Дәріс 1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ ПСИХОЛОГИЯҒА КІРІСПЕ.

1.1 Білім берудегі психология – ғылыми білімнің пәнаралық саласы. Білім беру
психологиясының жалпы-ғылыми сипаттамасы.
1.2 Білім беру психологиясы: негізгі сипаттамалар. Білім беру психологиясы пәні,
міндеттері, құрылымы
1.3 Білім беру психологиясының қалыптасу тарихы.

Білім беру психологиясы — жаңа әдіснамалық негізде қалыптасудың ұзақ тарихы

бар екі байланысты білім саласын-педагогика мен психологияны біріктіретін ғылым мен
практиканың салыстырмалы түрде жас бағыты. Білім беру психологиясы-бұл екі ғылымды
сабақтас бағыттардың білімі мен әдістерін қолдана отырып біріктіру ғана емес, білім беру
практикасын дамыту үшін жалпы мәдени, нақты әлеуметтік және жеке деңгейлердегі
білім беру процестері туралы тұтас психологиялық білім құру.
Орыс тіліндегі" білім " сөзі бейнені, тұтастықты, өзін-өзі табу ретінде ашылады.
Антропологиялық деңгейде білім — бұл "адамдағы адамның" қалыптасуы.
Психологиялық деңгейде-әлемнің бейнесін, басқаның бейнесін және әлемдегі өзіндік
бейнесін қалыптастыру. Педагогикалық деңгейде бұл әлеммен, басқа адамдармен және
өзімен қарым — қатынас жасау қабілетіне ие болу процесі, бұл адамға адамдар арасында
өзінің бейнесін (бет-тұлғасын) анықтауға мүмкіндік береді.
Жүйелік-белсенділік педагогикасының тезаурусымен жұмыс жасай отырып[1], Біз
білім берудің келесі анықтамаларына келдік.
Білім беру-болашақ қызметке, тіршілік әрекетіне, әлеуметтік-мәдени өмірге және т.б.
қабілеттерін қалыптастыруға байланысты барлық сұраныстардың орындалуын
қамтамасыз ететін қызмет саласы. осы болмысқа қойылатын белгіленген™ талаптары
және нақты қабілеттердің осы талаптарға сәйкес келмеуі.
Білім-бұл адамның әлеуметтік-мәдени болмыстың әртүрлі түрлерінде өзін-өзі жүзеге
асыруға мүмкіндік беретін өмірлік тәжірибесінің саналы дамуы.
Осылайша, біз білім беруді үш түрлі деңгейде қарастырамыз:
1) Әлеуметтік-мәдени-өзін-өзі өсіру және қоғам мен мәдениетті дамыту функциясы
ретінде;
2) институционалдық-мекемелер мен әлеуметтік бірлестіктер жүйесінде қалыптасқан
арнаулы әлеуметтік институттар жүзеге асыратын адамның дамуы мен әлеуметтенуіне
мақсатты Ықпал етудің арнайы ұйымдастырылған процесі ретінде;
3) тұлғалық — адамның психикалық және жеке әлеуетін дамыту процесі ретінде,
оның әлемге, басқаларға, іс-әрекетке, өзіне қатысты субъективтілігін қалыптастыру.
Білім беру психологиясының пәні:
1. Оқыту және білім беру процестері: білім беру және дағдыларды игеру
процесінде болатын механизмдерді зерттеу.
2. Оқу дағдыларын дамыту: адамдардың жаңа ақпаратты қалай игеретінін,
дағдыларды қалыптастыратынын және білім беру ортасына бейімделетінін зерттеу.
3. Педагогикалық практика: оқыту әдістері мен білім беру стратегияларын
талдау және жетілдіру.
4. Мотивация және зейін: оқытуға әсер ететін мотивациялық факторларды,
сондай-ақ оқудағы зейін мен зейіннің психологиялық аспектілерін зерттеу.
5. Бағалау және өлшеу: білім мен білім деңгейін бағалау әдістерін әзірлеу және
қолдану.
6. Әлеуметтік және мәдени контексттер: білім беру және оқыту процестеріне
Әлеуметтік және мәдени факторлардың әсерін есепке алу.
Білім беру психологиясының міндеттері:
1. Оқыту мен дамуды зерттеу: оқу процестерінің қалай жүретінін және
олардың адамның психологиялық дамуымен қалай байланысты екенін түсіну.
 2. Білім беру процестерін оңтайландыру: оқуды тиімдірек ететін және
оқушыларға білім мен дағдыларды меңгеруге көмектесетін стратегиялар мен әдістерді
әзірлеу.
3. Білім беру практикасын дамыту: мұғалімдер мен білім беру мекемелерін
олардың әдістері мен стратегияларын жетілдіруге қолдау көрсету.
4. Білім берудің әлеуметтік-мәдени аспектілерін зерттеу: әлеуметтік және
мәдени факторлардың білім беру процестері мен тұлғаның дамуына әсерін талдау.
Білім беру психологиясының құрылымы:
1. Педагогикалық психология: мотивацияны, зейінді, есте сақтауды, оқу стилін
және т. б. қоса алғанда, білім берудің психологиялық аспектілерін зерттеу.
2. Даму психологиясы: балалар мен жасөспірімдердің дамуын қоса алғанда,
білім беру контекстіндегі психологиялық даму процестерін зерттеу.
3. Білім берудің әлеуметтік психологиясы: оқытудың өзара әрекеттесуі мен
әлеуметтік аспектілерін, соның ішінде топтық динамика мен тұлғааралық қатынастарды
талдау.
4. Психометрика және бағалау: білім мен дағдыларды өлшеуге арналған
құралдарды әзірлеу және қолдану.
5. Білім берудің клиникалық психологиясы: Психологиялық проблемалары бар
студенттермен жұмыс, сондай-ақ оларға қолдау бағдарламаларын әзірлеу.
Білім беру психологиясы-Психологиялық процестер мен факторлардың оқу мен
білім беру процестеріне әсерін зерттейтін психология саласы.
Бұл пәннің қалыптасу тарихы өте қызықты және бірнеше негізгі кезеңдерді
қамтиды.
Ежелгі тамырлар: білім беру психологиясының тарихы білім мен тәрбиені түсінуге
айтарлықтай үлес қосқан Платон мен Аристотель сияқты ежелгі философтардан
басталады. Олар білімнің табиғаты, болашақ азаматтарды оқыту және тәрбиелеу
процестері туралы мәселелерді талқылады.
1. Ағарту және заманауи идеялардың қалыптасуы: ағарту кезеңінде білім мен
педагогиканың айтарлықтай дамуы болды. Ақыл-ойды зерттеу және оқыту әдістерін
дамыту жүйелі және негізделген болды.
2. Алғашқы ғылыми зерттеулер: XIX ғасырда білім беру психологиясы
саласындағы алғашқы ғылыми зерттеулер пайда болды. Уильям Джеймс, Джон Дьюи
және басқа ғалымдардың еңбектерінде оқыту және дамыту теориялары дами бастады.

Дәріс 2. Білім берудегі психологияның ғылыми-теориялық негіздері.

Қарастырылатын мәселелер:
1. Білім берудегі психологияның әдіснамалық негіздері.
2. Білім берудегі психологияның зерттеу пәні және міндеттері.
3. Білім берудегі психологияның негізгі категориялары.
1. Білім берудегі психологияның әдіснамалық негіздері.
Қазіргі білім берудегі психологияның қалыптасуы оқыту мен тәрбиелеу жағдайында
бірегей рухани білім ретінде тәуелсіз, өміршең адамды қалыптастыруға бағытталған
ғылыми гуманитарлық идеалдармен анықталады.
Әлеуметтік нысаналалық принципі. Білім берудегі психологияның дамуы теория
мен практиканың белгілі бір әрекеттерінің әлеуметтік нысаналылығын анықтайтын білім
беру жүйесі шеңберінде және жалпы қоғамда қабылданған әлеуметтік құндылықтар мен
үміттер жүйесімен анықталады. Сонымен, қазіргі кезеңде өз дамуының және қоғамның
одан әрі дамуының мақсаттарын анықтауға және іске асыруға қабілетті дербес, өзіндік
тұлғаны тәрбиелеуге ықпал ететін осындай білім беру жүйелерін құру әлеуметтік
тұрғыдан орынды болады.
Теория мен практиканың бірлігі принципі. Білім беру практикасы білім берудегі
психологияның теориялық және эксперименттік зерттеулері үшін проблемалардың негізгі
көзі, сондай-ақ олардың тиімділігін бағалау критерийі болып табылады. Психологиялық-
педагогикалық теория мен практика бір-біріне өзара әсер етеді.
Даму принципі. Білім берудегі психологияның теориясы мен практикасының кез-
келген әсерінің мақсаты - білім беру процесіне және жалпы білім беру жүйесіне
қатысушылардың қалыптасуы, дамуы. Кез-келген құбылыс пен процесс аяқталған жүйе
ретінде емес, даму мен қалыптасуда зерттеледі.
Детерминация принципі зерттеу пәнінің оның өмірінің алдыңғы немесе кейінгі
оқиғаларымен және қатынастарымен байланысын орнатуға, қоршаған ортаның белгілі бір
әсеріне байланысты оның одан әрі мінез-құлқын болжауға мүмкіндік береді.
Жүйелілік принципі. Зерттеу пәні тәуелсіз жұмыс істеу мақсаты бар жүйенің
құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Білім берудегі психологиядағы кез келген
жүйенің мақсаты - бұл оған қатысушыларды әртүрлі деңгейде жүзеге асырылатын
тұрғыда дамыту болып саналады.
Білім берудегі психологияда қолданылатын категориялар (ұғымдар): білім беру,
оқыту, тәрбие, даму, қалыптасу, меңгеру, оқу іс-әрекеті, біріккен іс-әрекет.
Категория (грек «кategoria» - пікір айту; белгі) – белгілі ақиқаттың құбылыстары
туралы қатынас пен мәнді қасиеттерін беретін ғылыми ұғым. Ғылыми әдебиеттерде
категориялар термин, ұғым деп те беріледі. Ғылым тілін түсіну үшін категорияларды
білу міндетті.
Білім беру - тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат беріп, адамның танымын,
білімін, дағдысын, дүниеге көзқарасын жетілдіру процесі; қоғам мүшелерінің мәдениетін
дамытудың негізгі шарты.
Білім беру мазмұны – «оқушыға берілетін білім, іскерлік және дағды жүйесі,
шығармашылық іс-әрекет, эмоциялық қарым-қатынас тәжірибесі». И.Я.Лернердің
анықтамасы.
Оқыту - ғылыми білімдерді, біліктерді және дағдыларды игеруі үшін,
дүниетанымдықты, өнегелі-әдепті көзқарастарды дамыту, оқушылардың белсенді
танымдық қызметін ұйымдастыру мен ынталандырудың педагогикалық үрдісі.
Тәрбие – мәңгілік категория. Ол адами қоғамның дамуымен бірге дамып және өмір
сүреді
Әлеуметтендіру - өз бетімен еркін адамзаттың алдыңғы қатарлы тәжірибелеріне,
мәдени бағалы құндылықтарына, нысандарына, бағыттарына белсеңді араласып, оларды
терең игеруге, бойына сіңіруге әрекет ету;
Жеке даралық - тұлғаның өзіне тән, қайталанбайтын ерекшелігі, оған ғана тән жеке-
психологиялык ерекшеліктер жиынтығы.
Бейімделу (адаптация) - қоршаған орта мен ағза арасындағы байланысты зерттеу
кезінде қалыптасады.

Дәріс 4 Тұлғаның психикалық дамуының жас периодизациясы.

1. Психикалық дамудың механизмдері.
2. Бағыттар, кезеңдер және теориялар.
3. Психикалық жас ерекшеліктеріне сәйкес жас кезеңдері.

Тұлғаның психикалық дамуының жас периодизациясы - бұл адамның жас

ерекшеліктеріне және даму міндеттеріне сәйкес оның өмір бойы қалай өзгеретінін
түсінуге мүмкіндік беретін тұжырымдама. Бұл тақырып психология және басқа да
гуманитарлық ғылымдар үшін үлкен маңызға ие. Бұл дәріс барысында жас кезеңділігінің
негізгі кезеңдерін және олардың жеке тұлғаның психикалық дамуына әсерін
қарастырамыз.
Жас ерекшелік психолоиясы педагогикалық психологиямен тығыз байланысты.
Педагогикалық психологияның пәні- оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық
заңдылықтарын зерттеу. Педагогикалық және даму психологиясының бір тұтастығы
зерттелу объектісі- бала, жеткіншек, жасөспірім ортақтығымен түсіндіріледі; олар егер
жас ерекшелігіне сай даму динамикасы тұрғысында зерттелсе, даму психолоиясың
зерттеу объектілері, ал егер педагогтың мақсатты ықпалдары қарастырылса,
педагогикалық психологияның объектілері болып табылады.
Психикалық дамудың механизмдері
Әрбір жас шағы психикалық дамудың ерекше сапалы кезеңі болып табылады
және бала дамуының осы кезеңдегі оның жеке басының өзіндік құрылымының жиынтығы
құрастыратын көптеген өзгерістермен сипатталады. Л.С.Выготский жас шағы дамудың
белгілі бір дәуірі немесе сатысы, дамудың белгілі, біршама тұйық кезеңі деп қарады, оның
маңызы дамудың жалпы циклінде алатын орнымен және дамудың жалпы заңдарының
одан әр кез өзіндік көрініс табуымен анықталады. Бір жас сатысынан екіншісіне өтуде
бұрынғы кезеңдерде болмаған жаңа құрылымдар пайда болады және даму барысының өзі
қайта құрылып, өзгеріп отырады.
Психикалық жас ерекшеліктеріне сәйкес жас кезеңдері
Адамның дамуын айналасындағылармен қарым-қатынас жасаудың даму
деңгейі бөлімдердің, тәсілдердің, қабілеттердің даму деңгейі арасындағы байланыс
анықтайды.
Адамның өмір сүру ерекшеліктеріне байланысты, психикалық жас ерекшеліктеріне
сәйкес
жас кезеңдерін былай топтастыруға болады:
 Нәрестелік кезең (0-1 жас)
 Ерте балалық шақ (1-3 жас)
 Мектепке дейінгі жас (3-5 жас)
 Кіші мектеп жасы (6-12 жас)
 Жасөспірімдік шақ (13-19 жас)
 Жастық және ерте есею (20-40 жас)
 Кемелдік кезең (40-65 жас)
 Қарттық кезең (60-70 жас)
 Кәрілік кезең (70тен жоғары)

Дәріс 5. Мектепке дейінгі жастағы баланың психикалық даму ерекшеліктері

Дәріс жоспары:
1. Мектепке дейінгі жастағы балалардың (3-7 жасқа дейін) психикалық дамуы.
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың когнитивтік дамуы.
3. Мектепке дейінгі кезеңдегі баланың оқуға психологиялық дайындығы.

1. Мектепке дейінгі жастағы балаларлың (3-7 жасқа дейін) психикалық дамуы.

Мектепке дейінгі кезеңде бала тез өсіп, салмағы тез артады. 3-тен 7 жасқа дейінгі
аралықты мектепке дейінгі кезең деп есептейді. Өсу қарқыны осы кезде біркелкі емес.
Жоғары жүйке жүйесінің дамуы да жоғарылайды, бойының өсуінде де өзгерістер
байқалады. Мысалы, 5 жасында 6-7 см-ге артса, 6 жаста 7-8 см өссе, 7 жасында 10см өседі.
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың когнитивтік дамуы.
Мектепке дейінгі кезең баланың сенсорлы дамуының қарқындылығымен
ерекшеленеді. Мектепке дейінгі кезең баланың сенсорлық дамуы 2 өзара байланысты
жақты болады. Заттар мен құбылыстардың түрлі қасиеттерімен байланыстары жайлы
ұғымның болуы және қабылдаудың жаңа әрекеттерін меңгеруі болып табылады.
5 жастан бала негізгі түстерді біледі және ажырата алады, ал осы жастың аяғында
түс реңктерін ажыратады. Музыканы қабылдауда, мелодияны қабылдауға, дыбыстарды
жоғарылығына қарай ажырата алады.
Баланың қабылдауы өткен тәжірибеге байланысты. Мектепке дейінгі кезеңде ойлау мен
сөйлеуі қарқынды дамиды. Осы кезеңде ойлау әрекетін игеру сыртқы заттық әрекеттерді
интериоризациялаудың жалпы заңы арқылы жүзеге асады. Осы кезеңде тар отбасылық
қарым-қатынастардан кең шеңберге ауысады, яғни өз құрбыларымен араласуы.
«Баланың есі – оның қызығуы», - деді А.Р.Лурия. Мектепке дейінгі жаста еріксіз
есте сақтау және еріксіз қайта жаңғырту ерекше дамиды. Бала бірте-бірте қайталауға
үйренеді. Балалар ойыны олардың есте сақтауын өте белсенді ететін әрекет болып
саналады. Олар маңызды күндерді (туған күн, бала-бақшадағы мереке, дүкен аралау) дәл
және толық қайта жаңғырта алады. Балалар қарым-қатынаста жеке тұлғалық дамуды
молайтып, кеңейтуі. Балалық шақ – құрбыға деген қызығу туындайтын шақ және ол
бірнеше қарым-қатынас типтерін бастан өткереді:
1. Пассивті – жағымды қарым-қатынас құрбыға деген;
2. Эгоистік қарым-қатынас;
3. Конкуренттік қарым-қатынас;
4. Жеке дербестік қарым-қатынас;
5. Тұрақсыз қарым-қатынас.
Осы мектепке дейінгі кезең аяғына қарай ұл мен қыз қарым-қатынасы орнай
бастайды. Әйел, ер мінез-құлқының стереотиптері бала психологиясына ене бастайды,
яғни ересектерді бақылаудан әрбір ата-ана өз жынысының құндылық бағдарларын балаға
береді: әйелге тән сезімталдық, эмоционалдылық, еркекке тән ерлік, шешімге келгіштік,
өзін-өзі меңгеру т.б.
Ересек барда өзін дұрыс ұстау – баланың моральдық дамуының 1-кезеңі.
Ж.Пиаже пікірінше, баланың моральдық сезімі ойлау құрылымдарымен дамып
отыратынын әлеуметтік тәжірибеге байланысты пайда болады – дейді. Моральдық
сезімдері 2 кезеңде жүзеге асады:
1. Адамгершілік шындық;
2. Адамгершілік релятивизмі.
3. Мектепке дейінгі кезеңдегі баланың оқуға психологиялық дайындығы.
Мектепке дейінгі кезеңнің маңызды қорытындысының бірі – мектепке оқуға
психологиялық дайындығы. Бұл дегеніміз бұқаралық оқыту жағдайында мектеп
бағдарламасын меңгеру үшін қажетті және жеткілікті психикалық даму деңгейі.
Психологиялық дайындықтың бірнеше аспектілері бөлінеді. Жеке адамдық
(мотивациялық), әлеуметтік, когнитивті.
Мектепке оқуға психологиялық дайындықты өлшеуді мектеп психологы жүргізеді,
эмоционалдық қарым-қатынасты зерттеу үшін М.Р.Гинзбургтың ерекше әдістемесі
қолданылады. Балаға 2 қатар суреттер беріледі.
Ал баланың психофизиологиялық пісі-жетілуін бағдарланушы Керн Йиерсектің
тестінен алуға болады.
Әлеуметтік пісіп-жетілуді А.Л.Венгердің әдістемесі, Д.Б.Элькониннің «графикалық
диктанты» және «үлгі мен ереже» әдістемелері арқылы анықтайды.
Ақыл-ойдың дамуының жалпы деңгейін өлшеу үшін және жалпылаушы түсініктерді
игеру деңгейін анықтауда А.Р.Лурияның «пиктограмма» және Керн Йиерсектің
сауалнамасы қолданылады, ал кеңістіктік ойлауының дамуын зерттеу үшін А.Л.Венгердің
«лабиринт» әдістемесі қолданылады. Сөз-логикалық ойлау деңгейін анықтау үшін
«күрделі суреттерді түсіндіру» әдістемесі қолданылады.

Дәріс 6
6-тақырып. Кіші мектеп жасындағы балалардың психикалық даму
ерекшеліктері
Дәрістің мақсаты: Кіші мектеп жасындағы балалардың психикалық даму
ерекшеліктеріне психологиялық талдау жасау.
Дәрістің жоспары:
1. Кіші мектеп жасындағы балалардың психикалық даму жағдайларының жалпы
сипаттамасы.
 2. Оқу іс-әрекеті жетекші іс-әрекет ретінде.
3. Кіші мектеп жасындағы балалардың оқу іс- әрекетінің түрткілері
.
1. Кіші мектеп жасындағы окушыларының психикалық дамуы
ерекшеліктері
Кіші мектеп жасындағы балалық кезеңі — бұл 7-11 жас арасындағы жеке
тұлғаның әріқарай дара-психологиялық дамуы және әлеуметтік-адамгершілік
сапаларының қалыптасуы процесі. Бұл кезеңге тән:
- баланың материалдық, коммуникативтік, эмоционалдық мұқтаждарын
қанағаттандыруда отбасы жетекші (доминация) роль атқарады;
- әлеуметтік-танымдық қызығушылығын дамыту және қалыптастыруда мектеп
жетекші рольді мектеп атқарады;
- отбасы мен мектептің басты қорғаушы қызметі сақтала отырып, балада ортаның жағымсыз
ықпалына қарсы тұра алу қабілеті арта түседі. Әлеуметтік статустың өзгеруі: оқушыға айналуы.
Жас және педагогикалық психологияда бастауыш мектеп жасының өзіндік орны бар.
Кіші мектеп жасындағы балаларды балалықтың шыңы деп атайды. Бала әлі күнге
дейін балалықтың көп қасиеттерін сақтайды- жеңіл ойлау, аңқаулық. Оқу ол үшін- маңызды іс-
әрекет.
- 7 жас дағдарысы.
- Бала мектепке 6 жастан барады ма, әлде 7 жастан барады ма ол өзінің дамуының
қандай да бір кезеңінде дағдарыстан өтеді. Мұндай дағдарыс 7 жаста немесе 6 жаста тіпті 8 жаста
болуы мүмкін.
- 3 жас дағдарысы өзін ұғынумен байланысты болды. «Мен өзім» деген сөзді
қолданып бала әлемді өзгертуге ұмтылды. Енді ол қоғамдық қатынастар әлемінде өзінің орнын
ұғына бастайды. Ол өзі үшін жаңа әлеуметтік позицияны- оқушы позициясын ашады.
Л.И.Божовичтың ойынша 7 жас дағдарысы – бұл баланың әлеуметтік «Менінің» туылуы.Өзіндік
сана сезімнің өзгеруі құндылықтарды қайта бағалауға алып келеді. Бұрын мәнді болған нәрсесі
енді қосалқы болады, ескі қызығушылықтар өзінің оятушы күшін жоғалтады, олардың орнына
басқа жаңа қызығушылықтар келеді.
- Кіші мектеп жасындағы балада оқу жетекші іс-әрекет болып табылады. оның белгілі бір
құрылымы бар.Д.Б.Эльконин бойынша оқу іс-әрекетінің компоненттерін қарастырамыз.
- Бірінші компонент- мотивация. Оқу іс-әрекеті мотивтелген- ол итермелйді және түрлі оқу
мотивімен бағытталады. Екінші компонент- оқу тапсырмасы яғни, бала орындау барысында
әрекеттің жалпы тәсілдерін меңгеретін тапсырмалар жүйесі. Оқу операциялары әркеттер
тәсілдерінің құрамына кіреді. Операциялар және оқу тапсырмалары оқу іс-әрекетінің негізіг
буыны болып есептеледі. Төртінші компонент- бақылау. Алғашқыда балалардың оқу жұмысын
мұғалім бақылайды. Біртіндеп олар өздері бақылай бастайды. Бақылаудың соңғы кезеңі- бағалау.
Кіші мектеп жасындағы балалардың жеке басының дамуы.
1. 7-8 жастағылар мектептегі моральдық нормалар мен ережелерді дұрыс түсініп, орындай
алады.
2.Біріккен оқу процесінде балаларда өзара қарым-қатынас дамиды. Олардың дос болуы-
бірге отыруы, бір жақта тұруы- яғни мақсаты мен мүдде ортақтығына негізделген. Олар
әлі де болса басқа адамды толық түсіне бермейді. Оқу процесінде белгілі ережелерді
ұстану, ерікті зейіні мен есінің дамуы бала эмоциясының өзгеруіне де әсер етеді. Эмоция
күйлері тұрақтырақ, өздері ұстамды және саналы әрекет атқарады. 8-10 жастағы
балалардың эмоциясы тұрақты (қуаныш, реніш). Кейбір балаларда аффект жағдайлары
болуы мүмкін. Негізгі себеп- талап қою деңгейі мен оларды қанағаттандырушылық
арасындағы айырмашылық.
“Жеке бас” деген ұғымға Мен деген түсінік те кіреді. Бастауыш мектеп оқушысының жеке
басы деген түсінікке оның сыпайылылығы, керісінше осыған қарам-қарсы әдепсіздік
сапалары да жатады.
Дәріс 7 Жеткіншектік кезеңнің психологиялық ерекшеліктері
Жоспары:
1. Жеткіншектер психикасы мен мінез-құлықтарының айрықша ерекшеліктері
2. Жеткіншектің өзіндік сана сезімі және «Мен» бейнесі
3. Педагогтың жеткіншекпен қарым-қатынасындағы рөлі жəне жеткіншектің оқу
үдерісі
1. Жеткіншектер психикасы мен мінез-құлықтарының
айрықша ерекшеліктері
Жеткіншек кезеңі – балалық шақтың соңы, балалық шақтан жастық шаққа өтпелі
кезең. Ол əдетте, 10-11 жастан 14-15 жасқа дейін хронологиялық жасқа сəйкес келеді.
Оқушының орта сыныптардағы оқу іс-əрекетінің негізінде қалыптасқан рефлексия
қабілеті оның өзіне «бағытталады». Жеткіншек өзін ересекпен жəне едəуір кішкентай
балалармен салыстырып, өзінің бала емес, дұрысы ересек екенмін деген қорытындыға
келеді. Жеткіншек өзін ересек сезініп, айналадағылардың өзінің дербестілігі мен
маңыздылығын мойындағанын қалайды.
Жеткіншектің негізгі қажеттіліктері – құрдастарымен қарым- қатынаста болғысы
келуі, дербестілік пен тəуелсіздіккке, ере- сектерден оңашалануға тырысуы, өзге
адамдардың тарапынан құқықтарының мойындалуын қажетсінуі.
XVII-XVIII ғасырларға дейін жеткіншек кезеңі ерекше жас кезеңі ретінде
ажыратылмаған, оның қазіргі мəртебесі салыстыр- малы түрде жақын арада қалыптасқан
тарихи құрылым. XIX ғасырда көптеген елдерде мектептегі жүйелі құрылым енгізіледі.
Мұндай жаңалық баланың өміріндегі экономикалық тəуелділік кезеңінің біршама артуына
жəне оның ересек адамға тəн рөлдерді қабылдау сəтінің кешеуілдеуіне ұласты.
Жеткіншек кезеңін адамның сана-сезімінің жетілуі мен өз бетінше екінші рет
дүниеге келу сəті ретінде алғаш рет Ж. Ж. Руссо ажыратып, көрсетеді
Жеткіншек жас шамасы психологиясының өзегін құрайтын
негізгі идеялар С. Холлдың «Есею» («Взросление») атты еңбегінде баяндалады.
С. Холл жеткіншектік кезеңнің өтпелілігі, «толқын мен тегеурін» кезеңі жайлы
түсінікті қалыптастырады. Ол дамудың аталмыш кезеңінің мазмұндық-жағымсыз
сипаттамаларын құрастырады (тəрбиеге икемсіздік, даукестік, эмоциялық тұрақсыздық).
Жеткіншектің құрдастарының тобында қанағаттандырушы орынға ие болу
ұмтылысы референтті топтың мінез-құлқы мен құндылықтарына деген жоғары
конформдылығына ұласуы əлеуметке қарсы қоғамға араласу жағдайында тым қауіпті
болуы мүмкін.
Жеткіншек психикасының өтпелілігі балалықтың жəне ересектік бітістерінің бірдей
қатысуымен, тіршілік етуімен сипат талады.
Жеткіншек тұлғаларының негізгі жаңа құрылымдары. Биологиялық және
әлеуметтік факторлар дамуға тікелей әсер етпейді. Олар даму процесіне ене отырып,
қалыптасатын жаңа құрылымдырдың ішкі компоненттеріне айналады. Сондықтан да,
жеткіншек жасты бір фактор әсерімен ғана түсіндіру жеткіліксіз. Л.С.Выготский
пікірінше, жеткіншек жасты бір ережемен түсіндіре алмаймыз.Ол үшін осы кезеңдегі
психикалық дамудың ішкі қозғаушф күштері мен қайшылықтары зерттеліп, осы жас
кезеңін толық түсінуге мүмкіндік беретін және біріктіруші қызмет атқаратын орталық
жүйелі жаңа құрылымдар талдануы керек.
Э.Эриксон жеткіншек жастың негізгі жаңа құрылымы ретінде бірдейдікті алды. Ол-
өзімен өзі теңдіктің үздіксіз субъективті сезімі. Әр жас кезеңінде адамды тура немесе
жанамаланған түрде «Мен кіммін?», «Мен қандаймын?», «Мен не үшін жаратылдым?»
деген сұрақтар мазаландырады. Жеткіншек жастың міндеті – осы сұрақтардың
жауаптарын жинақтап, өзіндік сана сезімінің тұтастай бейнесін қалыптастыру. Бұл кезең
ерекшелігі адам саналы түрде әдейілеп,шығармашылық тұрғыдан өзінің өмірлік
ұстанымдарын қалыптастыра бастайды.
 Қоғамның қалыпты дамуына және бірдейліктің дұрыс дамуы үшін Д.Марсия
сипаттаған таңылған бірдейлік те қауіпті – отбасының , қоғамның, діни топтың
құндылықтарын сынсыз қабылдау. Өзін іздеуден қашу ригидтері ,консервативті,
пайымдауға қабілетсіз тұлға қалыптастырады.
Жеткіншек өзіндік сана сезімінің қалыптасуын анықтайтын тағы бір маңызды
құбылыс-эгоцентризм. Д.Эткинд жеткіншек эгоцентризмнің мінез – құлықтық
көріністерін эксперименттік тұрғыдан қарастырады. Жеткіншектер бұдан сәл ертерек
қалыптасқан қарапайым эгоцентризмді ығыстыра бастайды. Ерте балалық эгоцентризмді
қоршаған орта құбылыстарын өзінің түсінігі бойынша ғана қарастырады және соны
жалғыз дұрыс шешім деп түсінеді. Енді жеткіншек құбылысқа деген түрлі көзқарастардың
бар екендігін түсініп,өзінің қайталанбастығын , даралығын ұғына бастайды. Олардың өзін
талдауға бағалауға берілетін соншалық, басқалар да оны үздіксіз бағалап жатыр деген
түсінікте болады.
Педагог пен оқушы арасындағы қарым-қатынас психологиялық, педагогикалық
зерттеулерде басты мəселелердің бірі болып табылады. Осы қарым-қатынас негізінде
«педагогикалық қарым- қатынас» деген ұғым пайда болды.
А. А. Бодалев жəне тағы басқа ғалымдардың еңбектерінде педагогикалық қарым-
қатынас формалары, мазмұны, тəсілдері бойынша сипат алады. Педагог пен балалар
арасындағы нақты психологиялық контракт деп түсіндіреді.
Педагогикалық қарым-қатынастың формасы – балалар мен педагогтың «субъект-
субъект» жүйесіндегі бірлескен əрекеттестіктері болып табылады.
Балалардың ересектермен, əсіресе мұғалімдермен қарым- қатынасы өте маңызды.
Себебі балада мектептегі оқуға өтумен байланысты өзінің іс-əрекетіне, ересектермен жəне
құрбыларымен жаңа қатынасқа, жаңа өмір салтына өту дайындығымен қатар, білімдерді
меңгеру дайындығын қамтитын, оқушының əлеуметтік позициясы қалыптасады (Л. И.
Божович). Ересек адам баланы жаңа іс-əрекеттерді орындауға дұрыс үйретсе, оның оқуға
деген қызығушылығы нығайып, оқудың жағымды мотивациясы қалыптасады.

Дәріс 8
Дәріс тақырыбы. Оқыту психологиясы.
1. Оқыту психологиясына түсініктеме.
2. Оқыту психологиясының даму кезеңдері.
3. Қазіргі замандағы оқытудың негізгі бағыттары

Оқыту психологиясы - оқытудың жүйелілігі жағдайындағы танымдық іс-

әрекеттің дамуын зерттейтін педагогикалық психологияның бөлімі. Әртүрлі дидактикалық
жүйе жағдайындағы танымдық іс-әрекеттің өзгешелігіне себепші болатын сыртқы және
ішкі факторлардың өзара байланысын анықтайды, баланың дамуы мен оқу үрдістерін
басқару мүмкіндіктерін, оқыту мен оқудың психологиялық заңдылықтарын, оқыту
тиімділігінің психологиялық-педагогикалық өлшемдерін зерттейді.
Оқыту психологиясының даму кезеңдері.
ХХ ғасырдың 50-жылдарына дейін психологиялық оқыту теориялары гештальт
психологиясында түсініктерді адамның ақыл-ойы мен мінез-құлқы сияқты тұтас
қарастырды. Психологиялық тұжырымдаманың негізгі құбылыстарын және оның басқа
идеялармен байланысын түсінуге баса назар аударды. Бұл сонымен қатар 1920 және 1930
жылдары зерттелетін оқыту теориясы ретінде проблемаларды шешуге назар аударуға
әкелді. Ресей немесе сол кездегі Кеңес Одағы психологияға мәдени-тарихи көзқарас
ұсынды, ол оқуды қоршаған орта жағдайында сипаттады. Бұл перспектива оқытуды
мектептер сияқты мекемелерде басқаруға және қолдауға болатын тұжырымдама ретінде
қарастырды.
Қазіргі замандағы оқытудың негізгі бағыттары
 Оқытудың қазіргі замандағы бағыттарының барлығы кейбір жалпы негіздемелер
тұрғысынан қарастырылына алынады.
1. Оқытушы мен оқушының өзара байланысының өзінділік негіздемесі бойынша
контактті және қашықтан оқыту түрлерін бөлуге болады. Бірінші түріне оқытудың
дәстүрлі игеріліп жатқан бағыттары, екіншісіне - қазіргі уақытта құрылып жатқан, арнайы
өзара әрекеттесетін техникалық құралдардың көмегі арқылы жүзеге асырылатын
«қашықтықтан» оқыту.
2. Саналылық (интуитивизм) принципінің негіздемесі бойынша оқыту тәжірибені
игеру сипатына қатысты бөлінеді. Бұл, мысалы баланың туған тілін ішкі түйсікпен
меңгеруі, оған Л.С. Выготский «төменнен-жоғары» жол деп анықтама берген (оған 60-шы
жылдардың ортасында Г.К. Лозановтың пайда болған суггестопедиялық бағыты да
жатады) және саналылық принципіне негізделген оқыту да жатады.
3. Оқытудың саналылық принципіне негізделетін теориясын қарастырғанда сұраққа
жауап беру өте маңызды, себебі ол оқушының оқыту процесінде аңғару объекті болып
табылады. Егер оқушылар тек ережелер мен құралдарды аңғарса, онда бұл оқытудың Н.Ф.
Талызина бойынша, былайша айтқанда дәстүрлі, «мәлімет беруші, догматикалық»
формасы. Егер бұл белгілі бір ережелерге бағынатын әрекеттердің өзін аңғару болса, онда
бұл ой-еңбегі іс-әрекеттерінің қалыптастыру теориясы (П.Я. Гальперин, Н.Ф. Талызина).
Егер бұл іс-әрекеттің бағдарламасын, алгоритмін аңғару болса, онда бағдарламаланған
оқыту, алгоритмизациалау теориясы (Н.Ф. Талызина, Л.Н. Ланда). Егер бұл проблеманы,
міндеттерді шешу үшін қажетті құралдар, тәсілдер, әдістерді талап ететін оқыту болса,
онда бұл проблемалық оқыту. (В. Оконь, М.И. Махмутов, А.М. Матюшкин, И.Я. Лернер).
4. Білім беру процесінде басқарудың орын алуы негіздемесі бойынша оқыту а) оған
негізделетін (мысалы, дәстүрлі оқыту) және б) басқаруды меңгерудің негізгі механизмі
ретінде қарастыратын (ой еңбегі әрекеттерін сатылап қалыптастыру теориясы,
бағдарламаландырылған, алгоритмизацияланған оқыту) болып екіге бөлінеді.
5. Оқытудың болашақ қызметпен байланысы негізі бойынша белгілік-контекстік,
немесе контекстік оқыту (А.А. Вербицкий) және дәстүрлі контекстен тыс оқыту.
6. Оқытуды ұйымдастыру тәсілі негізі бойынша оқытудың белсенді түрлері мен
әдістерін қамтитын түрі мен дәстүрлі (ақпараттық, мәлімет берушілік) оқыту түрі бөлініп
шығады.

Дәріс 9. Мұғалім психологиясы

Дәріс жоспары:
1. Мұғалім тұлғасы
2.Мұғалімнің қоғамдағы орны мен функциясы.
3. Мұғалімнің оқушыны түсінуі, сыныпты басқара алу қабілеті.

Мұғалім, ең алдымен, жас ұрпақтың рухани тәлімгері. Студент үшін ол заман

мен дәуірдің, тарих пен мәдениеттің, халықтар мен тұлғалардың өзара байланысының
тұлғасы. Мұғалімнің арқасында шәкірт, адамзат мыңдаған жылдарға созылған жолды,
бірнеше жылда жүріп өтеді. Мұғалім – шәкірт үшін қашанда жанды үлгі. Оның тұлғасы
еліктеу және өзін-өзі анықтау үшін ең күшті және ең беделді құндылық нұсқаушысы
болып табылады.
Педагогикалық психологияны зерттеу студенттерге теориялық білім мен
практикалық дағдыларды,оқыту мен тәрбиелеу, оқыту мен оқу іс-әр екеті, сондай-ақ
педагогикалық ынтымақтастық процестерін талдау және психологиялық қамтамасыз
етумен байланысты.
Мұғалім психологиясы оның педагогтық қызметті іске асыру процесінде пайда
болады, қалыптасады және жаңғырып отырады. Педагогтың — кәсіби мақсаты —
өскелең ұрпақты тәрбиелеу болып саналатын қоғамның ересек мүшелерінің іс-әрекеті.
Оны іс жүзіне асыруды ұйымдастырудың мазмұны мен әдістерінін өзіне тән ерекше
формалары бар.
Мұғалімнің қоғамдағы орны мен функциясы. В.Дальдің «Түсіндірме сөздігінде»
«мұғалімге» «тәлімгер, оқытушы» деген анықтама береді, яғни оның екі негізгі функциясы
— оқушылардың әлеуметтік тәжірибені қабылдауы мен іске асыруын басқару және
азаматтың жинақтаған білімдерін тарату атап көрсетіледі. Мұғалімнің бұл екі
функциясы адамзат тарихы барысында (мұғалім ретінде шыққан орта ғасырдағы
сопылар да, ақсүйек педагогтар да) ең негізгі болып келеді. Қоғамның дамуына және
өскелең ұрпақтың тәрбие жүйесіне қойылып келген нақтылы мақсаттар мен міндеттерге
байланысты тәлімгерлік, оқытушылық функцияларының мазмұны өзгереді.
Мұғалімнің оқушыны түсінуі, сыныпты басқара алу қабілеті.
Педагогикалық қызмет — адамзат еңбегіндегі күрделі салалардың бірі. Мұғалім
шешуге тиісті міндеттерге, оның қоғам үшін өте маңызды функциялары мен
қызметінің күрделілігіне қарап, қоғам- мұғалімнің жеке басына және кәсіптік
қасиетіне жоғары талап кояды. Мұғалімдер меңгеруге тиісті неғұрлым елеулі жеке
қасиеттерді атап өтейік:
1.идеялық шынығу, саяси кемелдену, жоғары коммунистік саналылық;
2. әлеуметтік жауапкершілікте жоғары дамыған сезім;
3. ізгілік, интеллектуалдық жетілу және моральдық тазалық, яғни коғамның бала
бойына сіңіргісі келетін өзін-өзі ұстау, байыптылық сияқты адамгершілік мұраттарға
сәйкес болу.

Дәріс 10
10-ДӘРІС. ҚАЗІРГІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙНЕСІ
Жоспары
1.Оқушылардың мінез ерекшеліктері және психологиялық типтері
2.Оқушының гендерлік әлеуметтенуі.
Дәрістің мақсаты.
 Студенттерге оқушылардың психологиялық типтері және гендерлік ерекшеліктері
туралы түсініктеме беру;
 Білім беру үрдісінде оқушының психологиялық және гендерлік ерекшеліктерін
есепке алуды меңгеру;
 Білім беру барысында оқушымен тиімді қарым -қатынас жасау дағдыларын
практикада қолдана алу.
Дәрістің кілттік сөздері
Психологиялық типтер.
 Гендерлік әлеуметтену.
 Білім беру үрдісіндегі ер және қыз бала моделі.
Ұсынылатын әдебиеттер мен дерек көздер
1. Талызина Н. Ф. Педагогическая психология: Учеб. пособие для студ. сред. пед.
учеб. заведений -- М.: Издательский центр «Академия», 1998. - 288 с.
2. .Зимняя И.А. Педагогическая психология: Учебник для вузов. М., 2004.
3. Педагогическая психология: Учебник для студ. высш. учеб. заведений / Под ред.
Н.В.Клюевой. М., 2003.

Педагогикалық процестің сапасын арттырудың негізгі мүмкіндіктерінің бірі –

оқушының жеке психологиялық ерекшеліктерін білу. Психологиялық ерекшеліктерді
оқыту барысында және оқушыны өмірлік дағдыларға икемдеу кезінде ескеру қазіргі
қоғам қажеттілігінен туындап отыр. Осы орайда, жасөспірімдердің мінез-құлқының
типтерін есепке алу және мінез ерекшеліктерін ескере отырып сабақ бағдарламаларын
құрастыру болашақ педагог үшін маңызды.
Сонымен оқушының психологиялық ерекшеліктерін білу болашақ педагог үшін
қандай маңыздылығы бар ?
 1.Экстраверттік тип.
Экстроверт деген ұғым сыртқа бағытталған оқушы. Ашық белсенді еркін.
Үнемі көшбасшылыққа ұмтылады, сыни пікірлер мен нұсқауларды және бір сарынды
жұмысты ұнатпайды. Басқа балалармен қарым қатынаста агрессивті болады. Мектеп
басшыларына да ол дөрекі, тез ашуланшақ, әдепсіз әрекеттерімен ерекшеленеді.
2.Конформды тип. Осы ұғымды сіздер қалай түсінесіздер?
Мұндай оқушылар басқалармен жақсы қарым-қатынасқа ұмтылады. Кикілжіңге түсуді
қаламайды. Көбінесе бітімгершілік саясатын ұстанады. Яғни көп жағдайда кез келген
мәселені ұрыс керіссіз шешкенді ұнатады.
3.Тұрақсыз тип.
Білім беру процесінде мұндай оқушылардың сабаққа деген ынтасы жоқ. Өзінің
жеке жұмыстарына және қоғамдық жұмыстарға да немқұрайлы қарайды. Басқа
сыныптастарының қиыншылықтарына да селқос және суықтау. Бағалау деңгейі жоғары.
Бірлескен жұмыс барысында жиі кикілжіңдерге түсіп тұрады. Өзін дамытуға келгенде
жалқаулық танытады. Өзінің денсаулығы мен әл-ауқатына қатты алаңдайды.
4. Эмоционалды- тұрақсыз тип.
Мұндай типтегі оқушылар сыртынан қарағанда сабақта белсенді жақсы жұмыс
істегісі келетін сияқты болып көрінеді. Бірақ көңіл күйінің нашарлығына байланысты
өзінің міндеттерін сапалы атқара алмайды. Ол өзінің көңіл күйінің жоқтығы туралы
сыртқа білдіргісі келмейді.Сол сабақта қайткен күнде көзге түсіп сабаққа белсенді болып
отыру кейпінде болуды қалайды.
5.Лабильді тип.
Бұл өзгермелі деген мағынаны береді. Мұндай тип басқалармен қарым-қатынаста
көңіл-күйдің құбылмалылығымен ерекшеленеді. Оқу іс-әрекетінде сәтсіздік болса өзімен
жұмыс жасап қайта жігерленіп сабаққа деген көңіл-күйі қайта көтеріледі.Сәтсіздіктер
кездескенде біршама шыдамсыздық танытады.
6.Ритмдік тип.
Бұл тип лабилдік типке біршама жақын. Мінез ерекшеліктері әр түрлі ситуацияда
өзгеріске ұшырап отырады. Бірде көңіл күй көтерілсе бірде төмендейді. Бұл оқу
процесінде де байқалады. Бір күн сабақта белсенді қатысып отырса екінші күні мүлдем
басқаша болады. Сабаққа деген ынта жігері төмен болады. Осындай мінездің өзгерісіне
сыртқы факторлар мен физиологиялық гармоналдық өзгерістері әсер етеді.
7.Интровертивті тип
Мұндай типтегі оқушылар тұйық. Олармен байланысу қиын, өзімшіл. Өздеріне жоғары
баға береді және ерекше тұлғамын деп санайды. Осы типтегі адамдар
айналасындағылардың идеяларын түсінбейді.. Жұмыс барысында тәуелсіздікті және
жалғыздықты жақсы көреді.
8.Демонстративті тип.
Бұл типтегі адамдар жұрттың ортаның назарында болғанды ұнатады. Эгоистік
қасиеттері басым.
Табандылықты қажет ететін , ұзақ мерзімді, жүйелі жұмысқа бейімді емес..
Басшылыққа, ұжымдағы көшбасшылық белсенділікке ұмтылады..Көп қиялдауға, өтірік
айтуға және пайымдауға бейім. Оптимист болып келеді.
Балалар жыныстық, рөлдік мінез-құлыққа қалай үйренеді? Осы сұраққа жауап беру
үшін психологтар әлеуметтенудің негізгі механизімін анықтады.
Ол-саналы немесе санадан тыс игерілу әдістері мен әлеуметтік тәжірибенің қайта
өңделу механизмі.
Бала мінез-құлқының жанұяда бір адамға ұқсауы бұл еліктеушіліктің нәтижесі.
Яғни бала ата-анасының біреуіне көп еліктесе мінезі еліктеген жанға ұқсайтын болады.
Берілген механизмнің дәлелін мектепке дейінгі балалардың ойындарынан көруге болады.
Мысалы: кішігірім жанұя ойынын ойнағанда бала ойында қызының шешесінің, тәтесінің
рөлін ойнауы мүмкін. Осындай әрекеттердің нәтижесінде баланың жанұяда не көгенін
білуге болады. Бұл еліктеушілік механизімі.
Сонымен қатар, психологтар баланың жанұя мүшелері бейнеленген суреттеріне
фигуралардың, түстердің қолданысына, өзін және өз ата-анасының қалай салынғанына
қарап жас буының мінез-құлқын анықтайды.

Дәріс 11 Білім беру процесіндегі психологиялық қарым-қатынас.

1. Қарым-қатынастың психологиялық ерекшеліктері

2.Педагогикалық қарым-қатынасты ұйымдастырудағы психологияның орны.
3.Оқу-педагогикалық іс-әрекеттегі және қарым-қатынастағы «бареьер» ұғымы.
4.Педагогикалық іс-әрекеттегі коммуникацияның психологиялық ерекшеліктері

1.Қарым-қатынастың психологиялық ерекшеліктері

Күнделікті қызмет барысында жеке адам немесе түрлі топтар (әріптес, ұжым,
студенттер, оқушылар.б.), бұқара көпшілікпен жұмыс жасайтын мамандар үшін, қарым-
қатынастың психологиялық ерекшеліктер мен заңдылықтарын жетік білу кәсби қызмет
табыстылығының алғышарты болып табылары сөзсіз.
Қарым-қатынас психологиясы туралы сөз болғанда;
- тұлғааралық қарым-қатынас деген не?, оның ерекшеліктері мен механизмдері
қандай?
- жеке адам белгілі бір топ не ұжым мүшесі болған сәтте қандай өзгеріске ұшырайды
және көбіне өзін қалай ұстайды?
- ұжымдағы оның мінез-құлқында пайда болған өзгерістердің себебі неде? т.б.
сұрақтар маңызды ақпараттық мәнге ие болады.
Қарым-қатынастың негізгі үш бағдарын ажыратуға болады.
"Мен"-"Басқа" жүйесіндегі арақатынас. Қарым-қатынас барысында пайда болатын
тұлғааралық қатынастарды танып білу, адамдардың бірін-бірі тану мен түсіну механизмін
зерттеу, олардың ортақ қызметін ұйымдастыру тәсілін анықтау, бір адамның екінші
адамға ықпал етуінің жолдары мен мүмкіндіктерін айқындау.
"Топ" - "Мен" жүйесіндегі арақатынас. Әртүрлі әлеуметтік жағдайлардың адамның
мінез-құлқы мен тұлғалық ерекшеліктеріне ықпалын зерттеу.
"Мен" - "Топ". Жеке адамның әлеуметтік жағдайларға, қоршаған ортаға жасаған
белсенді ықпалы. Әрбір адам - өз өмірінің, өз әлеуметтік байланыстарының қожасы, басқа
адамдармен қарым-қатынастағы рөлдері мен орындарының жасаушысы ретінде
қарастырылады.
2.Педагогикалық қарым-қатынасты ұйымдастырудағы психологияның орны.
Еліміз Егемендік алып, Тәуелсіз мемлекет ретінде дүниежүзілік қауымдастыққа
танылып, жаңа демократиялық қоғамның дүниеге келуі, Қазақстан педагогика
ғылымының жаңа бағытта сипат алуына кең жол ашып отыр. Ел басымыз
Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030 бағдарламасында, Қазақстан Республикасының «Білім
туралы Заңында, 2005-2010 жылға арналған білім берудің мемлекеттік бағдарламасында,
2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында республиканың әлемдік білім
кеңістігіне енуін ескере отырып, білім берудің мазмұны мен оқытудың барлық әдістемелік
жүйесін қайта қарау қажеттілігін атап ,білім берудің жаңа моделін құрудың, сынақтан
өткізу мен енгізудің міндеттерін атап көрсеткен. Қазақстан Республикасының білім беру
жүйесі саясатының мақсатының бірі –жан-жақты, білімді, шығармашылық қабілетті,
танымдық белсенділігі жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру.
Мектеп жасындағы балалардың негізгі әрекеті оқу процесі болғандықтан, олар
оқытушыдан тек мінез құлық жүйелерін үйрету ғана емес. Оқушының ішкі дүниесіне жол
таба білу, қарым-қатынасқа түсуде жоғары шеберлікті талап етеді. Оқу процесінде
педагогикалық қарым қатынастың негізгі үш міндеттері шешіледі: оқыту, тәрбиелеу,
дамыту. Қарым қатынастағы оқыту міндетін шешуде оқушылармен психологиялық
қатынас жасау, оқытудың жағымды мотивациясын қалыптастыру, ұжымдық, танымдық
және біріккен психологиялық ахуал жасау. Қарым қатынаста тәрбиелеу міндеттерін шешу
тәрбие мен педагогикалық қатынас негізінде құрылады, педагог және балалар арасындағы
психологиялық байланыс. Ол оқу әрекетіндегі жетістік, жеке тұлғаның танымдық бағыты
қалыптасады, психологиялық кедергілерді жеңеді, оқушылар ұжымында өзара үйлесімді
қатынас қалыптасады. Қарым қатынаста дамытушылық міндеттерін шешуде жеке
тұлғаның өздігінен білім алу және өзіндік тәрбие негізінде құрылған ситуациялар:
- қарым-қатынас процесінде жеке тұлғаның дамуына шектеу қоятын (ынжықтық,
ұялу, сенімсіздік және т.б.) әлеуметтік психологиялық факторларды жеңу;
- оқушылардың жекелік ерекшеліктерін есепке алу және анықтауға мүмкіндік жасау;
- жеке тұлғаның дамуы мен өсуінің маңызды сапаларына әлеуметтік психологиялық
түзетуді жүзеге асыру.
Психологиялық қарым-қатынастың маңызды ерекшеліктерінің бірі – ол қоғамдағы
мағыналы өлшемдерден міндетті түрде қолдануға оқушыны мұғалімнің бағыттауы.
Соңғысы адамзат қарым-қатынасының барлық аумағын көрсетеді.
Психо – педогогикалық әдебиеттерде педогогикалық қарым-қатынастың әртүрлі
стилі беріліп, педогогтың шығармашылығы мен оқушының шығармашылығы үшін
ұйымдастырудың сан қилы түрлері көрсетілген. Көптеген педогогикалық зерттеулер
көрсеткендей педогогикалық шеберліктің өсуі, қарым-қатынас стилінің
демократизациялау жағынан өзгергенін және осы өзгерістің арқасында балаларға деген
қарым-қатынастың жақсарғаны, сонымен бірге бұл қарым-қатынастың балалардың оқуға
оң әсер ететініанықталды.
Қарым-қатынас стилін таңдауда мұғалімнің жалпы педогогикалық деңгейі, оның
жалпы адамзат құндылығына деген көзқарасы мен оған әсер ететін әдістер байқалады.
Біздің ойымызша оқушы мен мұғалім арасындағы өзара қатынастың үш тилінатап
көрсетуге болады:
ситуативті (жағдайы)
операционалды
бағаланушы

Дәріс 12
Дәріс 12. Педагогикалық іс-әрекет: мазмұны, стильдері, формалары
Жоспар:
1. Педагогикалық іс-әрекеттің мазмұны
2. Педагогикалық іс-әрекеттің стильдері
3. Педагогикалық іс-әрекеттің формалары
4. Белсенді оқыту

1. Педагогикалық іс-әрекеттің мазмұны

Педагогикалық іс-әрекеттің мазмұны оқушыларға берілетін білім, дағдылар,
құндылықтар мен нормаларды қамтиды. Ол оқу материалын және тәрбие мен дамуды
қамтиды.
Педагогикалық іс-әрекет – мұғалімнің оқушыға (оқушыларға) оның тұлғалық,
интеллектуалдық және белсенділік дамуына бағытталған тәрбиелік және тәрбиелік
ықпалы, сонымен бірге оның өзін-өзі дамытуы мен өзін-өзі жетілдіруінің негізі ретінде
әрекет етеді.
Педагогикалық іс-әрекет дегеніміз - мұғалімнің оқу-тәрбие істерін нәтижеге
жеткізетін әрекеттер құрылымы. Мұғалімнің шеберлігі педагогикалық мамандық
негізінде басқара білу.
Педагогикалық іс-әрекет адам іс-әрекетінің кез-келген басқа түрімен бірдей
сипаттамаларға ие. Бұл, ең алдымен, мақсатттылық, мотивация болып табылады. Н.В.
Кузьминаның пікірінше, педагогикалық іс-әрекеттің өзіндік сипаттамасы оның өнімділігі
болып табылады. Педагогикалық іс-әрекет өнімділігінің бес деңгейі бар:
І «Мен – (минималды) репродуктивті; мұғалім өзі білетінін басқаларға айта алады;
өнімсіз.
II – (төмен) бейімделгіш; мұғалім өз хабарламасын аудитория ерекшеліктеріне
қарай бейімдей алады; өнімсіз.
III – (орташа) жергілікті модельдеу; оқытушының курстың белгілі бір бөлімдері
бойынша студенттерге білім, білік және дағдыларды үйрету стратегиялары бар (яғни
педагогикалық мақсатты тұжырымдау, қалаған нәтижені білу және студенттерді оқу-
танымдық іс-әрекетке қосу жүйесі мен бірізділігін таңдау); орташа өнімді.
IV – (жоғары) оқушылардың білімін жүйелі модельдеу; мұғалімнің жалпы пән
бойынша оқушылардың қажетті білім, білік, дағды жүйесін қалыптастыру
стратегияларына ие болуы; өнімді.
V – (жоғары) оқушылардың іс-әрекеті мен тәртібін жүйелі түрде модельдеу;
мұғалімде өз пәнін оқушы тұлғасын, оның өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-
өзі дамытуға қажеттіліктерін қалыптастыру құралына айналдыру стратегиялары бар;
жоғары өнімді »(мен ерекшелеген. - И.З.).
2. 2. Педагогикалық іс-әрекеттің стильдері
2.1. Авторитарлық стиль
Авторитарлық стиль бақылаудың жоғары деңгейімен және қатаң ережелер мен
шектеулерді белгілеумен сипатталады. Мұғалім өз бетінше шешім қабылдайды.
2.2. Демократиялық стиль
Демократиялық стиль мұғалім мен оқушылар арасындағы ынтымақтастықты
білдіреді. Мұғалім оқушылардың пікірін маңызды деп санайды және шешім қабылдау
кезінде олардың пікірін ескереді.
2.3. Либералды (Пассивті) стиль
Либералды стиль мұғалімнің минималды араласуын және оқушылар үшін үлкен
еркіндікті қамтиды. Оқушылардың өздері шешім қабылдайды және оқу процесін
бақылайды.
Оқытудың белсенді әдістері - бұл тек мұғалім ғана емес, студенттер де белсенді
болған кезде материалды игеру процесінде оларды белсенді ойлау және практикалық іс-
әрекетке итермелейтін студенттердің оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру тәсілдері.
Белсенді оқыту студенттерді пікірталастар, практикалық сабақтар және мәселелерді
шешу сияқты оқу процесіне белсенді түрде тартатын әдістерді қамтиды.
Оқытудың белсенді әдістері-оқу материалын меңгеру үдерісіндегі студенттердің
танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері. Белсенді оқыту әдістерінің
жіктемесі:
-жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік, дағдыны қалыптастыруға
бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, іскерлік ойындар, кәсіптік жағдаятты
талдау, тренинг;
-білім, іскерлік, дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық
есептер, жағдаяттар, «дөңгелек үстел», эвристикалық әңгіме, «миға шабуыл», оқу
пікірталасы, «кейс-стади», өзіндік жұмыс. Аталған әдіс бірыңғай жоғары деңгейде оқу
материалын меңгерген, бір-бірімен іс-әрекет стилі өте ұқсас бола тұра өздерінің жеке
қасиеттері: дауыс ырғағы, үндестілік, сөйлеу екпіні, қимыл-қозғалыстары, мимикасы және
т.б. арқылы ерекшеленетін пікірлес әріптестер арасында қолдау тапты. Оқытушы өз
ассистентімен (бұл оның әріптесі, оқытушы-тәлімгер, жақсыдаярланған студент те болуы
мүмкін) бірлесіп дәріс оқиды.

13 дәріс. Білім беру процесіндегі оқушылардың 4К қабілеттерін анықтау

1. XXI ғасыр дағдылары: Сыни ойлау. Креативтілік. Коммуникация. Коллаборация
2. Оқушылардың қабілеттерін психологиялық диагностикалау қағидалары
 Мектептегі білім беру жүйесінде дамып келе жатқан тұлғаның қабілеттерін
психологиялық зерттеу және диагностикалау мәселесінің өзектілігі келесі
негіздемелермен байланысты:
- ХХІ ғасырдағы жаңа, тез өзгеретін әлеуметтік-экономикалық жағдайлар қазіргі
әлемде оның сәтті бейімделуі мен өмір сүруі үшін жеке адамға қойылатын талаптардың
күрт өсуіне әкелді. Сәйкесінше, қазіргі білім берудің дамушы тұлғаны қалыптастырудың
жетекші факторы ретіндегі рөлі айтарлықтай өсті.
- Әлемдік қоғамдастықта қазіргі уақытта білім берудің мәні мен мақсаттарын
анықтаудың жаңа әдіснамалық тәсілдері қалыптасты. Олардың мәні ЮНЕСКО Бас
конференциясының 20-шы сессиясының шешімінде көрініс тапты, онда «білім беру»
ұғымының жаңа анықтамасы қабылданды, ол бүгінде әлемдік білім беру кеңістігінде
танылды. «Білім беру – бұл жеке өсу мен әлеуметтік жетілуге жететін жеке адамның
қабілеттерін, мінез-құлқын жақсарту процесі мен нәтижесі".
Осылайша, қазіргі білім беру жүйесінің стратегиялық мақсаттары мектептегі білім
беру жүйесінде дамып келе жатқан тұлғаның қабілеттерін психологиялық зерттеу мен
диагностикалау проблемасының өзектілігін анықтайды.
Психологиялық диагностика және түзету – бұл психологтың адамның ішкі әлеміне
(оның қалауы, уайымы, танымдық процестері) сол жастағы психикалық даму нормасы
тұжырымдамасының негізінде әсер етуі мен зерттеуі. Психодиагностикалық ақпаратты
қолдана отырып және оны жас дамуының заңдылықтары туралы теориялық
мәліметтермен салыстыра отырып, оқушының кәсіби және жеке өзін-өзі анықтауы мен
жеке даму бағдарламасы жасалады. Сонымен қатар, оқушының психологиялық
диагностикасы негізінен баланың психикалық дамуының жалпы заңдылықтары мен
тетіктерін ескере отырып, оның жеке әлеуетті резервтері мен даму болжамын анықтауға
бағытталған.
Жаңа ақпарат дәуірінің ғалымдары деп атаған ХХІ ғасырда адамның ең маңызды,
өзекті және сұранысқа ие қабілеттері: сыни ойлау, креативтілік, коммуникация және
коллаборация, жалпы атаумен «XXI ғасыр дағдылары» деп біріктірілген.
ХХІ ғасырдың дағдыларына ерекше назар аудару қажеттілігін қазір бүкіл
халықаралық қауымдастық мойындап отыр. Төменде XXI ғасырдың дағдыларын
көрсететін ең әйгілі, халықаралық негіздерді келтіруге болады.
Давостағы Дүниежүзілік экономикалық форумда ұсынылған «Білім үшін жаңа
көзқарас» баяндамасы қазіргі заманғы адамдар үшін маңызды дағдылардың үш бағытын
анықтайды: жаңа сауаттылық, XXI ғасырдың құзыреттіліктері мен жеке қасиеттері.
Сонымен қатар, XXI ғасыр дағдылары бойынша серіктестік (Partnership for
21st CenturV Skills) сыни ойлауды, креативтілікті, коммуникация мен коллаборацияны
XXI ғасырдың білімін анықтайтын шеңбердің маңызды бөлігі ретінде көрсетеді.
ЮНЕСКО-ның жұмысы сыни тұрғыдан ойлау мен проблемаларды шешу дағдылары,
ынтымақтастық пен көшбасшылық, тиімді қарым-қатынас, қызығушылық пен қиял,
бастамашылық пен бейімделу сияқты маңызды құзыреттіліктерді бөліп көрсетеді.
Сыни ойлау теориясы.
«Сын тұрғысынан ойлау» термині алғаш рет Кларк пен Ривдің «математикадағы оқу
бағдарламасының маңызы мен дәл ойлаудың рөлі» туралы кең көлемді жұмысында
қолданылған деп есептеледі (1928 ж.). Бұған дейін «сыни ойлау» термині ғылыми салада
қолданылмады және оған ұқсас ұғым рефлексивті ойлау болды.
20 ғасырдың басында АҚШ-та сыни ойлау теориясының пайда болуының басты
шарты әлеуметтік шиеленісті, революцияға байланысты тұрақсыздықты, ірі депрессияны
және әлемдік экономикалық дағдарысты қарастыру керек болды. Өмірдің бұл аспектілері
философтар мен әлеуметтанушыларды философияны прагматикалық үдеріске
айналдыратын идеяларды іздеуге итермеледі, бұл адамдарға түбегейлі өзгеретін әлемде
аман қалуға көмектеседі.
 Креативтілік. Ғылым мен практикадағы креативтілік ұғымы шығармашылық
қабілеттер, жеке тұлғаның шығармашылығы ретінде анық және нақты қарастырылады.
Шығармашылық қабілеті – адамның шығармашылық шешімдер қабылдау, түсіну және
түбегейлі жаңа идеялар жасау қабілеті.Күнделікті өмірде шығармашылық қабілеттер
тапқырлық ретінде көрінеді – мақсатқа жету, жағдайды, заттар мен жағдайларды ерекше
түрде қолдана отырып, үмітсіз жағдайдан шығу мүмкіндігі. Кең мағынада – бұл мәселенің
қарапайым емес және тапқыр шешімі, әдетте, мамандандырылмаған құралдар немесе
ресурстар. Бұл проблемаларды батыл, стандартты емес шешу қабілетіне де қатысты.
Шығармашылық психологиясында «шығармашылық» терминін қолданған және енгізген
ең продуктивті ғалымдардың бірі –Элис Пол Торренс. Шығармашылыққа, ғалымның
пікірінше, проблемаларға жоғары сезімталдық, осы мәселелерді анықтау, гипотезалар
негізінде олардың шешімдерін іздеу, гипотезаларды тексеру және өзгерту, шешімнің
нәтижесін тұжырымдау, адамның шиеленіс сезімін тудыратын білімнің жетіспеушілігін,
олқылықтарын немесе сәйкессіздігін қабылдау қабілеті кіреді.
Коммуникация және коллаборация. Адамның қарым-қатынас жасау қабілеті
психологиялық-педагогикалық зерттеулерде жалпы коммуникативтілік ретінде
анықталады (Г.М. Андреева, А.Б.Добрович, Н.В.Кузьмина, А.Джекобе). Коммуникативті
болу үшін адам белгілі бір қарым-қатынас дағдыларын меңгеруі керек.
Г.М.Андреева коммуникативтік дағдылар – бұл жеке тұлғаның жоғары теориялық
және практикалық дайындығына негізделген саналы коммуникативтік әрекеттер кешені,
ол білімді шындықты бейнелеу және қайта құру үшін шығармашылықпен пайдалануға
мүмкіндік береді деп есептейді. Л.В.Епишиннің пікірі бойынша, коммуникативтік
іскерліктер – бұл оқушылардың саналы коммуникативтік әрекеттері (іскерліктер мен
коммуникативтік әрекеттердің құрылымдық компоненттерін білу негізіндегі) және
олардың өз мінез-құлқын дұрыс құру, қарым-қатынас міндеттеріне сәйкес оны басқару
қабілеті . А.В.Мудрик коммуникативтік дағдылар деп өзінің мінез-құлқын дұрыс құрумен,
адам психологиясын түсінумен байланысты дағдыларды түсінеді: қажетті дауыс ырғағын
таңдау қабілеті, ым-ишара, басқа адамдарды түсіну қабілеті, сұхбаттасушыға
жанашырлық таныту, өзін басқаның орнына қою, әңгімелесушінің реакциясын болжау,
әңгімелесушілердің әрқайсысына қатысты ең дұрыс қарым-қатынас әдісін таңдау.

Дәріс 14 Педагог тұлғасының кәсіби деструкциясы.

1.Жеке тұлғаның кәсіби деструкциясының жалпы түсінігі
2. Білім беру субъектісі тұрғысынан педагогтардың тұлғалық-
кәсіби қасиеттеріне сипаттама
3. Жалпы кәсіби педагогикалық деструкциялар

1.Деструктивтілік-адамның жеке басының дамуының құрамдас бөліктерінің бірі. Бұл

әлеуметтік объектілердің, процестердің жойылуында көрінеді және қиындықтармен
күресу әдісі ретінде әрекет етеді. Қазіргі ғылыми әдебиеттердегі деструктивтілік
құбылысы әлеуметтік объектілер мен құрылымдарды жарамсыз етуге бағытталған жеке
тұлғаның белсенділігінің көріну формасымен анықталады. Тұлғаның жойылуы міндеті
психологиялық қорғауды қамтамасыз ететін механизмдерінің әрекетімен байланысты.
Осыған сүйене отырып, адам өзінің іс-әрекеті барысында мінез-құлқындағы
айырмашылықтарды көрсетеді, бұл іс-әрекеттің құрылымы мен сана мазмұнының
өзгеруіне әкеледі.
Деструкцияның екі негізгі түрі бар:
1.Стихиялық- нақты жағдайлар кешенімен анықталады.
2.Мәжбүрлі-жеке тұлғаның құрылымымен, сыртқы түріне қарамастан, әрқашан жеке
адамда болатын деструктивті критерийлердің болуымен байланысты.
 Л. С. Выготский тұлға ұғымын әлеуметтік ұғым ретінде қарастырды. Тұлға әрқашан
бір кезеңнен екінші кезеңге өтіп, өзінің әлеуметтік-мәдени даму процесінде пайда болады
және дамиды. Еңбек тұлғаның дамуына нәтижелі әсер ететін тағы бір фактор.
Еңбек адамның психикасына оң әсер ететіні белгілі. Алайда, қазіргі әлемде
мамандықтардың үлкен тобы ерекшеленеді, олардың орындалуы әртүрлі ауырлық
дәрежесіндегі кәсіби ауруларға әкеледі. Сонымен қатар, зиянды деп жіктелмеген еңбек
түрлері бар, бірақ олардың жағдайлары мен кәсіби қызметінің сипаты психикаға
травматикалық әсер етеді (мысалы, монотонды еңбек, үлкен жауапкершілік, апаттың
өзекті мүмкіндігі, психикалық еңбек шиеленісі және т.б.).
Тұлғаның кәсіби деформациясы-кәсіби қызметтің ұзақ мерзімді орындалуының
әсерінен пайда болатын жеке қасиеттердің өзгеруі (қабылдау стереотиптері, құндылық
бағдарлары, мінезі, қарым-қатынас тәсілдері мен мінез-құлқы). Деструкцияның ең үлкен
көрінісі-бұл кәсіби қызметі басқа адамдармен үнемі қарым-қатынас жасаумен байланысты
адамдар, яғни.әлеуметтік сипатқа ие. Бұл шенеуніктер, психологтар, медицина
қызметкерлері, ұйымдар мен мекемелердің басшылары, сондай-ақ педагогтар болуы
мүмкін. Кәсіби деформациялардың дамуы әртүрлі факторлармен анықталады: объективті-
әлеуметтік-кәсіптік ортаға (әлеуметтік-экономикалық жағдайға, кәсіптің имиджі мен
сипатына, оқу-кеңістіктік ортаға)байланысты факторлар; субъективті-мұғалім мен
оқушылардың жеке ерекшеліктеріне, олардың қарым-қатынастарының сипатына
байланысты факторлар; объективті – субъективті-бұл кәсіби-білім беру процесінің жүйесі
мен ұйымдастырылуы, басқару сапасы, менеджерлердің кәсібилігі тудыратын факторлар.
Педагогтың кәсіби және жеке қасиеттерінде осылай көрінуі мүмкін 3 себебін атайды:
1.Кәсіби маңызды қасиеттердің зерттелмеуі, "кәсіби маңызды білім мен біліктілік"
ұғымдарының арасындағы шекараның болмауы ;
2.Кәсіби маңызды қасиеттерді сипаттаудың нақты құрылымының негіздемесінің
болмауы;
3.Оқыту, бейімдеу және кәсіби белсендіру үшін іріктелген кәсіби маңызды қасиеттер
мен олардың маңыздылығының жеткіліксіз негіздемесі.
3. Т. А. Жалагинаның жұмысында аталған ұғымдарға келесі анықтамалар берілген:
А) деградация (лат. gradus-деңгей) - жинақталған кәсіби қасиеттерін жоғалту,
негативке бейімділік.
Б) деформация (лат. deformation) - олардың әрекеті нәтижесінде ішкі және сыртқы
факторлардың өзгеруі;
В) деструкция (лат. destructio) - қалыптасқан құрылымның бұзылуы. Н.С.Ахтаеваның
айтуынша, кәсіби деформация-бұл әртүрлі кәсіби аурулардың бір түрі, олардан құтылу
мүмкін емес. Кәсіби деструкциялар-бұл осы процеске қатысушылардың еңбек жетістіктері
мен арабизациясына теріс әсер ететін жеке тұлғаның құрылымындағы қалыптасқан
әрекеттер мен өзгерістер.

 Э.Ф.Зере бойынша кәсіби деформация-еңбек тиімділігіне және осы процеске

қатысушылардың өзге де іс-әрекеттеріне теріс әсер ететін қалыптасқан іс-әрекет пен тұлға
құрылымының өзгеруі. Ресейлік ғалым Э.Ф.Зеер кәсіби деформацияның көріну деңгейін
көрсетеді:
 1.Шебердің жеке ерекшеліктері мен мінез-құлқы қызметкерлерді жұмыс процесі
арқылы анықтауға болатындығын көрсетеді, бірақ деформациялардың сипаты
мамандыққа байланысты өзгереді.
 2.Кәсіби қызметте кәсіпті игеру процесінде пайда болатын арнайы кәсіби
деформациялар. Біздің білуімізше, әр мамандық бірнеше мамандықтардан тұрады. Әр
мамандықтың өзіне тән деформациялары бар.
 3. Кәсіптік-типологиялық деформациялар
4.Жеке деформациялар әр түрлі мамандықтағы жұмысшылардың ерекшеліктерімен
анықталады. Ұзақ жыл бойы кәсіби қызметті орындау барысында жеке және кәсіби
маңызды қасиеттердің деңгейі артады, жағымсыз жақтары дамиды. Бұл өз кезегінде
екпінге, гиперактивтілікке әкеледі.

Дәріс 15
Дәріс 15. Оқу үдерісіндегі цифрландыру

Жоспар:
Кіріспе
1. Білім берудегі цифрландырудың анықтамасы
2. Білім берудегі цифрландырудың артықшылықтары
3. Білім берудегі цифрландырудың қиындықтары
4. Білім берудегі цифрландырудың болашағы
Қорытынды

Кіріспе
Қайырлы күн, құрметті студенттер! Бүгін біз заманауи білім берудегі ең өзекті және
маңызды тақырыптардың бірі – цифрландыруды талқылайтын боламыз. Технологиялық
прогресс дәуірінде білім берудегі цифрландыру біздің оқу мен оқыту әдісінде маңызды
рөл атқарады. Оқу үдерісінде цифрландырудың не екенін және ол қандай өзгерістер
әкелетінін анықтап көрейік.
1. Білім берудегі цифрландырудың анықтамасы
1.1. Білім берудегі цифрландыру дегеніміз не?
Білім берудегі цифрландыру – оқыту мен білім беруді жақсарту мақсатында
цифрлық технологиялар мен ресурстарды білім беру үдерісіне біріктіру процесі.
1.2. Білім берудегі цифрлық технологиялар
Сандық технологияға компьютерлер, интернет, бағдарламалық қамтамасыз ету,
мобильді құрылғылар, бұлттық ресурстар және т.б.
2. Білім берудегі цифрландырудың артықшылықтары

2.1. Білімге қолжетімділікті кеңейту

Цифрландыру халықтың кең ауқымына, оның ішінде бұрын мұндай мүмкіндігі
болмағандарға білім алуға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
2.2. Оқытуды даралау
Цифрлық технологиялар оқу материалдары мен оқыту әдістерін әр оқушының жеке
қажеттіліктеріне бейімдеуге мүмкіндік береді.
2.3. Оқу процесін жетілдіру
Цифрлық құралдар оқуды қызықты әрі тартымды етіп, тиімдірек оқуға әкеледі.
3. Білім берудегі цифрландырудың қиындықтары
3.1. Access-тегі теңсіздік
Ықтимал артықшылықтарға қарамастан, цифрландыру білімге қол жеткізудегі
теңсіздікті арттыруы мүмкін, өйткені бәрі бірдей жоғары жылдамдықты интернет пен
заманауи құрылғыларға қол жеткізе алмайды.
3.2. Деректер қауіпсіздігі және құпиялылық
Цифрландыру кезінде назар аударуды және реттеуді қажет ететін студенттер
деректерінің қауіпсіздігі мен құпиялылығы туралы сұрақтар туындайды.
4. Білім берудегі цифрландырудың болашағы
4.1. Жасанды интеллект және білім беру
Жасанды интеллект білім беруде барған сайын маңызды рөл атқаратын болады,
жекелендірілген оқыту және деректерді талдау үшін құралдарды қамтамасыз етеді.
4.2. Жаһандық оқу және ынтымақтастық
Цифрландыру жаһандық білім мен білім алмасу үшін мүмкіндіктер жасай отырып,
әртүрлі елдердің ғалымдарымен және студенттерімен ынтымақтастыққа мүмкіндік береді.
 Қорытынды
Білім берудегі цифрландыру – бұл оқу мен оқыту тәсілін өзгертетін үрдіс. Ол білім
беру мен студенттердің дамуын жақсарту үшін бірегей мүмкіндіктер береді, сонымен
қатар назар аударуды және басқаруды қажет ететін қиындықтарды ұсынады. Барлығына
сапалы және тең білім беруді қамтамасыз ету үшін сан алуан оқушылардың
қажеттіліктерін ескере отырып, білім беруде цифрлық технологияларды саналы түрде
пайдалану маңызды.