æ ÑÚ°¨æ%¾ÚßÆÇ d¾ÚßVÚØÒ¥Ú
VÚßM®Úâ´ ¾ÚáÛÈÚâ´¥Úß?

144
I¥Ú«æÞ }ÚÁÚVÚ~¾ÚßÆÇ GÎÚßo ÈÚßOÚQ×Úß? _}ÚÃ¥Ú ÉÈÚÁÚzæ
ÉÉ¨Ú ÈÚÎ%Ú VÚ×ÆÚ Ç dVÚ~«¡ Ú d«ÚÑMÚ SæÀ
JM¥Úß ËÛÅæ¾ßÚ 5«æÞ }ÚÁVÚ ~Ú ¾Úß ÉÉ¨Ú tÉÎÚ«éVÚ×ÆÚ ÁÇ ßÚ ÈÚ VÚ×«Ú ßÚ ­ C _}ÚÃ¥ÆÚ Ç }æàÞÂÑÚÅÛW¥æ.
ÈÚßOÚQ×Ú ÑÚMSæÀVÚ×Ú«Úß­ _~ÃÒÁÚßÈÚâ´¥Ú«Úß­ «æàÞtÂ.
1850
1930
5A
1980
5B 2000
2011
5C

5D
B¥ÚÁÆÚ Ç ÈÚß«ÚßÎÚÀ«Ú JM¥Úß _}ÚÃÈ´âÚ «ÚàÁÚß
OæàÞn d«ÚÑMÚ SæÀ¾ßÚ «Úß­ ÑÚà_ÑÚß}Ú¥¡ .æ ÕÞVæ
ÈÚáÛsÚßÈÚâ´¥ÚÂM¥Ú ÔæàÞÆOæ¾Úßß B«Ú­ÎÚßo
-5 ÔÚßsÚßVÚÁßÚ ÑÚßĺÚÈÛVÚßÈÚ´â ¥ßÚ .
-5 ÔÚßsÚßW¾ÚßÁÚß

¾ÚáÛÈÚ }ÚÁVÚ ~Ú ¾ÚßÆÇ ÔÚßsÚßW¾ÚßÁÚ ÑÚMSæÀ¾Úßß Ôæ^ßÚ `? A }ÚÁVÚ ~Ú ¾ÚßÆÇ GÎÚßo ÔÚßsÚßW¾ÚßÂ¥Û§Á?æ
5C tÉËÚ«é«ÚÆÇ GÎÚßo ÔÚßsÚßVÚÂ¥Û§Á?æ GÎÚßo ÔÚßsÚßW¾ÚßÁÚß?
®ÚÃ~¾æàM¥Úß tÉËÚ«é«ÚÆÇ GÎÚßo ÈÚßOÚQØ¥Û§Á?æ
ÔÚßsÚßW¾ÚßÁÚ Jlßo ÑÚMSæÀ¾Úßß ÔÚßsÚßVÚÁÚ Jlßo ÑÚMSæÀWM}Ú GÎÚßo Ôæ^ßÚ `?
ËÛÅÛ VÚÃM¢ÛľÚß
®ÚM^Û¾Úß}é ¾Úßß.¯. ËÛÅæ¾Úß VÚÃM¢ÛľÚߥÚÆÇÁÚßÈÚ ®Úâ´ÑÚ¡OÚVÚ×Ú ÑÚMSæÀ¾Úß«Úß­ ÑÚà_ÑÚßÈÚ ±ÚÄOÚÈÚ«Úß­
«æàtÂ.

OÛ¥ÚM¶Â
ÑÚy| OÚ¢æ
OÚÉ}ÚVæ ×Ú ßÚ
«ÛlOÚ
fÞÈÚ«Ú ^ÚÂ}æÃ
B}ÚÁÚ
- 100 ®Úâ´ÑÚ¡OÚVÚ×Úß
145
145
 - I  N *./5&% ;  6 &%  0
#9:   73235&% ;  6 0
*U   7  !*V
             

  !W# &% HR 

: *: +  F;)
X*Y,Z [ \( 
     

 5O 2010 ( 2013  O=$ *:&% ]    Z ,  Q 
  !"#$%& ! '() -+Z ' ,  Q
 G   
2010 # );
 5 J*  3-H
2011  !*:%&*U , ^3,
7 *V _'5 ,+
# &% @D  -     V`K
2012 N ( M$4 F
];) F* *U6
a5%&2*)
2013
¬Þ«Úß
¨Ú¬VÚ×æÞ, }æMW«ÚOÛ¿ß ¶M¦ÁÚßÈÚâ´¥Úß
-10000  G{ÑÚÄß OÚno¥Ú OÚlo OÚlÅo àæ Þ
OÚlVo ×Ú ÆÚ Ç JM¥Úß OÚlo «Ú«­Ú ^Úlo
¸lßo ÔæàÞ¿ß}æàÞ OÚlÅo àæ Þ...
N *./  !O=$=  - &%  0
GM¥Úß sèmé....
1= O=$  230
2011 O=$   , 23 *./
 !2013P O= Q0
?2 I=    5     !';
"#   !5 ',$'" ,) 5     !
"#  *  R '" (  8'3#<
(Pictograph)N98'3# (Pictogram).'+S
   '+ -H ! 8 '3# 
'"%& T =5#, )  5
-H  !*':?(  :I,&%  )

146
 B«æà­M¥Úß ÂÞ~¾Úß _~ÃÞOÚÁÚy
JM¥Úß }ÚÁVÚ ~Ú ¾ÚßÆÇ @¨Ú%ÈÛÏ%OÚ ®ÚÂÞOæоÚßÆÇ ÉÉ¨Ú VæÃÞsÚßVÚ×ßÚ Ä»Ò¥Ú ÈÚßOÚQ×Ú ÑÚMSæÀ¾Úß«Úß­
_}ÚÃ¥ÆÚ Ç OæàsÚÅÛW¥æ. ÈÚßOÚQ×Ú ÑÚMSæÀ¾Úß«Úß­ «æloVæ BÁÚßÈÚ ÁæÞSæ¾ßÚ ÆÇ, ÑÚÈáÚ Û«Ú @M}ÚÁVÚ ×Ú ÆÚ Ç 1, 2, 3,
4, ... GM¶ ÑÚMSæÀ¾Úß«Úß­®¾Ú àæ ÞWÒ VÚßÁÚß~ÑÚÅÛW¥æ. @sÚPu QÁßÚ ÈÚ VæÁ¾ æ ßÚ ÆÇ A, B, C, D, E GM¸Þ
VæÃÞséVÚ×Ú«Úß­ ¬Ì`}Ú @M}ÚÁÚ¥ÚÆÇ VÚßÁÚß~ÑÚÅÛW¥æ.
10
®ÚÃ~¾æàM¥Úß VæÃÞt«Ú ÈæßÞÅæ ÑÚÈáÚ Û«Ú @VÚÄÉÁÚßÈÚ A¾Úß}ÚV×Ú «Ú ßÚ ­ ÁÚ_ÑÚÅÛW¥æ.
9
A¾Úß}ÚV×Ú Ú D¥ÚÈ § ´âÚ (G}ÚÁ¡ )Ú ÈÚßOÚQ×Ú ÑÚMSæÀ¾Úß«Úß­ ÑÚà_ÑÚß}Ú¥
¡ .æÚ
8
_}ÚÃÈ«Ú ßÚ ­ K¦ ®Úno ®Úã~%VæàØÒÂ.
7
VæÃÞsé ÈÚßOÚQ×Ú ÑÚMSæÀ
6
A ............
5
B ............
4 C 9
3 D ............
2 E ............
1
ÕÞVæ ÑÚMSÛÀ®ÚÁÈ
Ú Û¥Ú ÈÚáÛÕ~VÚ×«Ú ßÚ ­ A¾Úß}ÚV×Ú «Ú ßÚ ­
D®Ú¾àæ ÞWÒ ÑÚà_ÑÚßÈÚ C ÂÞ~¾æßÞ ·ÛÁéVÛñé
0 A B C D E (Bar Graph) @¢ÚÈÛ ·ÛÁésÚ¾áÚ ÛVÚÃM (Bar Diagram).
PÃOæmé ®ÚM¥ÚÀ
 JM¥Úß PÃOmæ é ®ÚM¥ÚÀ¥ÚÆÇ Èæà¥ÚÄ 5 KÈÚÁéVÚ×ÆÚ Ç ºÛÁÚ}Ú }ÚMsÚÈ´âÚ VÚØÒ¥Ú
ÁÚ«Úß­VÚ×Ú«Úß­ _~ÃÞOÚÂÒÁÚßÈÚâ´¥Ú«Úß­ «æàÞtÂ.
·ÛÁésÚ¾ÚáÛVÚÃM OÚM®ÚãÀl«ÚÆÇ
30
¸tÑÚßÈÚ
25
«ÚÈßÚ Væ Ä»Ò¥Ú @¢ÚÈÛ ÑÚMVÚÃÕÒ¥Ú ÈÚáÛÕ~VÚ×«Ú ßÚ ­
ÔÚÄÈÚâ´ ÂÞ~VÚ×ÚÆÇ _~ÃÞOÚÂÑÚßÈÚâ´¥ÚßMlß.
ÁÚ«ßÚ ­V×Ú ßÚ

ÈÚáÛÕ~VÚ×«Ú ßÚ ­ ÉËæÞÇ ÏÑÚÄß BM}ÚÔÚ _}ÚÃV×Ú ßÚ

20

15 }ÚßM·Û ÑÚÔÛ¾ÚßOÚÈÛWÈæ. }ÚßM¶ ÑÚÁ×Ú ÈÚ Û¥Ú

Spreadsheet ÑæàÞ±éoÈæÞÁé D®Ú¾æàÞWÒ
10
·ÛÁé sÚ¾áÚ ÛVÚÃM ÁÚ_ÑÚ¶ÔÚߥÚß.
5 B¥Ú O ÛQW Application -> Office ->
OpenOffice.org Spreadsheet/LibreOffice
Calc GM¶ OÚ Ã ÈÚ ß ¥Ú Æ Ç Spreadsheet
0
 
KÈÚÁßÚ   

ÑæàÞ±éoÈæÞÁÚ«Úß­ }æÁæ¿ßÂ. ÈÚáÛÕ~VÚ×Ú«Úß­ ®Úno

@}ÚÀM}Ú Ôæ^ßÚ ` ÁÚ«ßÚ ­V×Ú «Ú ßÚ ­ VÚØÒ¥Úߧ GÎÚo«Þæ KÈÚ«ÚÆ?Ç ÁÚà®Ú¥Æ
Ú Ç }Ú¾áÚ ÛÂÒÂ. C ®Úno¾ßÚ ¾ÚáÛÈÚ´â ¥Û
Èæà¥ÚÄ ÈÚßàÁÚß KÈÚÁéVÚ×ÚÆÇ VÚØÒ¥Ú Jlßo ¥ÚÁàÚ JM¥Úß OÛÄM«ÚÆÇ PÇOé ÈÚáÛt Insert -
ÁÚ«ßÚ ­V×Ú Îæ ßÚ o? > Chart GM¶ OÚÃÈßÚ ÈÚ«ßÚ ­ @«ÚßÑÚÂÒ ·ÛÁé
Èæà¥ÚÄ 5 KÈÚÁéVÚ×Æ Ú Ç ºÛÁÚ}Ú }ÚMsÚOQæ Jlßo GÎÚßo sÚ¾áÚ ÛVÚÃM ÁÚ_ÑÚ¶ÔÚߥÚß.
ÁÚ«ßÚ ­V×Ú ßÚ Ä»Ò}Úß?
147
147
 ËÛÅÛ ¥ÛRÅÛ~
 ,-./01    $ # *$% 2  *+.  !$%*
"  ! $&%'
100
JM¥Ú«Þæ }ÚÁVÚ ~
Ú Væ @}ÚÀM}Ú Ôæ^ßÚ ` ÈÚßOÚQÚ ×Úß
ÑæÞÂ¥Ú ÈÚÎ%
Ú ¾ÚáÛÈÚ´â ¥Úß?
90
Ôæ^ßÚ ` ÈÚßOÚQ×Úß ÑæÞÂ¥ÚߥÚß 2012 ÁÚÅà
æ ÞÇ 2013
80
ÁÚÅà
æ ÞÇ ? GÎÚßo Ôæ^ßÚ `?
70
@~ OÚtÈæß ÈÚßOÚQ×Úß ÑæÞÂ¥Úߧ ¾ÚáÛÈÚ ÈÚÎ%
Ú ?
60 ÕM¦«Ú ÈÚÎ%Ú PQM}Ú B¥Úß GÎÚßo OÚtÈæß?
ÈÚßOÚQ×Ú ÑÚMSæÀ

50 n.É. «æàÞsÚßÈÚâ´¥Úß GÎÚßo ÑÚÈÚß¾Úß?

40 n.É. «æàÞsÚßÈÚâ´¥ÚOæQ ÑÚM¶M©Ò ÑÚMVÚÃÕÒ¥Ú
30 ÈÚáÛÕ~VÚ׫
Ú ßÚ ­ C Oæ×W
Ú «Ú ·ÛÁé sÚ¾áÚ ÛVÛÃM«ÚÆÇ
OæàsÚÅÛW¥æ.
20

10 20

0 18
2009 2010 2011 2012 2013
ÈÚÎ%
Ú 16
 1 JM¥Úß VÚMmæ ÈÚáÛ}Úà n.É. «æàÞsÚßÈÚÈÁ
Ú ßÚ 14
GÎÚßo d«Ú?
12

n.É. «æàÞsÚÄß 3 VÚMmæV×

Ú Î
Ú ßÚ o ÉßÞÑÚÆsÚßÈÚ
(')' $  *+

 10
d«ÚÁßÚ GÎÚßo ÈÚßM¦? 8

 2 VÚMmæVØ
Ú WM}ÚÄà Ôæ^ßÚ ` ÑÚÈßÚ ¾Úß n.É. 6
«æàÞsÚßÈÚÈÁ
Ú ßÚ GÎÚßo ÈÚßM¦? 4

 B¥ÚOæQ ÑÚM¶M©Ò B«Úà­ Ôæ_`«Ú ®ÚÃËæ­VÚ×Ú«Úß­ 2

}Ú¾ÚáÛÂÒÂ.
0
    
ÑÚÈßÚ ¾Úß (VÚMmæV×
Ú Æ
Ú )Ç
®Úâ´«ÚÁÚÈÚÅæàÞOÚ«Ú nÞ^ÚÁÚ B«Úà­
OÚÆOÛ ÑÛ¨Ú«V
æ ×
Ú ßÚ «Ú«ÚVæ ÑÚÔÛ¾ÚߦM¥Ú D}ÚÈ¡ ßÚ ®ÚtÑÚ
ÑÛ¨Ú´ÀÈÛ¿ß}Úß ÑÛ¨Ú´ÀÈÛ¿ß}Úß ·æÞOÛW¥æ
 3 4$5   6$-78#  !*8
*91$ % **:)'
 ; 5   6$- 78#  ! * 8
*91$ % **:)'
 <   !+6*=>$**:)'

148