Donata Dominik-Stawicka * Ewa Czarnota MATURA 2010 JEZYK POLSKI JOPERONjiblio, ejezyzno mola, Biblio, moia ziemio polska, ileiska Fronciszkanska “Polska hebrajszczyznq, “hebraiska polszczyznq, Diumowa Swieta “I iedyna. i peel , Wezysiko jest w Tobie, \, Cokolwiek przezytem. | Wszystko jest w Tobie, Cokolwiek kochatem- chrzescijan (Stary i Nowy Testament) zo ksiegi ¢wiete. Spisana zo- ata w jezyku hebrajskim, greckim i aramejskim, od renesansu tlu- ezona jest na jezyki narodowe. Powstawata no przestrzeni wielu Wiekow: Stary Testament 6d X do II wieku p.n.e., Nowy Testament migdzy pienwszq potowg | wieku i drugq polowg Il wieku n.e. ‘Stary Testament sktada sig z 39 ksiag (m.in. z Pigcioksiegu, czyli To- Ksiegi Hicba, Ksiegi Koheleta, Ksiegi Psalméw), Nowy Testament 2q Ewangelie wedlug: ¢w. Marka, éw. Mateusza, $w. tukasza Jone, Ksiega Apokalipsy, Dzieje Apostolskie i Listy Apostolskie est to wersja wedtug kanonu hebrajskiego i prolestanckiego, ka- Nn katolicki, uchwalony no Soborze Trydenckim w XVI wieku, obe|- 46 ksiqg Starego Testamentu i 27 ksiqg Nowego Testamentu). Fochodzenie ksiqg Starego Testamentu pozostaje nicustalone, tradycja BizYpIsuIe autorstwo Piecioksiegu Mojzeszowi, a Ksiegi Psalméw krélowi idowi, Badanig naukowe nad Bibliq dowodzq, ze autorami pism byli lonimowi medrcy, uczeni i kaptani zydowscy Zyjacy w réznych wiekach ad isinicjqce w Piimic Swigtym réznice w stylu, Srodkach wyrazu, ogladach | filozofi. Nowy Testament zostat spiscny przez czterech WW, 201 autora listw Uwoza sie przede wozystlim Sw. Pawta. ie a Biblia to nade wszystko ksiega Swigta; zawierajqca historie nie tylko narodu wybranego, lecz catej ludzkosci, do ktérej prze- mawia Bag i kiérq ku sobie podnosi [...]. Jednakze Biblia jest nie tyko praweziwym stowem Bozym, ale jednoczeénie prawdziwym sto- wem ludzkim. Pairzqc od strony ludzkie|, zjawiskowe|, ow wy- miar ludzki ksigg Swielych ruca sie przemoznie i z tatwosciq weezy, Jako stowo ludzkie Pi- smo Swiete jest zespotem tek- stéw literackich, ktére zaimuig poczesne miejsce w literaturze Swiata; sq to dziela literackie narodu wybranego i pocagtkéw chrzegcijanstwa, ktére powstaly w ciqgu preesato tysiqca lat, od wieku XIll przed Chr. do | wieku po Chr. [...] Wlitera- jurze biblijne] wyréznia sie sie- dem tak zwanych wiekszych lite- rackich nodeli rodzajowych: historiografia, prawo, teksty pro- rockie, Iryka, literatura madro- Sciowa (gnomiczna), apokalipty- ka, list. W polu kazdego 2 tych wiekszych struktur rodzajewych moina znaleié jeszcze wiele mniejszych form lub gatunkéw literackich (rodowody, sagi, epo- peje, wyrocznie, przypowiesci, alegorie, hymny, lamentacie). Kazimierz Bukowski, Biblo o literatura polske, 1984 HISTORIA LITERATURYKsiega Rodzaju — poemat o stworzeniu éwiata i eztowieka Ksiega Rodzaju zwana tet Ksiegq Genesis (gr. genesis ‘pochodzenie’) przedstawia kos- mogonie bibliing — wyob-azenie na temat stworzenia Swiata i cztowieka przez Boga. Ksigga ukazuje zatem Boga jako kreatora, stwerzyciela i prawodawce, powotujqcego wszystko do istnienia. Daje odpowiedzi na od- wieczne pytania nurtujqce cztowieka: skad wziqt sig wiat, skqd w nim zto (unde malum) i dobro, skqd cztowiek. Ksiega Rodzaju zawieru 1dwniez opis Edenu — rajskiego ogrodu, historie upadku pierw- szych ludzi: Adama i Ewy, kidrzy wbrew Boze- mu zakazowi zerwali owoc z drzewa poznania dobra i zta, oraz opowiesé 0 bratobéjcze| zbrodni Kaina, kiéry z-zazdroéci zabit swojego brata Abla. Kontynuacje i nawigqzania @ w literaturze: John Milton, Raj utracony Jan Kochanowski, pies Czego cheeses od nas, Panie Wespazjan Kochowski, Psalm 4 Franciszek Dionizy Kniaznin, O wietke Boga. Psalm 103 Franciszek Karpiriski, Kiedy ranne wstaj George Gordon Byron, Kain Juliusz Stowacki, Na drzewie zawist was Balladyna Tadeusz Micinski, Kain Albert Camus, Cztowiek zbuniowany John Steinbeck, Na wschéd od Edeny, Jerzy Andrzejewski, Teraz na ciebie zagh Zbigniew Herbert, Modlitwa pana Ce -podréznika Czestaw Mitosz, Storice ® w malarstwie: Stanistaw Wyspiariski, witraz Bog Ojciee — Stari sie! Michat Aniot, freski ze sklepienia Kephicy. Sykstynskie|: Stworzenie czlowieka, Grze literatura ukazuje Keina réznorodnie. Na przy- Kad Albert Camus w Cztowieku zbuntowanym catkowicie rozgrzesza go jaso pierwszego nosi- ciela filozofii buntu tworczego; buntu przeciwsta- wiaigcego sig ,okrvinemu i xaprysnemu béstwu, ktére bez przekonywajgeych uzasadnieh woli ofiare Abla od ofiary Kaina i przez to wywoluje pierwsze zabéjstwo". Glasariusz od starozytnosci do pozytywizmu, pod red. Tedeusza Patrzatki, 1992 ‘Tyejan, Kain i Abel (1570-1576) pierwszych rodzicéw i wypedzenie ich z ra} Jan Bruegel i Peter Paul Rubens, Ogréd: Edenu i grzech pierwszych rodzicow 8 do wykorzystania w prezentacjach dotyees cych: motywu raju, stworzenia éwiata, pro blematyki winy i kary Jon Bruegel i Peter Paul Rubens, Ogréd Edenu i grzech pierwsaych radzicéw (XVII w.) i re Heat 0 rodzai PIesh mie? cy sie 2 trody- jel. Poly bibl ne. Au Se raypisuie sie krolowl ek. (1010-970 pn ine elementer Murai Gaetiich Kosciolow chreesci- Ppckich, Terminem literackirn Valin’ okresia sie liryezny ic modiitewny powstaly Tra wor piesr’ starotestamen- Sawyel. Zbior psalmow wyod- rebniony z Pismo Swielego Fwydeny osobno jako modli- ewnile nazyviorny psatterzem “Werenesansie powstato kilka Humaczen psalmow na igzyk Dpolsld, 2 ktsrych Psotterz Da- “widow Jana Kochanowskiego Psalmy Kontynuacje i nawiqzenia @ w literaturze: Jan Kochanowski, Psat- terz Dawidow Wespazjan Kochowskt, Psalmodia polska Zygmunt Krasitiski, Psal- my przysztosci Cyprian Norwid, Psalm Wigilii Kornel Ujejski, Ojcowski psalm, Skargi Jeremiego Teofil Lenartowicz, Nad rzekami Babilonu Tadeusz Miciriski, Psalm 127 Kazimiera Hakowiczowna, Modlitwa za nieprayjaciot Julian Tuwim, tom Kwiaty polskie Tadeusz Nowak, Psalmy przektady psalmow Cze- stawa Mitosza i Leopolda ——= blagalne : a " pochwaine @ do wykorzystania w prezen- tacjach detyczacych: psal- mu jako gatunku wypowie- dzi lirycznej, relacii poeta “uwarany jest zo arcydzieto ro- “deime| liryki Statfa > ; Nelezaca do pism Storego Testamentu Ksiega fieba powstala miedzy Va Ill wiekiem p.n.e. Ksiega mawi o sensie niezawinionego cierpie- ‘his, blu wpisonego w ludzkq eazystencie: Hisb, czlowick dobry, bogobojny i sprawiedli- Wy, W Wyniku zaktadu miedzy Bogiem a szata- EM zostaje poddany prébie. Spadajq na nie- Se niewyHUmaczone plagi — choroba, uirata Minishira przedstawiciqca Hicha rzong = Bég, ctowiek — Bog Ksiega Hioba dobytku i bliskich — wszelkie cierpienia, kiéryc moze doswiedezyé cztowiek na swoje| drodze Hiob zadaje pytane o przyczyne tych klesk, ze poczqikowujqc tym samym wielkq tradycje tec dycei — fundamentalnego pytania o przyezyn isinienia w Swiecie i ludzkim zyctu zla, ktor tak trudno zaakceptowaé w obliczu nieskor czonego dobra Stwercy. Kontynuacje i nawiqzania @w literaturze: Jan Kochanowski, Tren XVI ‘Adam Miekiewiez, czes¢ Ill Dziadéw a, Anna Kamienska, Hiob i mlodzieniec, Ode Scie Hioba, Modlitwa Hiaba Albert Camus, Dzuma Gustaw Herling-Grudzinski, Wieza Karol Wojtyla, Hiob @ w malarstwie: Albrecht Durer, Hiob z zong Gaspare Traversi, Hiob @ w jezyku: A ty awiazek frazeologiczny ,hiobows wies¢ (ata, tragiezna wiadomos¢) © do wykorzystania w prezentacjach doty mundi, Platon Heraldit z Efezu (VI/V w. p.n.e.) —wedlug Heraklite podstawowg wloscivosciq natury jest zmiennogé, co symbolizuje plyngce rze- ka: Wszystko plynie, nic nie trwa, niepodobna wsiapié dwukrot- | nie de te) seme rzeki, bo juz inne naptynety w niq wody". Nurty filozofiezne Epikureizm — od zatozyciela szkoly Epikura (341-270 p.n.e.l. Dokiryna poszukujaca odpowiedzi na pytanie, jak byé szczesli- Wym. Przedstawiciele te] szkoly filozoficznej, twierdzili, Ze osi | Gniecie indywidualnego szezeécia jest mozliwe, gdy przyjemnosci | | Bizewazaiq nad cjerpieniem. Epikureizm nawoluje, aby korzystce 2 aycia (do epjkureizmu nawiqzuje horacjafskie carpe diem Ehyiy'aj diet’). Skrajng odmiang epikureizmu by! hedonizm, e2yli skupisnie sie wylqcznie na przyjemnosciach cielesnych Sfeicy=m —zaloiycielem tej szkoly byt Zenon z Kition (326-264 Bec t rozwingli Seneka i Marek Aureliusz. Wedle stoikéw Fie ra aa Sie nlewzruszonymi prawami natury, no kiére eztowiek Pood canea® wplyww. Jezel cztowiek chee iyé dobrée, musi #vé Brzecheste fiaturg. Z tego zatozenia wynika etyka stoicka — skoro Ben wine sie naturalnemy biegowi losu ma zawsze negatyw- Reecca eee poddaé sie przeznaczeniu. Niepodobna zapano- “sd Pics ictem, dlatego trzeba zapanowa¢ nad soba —uwolnié sie : Sw i zachowae stoicki spok6j. Gnota jest dobrem jedy- Beto szezescia j doskonatosei nic poze cnotg nie potrzeba”. Sto- muesli, cby kierowa¢ sie w Zyciu rozsqadnym prewdopedobiet- Zapoczatkawali tym samym filozofie zdrowego rozsqdku. Niesmiertenosé duszy: choc ato ulegnie rozktadowi i zniszczen'u, dusza jako nie- zalezna oden, moze trwaé dalej. Platon byt przekonany, Ze nie tylko trwa dluzej od ciata, ale trwa wiecznie. Wiadystaw Tatarkiewiez, Yistoria filozofii, 1963 Obrazem rzeczywistosci jest [u Heraklita] réwniez émierc: obawiamy sie jedne} émierci, a juz wielu Smierciom ulegli- émy; dla duszy jest miercig staé sie wodq, dla wody jest émierciq s'aé sie ziemig. Wiadystaw Totorkiewicz, op. cit e Przyjemnosci pozylywne [we- diug epikurejczykéw] sq dwo- jakiego rodzaju: fizyezne badé duchowe. Stosunek ich jest taki, Ze cielesne sq bar- dzie] zasadnicze, gdyz du- chowe nie moglyby istnie bez nich, sq bowiem (np. przyjemnosé jedzenia) zwiq zane z podirzymywaniem 2y- cia, a zycie jest pienwszym szczescia warunkiem Wiadystew Tatarkiewicz, op. cit 3 Pirron stawiat tezy: Nie wie- my, jakie'sq wtasnosci rzeczy, wobec tego musimy sig po- wstrzymywae od sqadow 0 nich. Te powstrzymywanie da spokéj i szezeécie. [...] Odrebnym zadaniem, jakie stalo przed sceptykami, byta iedy krylyka ludzkie] wiedzy, wykozanie, Ze w Zadnym dziale i w zadnej postaci nie jest ona mozliwa. Wiedysiaw Tatarkiewicz, op. cit. q k I I