IDEOLOGIE

LIBERALIZM
Liberalizm klasyczny XVII-XVIII w. J. Locke; Adam Smith; J.S. Mill; A. de Tocqueville XX w. – K. Popper;
 T. Blair; F. Hollande
 Teoria umowy społecznej
 Prymat wolności jednostki (duże znaczenie jednostki dlatego przeciwnicy często określają Liberalizm jako
koncepcje człowieka egoistycznego, egocentrycznego)
 Racjonalizm – uznanie rozumu ludzkiego za najważniejszą instancję intelektualną
 Nadrzędność praw i wolności jednostki nad celami państwa (granice wolności człowieka wyznacza wolność
drugiego człowieka) WOLNOŚĆ = ODPOWIEDZIALNOŚĆ za wybory
 Podstawowe wolności – wolność osobista, sumienia, zrzeszeń, dysponowanie swoja własnością, słowa
druku…itd.… katalog praw człowieka
 RÓWNOŚĆ + sprawiedliwość – ludzie rodzą się równi, mają równe prawa jedni z nich korzystają inni nie –
w efekcie powstaje zróżnicowane społeczeństwo co jest SPRAWIEDLIWE (maja ci którzy chcą mieć i się o
to troszczą)
 Sprawiedliwy jest człowiek – NIE MA sprawiedliwego społeczeństwa, sprawiedliwości społecznej
 Władza ponosi odpowiedzialność przed społeczeństwem
 SPOŁECZEŃSTWO zatomizowane, pluralistyczne (dziś – społeczeństwo zbiorem grup społecznych o
przeciwstawnych interesach)
 Koncepcja trójpodziału władzy i równowagi władzy
 Gospodarka uważana za strefę aktywności człowieka podlegająca obiektywnym prawą. Gospodarka w rękach
indywidualnych
 Programy socjalne – przejaw nierównego traktowania obywateli przez państwo – nagradzanie nieudaczników
 Egalitaryzm = zamach na wolność jednostki
 Człowiek jest wartością najważniejszą i zawsze musi być traktowany jako cel działań nigdy jako środek
(narzędzie)
 Indywidualizm
 Afirmacja roszczeń mniejszości przed dążeniami większości
 Relatywizm – zmienność natury ludzkiej subiektywność norm moralnych
 System prawa powinien się ograniczać do nakazów i zakazów zapewniających porządek społeczny
 Afirmacja koncepcji homo economicus – wolny rynek, wolna konkurencja
 Liberalizm jest materializmem o wyraźnym prawicowym obliczu (krytykowany mocno przez naukę społeczną
Kościoła) – LESEFERYZM – „pozwólcie działać – pozwólcie przechodzić” jedynym regulatorem jest cena,
brak jest jakiejkolwiek ingerencji czynników zewnętrznych w procesy rynkowe. Leseferyzm oznacza
działanie w warunkach wolności osobistej, równości wobec prawa, poszanowania własności prywatnej, a rolę
państwa sprowadza wyłącznie do pozycji gwaranta podstawowych swobód obywatelskich i dlatego też z
założenia państwo nie może ingerować w sferę ekonomiczną.
 „NIEWIDZIALNA REKA RYNKU” – sam rynek pokaże co jest potrzebne
 Uniwersalizm
 Utylitaryzm
 Koncepcja moralności, która za kryterium dobra uznaje wynikającą z działania indywidualną i społeczną
korzyść
 Państwo stróżem nocnym
 Wiara w postęp

KONSERWATYZM
Styl myślenia, w którym fundament stanowi teza, że człowiek powinien dążyć do zachowania istniejącego ładu,
porządku społecznego, którego zasady zostały określone przez religię, tradycję i historię.
 Edmund Burke
 Adam Jerzy Czartoryski
 Rozważania o rewolucji we Francji
 Nigdy nie stał się zwartym systemem poglądów – ewoluuje cały czas: występuje konserwatyzm oświecony,
konserwatyzm europejski, konserwatyzm angielski, konserwatyzm amerykański, konserwatyzm galicjski
itd… współcześnie – m.in. socjalliberalizm; neoliberalizm; libertariaryzm

1
  W krajach gdzie dominuje Katolicyzm zwolennicy tej ideologii podkreślają rolę Kościoła (religia jest
traktowana jako zbiór zasad dobrego, moralnego postepowania)
 W Niemczech zwolennicy tej ideologii są zwolennikami apoteozy monarchii absolutnej
 Oparcie systemu światopoglądowego na wierze objawionej i tradycji przodków ( tradycja rozumiana jako
suma pozytywnych doświadczeń przekazywanych z pokolenia na pokolenie)
 Negacja oświeconego racjonalizmu, optymistycznej oceny natury ludzkiej, przekonanie o immanentnym
charakterze postępu jako prawie rządzącym dziejami człowieka
 Odmawianie człowiekowi prawa i zdolności do kształtowanie porządku społecznego i ustroju politycznego,
autonomicznego i nieuwarunkowanego doświadczeniem historycznym
 Elitaryzm – przekonanie o niezmienności natury ludzkiej, pesymistyczna ocena kondycji moralnej człowieka,
uznanie nierówności za trwałą relację międzyludzką
 Przekonanie o wyższości systemów społecznych, prawnych, politycznych kształtowanych w długotrwałym
procesie dziejowym
 Organicyzm , antyindywidualizm i przywiązanie do relacji wspólnotowych. Relacje we wspólnocie
przypominają funkcję organów w żywym organizmie
 Koncepcja silnej władzy w obrębie tradycyjnych sfer jej działania: dyplomacja, obrona; porządek publiczny;
wymiar sprawiedliwości
 Konserwatyści będą walczyć z centralizmem – nadmierna administracja doprowadzi do rozbicie więzi i
naturalnych grup społecznych.
 Koncepcja państwa minimalnego w sferze stosunków ekonomicznych
 Koncepcja surowego systemu prawa wywodzona z przeświadczenia o pełnej odpowiedzialności jednostki za
własne czyny
 Społeczeństwo ma charakter hierarchiczny ( rodzina była pierwotnym wzorem społeczeństwa
hierarchicznego, każdy ma jaką rolę do spełnienia, rodzina kształtuje człowieka.)
 Społeczeństwo traktowane jak organizm – każdy ma swoja rolę, zadanie do wykonania, musza być różnice
np. biedni i bogaci, różne talenty. Szczególne miejsce zajmuje elita
 Każda grupa społeczna warstwa w hierarchii ma swoje własne prawa i obwiązki – nad interes jednostki stawia
się interes ogółu.
 Prawo do własności przysługuje tylko części społeczeństwu.
 Brak wiary w ideę postępu – na świecie zawsze będzie dobro i zło

NEOKONSERWATYZM – „NOWA PRAWICA”

 Lata 70 – 80 XX wieku
 Margaret Thatcher ; Ronald Regan
 Obrona cywilizacji euroatlantyckiej przed komunizmem
 Fundament wolność człowieka i godność człowieka – demontaż rozbudowanego państwa opiekuńczego na
rzecz większej skuteczności gospodarki, która zapewnia korzystanie z dobrobytu.

KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA

 Leon XIII
 Rerum novarum
 KONRAD Adenauer; Robert Schuman
 Oparcie konstrukcji intelektualnej na preferowanej przez kościół filozofii neotomistycznej i elementów
personalizmu chrześcijańskiego (ukazanie człowieka w wymiarze biologicznym, psychologicznym,
społecznym)
 Uwypuklenie pojęcia osoby ludzkiej obdarzonej niezbywalna godnością (prawa człowieka przysługują
człowiekowi bezwzględnine, nie mogą być ograniczane.)
 Podkreślanie podmiotowości i nadrzędności człowieka we wszystkich aspektach w relacji kapitał-praca
(Prawo do sprawiedliwej płacy; prawo do posiadania na własność nie tylko dóbr konsumpcyjnych; prawo do
odpowiednich warunków pracy), prawo do zrzeszania się, do udziału w życiu publicznym
 Rola państwa w życiu gospodarczym – państwo nie może być wszechobecne ale i nie może funkcjonować tak
jak zakłada liberalizm czyli że jest nieobecne w gospodarce.
 Państwo gwarantuje – bezpieczeństwo dla indywidualnej wolności i własności, stabilność pieniądza, istnienie
sprawnych służb publicznych

2
  Propagowanie koncepcji subsydiarności jako reg. Podziału władzy i zadań między jednostkami, małymi
wspólnotami oraz władzami państwowymi
 SOLIDARYZM SPOŁECZNY
 Korporacjonizm – tzw. „trzecia droga” – tylko zrzeszenie pracowników i właścicieli kapitału na drodze
konsensusu może przynieść pozytywne skutki (ale Kościół potępia korporacjonizm powstały w
faszystowskich Włoszech- błędy to – tłumienie inicjatywy prywatnej; nadanie korporacjom charakteru
administracji państwowej; wykorzystanie korporacji dla celów politycznych, a nie dla dobra społecznego)
 Spółdzielczość – „każdy dla siebie i dla wszystkich „
 Preferencje dla roszczeń ubogiej części mieszkańców globu
 Prawo – w ścisłym związku z moralnością i ma służyć wszystkim – bezprawiem jest narzucanie prawa przez
jakąś grupę czy klasę społeczną – KRYTYKA POZYTYWIZMU PRAWNEGO – czyli że prawem jest
wszystko co władza państwowo uzna za prawo (koronny argument – ustawy norymberskie)
 Prawo do życia od poczęcia do śmierci, prawo do swobodnych praktyk religijnych;
 Zakaz praktykowania eugeniki, prokreacji in vitro, klonowania
 Utrzymanie tradycyjnego modelu rodziny i małżeństwa
 Bezwarunkowe potępienie wszelkich form agresji w stosunkach międzynarodowych – rezygnacja z koncepcji
wojny sprawiedliwej
 Potępienie komunizmu za kontrolę jednostki a liberalizmu za nielicząca się z jednostką gospodarką rynkową –
prowadzi do wyzysku

MYŚL SOCJALDEMOKRATYCZNA
Ideologia socjalistyczna wyrosła z gwałtownego sprzeciwu wobec liberalnego indywidualizmu , ocenionego jako
źródło egoizmu, chciwości, agresji i konfliktów prowadzących do dezintegracji społeczeństwa.
Rewizjonizm – szukanie innej nie rewolucyjnej drogi – socjaldemokraci uważali iż powolne reformy przeprowadzone
droga legalną dadzą lepsze efekty, niż droga rewolucja o niepewnym efekcie.
 E. Bernstein
 M. Adler
 W centrum stawiany jest człowiek ale nie jako zatomizowana jednostka tylko jako część społeczeństwa
 Człowiek jest przedstawiony z perspektywy walorów i talentów – jeżeli nie radzi sobie w życiu to jest wina
porządku społecznego – nie człowieka, braku sprawiedliwości społecznej
 Egalitaryzm – angażowanie państwa w eliminowaniu różnić i dysproporcji, powszechny dostep do nauki,
negacja przywilejów
 Społeczeństwo charakteryzują jako społeczeństwo równych szans – dlatego tym którym się nie powodzi
należy pomóc – PAKIETY SOCJALNE
 Jedno z założeń historycznych - „jeśli własność prywatna pociąga za sobą przymus ekonomiczny, to wolność
jest tu pustym frazesem. Trzeba znieść własność prywatną, żeby zaistniały warunki do realizacji wolności”.
Współcześnie indywidualistyczna koncepcja wolności z katalogiem praw i swobód obywatelskich.
 Koncepcja neutralności światopoglądowej państwa oraz pluralizmu religijno-filozoficznego w ramach partii
 SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA – równość wobec prawa, sprawiedliwy podział dóbr
 Koncepcja kolektywizmu – zrzeszenie jednostek ludzkich kierowanych altruizmem, dobroczynnością
łagodnością.
 Wycofanie z prawa zakazu aborcji, eutanazji i aprobata związków małżeńskich tej samej płci
 Pluralistyczna demokracja parlamentarna z szerokimi gwarancjami praw i wolności człowieka oraz wsparcie
dla mniejszości
 Poparcie dla ruchów ekologicznych i feministycznych
 Koncepcja państwa opiekuńczego
 Uniwersalizm – poparcie dla procesów integracji międzypaństwowej
 Antymilitaryzm – przeciwdziałanie konfliktom zbrojnym, pokojowe i kompromisowe rozwiązywanie sporów
międzynarodowych

AGRARYZM
 Chłopi najważniejszą grupą społeczną – przydatność oraz przymioty osobowości i charakteru
 Ziemia otaczana pietyzmem
 Praca podstawa źródłem bogactwa oraz podstawa podziału dochodu narodowego
 Państwo traktowane w kategoriach patriotycznych, poczucie obowiązku

3
  Reformy przeprowadzane tylko w majestacie prawa
 Tzw. trzecia droga – tworzenie ustroju który czerpie to co dobra z kapitalizmu i socjalizmu
 Samorząd podstawa „ludowładztwa”
 Spółdzielczość

KIERUNKI ZALICZANE DO INNE

NOWEJ LEWICY  ANARCHIZM
 PACYFIZM  LIBERTARIANIZM
 EKOLOGIAM – PARTIE ZIELONYCH  MILITARYZM
 ANTYGLOBALIZM  ARGARYZM
 FEMINIZM  SYNDYKALIZM
 RUCHY NA RZECZ MNIEJSZOŚCI  PARTIE ETNICZNE I REFIONALNE
SEKSUALNYCH
LEWICA PRAWICA
Jednostka jako element społeczeństwa Społeczeństwo jako zbiór jednostek
Kolektywizm Indywidualizm
Równość Wolność
Postęp Tradycja
Zmiany rewolucyjne Zmiany powolne
Optymistyczne spojrzenie na naturę ludzką Pesymistyczne spojrzenie na naturę ludzką
Zrzucanie zbędnych ograniczeń Narzucenie koniecznych ograniczeń
Egalitaryzm Elitaryzm, hierarchia
Interwencja państwa Wolny rynek
Socjalizm Kapitalizm
Przedsiębiorca jako wyzyskiwacz Przedsiębiorca = chlebodawca
Uniwersalizm, internacjonalizm, kosmopolityzm Wartości narodowe
Wielokulturowość Ksenofobia